Szczaw rozpierzchły
Szczaw rozpierzchły (Rumex thyrsiflorus Fingerh.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Pochodzi z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Syberii, z zasięgiem naturalnym przedstawianym jako sięgającym na zachodzie do Danii i Holandii[4], ale status w Polsce jest określany jako niepewny, przynajmniej w części obszaru[5]. Gatunek bardzo ekspansywny[6], rozprzestrzeniający się inwazyjnie w Europie Zachodniej[7]. Zawleczony też został do Ameryki Północnej[8]. W Polsce pospolity z wyjątkiem obszarów górskich, łódzkiego i krańców północno-wschodnich, gdzie jest rzadszy[9]. Często rośnie na siedliskach zaburzonych – na trawnikach, przydrożach i innych terenach ruderalnych[6].
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
szczaw rozpierzchły |
Nazwa systematyczna | |
Rumex thyrsiflorus Fingerh. Linnaea 4: 380 1829[3] |
Gatunek wykorzystywany jest jako roślina jadalna i lecznicza[10].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Roślina wieloletnia, osiąga 30–100 (rzadko do 120) cm wysokości. Wykształca tęgi i długi korzeń palowy z rozgałęziającą się szyją korzeniową wydającą do kilku łodyg kwiatonośnych. Łodygi wzniesione, niemal pełne, obłe i wyraźnie żeberkowane[6].
- Liście
- Szaro- lub sinozielone. Odziomkowe na długich ogonkach, lancetowate, u nasady strzałkowate, z ostrymi klapami[6]. Są 3–4 razy tak długie jak szerokie[7]. Liście łodygowe w liczbie 4–6, ku górze coraz mniejsze i węższe, z coraz krótszym ogonkiem (najwyższe siedzące). Ich klapy u nasady są długie i wąskie, obcęgowato obejmują łodygę, często odgięte są prostopadle do blaszki. Ta w najwyższych liściach równowąska i tylko u nasady rozszerzona (liście są do 14 razy dłuższe niż szerokie[7])[6]. Blaszka liści jest sztywna, często nieco kędzierzawa na brzegu, od spodu naga do gęsto brodawkowanej[6]. Przylistki zrośnięte są w postrzępioną gatkę[5].
- Kwiaty
- Roślina dwupienna. Kwiaty małe, jednopłciowe, skupione po kilka (zwykle 4–8[8]) w pęczkach, a te w wiechach obficie rozgałęzionych, przy czym przynajmniej gałązki w dolnej i środkowej części kwiatostanu są rozgałęzione powtórnie. Kwiaty wyrastają na szypułkach zbliżonych długością do okwiatu, członowanych poniżej połowy. Okwiat składa się z 6 listków w dwóch okółkach. Działki okółka zewnętrznego odgięte są do tyłu. Błoniasty okwiat okółka wewnętrznego osiąga w czasie owocowania do 3, rzadziej 3,5 mm średnicy, ma kształt okrągławoeliptyczny o nasadzie szerokosercowatej, kolor żółtobrązowy, w różnym stopniu zaczerwieniony, z ciemniejszymi żyłkami przewodzącymi przy krawędziach listków[6]. Kwiaty męskie mają 6 pręcików, kwiaty żeńskie pojedynczy słupek z trójgraniastą zalążnią i trzema szyjkami[5].
- Owoce
- Trójgraniaste niełupki o długości 2 mm, ciemnobrązowe, o wąskich, wystających kantach[6].
- Gatunki podobne
- Szczaw ogrodowy i szczaw zwyczajny – oba mają liście trawiastozielone i co najwyżej 4 razy tak długie jak szerokie. Szczaw zwyczajny rzadko, tylko u większych okazów i tylko na 1–3 gałązkach w obrębie kwiatostanu ma wtórne rozgałęzienia w dolnej ich części. Szczaw ogrodowy ma odgałęzienia kwiatostanu często wtórnie rozgałęzione, ale ma grubą, pustą w środku łodygę, silnie żebrowaną do kanciastej[6].
Biologia i ekologia
edytujBylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia[11], 2 do 6 tygodni po szczawiu zwyczajnym[7]. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Rośnie w miejscach suchych[11][7]. Na murawach i łąkach, zwykle w miejscach zburzonych antropogenicznie – na siedliskach ruderalnych: przydrożach, nasypach, trawnikach[11][6], terenach kolejowych[5].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla klasy zespołów (Ass.) Arrhenatheretum elatioris (łąka rajgrasowa) i zespołu Echio-Melilotetum[12].
Liczba chromosomów 2n = 14 (rośliny żeńskie) i 2n = 15 (rośliny męskie)[11][6].
Zmienność
edytujTworzy mieszańce ze szczawiem zwyczajnym[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-19] (ang.).
- ↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-19].
- ↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2020-10-19].
- ↑ a b c d Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 157. ISBN 978-83-7073-514-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe.T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 112-113. ISBN 83-85444-06-8.
- ↑ a b c d e Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 85.
- ↑ a b Rumex thyrsiflorus Fingerhuth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-19].
- ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 484. ISBN 83-915161-1-3.
- ↑ Katarzyna Dziedzic, Agnieszka Szopa, Piotr Waligórski, Halina Ekiert, Halina Ślesak. Sex-related differences in the dioecious species Rumex thyrsiflorus Fingerh. – analysis of the content of phenolic constituents in leaf extracts. „Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica”. 62/1, s. 43–50, 2020. DOI: 10.24425/abcsb.2020.131663.
- ↑ a b c d e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 114. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.
- BioLib: 38785
- EoL: 1277831
- EUNIS: 177457
- Flora of China: 242345776
- Flora of North America: 242345776
- FloraWeb: 5108
- GBIF: 6391417
- identyfikator iNaturalist: 486474
- IPNI: 224511-2
- ITIS: 520639
- NCBI: 696533
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2418220
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:224511-2
- identyfikator Tropicos: 26000124
- CoL: 4TPY7