Okwiat

Okwiat, okrywa kwiatowa^[a] (ang. perianth^[1], łac. perigonium, perianthium) – część kwiatu stanowiąca ochronę dla rozwijających się pręcików i słupków. U roślin owadopylnych okwiat pełni także funkcję powabni dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających je owadów, ptaków, ssaków i innych zwierząt.

Budowa

U dwuliściennych okwiat jest zwykle zbudowany z kielicha (kalyx) i korony (corolla), może występować także kieliszek (epikalyx).

Korona składa się z płatków korony (petala), powstających w wyniku przekształcenia pręcików. Barwę płatkom roślin owadopylnych nadają barwniki rozpuszczone w soku komórkowym w wakuoli (np. antocyjany) lub barwniki w plastydach^[2], bardzo rzadko – zabarwione błony cytoplazmatyczne lub cytoplazma^[3].

Kielich składa się z działek kielicha (sepala), powstających najczęściej w wyniku przekształcenia liści przykwiatowych^[4], zrośniętych ze sobą (np. kąkol) lub wolnych np. rzepak. Działki powstają z przekształconych liści przykwiatowych^[2].

Kieliszek jest dodatkowym okółkiem składającym się z działek, występującym pod kielichem, np. u truskawki lub pieciorników^[2].

U jednoliściennych występuje zwykle okwiat pojedynczy (perigonium), który składa się z dwóch okółków zwykle jednakowych listków (tepala, zwane czasem działkami okwiatu^[5]^[6]). Są one barwne (np. u tulipana) lub zielone (np. u kosmatki), rzadziej zróżnicowane na kielich i koronę, np. u komelinowców (Commelinales). U storczykowatych okwiat ma odmienną, charakterystyczną budowę. Składa się on z 6 działek, przeważnie intensywnie wybarwionych, ułożonych w dwóch okółkach, przy czym 5 działek nachylonych do siebie tworzy tzw. hełm, zaś szósta (jest to środkowa działka wewnętrznego okółka) tworzy tzw. warżkę^[7]. Niektóre rośliny mają okwiat częściowo lub całkowicie zredukowany np. wierzba, trawy, co zwykle wiąże się z przystosowaniem do wiatropylności.

Poszczególne elementy okwiatu mogą być wolne lub w różny sposób, mniej lub bardziej, ze sobą zrośnięte^[4].

Barwa

Zieloną barwę, rzadko spotykaną u roślin owadopylnych, ale częstą u wiatropylnych, nadaje elementom okwiatu chlorofil zawarty w chloroplastach. Kolor biały wynika najczęściej z rozmieszczenia w tkankach okwiatu banieczek powietrza. Rzadkością jest biała barwa wynikająca z obecności w komórkach białej odmiany antocyjanu (np. u astrów). Kwiaty takie po przekwitnieniu różowieją. Barwy niebieskie, fioletowe i czerwone nadają okwiatom antocyjany znajdujące się w soku komórkowym w wakuoli. Barwniki te zwykle są rozpuszczone, ale u niektórych roślin krystalizują. Żółta barwa może mieć różne pochodzenie. Barwniki nadające żółty kolor mogą występować w chromoplastach lub mogą być rozpuszczone w soku komórkowym w wakuoli. U kocanek piaskowych barwę kwiatom nadaje żółto zabarwiona cytoplazma.

Niektóre barwy wynikają z nakładania się na siebie efektów działania kilku barwników. Np. kolor pomarańczowy wynika z obecności w komórkach epidermy czerwonego barwnika, a głębiej – żółtych barwników w chromoplastach, kolor jasnobłękitny (np. u niezapominajek powstaje przez nałożenie barwy niebieskiej i białej. Pochodzenie „mieszane” ma również kolor czarny, obecny u nasady płatków np. u maków i tulipanów.

Niektóre kwiaty zmieniają barwę w trakcie sezonu wegetacyjnego, najczęściej z czerwonego na niebieski. Jest to wynik zmiany odczynu soku komórkowego i reakcji antocyjanów na tę zmianę^[3].

Zapach

Kwiaty wonne występują u roślin owadopylnych. Olejki eteryczne zawarte są najczęściej w epidermie płatków korony^[2]. Gruczoły zapachowe mogą być rozmieszczone na obrzeżach płatków (np. u niektórych storczykowatych), w rurce korony lub na całej powierzchni płatków^[3].

Uwagi

↑ Nie należy mylić tego określenia z okrywą kwiatostanów.

Przypisy

↑ Jill Bailez: The Penguin Dictionary of Plant Sciences. London: Penguin Book, 1999, s. 343. ISBN 0-14-051403-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Janina Jasnowska, Mieczysław Jasnowski, Jan Radomski, Stefan Friedrich, Wojciech W.A. Kowalski: Botanika. Szczecin: Wyd. Brasika, 2008, s. 201-202. ISBN 978-83-902821-6-9.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Halina Wojtusiakowa: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 32-36.
↑ ^a ^b Edward Strasburger i in.: Botanika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972, s. 805-807.
↑ Leszek Bernacki, Anna Pacyna i Paweł Nejfeld: Storczyk blady. [w:] Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe [on-line]. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. s. 483-485. [dostęp 2011-01-08]. (pol.).
↑ Storczykowate. [w:] CITES [on-line]. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2011-01-08].
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Stanisław Tołpa, Jan Radomski: Botanika. Podręcznik dla Techników Rolniczych. Warszawa: PWRiL, 1971.

[nazwa-1] Nie należy mylić tego określenia z okrywą kwiatostanów.

[2] Jill Bailez: The Penguin Dictionary of Plant Sciences. London: Penguin Book, 1999, s. 343. ISBN 0-14-051403-1.

[Jasnowska-3] Janina Jasnowska, Mieczysław Jasnowski, Jan Radomski, Stefan Friedrich, Wojciech W.A. Kowalski: Botanika. Szczecin: Wyd. Brasika, 2008, s. 201-202. ISBN 978-83-902821-6-9.

[szafer-4] Władysław Szafer, Halina Wojtusiakowa: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 32-36.

[str-5] Edward Strasburger i in.: Botanika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972, s. 805-807.

[storcz-6] Leszek Bernacki, Anna Pacyna i Paweł Nejfeld: Storczyk blady. [w:] Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe [on-line]. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. s. 483-485. [dostęp 2011-01-08]. (pol.).

[7] Storczykowate. [w:] CITES [on-line]. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2011-01-08].

[8] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika Systematyka. Wyd. t. 2, wydanie 10. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 83-01-10951-3.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]