Feliks Jaroński (filozof)
Feliks Jaroński, ps. i krypt.: F. N. J.; Przychylny rodak F... N... J... (ur. 6 czerwca 1777 w majątku Kozłów w Radomskiem, zm. 27 grudnia 1827 w Olesznie[1]) – duchowny, filozof, teolog, pisarz i kaznodzieja.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Wyznanie | |
Kościół |
Życiorys
edytujUrodził się w Kozłowie jako syn Marcina i Franciszki z Kroczewskich. Uczył się w kolegium pijarskim w Krakowie i studiował teologię w Szkole Głównej w Krakowie. W druku debiutował w roku 1800 pracą kaznodziejską. Od około 1804 był proboszczem w Olesznie w dziekanacie włoszczowskim, następnie kanonikiem kurzelowskim, sekretarzem i kanclerzem konsystorza w Kielcach, potem w Krakowie, gdzie objął obowiązki proboszcza w kościele Wszystkich Świętych. W roku 1809 ogłasza wiersze patriotyczne w Gazecie Korespondenta Warszawskiego (pod ps. „F. N. J. oraz F... N... J... Przychylny Rodak”) i podjął starania o Katedrę Prawa Kościelnego, Teologii Moralnej, Fizyki, Matematyki lub Wymowy w Szkole Głównej Krakowskiej, otrzymał jednak 1 kwietnia 1810 Katedrę Filozofii Spekulatywnej (początkowo jako zastępca profesora, a od 20 grudnia na stanowisku profesora zwyczajnego); wkrótce potem uzyskał stopień doktora teologii (30 sierpnia 1810) i doktora filozofii (12 października 1811). Angażował się w organizacyjne i naukowe działania Akademii, był przez kilka miesięcy sekretarzem Szkoły, wykładał teologię, przez rok był sekretarzem Dozoru Szkolnego, uczestniczył w pracach nad Kodeksem Napoleona, interesował się także historią Kościoła; prace swe zamieszczał w periodyku uniwersyteckim Miscellanea Cracoviensia (1814–1815), utwory okolicznościowe zaś w Gazecie Krakowskiej (1816). Dobre stosunki z władzami uniwersyteckimi po roku 1813 zaczęły się pogarszać (popadł w niełaskę Komisji Edukacji Publicznej); zarzucano mu nieprzestrzeganie przepisów uniwersyteckich i nietolerancję religijną. W roku 1816 sprzeciwiał się oddaniu przez senat uniwersytecki i konsystorz krakowski kościoła św. Marcina protestantom, za co Komisja Organizacyjna Trzech Dworów zawiesiła go od stycznia roku 1817 w czynnościach profesora (postawiono mu również zarzuty osobiste), a konsystorz zakazał mu wygłaszania kazań i pozbawił probostwa w kościele Wszystkich Świętych. Na swe ponawiane odwołania nie otrzymał żadnej odpowiedzi, odszedł więc z poczuciem krzywdy. W roku 1819 ubiegał się o profesurę filozofii lub teologii dogmatycznej na Uniwersytecie Warszawskim, a w roku 1820 o profesurę teologii na Uniwersytecie Krakowskim; bez powodzenia. Od roku 1819 uczył teologii w Seminarium Duchownym w Kielcach. Pod koniec życia wrócił na probostwo w Olesznie. Jako filozof uchodził za jednego z pierwszych w Polsce zwolenników i popularyzatorów Immanuela Kanta. Zmarł 26 grudnia roku 1827.
Był bratem Józefa, sędziego Trybunału Cywilnego w Kielcach i Sądu Apelacyjnego w Warszawie, którego synem był pianista i kompozytor Feliks Jaroński, którego z kolei synami byli: skrzypek Mieczysław Jaroński, prawnik i polityk Wiktor Jaroński oraz wiolonczelista i śpiewak Stanisław Jaroński.
Twórczość
edytuj- Kazanie na dzień Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, miane w Kościele Kolegiaty łowickiej, brak miejsca wydania 1800.
- Kazanie pewnego Polaka na dzień Zesłania Ducha Świętego, miane w Krakowie 1802 r. (Kraków 1802), wyd. następne: Kazanie teologa Polaka do filozofów, zobacz: poz. 5.
- Mowa na dzień obchodu imienia Najjaśniejszego Fryderyka Augusta, króla saskiego, książęcia warszawskiego, Kraków 1810.
- Jakiej filozofii Polacy potrzebują? Rozprawa na publicznym posiedzeniu Akademii Krakowskiej, dla obchodu pamiątki traktatu w Wiedniu 1809 zawartego i upamiętnienia wolności handlowej miasta Krakowa, dnia 15 października r. 1810 zebranym czytana, Kraków 1810.
- O filozofii, cz. 1: Wiadomość o filozofii w powszechności; cz. 2: Logika; cz. 3: Przypisy i objaśnienia do logiki; Kraków 1812; w cz. 1 (s. LXXXVIII-CXXIV) przedrukowano poz. 2; cz. 2 ułożona według G. E. Wentzel: Elementa philosophiae methodo critica adornata, Linz 1807.
- „De Michaële Vratislaviensi diatribe”, Miscellaneorum Cracoviensium fasciculus I (1814); Addenda; Miscellaneorum Cracoviensium fasciculus II (1815); odb.
- „RR. PP. Josephi Frabronii, Justi Rabi et Petri Skargae S. J. vitae e necrologo Domus ad S. Barbaram Cracoviae, cum inscriptione, quae in stanneo Petri Skargae loculo in Basilica ad S. Petrum et Paulum reperitur”, Miscellaneorum Cracoviensium fasciculus II (1815).
- De Friderico Wilhelmo III, rege Borussiae, Thermarum Carolinarum aquas bibente, Cracoviam reversurus Polonus... publ. memori pectore cecinit die 26 Aug. a. 1816, brak miejsca i roku wydania.
- Die 24/12 Decemb. 1819, quae est quadragesima tertia natalis augustiss. ac potentissimi Alexandri I omnium Rossiarum authocratoris, Poloniae regis etc., presbyter Polonus natus 6 Junii 1777 ita procatur, Kielce 1819.
- Bracia! Polacy! (wiersz), Kraków prawdopodobnie 1819 (podpisany krypt. F. N. J.).
- „De arte moriendi, opusculo altero manuscripto, ineditoque, altero xylographico et saepe evulgato. Primus auctor Mattheus de Cracovia”, Miscellanea Cracoviensia Nova 1829, s. 45–63 (ogł. anonimowo; autorstwo Jarońskiego według przypuszczeń A. Kadler).
Według P. Chmielowskiego, 2 (według S. Harasska 1) prace o Kancie zamieszczone w Kalendarzyku kieszonkowym, Kraków 1802, są autorstwa Jarońskiego. Drobne utwory ogłaszał w dodatku do Gazety Krakowskiej (tu m.in.: „Mowa podczas pogrzebu J. R. Czerwiakowskiego” 1816, nr 56). W rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 6909 IV, zachowana została X. F. Jarońskiego mowa z powodu pogrzebu śp. Karola Surowieckiego w Warszawie d. 11 maja 1824 r. (kopia).
Listy i materiały
edytuj- Do Komisji Wyznań i Oświecenia z 1 września 1819, wyd. T. Wierzbowski w: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904
- Filozofia praktyczna i metafizyka obyczajów, czyli moralna czysta, 1812, notaty z wykładów, według przypuszczeń A. Kadler, Jarońskiego, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 5164.
Przypisy
edytuj- ↑ Księga zgonów parafii Oleszno – akt 38/1827.
Bibliografia
edytuj- Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski, przewodnik biograficzny i bibliograficzny, tom drugi I-Me. Warszawa, 2001, ISBN 83-02-08101-9, s. 36–37
- T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 22–24.
- Literatura uzupełniająca (wybrana)
- J.G. Styczyński: Jakobinizm literacki. (Z powodu dzieła F. Jarońskiego: O filozofii), „Dziennik Wileński” 1817, t. 5, s. 105–107
- (O filozofii, rec.): A. Dowgird, „Dziennik Wileński” 1817, t. 6, s. 67–111, 191–231, 283–331; „Pamiętnik Lwowski” 1817 nr 18
- Korespondencja Metternicha w sprawie Uniwersytetu Krakowskiego 1820-1829: wyd. W. Bobkowska, Kraków 1935
- J.N. Janowski: Notatki autobiograficzne (1803-1853), wyd. M. Tyrowicz, Wrocław 1950
- C. Biernacki: „Encyklopedia powszechna” Orgelbranda, t. 13 (1863)
- F. Krupiński w: A. Schwegler: Historia filozofii w zarysie, Warszawa 1863, s. 391–393
- A. Grabowski: Wspomnienia (powst. przed rokiem 1868), wyd. S. Estreicher, t. 1, Kraków 1905
- „Encyklopedia kościelna” Nowodworskiego: t. 8 (1876)
- J.S. Pelczar: Zarys dziejów kaznodziejstwa w kościele katolickim cz. 2: Kaznodzieje polscy, Kraków 1896; wyd. 2 uzupełnione: Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, Kraków 1917
- A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk, t. 2, Kraków 1902.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dzieła Feliksa Jarońskiego w bibliotece Polona