Wikipedia

Jan Rzepecki

historyk polski, oficer WP

Jan Rzepecki, ps. „Prezes”, „Białynia”, „Ożóg”, „Burmistrz”, „Górski”, „Krawczyk”, „Ślusarczyk”, „Rejent”, „Sędzia”, „Wolski” (ur. 29 września 1899 w Warszawie, zm. 28 kwietnia 1983 tamże) – polski pisarz i historyk wojskowości, doktor nauk historycznych (1964)[1], pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego. Szef Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK (1940–1945) oraz Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj (maj–sierpień 1945). Założyciel i pierwszy prezes Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (od września 1945).

Jan Rzepecki
Prezes
Ilustracja
jako major WP
pułkownik pułkownik
Data i miejsce urodzenia

29 września 1899
Warszawa, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

28 kwietnia 1983
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Polska Siła Zbrojna
Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Ludowe Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

1 Pułk Piechoty
3 Pułk Piechoty Legionów

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa II wojna światowa:

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grób pułkownika Jana Rzepeckiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Życiorys

edytuj

Syn Kazimierza Rzepeckiego (1866–1902), z zawodu dziennikarza, i Izy Moszczeńskiej-Rzepeckiej (1864–1941), działaczki społecznej i oświatowej[2]. Pochodził z bardzo zasłużonej rodziny. Był bratankiem Karola Rzepeckiego, działacza politycznego, wnukiem wydawcy Ludwika Władysława Rzepeckiego i prawnukiem Kajetana Władysława Rzepeckiego, wojskowego. Jego siostrą była Hanna Pohoska.

Młodość

edytuj

Od września 1909 r. uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara w Warszawie. Od 1912 r. działał w tajnym skautingu. W maju 1914 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego[2]. Po wybuchu I wojny światowej, od sierpnia 1914 r. służył w Legionach Polskich, przydzielony został w szeregi 1 pp, awansując w nim lipcu 1916 r. na stanowisko dowódcy sekcji[2]. Po tzw. kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. znalazł się w szeregach Polskiej Siły Zbrojnej. Po ukończeniu kursu wyszkolenia w Zambrowie (w sierpniu 1917 r.) został kadetem klasy „A” Szkoły Aspirantów Oficerskich, utworzonej w Ostrowi Mazowieckiej i przekształconej później w Szkołę Podchorążych Piechoty[3]. Następnie pełnił funkcję dowódcy plutonu[4].

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

Od listopada 1918 służył w Wojsku Polskim, gdzie był dowódcą plutonu w szkole podchorążych. Został awansowany do stopnia porucznika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[5]. Był przydzielony do 3 Pułku Piechoty Legionów[6][7]. W okresie od maja do grudnia 1919 dowodził nim w walkach na froncie wojny polsko-bolszewickiej. W 1920 otrzymał świadectwo dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (1921–1922) oraz w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie (1923–1924). W kwietniu 1921 ukończył kurs dowódców kompanii w Centrum Wyszkolenia Piechoty[1]. Ukończył również kurs dowódców kompanii i batalionów we Francji (czerwiec-sierpień 1921). W latach 1922–1924 był słuchaczem Kursu Normalnego w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie[8]. Został awansowany do stopnia kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923[9][10]. Z dniem 1 października 1924, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Warszawie, gdzie wykładał taktykę i historię wojskowości[11]. Od sierpnia 1925 dowodził jednocześnie batalionem podchorążych. Na czele tego batalionu walczył w trakcie zamachu majowego po stronie konstytucyjnych władz państwowych przeciwko siłom Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1926 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie na stanowisko referenta w Oddziale Wyszkolenia Sztabu. 28 października 1926 został przeniesiony do Dowództwa 4 Brygady Ochrony Pogranicza w Czortkowie na stanowisko pełniącego obowiązki I oficera sztabu[12]. 26 kwietnia 1928 został przeniesiony z Korpusu Ochrony Pogranicza do Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia w Rembertowie na stanowisko asystenta[13] i służył tam w kolejnych latach[14][15]. 17 grudnia 1931 awansowany na stopień majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 5. lokatą w korpusie oficerów piechoty[16][17]. W Wyższej Szkole Wojennej był asystentem wykładowcy taktyki mjr. Jana Kosiny[18], następnie w latach 1935–1939 był tam wykładowcą taktyki. Na początku czerwca 1935 został wybrany zastępcą członka zarządu Towarzystwa Wiedzy Wojskowej[19].

Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z taktyką piechoty. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego tej encyklopedii[20].

II wojna światowa

edytuj

W marcu 1939 przydzielony na stanowisko szefa Oddziału III Operacyjnego w sztabie Armii „Kraków”. W jej szeregach odbył kampanię wrześniową. 1 października 1939 przybył do Warszawy. Podczas okupacji niemieckiej posługiwał się różnymi fałszywymi nazwiskami i był zameldowany w różnych mieszkaniach. Od października 1939 działał w konspiracji, najpierw w Służbie Zwycięstwu Polski, później w Związku Walki Zbrojnej, gdzie był szefem sztabu okręgu Warszawa-Miasto. Od października 1940 szef Biura Informacji i Propagandy w Komendzie Głównej ZWZ-AK[3]. Od stycznia 1941 do stycznia 1942 był redaktorem fachowego miesięcznika wojskowego „Insurekcja”. Z racji swojego stanowiska wchodził do Rady Propagandowej, złożonej z przedstawicieli AK i Delegatury Rządu na Kraj, oraz do Kierownictwa Walki Podziemnej, utworzonego w lipcu 1943. Latem 1940 za pośrednictwem działacza PPS, Feliksa Misiorowskiego, zgłosił akces do PPS-WRN. Kierownictwo partii wyraziło na to zgodę, jednak zachowując ten fakt w tajemnicy[1]. Był zdecydowanym przeciwnikiem mianowania gen. Bora-Komorowskiego na dowódcę AK[21]. Podczas powstania warszawskiego przebywał w sztabie komendanta Okręgu AK Warszawa, gen. Antoniego Chruściela. Od 5 października 1944 przebywał w niewoli niemieckiej. Od 22 października 1944 więzień Oflagu II C Woldenberg[22]. Przebywał tam aż do 30 stycznia 1945, kiedy został on wyzwolony przez Armię Czerwoną.

Okres powojenny

edytuj

W marcu 1945 został mianowany zastępcą komendanta organizacji NIE, wcześniej komendanta AK, gen. Leopolda Okulickiego. Po jego aresztowaniu w końcu marca został p.o. komendanta NIE. Po likwidacji organizacji, na przełomie kwietnia i maja 1945, zajął się tworzeniem Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, której został wyznaczony dowódcą. Był zwolennikiem zakończenia pozbawionej perspektyw walki zbrojnej i podjęcia działalności politycznej. 27 maja 1945 wspólnie ze Stefanem Korbońskim i Kazimierzem Moczarskim wydał odezwy do pozostających w konspiracji żołnierzy, do zakończenia walki i przyłączeniu się do pracy nad odbudową kraju. Rozkazem z 6 sierpnia 1945 rozwiązał Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj. We wrześniu 1945 założył konspiracyjną organizację Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. W części deklaracji WiN dotyczącej polityki zagranicznej była mowa m.in. o konieczności utrzymania dobrych stosunków politycznych i gospodarczych z ZSRR. Krytykował jednakże płk. Jana Mazurkiewicza za nawoływanie z więzienia do ujawniania się byłych żołnierzy i oficerów AK i DSZ.

5 listopada 1945 w Łodzi został aresztowany. Zawierzywszy gwarancjom śledczych Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego o nierepresjonowaniu, ujawnił wszystkich swoich współpracowników i nawoływał do ujawnienia się pozostałych członków WiN-u. Było to powodem kolejnej fali aresztowań przez UB żołnierzy i działaczy podziemia niepodległościowego. Wydał cały majątek, który pozostał mu w spadku po AK – milion dolarów w złocie i banknotach, drukarnie, archiwa, radiostacje. W toczącym się przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie od 4 stycznia do 3 lutego 1947 procesie pokazowym I Zarządu WiN skazany został na karę 8 lat pozbawienia wolności. Innymi oprócz Rzepeckiego oskarżonymi byli: Marian Gołębiewski, Jan Szczurek-Cergowski, Antoni Sanojca, Tadeusz Jachimek, Henryk Żuk, Kazimierz Leski, Józef Rybicki, Ludwik Muzyczka i Emilia Malessa[23]. 5 lutego 1947 został ułaskawiony przez prezydenta RP, Bolesława Bieruta. Po wyjściu z więzienia przyjęty do ludowego Wojska Polskiego. Został mianowany wicedyrektorem Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, a następnie szefem Wydziału Studiów w Akademii Sztabu Generalnego. 22 kwietnia 1947 wygłosił odczyt pt. „Wyjdź z podziemia – buduj Polskę”, którego tekst opublikowano następnie w kilku pismach. 16 stycznia 1949 ponownie aresztowany. W czasie pobytu w więzieniu został zwolniony ze służby wojskowej i przeniesiony w stan spoczynku. 24 grudnia 1954 zwolniony z więzienia z powodu braku podstaw do wszczęcia przeciw niemu postępowania. Przyznano mu także zasiłek[24]. Po rehabilitacji, w listopadzie 1955 znalazł zatrudnienie w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Przyznano mu tam stanowisko zastępcy profesora. Od października 1961 był tam adiunktem, a od czerwca 1962 starszym pracownikiem techniczno-badawczym. W październiku 1964 nadano mu w IH PAN tytuł doktora nauk historycznych na podstawie rozprawy Legion Wschodni 1914, wydanej drukiem jako Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966). W IH PAN pracował do grudnia 1969, kiedy to przeszedł na emeryturę.

Od 1959 wchodził w skład komitetu redakcyjnego czasopisma Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej. Jego teksty publikowano także w Wojskowym Przeglądzie Historycznym. Oprócz swojej rozprawy doktorskiej opublikował jeszcze dwie książki: Wspomnienia i przyczynki historyczne (Czytelnik, 1956)[25][26] oraz Rodowód Wojska Drugiej Rzeczypospolitej (Wydawnictwo MON, 1959)[1].

Po powrocie do władzy Władysława Gomułki i liberalizacji polityki partii komunistycznej w kraju zaangażował się w działalność publiczną. W sierpniu 1956 na pierwszym posiedzeniu Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Bohaterów Warszawy został wybrany jego wiceprzewodniczącym. Po VIII Plenum KC PZPR opublikowano w Życiu Warszawy jego list otwarty, w którym wzywał dawnych żołnierzy Armii Krajowej do uczestnictwa w życiu politycznym i udziału w wyborach do Sejmu. W grudniu 1956 był sygnatariuszem listu zbiorowego żołnierzy AK do premiera Józefa Cyrankiewicza, w którym domagano się anulowania postanowienia TRJN z września 1946 o odebraniu obywatelstwa polskiego generałom pozostającym po wojnie na emigracji (postanowienie to uchyliła jednak dopiero Rada Ministrów w listopadzie 1971). W grudniu 1956 został członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Należał do Zarządu Głównego i Rady Naczelnej tej organizacji. Był także członkiem Klubu Krzywego Koła[1].

Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B18-7-24)[27].

Awanse

edytuj

Ordery i odznaczenia

edytuj

Opinie

edytuj

Oficer przesiąknięty nawskroś ideami przedwojennego wojska. Przy swej wysokiej inteligencji i dużym zasobie wiadomości wojskowych – oddziaływał na korpus oficerski w duchu swych przekonań. Nie nadaje się do korpusu oficerskiego Ludowego Wojska Polskiego.

Józef Różański

[33]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e Andrzej Krzysztof Kunert i Grzegorz Mazur: Jan Rzepecki. Internetowy Polski Słownik Biograficzny.
  2. ↑ a b c d e Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: 1987, s. 137.
  3. ↑ a b Powstańcze Biogramy – Jan Rzepecki [online], 1944.pl [dostęp 2019-03-23].
  4. ↑ Jan Rzepecki PREZES [online], www.info-pc.home.pl [dostęp 2019-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-29].
  5. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 422.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 131.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 127.
  8. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1502.
  9. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 365.
  10. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 201.
  11. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 103 z 02.10.1924 r., s. 568.
  12. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 47 z 28 października 1926 roku, s. 382.
  13. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 178.
  14. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 133.
  15. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 802.
  16. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 12 z 18 grudnia 1931 roku, s. 403.
  17. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 39.
  18. ↑ Paweł Kosina. Helena Kosinówna. Rodzina i sanoccy przyjaciele. „Góra Przemienienia”, s. 12, 22 (14) z 28 maja 2006. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
  19. ↑ Oficerskie kursy języków obcych. Obrady delegatów T-wa wiedzy wojskowej. „Warszawski Dziennik Narodowy”. 15B, s. 9, 9 czerwca 1935. 
  20. ↑ Laskowski 1931 ↓.
  21. ↑ „Szef Biura Propagandy i Informacji AK płk dypl. Jan Rzepecki oceniał, iż „na tle stosunków politycznych w kraju” mianowanie gen. Bora – Komorowskiego na dowódcę AK będzie miało jak najgorsze następstwa. Interweniował on też w tej sprawie u Szefa Sztabu: „Przedstawiłem mu swój pogląd, że jest wysoce niepożądane by w czasie gdy w kraju postępuje silna radykalizacja społeczeństwa na lewo, na czele AK stawał człowiek o profilu politycznym generała Komorowskiego i zapytałem czy i jaką widziałby drogę, by spowodować mianowanie kogoś innego, względnie skłonić Komorowskiego do rezygnacji” – Jan Ciechanowski, „Powstanie Warszawskie”, Bellona S.A., s. 227, ISBN 978-83-7549-074-9.
  22. ↑ Olesik 1988 ↓, s. 236.
  23. ↑ Proces przeciwko przywódcom WiN. Proces Rzepeckiego i Grocholskiego. repozytorium.fn.org.pl. [dostęp 2016-12-02].
  24. ↑ Akta w sprawie przyznania zasiłku dot. Jan Rzepecki, imię ojca: Kazimierz, ur. 29-09-1899 r.. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2019-05-03].
  25. ↑ Wspomnienia i przyczynki historyczne [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-23].
  26. ↑ Publikacja Wydawnictwa „Kraj”: Jan Rzepecki, Wspomnienia i przyczynki historyczne, tom I: Maj 1926, gen. „Grot”, Warszawa 1956. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2019-05-03].
  27. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  28. ↑ M.P. z 1996 r. nr 11, poz. 124 „w uznaniu wielkich historycznych zasług dla niepodległości i chwały Rzeczypospolitej Polskiej”.
  29. ↑ Biografie: płk Jan Rzepecki. polska1918-89.pl. [dostęp 2016-11-26].
  30. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 4 stycznia 1923, s. 7.
  31. ↑ M.P. z 1932 r. nr 29, poz. 35 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  32. ↑ M.P. z 1939 r. nr 121, poz. 282 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  33. ↑ 40 lat temu zmarł płk Jan Rzepecki – pierwszy prezes Zrzeszenia WiN [online], dzieje.pl [dostęp 2024-11-07] (pol.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Rzepecki&oldid=75170729”