Winterowate
Winterowate (Winteraceae R. Br. ex Lindl.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu kanellowców (Canellales). Obejmuje 105 gatunków klasyfikowanych w zależności od ujęcia (węższego lub szerszego rodzaju Zygogynum) w 4 do 9 rodzajach[2][3]. Większość przedstawicieli rośnie w Australazji i przyległych wyspach (od Nowej Kaledonii i Nowej Zelandii po Filipiny i Borneo). Na kontynentach amerykańskich (od Meksyku po Ekwador i Wenezuelę oraz we wschodniej Brazylii, w Chile i na archipelagu Juan Fernández) występują gatunki z rodzaju Drimys. Monotypowy rodzaj Takhtajania (z gatunkiem T. perrieri) jest endemiczny dla Madagaskaru[3][4]. Rośliny te zasiedlają głównie tereny górskie w strefie tropikalnej i wilgotne lasy strefy umiarkowanej[4]. Kwiaty w rodzaju zacierp zapylane są przez chrząszcze, w rodzaju Zygogynum – przez chrząszcze, motyle i wciornastki, w rodzaju Tasmannia przez muchówki, a u Pseudowintera bywają także samopylne[5].
 Drimys winteri | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
winterowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Winteraceae R. Br. ex Lindl. Intr. Nat. Syst. Bot.: 256. Sep 1830, nom. cons. | |
Charakterystyczną cechą w budowie anatomicznej roślin z tej rodziny jest brak naczyń w drewnie (drewno posiada jedynie cewki)[6]. Cewki mają prymitywnie, drabinkowo ułożone jamki[7]. Wytwarzają proantocyjanidyny, ale nie alkaloidy. Są akumulatorami glinu[8].
Ważnymi roślinami użytkowymi przed wynalezieniem syntetycznej witaminy C byli przedstawiciele rodzaju zacierp Drimys, których kora wykorzystywana była jako jej źródło przez żeglarzy podczas długich podróży, zwłaszcza w XVII i XVIII wieku[4]. Kora Drimys granadensis wykorzystywana jest w Meksyku leczniczo, a z Drimys winteri stanowi surowiec do wyrobu przyprawy zwanej cynamonem magellańskim[7]. Liście Tasmannia lanceolata i T. stipitata używane są jako przyprawa (zamiennik pieprzu)[4]. Niektóre winterowate uprawiane są także jako ozdobne[3].
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Aromatyczne drzewa i krzewy, rzadko pnącza, sporadycznie rosnące jako epifity[4]. Rośliny nagie (poza owocolistkami)[5].
- Liście
- Zimozielone[3], skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, często z prześwitującymi gruczołkami, z blaszką białawą lub sinawą od spodu[4][3], całobrzegą[3]. Użyłkowanie pierzaste, ale nieregularne – z żyłkami w różnych odległościach od siebie i różnej długości[5].
- Kwiaty
- Drobne[6] i średniej wielkości[9][8], obupłciowe (u rodzaju Drimys jednopłciowe), zwykle promieniste, czasem grzbieciste[4]. Pojedyncze lub skupione w wierzchotkach wyrastających zwykle szczytowo, rzadziej w kątach liści (tylko u Pseudowintera)[4][7]. Elementy budowy kwiatów rozwijają się spiralnie lub w mniej lub bardziej widocznych okółkach[8]. Kielich składa się z 2–6 działek wolnych lub zrośniętych u nasady (u Drimys), czasem u góry w formie czepka zrywanego przez otwierający się kwiat[9][7]. Korona składa się z dwóch[4], pięciu lub wielu płatków[9]. Pręcików jest od trzech do wielu (maksymalnie do 370[8]). Mają one grube, krótkie[4] i czasem spłaszczone nitki[9][7], zwykle nie rozwija się łącznik między pylnikami (jeśli jest przerasta ponad pylniki[9]), które otwierają się bocznymi pęknięciami[4]. Pyłek uwalniany jest w tetradach[9] (rzadko u dwóch gatunków Zygogynum w monadach[8]). Pyłek jest jednobruzdowy[7]. Pręciki rozwijają się zwykle spiralnie na dnie kwiatowym[8]. Słupkowie składa się z jednego do wielu wolnych lub zrośniętych u dołu zalążni, rozwijających się w jednym okółku[9]. Zwykle liczne, anatropowe (odwrócone) zalążki usytuowane są brzeżnie[9]. Brzegi zalążni w dojrzałym słupku mogą pozostawać niezrośnięte i wówczas brzegi szczeliny pełnią rolę znamienia[6], ale też wykształca się znamię główkowate[9].
- Owoce
- Zbiorowe składające się z mieszków lub jagód[9], często z komórkami kamiennymi[4]. W nasionach zarodek jest drobny a bielmo silnie rozwinięte[9], oleiste[5].
Systematyka
edytujRodzina w kilku ostatnich dziesięcioleciach XX wieku uważana była za skupiającą najbardziej prymitywnych przedstawicieli okrytonasiennych, wśród których rodzaj Belliolum (współcześnie włączany do Zygogynum[2]) uchodził za rodzaj najbardziej prymitywny. Tak sytuację przedstawiał m.in. system Cronquista z 1981 (umieszczając rodzinę w szeroko ujmowanym rzędzie magnoliowców Magnoliales)[9][5] oraz systemy Thorne'a publikowane przed 2003 rokiem[9]. W systemie Cronquista zakres ujęcia rodziny był taki sam jak we współczesnych systemach APG, jednak wyróżniał on więcej rodzajów (współcześnie łączonych i traktowanych jako synonimy)[5]. W systemie Takhtajana z 1987 winterowate sytuowane były wśród najbardziej prymitywnych linii rozwojowych, zaraz po rzędach Eupomatiales i flaszowcowców Annonales, wskazywanych jako najbardziej prymitywne wśród okrytonasiennych. Takhtajan uznawał przy tym za najbardziej prymitywny rodzaj Degeneria, tu zaliczany, a współcześnie wyodrębniany jako osobna rodzina w obrębie magnoliowców. W wersji systemu z 1997 rodzina winterowatych zaliczana była do rzędu winterowców (Winterales) w podklasie Magnoliidae (tak samo sytuowana była w systemie Dahlgrena z 1989)[9]. W systemie Takhtajana z 2009 winterowate zestawione były jako siostrzane z kanellowatymi Canellaceae w rzędzie kanellowców Canellales[8].
Badania molekularne na przełomie XX i XXI wieku oraz na początku XXI wieku przesunęły pozycję winterowatych nieco w głąb systemu klasyfikacyjnego okrytonasiennych sytuując je jako rodzinę siostrzaną względem kanellowatych Canellaceae, tworzącą razem z nią grupę młodszą od amborellowców, grzybieniowców, Austrobaileyales i zieleńcowców[9].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Winterowate zaliczane są do rzędu kanellowców (Canellales), w którym stanowią takson siostrzany kanellowatych[2]. Taką samą pozycję zajmowały w systemie APG II z 2003[9].
| ← |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
podrodzina Taktajanioideae Leroy
- Takhtajania Baranova & J.-F. Leroy
podrodzina Winteroideae Arnott
- Drimys J.R. Forst. & G. Forst. – zacierp
- Pseudowintera Dandy
- Tasmannia R. Brown
- Zygogynum Baill.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ a b c d e f Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 336-337. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 96. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 38-41. ISBN 0-231-03880-1.
- ↑ a b c Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 990. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 29-30, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
- ↑ a b c d e f g Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 30. ISBN 978-1-4020-9608-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 311-313. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ List of genera in family WINTERACEAE. Vascular Plant Families and Genera, Kew Gardens. [dostęp 2010-06-17]. (ang.).
- ↑ List of Genera in WINTERACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2019-04-14] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Winteraceae Lindl. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)