Scindapsus

Scindapsus
	; Scindapsus pstry
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Monsteroideae
Rodzaj	scindapsus
	Nazwa systematyczna
	Scindapsus Schott in Schott et Endl.; Melet. Bot.: 21 (1832)
	Typ nomenklatoryczny
	Scindapsus officinalis (Roxb.) Schott
Synonimy
	Cuscuaria Schott;
	Cuscuaria Schott;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Scindapsus, ołustek (Scindapsus Schott) – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący około 35 gatunków pochodzących z Chin, subkontynentu indyjskiego, Indochin, Azji Południowo-Wschodniej, Nowej Gwinei, Wysp Salomona, Queensland i Wysp Karolińskich^[4].

Morfologia

Pokrój: Pnącza lub rośliny płożące się, niekiedy rozrosłe.

Łodyga: Długa, równomiernie ulistniona bądź tworząca w odległych węzłach rozetki liściowe z pędem kwiatostanowym, oddzielone od siebie długimi międzywęźlami i węzłami z drobnymi liśćmi^[5]. Z łodygi wyrasta wiele przybyszowych, powietrznych korzeni czepnych^[6].

Liście: Rośliny tworzą wiele liści właściwych na wierzchołkowo kolankowatych ogonkach tworzących szeroką pochwę liściową, trwałą lub usychającą do postaci włóknistej materii z wieloma sklereidami. Blaszki liściowe zawsze całobrzegie, lancetowate, eliptyczne lub jajowate, spiczaste, rzadko różnobarwne. Nerwacja pierwszorzędowa słabo widoczna, pierzasta, zbiegająca się do żyłki marginalnej. Użyłkowanie drugo- i czasami trzeciorzędowe równoległo-pierzaste, dalszego rzędu niepozorne, poprzecznie siatkowate.

Kwiaty: Rośliny tworzą pojedynczy kwiatostan typu kolbiastego pseudancjum na pędzie kwiatostanowym krótszym od ogonka liściowego. Pochwa kwiatostanu łódkokształtna, jedynie lekko rozchylająca się w okresie kwitnienia, trwała lub szybko odpadająca. Kolba siedząca do osadzonej na krótkiej szypule, cylindryczna, wąsko eliptyczna lub maczugowata, pokryta obupłciowymi kwiatami pozbawionymi okwiatu. Kwiaty złożone z 4 pręcików i pojedynczej zalążni. Pręciki wolne, o podłużnych, spłaszczonych nitkach i podłużno-eliptycznych pylnikach, otwierających się przez szczytową szczelinę. Zalążnia niekiedy krótka, spłaszczona, mniej więcej cylindryczna, jednokomorowa, 1(-2)-zalążkowa. Zalążki anatropowe, powstające z bazalnego łożyska. Szyjka słupka pryzmatyczna, ścięta lub zakończona krótkim, stożkowatym wyrostkiem. Znamię słupka kuliste, eliptyczne, równowąskie lub punktowe.

Owoce: Czerwone jagody. Nasiona zaokrąglone, nerkowate, spłaszczone, o grubej łupinie, gładkiej lub rzadko gruczołowatej^[5].

Gatunki podobne: Przedstawiciele rodzajów epipremnum i rafidofora. Różnice obejmują liczbę i położenie zalążków oraz kształt i wielkość nasion^[5]

Biologia i ekologia

Rozwój: Wieloletnie, wiecznie zielone pnące hemiepifity, niekiedy płożące rośliny zielne, rzadko reofity (Scindapsus rupestris)^[5].

Siedlisko: Wilgotne lasy równikowe oraz suche lasy wiecznie zielone lub zrzucające liście na zimę^[5].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 60 (42, 56, 58, 64, 70, 112)^[5].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016): Należy do plemienia Monstereae^[7], podrodziny Monsteroideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)^[2].

Gatunki^[4]

Scindapsus alpinus Alderw.
Scindapsus altissimus Alderw.
Scindapsus beccarii Engl.
Scindapsus carolinensis Hosok.
Scindapsus coriaceus Engl.
Scindapsus crassipes Engl.
Scindapsus curranii Engl. & K.Krause
Scindapsus cuscuaria (Aubl.) C.Presl
Scindapsus cuscuarioides Engl. & K.Krause
Scindapsus falcifolius Engl.
Scindapsus geniculatus Engl.
Scindapsus glaucescens (Engl. & K.Krause) Alderw.
Scindapsus grandifolius Engl.
Scindapsus hederaceus Miq.
Scindapsus javanicus Alderw.
Scindapsus latifolius M.Hotta
Scindapsus longipes Engl.
Scindapsus longistipitatus Merr.

Scindapsus lucens Bogner & P.C.Boyce
Scindapsus maclurei (Merr.) Merr. & F.P.Metcalf
Scindapsus mamilliferus Alderw.
Scindapsus marantifolius Miq.
Scindapsus officinalis (Roxb.) Schott – scindapsus lekarski
Scindapsus perakensis Hook.f.
Scindapsus pictus Hassk. – scindapsus pstry, scindapsus złoty
Scindapsus roseus Alderw.
Scindapsus rupestris Ridl.
Scindapsus salomoniensis Engl. & K.Krause
Scindapsus schlechteri K.Krause
Scindapsus scortechinii Hook.f.
Scindapsus splendidus Alderw.
Scindapsus subcordatus Engl. & K.Krause
Scindapsus suffruticosus Alderw.
Scindapsus sumatranus (Schott) P.C.Boyce & A.Hay
Scindapsus treubii Engl.

Nazewnictwo

Scindapsus lekarski

Scindapsus pstry

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od starogreckiego słowa σχινδαφός (skindapsos) używanego w starożytności do określenia rośliny podobnej do bluszczu^[6].

Nazwy rodzajowe: W XIX i na początku XX wieku w literaturze polskiej rodzaj Scindapsus opisywano jako „ołustek”^[8]^[9]. W XX wieku upowszechniła się nazwa odłacińska „scindapsus”, stosowana do dzisiaj nie tylko w języku polskim, ale również m.in. w angielskim, niemieckim i rosyjskim.

Zastosowanie

Rośliny lecznicze: Scindapsus lekarski (hin. गजपीपल – gajapipal, gaja-pīpal) jest od starożytności uznaną rośliną leczniczą w tradycyjnej medycynie indyjskiej (ajurwedzie). Surowcem leczniczym jest suszony dojrzały kwiatostan^[10] (owocostan^[11]). Wykazuje on działanie termogeniczne, pobudzające, zwiększające popęd płciowy, wykrztuśne, napotne, wiatropędne i antyrobacze. Roślina ta stosowana jest w biegunce, kaszlu, zapaleniu oskrzeli, chorobach gardła i robaczycy^[10]. Badania przeprowadzone w 2010 roku wykazały, że wyciąg z owoców tych roślin jest silnym przeciwutleniaczem^[12].

Rośliny ozdobne: Scindapsus pstry jest szeroko rozpowszechnioną w uprawie rośliną pokojową. Roślina ta jest pnączem o atrakcyjnych, skórzastych, owalnych do sercowatych liściach koloru szmaragdowo- lub błękitnozielonego z białawymi plamkami. Największą popularnością cieszy się jego kultywar ‘Argyraeus’^[13].

Do rodzaju scindapsus przez wiele lat zaliczano też powszechnie uprawiane epipremnum złote (Epipremnum aureum, syn. Rhaphidophora aurea, Scindapsus aureus). Obecnie nadal roślinę tę określa się potocznie nazwą scindapsus^[14].

Uprawa

Wymagania: Scindapsus pstry jest rośliną trudną w uprawie, dużo bardziej wymagającą od epipremnum złocistego. Wymaga ciepłego stanowiska o podwyższonej wilgotności powietrza min. 50%.

Pielęgnacja: Rośliny nie tolerują bezpośredniego nasłonecznienia. Wymagane jest utrzymywanie raczej stałej temperatury (21–27 °C), dopuszczalne jest obniżenie jej jedynie zimą do minimum 13 °C^[14].

Rozmnażanie: Wiosną z wierzchołkowych sadzonek pędowych lub odcinków łodygi z jednym pąkiem. Sadzonki łatwo ukorzeniają się w wodzie lub bezpośrednio w podłożu^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-10] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 123. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).
↑ ^a ^b Adolf Engler, Kurt Krause. Araceae-Monsteroideae. „Das Pflanzenreich”. 37, s. 67–79, 1908. Adolf Engler. (łac.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 447. (pol.).
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... T. 2: T. 2.: Słownik łacińsko-polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 699. (pol.).
↑ ^a ^b Padmanand Warrier (et al.): Indian medicinal plants: a compendium of 500 species. Madras: Orient Longman, 1994, s. 92–95. ISBN 81-250-0763-6. (ang.).
↑ John Lindley: Flora medica. Londyn: Longman, 1838, s. 605–606. (ang.).
↑ Malarkodi Velraj (et al.). Free Radical Scavenging Activity of Scindapsus officinalis Fruits. „Research Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry”. 2 (4), s. 280–283, 2010. ISSN 0975-2331. (ang.).
↑ ^a ^b Mieczysław Czekalski: Cisus, hoja, filodendron...: rośliny pnące ozdobą mieszkania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 40. ISBN 83-09-01250-0.
↑ ^a ^b Epipremnum i Scindapsus rodzina Araceae (Obrazkowate). Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia wybranych gatunków na stronie International Aroid Society

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-10] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).

[kew-4] Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).

[goa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 123. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).

[dpr-6] Adolf Engler, Kurt Krause. Araceae-Monsteroideae. „Das Pflanzenreich”. 37, s. 67–79, 1908. Adolf Engler. (łac.).

[cabrera-7] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).

[rostaf-8] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 447. (pol.).

[slownik-9] Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... T. 2: T. 2.: Słownik łacińsko-polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 699. (pol.).

[imp-10] Padmanand Warrier (et al.): Indian medicinal plants: a compendium of 500 species. Madras: Orient Longman, 1994, s. 92–95. ISBN 81-250-0763-6. (ang.).

[fm-11] John Lindley: Flora medica. Londyn: Longman, 1838, s. 605–606. (ang.).

[wr-12] Malarkodi Velraj (et al.). Free Radical Scavenging Activity of Scindapsus officinalis Fruits. „Research Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry”. 2 (4), s. 280–283, 2010. ISSN 0975-2331. (ang.).

[czek-13] Mieczysław Czekalski: Cisus, hoja, filodendron...: rośliny pnące ozdobą mieszkania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 40. ISBN 83-09-01250-0.

[mob-14] Epipremnum i Scindapsus rodzina Araceae (Obrazkowate). Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (pol.).

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]