Tekst źródłowy strony Mistrzostwa świata w szachach

[[Plik:Ding Liren in 2023.jpg|thumb|Aktualny mistrz świata w szachach,<br />[[Ding Liren]]]]
'''Mistrzostwa świata w szachach''' rozgrywane w różnych formach od końca XIX wieku są najważniejszymi sportowymi rozgrywkami w [[szachy|szachach]]. Obecnie oprócz ''otwartych'' mistrzostw świata, w których mogą uczestniczyć wszyscy szachiści bez względu na wiek i płeć, organizuje się również mistrzostwa świata [[mistrzostwa świata kobiet w szachach|kobiet]], [[mistrzostwa świata juniorów w szachach|juniorów]] (w kilku grupach wiekowych), [[mistrzostwa świata seniorów w szachach|seniorów]], a także [[mistrzostwa świata komputerów w szachach|komputerów]]. Mistrzem świata od 2023 roku jest [[Ding Liren]].

== Wielcy mistrzowie XIX wieku ==
Historia mistrzostw świata w szachach sięga XIX wieku. Do połowy tego stulecia nie rozgrywano turniejów międzynarodowych. Najsławniejsi szachiści spotykali się w meczach. Nieoficjalnymi mistrzami świata byli:

* {{flaga|FRA|bandera-wojenna-1815}} [[Alexandre Deschapelles]] w latach 1800–1821.
* {{flaga|FRA|1830}} [[Louis de la Bourdonnais]] w latach 1821–1840. W 1821 pokonał Deschapellesa +6 -1 =0. Potwierdził swój prymat w meczach z [[Alexander McDonnell|Aleksandrem McDonnellem]] w 1834 roku.
* {{flaga|ENG}} [[Howard Staunton]] w latach 1843–1851. Po śmierci la Bourdonnaisa (1840) dwóch szachistów uważano za najwybitniejszych, Howarda Stauntona i [[Pierre Saint-Amant|Pierre’a Saint-Amanta]]. W 1843 roku Staunton pokonał Saint-Amanta +11 -6 =4.
* {{flaga|Prusy|1803}} [[Adolf Anderssen]] w latach 1851–1858, zwycięzca pierwszego międzynarodowego turnieju, rozegranego w 1851 roku w Londynie. W półfinale tego turnieju niespodziewanie rozgromił głównego faworyta Stauntona (+4 -1 =0), zawody rozgrywano [[system pucharowy|systemem pucharowym]].
* {{flaga|USA|38}} [[Paul Morphy]] w latach 1858–1884. W 1858 roku w Paryżu pokonał Anderssena +7 -2 =2.
* {{flaga|Austro-Węgry}} [[Wilhelm Steinitz]] w latach 1866–1886 (1886–1894 oficjalny mistrz świata).

Morphy wkrótce po 1859 roku wycofał się z czynnego życia szachowego i dlatego niektórzy znawcy tematu jako pierwszy mecz o mistrzostwo świata wskazują mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Adolf Anderssen]] w roku 1866, w którym zwyciężył Steinitz (+8 -6 =0). Jednak wielu nie uznało prymatu Steinitza, gdyż Morphy jeszcze żył i nikt go nie pokonał ani w meczu, ani w jakimkolwiek turnieju. Dopiero po śmierci Morphy’ego w 1884 r. pojawił się problem wyłonienia oficjalnego mistrza świata. Kandydatów było dwóch – Wilhelm Steinitz i [[Johannes Zukertort]], ich przewaga nad pozostałymi szachistami była bezdyskusyjna.

== Nieformalny system w latach 1886–1946 ==
Za pierwszy oficjalny mecz o tytuł mistrza uważa się ten rozegrany w 1886 roku, w którym [[Wilhelm Steinitz]] pokonał [[Johannes Zukertort|Johannesa Zukertorta]]. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku mecze mistrzowskie odbywały się według bardzo nieformalnych zasad. Szachista, który uważał się za silniejszego od aktualnego mistrza świata, po prostu wyzywał go na szachowy pojedynek. Nie istniał formalny system kwalifikacji. Zasady rozgrywania meczów nie były sztywno ustalone i stawały się przedmiotem czasami bardzo trudnych negocjacji, w których decydujący głos miał zazwyczaj aktualny mistrz świata. Z tego powodu niektórzy wybitni szachiści (m.in. najwybitniejszy polski arcymistrz [[Akiba Rubinstein]]), którzy aspirowali do tytułu mistrza, takiej szansy byli pozbawieni. Niemniej powszechnie uważa się, że nieformalny system działał skutecznie i wyłaniał mistrzów, którzy rzeczywiście byli najsilniejszymi graczami swoich czasów.

Mistrzami świata w tym systemie byli, poza Wilhelmem Steinitzem, czterej jeszcze szachiści. Niemiec [[Emanuel Lasker]] zachował tytuł najdłużej w historii, przez 27 lat (1894–1921), wielokrotnie go broniąc. Pokonał go Kubańczyk [[José Raúl Capablanca|Jose Raul Capablanca]]: będący w złej dyspozycji Lasker poddał mecz o mistrzostwo, w którym Capablanca wysoko prowadził. Po zdobyciu mistrzostwa Capablanca nie chciał rozgrywać meczów w obronie tytułu. Przez sześć lat żądał od potencjalnych przeciwników (często uważanych za silniejszych od niego, jak [[Aron Nimzowitsch]] czy [[Akiba Rubinstein]]) tak wysokich stawek za grę, aby nikogo nie było na nie stać; mawiano, że od rywali odgradzał się "Złotym Wałem". Jednak w 1927 r. rosyjski emigrant, obywatel Francji [[Aleksandr Alechin]] zebrał żądaną kwotę, doprowadził do meczu i po dramatycznej walce zwyciężył: Capablanca przegrał więc swój jedyny mistrzowski mecz. Alechin rozgrywał mecze w obronie tytułu i w 1935 r. pokonał go Holender [[Max Euwe]], pierwszy amator, który był mistrzem świata (nie żył z gry w szachy, był nauczycielem matematyki). Utrzymał on tytuł tylko przez nieco ponad rok, gdyż w 1937 r. Alechin wyzwał go na mecz rewanżowy i wygrał. Później mecze o tytuł uniemożliwiła [[II wojna światowa]], a w marcu 1946 r. 53-letni wówczas Alechin niespodziewanie zmarł<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Stanisław Gawlikowski |tytuł = Pojedynki szachowych gigantów |data = 1972 |miejsce = Warszawa |wydawca = "Sport i Turystyka"}}</ref>.

Śmierć [[Aleksandr Alechin|Aleksandra Alechina]] stanowiła wyłom w działającym dotychczas systemie, ponieważ po raz pierwszy zabrakło mistrza, którego można było pokonać w bezpośrednim meczu. Dwa lata później [[Międzynarodowa Federacja Szachowa]] (FIDE) zorganizowała turniej pretendentów, w którym wzięło udział pięciu najsilniejszych szachistów: [[Michaił Botwinnik]], [[Max Euwe]], [[Paul Keres]], [[Samuel Reshevsky]] i [[Wasilij Smysłow]]. Zwycięzcą turnieju został Botwinnik, który tym samym został kolejnym mistrzem świata, rozpoczynając hegemonię szachistów ze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Sowieckiego]].

== Mistrzostwa świata FIDE w latach 1948–1993 ==
W miejsce dotychczasowego nieformalnego systemu FIDE wprowadziła nowy system eliminacyjny. Nominowani przez narodowe związki szachowe szachiści brali udział w turniejach strefowych, z których najlepsi awansowali do [[Szachowe turnieje międzystrefowe|turniejów międzystrefowych]], gdzie spotykali się z rozstawionymi (nominowanymi przez FIDE) graczami światowej czołówki. Najlepsi z turniejów międzystrefowych spotykali się następnie w turnieju pretendentów. Zwycięzca turnieju pretendentów spotykał się w meczu finałowym z aktualnym mistrzem świata, który nie musiał uczestniczyć w eliminacjach. Mecze o mistrzostwo rozgrywano co trzy lata. Jeśli pretendent wygrał z mistrzem, temu drugiemu przysługiwało prawo do meczu rewanżowego. System wielostopniowych turniejów eliminacyjnych, meczów finałowych i rewanżowych wyłaniał mistrza świata co trzy lata.

Prawo pokonanego mistrza świata do meczu rewanżowego zostało zniesione przez FIDE w 1962 r. po tym, gdy dzierżący tytuł od 1946 r.  [[Michaił Botwinnik]], pokonany dwa razy z rzędu przez pretendentów (Rosjanina [[Wasilij Smysłow|Wasilija Smysłowa]] w 1957 r. i Łotysza [[Michaił Tal|Michaiła Tala]] w 1960 r.) dwukrotnie po upływie roku odzyskiwał tytuł w meczach rewanżowych. Tytuł mistrzowski wywalczyli później w 1963 r. Ormianin [[Tigran Petrosjan]], zaś w 1969 r. Rosjanin [[Boris Spasski]]<ref name=":0" />.

System działał bez zarzutu aż do 1975 roku, kiedy to Amerykanin [[Bobby Fischer]], który trzy lata wcześniej odebrał tytuł [[Boris Spasski|Borisowi Spasskiemu]] w jednym z najsłynniejszych meczów w historii (był pierwszym po wojnie szachistą spoza ZSRR walczącym o tytuł), odmówił udziału w meczu z kolejnym pretendentem, [[Anatolij Karpow|Anatolijem Karpowem]]. Tym samym pozbawił się prawa do tytułu mistrza świata. Od tego czasu prawie w ogóle przestał grać w oficjalnych turniejach. Jedyny wyjątek zrobił w 1992 roku, wygrywając ze Spasskim ''mecz o pięć milionów dolarów''<ref>[http://www.mark-weeks.com/chess/92fs$mix.htm 1992 Fischer – Spassky Rematch].</ref>.

Mecze o mistrzostwo rozgrywano do zdobycia przez zwycięzcę 12 punktów (1 pkt za zwycięstwo, 0,5 pkt. za remis). Przed meczem w 1984 r., który rozgrywali [[Anatolij Karpow]] (mistrz) i [[Garri Kasparow]] (pretendent) zasadę tę zmieniono i postanowiono grać do sześciu zwycięstw, nie licząc remisów. Wynikiem tego był najdłuższy mecz w historii szachów, który trwał 5 miesięcy, a rozegrano 48 partii, w tym 40 remisowych. Prezydent FIDE [[Florencio Campomanes]] w końcu przerwał mecz, w którym (nie licząc remisów), Karpow początkowo prowadził 5:1, ale potem wyraźnie osłabł i Kasparow odrabiał straty, doprowadzając do stanu 5:3. Decyzję odebrano jako chęć udzielenia pomocy słabnącemu Karpowowi. Mecz rozegrano ponownie rok później, przywracając poprzednie zasady – zwyciężył Kasparow.

== Dwa systemy w latach 1993–2005 ==
W 1993 roku system wyłaniania mistrza świata załamał się. Ówczesny mistrz [[Garri Kasparow]] i pretendent [[Nigel Short]] założyli własną, alternatywną wobec FIDE organizację o nazwie [[Stowarzyszenie Zawodowych Szachistów]] (PCA), której zadaniem miała być m.in. organizacja mistrzostw świata. W rozegranym pod auspicjami PCA meczu zwyciężył Kasparow. FIDE zorganizowała konkurencyjny mecz o mistrzostwo świata, w którym Karpow pokonał [[Jan Timman|Jana Timmana]]. Od tego czasu do kwietnia 2006 roku mistrzostwa świata rozgrywane były równolegle w ramach dwóch różnych systemów i trudno rozsądzić, który z dwóch mistrzów świata miał większe prawo do tego tytułu.

Kolejnym przeciwnikiem Kasparowa był [[Viswanathan Anand]], który zakwalifikował się do meczu wygrywając turnieje, podobne do tych, które dotąd organizowała FIDE. Kasparow ten mecz wygrał, lecz w roku 2000 utracił tytuł mistrza świata na rzecz [[Władimir Kramnik|Władimira Kramnika]].

W tym czasie FIDE, po rozegraniu w 1996 roku jeszcze jednego cyklu mistrzowskiego, w którym Karpow obronił swój tytuł, zrewolucjonizowała dotychczasowy system. Zaniechano rozgrywania długotrwałych i wielostopniowych eliminacji, organizując w to miejsce jeden wielki turniej, w którym szachiści grają mini-mecze przyspieszonym tempem gry. Turniej jest rozgrywany [[system pucharowy|systemem pucharowym]] (przegrywający odpada) i trwa kilka tygodni. W pierwszej edycji nowego cyklu Karpow jako obrońca tytułu był nominowany bezpośrednio do meczu finałowego, jednak w kolejnych turniejach mistrz świata został pozbawiony tego przywileju i musiał jak inni walczyć o prawo do gry w finale.

== Obecna sytuacja ==
13 kwietnia 2006 [[Międzynarodowa Federacja Szachowa|FIDE]] ogłosiła mecz o mistrzostwo świata pomiędzy [[Władimir Kramnik|Władimirem Kramnikiem]] (mistrz świata Braingames, po pokonaniu w 2000 mistrza świata [[Stowarzyszenie Zawodowych Szachistów|PCA]] Garriego Kasparowa) i [[Weselin Topałow|Weselinem Topałowem]] (mistrz świata FIDE), który odbył się w [[Elista|Eliście]] w dniach 21 września – 13 października 2006 i składał się z 12 gier oraz 4 partii dogrywki. Zwycięzcą został Kramnik po remisie 6-6 i wygranej 2½ – 1½ w dogrywce. Zajął on miejsce Topałowa w turnieju [[Mistrzostwa świata w szachach 2007|mistrzowskim 2007]] w [[Meksyk (miasto)|Meksyku]], w którym zwyciężył [[Viswanathan Anand]]. Kolejny pojedynek o tytuł niekwestionowanego mistrza świata został rozegrany w październiku 2008 w Bonn. Tytuł obronił Anand, pokonując Władimira Kramnika w stosunku 6½ – 4½. Anand jeszcze trzykrotnie bronił tytułu, zwyciężając w 2010 Topałowa oraz w 2012 [[Boris Gelfand|Borisa Gelfanda]]. W kolejnym meczu, rozegranym w listopadzie 2013, przegrał z [[Magnus Carlsen|Magnusem Carlsenem]] i utracił tytuł na rzecz Norwega. W 2022 Carlsen zrezygnował z meczu w obronie tytułu. W 2023 [[Ding Liren]] pokonał [[Jan Niepomniaszczi|Jana Niepomniaszcziego]] i został nowym mistrzem<ref name="dziennik">{{Cytuj |tytuł=Ding Liren mistrzem świata w szachach. O losach tytułu zdecydowała dogrywka|opublikowany=[[Dziennik.pl]] |archiwum=https://web.archive.org/web/20230430140727/https://sport.dziennik.pl/news/artykuly/8708151,ms-w-szachach-ding-liren.html}}</ref>.

== Lista mistrzów świata ==
<div class="left">
<timeline>
ImageSize = width:1250 height:450
PlotArea = left:120 bottom:80 top:0 right:10
Alignbars = justify
DateFormat  = dd/mm/yyyy
Period = from:01/01/1886 till:01/01/2024
TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy

Colors =
  id:pre value:rgb(0.663, 0.157, 0.275)
  id:fide value:rgb(0.267, 0.467, 0.667)
  id:non value:rgb(0, 0.565, 0.125)
  id:Lines value:black
  id:dnLine value: 	rgb(0, 0.565, 0.125)
  id:dfLine value:rgb(0.267, 0.467, 0.667)
  id:bars value:gray(0.95)

BackgroundColors = bars:bars
ScaleMajor = increment:5 start:1886
ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1886

LineData =

  at:29/03/1886 color:lines layer:back
  at:20/02/1889 color:lines layer:back
  at:09/12/1890 color:lines layer:back
  at:01/01/1892 color:lines layer:back
  at:26/05/1894 color:lines layer:back
  at:14/01/1897 color:lines layer:back
  at:06/04/1907 color:lines layer:back
  at:30/09/1908 color:lines layer:back
  at:10/02/1910 color:lines layer:back
  at:09/12/1910 color:lines layer:back
  at:28/04/1921 color:lines layer:back
  at:29/11/1927 color:lines layer:back
  at:12/11/1929 color:lines layer:back
  at:14/06/1934 color:lines layer:back
  at:16/12/1935 color:lines layer:back
  at:04/12/1937 color:lines layer:back
  at:17/05/1948 color:lines layer:back
  at:11/05/1951 color:lines layer:back
  at:13/05/1954 color:lines layer:back
  at:27/04/1957 color:lines layer:back
  at:09/05/1958 color:lines layer:back
  at:07/05/1960 color:lines layer:back
  at:13/05/1961 color:lines layer:back
  at:20/05/1963 color:lines layer:back
  at:09/06/1966 color:lines layer:back
  at:17/06/1969 color:lines layer:back
  at:30/08/1972 color:lines layer:back
  at:18/10/1978 color:lines layer:back
  at:19/11/1981 color:lines layer:back
  at:15/02/1985 color:lines layer:back
  at:09/11/1985 color:lines layer:back
  at:08/10/1986 color:lines layer:back
  at:19/12/1987 color:lines layer:back
  at:07/11/1990 color:lines layer:back
  at:21/10/1993 color:dnline layer:back
  at:01/11/1993 color:dfline layer:back
  at:16/10/1995 color:dnline layer:back
  at:10/07/1996 color:dfline layer:back
  at:20/12/1997 color:dfline layer:back
  at:28/08/1999 color:dfline layer:back
  at:04/11/2000 color:dnline layer:back
  at:15/12/2000 color:dfline layer:back
  at:14/12/2001 color:dfline layer:back
  at:13/07/2004 color:dfline layer:back
  at:18/10/2004 color:dnline layer:back
  at:16/10/2005 color:dfline layer:back
  at:13/10/2006 color:lines layer:back
  at:30/09/2007 color:lines layer:back
  at:29/10/2008 color:lines layer:back
  at:13/05/2010 color:lines layer:back
  at:30/05/2012 color:lines layer:back
  at:22/11/2013 color:lines layer:back
  at:28/11/2014 color:lines layer:back
  at:30/11/2016 color:lines layer:back
  at:28/11/2018 color:lines layer:back
  at:10/12/2021 color:lines layer:back
  at:30/04/2023 color:lines layer:back

BarData =

  bar:liren    text:"Ding Liren"
  bar:carlsen  text:"Magnus Carlsen"
  bar:topalov  text:"Weselin Topałow"
  bar:kasimdzhanov  text:"Rustam Kasimdżanow"
  bar:ponomariov  text:"Rusłan Ponomariow"
  bar:anand  text:"Viswanathan Anand"
  bar:khalifman  text:"Aleksander Chalifman"
  bar:kramnik  text:"Władimir Kramnik"
  bar:kasparov  text:"Garri Kasparow"
  bar:karpov  text:"Anatolij Karpow"
  bar:fischer  text:"Bobby Fischer"
  bar:spassky  text:"Boris Spasski"
  bar:petrosian  text:"Tigran Petrosjan"
  bar:tal  text:"Michaił Tal"
  bar:smyslov  text:"Wasilij Smysłow"
  bar:botvinnik  text:"Michaił Botwinnik"
  bar:euwe  text:"Max Euwe"
  bar:alekhine  text:"Aleksandr Alechin"
  bar:capablanca  text:"José Raúl Capablanca"
  bar:lasker  text:"Emanuel Lasker"
  bar:steinitz  text:"Wilhelm Steinitz"

PlotData =
  width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4)
  bar:steinitz from:29/03/1886 till:26/05/1894 color:pre
  bar:lasker from:26/05/1894 till:28/04/1921 color:pre
  bar:capablanca from:28/04/1921 till:29/11/1927 color:pre
  bar:alekhine from:29/11/1927 till:16/12/1935 color:pre
  bar:euwe from:16/12/1935 till:04/12/1937 color:pre
  bar:alekhine from:04/12/1937 till:24/03/1946 color:pre
  bar:botvinnik from:17/05/1948 till:27/04/1957 color:fide
  bar:smyslov from:27/04/1957 till:09/05/1958 color:fide
  bar:botvinnik from:09/05/1958 till:07/05/1960 color:fide
  bar:tal from:07/05/1960 till:13/05/1961 color:fide
  bar:botvinnik from:13/05/1961 till:20/05/1963 color:fide
  bar:petrosian from:20/05/1963 till:17/06/1969 color:fide
  bar:spassky from:17/06/1969 till:30/08/1972 color:fide
  bar:fischer from:30/08/1972 till:27/06/1975 color:fide
  bar:karpov from:27/06/1975 till:09/11/1985 color:fide
  bar:kasparov from:09/11/1985 till:01/11/1993 color:fide
  bar:kasparov from:01/11/1993 till:04/11/2000 color:non
  bar:karpov from:01/11/1993 till:28/08/1999 color:fide
  bar:khalifman from:28/08/1999 till:15/12/2000 color:fide
  bar:anand from:15/12/2000 till:14/12/2001 color:fide
  bar:ponomariov from:14/12/2001 till:13/07/2004 color:fide
  bar:kasimdzhanov from:13/07/2004 till:16/10/2005 color:fide
  bar:topalov from:16/10/2005 till:13/10/2006 color:fide
  bar:kramnik from:04/11/2000 till:13/10/2006 color:non
  bar:kramnik from:13/10/2006 till:30/09/2007 color:fide
  bar:anand from:30/09/2007 till:22/11/2013 color:fide
  bar:carlsen from:22/11/2013 till:30/04/2023 color:fide
  bar:liren from:30/04/2023 till:01/01/2024 color:fide
</timeline>
</div>

'''Niekwestionowani mistrzowie świata'''
# {{flaga|Austro-Węgry}} {{flaga|USA|44}} [[Wilhelm Steinitz]], 1886–1894
# {{flaga|DEU|wariant=1871}} {{flaga|DEU}} [[Emanuel Lasker]], 1894–1921
# {{flaga|CUB}} [[José Raúl Capablanca]], 1921–1927
# {{flaga|FRA|1870}} [[Aleksandr Alechin]], 1927–1935 i 1937–1946
# {{flaga|NLD}} [[Max Euwe]], 1935–1937
# {{flaga|SUN}} [[Michaił Botwinnik]], 1948–1957, 1958–1960 i 1961–1963
# {{flaga|SUN}} [[Wasilij Smysłow]], 1957–1958
# {{flaga|SUN}} [[Michaił Tal]], 1960–1961
# {{flaga|SUN}} [[Tigran Petrosjan]], 1963–1969
# {{flaga|SUN}} [[Boris Spasski]], 1969–1972
# {{flaga|USA}} [[Bobby Fischer]], 1972–1975
# {{flaga|SUN}} [[Anatolij Karpow]], 1975–1985
# {{flaga|SUN}} {{flaga|RUS}} [[Garri Kasparow]], 1985–1993

'''Mistrzowie świata PCA / Braingames (1993–2006)'''
# {{flaga|RUS}} [[Garri Kasparow]], 1993–2000
# {{flaga|RUS}} [[Władimir Kramnik]], 2000–2006

'''Mistrzowie świata FIDE (1993–2006)'''
# {{flaga|RUS}} [[Anatolij Karpow]], 1993–1999
# {{flaga|RUS}} [[Aleksandr Chalifman|Aleksander Chalifman]], 1999–2000
# {{flaga|IND}} [[Viswanathan Anand]], 2000–2002
# {{flaga|UKR}} [[Rusłan Ponomariow]], 2002–2004
# {{flaga|UZB}} [[Rustam Kasimdżanow]], 2004–2005
# {{flaga|BGR}} [[Weselin Topałow]], 2005–2006

'''Niekwestionowani mistrzowie świata (po unifikacji)'''
# <li value=14>{{flaga|RUS}} [[Władimir Kramnik]], 2006–2007
# {{flaga|IND}} [[Viswanathan Anand]], 2007–2013
# {{flaga|NOR}} [[Magnus Carlsen]], 2013–2023
# {{flaga|CHN}} [[Ding Liren]], od 2023–

=== Najmłodsi mistrzowie świata w historii ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;" width=550
!Miejsce
!Zawodnik
!Wiek w dniu zdobycia tytułu
!Data zdobycia tytułu
|-
|1
|[[Garri Kasparow]]
|22 lata – 6 miesięcy – 27 dni
|9 listopada 1985
|-
|2
|[[Magnus Carlsen]]
|22 lata – 11 miesięcy – 24 dni
|23 listopada 2013
|-
|3
|[[Michaił Tal]]
|23 lata – 5 miesięcy – 28 dni
|7 maja 1960
|-
|4
|[[Anatolij Karpow]]
|23 lata – 10 miesięcy – 11 dni
|3 kwietnia 1975
|-
|5
|[[Władimir Kramnik]]
|25 lat – 4 miesiące – 10 dni
|4 listopada 2000
|-
|6
|[[Emanuel Lasker]]
|25 lat – 5 miesięcy – 2 dni
|26 maja 1894
|}

== Lista meczów i turniejów o mistrzostwo świata ==
Na pierwszym miejscu podano obrońcę tytułu, a gwiazdką (*) oznaczono wyniki meczów, w którym nie uwzględniano remisów.

=== Do 1993 roku ===
{|class="wikitable"
!Rok
!width="175"| Miasta
!Mecz lub turniej o MŚ
!Wynik
|-
|align="center"| 1886
|[[Nowy Jork]], [[Saint Louis]],<br />[[Nowy Orlean]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1886]]<br />mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Johannes Zukertort]]
|align="center"| 10 : 5 *
|-
|align="center"| 1889
|[[Hawana]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1889]]<br />mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Michaił Czigorin]]
|align="center"| 10½ : 6½
|-
|align="center"| 1890 / 1891
|[[Nowy Jork]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1890]]<br />mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Isidor Gunsberg]]
|align="center"| 10½ : 8½
|-
|align="center"| 1892
|[[Hawana]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1892]]<br />mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Michaił Czigorin]]
|align="center"| 10 : 8 *
|-
|align="center"| 1894
|[[Nowy Jork]], [[Filadelfia]], [[Montreal]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1894]]<br />mecz [[Wilhelm Steinitz]] – [[Emanuel Lasker]]
|align="center"| 5 : 10 *
|-
|align="center"| 1896 / 1897
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1896]]<br />rewanżowy mecz [[Emanuel Lasker]] – [[Wilhelm Steinitz]]
|align="center"| 10 : 2 *
|-
|align="center"| 1907
|[[Nowy Jork]], [[Filadelfia]], [[Memphis]], [[Chicago]], [[Baltimore]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1907]]<br />mecz [[Emanuel Lasker]] – [[Frank Marshall (szachista)|Frank Marshall]]
|align="center"| 8 : 0 *
|-
|align="center"| 1908
|[[Düsseldorf]], [[Monachium]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1908]]<br />mecz [[Emanuel Lasker]] – [[Siegbert Tarrasch]]
|align="center"| 8 : 3 *
|-
|align="center"| 1910
|[[Wiedeń]], [[Berlin]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1910 (Lasker-Schlechter)|Mistrzostwa świata w szachach 1910]]<br />mecz [[Emanuel Lasker]] – [[Carl Schlechter]]
|align="center"| 5 : 5
|-
|align="center"| 1910
|[[Berlin]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1910 (Lasker-Janowski)|Mistrzostwa świata w szachach 1910]]<br />mecz [[Emanuel Lasker]] – [[Dawid Janowski]]
|align="center"| 8 : 0 *
|-
|align="center"| 1921
|[[Hawana]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1921]]<br />mecz [[Emanuel Lasker]] – [[José Raúl Capablanca]]
|align="center"| [[Emanuel Lasker|E.Lasker]] wycofał się<br />przy stanie 5 : 9
|-
|align="center"| 1927
|[[Buenos Aires]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1927]]<br />mecz [[José Raúl Capablanca]] – [[Aleksandr Alechin]]
|align="center"| 3 : 6 *
|-
|align="center"| 1929
|[[Wiesbaden]], [[Heidelberg]], [[Berlin]], [[Haga]], [[Rotterdam]], [[Amsterdam]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1929]]<br />mecz [[Aleksandr Alechin]] – [[Jefim Bogolubow]]
|align="center"| 15½ : 9½
|-
|align="center"| 1934
|[[Baden-Baden]], [[Villingen-Schwenningen|Villingen]], [[Fryburg Bryzgowijski]], [[Pforzheim]], [[Stuttgart]], [[Monachium]], [[Bayreuth]], [[Bad Kissingen]], [[Norymberga]], [[Karlsruhe]], [[Mannheim]], [[Berlin]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1934]]<br />mecz [[Aleksandr Alechin]] – [[Jefim Bogolubow]]
|align="center"| 15½ : 10½
|-
|align="center"| 1935
|[[Amsterdam]], [[Haga]], [[Delft]], [[Rotterdam]], [[Utrecht]], [[Gouda (miasto)|Gouda]], [[Groningen]], [[Baarn]], [[’s-Hertogenbosch|Herzogenbusch]], [[Eindhoven]], [[Zeist]], [[Ermelo (Holandia)|Ermelo]], [[Zandvoort]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1935]]<br />mecz [[Aleksandr Alechin]] – [[Max Euwe]]
|align="center"| 14½ : 15½
|-
|align="center"| 1937
|[[Haga]], [[Rotterdam]], [[Amsterdam]], [[Haarlem]], [[Lejda]], [[Groningen]], [[Zwolle]], [[Eindhoven]], [[Delft]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1937]]<br />rewanżowy mecz [[Max Euwe]] – [[Aleksandr Alechin]]
|align="center"| 9½ : 15½
|-
|align="center"| 1948
|[[Haga]], [[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1948]]<br />turniej [[Międzynarodowa Federacja Szachowa|FIDE]] o tytuł mistrza świata
|align="center"| I m.<br />[[Michaił Botwinnik|M.Botwinnik]]
|-
|align="center"| 1951
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1951]]<br />mecz [[Michaił Botwinnik]] – [[Dawid Bronstein]]
|align="center"| 12 : 12
|-
|align="center"| 1954
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1954]]<br />mecz [[Michaił Botwinnik]] – [[Wasilij Smysłow]]
|align="center"| 12 : 12
|-
|align="center"| 1957
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1957]]<br />mecz [[Michaił Botwinnik]] – [[Wasilij Smysłow]]
|align="center"| 9½ : 12½
|-
|align="center"| 1958
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1958]]<br />rewanżowy mecz [[Wasilij Smysłow]] – [[Michaił Botwinnik]]
|align="center"| 10½ : 12½
|-
|align="center"| 1960
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1960]]<br />mecz [[Michaił Botwinnik]] – [[Michaił Tal]]
|align="center"| 8½ : 12½
|-
|align="center"| 1961
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1961]]<br />rewanżowy mecz [[Michaił Tal]] – [[Michaił Botwinnik]]
|align="center"| 8 : 13
|-
|align="center"| 1963
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1963]]<br />mecz [[Michaił Botwinnik]] – [[Tigran Petrosjan]]
|align="center"| 9½ : 12½
|-
|align="center"| 1966
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1966]]<br />mecz [[Tigran Petrosjan]] – [[Boris Spasski]]
|align="center"| 12½ : 11½
|-
|align="center"| 1969
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1969]]<br />mecz [[Tigran Petrosjan]] – [[Boris Spasski]]
|align="center"| 10½ : 12½
|-
|align="center"| 1972
|[[Reykjavík]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1972]]<br />mecz [[Boris Spasski]] – [[Bobby Fischer]]
|align="center"| 8½ : 12½
|-
|align="center"| 1975
|[[Manila]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1975]]<br />mecz [[Bobby Fischer]] – [[Anatolij Karpow]]
|align="center"| walkower dla<br />A.Karpowa
|-
|align="center"| 1978
|[[Baguio]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1978]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Wiktor Korcznoj]]
|align="center"| 6 : 5 *
|-
|align="center"| 1981
|[[Merano]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1981]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Wiktor Korcznoj]]
|align="center"| 6 : 2 *
|-
|align="center"| 1984
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1984]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Garri Kasparow]]
|align="center"| mecz unieważniono<br />przy stanie 5 : 3 *
|-
|align="center"| 1985
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1985]]<br />powtórzony mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Garri Kasparow]]
|align="center"| 11 : 13
|-
|align="center"| 1986
|[[Londyn]], [[Petersburg|Leningrad]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1986]]<br />rewanżowy mecz [[Garri Kasparow]] – [[Anatolij Karpow]]
|align="center"| 12½ : 11½
|-
|align="center"| 1987
|[[Sewilla]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1987]]<br />mecz [[Garri Kasparow]] – [[Anatolij Karpow]]
|align="center"| 12 : 12
|-
|align="center"| 1990
|[[Nowy Jork]], [[Lyon]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1990]]<br />mecz [[Garri Kasparow]] – [[Anatolij Karpow]]
|align="center"| 12½ : 11½
|}

W 1993 r. nastąpił rozłam w świecie szachowym. Mistrz świata [[Garri Kasparow]] i oficjalny zwycięzca eliminacji [[Nigel Short]] rozegrali swój mecz poza [[Międzynarodowa Federacja Szachowa|FIDE]]. W odpowiedzi federacja pozbawiła ich praw do tytułu i zdecydowała, że mistrzem świata zostanie zwycięzca meczu [[Anatolij Karpow]] – [[Jan Timman]].

=== Mistrzostwa świata FIDE ===
Oficjalne mistrzostwa świata, krytykowane przez społeczność szachową, zwłaszcza od 1997 r., gdy wprowadzono system pucharowych turniejów.

{|class="wikitable"
!Rok
!Miasta
!Mecz lub turniej o MŚ
!Wynik
|-
|align="center"| 1993
|[[Zwolle]], [[Arnhem]],<br />[[Amsterdam]], [[Dżakarta]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1993]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Jan Timman]]
|align="center"| 12½ : 8½
|-
|align="center"| 1996
|[[Elista]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1996]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Gata Kamski]]
|align="center"| 10½ : 7½
|-
|align="center"| 1998
|[[Lozanna]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1998]]<br />mecz [[Anatolij Karpow]] – [[Viswanathan Anand]]<br />[[Mistrzostwa świata w szachach 1998|turniej eliminacyjny]] ([[Groningen]], 1997)
|align="center"| 5 : 3
|-
|align="center"| 1999
|[[Las Vegas]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1999]]<br />turniej systemem pucharowym
|align="center"| I m.<br />[[Aleksandr Chalifman|A.Chalifman]]
|-
|align="center"| 2000
|[[Nowe Delhi]], [[Teheran]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2000]]<br />turniej systemem pucharowym
|align="center"| I m.<br />[[Viswanathan Anand|V.Anand]]
|-
|align="center"| 2001 / 2002
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2001/2002]]<br />turniej systemem pucharowym
|align="center"| I m.<br />[[Rusłan Ponomariow|R.Ponomariow]]
|-
|align="center"| 2004
|[[Trypolis]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2004]]<br />turniej systemem pucharowym
|align="center"| I m.<br />[[Rustam Kasimdżanow|R.Kasimdżanow]]
|-
|align="center"| 2005
|[[San Luis (miasto w Argentynie)|San Luis]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2005]]<br />turniej z udziałem 8 zawodników
|align="center"| I m.<br />[[Weselin Topałow|W.Topałow]]
|}

=== Nieoficjalne mistrzostwa świata ===
Nielegalne z punktu widzenia formalno-prawnego, ale uznawane przez społeczność szachową. Rozgrywały się początkowo „pod egidą” PCA, później Brain Games Network, ostatni mecz rozegrany został poza jakąkolwiek federacją.

{|class="wikitable"
!Rok
!Miasta
!Mecz lub turniej o MŚ
!Wynik
|-
|align="center"| 1993
|[[Londyn]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 1993|Mistrzostwa świata PCA w szachach 1993]]<br />mecz [[Garri Kasparow]] – [[Nigel Short]]
|align="center"| 12½ : 7½
|-
|align="center"| 1995
|[[Nowy Jork]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach klasycznych 1995]]<br />mecz [[Garri Kasparow]] – [[Viswanathan Anand]]
|align="center"| 10½ : 7½
|-
|align="center"| 2000
|[[Londyn]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach klasycznych 2000]]<br />mecz [[Garri Kasparow]] – [[Władimir Kramnik]]
|align="center"| 6½ : 8½
|-
|align="center"| 2004
|[[Brissago (Szwajcaria)|Brissago]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach klasycznych 2004]]<br />mecz [[Władimir Kramnik]] – [[Péter Lékó]]
|align="center"| 7 : 7
|}

=== Od 2006 roku ===
W 2006 r. odbył się mecz unifikacyjny między „klasycznym mistrzem świata” Władimirem Kramnikiem a oficjalnym mistrzem świata FIDE, Weselinem Topałowem. Od tej pory mistrzostwa świata są jednolite, rozgrywane zgodnie z zasadami określanymi przez FIDE.

{|class="wikitable"
!Rok
!Miasta
!Mecz lub turniej o MŚ
!Wynik
|-
|align="center"| 2006
|[[Elista]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2006]]<br />'''mecz unifikacyjny'''<br />[[Władimir Kramnik]] – [[Weselin Topałow]]
|align="center"| 8½ : 7½
|-
|align="center"| 2007
|[[Meksyk (miasto)|Meksyk]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2007]]<br />turniej z udziałem 8 zawodników
|align="center"| I m.<br />[[Viswanathan Anand|V.Anand]]
|-
|align="center"| 2008
|[[Bonn]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2008]]<br />mecz [[Viswanathan Anand]] – [[Władimir Kramnik]]
|align="center"| 6½ : 4½
|-
|align="center"| 2010
|[[Sofia]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2010]]<br />mecz [[Viswanathan Anand]] – [[Weselin Topałow]]
|align="center"| 6½ : 5½
|-
|align="center"| 2012
|[[Moskwa]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2012]]<br />mecz [[Viswanathan Anand]] – [[Boris Gelfand]]
|align="center"| 8½ : 7½
|-
|align="center"| 2013
|[[Ćennaj]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2013]]<br />mecz [[Viswanathan Anand]] – [[Magnus Carlsen]]
|align="center"| 3½ : 6½
|-
|align="center"| 2014
|[[Soczi]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2014]]<br />mecz [[Magnus Carlsen]] – [[Viswanathan Anand]]
|align="center"| 6½ : 4½
|-
|2016
|[[Nowy Jork]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2016]]<br />mecz [[Magnus Carlsen]] – [[Siergiej Kariakin (szachista)|Siergiej Kariakin]]
|align="center"| 9 : 7
|-
|2018
|[[Londyn]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2018]]<br />mecz [[Magnus Carlsen]] – [[Fabiano Caruana]]
|align="center"| 9 : 6
|-
|2021
|[[Dubaj]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2021]]<br />mecz [[Magnus Carlsen]] – [[Jan Niepomniaszczi]]
|align="center"|7½ : 3½
|-
|2023
|[[Astana]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2023]]<br />mecz [[Jan Niepomniaszczi]] – [[Ding Liren]]
|align="center"|8½ : 9½
|-
|2024
|[[Singapur]]
|[[Mistrzostwa świata w szachach 2024]]<br />mecz [[Ding Liren]] – [[Gukesh D]]
|align="center"|
|}

== Zobacz też ==
{{commonscat|World Chess Championship}}
* [[Mistrzostwa świata kobiet w szachach]]
* [[Mistrzostwa świata juniorów w szachach]]
* [[Mistrzostwa świata seniorów w szachach]]
* [[Szachowe mecze pretendentów]]
* [[Szachowe turnieje pretendentów]]
* [[Szachowe turnieje międzystrefowe]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* [http://www.mark-weeks.com/chess/wcc-indx.htm The World Chess Championship] {{lang|en}}
* [http://en.chessbase.com/post/the-youngest-and-the-greatest The youngest and the greatest] {{lang|en}}

{{Mistrzowie świata w szachach}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Mistrzostwa świata w szachach|!]]