Hopp til innhald

Gotland

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Gotland
landskap
Symbol
Land  Sverige
Län Gotland
Kommune Gotlands kommun
Del av Sverige
By Visby
Stad Austersjøen
Areal 2 967,77 km²
Folketal 60 124 (31. desember 2020)[1]
Kart
Gotland
57°30′N 18°33′E / 57.5°N 18.55°E / 57.5; 18.55
Wikimedia Commons: Gotland

Gotland er ei øy og eit svensk landskap i Austersjøen, kring 90 km frå den svenske fastlandskysten. Landskapet vert utgjort av øya Gotland i tillegg til Fårö, Karlsöarna, Gotska Sandön og fleire mindre øyar. Landskapet er eit eige len (Gotlands län), ein eigen kommune (Gotlands kommun) og eit eige kyrkjestift (Visby stift). Fram til 1921 var stavemåten Gottland. Då øya var styrt frå Danmark, vart øya kalla Gulland av danskane. Landskapet har 42 000 kjende fornminne. Det høgaste punktet er Lojsta hed på 83 meter over havet.

Historikk

[endre | endre wikiteksten]
Biletstein (700-800 e.Kr.) frå Gotland. Her finst mellom anna eit motiv som kan kjennast att som ei av hendingane som er skildra i eddadiktet om smeden Volund.
Gammelgarns mellomalderkyrkje på Gotland med kastalen framfor.

Gotland er særs viktig i både arkeologisk og religionshistorisk samanheng, særleg med omsyn til funn frå jarnalderen. Her finst til saman 42 000 kjende fornminne.

I steinalderen var Gotland busett av seljegarar og fiskarar, som har hatt tilhald mellom anna i hola Stora Förvar på Stora Karlsö og på Ajvide-buplassen på Ekstakysten innanfor Karlsöarna. På øya er det òg gjort talrike arkeologiske funn funn frå bronsealderen og jarnalderen. Til dømes finst store gravfelt i nærleiken av Trullhalsar og Gålrum, og ei mengd gravrøyser frå bronsealderen, som på Gotland vert kalla rojr er å sjå ikring på heile øya; den største er Uggarderojr i Rone. Dessutan er skipsettingar (rekkjer av reiste stein som dannar konturane av ein båt) vanlege.

Øya er vidgjeten for dei mange biletsteinene frå jarnalderen, reiste steinheller med innteikna figurar av ulik art, vanlegvis utan runeinnskrift. Etter alt å døme har bileta dels å gjere med generell germansk førkristen mytologi, dels med lokal førkristen mytologi og segn særleg knytt til folkegruppene på øya. Dei vert tidfesta til perioden frå 700 e.Kr. og fram til ut på 1000-talet.

Sjølv om Mälardalen kan visa til funn av fleire runesteinar, er Gotland sine runesteinar eldre. Mellom desse er Kylverstenen i Stånga, som truleg er frå 300-talet. Den første fullstendige runefuþarken er avbilda.

Gotlendingane har drive omfattande skipsfart og skaffe seg mykje rikdom, slik store arkeologiske funn av gull- og sylvgjenstandar syner, mellom anna eit stort funn av 14000 sylvmyntar frå vikingtida som vart gjort i 1999, den såkalla Spillingsskatten, som vog 67 kilo.

Frå mellomalderen finst 95 kyrkjer av stein, utsmykka med skulpturar og relieff. Ofte har kyrkjene prestegardar og slike tårnliknande forsvarsbygningar som vert kalla kastalar.

Gotland var tidleg eit senter for handel, tidvis òg ein stad der sjørøvarar heldt til. I mellomalderen oppstod det konfliktar mellom innflytta tyske kjøpmenn i hansabyen Visby og dei bøndene i området som dreiv med handel. Konflikten utvikla seg til ein liten borgarkrig. Kong Magnus Ladulås fekk slutt på kampane i 1288. I 1361 vart øya teke av den danske kongen Valdemar Atterdag. Først i 1645, ved freden i Brömsebro, vart Gotland svensk.

  • Lärbro kyrkje på Gotland
    Lärbro kyrkje på Gotland
  • Kart over Gotland frå 1626
    Kart over Gotland frå 1626

Tettstader

[endre | endre wikiteksten]

Filmar spela inn på Gotland

[endre | endre wikiteksten]

Sjå òg

[endre | endre wikiteksten]

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Folkmängd i landskapen den 31 december 2020». Statistiska centralbyrån. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Commons har multimedium som gjeld: Gotland
Spire Denne geografiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Gotland&oldid=3548594»