Rdestnicowate

Rdestnicowate
	; Rdestnica kędzierzawa i przeszyta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	rdestnicowate
	Nazwa systematyczna
	Potamogetonaceae Dumort.; Anal. Fam. Pl.: 59, 61. 1829
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rdestnicowate (Potamogetonaceae Dumort.) – rodzina roślin wodnych, należąca do rzędu żabieńcowców, obejmująca 4, 5^[2] lub 6^[3] rodzajów ze stukilkunastoma gatunkami, z czego ok. 100 należy do rodzaju rdestnica Potamogeton^[2]. Rośliny te występują kosmopolitycznie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Rosną w wodach słodkich (podrodzina Potamogetoneae), rzadziej także słabo zasolonych i morskich (podrodzina Zannichellieae)^[2]. Bywają uprawiane jako ozdobne. W środowisku ogrywają istotną rolę, m.in. jako rośliny pokarmowe dla blaszkodziobych i innych zwierząt wodnych^[3].

Morfologia

Rdestniczka gęsta

Zamętnica błotna

Pokrój: Zielne rośliny wodne, korzeniące się tylko w dolnych węzłach pędu (przy czym korzenie są nierozgałęzione^[2]) lub swobodnie pływające w wodzie i niezakorzenione^[3]. U roślin zakorzenionych pęd jest zróżnicowany – w dole w formie kłącza, w górze jest cienki i unosi się w wodzie. W końcowych odcinkach pędów u wielu przedstawicieli formują się turiony (pąki zimowe)^[3].
Liście: Pływające na powierzchni wody i zanurzone, skrętoległe lub naprzeciwległe, czasem też w pozornych okółkach^[3]. Często równowąskie lub włosowato cienkie, z otwartą pochwą liściową. Zwłaszcza u gatunków o liściach pływających ich blaszka bywa szeroka – od lancetowatej, przez eliptyczną i jajowatą do okrągłej^[4].
Kwiaty: Drobne, skupione tylko po kilka i wówczas siedzące w kątach liści lub zebrane w większej liczbie w kłosu na krótszych i dłuższych szypułkach i wówczas wynurzone nad powierzchnię^[3]. W kwiatach obupłciowych (podrodzina Potamogetoneae) okwiat jest czterokrotny, wolny, przysadkopodobny i drobno poszarpany. Pręciki 4, zrośnięte z okwiatem u nasady. Główki pręcików siedzące, dwukomorowe. Słupki (1-)4 (lub 5), wolne, o znamionach siedzących lub osadzonych na krótkich szyjkach, główkowatych lub tarczowatych^[5]. U gatunków z kwiatami jednopłciowymi (podrodzina Zannichellieae) kwiaty męskie pozbawione są okwiatu, 1- lub 2-pręcikowe. Pręciki o cienkich nitkach, z 2-pylnikowymi główkami. Kwiaty żeńskie z kubeczkowatym okwiatem, siedzące, 1–9-słupkowe, wolne. Szyjki słupków proste, smukłe, wydłużone, zakończone skośno tarczowatymi znamionami. Nasiona bez bielma^[6].
Owoce: Pestkowce z mięsistym egzokarpem i zdrewniałym endokarpem^[5]. W podrodzinie Zannichellieae owoce są niełupko- lub orzeszkokształtne^[6]. W nasionach zarodek jest spiralny lub zakrzywiony, rzadko prosty. Bielmo nieobecne^[5].

Systematyka

Rośliny tu zaliczane były w przeszłości różnie klasyfikowane – od łączenia w jedną rodzinę z rozmaitymi rodzajami roślin wodnych (takimi jak: jezierza Najas, posydonia Posidonia, rupia Ruppia, Halodule) po wąskie ujmowanie rodziny, w którym włączano tu tylko rdestnicę Potamogeton i rdestniczkę Groenlandia^[7]^[3]. Rośliny o silnie zredukowanej budowie organów wegetatywnych i kwiatów (zamętnica Zannichellia, Althenia i Pseudalthenia) były w wielu systemach klasyfikacyjnych wyłączane w osobną rodzinę^[3], m.in. w systemie Cronquista z 1981^[8], w systemie Kubitzkiego z 1998^[7], systemie Reveala z lat 1994–1999^[9], systemie Takhtajana z 2009^[4].

W systemach APG z początków XXI wieku rdestnicowate obejmują rdestnicę i zamętnicę wraz z rodzajami z nią spokrewnionymi^[10]. Wszystkie współczesne gatunki rdestnic miały ostatniego wspólnego przodka ok. 25 milionów lat temu, z kolei różnicowanie w obrębie grupy rodzajów tworzących podrodzinę Zannichellieae zaczęło się już 38 milionów lat temu. Rozdzielenie rdestnicowatych od siostrzanej rodziny zosterowatych Zosteraceae w różnych analizach datowane jest na okres ok. 47 milionów lat temu do ok. 100 milionów lat temu. Rośliny kopalne (Babiancarpus) zaliczone do przodków rdestnicowatych znalezione zostały w Patagonii w warstwach skał datowanych na 56–42 milionów lat temu^[2].

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rdestnicowate należą do rzędu żabieńcowców wraz z 12 innymi spokrewnionymi rodzinami. Rodzina stanowi klad siostrzany dla zosterowatych (Zosteraceae)^[2].

żabieńcowce

obrazkowate Araceae

kosatkowate Tofieldiaceae

	żabiściekowate Hydrocharitaceae

	łączniowate Butomaceae

żabieńcowate Alismataceae

bagnicowate Scheuchzeriaceae

onowodkowate Aponogetonaceae

świbkowate Juncaginaceae

Maundiaceae

posydoniowate Posidoniaceae

	rupiowate Ruppiaceae

	bałwanicowate Cymodoceaceae

	zosterowate Zosteraceae

	rdestnicowate Potamogetonaceae

Wykaz rodzajów^[2]^[11]

Althenia F.Petit, tu włączany jest rodzaj Lepilaena J.Drumm. ex Harv.
Groenlandia J.Gay – rdestniczka – takson monotypowy z gatunkiem rdestniczka gęsta (Groenlandia densa Fourr.)
Potamogeton L. – rdestnica, z włączanym lub wyodrębnianym w zależności od ujęcia rodzajem stuckenia Stuckenia Börner
Zannichellia L. – zamętnica, tu włączany jest monotypowy rodzaj Pseudalthenia (Graebn.) Nakai z gatunkiem Pseudalthenia aschersoniana (Graebn.) Hartog

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 128-129. ISBN 978-1842466346.
↑ ^a ^b Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 609-610. ISBN 978-1-4020-9609-9.
↑ ^a ^b ^c Flora of China. Vol. 23: Potamogetonaceae. [dostęp 2011-02-07].
↑ ^a ^b Youhao Guo, Robert R. Haynes i C. Barre Hellquist: Flora of China. Vol. 23: Zannichelliaceae. [dostęp 2011-02-07].
↑ ^a ^b R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Potamogetonaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 408-413.
↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1064. ISBN 0-231-03880-1.
↑ Crescent Bloom: Potamogetonaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-27]. (ang.).
↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.
↑ Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-12]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).

[maarten-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 128-129. ISBN 978-1842466346.

[armen-4] Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 609-610. ISBN 978-1-4020-9609-9.

[china-5] Flora of China. Vol. 23: Potamogetonaceae. [dostęp 2011-02-07].

[zan-6] Youhao Guo, Robert R. Haynes i C. Barre Hellquist: Flora of China. Vol. 23: Zannichelliaceae. [dostęp 2011-02-07].

[kubitzki-7] R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Potamogetonaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 408-413.

[cronquist-8] Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1064. ISBN 0-231-03880-1.

[9] Crescent Bloom: Potamogetonaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-27]. (ang.).

[apgIV-10] The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.

[kew-11] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-12]. (ang.).

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]