Mount Everest
 Widok na Mount Everest z Wyżyny Tybetańskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
8848 m n.p.m. |
| Wybitność |
8848 m |
| Pierwsze wejście |
29 maja 1953 |
| • zimowe |
17 lutego 1980 |
Położenie na mapie Wyżyny Tybetańskiej  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Azji  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |
Mount Everest, Czomolungma (chiń. upr. 珠穆朗玛峰; pinyin Zhūmùlǎngmǎ Fēng; tyb. ཇོ་མོ་གླང་མ, ZWPY Qomolangma, Wylie Jo mo glang ma; nep. सगरमाथा, Sagarmāthā) – najwyższy szczyt Ziemi (8848 m n.p.m.[1], podaje się też wysokość 8844[2] (pomiary chińskie) lub 8850 (pomiary amerykańskie)[3]), ośmiotysięcznik położony w Himalajach Wysokich (Centralnych), na granicy Nepalu i Chińskiej Republiki Ludowej (Tybetu).
Jest zbudowany z granitów, gnejsów oraz z wapieni i łupków. Tworzy potężny masyw podcięty z trzech stron lodowcami (najdłuższe Khumbu i Rongbuk – ok. 17 km). Wysokość szczytu względem podnóży góry wynosi około 3700 metrów[4]. Ściany Mount Everestu mają około 3 kilometrów wysokości (słynna ściana Kangshung ma wysokość 3350 metrów)[5].
Przez miejscową ludność uważany za siedzibę bogów. Odkryty i po raz pierwszy zmierzony przez geodetów brytyjskich w połowie XIX wieku, po raz pierwszy zdobyty 29 maja 1953 roku.
Pozwolenie wejścia (tzw. Permit) wynosi 11 000 USD, a cały koszt wyprawy (bez kosztów wynajęcia przewodnika) może wynieść 35 000 USD[6].
Nazwa szczytu
Mount Everest do roku 1865 nosił nazwę Szczyt XV, nadaną przez Indyjską Służbę Topograficzną. W roku 1865 na cześć walijskiego geodety i kartografa sir George’a Everesta, który zainicjował prace nad mapą Indii, nadano szczytowi nazwę Mount Everest[7].
Po tybetańsku nosi nazwę Czomolungma (ཇོ་མོ་གླང་མ, Wylie: Jo mo glang ma, ZWPY: Qomolangma), czyli Bogini Matka Śniegu lub Bogini Matka Ziemia, po nepalsku Sagarmatha, czyli Czoło Nieba, zaś w języku chińskim 珠穆朗玛峰 Zhūmùlǎngmǎ Fēng.
Często jest nazywany również Dachem Świata.
Wysokość szczytu
W 1849 dokonano pierwszego pomiaru przy pomocy teodolitu z odległości około 150 km od szczytu. Po dokonaniu obliczeń w 1852 stwierdzono, że Peak XV (jak wówczas określano szczyt) jest najwyższy z dotychczas zmierzonych. W 1856 Królewskie Towarzystwo Geograficzne ogłosiło, że Peak XV wznosi się na wysokość 29 002 stóp, czyli 8840 m n.p.m.
W 1955 dokonano ponownych pomiarów i ustalono wysokość na 8848 m n.p.m. Oficjalnie w nowych atlasach jest podawana wysokość 8850 m n.p.m. ogłoszona w 1988 r., która została ustalona przez pomiar satelitarny z użyciem systemu GPS, przez Bradforda Washburna, który wykorzystał do tego celu urządzenie GPS wniesione na szczyt przez amerykańską wyprawę wspinaczkową. Wynik ten jednak został zakwestionowany w 1992 r., kiedy niemiecka wyprawa wspinaczkowa umieściła na szczycie specjalny pryzmat służący do wykonania pomiaru laserowego, który dał wynik 8846 m n.p.m.
Pomiary dokonane przez Chińczyków w maju 2005 roku pozwoliły ustalić 9 października 2005 roku wysokość Mount Everestu na 8844,43[3] (z dokładnością do 0,21 m) m n.p.m. Wynik ten jest zdaniem Chińczyków wolny od błędu związanego z obecnością pokrywy śnieżnej na wierzchołku i dotyczy czystej skały. Chińczycy oszacowali wysokość powierzchni skały na podstawie dość kontrowersyjnego pomiaru grubości warstwy lodowej występującej na szczycie góry. Warto jednak zauważyć, że skała pod lodem ulega stopniowemu ścieraniu – stąd wysokość powierzchni skały również może się zmieniać z czasem.
Nepalczycy nie uznawali chińskich pomiarów i ciągle podawali wartość 8848. W 2010 Chińczycy i Nepalczycy uzgodnili, że będą podawać w atlasach dwie wysokości: 8848 m n.p.m. z czapą lodową i 8844 m n.p.m. bez czapy[3].
Drogi wejściowe
- Droga pierwszych zdobywców, obecna droga normalna – wejście od strony Nepalu granią południowo-wschodnią. Baza główna znajduje się na lodowcu Khumbu na wysokości 5300-5400 m n.p.m. Następnie należy pokonać lodospad Khumbu, Kocioł Zachodni, Żółtą Wstęgę (są to strome skały z kruchego wapienia na zachodniej ścianie Lhotse na wysokości 7550-7600 m). W 2009 roku Willie Benegas i Adrian Ballinger, korzystając z wiertarki nawiercili otwory pod sześć 10 cm spitów, mocując na nich dwie linie poręczówek (jedną dla ruchu w górę, drugą dla zejścia). Następnie Żebro Genewczyków (eksponowany filar z czarnego łupka, 7800 m), Przełęcz Południową (7900 m), Balkon (8400 m), Green Boots cave (Jaskinia Zielonych Butów, 8500 m, w tym miejscu od 1996 roku leży ciało niezidentyfikowanego himalaisty), Wierzchołek Południowy (8751 m n.p.m.), Uskok Hilary'ego (8790-8800) m. Na drodze tej w roku 1998 Kazi Sherpa ustanowił rekord w szybkości wejścia z bazy głównej na szczyt, bez wspomagania tlenem z butli – 20 godzin 24 minuty.
Historia podboju
Jako początek długiej historii podboju Mount Everestu można przyjąć rok 1904, w którym sir Francis Younghusband otrzymał od Dalajlamy zgodę na pierwszą brytyjską wyprawę w Himalaje. W 1913 John Noel w przebraniu mnicha buddyjskiego przemierzył Tybet, badając możliwości dotarcia pod szczyt Everestu, został jednak zdemaskowany i musiał opuścić płaskowyż.
- W 1921 wyruszyła pierwsza wyprawa brytyjska w składzie: Charles Kenneth Howard-Bury (kierownik), George Leigh Mallory, Guy Henry Bullock, Alexander Wollaston, Harold Raeburn, Alexander Mitchell Kellas (umarł podczas wyprawy na atak serca), Alexander Heron, Edward Wheeler, Henry T. Morshead. Wyprawa badała potencjalne drogi wejścia na szczyt, w jej trakcie zdobyto liczącą 6990 m n.p.m. Chang La
- 1922 – ruszyła druga wyprawa brytyjska w składzie: Charles Granville Bruce (kierownik), G. Mallory, George I. Finch, T.G. Longstaff, Strutt, Crawford, H.T. Morshead, Geoffrey Bruce, J.B. Noel, Wakefield, T.M. Somervell, Morris, E.F. Norton, Tejbir Bura, Dasno oraz dziewięciu lokalnych tragarzy-pomocników. Siedmiu Szerpów zginęło w lawinie. Osiągnięto wysokość 8326 m n.p.m.
- 1924 – trzecia wyprawa brytyjska – Charles Granville Bruce (kierownik), Edward Felix Norton, G.L. Mallory, H. Somervell, Odell, Andrew Comyn Irvine, Beetham, Hazard, G. Bruce, Narbu Jishee, Lhakpa Chedi, Hingston (lekarz), J. Noel (dokumentacja). Generał Charles Bruce zachorował na malarię – kierownictwo przejął E.F. Norton. Baza w dolinie Rongbuk. W ataku szczytowym zginęli George Mallory, Andrew Irvine oraz dwaj Szerpowie. Wyprawa dotarła najprawdopodobniej do wysokości około 8600 m
- W maju 1999 roku amerykański himalaista Conrad Anker odnalazł na wysokości 8230 m n.p.m. ekwipunek i zwłoki George’a Mallory’ego. Nie znaleziono stuprocentowych dowodów na potwierdzenie hipotezy, iż on i Irvine byli pierwszymi zdobywcami i zginęli przy zejściu z wierzchołka, choć są licze przesłanki ją potwierdzające. W kieszeni George'a znaleziono okulary przeciwsłoneczne co świadczy o tym, że schodzili w nocy. Ponieważ byli ostatni raz widziani o 12:50 przez Odella, prawdopodobnie między 2 a 3 stopniem grani NE Everestu na wysokości ok 8600 m n.p.m., możliwe jest, że weszli na szczyt około 17 i schodząc w nocy zginęli. Przy ciele Mallory'ego nie znaleziono zdjęcia jego żony, które obiecał zostawić na szczycie.[8]
- 1933 – kolejna wyprawa brytyjska – Hugh Ruttledge (kierownik), Wyn Harris, Wager, 12 tragarzy, Norton, Frank S. Smythe, Eric E. Shipton. Osiągnięto 8572 m
- 1935 – wyprawa brytyjska – Eric E. Shipton (kierownik)
- 1936 – wyprawa brytyjska – Hugh Ruttledge (kierownik)
- 1938 – wyprawa brytyjska – Harold W. Tilman (kierownik), osiągnięto wysokość 8326 m
- 1947 – Kanadyjczyk Earl L. Denman i dwóch Szerpów osiągnęli Chang La
- 1949 – Nepal otworzył granice dla zagranicznych wspinaczy
- 1950 – wyprawa brytyjsko-amerykańska pod kierownictwem Erica E. Shiptona pokonała Ice Fall (Lodospad Khumbu)
- 1951 – Duńczyk Klaus Bekker-Larsen i czterech Szerpów dotarli na Chang La
- 1952 – wyprawa szwajcarska – Edouard Wyss-Dunant (kierownik), Raymond Lambert i Szerpa Tenzing Norgay drogą od południa (z lodowca Khumbu) weszli na 8560 m
- 1952 – druga wyprawa szwajcarska – Gabriel Chevalley (kierownik), zginął Mingma Dorje. Osiągnięto 8100 m
- 1953 – wyprawa brytyjska prowadzona od strony Nepalu – John Hunt (kierownik), Nowozelandczyk Edmund Percival Hillary, Thomas Duncan Bourdillon, Charles R. Evans, Norgay Tenzing – Szerpa z Dardżylingu oraz 26 innych Szerpów. 29 maja 1953 Hillary i Tenzing stanęli na szczycie Everestu
- 1965 – Nawang Gombu, Szerpa, jako pierwszy wspinacz na świecie powtórnie zdobył szczyt Everestu (wejścia nr 11 i 17).
- 1974 – szczyt nie został zdobyty
- 16 maja 1975 – pierwsze wejście kobiece – Junko Tabei z Japonii od południowego wschodu czyli od strony nepalskiej
- 27 maja 1975 – drugie wejście kobiece – Tybetanka Phantog od strony północnej czyli od strony tybetańskiej (chińskiej)
- 1978 – jako pierwsza Europejka i pierwszy Polak na szczycie Everestu – Wanda Rutkiewicz (trzecie wejście kobiece)
- 1980 – polska wyprawa dokonuje pierwszego wejścia zimowego na szczyt Everestu (także pierwszy ośmiotysięcznik zdobyty zimą) – Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki, kierownik wyprawy: Andrzej Zawada
- 2000 –[9] 7 października Davorin Karnicar jako pierwszy człowiek zjechał z Mount Everestu na nartach (od szczytu do bazy)[10].
- 2005 – pierwsze lądowanie na wierzchołku Everestu helikopterem Eurocopter AS 350 B3
- 2008 – na szczyt dotarł Bahadur Sherchan, zostając najstarszym z dotychczasowych zdobywców (wejścia dokonał w wieku 76 lat)[11].
- 25 kwietnia 2015 trzęsienie ziemi o sile 7,9 w skali Richtera spowodowało zawalenie się tzw. Stopnia Hillarego (Hillary Step), stromego około 10-12 metrowego odcinka grani na wysokości 8790-8800 m
- 2015 – szczyt nie został zdobyty.
- 2016 – W kwietniu 34-letnia Australijka Maria Strydom, chcąc wejść na szczyt jako pierwsza weganka, zginęła tuż przed zdobyciem, z powodu choroby wysokościowej i wyczerpania fizycznego[12].
W latach 1953–1969 na szczycie stanęło 21 wspinaczy. W latach siedemdziesiątych – ponad osiemdziesięciu, w latach osiemdziesiątych – prawie dwustu, w ostatniej dekadzie XX wieku – niemal tysiąc.
Według danych ze stycznia 1997 w sumie 391 ekspedycji próbowało wejścia na szczyt. 167 z nich osiągnęło wierzchołek. Sukcesem wspinaczkowym zakończyło się 56% spośród 214 ekspedycji wyruszających od strony Nepalu oraz tylko 26% spośród 176 wypraw atakujących górę od strony Tybetu. Do stycznia 1997 wierzchołek zdobyło 676 osób, w tym czasie zginęło 148 wspinaczy, w tym 50 Nepalczyków. Do końca roku 2008 około 3600 wspinaczy stanęło na szczycie, liczba ofiar sięga 210.
Tylko 19 maja 2012 (aż!) 234 himalaistów stanęło na szczycie Everestu. Rekord ten umieszczono w Księdze Rekordów Guinnessa jako bezprecedensowy[13].
Ze względu na bardzo duże zainteresowanie wyprawami na szczyt, rząd Nepalu planuje założenie sezonowego biura z lekarzami, meteorologami i dodatkowym personelem w bazie głównej u podnóża góry.
Polskie wejścia
- 16 października 1978 – Wanda Rutkiewicz zdobyła szczyt jako pierwsza Europejka i trzecia kobieta na świecie
- 17 lutego 1980 – Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki, członkowie ekspedycji pod kierownictwem Andrzeja Zawady dokonali pierwszego zimowego wejścia na szczyt.
- 19 maja 1980 – Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka wytyczyli nową drogę południowym filarem
- 24 maja 1989 – Eugeniusz Chrobak i Andrzej Marciniak
- 9 października 1993 – Maciej Berbeka
- 13 maja 1994 – Ryszard Pawłowski
- 12 maja 1995 – Ryszard Pawłowski (po raz drugi) i Piotr Pustelnik
- 18 maja 1999 – Jacek Masełko, Tadeusz Kudelski (zginął podczas zejścia) i Ryszard Pawłowski (po raz trzeci)
- 21 maja 2000 – Anna Czerwińska
- 5 czerwca 2005 – Marcin Miotk – pierwsze polskie wejście bez wspomagania tlenem z butli[14]
- 18 maja 2006 – Janusz Adamski, Tomasz Kobielski, Bogusław Ogrodnik, Martyna Wojciechowska, Dariusz Załuski
- 15 maja 2007 – Marian Hudek[15]
- 16 maja 2007 – Roman Dzida[15]
- 18 maja 2007 – Robert Rozmus[15]
- 22 maja 2008 – Sławomir Król[16]
- 23 maja 2008 – Agnieszka Kiela-Pałys[17], Jarosław Hawrylewicz[18]
- 21 maja 2009 – Anna Barańska – pierwsze polskie wejście kobiece od strony północnej[19]
- 18 maja 2010 – Zbigniew Bąk, Magdalena Prask[20]
- 23 maja 2010 – Anna Lichota[21]
- 24 maja 2010 – Małgorzata Pierz-Pękała, Daniel Mizera[22]
- 12 maja 2011 – Małgorzata Wątroba[23]
- 20 maja 2011 – Ireneusz Szpot[24]
- 25 maja 2012 – Wojciech Kukuczka, Robert Szymczak, Dariusz Załuski (po raz drugi)
- 23 maja 2013 – Piotr Cieszewski, Monika Witkowska[25]
- 24 maja 2014 – Waldemar Kowalewski, Zygmunt Berdychowski[26]
- 25 maja 2014 – Iwona Zadarnowska-Wingert[27], Bartłomiej Wróblewski, Ryszard Pawłowski (piąty raz), Jacek Ankowski
- 19 maja 2016 - Basia Górska[28]
- 21 maja 2016 - Adam Ruciński[29]
Wypadki
- 10 maja 1996 seria błędów kierowników dwóch komercyjnych wypraw oraz burza śnieżna spowodowały śmierć ośmiu osób (w tym obydwu kierowników: Rob Hall i Scott Fischer)[30].
- 18 kwietnia 2014 lawina zabiła 16 nepalskich Szerpów przygotowujących trasę przez lodospad[31].
- 25 kwietnia 2015 trzęsienie ziemi o sile 7,9 w skali Richtera spowodowało oberwanie się seraka na przełęczy pomiędzy Pumori i Lingtren. Doprowadziło to do powstania lawiny śnieżno-lodowo-kamiennej, która zeszła na bazę główną pod Everestem zabijając 19 osób i raniąc 61. Dwa dni później kolejna lawina zabiła trzech Szerpów naprawiających drogę przez lodospad Khumbu[32].
Inspiracje
Przed 1925 Antoni Bogusławski napisał wiersz pt. Ewerest, opiewający niezdobytą wówczas górę[33].
Zobacz też
- ↑ Encyklopedia PWN.
- ↑ Everest not as tall as thought.
- ↑ a b c ola, iar: Spór o Mount Everest. Gazeta Wyborcza, 2010-04-09 14:47. [dostęp 2010-04-10]. (pol.).
- ↑ Live Science – Denali: Facts About North America's Tallest Mountain
- ↑ Mount Everest, 1:50,000 map, 1:25,000 map, and route guide. Prepared under the direction of Bradford Washburn for the National Geographic Society, the Boston Museum of Science, and the Swiss Foundation for Alpine Research, 1991.
- ↑ Michal Apollo, The true accessibility of mountaineering: The case of the High Himalaya, „Journal of Outdoor Recreation and Tourism”, 17, 2017, s. 29–43, DOI: 10.1016/j.jort.2016.12.001 [dostęp 2017-03-17].
- ↑ Himalaje, Michael Palin, Insignis Media, Kraków 2009, s. 187.
- ↑ Dlaczego Wierzę? Mallory I Irvine – Everest 1924 Cz. 1. Brytan. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
- ↑ Statistics of 7 summits climber Karnicar. The 7 summits. [dostęp 2012-12-23]. (ang.).
- ↑ Na nartach z najwyższych gór świata
- ↑ Everest record set by 76-year-old
- ↑ Peter Beaumont, Mount Everest death: Maria Strydom fell ill just 15 minutes from summit, „The Guardian”, 30 maja 2016, ISSN 0261-3077 [dostęp 2016-10-02] (ang.).
- ↑ Michal Apollo, The true accessibility of mountaineering: The case of the High Himalaya, „Journal of Outdoor Recreation and Tourism”, 17, 2017, s. 29–43, DOI: 10.1016/j.jort.2016.12.001 [dostęp 2017-03-17].
- ↑ Miałem naprawdę pod górkę. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ a b c Polski Mount Everest – relacja. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ Poland.
- ↑ Nasze wyprawy – Mount Everest. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ http://7summits.com/statistics/Hawrylewicz.
- ↑ Pierwsza Polka, która zdobyła Everest od północy: Anna Barańska. [dostęp 2009-06-11].
- ↑ Magdalena Prask zdobyła Mount Everest. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ Anna Lichota – trzecia Polka na Koronie Ziemi. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ Kolejne polskie wejście!Matka i syna na Evereście. [dostęp 2010-05-31].
- ↑ Nasza rodaczka na dachu świata. [dostęp 2012-05-28].
- ↑ Kolejny Polak zdobył Koronę Ziemi. [dostęp 2011-05-29].
- ↑ Monika Witkowska dziesiątą Polką na Mount Evereście.
- ↑ Festiwal Biegowy na dachu świata! Zygmunt Berdychowski zdobył Mount Everest [ZDJĘCIA, WIDEO]. 10.06.2014. [dostęp 18.07.2014].
- ↑ Lista uczestników wejścia na Everest w ramach klubu 7 Summits.
- ↑ Basia Gorska - Google+ [online], plus.google.com [dostęp 2017-08-16] (pol.).
- ↑ Himalayan Database Expedition Archives of Elizabeth Hawley [online], www.himalayandatabase.com [dostęp 2017-07-19].
- ↑ Agnieszka Szymaszek: Everest 1996: zbyt wysoka cena. Kulisy tragicznej ekspedycji, podczas której zginęło 8 himalaistów. Podróże.onet.pl, 08.05.2014. [dostęp 04.02.2016].
- ↑ Polska Agencja Prasowa: Dramat w Himalajach. Szerpowie nie będą już wchodzić na Mount Everest?. PolskieRadio.pl, 22.04.2014. [dostęp 04.02.2016].
- ↑ Kacper Tekieli, Piotr Turkot: Potężne trzęsienie ziemi w Nepalu. Lawina pod Everestem. Wspinanie.pl, 25.04.2015. [dostęp 04.02.2016].
- ↑ Ewerest. „Stadjon”, s. 9, Nr 51-52 z 18-25 grudnia 1924.
Linki zewnętrzne
- Mount Everest historia i zdjęcia (pol.)
- Everest News (ang.)
- MountEverest.net by Climbers (ang.)
- Krzysztof Wielicki tekst i zdjęcia (pol.)
- Zdjęcia z Mount Everest na obiezyswiat.org (pol.)
- Zdjęcia z trekingu w okolicy Everestu (pol.)
- Zdjęcia z panoramy 360° wokół Mount Everestu (ang.)
- Mount Everest – najwyższy szczyt Ziemi – histordia zdobywania, ciekawostki