Kapella

Alfa Aurigae
	α Aur
	; Kapella na nocnym niebie wyróżnia się dużą jasnością
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Woźnica
Rektascensja	05h 16m 41,359s
Deklinacja	+45° 59′ 52,77″
Paralaksa (π)	0,07620 ± 0,00046″
Odległość	42,80 ± 0,26 ly; 13,123 ± 0,080 pc
Wielkość obserwowana	0,08m (cały układ); (0,76 / 0,91)m
Ruch własny (RA)	75,25 ± 0,54 mas/rok
Ruch własny (DEC)	−426,89 ± 0,28 mas/rok
Prędkość radialna	29,19 ± 0,07 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	spektroskopowo podwójna: żółte olbrzymy
Typ widmowy	G8 III / G0 III
Masa	2,573 ± 0,009 M☉ /; 2,488 ± 0,008 M☉
Promień	11,87 ± 0,56 R☉ /; 8,75 ± 0,32 R☉
Metaliczność [Fe/H]	−0,27
Wielkość absolutna	−0,48m (cały układ); (0,14 / 0,29)m
Jasność	79,5 ± 4,8 L☉ /; 72,1 ± 3,6 L☉
Wiek	400 mln lat
Temperatura	4920 ± 70 K /; 5680 ± 70
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	7528 pc
Mimośród	0,1057
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 13 Aur
	2MASS: J05164138+4559525
	Bonner Durchmusterung: BD +45°1077
	Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 193
	Boss General Catalogue: GC 6427
	Katalog Gliesego: GJ 194
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 34029
	Katalog Hipparcosa: HIP 24608
	Katalog jasnych gwiazd: HR 1708
	SAO Star Catalog: SAO 40186
	Kapella, Capella, Koza
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kapella (Alfa Aurigae, α Aur) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Woźnicy i zarazem szósta pod względem jasności gwiazda na nocnym niebie. Jest oddalona od Słońca o około 43 lata świetlne.

Nazwa

Gwiazda nosi tradycyjną nazwę Kapella, która wywodzi się od łacińskiego Capella, oznaczającego ‘kózkę’. Nazwa ta występuje już w pismach Maniliusza, Owidiusza i Pliniusza^[2]^[5]. Rzymianie określali tę gwiazdę także imieniem Amaltei, mitycznej kozy (lub nimfy), która wykarmiła Jowisza. Termin stgr. Ἄιξ Aix (‘koza’) występujący u Ptolemeusza prawdopodobnie stał się źródłem arabskiego ‏العيوق‎ al ʽayyūḳ; stąd wywodzą się nazwy takie jak Alhajoth. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kapella dla określenia składnika Aa tej gwiazdy^[6].

Charakterystyka obserwacyjna

Kapella jest interesującym obiektem jako jedna z najlepiej poznanych niezaćmieniowych gwiazd spektroskopowo podwójnych (składniki oznaczone są Alfa Aurigae Aa i Ab)^[1]^[2]. Jasna Kapella ma też wielu wizualnych (pozornych) towarzyszy, gwiazd przypadkowo sąsiadujących z nią na niebie^[7]. Są one oznaczone literami od B do R, jednak para słabych gwiazd Alfa Aurigae H i L jest rzeczywiście z nią związana grawitacyjnie^[8]^[9].

Ruch własny

Ruch własny Kapelli jest równoległy do ruchu jądra niedalekiej gromady otwartej Hiad. Także wiek tych gwiazd, oceniany na podstawie modeli ewolucji, wskazuje na ich wspólne pochodzenie^[9].

Kapella oddala się od Słońca w ruchu wokół Centrum Galaktyki. Według pomiarów sondy Hipparcos, w okresie od 210 do 160 tysięcy lat p.n.e. była najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba. Największą jasność (−0,82^m) miała 240 tysięcy lat p.n.e., gdy była oddalona od Słońca o 27,9 roku świetlnego, jednak wtedy jaśniejszy był Aldebaran^[10].

Charakterystyka fizyczna

Porównanie wielkości Słońca i składników systemu gwiezdnego Kapelli

Alfa Aurigae A

Widoczną gołym okiem Kapellę tworzą dwa bardzo podobne żółte olbrzymy należące do typu widmowego G^[2]. Ich jasności przekraczają jasność Słońca około 80-krotnie, mają one także kilkakrotnie większe rozmiary^[3]. Obiegają wspólny środek masy w odległości nieco większej od 100 milionów kilometrów (0,72 au) z okresem orbitalnym równym 104 dni^[2].

Kapella jest źródłem promieniowania rentgenowskiego powstającego prawdopodobnie w wyniku aktywności magnetycznej na powierzchni jednej z gwiazd (lub obu)^[2]. Kapella była pierwszą gwiazdą sfotografowaną z wykorzystaniem optycznej interferometrii wielkobazowej, podczas obserwacji prowadzonych przez COAST (Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope) w 1995 roku^[11].

Alfa Aurigae HL

Alfa Aurigae jest gwiazdą poczwórną – główną parę obiega w odległości około 11 000 au (jednej szóstej roku świetlnego) drugi układ podwójny, złożony ze słabych czerwonych karłów. Mają one obserwowaną wielkość gwiazdową odpowiednio 10,2 i 13,7^m i typ widmowy M2 i M4. Ich jasność to odpowiednio 1,2% i 0,048% jasności Słońca, mają promienie 0,56 i 0,25 R_☉ i masy 0,3 i 0,1 M_☉. Karły te noszą oznaczenia Alfa Aurigae H i L (lub Ha i Hb)^[12]^[13].

Znaczenie kulturowe

Kapella tradycyjnie jest postrzegana jako lewe ramię Woźnicy lub też, jak sama nazwa wskazuje, powożona przez niego koza^[5]. Zwracała uwagę ludzi jako najbliższa północnego bieguna niebieskiego z jasnych gwiazd (Gwiazda Polarna jest stosunkowo słaba)^[2]. W Starożytnym Egipcie wiązano ją z bogiem Ptahem; według Lockyera co najmniej pięć egipskich świątyń było zorientowanych w kierunku, którym zachodziła Kapella. Akadyjczycy nazywali tę gwiazdę Dil-gan I-ku, „Posłaniec światła”, lub Dil-gan Babili, „Opiekuńcza gwiazda Babilonu”. Była ona ważna dla wielu kultur także spoza kręgu bliskowschodniego i śródziemnomorskiego. Hindusi nazywali ją Brahma Ridaya, „Serce Brahmy”. Dla Inków była to Colca^[5]. W astrologii ma przynosić cywilne i wojskowe zaszczyty oraz bogactwo. Rzymianie wiązali ją z deszczami i sezonem sztormów na Morzu Śródziemnym^[5].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kapella w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jim Kaler: Capella (Alpha Aurigae). [w:] Stars [on-line]. 2008-10-03. [dostęp 2016-06-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e E. Huby et al.. FIRST, a fibered aperture masking instrument II. Spectroscopy of the Capella binary system at the diffraction limit. „Astronomy & Astrophysics”. 560 (A113), grudzień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321894. (ang.).
↑ E. Anderson, C. Francis: HIP 24608. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Allen, Richard Hinckley: Star Names: Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963, s. 83–90. ISBN 0-486-21079-0.
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-06-28].
↑ Robert Burnham: Burnham’s Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. T. 1. Courier Dover Publications, 1978, s. 264. ISBN 0-486-23567-X.
↑ Mason et al.: WDS J05167+4600A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
↑ ^a ^b Capella HL. W: Thomas R. Ayres: Cool Stars, Stellar Systems, and the Sun. T. 193. 1984, s. 202, seria: Lecture Notes in Physics. DOI: 10.1007/3-540-12907-3_204. ISBN 978-3-540-12907-3. (ang.).
↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.
↑ Baldwin, J.E., Boysen, R.C., Burns, D. i inni. The first images from an optical aperture synthesis array: mapping of Capella with COAST at two epochs. „Astronomy and Astrophysics”. 306, s. L13 – L16, 1996. Bibcode: 1996A&A...306L..13B. (ang.).
↑ Big and Giant Stars: Capella. Jumk.de. [dostęp 2012-06-27]. (ang.).
↑ ST 3 w bazie SIMBAD (ang.)

[simbad-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kapella w bazie SIMBAD (ang.)

[kaler-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jim Kaler: Capella (Alpha Aurigae). [w:] Stars [on-line]. 2008-10-03. [dostęp 2016-06-28]. (ang.).

[first-3] E. Huby et al.. FIRST, a fibered aperture masking instrument II. Spectroscopy of the Capella binary system at the diffraction limit. „Astronomy & Astrophysics”. 560 (A113), grudzień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321894. (ang.).

[xhip-4] E. Anderson, C. Francis: HIP 24608. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21]. (ang.).

[allen-5] Allen, Richard Hinckley: Star Names: Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963, s. 83–90. ISBN 0-486-21079-0.

[iau-6] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-06-28].

[burnham-7] Robert Burnham: Burnham’s Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. T. 1. Courier Dover Publications, 1978, s. 264. ISBN 0-486-23567-X.

[WDS-8] Mason et al.: WDS J05167+4600A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.

[HL-9] Capella HL. W: Thomas R. Ayres: Cool Stars, Stellar Systems, and the Sun. T. 193. 1984, s. 202, seria: Lecture Notes in Physics. DOI: 10.1007/3-540-12907-3_204. ISBN 978-3-540-12907-3. (ang.).

[kings-10] Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.

[COAST-11] Baldwin, J.E., Boysen, R.C., Burns, D. i inni. The first images from an optical aperture synthesis array: mapping of Capella with COAST at two epochs. „Astronomy and Astrophysics”. 306, s. L13 – L16, 1996. Bibcode: 1996A&A...306L..13B. (ang.).

[jumk-12] Big and Giant Stars: Capella. Jumk.de. [dostęp 2012-06-27]. (ang.).

[simbadHL-13] ST 3 w bazie SIMBAD (ang.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]