Muzeum Narodowe w Kabulu
Muzeum Narodowe w Kabulu[2] (pers. موزیم ملی افغانستان, paszto د افغانستان ملی موزیم) – muzeum położone w południowo-zachodniej części Kabulu, założone w 1919 roku. Muzeum gromadzi eksponaty pochodzące z różnych epok historycznych, związane głównie z historią afgańskich ziem (najstarsze z nich pochodzą sprzed ponad 50 tys. lat).
 Budynek Muzeum Narodowego w Kabulu (2005) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Data założenia |
1919 |
| Zakres zbiorów |
głównie przedmioty odkryte podczas prac archeologicznych na terenie Afganistanu |
| Wielkość zbiorów |
ponad 50 tys. |
| Dyrektor |
Muhammad Zubajr Abedi (2023)[1] |
Położenie na mapie Afganistanu  | |
 34°28′03″N 69°07′12″E/34,467500 69,120000
| |
| Strona internetowa | |
Początkowo mieściło się w rezydencji emira Amanullaha Chana, a w następnych latach było niejednokrotnie przenoszone. Pod koniec XX wieku większość zbiorów została zniszczona bądź skradziona z powodu toczących się wówczas działań wojennych, a budynek muzeum został odbudowany po upadku pierwszych rządów talibów. W następnych latach odzyskano część skradzionych eksponatów.
Historia
edytuj1919–1979
edytuj
Muzeum rozpoczęło swoją działalność w 1919 roku jako Gabinet Osobliwości, który znajdował się w pałacu Bagh-e Bala – rezydencji władcy Amanullaha Chana[3]. Początkowo na kolekcję składały się m.in. miniatury, broń i dzieła sztuki posiadane przez poprzednich afgańskich władców[4][5]. W 1922 roku z inicjatywy Francuskiej Delegacji Archeologicznej w Afganistanie (fr. La Délégation archéologique française en Afghanistan) rozpoczęto wykopaliska archeologiczne w całym kraju, co skutkowało systematycznym wzrostem liczby eksponowanych przedmiotów oraz dwukrotnym przeniesieniem zbiorów[5]. Po raz pierwszy dokonano tego w 1924 roku, kiedy to zbiory trafiły do małego budynku znajdującego się w obrębie pałacu Arg, natomiast w 1931 roku przedmioty przeniesiono ponownie[3], tym razem do znajdującego się w osiedlu Darulaman (6. dystrykt Kabulu) budynku pełniącego wcześniej funkcję urzędu miejskiego[4][5]. Zawierał on parter, piętro, piwnicę i dwa skrzydła[5]. Na parterze znajdowały się biblioteka, biura, laboratoria oraz warsztat stolarski, natomiast na piętrze mieściło się dziewięć sal wystawowych. W latach 70. XX wieku otwarto dwie nowe sale na końcach skrzydeł budynku, gdzie w jednej z nich eksponowano przedmioty odnalezione na terenie starożytnego Ajchanom, natomiast druga służyła do wystaw tymczasowych[5]. W 1973 roku zlecono jednemu z duńskich architektów opracowanie planu nowego muzeum, do którego zrealizowania ostatecznie nie doszło z powodu ówczesnej sytuacji politycznej, tj. obalenia monarchii[5].
1979–2001
edytuj
W 1979 roku w muzeum mieściło się około 100 tys. eksponatów[6]. Do muzeum trafiło 22 tys. złotych przedmiotów z Królestwa Greko-Baktryjskiego odkrytych przez afgańskich i radzieckich archeologów. Z powodu radzieckiej interwencji w Afganistanie nigdy nie zostały wystawione[5]. Ze względu na działania wojenne budynek został przejęty przez Ministerstwo Obrony, więc wszystkie eksponaty przewieziono do domu brata Mohammada Dauda Chana. Po półtora roku ekspozycja wróciła do poprzedniego budynku[5].
W związku z obawami władz o bezpieczeństwo eksponatów jesienią 1989 roku muzeum zostało zamknięte; większość z dóbr została schowana w skarbcu Banku Afganistanu (tak się stało z przedmiotami z czasów baktryjskich)[6] oraz w siedzibie Ministerstwa Informacji i Kultury[5]. W 1993 roku w ramach działań wojennych został uszkodzony dach budynku oraz piętro[3] – wśród utraconych dóbr znalazło się między innymi malowidło datowane na IV[6] lub V wiek[7]. Na początku 1994 roku w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich zabezpieczono piętro, zamurowano okna oraz zainstalowano stalowe drzwi, jednak te działania nie rozwiązały problemu grabieży[6][5]. W tym samym roku pracownicy paryskiego Musée Guimet skorzystali z grantu UNESCO, w ramach którego pomagali personelowi Muzeum Narodowego w inwentaryzacji zachowanych eksponatów[5][7]. Zostały one schowane w opuszczonym hotelu położonym w centrum Kabulu, który posłużył także jako miejsce zakwaterowania dla 71 pracowników kabulskiego muzeum[5]. Do połowy lat 90. XX wieku zniszczeniu lub kradzieży uległo aż 70% zbiorów muzeum[6][7].
Po dojściu talibów do władzy zamknięto teren hotelu oraz zakazano pracownikom muzeum wstępu do ich miejsca pracy, ci jednak kontynuowali inwentaryzację w latach 1997–2000, która była wspierana przez wiceministra informacji i kultury[5]. Schowane w hotelu przedmioty przetransportowano do budynku tegoż ministerstwa, ponadto przeprowadzono renowację budynku muzeum[5]. W czerwcu 2000 roku afgański przywódca Mohammad Omar wydał dekret, na mocy którego wszystkie dobra kulturowe i historyczne znajdujące się na terenie Afganistanu podlegają ochronie, dwa miesiące później oficjalnie otwarto jedno pomieszczenie w budynku muzeum, gdzie ekspozycja była dostępna jedynie przez cztery dni. Jednocześnie w Bazylei założono muzeum na emigracji, którego celem było gromadzenie przedmiotów historycznych i ich potencjalny zwrot do Afganistanu[5]. Pod koniec 2000 roku opracowano wykaz zachowanych eksponatów, który objął 7 tys. pozycji, jednak nie uwzględniono w nim obiektów przechowywanych w muzealnej piwnicy[5].
26 lutego 2001 roku Omar cofnął swój dekret[5], co pozwoliło talibom na zdewastowanie prawie 3 tys. eksponatów przedstawiających żywe istoty. Dobra te były uważane przez ówczesne władze afgańskie za profanację islamu[8]. Pracownicy Ministerstwa Informacji i Kultury, którzy wspierali działania na rzecz muzeum, zostali przeniesieni do pracy w innych resortach[5]. Talibom nie udało się uzyskać dostępu do skarbca Banku Afganistanu, którego zawartość wróciła do muzeum w 2003 roku, niedługo po upadku Islamskiego Emiratu Afganistanu[6]. Po zmianie władzy Francuska Delegacja Archeologiczna w Afganistanie wznowiła swoją działalność, a budynek muzeum został odrestaurowany[5].
Po 2001
edytujOd 2004 roku zbiory Muzeum Narodowego w Kabulu były wystawiane m.in. we Francji, Kanadzie, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii[6]. W marcu 2007 roku do muzeum przekazano kilkaset starożytnych przedmiotów, które wcześniej przechowywano na terenie Szwajcarii[9]. W styczniu 2012 roku zwrócono rzeźbę pochodzącą z II wieku, która podczas radzieckiej interwencji została zrabowana, a następnie znajdowała się na terenie Niemiec[10]. Rzeźba przedstawia osiem osób patrzących w lewą stronę, afgańskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych podało, że pochodzi ona z Gandhary[10]. W lipcu tego samego roku do muzeum wróciły 843 kolejne eksponaty, w tym m.in. pochodzące z I wieku wyroby z kości słoniowej, w zwrocie tychże przedmiotów pomogło Muzeum Brytyjskie – wcześniej dane przedmioty zostały zrabowane w celu przemycenia ich do Wielkiej Brytanii oraz sprzedaży na czarnym rynku[11]. Finalnie dobra zostały przejęte przez brytyjskich celników oraz funkcjonariuszy Art and Antiques Unit (jednej z gałęzi Metropolitan Police Service)[11].
W kwietniu 2021 roku amerykańscy urzędnicy przekazali afgańskiej ambasadzie 33 przedmioty pochodzące z okresu II–VIII w., które następnie stały się częścią zbiorów muzeum[12]. W sierpniu 2021 roku liczba eksponatów Muzeum Narodowego wynosiła ponad 80 tys.[13][14]; działalność tej instytucji została wówczas zawieszona w związku z powrotem talibów do władzy, jednak ponowne otwarcie muzeum miało miejsce w grudniu tego samego roku[15]. W marcu 2023 roku władze wilajetu Baghlan przekazały do muzeum 57 starożytnych monet[16], a łączna wielkość zbiorów była wówczas szacowana na ponad 50 tysięcy[1].
Zbiory muzeum
edytuj
Zbiory muzeum obejmują okres od prehistorii do czasów współczesnych, z naciskiem na kulturę przedislamską (starożytną oraz wczesnośredniowieczną) oraz islamską. Wśród eksponatów znajdują się m.in. naczynia, posągi, dekoracje oraz wyroby z metali. Najstarsze zbiory pochodzą sprzed ponad 50 tys. lat[17].
- prehistoryczne: kielichy, puchary i wazy oraz ich fragmenty[18]; pieczęcie wykonane ze steatytu[19]; pozyskany ze stanowiska archeologicznego w Ak Kupruk otoczak wapienny z wyrzeźbioną ludzką twarzą[20], uznawany za jedno z najwcześniejszych przedstawień ludzkiej twarzy wykonanej ludzką ręką[21]; terakotowe statuetki przedstawiające ludzi oraz zwierzęta[22]
- starożytne i wczesnośredniowieczne (przedislamskie): blanki wykonane z wapienia[23]; brązowe i miedziane statuetki[24]; część wyposażenia gimnazjonu w Ajchanom (m.in. fragmenty zegara słonecznego)[25]; emblematy wykonane z gipsu, nawiązujące do mitologii greckiej[26]; fragmenty glinianych rzeźb przedstawiających ludzi[27]; fragmenty heroonu Kineasa – założyciela Ajchanom[28]; fragmenty pałacu w Ajchanom (m.in. antefiksy oraz dekoracje)[29]; fragmenty posągów z okresu Kuszanów[30]; fragmenty wapiennych fryzów mogących służyć do wystroju greckich świątyń[31]; gargulce wykonane z wapienia[32]; meble oraz statuetki z kości słoniowej[33]; monety datowane na okres od IV w. p.n.e. do III w. n.e.[34]; szkatułki i pokrywki wykonane z łupku[35]; szklane naczynia (m.in. misy oraz dzbany) i ich fragmenty[36]; wyposażenie głównie hinduskich i buddyjskich świątyń, w tym posągi Buddy[37]; wyroby z brązu (m.in. statuetki oraz dekoracje)[24]; wyroby z ceramiki, kamieni oraz metali (m.in. wazy oraz dzbany)[38]; wyroby z laki (m.in. misy) i ich fragmenty[39]
- islamskie: dekoracje ścienne z pałacu sułtana Masuda III[40]; fragmenty szklanych butli oraz naczyń[41]; malowidła ścienne pochodzące m.in. z pałaców oraz prywatnych domów[42]; misa z czarnego kamienia z wyrytą inskrypcją zapisaną pismem kufickim[43]; naczynia z ceramiki oraz brązu (m.in. dzbany i misy) i ich fragmenty[44]; wyroby metalowe (m.in. dzbany oraz pokrywy)[45]
- współczesne: broń biała (tj. topory, sztylety, włócznie)[46]; harfa pochodząca z miejscowości Kulatan[47]; metalowa biżuteria (m.in. zawieszki do ucha)[48]; srebrne puchary[49]; wyroby z drewna (m.in. rzeźby i fotele)[50]
Przypisy
edytuj- ↑ a b Over 50 instances of artifact smuggling prevented in last 18 months: officials [online], ariananews.af, 21 marca 2023 (ang.).
- ↑ Agata Jończyk, Dzieje zbiorów Muzeum Narodowego w Kabulu w świetle historii Afganistanu [online], ruj.uj.edu.pl (pol.).
- ↑ a b c Joanie Meharry, The National Museum of Afghanistan: In Times of War [online], levantinecenter.org, 30 sierpnia 2010 [dostęp 2010-09-06] [zarchiwizowane z adresu 2010-09-06] (ang.).
- ↑ a b National Museum of Afghanistan [online], en.uneso.org (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s KABUL MUSEUM [online], iranicaonline.org (ang.).
- ↑ a b c d e f g Alastair Lawson, Afghan gold: How the country's heritage was saved [online], bbc.com, 1 marca 2011 (ang.).
- ↑ a b c Nancy Hatch Dupree, Museum Under Siege: Full Text [online], archaeology.org, 20 kwietnia 1998 (ang.).
- ↑ Taliban destroyed museum exhibits [online], telegraph.co.uk, 23 listopada 2001 (ang.).
- ↑ Shirley Gordon, Afghan treasures return to Kabul [online], news.bbc.co.uk, 17 marca 2007 (ang.).
- ↑ a b Germany returns Afghan sculpture [online], bbc.com, 31 stycznia 2012 (ang.).
- ↑ a b Looted art returned to Afghanistan [online], bbc.com, 19 lipca 2012 (ang.).
- ↑ US hands over 33 historic relics to Afghanistan [online], pajhwok.com, 21 kwietnia 2021 (ang.).
- ↑ Andrew Lawler, The Taliban destroyed Afghanistan's ancient treasures. Will history repeat itself? [online], nationalgeographic.com, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2021-08-13] (ang.).
- ↑ Moumita Chakraborty, National Museum of Afghanistan express growing concerns for the safety of ancient artefacts in the region [online], me.mashable.com, 18 sierpnia 2021 (ang.).
- ↑ Yu Yong, Lou Kang, Global Times' exclusive visit to the reopened National Museum of Afghanistan [online], globaltimes.cn, 28 grudnia 2021 (ang.).
- ↑ Mitra Majeedy, 57 Ancient Coins Handed Over to National Museum [online], tolonews.com, 22 marca 2023 (ang.).
- ↑ John F. Burns, Kabul's Museum: The Past Ruined by the Present [online], nytimes.com, 30 listopada 1996 (ang.).
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 11-14, 18-19.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 18, 20.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 10.
- ↑ Dawn of History - Paleolithic (Palaeolithic) & Early Peoples of Greater Old Iran [online], www.heritageinstitute.com [dostęp 2024-11-09].
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 15-17.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 59-62.
- ↑ a b Tissot 2006 ↓, s. 283-293.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 35-39.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 294-303.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 68.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 24-25.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 25-27.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 52-53.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 57-58.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 40-41.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 135-264.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 473.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 46, 48.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 265-279.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 28-34, 54-56, 63-67, 73-104, 108-133, 307-471.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 42-44, 280-282, 306.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 304-305.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 478-480.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 503.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 494-495.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 504.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 489-493, 496-502.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 481-488.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 521-522.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 525.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 523.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 521.
- ↑ Tissot 2006 ↓, s. 507-520.