Trójkąt Trzech Cesarzy
Zakątek Trzech Cesarzy inaczej Kąt Trzech Cesarzy bądź Zakątek Trzech Cesarstw (niem. Dreikaisereck, niem. Dreikaiserreichsecke, ros. Угол трёх императоров, ros. Угол трёх империй) (powszechnie, choć błędnie zwany w polszczyźnie Trójkąt Trzech Cesarzy) – określenie miejsca, gdzie w latach 1846 (1795)–1915 zbiegały się granice trzech (dwóch w okresie Neu Schlesien i lat 1915–1918) europejskich cesarstw, mocarstw rozbiorczych polskiej monarchii: Królestwa Prus (od 1871 Cesarstwa Niemieckiego), Cesarstwa Austrii (później Cesarstwa i Królestwa Austro-Węgier) i Imperium Rosyjskiego. Punkt jest dawnym trójstykiem trzech cesarstw[1].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości | |
Położenie na mapie Sosnowca  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°13′46″N 19°09′27″E/50,229444 19,157500
| |
Historia
edytujPierwsze ważniejsze zmiany graniczne w tym obszarze pojawiły się w 1742 r., gdy w wyniku wojny prusko-austriackiej znacznie większa część Śląska z Austrii przeszła na rzecz Prus, można rzec zabór Śląska przez Prusy na Austrii. Wtedy Czarna Przemsza stała się granicą oddzielającą Prusy od Księstwa Siewierskiego[2], które było lennem Polski[3]. Od 1790 r., po połączeniu księstwa z innymi ziemiami polskimi, była to granica z Rzecząpospolitą Polską[2]. Modyfikacja tego stanu nastąpiła podczas III rozbioru Polski, gdzie cały teren znalazł się w Królestwie Prus[2], a granice trzech mocarstw w latach 1795–1807, czyli od III rozbioru Polski do powstania tzw. Księstwa Warszawskiego, zbiegały się w rejonie miasta Niemirów, by ostatecznie ukształtować się na Czarnej Przemszy w 1807 r. podczas pokoju w Tylży[2][3]. W 1809 r. na mocy pokoju w Schönbrunn do Księstwa Warszawskiego przyłączony został obszar Rzeczypospolitej przyłączony przez Cesarstwo Austrii w 1795 r.[4]
W latach 1815–1831, po Kongresie Wiedeńskim, zbiegały się tam rubieże: Królestwa Polskiego będącego częścią Cesarstwa Rosyjskiego, Królestwa Prus oraz Rzeczypospolitej Krakowskiej pod protektoratem trzech zaborców[2][3]. W latach 1831–1846 po włączeniu Królestwa Polskiego do Rosji jako autonomicznej prowincji, był to trójstyk granic Rosji, Prus i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Następnie, po włączeniu tej ostatniej do Monarchii Habsburgów, w latach 1846–1871 zbiegały się tam granice pomiędzy Królestwem Prus, Cesarstwem Austriackim (od 1867 r. Austro-Węgrami) i Imperium Rosyjskim[3].
Nazwa Dreikaisereck powstała po 1871 r. gdy doszło do zjednoczenia Niemiec i to miejsce, pozostając nadal na granicy Królestwa Prus, stało się jednocześnie punktem granicznym Cesarstwa Niemieckiego. Linie graniczne biegły rzekami: Białą Przemszą, Czarną Przemszą oraz Przemszą.
Granica przestała istnieć w tym miejscu w 1915 r. po zajęciu tzw. kongresówki przez Niemcy i Austro-Węgry. Miejsce graniczne zniknęło w 1918 roku (a zasadniczo w 1922 r.), po powstaniu Rzeczypospolitej Polskiej[5]. Jednak w latach 1922–1939 spotykały się tu granice trzech województw: śląskiego, krakowskiego i kieleckiego.
Obecnie to tereny miast: Mysłowice (dzielnice Brzęczkowice i Słupna) oraz Sosnowiec (dzielnice Modrzejów, Niwka i Jęzor). Gdyby spojrzeć na okres, kiedy określenie to miało zastosowanie, to ze strony niemieckiej miejscowościami granicznymi były: Brzęczkowice/Słupna, ze strony rosyjskiej Modrzejów, Niwka, a ze strony austriackiej Jęzor (wtedy osiedle należące do Jaworzna). To ostatnie miejsce wchodziło w skład Wielkiego Księstwa Krakowskiego, wcześniej było wsią należącą do Rzeczypospolitej Krakowskiej, do dystryktu jaworznickiego, później powiatu chrzanowskiego. W 1953 r. decyzją PZPR Jęzor przeniesiono administracyjnie do Sosnowca. Stąd też tereny dawnego styku trzech imperiów leżą dziś w granicach dwóch miast.
Często błędnie z Zakątkiem Trzech Cesarzy utożsamiany jest teren, którego południowy wierzchołek znajduje się obecnie w granicach Sosnowca (wówczas Modrzejowa) o kształcie trójkąta[potrzebny przypis].
Nazwa i polski błąd
edytujNazwa Trójkąt jest błędnie zrobioną kalką językową z języka niemieckiego. Nazwa oryginalna brzmiała Drei Kaiser Ecke / Dreikaiserreichsecke, co w tłumaczeniu oznacza Zakątek Trzech Cesarzy / Trzech Cesarstw bądź Kąt. Ktoś z Polaków źle przyjął nazwę robiąc skrót myślowy od Drei Kaiser Ecke do Dreieck, w języku niemieckim oznaczający trójkąt[5].
Toponim wziął się od podziału terenu, gdzie widły utworzone przez rzeki dzielą obszar graniczny na trzy części. Oznaczał miejsce zbiegania się rzek, w którym Biała Przemsza łączy się z Czarną Przemszą (od tego miejsca rzeka przybiera po prostu nazwę Przemsza) i tym samym zbiegały się granice trzech imperiów. Nazwa przyjęła się po 1873 r., po spotkaniu i konwencji między Cesarzem i Królem Austrii i Węgier Franciszka Józefa I z Cesarzem Wszechrusi Aleksandrem II do której dołączył Cesarz Niemiecki i Król Prus Wilhelm I. Porozumienie zawarte stało się podstawą do utworzenia Sojuszu Trzech Cesarzy co przełożyło się na nazwę Zakątka[6]. Określenie Eck jest popularną częścią niemieckich toponimów np. Friedeck, Landeck.
Przed tą datą miejsce nazywano Drei Länder Ecke co tłumacząc z j. niemieckiego oznacza Kąt Trzech Krajów[3][6]. Ponadto w języku niemieckim słowo Dreiländereck oznacza trójstyk[potrzebny przypis]. Popularne były wycieczki z terenów niemieckich w to miejsce, istniały foldery przedstawiające bliskość Rosji, państwa rozległego od Niwki względnie Modrzejowa do Port Artur, bądź Anadyrska.
Turystyka
edytujDo czasu zakończenia I wojny światowej miejsce było znane niemal w całej Europie[7]. Jak pisały ówczesne gazety, tygodniowo odwiedzało je od 3 do 8 tysięcy turystów[2][8][9]. Po rzece pływały dwa niewielkie parostatki wycieczkowe, można było podziwiać widoki z wieży Bismarcka znajdującej się w Mysłowicach-Słupeckiej Górce (wybudowanej w 1907 r., zburzonej ostatecznie w 1937[7] na podstawie decyzji wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego), a nawet zrobić zakupy[10] w przygranicznych kramach[9]. Szczególną atrakcją była wyprawa przez mosty graniczne[9]. Miejsce zyskało popularność dzięki różnicom kulturowym i gospodarczym, widocznym tuż po przekroczeniu granic[9].
Od końca II wojny światowej miejsce zaczęło popadać w zapomnienie. W dzień po wejściu Polski do Unii Europejskiej 2 maja 2004 na terenie „Trójkąta” odbyło się spotkanie prezydentów: Jaworzna, Sosnowca i Mysłowic. W tym dniu po mysłowickiej stronie „Trójkąta” zamontowano tablice z błędnym merytorycznie napisem[11]:
- W miejscu, w którym niegdyś stykały się granice trzech zaborów dzisiaj świętujemy wstąpienie Polski do Unii Europejskiej i jesteśmy dumni, że wspólnie budujemy Europę bez granic[12].
30 kwietnia 2013 w tzw. Trójkącie Trzech Cesarzy w Mysłowicach z inicjatywy i środków stowarzyszenia Ślōnskij Ferajny[3][13][14] zmieniono płytę z napisem informującym, że w tym miejscu stykały się dawniej granice trzech państw. W poprzednim napisie było: „granice trzech zaborów”. Płytę zmieniono ze względu na status Śląska w trakcie zaborów, kiedy wchodził w skład dwóch państw niemieckich, choć rzeczone miejsce dotyczy części Cesarstwa Niemieckiego[15][16].
9 listopada 2007, z okazji zbliżającego się Narodowego Święta Niepodległości, został odsłonięty pamiątkowy, niski obelisk, pomnik na terenie sosnowieckiej części „trójkąta”. Do jego budowy użyto jedną z granitowych płyt dawnego pomnika, zdemontowanego Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej z Sosnowca[17]Powstał przy współpracy władz Miasta Sosnowiec oraz Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Znajduje się na nim inskrypcja:
Obelisk Pamięci o dawnym podziale Europy i jej zjednoczeniu[18][19].
Wtedy też powstały pierwsze plany rewitalizacji i upamiętnienia Zakątka Trzech Cesarzy, przygotowane przez PTTK Oddział w Sosnowcu[7]. W 2017 r. na terenie między rzekami, od strony Sosnowca powstała niewielka infrastruktura turystyczna: altana, stojaki na rowery, ławki, kosze, palenisko[20][21]. Został poprowadzony do tego miejsca Szlak Rowerowy Dawnego Pogranicza[22], którym można dotrzeć od Parku Tysiąclecia, Stawików lub graniczącego z centrum Osiedla Naftowa. Na Zakątku wyznaczono także początek innej trasy: Szlaku Rowerowego Czarnego Morza[23]. Do końca 2018 roku od ul. Żeglarskiej do Zakątka planowane jest utworzenie drogi asfaltowej w formie ciągu pieszo-jezdnego i wykonanie oświetlenia ulicznego lampami LED[24].
Z Jaworzna poprowadzono w to miejsce trasę rowerową nr 476 (żółta)[23].
Urząd Miasta Mysłowice wraz z władzami Muzeum Miasta Mysłowice przygotowują program rewitalizacji tego terenu. Na starym, nieczynnym moście kolejowym powstać ma platforma widokowa, a dookoła całego terenu ścieżki rowerowe. Wybudowane zostanie też centrum historyczne upamiętniające historię tegoż miejsca[19]. W pierwszej edycji Budżetu Obywatelskiego miasta Mysłowice w 2016 r. zwyciężył projekt rewitalizacji Trójkąta[25].
Symbol styku rzek i obecnie dwóch miast województwa śląskiego występuje zarówno we fladze Sosnowca, jak i herbie tego miasta[26].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ S. Śląski, Typo-miasto. Studium graficzne desygnatów tożsamości dzielnicowej Jaworzna w plakacie; Katowice–Jaworzno 2017, s. 47.
- ↑ a b c d e f Tresc – PTTK, PHP – Lukasz Aranowski, Małgorzata Jakubiak, Gościniec PTTK [online], gosciniec.pttk.pl [dostęp 2017-07-11].
- ↑ a b c d e f Trójkąt Trzech Cesarzy nie powinien dzielić, „dzieje.pl” [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ Księstwo Warszawskie, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-03].
- ↑ a b „Trójkąt Trzech Cesarzy” – ewenement na skalę światową. Do I wojny światowej znany w całej Europie – Niezwykle.com, „Niezwykle.com”, 30 maja 2015 [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ a b Informacja, Z historii Trójkąta Trzech Cesarzy [online], biblioteka.jaw.pl [dostęp 2017-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-12] (pol.).
- ↑ a b c Trójkąt Trzech Cesarzy w Sosnowcu, „SosnowiecDzisiaj.pl”, 26 września 2011 [dostęp 2017-07-11].
- ↑ Trójkąt Trzech Cesarzy – relacja, zdjęcia, mapa wycieczki Polskie Szlaki [online], polskieszlaki.pl [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ a b c d Informacja, Turystyka wczoraj [online], biblioteka.jaw.pl [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ Gościniec PTTK.
- ↑ Wyborcza.pl [online], katowice.wyborcza.pl [dostęp 2017-07-11].
- ↑ Napis zawiera merytoryczny błąd, gdyż stykały się tu tereny dwóch zaborów Polski: rosyjskiego i austriackiego z Królestwem Prus/Cesarstwem Niemieckim.
- ↑ NŎWŎ TABULA NA DRAJ EKU CESŎRZY(sic) – NOWA TABLICA NA TRÓJKĄCIE TRZECH CESARZY | Ślōnskŏ Ferajna [online], ferajna.eu [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ l, Gazeta Mysłowicka » Właściwy napis w Trójkącie Trzech Cesarzy [online], gazetamyslowicka.com [dostęp 2017-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-12] (pol.).
- ↑ Plura: Śląsk nigdy nie był pod zaborami. Nowa tablica w Trójkącie Trzech Cesarzy.
- ↑ W Trójkącie Trzech Cesarzy umieszczono nową tablicę. sosnowiec.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-29)].
- ↑ Ślązacy i Zagłębiacy chcą wspólnie promować Trójkąt Trzech Cesarzy, „ekstramagazyn.pl”, 8 lipca 2016 [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ Dreikaiserreichsecke, Trójkąt Trzech Cesarzy, Mysłowice, Myslowitz [online], dreikaiserreichsecke.com [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ a b Trójkąt Trzech Cesarzy [online], slaskie.travel [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ TOS, Trójkąt Trzech Cesarzy w Sosnowcu ładnie odnowiony [ZDJĘCIA], „Dziennikzachodni.pl” [dostęp 2017-07-11] (pol.).
- ↑ Na ognisko do Trójkąta Trzech Cesarzy, „Silesia Dzieci” [dostęp 2017-07-16] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2017-07-11].
- ↑ a b Informacja, Turystyka dziś [online], biblioteka.jaw.pl [dostęp 2017-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-26] (pol.).
- ↑ Piotr Purzyński, Przed końcem roku powstanie oświetlona droga do Trójkąta Trzech Cesarzy [online], Sosnowiec Wyborcza.pl, 17 kwietnia 2018 [dostęp 2018-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-01] (pol.).
- ↑ Zagospodarowanie Trójkąta Trzech Cesarzy – z budżetu obywatelskiego, „dzieje.pl” [dostęp 2017-07-16] (pol.).
- ↑ Trójkąt Trzech Cesarzy – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2017-07-11] (pol.).