Żałobnica brunatna

Żałobnica brunatna
	Calyptorhynchus lathami
	(Temminck, 1807)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	kakaduowate
Podrodzina	żałobnice
Rodzaj	Calyptorhynchus
Gatunek	żałobnica brunatna
Synonimy
	Psittacus Lathami Temminck, 1807; Calyptorhynchus viridis halmaturinus Mathews, 1912;
	Psittacus Lathami Temminck, 1807; Calyptorhynchus viridis halmaturinus Mathews, 1912;
Podgatunki
	C. l. lathami (Temminck, 1807); C. l. erebus Schodde & Mason, 1993; C. l. halmaturinus Mathews, 1912;
	C. l. lathami (Temminck, 1807); C. l. erebus Schodde & Mason, 1993; C. l. halmaturinus Mathews, 1912;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żałobnica brunatna^[6] (Calyptorhynchus lathami) – gatunek ptaka z rodziny kakaduowatych (Cacatuidae), najmniejsza przedstawicielka podrodziny żałobnic (Calyptorhynchinae) zamieszkującej Australię. Dorosłe osobniki mogą osiągać 50 cm długości.

Papugi te wykazują dymorfizm płciowy. Samce mają całkowicie czarne upierzenie, wyjąwszy czerwone pasy na ogonie. Samice są ciemnobrunatne z pewną liczbą żółtych kropek. Wyszczególniono trzy podgatunki.

Systematyka

Żałobnica brunatna została po raz pierwszy opisana w roku 1807 przez holenderskiego przyrodnika Coenraada Jacoba Temmincka. Nazwa angielska upamiętnia angielskiego ornitologa Johna Lathama. Najbliższą krewną żałobnicy brunatnej jest żałobnica rudosterna. Oba te gatunki należą do rodzaju Calyptorhynchus. Od innych żałobnic odróżnia je wyraźny dymorfizm płciowy oraz odgłosy wydawane przez młode osobniki – po pierwsze piskliwy, płaczliwy krzyk, po drugie – charakterystyczny odgłos podczas połykania pokarmu.

Etymologia

Calyptorhynchus: gr. καλυπτος kaluptos „ukryty”, od καλυπτω kaluptō „ukryć”; ῥυγχος rhunkhos „dziób”^[7].
lathami: dr John Latham (1740–1837), angielski ornitolog^[8].
erebus: w mitologii greckiej Ereb (gr. Ἔρεβος Érebos, łac. Erebus) był synem Chaosu, personifikacją ciemności i drogi do Hadesu (tj. czarny)^[9].
halmaturinus: nowołac. Insula Halmaturorum „Wyspa Kangura”, Australia Południowa, od ssaczego rodzaju Halmaturus Illiger, 1811 (kangur), od gr. ἁλμα halma, ἁλματος halmatos „skok, sus”, od ἁλλομαι hallomai „skakać”; ουρα oura „ogon”^[10].

Podgatunki

W roku 1993 Schodde i współpracownicy wyszczególnili trzy podgatunki żałobnicy brunatnej^[4]. Tymczasem Forshaw ma zastrzeżenia co do znikomych różnic pomiędzy nimi. Mimo to podgatunki te są obecnie (2020) akceptowane przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)^[11]. Wyróżniono:

C. l. lathami – wschodni podgatunek występujący na obszarze pomiędzy południowo-wschodnią częścią stanu Queensland a Mallacootą w stanie Wiktoria, z odosobnionymi stanowiskami w Eungelli w środkowym Queenslandzie oraz w Riverinie i w lasach Pilliga. Jej rozmieszczenie uzależnione jest od występowania lasów rzewniowych.
C. l. erebus – występuje w środkowo-wschodnim Queenslandzie.
C. l. halmaturinus (zagrożona). Gatunki z Wyspy Kangura zostały umieszczone przez rząd australijski na liście zagrożonych. Ich występowanie jest ograniczone do zachodnich obszarów wyspy. Ich całkowita liczebność może nie przekraczać 100 sztuk. Ich przetrwanie jest uzależnione od występowania rzewni oraz eukaliptusa (Eucalyptus cladocalyx).

Opis

Podobnie jak pokrewna żałobnica rudosterna, tak i żałobnica brunatna wykazuje dymorfizm płciowy. Korpus osobnika męskiego jest w przeważającej części czarny z czerwonymi łatami na ogonie. Samice są ciemnobrązowe, posiadają żółte cętki na ogonie i szyi. Dorosłe osobniki osiągają 46–50 cm długości i ważą około 450 g, przy czym samice są nieco mniejsze^[12]. Występują na obszarach leśnych i odżywiają się głównie nasionami rzewni.

Status ochronny

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2022 uznaje żałobnicę brunatną za gatunek narażony na wyginięcie (VU – vulnerable); wcześniej – od 2000 klasyfikowano ją jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern), od 1994 – jako gatunek narażony (VU – vulnerable), a od 1988 jako gatunek najmniejszej troski. W 2000 całkowitą liczebność populacji szacowano na 17 140 osobników, w tym: podgatunek C. l. lathami około 12 000, C. l. erebus 5000, a C. l. halmaturinus – 140. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy^[5].

Australia: Żałobnice brunatne nie zostały wpisane na listę gatunków zagrożonych zgodnie z Aktem o Ochronie Środowiska i Zachowaniem Różnorodności Gatunkowej z roku 1999.

Stan Wiktoria w Australii: Wschodni podgatunek żałobnicy brunatnej znalazł się na liście gatunków zagrożonych wyginięciem zgodnie z Aktem Gwarancyjnym o Florze i Faunie (1988). W oparciu o ten akt nie przygotowano jeszcze programu odtworzenia populacji gatunku. Na pomocniczej liście zagrożonych kręgowców w stanie Wiktoria, podgatunek C. l. lathami został umieszczony jako bliski zagrożenia wyginięciem.

Przypisy

↑ Calyptorhynchus lathami, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ C.J. Temminck: Catalogue systematique du Cabinet d’ornithologie et de la collection des quadrumanes. Amsterdam: Chez C. Sepp Jansz, 1807, s. 21. (fr.).
↑ G.M. Mathews. A Reference-List to the Birds of Australia. „Novitates zoologicae”. 18 (3), s. 263, 1911–1912. (ang.).
↑ ^a ^b R. Schodde, N.A. Mason & J.T. Wood. Geographical Differentiation in the Glossy Black-Cockatoo Calyptorhynchus lathami (Temminck) and Its History. „The Emu”. 93, s. 156–166, 1993. DOI: 10.1071/MU9930156. (ang.).
↑ ^a ^b Calyptorhynchus lathami, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Cacatuidae Gray,GR, 1840 (1825) - kakaduowate - Cockatoos (wersja: 2016-11-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-12-31].
↑ Calyptorhynchus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).
↑ lathami, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).
↑ erebus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).
↑ halmaturinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-19]. (ang.).
↑ Rowley, I. & Boesman, P.: Glossy Black-cockatoo (Calyptorhynchus lathami). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2019. [dostęp 2019-12-31].

Bibliografia

J.M. Forshaw & T.C. William: Australian Parrots. Wyd. 3. Robina: Alexander Editions, 2002. ISBN 0-9581212-0-6. (ang.).
JimJ. Flegg JimJ., Birds of Australia: Photographic Field Guide Sydney, wyd. 2nd ed., Sydney: Reed New Holland, 2002, ISBN 1-876334-78-9, OCLC 50271000 .
S. Garnett: Threatened and Extinct Birds Of Australia. Canberra: RAOU. National Library, 1993. ISSN 0812-8014. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Calyptorhynchus lathami, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Temminck-2] C.J. Temminck: Catalogue systematique du Cabinet d’ornithologie et de la collection des quadrumanes. Amsterdam: Chez C. Sepp Jansz, 1807, s. 21. (fr.).

[Mathews-3] G.M. Mathews. A Reference-List to the Birds of Australia. „Novitates zoologicae”. 18 (3), s. 263, 1911–1912. (ang.).

[Schodde&inni-4] R. Schodde, N.A. Mason & J.T. Wood. Geographical Differentiation in the Glossy Black-Cockatoo Calyptorhynchus lathami (Temminck) and Its History. „The Emu”. 93, s. 156–166, 1993. DOI: 10.1071/MU9930156. (ang.).

[iucn-5] Calyptorhynchus lathami, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-6] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Cacatuidae Gray,GR, 1840 (1825) - kakaduowate - Cockatoos (wersja: 2016-11-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-12-31].

[7] Calyptorhynchus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).

[8] lathami, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).

[9] erebus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).

[10] halmaturinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-12] (ang.).

[ioc-11] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-19]. (ang.).

[hbwa-12] Rowley, I. & Boesman, P.: Glossy Black-cockatoo (Calyptorhynchus lathami). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2019. [dostęp 2019-12-31].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]