Muzeum Narodowe w Kabulu

Muzeum Narodowe w Kabulu
‏موزیم ملی افغانستان‎
‏د افغانستان ملي لرغونتون‎
	; Budynek Muzeum Narodowego w Kabulu (2005)
Państwo	Afganistan
Miejscowość	Kabul
Data założenia	1919
Zakres zbiorów	głównie przedmioty odkryte podczas prac archeologicznych na terenie Afganistanu
Wielkość zbiorów	ponad 50 tys.
Dyrektor	Muhammad Zubajr Abedi (2023)
	Położenie na mapie Afganistanu Muzeum Narodowe w Kabulu
	34°28′03″N 69°07′12″E/34,467500 69,120000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 4 lis 2024, była oparta na tej wersji.

Muzeum Narodowe w Kabulu^[2] (pers. ‏موزیم ملی افغانستان‎, paszto ‏د افغانستان ملی موزیم‎) – muzeum położone na terenie 6. dystryktu Kabulu, w południowo-zachodniej części miasta. Zostało założone w 1919 roku i początkowo mieściło się w rezydencji emira Amanullaha Chana, a w następnych latach było niejednokrotnie przenoszone. Pod koniec XX wieku większość zbiorów została zniszczona bądź skradziona z powodu toczących się wówczas działań wojennych, a budynek muzeum został odbudowany po upadku pierwszych rządów talibów. W następnych latach odzyskano część skradzionych eksponatów.

Muzeum zawiera łącznie kilkadziesiąt tysięcy eksponatów związanych z historią afgańskich ziem, pochodzących z różnych epok historycznych^[3] (najstarsze eksponaty pochodzą sprzed 50 tys. lat^[4]). W skład kolekcji wchodzą między innymi monety, posągi oraz rzeźby z kości słoniowej.

Historia

Muzeum rozpoczęło swoją działalność w 1919 roku jako Gabinet Osobliwości, który znajdował się w pałacu Bagh-e Bala – rezydencji władcy Amanullaha Chana^[5]. Początkowo na kolekcję składały się m.in. miniatury, bronie i dzieła sztuki posiadane przez poprzednich afgańskich władców^[6]^[3]. W 1922 roku z inicjatywy La Délégation archéologique française en Afghanistan rozpoczęto wykopaliska archeologiczne w całym kraju, co skutkowało systematycznym wzrostem liczby eksponowanych przedmiotów oraz dwukrotnym przeniesieniem zbiorów^[3]. Po raz pierwszy dokonano tego w 1924 roku, kiedy to zbiory trafiły do małego budynku znajdującego się w obrębie pałacu Arg, natomiast w 1931 roku przedmioty przeniesiono ponownie^[5], tym razem do znajdującego się w dzielnicy Darul Aman (6. dystrykt Kabulu) budynku pełniącego wcześniej funkcję urzędu miejskiego^[6]^[3]. Zawierał on parter, piętro, piwnicę i dwa skrzydła^[3]. Na parterze znajdowały się biblioteka, biura, laboratoria oraz warsztat stolarski, natomiast na piętrze mieściło się dziewięć sal wystawowych. W latach 70. otwarto dwie nowe sale na końcach skrzydeł budynku, gdzie w jednej z nich eksponowano przedmioty odnalezione na terenie starożytnego Ajchanom, natomiast druga służyła do wystaw tymczasowych^[3]. W 1973 roku zlecono jednemu z duńskich architektów opracowanie planu nowego muzeum, do którego zrealizowania ostatecznie nie doszło z powodu ówczesnej sytuacji politycznej, tj. obalenia monarchii^[3]. W 1979 roku w muzeum mieściło się około 100 tys. eksponatów^[7]. Do muzeum trafiło 22 tys. złotych przedmiotów z Królestwa Greko-Baktryjskiego odkrytych przez afgańskich i radzieckich archeologów. Z powodu radzieckiej interwencji w Afganistanie nigdy nie zostały wystawione^[3]. Ze względu na działania wojenne budynek został przejęty przez Ministerstwo Obrony, więc wszystkie eksponaty przewieziono do domu brata Mohammada Dauda Chana. Po półtora roku ekspozycja wróciła do poprzedniego budynku^[3].

Wejście do muzeum (2013)

W związku z obawami władz o bezpieczeństwo eksponatów jesienią 1989 roku muzeum zostało zamknięte; większość z dóbr została schowana w skarbcu Banku Afganistanu (tak się stało z przedmiotami z czasów baktryjskich)^[7] oraz w siedzibie Ministerstwa Informacji i Kultury^[3]. W 1993 roku w ramach działań wojennych został uszkodzony dach budynku oraz piętro^[5] – wśród utraconych dóbr znalazło się między innymi malowidło datowane na IV^[7] lub V wiek^[8]. Na początku 1994 roku w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich zabezpieczono piętro, zamurowano okna oraz zainstalowano stalowe drzwi, jednak te działania nie rozwiązały problemu grabieży^[7]^[3]. W tym samym roku pracownicy paryskiego Musée Guimet skorzystali z grantu UNESCO, w ramach którego pomagali personelowi Muzeum Narodowego w inwentaryzacji zachowanych eksponatów^[3]^[8]. Zostały one schowane w opuszczonym hotelu położonym w centrum Kabulu, który posłużył także jako miejsce zakwaterowania dla 71 pracowników kabulskiego muzeum^[3]. Do połowy lat 90. aż 70% zbiorów muzeum zostało zniszczone lub skradzione^[7]^[8].

Po dojściu talibów do władzy zamknięto teren hotelu oraz zakazano pracownikom muzeum wstępu do ich miejsca pracy^[3]. Od 1997 do 2000 roku kontynuowano inwentaryzację przy wsparciu wiceministra informacji i kultury, schowane w hotelu przedmioty przetransportowano do budynku tegoż ministerstwa, ponadto przeprowadzono renowację budynku muzeum^[3]. W czerwcu 2000 roku afgański przywódca Mohammad Omar wydał dekret, na mocy którego wszystkie dobra kulturowe i historyczne znajdujące się na terenie Afganistanu podlegają ochronie, dwa miesiące później oficjalnie otwarto jedno pomieszczenie w budynku muzeum, gdzie ekspozycja była dostępna jedynie przez cztery dni. Jednocześnie w Bazylei założono muzeum na emigracji, którego celem było gromadzenie przedmiotów historycznych i ich potencjalny zwrot do Afganistanu^[3]. Pod koniec 2000 roku opracowano wykaz zachowanych eksponatów, który objął 7 tys. pozycji, jednak nie uwzględniono w nim obiektów przechowywanych w muzealnej piwnicy^[3].

26 lutego 2001 Omar cofnął swój dekret^[3], co pozwoliło talibom na zdewastowanie prawie 3 tys. eksponatów przedstawiających żywe istoty. Dobra te były uważane przez ówczesne władze afgańskie za profanację islamu^[9]. Pracownicy Ministerstwa Informacji i Kultury, którzy wspierali działania na rzecz muzeum, zostali przeniesieni do pracy w innych resortach^[3]. Talibom nie udało się uzyskać dostępu do skarbca Banku Afganistanu, którego zawartość wróciła do muzeum w 2003 roku, niedługo po upadku Islamskiego Emiratu Afganistanu^[7]. Po zmianie władzy La Délégation archéologique française en Afghanistan wznowiła swoją działalność, a budynek muzeum został odrestaurowany^[3].

Od 2004 roku zbiory Muzeum Narodowego w Kabulu były wystawiane m.in. we Francji, Kanadzie, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii^[7]. W marcu 2007 roku do muzeum przekazano kilkaset starożytnych przedmiotów, które wcześniej przechowywano na terenie Szwajcarii^[10]. W styczniu 2012 zwrócono rzeźbę pochodzącą z II wieku, która podczas radzieckiej interwencji została zrabowana, a następnie znajdowała się na terenie Niemiec^[11]. Rzeźba przedstawia osiem osób patrzących w lewą stronę, afgańskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych podało, że pochodzi ona z Gandhary^[11]. W lipcu tego samego roku do muzeum wróciły 843 kolejne eksponaty, w tym m.in. pochodzące z I wieku wyroby z kości słoniowej, w zwrocie tychże przedmiotów pomogło Muzeum Brytyjskie – wcześniej dane przedmioty zostały zrabowane w celu przemycenia ich do Wielkiej Brytanii oraz sprzedaży na czarnym rynku^[12]. Finalnie dobra zostały przejęte przez brytyjskich celników oraz funkcjonariuszy Art and Antiques Unit (jednej z gałęzi Metropolitan Police Service)^[12].

W kwietniu 2021 roku amerykańscy urzędnicy przekazali afgańskiej ambasadzie 33 przedmioty pochodzące z okresu II–VIII w., które następnie stały się częścią zbiorów muzeum^[13]. W sierpniu 2021 liczba eksponatów Muzeum Narodowego wynosiła ponad 80 tys.^[14]^[15], a po powrocie talibów do władzy spadła do ponad 50 tysięcy^[1]^[16].

W marcu 2023 roku władze wilajetu Baghlan przekazały do muzeum 57 starożytnych monet^[17].