Wikipedysta:Alicjadyt/Kamienie runiczne Jarlabanke

Kamienie runiczne Jarlabankego (szw. : Jarlabankestenarna) to nazwa kamieni runicznych z XI wieku znajdujących się w Uppland na terenie Szwecji. Runy wyryte w kamieniach zapisano w języku staronordyckim z użyciem alfabetu runicznego zwanego futharkiem młodszym. Zostały one wzniesione na rozkaz wodza zwanego Jarlabanke Ingefastsson oraz jego rodu w Täby. Jarlabanke sprawował prawdopodobnie funkcję hersira (setnika). Kilka inskrypcji na kamieniach nadmienia, że był on chrześcijaninem, a nie poganinem.

Sponsor i osoba upamiętniona, czyli Jarlabanke, to ta sama osoba, co jest rzadkością wśród inskrypcji. Zlecił wzniesienie kilku kamieni na swoją cześć jeszcze za swego życia, nie pozostawiając tego zadania spadkobiercom. Poza Jarlabankem zdarzały się też inne przypadki upamiętnienia własnej osoby, na przykład w Husby-Ärlinghundra w południowym Upplandzie znajduje się kamień z napisem: „Björn, syn Finnvida, dał wyryć ten kamień ku swojej własnej pamiątce”. Innym rytownikiem, który upamiętnił siebie był Vigmund. Opisał on siebie jako najzdolniejszego z ludzi – kamień z napisem tym, po odbyciu długiej podróży sięgającej Paryża, znajduje się obecnie w parku uniwersyteckim w Uppsali.

Inskrypcje wykonane na zlecenie Estrid Sigfastsdotter, babki ze strony ojca

U 137

Transkrypcja w staronordyckim

Øystæinn ok Æstriðr ræistu stæina æftiʀ Kag(?)/Gag(?), sun sinn.

Tłumaczenie

Östen i Estrid wznieśli te kamienie na cześć Gaga, swojego syna.

U 136

Transkrypcja w staronordyckim

Æstriðr let ræisa stæina þessa at Øystæin, bonda sinn, es sotti Iorsaliʀ ok ændaðis upp i Grikkium.

pl. : Estrid zleciła wniesienie tego kamienia na cześć ku pamięci Östena, swojego męża, który zaatakował Jerozolimę i zginął w Grecji.

U 101

Kamień ten został wyryty na zlecenie Estrid i jej wnuków, Jarlabankego i Hemingra na cześć synów Estrid, Ingifastra (ojca wyżej wymienionych) oraz Ingvara.

Transkrypcja w staronordyckim

Hæmingʀ ok Iarlabanki þæiʀ letu braut ryðia ok broaʀ giæra æftiʀ faður sinn ok Æstrið æftiʀ syni sina Ingifast ok Ingvar. Guð hialpi and þæiʀa.

Pl. : Hemingr i Jarlabanke zlecili oczyszczenie drogi i zbudowanie mostów na cześć ich ojca, a Estrid na cześć swoich synów, Ingifastra i Ingvara. Niechaj Bóg dopomoże ich duszom.

U 310

Transkrypcja w staronordyckim

Æstrið let bro gæra æftiʀ Ingvar, bonda sinn, ok at Ragnvald, sun hans.

pl.: Estrid zleciła budowę tego mostu ku pamięci Ingvara, swego męża, oraz Ragnvalda, jego syna.

Kamienie wzniesione przez Ingefasta, ojca Jarlabankego

Ingefast był ojcem Jarlabankego i wzniósł kamienie na cześć Östena (dziadka ze strony ojca Jarlabankego) i jego pierwszej małżonki, Ragnfridy.

U 135

Transkrypcja w staronordyckim

Ingifastr ok Øystæinn ok Svæinn letu ræisa stæina þessa at Øystæin, faður sinn, ok bro þessa gærðu ok haug þenna.

pl.: Ingefast i Östen i Sven zlecili wzniesienie tych kamieni ku pamięci Östena, swego ojca, i oni stworzyli ten most i go ociosali.

U 148

Ten kamień datowany jest ok. trzeciego kwartału XI w. i znajduje się w lesie na południowy zachód od Hagby, gdzie droga kiedyś przecinała strumień, zaledwie kilkaset metrów od U 147. Droga była wykonana przez klan Jarlabanke i wiła się od zatoki Edsviken aż do Täby. Kamień ten informuje, że został wzniesiony przez Ingefasta Eysteinssona (ojca Jarlabankego) oraz Hemingura (przyrodniego brata Jarlabankego) ku pamięci Ragnfridy, żony i matki.

Transkrypcja w staronordyckim

Ingifastr let rista runaʀ þessaʀ æftiʀ Ragnfriði, kvinnu sina, ok [Hæ]m[i]ngʀ æftiʀ moður sina.

pl.: Ingefast zlecił wzniesienie tych run ku pamięci Ragnfridy, swej małżanki, i Heming ku pamięci swojej matki.

Kamienie wzniesionego przez Jarlabankego

Jarlabanke zlecił wzniesienie sześciu kamieni na swoją cześć, które zawierają mniej więcej taką samą treść. Cztery z nich znajdują się na tak zwanym moście Jarlabankego (ang. Jarlabanke’s bridge) w Täby kyrkby (ang. „Village of Täby church”), a pozostałe dwa stoją w pierwotnym miejscu wzniesienia.

U 127

Ten kamień runiczny (datowany na I poł. XI wieku) znaleziono w kościele Danderyd, gdzie został przeniesiony z mostu Jarlabankego w średniowieczu. Na tym kamieniu Jarlabanke oznajmił, że całe Täby znajduje się pod jego przywództwem, kazał zbudować most i wzniósł kilka kamieni na swoją cześć.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlabanki let ræisa stæina þessa at sik kvikvan, ok bro þessa gærði fyr and sina, ok æinn atti Tæby alla[n].

U 261

Kamień znajdujący się w kościele Fresta (poł. XI wieku). tę samą wiadomość, co U 127.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlaba[nki] let ræisa stæina þessa at sik kvikvan, ok bro þessa gærði fyr and sina, ok æinn atti allan Tæby. Zawiera tŸ sam¹ wiadomoœź, co U 127.

U 164

Znajduje się na drodze zwanej mostem Jarlabankego. Wiadomość wyryta w kamieniu podreśla fakt, że ten kamień został wzniesiony, aby upamiętnić powstanie drogi (ang. „causeway”- drogi na grobli) dla dobra duszy Jarlabankego.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlabanki let ræisa stæina þessa at sik kvikvan, ok bro þessa gærði fyr and sina, ok æinn atti allan Tæby. Guð hialpi and hans.

pl. : Jarlabanke zlecił wzniesienie tych kamieni na swoją cześć, gdy był jeszcze żyw, i zbudował ten most dla dobra swojej duszy, a także on sam sprawował władzę nad Täby. Niechaj Bóg dopomoże jego duszy.

U 165

Tak jak poprzedni kamień, i ten znajduje się na moście Jarlabankego. Zawiera także taką samą wieść i informuje, że Jarlabanke wykonał drogę dla dobra swej duszy i wzniósł kamień ku swojej pamięci. Wiemy także, że Jarlabanke był zarządcą całego Täby. Kamień pochodzi z drugiej połowy XI w.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlabanki le[t ræi]sa stæina þessa at sik kvikvan, ok bro þessa gærði fyr and si[na ...] atti allan Tæby.

pl.: Jarlabanke zlecił wzniesienie tych kamieni ku swojej pamięci, kiedy jeszcze żył, i on stworzył ten most dla dobra swej duszy... był właścicielem Täby.

U 212

Ten kamień stoi przy kościele Vallentuna, ale nie wiadomo, gdzie został pierwotnie wzniesiony. Ciekawym jest, że runy znajdują się po obu stronach kamienia (A i B), a inskrypcje różnią się zawartością. Na stronie A Jarlabanke jest w posiadaniu całego Täby i tutaj, w staronordyckim, czasownik eiga może być tłumaczone jako „posiadać”, lecz na stronie B był już posiadaczem całej setki (mężczyzn). W tym sensie eiga zapewna oznacza „zarządzać”. Druga strona informuje także, że kamień został wzniesiony w miejscu, które uczynił miejscem zgromadzeń całej setki mężów. Strona B jest późniejsza niż strona A i prawdopodobnie została wykonana, gdy część kamienia uległa zniszczeniu, na co mógłby wskazywać jego projekt. Władza Jarlabankego rozciągnęła się od wioski Täby aż na kolejne sto. Strona A pochodzi z pierwszej połowy XI w., strona B z połowy XI w.

Transkrypcja w staronordyckim

A Iarlabanki let ræisa stæin þenna a[t sik kvi]kvan. Hann atti æinn Tæby allan. [Guð hialpi] and hans.

B Iarlabanki let ræisa stæin þenn[a] at sik kvikvan, ok þingstað þenna gærði, ok æinn atti allt hu[n]dari þetta.

pl.: A - Jarlabanke zlecił wzniesienie tego kamienia ku swej pamięci, kiedy wciąż żył, i on sam zarządzał całym Täby. Panie, dopomóż jego duszy.

B - Jarlabanke zlecił wzniesienie tego kamienia ku swej pamięci, kiedy wciąż żył, i on stworzył to miejsce zgromadzeń i sam zarządzał całym Täby.

U 149

Ten kamień znajdował się w Hagby. Niestety zniknął, lecz pozostał po nim rysunek wykonany przez Richarda Dybecka w 1840 roku. Kamień jest jednym z tych, które Jarlabanke wzniósł ku swojej pamięci, i odnosi się do budowanej przez niego drogi.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlabanki let ... [s]tæin at sialfan sik ok braut ryðia.

pl.: Jarlabanke zlecił... kamienia ku swej pamięci oraz oczyścił drogę.

Kamienie wzniesione przez Jorun, matkę Jarlabankego

U 143

Nie jest to kamień runiczny, lecz inskrypcja wyryta na płaskim podłożu skalnym (II poł. XI wieku). Jej treść wyraża hołd ku czci dwóch mężczyzn. Estrid upamiętnia w niej Ingvara, swojego syna, a jej wnukowie Hemingr i Jarlabanke oraz ich matka, Jorunn, upamiętniają Ingifastura, ich ojca i męża, a syna Estrid.

Transkrypcja w staronordyckim

Iorun let gærva broaʀ æftiʀ boanda senn ok Hæmingʀ ok Iarlabanki æftiʀ Ingifast, Æstrið æftiʀ Ingvar, allgoðan dræng.

pl.: Jorunn kazała wznieść te mosty wybudowane na cześć jej męża, a Hemingr i Jarlabanke na cześć Ingifastra, a Estrid na cześć Ingvara, wybitnego i śmiałego męża.

U 147

Ten zniszczony kamień pochodzi z drugiej połowi XI w. i został wzniesiony ku pamięci Ingefasta i Ingvara, lecz tylko imię Jorun zachowało się wśród tych, którzy ten kamień wznieśli. Zaimek osobowy þaʀ oznacza one w staronordyckim i wskazuje na to, że Jorun kazała wznieść kamień wraz z jeszcze jedną kobietą. Ponieważ kamień został poświęcony także synowi Estrid, Ingvarowi, może to wskazywać na to, że to Estrid, teściowa Jorun, była drugą zleceniodawczynią.

Transkrypcja w staronordyckim

[I]orunn ... þaʀ letu haggva stæina [æf]ti[ʀ] Ingif[ast] ok Ingvar.

pl.: Jorun... one zleciły wyciosanie kamieni ku pamięci Ingefasta i Ingvara.

Pozostałe kamienie

Dwa z poniższych kamieni zostały wzniesione na zlecenie Jarlabankego (U 140, U 150), a pozostałe przez brata jego ojca o tym samym imieniu.

U 140

U 140 to fragment kamienia runicznego, znalezionego w Broby. Jest jednym z dwóch kamieni runicznych Jarlabanke wspominających o mężczyznach, którzy podróżowali za granicę (drugim jest U 136), ale nie wiadomo, kim jest człowiek wzmiankowany w inskrypcji.

Transkrypcja w staronordyckim

[Iar]laba[nki] ... Hann ændaðis i Grikkium.

pl: Jarlabanke... Zginął w Grecji.

U 150

Ten kamień pochodzi z I poł. XI w. i stoi przy drodze w Karby, blisko kamienia U 140 i kamieni z Broby. Dolna partia kamienia została utracona i dziś kamień jest wsparty na podparciu z betonu. Kamień informuje, że wznieśli go Jarlabanke i jego małżonka Fastvi ku pamięci ich syna Sveinna.

Transkrypcja w staronordyckim

Iarlabanki ok Fastvi letu ræisa stæina æftiʀ Svæin, sun sinn.

pl.: Jarlabanke i Fastvi nakazali wznieść kamienie ku pamięci swego syna Svena.

U 309

Runiczna inskrypcja pochodzi z drugiej połowy XI w. i została wykonana przez Jarlabanke Ingvarssona i jego braci Sigvida i Ingvara ku pamięci ich ojca Ingvara i jego brata Ragnvalda.

Transkrypcja w staronordyckim

Sigviðr ok Ingvarr ok Iarlabanki letu rista runaʀ at Ingvar, faður sinn, ok at Ragnvald, broður sinn.

pl.: Sigvid i Ingvar i Jarlabanke nakazali wznieść te runy ku pamięci swego ojca, Ingvara, i ku pamięci Ragnvalda, jego brata.

Kamienie wzniesione przez Ingefasta, syna Jarlabankego

U 142

Kamień ten znajduje się w Fällbro w Täby. Tutaj podpisuje się także mistrz runiczny, Öpir. Kamień został wzniesiony przez syna Jarlabankego, Ingefasta, a w samej inskrypcji pojawia się także Jorun, babka Ingefasta, która prawdopodobnie wciąż żyła, gdy kamień powstawał.

Transkrypcja w staroszwedzkim

ikifastr ' lit ' raisa ' stain * uk ' bro ' kera ' eftiR ' iarlabaka ' faþur ' s[in ' uk ' sun ' io]runa ' uk ' ketilau lit ' at ' bonta ' sin ybir risti

pl.: Ingefast nakazał wzniesienie tego kamienia i stworzył most ku pamięci swego ojca, Jarlabankego, syna Jorun, a Kettilö kazała wznieść kamień ku pamięci swego męża. Öpir rytował. 

Linki zewnętrzne

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Jarlabanke_Runestones
2. https://sv.wikipedia.org/wiki/Jarlabankestenarna