Wikipedia

Filipiny

państwo w Azji Południowo-Wschodniej

Filipiny, oficjalnie Republika Filipin (fil. Pilipinas, Republika ng Pilipinas; hiszp. Filipinas, República de Filipinas; ang. Philippines, Republic of the Philippines) – państwo wyspiarskie w Azji Południowo-Wschodniej, położone na Archipelagu Filipińskim na Oceanie Spokojnym.

Republika Filipin
Republika ng Pilipinas
Republic of the Philippines
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa
(Dla Boga, ludzi, natury i kraju)
Hymn: Lupang Hinirang
(Wybrany kraj)
Ustrój polityczny

republika

Stolica

Manila

Data powstania

4 lipca 1946

Prezydent

Ferdinand Marcos Jr.

Powierzchnia

300 000 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności


106 651 394[1]

• gęstość

336 os./km²

Kod ISO 3166

PH

Waluta

peso filipińskie (PHP)

Telefoniczny nr kierunkowy

+63

Domena internetowa

.ph

Kod samochodowy

RP

Kod samolotowy

RP

Strefa czasowa

UTC +8

Język urzędowy

filipiński, angielski

Religia dominująca

katolicyzm

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


440,90 mld[2] USD
3 905[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


1 289,28 mld[2] dolarów międzynar.
11 420[2] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Od północy Filipiny oblewane są wodami Cieśniny Luzon, od zachodu wodami Morza Południowochińskiego. Archipelag oddzielony od wyspy Borneo morzem Sulu oraz morzem Celebes od pozostałych wysp Indonezji. Od wschodu Filipiny otoczone są wodami Morza Filipińskiego. Położenie w strefie klimatu równikowego powoduje, że Filipiny narażone są na tajfuny. Bliskość pacyficznego pierścienia ognia powoduje trzęsienia ziemi. Jest to jeden z najbogatszych obszarów na świecie pod względem bioróżnorodności. Cały archipelag składa się z kilku tysięcy wysp, ale większą część powierzchni zajmują Luzon i Mindanao, pomiędzy którymi znajduje się Visayas.

Stolicą kraju jest Manila – jedna z największych metropolii globu. Filipiny mają ponad 100 mln mieszkańców i zajmują 12. miejsce na świecie pod względem liczby ludności. Dodatkowe 10 mln Filipińczyków żyje poza granicami kraju. Jednymi z pierwszych, którzy osiedlili się na archipelagu w czasach prehistorycznych, byli Negryci. Później przybyły ludy austronezyjskie, a w ciągu kolejnych stuleci dotarły wpływy malajskie, chińskie, hinduskie i arabskie. W 1521 archipelag odkrył Ferdynand Magellan, a w drugiej połowie XVI wieku podbił Filip II Habsburg. W ciągu trzystu lat panowania hiszpańskiego nastąpiła prawie całkowita chrystianizacja. Pod koniec XIX wieku kontrolę nad Filipinami przejęły Stany Zjednoczone. W czasie II wojny światowej archipelag znajdował się pod okupacją japońską. Po proklamowaniu w 1946 niepodległości Filipiny doświadczyły wprowadzenia stanu wojennego przez Ferdinanda Marcosa w 1972 i obalenia jego dyktatury przez rewolucję siły ludu w 1986[3], walk z partyzantką komunistyczną i separatystami muzułmańskimi[4] oraz nieudanych prób przeprowadzenia zamachu stanu[5]. Na początku XXI wieku kraj był biedny, ale rozwija się i wzrasta liczba odwiedzających go turystów.

Etymologia

edytuj

Nazwa Filipiny pochodzi od imienia króla Hiszpanii Filipa II Habsburga. W 1543 roku hiszpański odkrywca Ruy López de Villalobos nazwał wyspy Leyte i Samar Felipinas na cześć ówczesnego księcia Asturii. Ostatecznie dla całego archipelagu przyjęła się nazwa Las Islas Filipinas. Wcześniej Hiszpanie używali określeń Islas del Poniente (dosł. Wyspy Zachodu) lub San Lázaro – nazwy wymyślonej przez Ferdynanda Magellana[6][7][8][9][10].

Oficjalna nazwa Filipin zmieniała się kilkakrotnie w historii państwa. W czasie powstania antyhiszpańskiego w latach 1896–1898 Zgromadzenie Narodowe proklamowało utworzenie Republiki Filipińskiej (República Filipina). Od wybuchu wojny amerykańsko-hiszpańskiej (1898) do momentu powstania Wspólnoty Filipin (1934) amerykańskie władze kolonialne używały nazwy Wyspy Filipińskie (Philippine Islands). W czasie rządów amerykańskich pojawiło się także określenie Filipiny, które z czasem przyjęło się jako popularna nazwa dla kraju[11]. Po uzyskaniu niepodległości oficjalna nazwa państwa to Republika Filipin.

Historia

edytuj
Osobny artykuł: historia Filipin.

Prehistoria (do 900)

edytuj

Istnieją dowody na to, że wczesne homininy żyły na terenie dzisiejszych Filipin już 709 tys. lat temu[12]. Najstarsze szczątki ludzkie znalezione na wyspach pochodzą z jaskiń Tabon(inne języki) w prowincji Palawan, a ich szacowany wiek to ok. 37–58 tys. lat[13].

Wczesne państwa (900–1565)

edytuj

Najwcześniejszym znanym zachowanym zapisem pisemnym znalezionym na Filipinach jest inskrypcja z Laguna Copperplate. Do 1300 roku wiele dużych osad przybrzeżnych wyłoniło się jako centra handlowe i stało się centralnym punktem zmian społecznych. Uważa się, że handel z Chinami rozpoczął się w czasach dynastii Tang, ale rozwinął się w czasach dynastii Song[14]. Indyjskie cechy kulturowe, takie jak terminy językowe i praktyki religijne, zaczęły rozprzestrzeniać się na Filipinach w X wieku, prawdopodobnie za pośrednictwem hinduskiego imperium Majapahit[15]. W XV wieku islam przybył na archipelag Sulu i stamtąd się rozprzestrzenił[16].

Małe państwa założone na Filipinach od X do XVI wieku to Maynila, Tondo, Namayan, Pangasinan, Cebu, Butuan, Maguindanao, Lanao, Sulu i Ma-i[17].

Kolonizacja (1565–1946)

edytuj
 
Manila w 1847 roku

W 1521 portugalski odkrywca Ferdynand Magellan przybył na Filipiny i przyłączył je do Królestwa Hiszpanii[18]. Kolonizacja wysp rozpoczęła się od momentu pojawienia się na nich Miguela Lópeza de Legazpi, który przybył na nie z Meksyku w 1565. Założył wówczas pierwszą europejską osadę Cebu. W 1571 została założona Manila jako stolica Hiszpańskich Indii Wschodnich.

Od 1565 do 1821 r. Filipiny były rządzone w ramach znajdującego się w Meksyku Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, zarządzanego później z Madrytu po meksykańskiej wojnie o niepodległość[19]. Podczas swoich rządów Hiszpania stłumiła różne bunty, a także broniła się przed zewnętrznymi wyzwaniami militarnymi[20].

Siły brytyjskie okupowały Manilę w latach 1762–1764 podczas wojny siedmioletniej. Hiszpańskie rządy zostały przywrócone na mocy traktatu paryskiego z 1763 r. Hiszpanie uważali swoją wojnę z muzułmanami w Azji Południowo-Wschodniej za przedłużenie rekonkwisty. Konflikt z Moro trwał kilkaset lat. W ostatniej ćwierci XIX wieku Hiszpania podbiła części Mindanao i Jolo, a muzułmanie Moro w Sułtanacie Sulu formalnie uznali suwerenność Hiszpanii[21].

Andrés Bonifacio w 1892 roku założył wojownicze tajne stowarzyszenie o nazwie Katipunan, które szukało niezależności od Hiszpanii poprzez zbrojną rewoltę.

Stowarzyszenie Katipunan rozpoczęło rewolucję filipińską w 1896 r. Wewnętrzne spory doprowadziły do wyborów, w których Bonifacio stracił swoją pozycję, a Emilio Aguinaldo został wybrany na nowego przywódcę rewolucji[22]. W 1897 r. pakt z Biak-na-Bato doprowadził do wygnania przywództwa rewolucji do Hongkongu. W 1898 roku rozpoczęła się wojna hiszpańsko-amerykańska, która dotarła na Filipiny. Aguinaldo powrócił, wznowił rewolucję i ogłosił niepodległość od Hiszpanii 12 czerwca 1898 r. Pierwsza Republika Filipińska została ustanowiona 21 stycznia 1899 r.[23]

 
Generał Douglas MacArthur schodzi na brzeg podczas bitwy pod Leyte 20 października 1944 roku

Wyspy zostały scedowane przez Hiszpanię Stanom Zjednoczonym wraz z Portoryko i Guamem w wyniku zwycięstwa USA w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej[24]. Gdy stawało się coraz bardziej jasne, że Stany Zjednoczone nie uznają Pierwszej Republiki Filipin, wybuchła wojna filipińsko-amerykańska[25]. Wojna spowodowała śmierć od 250 000 do 1 miliona cywilów, głównie z powodu głodu i chorób. Po klęsce Pierwszej Republiki Filipin ustanowiono amerykański rząd cywilny. Siły amerykańskie nadal zabezpieczały i rozszerzały swoją kontrolę nad wyspami, zabezpieczając Sułtanat Sulu, i ustanawiając kontrolę nad wewnętrznymi obszarami górskimi, które opierały się hiszpańskiemu podbojowi[26].

Rozwój kulturowy wzmocnił ciągły rozwój tożsamości narodowej, a język tagalski zaczął dominować nad innymi lokalnymi językami[27].

Podczas II wojny światowej Cesarstwo Wielkiej Japonii zaatakowało, a Druga Republika Filipińska, pod wodzą Jose P. Laurela, została ustanowiona jako państwo marionetkowe. Od 1942 japońskiej okupacji Filipin przeciwstawiała się podziemna działalność partyzancka na dużą skalę. W czasie okupacji miały miejsce okrucieństwa i zbrodnie wojenne, takie jak Bataański Marsz Śmierci i masakra w Manili. Wojska alianckie pokonały Japończyków w 1945 roku. Szacuje się, że pod koniec wojny zginęło ponad milion Filipińczyków[28]. 11 października 1945 roku Filipiny stały się jednym z członków założycieli Organizacji Narodów Zjednoczonych. 4 lipca 1946 roku Filipiny zostały oficjalnie uznane przez Stany Zjednoczone za niepodległe państwo na mocy traktatu z Manili, za prezydentury Manuela Roxasa[29].

Okres postkolonialny (od 1946)

edytuj

Po zakończeniu wojny o niepodległość, w 1948 wybuchło powstanie chłopskie zorganizowane przez partyzantów Hukbong, w dużej mierze wywodzących się z ruchu oporu w czasie okupacji. Powstanie zostało stłumione na początku lat 50. Głównym celem powstańców była reforma rolna i zerwanie stosunków z USA, których Filipiny były niegdyś kolonią. W 1962 roku Filipiny poparły rebelię w Brunei oraz udzieliły schronienia jej przywódcom. Wynikało to z filipińskich pretensji do tego regionu oraz niechęci do włączenia Brunei w skład Malezji[30].

 
Erupcja wulkanu Pinatubo w 1991 roku była drugą co do wielkości erupcją wulkanu w XX wieku

W 1965 roku dyktatorskie rządy wprowadził Ferdinand Marcos. Nieudolne i skorumpowane rządy stały się przyczyną licznych wystąpień, strajków oraz kampanii partyzanckich przygotowanych przez lewicową Nową Armię Ludową oraz separatystyczny Narodowy Front Wyzwolenia Moro i Islamski Front Wyzwolenia Moro. Konflikt partyzancki zapoczątkowany w 1969 roku i trwający do dziś pochłonął około 40 tysięcy ofiar[31][32].

W 1986 w kraju dokonał się pokojowy przewrót, w wyniku którego obalona została dyktatura Marcosa, a władzę objęła Corazon Aquino, zwyciężczyni wyborów prezydenckich. W latach 1992–1998 na stanowisku szefa państwa zasiadał Fidel Ramos. W 1998 odbyły się kolejne wybory prezydenckie, wygrane przez Josepha Estradę. W styczniu 2001 Estrada został pozbawiony urzędu w wyniku oskarżenia o malwersacje finansowe. Jego miejsce zajęła wiceprezydent Gloria Macapagal-Arroyo, która wygrała wybory również w 2004. W 2010 na stanowisku zastąpił ją Benigno Aquino III. W 2016 wybory wygrał Rodrigo Duterte, który zaczął swoje rządy 30 czerwca.

W maju 2022 Ferdinand Marcos Jr. wygrał wybory prezydenckie z przewagą 58,77% głosów przy frekwencji wynoszącej 88%[33], a 30 czerwca został zaprzysiężony na prezydenta Filipin. Wiceprezydentką została Sara Duterte-Carpio[34].

Geografia

edytuj
Osobny artykuł: Geografia Filipin.
 
Zdjęcie satelitarne Filipin

Największe wyspy

edytuj
 
Podział administracyjny Filipin

Podział administracyjny

edytuj
Osobny artykuł: Podział administracyjny Filipin.

Filipiny dzielą się na 18 regionów, a te z kolei na 82 prowincje. Regiony geograficznie pogrupowane są w 3 grupy wysp: Luzon, Visayas oraz Mindanao.

Polityka

edytuj

Siły zbrojne

edytuj
Zobacz też: Filipińskie Siły Powietrzne.

Filipiny dysponują trzema rodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[35]. Uzbrojenie sił lądowych Filipin składało się w 2014 z: 531 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 270 zestawów artylerii holowanej[35]. Marynarka wojenna Filipin dysponowała w 2014: 28 okrętami obrony przybrzeża, 11 korwetami oraz 3 fregatami[35].

Wojska filipińskie w 2014 roku liczyły 220 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 430 tys. rezerwistów. Budżet na cele obronne w wysokości 3 mld dolarów stanowi 1.1% PKB Filipin[35].

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Języki Filipin.

Religia

edytuj
Osobny artykuł: Religia na Filipinach.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[37][38]:

Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego na Filipinach.

18 września 2014 władze filipińskie zarejestrowały Filipiński Kościół Prawosławny, podlegający Patriarchatowi Moskiewskiemu[39].

Miasta

edytuj

Metro Manila, zwane także Regionem Stołecznym, obejmuje właściwe miasto Manila oraz 15 sąsiednich miast i jedną gminę. Dziesięć z nich plasuje się na liście dwudziestu największych miast Filipin. Metro Manila liczy ok. 11 milionów mieszkańców i jest jedną z największych aglomeracji na świecie. Obszar Wielkiej Manili (Greater Manila), w skład którego wchodzą fragmenty pobliskich prowincji, liczy ok. 20 milionów mieszkańców[40][41]. Ważnymi ośrodkami miejskimi są także Davao i Cebu City.

Poniższe zestawienie przedstawia dziesięć największych pod względem liczby ludności miast Filipin[42]:

Największe miasta Największe zespoły miejskie
Lp. Miasto Populacja Wzrost pop. Region
 
Metro Manila
 
Metro Cebu
 1   Quezon City 2 679 450 2,53% Region Stołeczny
 2   Manila 1 660 714 0,03% Region Stołeczny
 3   Caloocan 1 378 856 2,53% Region Stołeczny
 4   Davao 1 363 337 1,81% Davao
 5 Cebu City   798 809 2,16% Central Visayas
 6   Zamboanga   774 407 3,54% Zamboanga Peninsula
 7   Antipolo   633 971 5,22% CALABARZON
 8   Pasig   617 301 2,29% Region Stołeczny
 9 Taguig   613 343 4,07% Region Stołeczny
10   Valenzuela   568 928 2,23% Region Stołeczny
Na podstawie spisu powszechnego 2007

Gospodarka

edytuj
 
Produkt krajowy brutto Filipin w latach 1820–2018
 
Filipińczycy sadzący ryż

W 2020 roku szacowany produkt krajowy brutto (nominalny) wyniósł 367,4 miliarda dolarów[43]. Eksport w 2019 r. obejmował układy scalone, maszyny/części biurowe, izolowane okablowanie, półprzewodniki, transformatory; głównymi partnerami handlowymi były Chiny (16%), Stany Zjednoczone (15%), Japonia (13%), Hongkong (12%), Singapur (7%), Niemcy (5%)[44]. Jednostką waluty jest peso filipińskie.

Gospodarka filipińska przechodzi od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki z większym naciskiem na usługi i produkcję. Spośród około 43,46 mln siły roboczej w kraju w 2018 r. sektor rolny zatrudniał 24,3% i odpowiadał za 8,1% PKB w 2018 r. Sektor przemysłowy zatrudniał około 19% siły roboczej i wytwarzał 34,1% PKB, podczas gdy 57% pracowników zatrudnionych w sektorze usług odpowiadało za 57,8% PKB[45][46].

Azjatycki kryzys finansowy z 1997 r. dotknął gospodarkę, powodując utrzymujący się spadek wartości peso i spadki na giełdzie. Stopień, w jakim został dotknięty początkowo, nie był tak poważny, jak w przypadku niektórych jego azjatyckich sąsiadów. Wynikało to w dużej mierze z fiskalnego konserwatyzmu rządu, częściowo w wyniku dziesięcioleci monitorowania i nadzoru fiskalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), w porównaniu z masowymi wydatkami sąsiadów na szybkie przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Od tamtego czasu pojawiają się oznaki postępu. W 2004 roku gospodarka doświadczyła 6,4% wzrostu PKB i 7,1% w 2007 roku, co było najszybszym tempem wzrostu od trzech dekad[47].

Turystyka

edytuj

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 5,361 mln turystów (10,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 5,276 mld dolarów[48].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], cia.gov [dostęp 2019-10-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-19] (ang.).
  2. ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
  3. ↑ Franciszek Czech, Klany, media i siła ludu, „Miesięcznik Znak”, 2016 [dostęp 2016-04-24].
  4. ↑ Franciszek Czech, Separatyzm islamski na Filipinach po 11 września 2001 roku, [w:] Monika Banaś, Joanna Dziadowiec (red.), Współczesne transformacje: Kultura – polityka – gospodarka, Kraków 2013, s. 71–86 [dostęp 2004-04-24].
  5. ↑ Franciszek Czech, Dryfujący barangay: Konfiguracja kultury politycznej Filipin, [w:] Monika Banaś (red.), Teoretyczne i praktyczne problemy kultury politycznej, Kraków 2014.
  6. ↑ William Henry Scott (historian): Barangay: Sixteenth-century Philippine Culture and Society. Ateneo de Manila University Press, 1994, s. 6. ISBN 971-550-135-4.
  7. ↑ Chapter 4. Magellan’s Successors: Loaysa to Urdaneta. Two failures: Grijalva and Villalobos. W: Oskar Spate: The Spanish Lake – The Pacific since Magellan, Volume I. Taylor & Francis, 1979, s. 97. ISBN 0-7099-0049-X.
  8. ↑ The Pacific Basin: A History of Its Geographical Exploration. American Geographical Society, 1967, s. 369.
  9. ↑ Encyclopedia of the Philippines, Volume 15. Wyd. 3rd. E.Floro, 1957, s. 46.
  10. ↑ The Cambridge History of Southeast Asia – Volume One, Part Two – From c. 1500 to c. 1800. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 12. ISBN 0-521-66370-9.
  11. ↑ Manuel L. Quezon III: The Philippines are or is?. The Daily Dose, 2005-03-28. [dostęp 2011-03-31]. (ang.).
  12. ↑ T. Ingicco i inni, Earliest known hominin activity in the Philippines by 709 thousand years ago, „Nature”, 557 (7704), 2018, s. 233–237, DOI: 10.1038/s41586-018-0072-8, PMID: 29720661 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  13. ↑ Florent Détroit i inni, Upper Pleistocene Homo sapiens from the Tabon cave (Palawan, The Philippines): description and dating of new discoveries, „Comptes Rendus Palevol”, 3 (8), 2004, s. 705–712, DOI: 10.1016/j.crpv.2004.06.004 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  14. ↑ Ian Glover i inni, Southeast Asia: From Prehistory to History, Psychology Press, 2004, ISBN 978-0-415-29777-6 [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  15. ↑ Mark V. Wiley, Arnis. History and development of the Filipino martial arts, Boston: Tuttle Pub, 2012, ISBN 978-1-4629-0742-7, OCLC 804662093 [dostęp 2022-04-21].
  16. ↑ Robert Day McAmis, Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia, Wm. B. Eerdmans Publishing, 9 lipca 2002, ISBN 978-0-8028-4945-8 [dostęp 2022-04-21] (ang.).
  17. ↑ Sarah Jessica E. Wong, Philippine electoral almanac, Revised and expanded edition, San Miguel, Manila 2015, ISBN 978-971-95551-6-2, OCLC 1196821092 [dostęp 2022-04-21].
  18. ↑ Gregorio F. Zaide, Sonia M. Zaide: Philippine History and Government, Sixth Edition. All-Nations Publishing Company, 2004.
  19. ↑ Pedro Luengo Gutierrez (龙彼得), DISSOLUTION OF MANILA-MEXICO ARCHITECTURAL CONNECTIONS BETWEEN 1785 AND 1810 [online] [dostęp 2022-04-22].
  20. ↑ Keat Gin Ooi, Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor, ABC-CLIO, 2004, ISBN 978-1-57607-770-2 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  21. ↑ James Francis Warren, The Sulu Zone, 1768-1898: The Dynamics of External Trade, Slavery, and Ethnicity in the Transformation of a Southeast Asian Maritime State, NUS Press, 2007, ISBN 978-9971-69-386-2 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  22. ↑ Cecilio D. Duka, Struggle for freedom. A textbook on Philippine history, wyd. 1st ed, Manila: Rex Book Store, 2008, ISBN 978-971-23-5045-0, OCLC 958017661 [dostęp 2022-04-22].
  23. ↑ J. Barton Starr, The United States Constitution: Its Birth, Growth, and Influence in Asia, Hong Kong University Press, 1 września 1988, ISBN 978-962-209-201-3 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  24. ↑ Andrew Sloan Draper, The Rescue of Cuba: An Episode in the Growth of Free Government, Silver, Burdett, 1899 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  25. ↑ Brian McAllister Linn, The Philippine War, 1899-1902, University Press of Kansas, 2000, ISBN 978-0-7006-1225-3 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  26. ↑ Ma. Luisa Aguilar-Cariño, The Igorot as Other: Four Discourses from the Colonial Period, „Philippine Studies”, 42 (2), 1994, s. 194–209, ISSN 0031-7837, JSTOR: 42633435 [dostęp 2022-04-22].
  27. ↑ P.N. Abinales, Donna J. Amoroso, State and Society in the Philippines, Rowman & Littlefield, 2005, ISBN 978-0-7425-1024-1 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  28. ↑ Gordon L. Rottman, World War II Pacific Island Guide: A Geo-military Study, Greenwood Publishing Group, 2002, ISBN 978-0-313-31395-0 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  29. ↑ Konrad G. Bühler, State Succession and Membership in International Organizations: Legal Theories Versus Political Pragmatism, Martinus Nijhoff Publishers, 8 lutego 2001, ISBN 978-90-411-1553-9 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  30. ↑ W.S. Southmayd (1962). Revista Visión. Vol. 24.
  31. ↑ „The Never Ending War in the Wounded Land: The New People’s Army on Samar”. University of Calgary.
  32. ↑ Ivan Molloy. „Revolution in the Philippines – The Question of an Alliance Between Islam and Communism”.
  33. ↑ Neil Jerome Morales, Philippines Congress proclaims Marcos as next president, „Reuters”, 25 maja 2022 [dostęp 2022-06-30] (ang.).
  34. ↑ Ex-dictator’s son Marcos sworn in as Philippine president [online], Kyodo News+, 30 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
  35. ↑ a b c d Philippines. Global Firepower. [dostęp 2014-08-21]. (ang.).
  36. ↑ Philippines, [w:] M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig, Ethnologue, wyd. 19, Dallas, Texas: SIL International, 2016 [dostęp 2020-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-15] (ang.).
  37. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  38. ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
  39. ↑ Serwis Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego –Filipiny: masowa konwersja na prawosławie [dostęp 2014-11-20].
  40. ↑ Demographia World Urban Areas (World Agglomerations). Demographia, 04-2011. [dostęp 2011-04-20]. (ang.).
  41. ↑ World: metropolitan areas. World Gazetteer, 2010. [dostęp 2011-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)]. (ang.).
  42. ↑ 2007 Census of Population – Population and Annual Growth Rates by Region, Province, and City/Municipality: 1995, 2000, 2007. National Statistics Office, 2007. [dostęp 2011-04-20]. (ang.).
  43. ↑ Philippines country factsheet [online].
  44. ↑ Philippines, [w:] The World Factbook [online], Central Intelligence Agency, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-22] (ang.).
  45. ↑ Philippine Statistics Authority | Republic of the Philippines [online], web.archive.org, 22 czerwca 2020 [dostęp 2022-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-22].
  46. ↑ Employment by Sector – Securing The Future of Philippine Industries [online], web.archive.org, 27 lipca 2020 [dostęp 2022-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-27].
  47. ↑ None, Human development report 2009 : overcoming barriers. Human mobility and development, New York: United Nations Development Programme ; Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2009, ISBN 978-0-230-23904-3 [dostęp 2022-04-22].
  48. ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 9. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filipiny&oldid=74731737”