Agencje, zdecentralizowane jednostki niezależne, jednostki korporacyjne i wspólne przedsięwzięcia Unii Europejskiej oraz Euroatomu

Agencje, zdecentralizowane jednostki niezależne, jednostki korporacyjne i wspólne przedsięwzięcia Unii Europejskiej oraz Euroatomu – specjalne zdecentralizowane jednostki organizacyjne Unii Europejskiej lub Euroatomu, zajmujące się wydzieloną określoną wąską dziedziną polityki UE, posiadające unijną osobowość prawną, ale niebędące samodzielnymi podmiotami prawa międzynarodowego w stosunkach z krajami trzecimi. Najczęściej pełnią one funkcje informacyjne czy techniczne.

Agencje, zdecentralizowane jednostki niezależne, jednostki korporacyjne i wspólne przedsięwzięcia Unii Europejskiej oraz Euroatomu odróżniać należy od:

• siedmiu instytucji Unii Europejskiej, w tym tych posiadających podmiotowość międzynarodową (EBC)
• innych organów i jednostek UE ustanowionych traktatami, zarówno będących podmiotami prawa międzynarodowego (jednostki grupy EBI, Europejski Mechanizm Stabilności, Europejski Instytut Uniwersytecki, Jednolity Sąd Patentowy), jak i nieposiadających podmiotowości międzynarodowej i osobowości prawnej (np. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, organy doradcze UE: Komitet Regionów, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny)
• służb międzyinstytucjonalnych, nieposiadających osobowości prawnej (Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Europejska Służba Działań Zewnętrznych, Europejski Urząd Doboru Kadr, Europejska Szkoła Administracji)
• organów UE ustanowionych aktem prawa wtórnego, nieposiadających osobowości prawnej (np. Europejski Inspektor Ochrony Danych)
• paneuropejskich form organizacyjno-prawnych nieuznawanych za wchodzące w skład UE lub Euroatomu, zarówno tych posiadających unijną osobowość prawną (ERIC, EUWT, Europartia, Eurofundacja, spółka europejska, spółdzielnia europejska), jak i nieposiadających jej (EZIG)

Charakterystyka i funkcje

Tym, co odróżnia agencje, niezależne jednostki zdecentralizowane i wspólne przedsięwzięcia od podstawowych instytucji i organów UE oraz od organów i jednostek UE będących podmiotami prawa międzynarodowego, jest sposób ich powoływania, tj. na drodze aktu unijnego prawa wtórnego (zwykle rozporządzenia Parlamentu i Rady), a nie traktatu. Natomiast w odróżnieniu od innych unijnych organów i jednostek powoływanych aktem prawa wtórnego, agencje, niezależne jednostki zdecentralizowane i wspólne przedsięwzięcia posiadają osobowość prawną na poziomie unijnym, uznawaną w krajach członkowskich, a w niektórych przypadkach (np EDA, JET), również w krajach EOG, Szwajcarii, Serbii, Ukrainie i Zjednoczonym Królestwie.

Agencją kieruje Zarząd ustalający główne wytyczne i zatwierdzający program pracy.Członkami tego organu są zawsze przedstawiciele Państw Członkowskich i jeden lub kilku przedstawicieli Komisji. Liczebność zarządu waha się od szesnastu do siedemdziesięciu ośmiu członków.

Dyrektor wykonawczy, prawny przedstawiciel agencji, mianowany jest przez Zarząd lub przez Radę Ministrów.

Komitety techniczne lub naukowe – ciała doradcze, składające się ekspertów w danej dziedzinie, mają zadanie opiniodawcze i informacyjne.

Agencje finansowane są ze środków przewidzianych na ten cel w budżecie Unii Europejskiej, z wyjątkiem pięciu z nich, które utrzymują się samodzielnie. Są to: Europejska Agencja Leków, Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej, Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin, Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego, oraz Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej, które otrzymuje wsparcie finansowe od swoich klientów.

Istnieje kilka ogólnych funkcji leżących u podstaw działalności ww. jednostek jako całości:

• wnoszą pewien stopień decentralizacji i rozproszenia geograficznego do działań Unii,
• nadają one wyższą rangę zadaniom, jakie zostały im powierzone, poprzez utożsamianie ich z samą agencją,
• niektóre z nich opracowują naukowy lub techniczny know-how w określonych, precyzyjnie zdefiniowanych dziedzinach,
• zadaniem innych jest integracja różnych grup interesów w celu ułatwienia dialogu na szczeblu europejskim (przykładowo pomiędzy partnerami społecznymi) lub międzynarodowym.

Podział agencji, zdecentralizowanych jednostek niezależnych, jednostek korporacyjnych i wspólnych przedsięwzięć Unii Europejskiej oraz Euroatomu

Agencje zdecentralizowane UE

Ds. jednolitego rynku

Lista agencji zdecentralizowanych UE ds. jednolitego rynku (do Traktatu z Lizbony: pierwszego filaru)

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
ACER	Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki	Lublana	2012
BEREC	Organ Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej	Ryga	2010
CdT	Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej	Luksemburg	1994
Cedefop	Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego	Saloniki	1975
CPVO	Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin	Angers	1994
EASA	Agencja Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego	Kolonia	2002
ECDC	Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób	Sztokholm	2004
ECHA	Europejska Agencja Chemikaliów	Helsinki	2007
EEA	Europejska Agencja Środowiska	Kopenhaga	1993
EFCA	Europejska Agencja Kontroli Rybołówstwa	Vigo	2005
EFSA	Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności	Parma	2002
ELA	Europejski Urząd ds. Pracy	Bratysława	2019
EMA	Europejska Agencja Leków	Amsterdam	1993
EMSA	Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na Morzu	Lizbona	2002
ERA	Europejska Agencja Kolejowa	Lille i Valenciennes	2004
ETF	Europejska Fundacja Kształcenia	Turyn	1994
EU-OSHA	Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy	Bilbao	1994
Eurofound	Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy	Dublin	1975
EUSPA	Agencja Unii Europejskiej ds. Programu Kosmicznego	Praga	2004/2021
EUIPO	Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej	Alicante	1994

Ds. wspólnej polityki bezpieczeństwa I obrony

Lista agencji zdecentralizowanych UE ds. wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (do Traktatu z Lizbony: drugiego filaru)

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
ISS	Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem	Paryż	1989/2002
SatCen	Centrum Satelitarne Unii Europejskiej	Torrejón de Ardoz	1990/2002
EDA	Europejska Agencja Obrony	Bruksela	2004

Ds. przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

Lista agencji zdecentralizowanych UE ds. przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (do Traktatu z Lizbony: trzeciego filaru)

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
Europol	Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania	Haga	1999
Eurojust	Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych	Haga	2002
CEPOL	Agencja Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania	Budapeszt	2000
eu-LISA	Europejska Agencja ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości	Tallinn	2012
Frontex	Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej	Warszawa	2005/2016
EUAA	Agencja Unii Europejskiej ds. Azylu	Valletta	2011/2022
EIGE	Europejski Instytut ds. Równości Mężczyzn i Kobiet	Wilno	2010
EMCMDDA	Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii	Lizbona	1993
ENISA	Agencja Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa	Heraklion	2004
FRA	Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej	Wiedeń	2007

Europejskie organy nadzoru ESFS

Lista agencji zdecentralizowanych UE - europejskich organów nadzoru ESFS

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
EBA	Europejski Urząd Nadzoru Bankowego	Paryż	2011
ESMA	Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych	Paryż	2010
EIOPA	Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych	Frankfurt nad Menem	2011

Organy unii bankowej (mechanizmu SRM)

Lista agencji zdecentralizowanych UE - organów mechanizmu SRM

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
SRB	Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji	Bruksela	2015

Agencje wykonawcze UE

Agencje wykonawcze ustanawiane są na czas oznaczony.

Lista agencji wykonawczych UE

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
EACEA	Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego	Bruksela	2006
EISMEA	Agencja Wykonawcza Europejskiej Rady ds. Innowacji i ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw	Bruksela	2021
ECCC	Europejskie Centrum Kompetencji Przemysłowych, Technologicznych i Badawczych w dziedzinie Cyberbezpieczeństwa	Bukareszt	2021
ERC	Europejska Rada ds. Badań Naukowych	Bruksela	2007
CINEA	Agencja Wykonawcza ds. Klimatu, Infrastruktury i Środowiska	Bruksela	2021
HaDEA	Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Cyfryzacji	Bruksela	2021
REA	Agencja Wykonawcza ds. Badań Naukowych	Bruksela	2007

Agencje Euroatomu

Lista agencji Euroatomu

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
ESA	Agencja Dostaw Euratomu	Luksemburg	1960

Zdecentralizowane jednostki niezależne

Lista niezależnych jednostek zdecentralizowanych Unii Europejskiej

Skrót	Nazwa jednostki	Siedziba	Początek działalności
EPPO	Urząd Prokuratury Europejskiej	Luksemburg	2017
EIT	Europejski Instytut Innowacji i Technologii	Budapeszt	2010

Inne jednostki korporacyjne na prawie wtórnym UE

Lista jednostek korporacyjnych Unii Europejskiej

Skrót	Nazwa jednostki	Siedziba	Początek działalności
APPF	Urząd ds. Europejskich Partii Politycznych oraz Europejskich Fundacji Politycznych	Bruksela	2014
EDPB	Europejska Rada Ochrony Danych	Bruksela	2018

Wspólne przedsięwzięcia

Wspólne przedsięwzięcia ustanawiane są w wyniku porozumienia Komisji z określoną branżą europejskiego przemysłu celem realizacji partnerstwa publiczno-prywatnego.

Wspólne przedsięwzięcia UE

Lista wspólnych przedsięwzięć Unii Europejskiej

Skrót	Nazwa przedsięwzięcia	Siedziba	Początek działalności
BBI	Bio-based Industries	Bruksela
CS	Clean Sky	Bruksela
ECSEL	Electronic Components and Systems
FCH	Fuel Cells and Hydrogen
EuroHPC	High-Performance Computing	Luksemburg
IMI	Innovative Medicines Initiative
SESAR	Single European Sky Air Traffic Management Research
S2R	Shift-2-Rail

Wspólne przedsięwzięcia Euroatomu

Lista wspólnych przedsięwzięć Euroatomu

Skrót	Nazwa przedsięwzięcia	Siedziba	Początek działalności
JET	Joint European Torus	Culham	1978
F4E	Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Realizacji Projektu ITER i Rozwoju Energii Termojądrowej Fuzja dla Energii	Barcelona	2007

Podmioty nieistniejące

Nieistniejące agencje wykonawcze

Skrót	Nazwa agencji	Siedziba	Początek działalności
EAR	Europejska Agencja Odbudowy	Saloniki	2000–2008
CHAFEA	Agencja Wykonawcza ds. Konsumentów, Zdrowia i Żywności	Luksemburg	2014-2021

Linki zewnętrzne

• Agencje i inne organy UE