Kościół św. Krzyża w Kieżmarku: Różnice pomiędzy wersjami
49°08′15″N 20°25′47″E/49,137500 20,429722| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
ilustracja |
Funkcja sugerowania linków: dodane 3 linki. |
||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 13 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Świątynia chrześcijańska infobox |
|||
|nazwa = Kościół Świętego Krzyża |
|||
|nazwa miejscowa = {{k|sk|Bazilika Povýšenia svätého Kríža}} |
|||
|funkcja świątyni = [[bazylika mniejsza]] |
|||
|grafika = Kežmarok, kościół św. Krzyża, widok od strony wschodniej.jpg |
|||
|opis grafiki = Widok od strony prezbiterium |
|||
|państwo = SVK |
|||
|miejscowość = [[Kieżmark]] |
|||
|adres = |
|||
|wyznanie = [[Kościół katolicki|katolickie]] |
|||
|kościół = [[Kościół łaciński|rzymskokatolicki]] |
|||
|administratura nazwa = |
|||
|administratura typ = |
|||
|tytuł świątyni = [[bazylika mniejsza]] |
|||
|data nadania = 29 lipca 1998 |
|||
|nadający tytuł = [[Jan Paweł II]] |
|||
|dedykacja świątyni = Świętego Krzyża |
|||
|dzień wspomnienia = |
|||
|relikwie = |
|||
|cudowne wizerunki = |
|||
|data powołania = |
|||
|data dekretu = |
|||
|dekret wydał = |
|||
|data rozpoczęcia budowy = 1444 |
|||
|data zakończenia budowy = 1498 |
|||
|data konsekracji = 1498 |
|||
|data zamknięcia = |
|||
|aktualne przeznaczenie = |
|||
|data zniszczenia = |
|||
|data odbudowy = |
|||
|data reaktywacji = |
|||
|poprzednie wyznanie = |
|||
|fundator = |
|||
|zniszczona przez = |
|||
|plan świątyni = Pôdorys kostola 21.jpg |
|||
|opis planu = |
|||
|styl = [[gotyk]] |
|||
|architekt = |
|||
|materiał budowlany = [[cegła]] |
|||
|liczba wiernych = |
|||
|powierzchnia = |
|||
|wysokość = |
|||
|długość = |
|||
|szerokość = |
|||
|liczba wież = |
|||
|wysokość wieży = |
|||
|liczba kopuł = |
|||
|średnica kopuły zew = |
|||
|wysokość kopuły zew = |
|||
|liczba ikonostasów = |
|||
|liczba ołtarzy = |
|||
|wezwania ołtarzy bocznych = |
|||
|liczba naw = |
|||
|szerokość nawy głównej = |
|||
|wysokość nawy głównej = |
|||
|szerokość nawy bocznej = |
|||
|wysokość nawy bocznej = |
|||
|szerokość transeptu = |
|||
|liczba głosów = |
|||
|liczba manuałów = |
|||
|typ dzwonnicy = |
|||
|nazwa dzwonu = |
|||
|kod mapy = kraj preszowski |
|||
|współrzędne = 49°8′15″N 20°25′47″E |
|||
|commons = Category:Basilica of the Exaltation of the Holy Cross, Kežmarok |
|||
|www = |
|||
}} |
|||
[[Plik:Starý Kežmarok - Bazilika Povýšenia svätého Kríža.jpeg|right|240px|thumb|Kościół św. Krzyża w Kieżmarku - fot. arch.]] |
[[Plik:Starý Kežmarok - Bazilika Povýšenia svätého Kríža.jpeg|right|240px|thumb|Kościół św. Krzyża w Kieżmarku - fot. arch.]] |
||
| ⚫ | '''Kościół św. Krzyża w Kieżmarku''' – kościół obrządku rzymskokatolickiego w [[Kieżmark]]u na [[Spisz]]u, w północnej [[Słowacja|Słowacji]], od 1997 r. posiadający [[Papież|papieski]] tytuł [[Bazylika mniejsza|bazyliki mniejszej]]. Główna budowla zespołu kościelnego, w skład którego wchodzą również [[Dzwonnica w Kieżmarku|dzwonnica]], przylegający do niej budynek dawnej katolickiej szkoły ludowej oraz budynek dawnej łacińskiej szkoły miejskiej. Cały areał był w przeszłości otoczony własnym murem obronnym. Do dziś zachowała się jedynie jego część. Wejście przy dzwonnicy zdobi przeniesiony tu [[renesans]]owy [[portal]] z herbem miasta. |
||
[[Plik:Basilica of the Exaltation of the Holy Cross, Kežmarok1.JPG|thumb|240px|right|Kościół św. Krzyża w Kieżmarku]] |
|||
| ⚫ | '''Kościół św. Krzyża w Kieżmarku''' – kościół obrządku |
||
Początki kościoła św. Krzyża łączą się - jak na to wskazuje tradycyjna nazwa miejsca, na którym się on znajduje (''Windischgrund'' - „słowiańska ziemia”) - ze starą słowiańską osadą w widłach [[Poprad (rzeka)|Popradu]] i [[Ľubica (dopływ Popradu)|Ľubicy]] (Lubickiego Potoku). Być może już w XII w. istniał tu jakiś drewniany kościół. Najstarsze znalezione kamienne wątki dzisiejszego kościoła pochodzą z [[Sztuka romańska|romańskiej]] kaplicy z połowy XIII w., która w następnym stuleciu została znacznie rozbudowana. Obecny kształt kościoła pochodzi z okresu jego wielkiej przebudowy w stylu [[Gotyk|gotyckim]], realizowanej w latach 1444-1498. Swój udział w inwestycji miało miasto oraz dzierżawcy [[Zamek w Kieżmarku|kieżmarskiego zamku]] – [[Zápolyowie]]. Obu dobroczyńców świątyni przypominają ich herby umieszczone przy małym wejściu do kościoła. O kolejnych etapach rozwojowych budowli świadczą trzy różne systemy sklepień ( |
Początki kościoła św. Krzyża łączą się - jak na to wskazuje tradycyjna nazwa miejsca, na którym się on znajduje (''Windischgrund'' - „słowiańska ziemia”) - ze starą słowiańską osadą w widłach [[Poprad (rzeka)|Popradu]] i [[Ľubica (dopływ Popradu)|Ľubicy]] (Lubickiego Potoku). Być może już w XII w. istniał tu jakiś drewniany kościół. Najstarsze znalezione kamienne wątki dzisiejszego kościoła pochodzą z [[Sztuka romańska|romańskiej]] kaplicy z połowy XIII w., która w następnym stuleciu została znacznie rozbudowana. Obecny kształt kościoła pochodzi z okresu jego wielkiej przebudowy w stylu [[Gotyk|gotyckim]], realizowanej w latach 1444-1498. Swój udział w inwestycji miało miasto oraz dzierżawcy [[Zamek w Kieżmarku|kieżmarskiego zamku]] – [[Zápolyowie]]. Obu dobroczyńców świątyni przypominają ich herby umieszczone przy małym wejściu do kościoła. O kolejnych etapach rozwojowych budowli świadczą trzy różne systemy sklepień ([[Sklepienie krzyżowe|krzyżowe]], [[Sklepienie gwiaździste|gwiaździste]] i [[Sklepienie sieciowe|sieciowe]]), a także obszerne, wielobocznie zamknięte [[prezbiterium]], położone nieco wyżej, niż [[nawa]]. Z racji swych rozmiarów trójnawowy kościół należy dziś do największych [[Kościół halowy|halowych kościołów]] w całej Słowacji. Nawy liczą po trzy [[Przęsło|przęsła]], rozdzielane gładkimi, ośmiobocznymi, kamiennymi filarami. Czwarte przęsło zajmuje [[Empora|chór muzyczny]], wsparty na gotyckich [[arkada]]ch. Zarówno prezbiterium jak i nawa są opięte masywnymi [[Skarpa (architektura)|przyporami]]. Wysoką wieżę w osi kościoła, na rzucie kwadratu, wybudowano w 1521 r., a jej [[Attyka (architektura)|attykowe]] zwieńczenie ma już charakter [[renesans]]owy. |
||
Wystrój i wyposażenie świątyni są w większości gotyckie. W pierwszym rzędzie zwraca uwagę późnogotycki ołtarz główny z początków XVI w., na nowo ustawiony w świątyni w 1869 r. Przypuszcza się, że figura Chrystusa na krzyżu z centralnej grupy Ukrzyżowania mogła powstać w pracowni [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]]. Godne uwagi są dwa boczne ołtarze z drugiej połowy XV w. Oprócz nich do pierwotnego wyposażenia świątyni należą miedziana [[chrzcielnica]] z herbem miasta i niemiecką inskrypcją z Pisma Św. z 1472 r. oraz kamienne [[sakramentarium]]. Z 1518 r. pochodzą renesansowe [[stalle]] pod [[Empora|wielkim chórem]], w których zasiadał wójt i członkowie rady miejskiej. W chórze muzycznym [[organy]] o 26 głosach. Na bocznej ścianie nawy mniejsze organy o 9 głosach, ofiarowane w 1651 r. przez Jerzego Günthera (w uznaniu tej fundacji pochowano go w kościele niedaleko miejsca, w którym zwykle siadywał w trakcie nabożeństwa). |
Wystrój i wyposażenie świątyni są w większości gotyckie. W pierwszym rzędzie zwraca uwagę późnogotycki [[ołtarz]] główny z początków XVI w., na nowo ustawiony w świątyni w 1869 r. Przypuszcza się, że figura Chrystusa na krzyżu z centralnej grupy Ukrzyżowania mogła powstać w pracowni [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]]. Godne uwagi są dwa boczne ołtarze, pochodzące z drugiej połowy XV w. Oprócz nich do pierwotnego wyposażenia świątyni należą miedziana [[chrzcielnica]] z herbem miasta i niemiecką inskrypcją z Pisma Św. z 1472 r. oraz kamienne [[sakramentarium]]. Z 1518 r. pochodzą renesansowe [[stalle]] pod [[Empora|wielkim chórem]], w których zasiadał [[wójt]] i członkowie rady miejskiej. W chórze muzycznym [[organy]] o 26 głosach. Na bocznej ścianie nawy mniejsze organy o 9 głosach, ofiarowane w 1651 r. przez Jerzego Günthera (w uznaniu tej fundacji pochowano go w kościele niedaleko miejsca, w którym zwykle siadywał w trakcie nabożeństwa). |
||
W kościele tym spoczywa m. |
W kościele tym spoczywa m.in. [[Hieronim Łaski]], który uzyskał w 1535 r. w [[Wiedeń|Wiedniu]] przywileje dla Kieżmarku. W pięknym grobowcu pochowani są [[Sebastian Thököly]], jego małżonka [[Zuzanna Dóczy]] i 12 ich dzieci. Znajdziemy tu również nagrobek śląskiego szlachcica Krzysztofa Warkocza z Nebeszyc (zm. 1570 r.), którego [[Stefan Zápolya]] mianował starostą kieżmarskim oraz jego pierwszej żony, Katarzyny, córki Tomasza Tarczaya. |
||
W czasach [[Reformacja|reformacji]], kiedy całe miasto z mieszkańcami przeważnie niemieckiego pochodzenia przeszło na [[protestantyzm]], kościół należał w latach 1531-1673 (a przejściowo również w latach 1678-1687 i 1705-1709) do ewangelików. W roku 1997 Papież [[Jan Paweł II]] nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. |
W czasach [[Reformacja|reformacji]], kiedy całe miasto z mieszkańcami przeważnie niemieckiego pochodzenia przeszło na [[protestantyzm]], kościół należał w latach 1531-1673 (a przejściowo również w latach 1678-1687 i 1705-1709) do ewangelików. W roku 1997 Papież [[Jan Paweł II]] nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. |
||
| ⚫ | Obok kościoła wznosi się czworoboczna, murowana, [[renesans]]owa [[Dzwonnica w Kieżmarku|dzwonnica]] z 1591 r., zwieńczona [[Attyka (architektura)|attyką]]. Do dzwonnicy przylega piętrowa, murowana budowla dawnej katolickiej szkoły ludowej. Powstała ona w XVIII w. w wyniku przebudowy starszej kaplicy św. Trójcy z 1468 r. Pierwsze nauki pobierał w niej m.in. [[József Petzval|Jozef Maximilián Petzval]] (1807-1891), matematyk, fizyk i wynalazca, jeden z twórców współczesnej [[Optyka geometryczna|optyki geometrycznej]] i podstaw konstrukcji [[Obiektyw fotograficzny|obiektywów]]. |
||
Obok kościoła wznosi się czworoboczna, murowana dzwonnica z 1591 r. Podobne renesansowe dzwonnice zachowały się również w innych miejscowościach na Spiszu ([[Strážky]], [[Biała Spiska]], [[Wierzbów]], [[Spiska Sobota]], [[Poprad (miasto)|Poprad]]), ta jednak uważana jest za najpiękniejszą spiską [[Kampanila|kampanilę]]. Dzwonnicę wieńczy attyka z herbami cesarskiego rodu [[Habsburgowie|Habsburgów]], Węgier i miasta Kieżmark. Charakterystycznym elementem są bogate [[Sgraffito|sgraffita]], obiegające szerokim pasem całą budowlę poniżej attyki, nad otworami okiennymi oraz imitujące [[Boniowanie|boniowania]] na narożnikach budowli. Utworzony tą techniką napis ([[chronostych]]) mówi o dacie ukończenia budowy: ''Ignea ContIgerat Librae soL LVCIDVs astra hoC aVtor qVanDo ContInVaVIt opVs'' (Jasne słońce dotykało promiennego gwiazdozbioru Wagi, kiedy twórca kontynuował to dzieło) ''ANNO MDXCI. XVIII. SEPTEM'' (18 września 1591). Najstarszy dzwon na dzwonnicy pochodzi z 1525 r. – przed zbudowaniem dzwonnicy znajdował się prawdopodobnie na wieży kościoła św. Krzyża. Pozostałe dzwony są znacznie młodsze: pochodzą z lat 80. XX w. |
|||
| ⚫ | Do dzwonnicy przylega piętrowa, murowana budowla dawnej katolickiej szkoły ludowej. Powstała ona w XVIII w. w wyniku przebudowy starszej kaplicy św. Trójcy z 1468 r. Pierwsze nauki pobierał w niej m. |
||
Naprzeciw małego wejścia do kościoła stoi murowany z kamienia, parterowy budynek dawnej szkoły miejskiej z 1536 r. Jest to najstarszy budynek szkolny w mieście. |
Naprzeciw małego wejścia do kościoła stoi murowany z kamienia, parterowy budynek dawnej szkoły miejskiej z 1536 r. Jest to najstarszy budynek szkolny w mieście. |
||
| Linia 20: | Linia 84: | ||
* Puškár Imrich: ''Urbanistický vývoj mesta Kežmarok'', w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 11-13; |
* Puškár Imrich: ''Urbanistický vývoj mesta Kežmarok'', w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 11-13; |
||
* Puškárova Blanka K.: ''Mestská pamiatková rezervácia Kežmarok'', w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 6-10; |
* Puškárova Blanka K.: ''Mestská pamiatková rezervácia Kežmarok'', w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 6-10; |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://www.kezmarok.sk/navstevnik/detail-pamiatky-10.htm | tytuł = O kompleksie kościelnym na oficjalnej stronie miasta Kieżmark | opublikowany = kezmarok.sk | archiwum = https://web.archive.org/web/20160819172216/http://www.kezmarok.sk/navstevnik/detail-pamiatky-10.htm | zarchiwizowano = 2016-08-19}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Zabytki Kieżmarku]] |
[[Kategoria:Zabytki Kieżmarku]] |
||
[[Kategoria:Kościoły |
[[Kategoria:Kościoły w diecezji spiskiej]] |
||
[[Kategoria:Bazyliki na Słowacji]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 12:32, 7 lip 2024
| bazylika mniejsza | |||||||||||
 Widok od strony prezbiterium | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 29 lipca 1998 | ||||||||||
| Wezwanie |
Świętego Krzyża | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||||||||
Położenie na mapie kraju preszowskiego  | |||||||||||
| 49°08′15″N 20°25′47″E/49,137500 20,429722
| |||||||||||
Kościół św. Krzyża w Kieżmarku – kościół obrządku rzymskokatolickiego w Kieżmarku na Spiszu, w północnej Słowacji, od 1997 r. posiadający papieski tytuł bazyliki mniejszej. Główna budowla zespołu kościelnego, w skład którego wchodzą również dzwonnica, przylegający do niej budynek dawnej katolickiej szkoły ludowej oraz budynek dawnej łacińskiej szkoły miejskiej. Cały areał był w przeszłości otoczony własnym murem obronnym. Do dziś zachowała się jedynie jego część. Wejście przy dzwonnicy zdobi przeniesiony tu renesansowy portal z herbem miasta.
Początki kościoła św. Krzyża łączą się - jak na to wskazuje tradycyjna nazwa miejsca, na którym się on znajduje (Windischgrund - „słowiańska ziemia”) - ze starą słowiańską osadą w widłach Popradu i Ľubicy (Lubickiego Potoku). Być może już w XII w. istniał tu jakiś drewniany kościół. Najstarsze znalezione kamienne wątki dzisiejszego kościoła pochodzą z romańskiej kaplicy z połowy XIII w., która w następnym stuleciu została znacznie rozbudowana. Obecny kształt kościoła pochodzi z okresu jego wielkiej przebudowy w stylu gotyckim, realizowanej w latach 1444-1498. Swój udział w inwestycji miało miasto oraz dzierżawcy kieżmarskiego zamku – Zápolyowie. Obu dobroczyńców świątyni przypominają ich herby umieszczone przy małym wejściu do kościoła. O kolejnych etapach rozwojowych budowli świadczą trzy różne systemy sklepień (krzyżowe, gwiaździste i sieciowe), a także obszerne, wielobocznie zamknięte prezbiterium, położone nieco wyżej, niż nawa. Z racji swych rozmiarów trójnawowy kościół należy dziś do największych halowych kościołów w całej Słowacji. Nawy liczą po trzy przęsła, rozdzielane gładkimi, ośmiobocznymi, kamiennymi filarami. Czwarte przęsło zajmuje chór muzyczny, wsparty na gotyckich arkadach. Zarówno prezbiterium jak i nawa są opięte masywnymi przyporami. Wysoką wieżę w osi kościoła, na rzucie kwadratu, wybudowano w 1521 r., a jej attykowe zwieńczenie ma już charakter renesansowy.
Wystrój i wyposażenie świątyni są w większości gotyckie. W pierwszym rzędzie zwraca uwagę późnogotycki ołtarz główny z początków XVI w., na nowo ustawiony w świątyni w 1869 r. Przypuszcza się, że figura Chrystusa na krzyżu z centralnej grupy Ukrzyżowania mogła powstać w pracowni Wita Stwosza. Godne uwagi są dwa boczne ołtarze, pochodzące z drugiej połowy XV w. Oprócz nich do pierwotnego wyposażenia świątyni należą miedziana chrzcielnica z herbem miasta i niemiecką inskrypcją z Pisma Św. z 1472 r. oraz kamienne sakramentarium. Z 1518 r. pochodzą renesansowe stalle pod wielkim chórem, w których zasiadał wójt i członkowie rady miejskiej. W chórze muzycznym organy o 26 głosach. Na bocznej ścianie nawy mniejsze organy o 9 głosach, ofiarowane w 1651 r. przez Jerzego Günthera (w uznaniu tej fundacji pochowano go w kościele niedaleko miejsca, w którym zwykle siadywał w trakcie nabożeństwa).
W kościele tym spoczywa m.in. Hieronim Łaski, który uzyskał w 1535 r. w Wiedniu przywileje dla Kieżmarku. W pięknym grobowcu pochowani są Sebastian Thököly, jego małżonka Zuzanna Dóczy i 12 ich dzieci. Znajdziemy tu również nagrobek śląskiego szlachcica Krzysztofa Warkocza z Nebeszyc (zm. 1570 r.), którego Stefan Zápolya mianował starostą kieżmarskim oraz jego pierwszej żony, Katarzyny, córki Tomasza Tarczaya.
W czasach reformacji, kiedy całe miasto z mieszkańcami przeważnie niemieckiego pochodzenia przeszło na protestantyzm, kościół należał w latach 1531-1673 (a przejściowo również w latach 1678-1687 i 1705-1709) do ewangelików. W roku 1997 Papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.
Obok kościoła wznosi się czworoboczna, murowana, renesansowa dzwonnica z 1591 r., zwieńczona attyką. Do dzwonnicy przylega piętrowa, murowana budowla dawnej katolickiej szkoły ludowej. Powstała ona w XVIII w. w wyniku przebudowy starszej kaplicy św. Trójcy z 1468 r. Pierwsze nauki pobierał w niej m.in. Jozef Maximilián Petzval (1807-1891), matematyk, fizyk i wynalazca, jeden z twórców współczesnej optyki geometrycznej i podstaw konstrukcji obiektywów.
Naprzeciw małego wejścia do kościoła stoi murowany z kamienia, parterowy budynek dawnej szkoły miejskiej z 1536 r. Jest to najstarszy budynek szkolny w mieście.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Puškár Imrich: Urbanistický vývoj mesta Kežmarok, w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 11-13;
- Puškárova Blanka K.: Mestská pamiatková rezervácia Kežmarok, w: „Pamiatky. Príroda”, nr 2/1979, s. 6-10;
- O kompleksie kościelnym na oficjalnej stronie miasta Kieżmark. kezmarok.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-19)].