Długoszpon afrykański
| Actophilornis africanus[1] | |||
| (J.F. Gmelin, 1789) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
długoszpon afrykański | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg długoszpona afrykańskiego oznaczono kolorem zielonym | |||
Długoszpon afrykański[3] (Actophilornis africanus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny długoszponów (Jacanidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Parra africana[4]. Wcześniej w 1785 długoszpona afrykańskiego opisał John Latham, jednakże określił jedynie jego nazwę zwyczajową: African Jacana. Do opisu dołączył tablicę barwną opatrzoną numerem 87[5]. Obecnie (2020) gatunek umieszczany jest w rodzaju Actophilornis razem z długoszponem madagaskarskim (A. albinucha)[6][7][8]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny i autorzy HBW uznają gatunek za monotypowy[6][7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 23–31 cm; masa ciała samców 115–224 g, samic: 167–290 g[7]. Ciemię, tył szyi i ciągnący się od nasady żuchwy pasek oczny czarne, połyskliwe. Okalają wąską białą brew widoczną głównie z przodu oka. Niekiedy przysłania ją płytka czołowa zajmująca obszar czoła. Gardło, policzki i szyja białe. W górnej części piersi i w bocznej części nasady szyi barwa ta przechodzi w jasną złotożółtą. Najdłuższe spośród złocistożółtych piór zdobione są czarnymi paskami i kasztanowymi końcówkami. Wierzch i spód ciała poza wymienionymi obszarami porastają pióra kasztanowoczerwone, ciemne. Pokrywy skrzydłowe mniejsze, barkówki i grzbiet zielonkawe u nasady, przez co w znoszonym upierzeniu mogą wyglądać bardziej na zielone niż kasztanowe. Lotki I rzędu i końcówki pokryw skrzydłowych większych oraz zewnętrznych lotek II rzędu czarniawe, kontrastują z kasztanowymi pokrywami skrzydłowymi[8].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Długoszpony afrykańskie zamieszkują subsaharyjską część Afryki[7], od Senegalu po Etiopię i dalej na południe. W południowej Afryce skupione są głównie we wschodniej i północnej części regionu[9]. BirdLife International szacuje zasięg na 24,4 mln km²[10]. W zasięgu długoszponów afrykańskich pominięte są tereny leśne i pustynne[7].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia długoszponów afrykańskich są stale lub okresowo zalewane tereny podmokłe[7]. Zawsze spotykane są w okolicach wód słodkich z rosnącą lub unoszącą się na wodzie roślinnością (między innymi pistia rozetkowa [Pistia stratiotes], Eichhornia, salwinia [Salvinia], moczarka [Elodea][10], Ludwigia stolonifera, grzybienie [Nymphaea], rdestnica [Potamogeton], rogatek [Ceratophyllum][11]), jednak niekiedy pojawiają się i przy niewielkich stawach. Czasami odwiedzają części rzek lub strumieni, w których woda płynie bardzo wolno. Podczas żerowania poruszają się delikatnym krokiem po pływającej roślinności, korzystają ze swoich niezwykle długich palców i pazurów jako podpory. Pożywienia szukają także wśród roślinności nadbrzeżnej lub na lądzie wzdłuż krawędzi zbiornika[8]. Ptaki włóczące się poza normalnym zasięgiem mogą odwiedzać laguny, estuaria, kanały ściekowe, ozdobne stawy i inne, niewymienione obszary[9]. Pożywienie długoszponów afrykańskich stanowią głównie owady[7] oraz miękkie bezkręgowce i inne niż owady stawonogi, w tym pajęczaki, a także skorupiaki i mięczaki, okazjonalnie również nasiona[7]. W ich diecie stwierdzono także niewielkie ryby[11]. Są wysoce nomadyczne, wędrują w poszukiwaniu nowych mokradeł[7][11].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
W odpowiednim środowisku lęgi mogą odbywać się cały rok, w sezonowo zalewanych terenach – sezonowo. W Sierra Leone gniazdują głównie od października do listopada, w Ghanie – od czerwca do września, w Nigerii – od czerwca do września (lub od kwietnia do stycznia), w Etiopii – od stycznia do sierpnia/września[7], w południowej Afryce – przez cały rok, jednak głównie latem. W najbardziej południowych rejonach Afryki istnieje wyodrębniony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal jest to okres od listopada do marca. Im dalej na północ, tym bardziej wydłużony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal w podanym okresie odnotowano 97% stwierdzeń, a w Zimbabwe od listopada do marca już 68% stwierdzeń[9]. Długoszpony afrykańskie są poliandryczne, jednak ich strategia rozrodcza bywa wysoce zmienna[7].
Gniazdo ma formę prostej platformy z roślin umiejscowionej na brzegu zbiornika lub na połaci pływającej roślinności. Zarówno samce, jak i samice w okresie lęgowym są bardzo agresywne[8]. Zniesienie liczy 3–5 jaj, przeważnie 4. W wysiadywaniu trwającym 23–27 dni bierze udział wyłącznie samiec[11]. Jaja trzyma między brzuchem a skrzydłami, nie mają wówczas kontaktu z gniazdem. Opiekując się pisklętami trzyma je niekiedy między bokiem ciała a skrzydłem, po dwa pisklęta pod skrzydłem, na co pozwala mu modyfikacja kośćca. Młode to zagniazdowniki, spłoszone potrafią zanurzyć się w wodzie wystawiając jedynie nozdrza i dziób[8]. Pozostają z samcem przez pierwsze 40–70 dni życia[7]. Po 39–44 dniach życia zyskują zdolność lotu[11]. Dorosłe upierzenie osiągają w wieku około 1 roku[7].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje długoszpona afrykańskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji szacuje się na około 1 milion osobników. BirdLife International uznaje (2022) trend populacji za stabilny ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Actophilornis africanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Actophilornis africanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Jacanidae Chenu & des Murs, 1854 (1840) - długoszpony - Jacanas (wersja: 2015-02-09). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-08].
- ↑ Johann Friedrich Gmelin: Systema Naturae. Wyd. 13. T. 1, cz. 2. 1789, s. 709. (łac.).
- ↑ John Latham: A general synopsis of birds. T. 3, cz. 1. 1785, s. 246. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-11-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Jenni, D.A. & Kirwan, G.M.: African Jacana (Actophilornis africanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-08)].
- ↑ a b c d e Peter Hayman, John Marchant & Tony Prater: Shorebirds. Londyn: A&C Black, 1986 (druk), 2011 (online), s. 215–216. ISBN 978-0-7136-3509-6.
- ↑ a b c W.R. Tarboton: African Jacana. [w:] Southern African Bird Atlas Project (SABAP2) [on-line]. 4 października 2011. [dostęp 2019-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2014)].
- ↑ a b c African Jacana Actophilornis africanus. BirdLife International. [dostęp 2022-11-10].
- ↑ a b c d e Actophilornis africanus (African jacana). Biodiversity Explorer. [dostęp 2019-05-06].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).