Gebruiker:Spoorjan/Elektrische bus (klad)
- Klad: Hieraan mogen geen onderdelen worden gebruikt.
| Spoorjan/Elektrische bus | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
VDL Citea electric bus van Kölner Verkehrs-Betriebe
| ||||
| ||||
Volvo 7900 Electric van Hamburger Hochbahn
| ||||
| Aandrijving | elektromotor | |||
| Periode | vanaf 21e eeuw | |||
| Snelheid | 40-100 km/h | |||
| Beschikbaarheid | openbaar vervoer | |||
| Infrastructuur | wegen | |||
| Doelgroep | stedelijk vervoer streek vervoer snelbuslijnen | |||
| ||||
Een elektrische bus is een door elektromotoren aangedreven autobus die gebruikmaakt van elektriciteit die afkomstig is van bijvoorbeeld chemische energie die wordt opgeslagen in batterijen of uit brandstofcellen.
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Na Werner von Siemens in 1882 met de Elektromote in Halensee in Berlijn presenteerde de eerste voorloper van een trolleybus, nam Netphener Omnibusgesellschaft 1895 tussen Siegen en Deuz, werelds eerste benzine buslijn in gebruik. Rond het begin van de eeuw begon vervolgens proberen te profiteren van de elektrische aandrijving in het openbaar vervoer te nemen, zelfs zonder dat de bouw van een uitgebreide bovenleiding infrastructuur.
Pionier was hier de Algemene Berliner Omnibus AG (ABOAG) die (LEL) en de Gülcher accu fabriek om reeds op 25 mei 1898 in samenwerking met de Unie Electric Company haar eerste elektrische bus op een officiële proefrit uit het depot Kurfürstenstraße Halensee station en weer terug aan het publiek gepresenteerd. Het was een conversie van een groot omnibus, de verdere experimenten ondernam in de aflevering, maar niet doorgegeven aan de control mode.
Ook in 1889, op zijn beurt, presenteerde de ABOAG - maar in samenwerking met de UEG concurrenten Siemens & Halske - de zogenaamde elektrische tram-bus voor. Het was een twee-weg voertuigen, in de vorm van een bus die ook is voorzien van geleidewielen en Lyrastromabnehmer. Dit stelde hem in staat om de batterij tijdens het rijden op een trambaan lading aan dan aftakken met opgeheven nietsnutten en boog kopers in batterijvoeding van de spoorlijn. De batterijen hebben een bereik van zes kilometer, het project tot stand is gekomen, maar ook testritten niet en was in 1900 hersteld.
Een andere elektrische bus in Berlijn presenteerde de Charlottenburg Wagenbauer Kühlstein 1899. De auto had twaalf zitplaatsen binnen, twaalf top en twee stahoogte en was in staat om 100 km op een enkele lading te overwinnen. Met de start van de internationale automobiel tentoonstelling op 3 september 1899 bezocht hij de lijndienst tussen Anhalter Bahnhof en Stettin Station. Een heffing was genoeg voor zes ritten bij Askanischer Platz bevond zich het laadstation. Van 13 maart 1900 ten slotte reed in totaal tien dergelijke voertuigen op de baan, maar had deze regelmatig verkeer door diverse verstoringen eind 1900 weer verlaten.
Toekomst
[bewerken | brontekst bewerken]Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu heeft op 9 oktober 2012 op de Ecomobielbeurs in Rotterdam een Green Deal met de Stichting Zero Emissie Busvervoer ondertekend waarin in 2025 worden alle OV bussen in Nederland op zero emissie moeten rijden. Bussen stoten dan geen luchtvervuilende of klimaatbelastende emissies meer uit.[1]
Staatssecretaris Sharon Dijksma van Infrastructuur en Milieu maakte op 15 april 2016 afspraken met alle Concessie-houders (12 provincies en de 2 vervoersregio's) over de vervanging van vervuilende Nederlandse bussen:
Naa 2025 moeten alle nieuwe bussen in het openbaar vervoer rijden op elektriciteit en waterstof.
Floor Vermeulen (Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland namens de 12 provincies): 'Ik ben er trots op dat alle provincies deze doelstelling hebben onderschreven', Pex Langenberg (wethouder Rotterdam namens de Metropoolregio Rotterdam Den Haag) en Pieter Litjens (wethouder Amsterdam namens de Stadsregio Amsterdam). [2] [3]
Staatssecretaris Sharon Dijksma maakte op 18 mei 2016 bekend dat er een Europees garantiefonds komt om vervoerders in heel Europa aan te sporen meer elektrische bussen te kopen. [4] [5]
Argumenten
[bewerken | brontekst bewerken]Concessies
[bewerken | brontekst bewerken]Concessies voor elektrisch busvervoer mogen langer duren dan reguliere concessies. Op 13 juli 2015 laat staatssecretaris Wilma Mansveld in een brief aan de Tweede Kamer weten. Is de duur van ‘gewone’ concessies acht tot tien jaar, die voor elektrisch vervoer mogen twaalf tot vijftien jaar duren. Dat is gebleken uit overleg van Mansveld met het directoraat-generaal Mobiliteit en Transport van de Europese Commissie. [6]
Fijnstof
[bewerken | brontekst bewerken]Fijnstof is een vorm van luchtvervuiling. Tot fijnstof worden in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer gerekend. Fijnstof bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, herkomst en chemische samenstelling. Het merendeel van het fijnstof in Nederland, zo'n 55 procent, is natuurlijk. Dit is voornamelijk zand en zeezout.[7] Uit epidemiologische en toxicologische gegevens blijkt dat fijnstof bij inademing schadelijk is voor de gezondheid. In Nederland en België sterven enkele duizenden mensen enige dagen tot maanden eerder door blootstelling aan fijnstof. Bovendien is de morbiditeit door (chronische) blootstelling hoog.[8] Bij mensen met luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten verergert chronische blootstelling aan fijnstof hun symptomen[9] en het belemmert de ontwikkeling van de longen bij kinderen. De normen voor fijnstof worden in Europa op veel plaatsen overschreden, vooral langs drukke wegen, door voertuigemissies.
Soorten fijnstof en herkomst
[bewerken | brontekst bewerken]Bij het indelen van fijnstof in soorten wordt er onderscheid gemaakt in grootte van de deeltjes:
- PM10: deeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 10 micrometer. PM is hierbij de afkorting voor particulate matter;
- PM2,5: deeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 2,5 micrometer;
- PM0,1: deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer (ultra-fijnstof).
Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt in primaire en secundaire deeltjes:
- Primair fijnstof ontstaat door verbranding, wrijving, of verdamping. Voorbeelden zijn de verbranding van fossiele brandstoffen (aardolie, aardgas, steenkool en hout) en het malen van stoffen in de industrie (zoals de mengvoeder-, metaal- of chemiebedrijven). Fijnstof ontstaat niet alleen door menselijke activiteiten; het kan het ook natuurlijk ontstaan: door de wind (die deeltjes van gebouwen of rotsen afschuurt) en de verdamping van zeewaterdruppels;
- Secundair fijnstof; ontstaat als moleculen van verzurende stoffen als stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide, (SO2), ammoniak (NH3), vluchtige organische stoffen en ozon (O3) zich verbinden tot vaste deeltjes. Deze kunnen zich ook aan primaire deeltjes hechten.
Elektriciteit
[bewerken | brontekst bewerken]Opwekking energie
[bewerken | brontekst bewerken]De vraag is echter of elektriciteit wel echt schoon is. Immers, het wordt in veel gevallen opgewerkt in kolencentrales, die allerminst schoon zijn. Op dit moment is elektrisch rijden inderdaad lang niet altijd echt schoon. Maar daar wordt hard aan gewerkt. Je ziet dat steeds meer stroom afkomstig is van schone bronnen zoals windmolenparken en zonneparken.
- Bij gebruik van bussen met dieselmotor, lpg motor, CNG (groengas) of aardgas motor levert dit ter plaatse een uitstoot op van fijnstof, Stikstofoxiden (NOx), Zwaveloxiden (SOx) en Koolstofdioxide (CO2).
- Bij gebruik van bussen met aardgas motor levert dit ook bodemdaling en aardbevingen op. [10]
- Bij het gebruik van elektrische bussen komt de stroom uit batterijen of uit brandstofcel, elektrisch rijden levert dit ter plaatse geen uitstoot van fijnstof, NOx, SOx en CO2, zoals bij het opgewerkte door kolencentrales.
Charging
[bewerken | brontekst bewerken]Charging is het opladen van een elektrische bus, dit kan op drie manieren:
- De eerste manier:
- De manier om bij een laadpunt met speciale stekker en kabel te laden. Geschikt voor het laden van nachtstroom.
- De tweede manier:
- Het plaatsen van een oplaadplaat onder de grond. Zodra het voertuig op de plaat staat, kan de batterij worden opgeladen.
- De derde manier:
- De andere manier bestaat uit een lantaarnpaal-agtige constructie, waarbij de paal gedeeltelijk boven de bus hangt.
- Een eerste optie is een laadpaal met pantograaf die op het moment als de bus er onder staat naar beneden op het dak van de bus gaat, kan het opladen beginnen.
- Een tweede optie is een pantograaf op het dak van de bus, deze gaat omhoog en maakt contact met de laadpaal, kan het opladen beginnen.
- De andere manier bestaat uit een lantaarnpaal-agtige constructie, waarbij de paal gedeeltelijk boven de bus hangt.
Opportunity charging
[bewerken | brontekst bewerken]Het opportunity charging is de meest levensvatbare variant van het opladen van een elektrische bus. Het voertuig opladen bij de verschillende stop- en eindpunten zorgt ervoor dat de accu niet groot hoeft te zijn en doet over het algemeen een kleiner beroep op het elektriciteitsnet dan wanneer gekozen wordt voor de laadpaal techniek. Deze bussen hebben dan weer minder batterijen nodig, maar zijn minder flexibel. De bus moet immers naar vaste punten voor het bijladen van de batterijen.
Voor elektrische voertuigen worden diverse vormen van opladen toegepast. Stekker-laden, al dan niet de snelle variant, is de meest bekende. Maar laden tijdens de rit – het zogeheten opportunity charging- met behulp van een pantograaf of inductie systeem uiteindelijk als de slimste en meest toegepaste methode.
Overnight charging
[bewerken | brontekst bewerken]Bij overnight charging gaat het om elektrische bussen waarbij ’s nachts in de stelplaats of depot de batterijen worden geladen. Bussen hebben in dit geval veel batterijen aan boord nodig, wat ten koste gaat van het aantal plaatsen voor reizigers. Het is hierbij mogelijk om de batterijen met nachtstroom te laden.
Motion charging
[bewerken | brontekst bewerken]Bij motion charging vind het opladen van de batterijen tijdens het rijden onder de bovenleiding. De bedoeling is dat twee Arnhemse trolleybussen als Trolley 2.0 vanaf 2017 aan de uiteinden van trolleynet minstens 10 kilometer kunnen doorrijden naar omliggende kernen. [11]
Online charging
[bewerken | brontekst bewerken]
De online charging is een Koreaanse technologie die in Californië in de jaren 1990 ontwikkeld, en beweert een aantal problemen, zoals het afschermen van gebruikers van de potentieel schadelijke effecten van elektromagnetische straling te hebben overwonnen.
Een soortgelijk systeem, trams, werd in 1894 gepatenteerd door Nikola Tesla, Amerikaanse octrooischrift 514972. [12], maar het was niet op het moment ontwikkeld.
Via magnetische inductie worden de bussen op een netwerk van elektrische kabels onder het wegdek draadloos voorzien van stroom. Voor de stukken die buiten het traject worden gereden, is een kleine batterij voldoende. Dit helpt weer bij gewichtsbesparing en dus het energieverbruik. De bus niet te stoppen om te laden, dus range anxiety is verleden tijd.
Het netwerk in de stad Gumi is 24 kilometer lang en wordt gebruikt door twee Online Electric Vehicles (OLEV). De kabels liggen 30 centimeter onder het oppervlak en voorzien de bussen van stroom via Shaped Magnetic Field in Resonance (SMFIR), een vorm van magnetische inductie die werd ontwikkeld in Zuid-Korea. Door de kabels loopt een stroom van 100 kW met een frequentie van 20 kHz, waardoor een elektromagnetisch veld van 20 kHz wordt gecreëerd.
Een spoel aan de onderkant van de bus is ingesteld op deze frequentie. Door magnetische resonantie wordt er AC elektriciteit geproduceerd. Omdat het elektromagnetische veld op het voertuig staat gericht en slechts delen (5 tot 15%) van het wegdek worden “geëlektrificeerd”, gaat er minder energie verloren aan de omgeving. Het rendement is dan ook een indrukwekkende 85%.
Bekijk HIER een demonstratie van de OLEV bussen.
Recuperatief remmen
[bewerken | brontekst bewerken]Bij recuperatief remmen wordt energie teruggewonnen (recupereren) van in een bewegende massa of voertuig opgeslagen kinetische energie wanneer deze wordt afgeremd. Deze teruggewonnen energie wordt teruggeleverd aan de voedingsbron (batterijen) van waaruit het gevoed wordt. Dit in tegenstelling tot weerstandsremmen waarbij de remenergie rechtstreeks via wrijving of indirect via elektrische weerstanden wordt omgezet in warmte.
Recuperatief remmen wordt voornamelijk toegepast bij elektrische tractie (trein, tram en metro), bij liften en bij hijswerktuigen. Ook moderne elektrische aangedreven voertuigen en hybride auto’s passen recuperatief remmen toe.
Het is niet verstandig dit systeem toe te passen bij elektrische bussen. De bussen staan dan als een blok stil. Het levert hierdoor nauwelijks rendement op.
Batterij grootte
[bewerken | brontekst bewerken]Je hebt daardoor batterij nodig. En dat is handig, omdat het in bussen lastig is om veel ruimte vrij te maken voor een grote batterij. Een grote batterij gaat bovendien ten koste van zit- en staanplaatsen. Daarnaast zijn grote batterijen zwaarder, waardoor de bus een hoger verbruik zal hebben. Bovendien heb je minder problemen qua beperkte actieradius als je gedurende de busrit het voertuig op kunt laden. Daarbij dient echter wel rekening te worden gehouden met de dienstregeling, verbruik van het voertuig, de verwachte inzet van het voertuig in de volgende spits en mogelijke vertragingen. De bus kan immers door allerlei omstandigheden te laat op een bepaalde halte aankomen en daardoor geen tijd meer hebben om op te laden.
Daarom verwacht ik dat je op termijn intelligente oplaadsystemen zult zien. Dergelijke systemen kunnen zelfstandig data analyseren en voorspellingen maken voor een efficiënte laadstrategie. Het systeem bepaalt dus zelf de strategie en ‘besluit’ bijvoorbeeld om voor de spits extra bij te laden.
Fabrikanten
[bewerken | brontekst bewerken]Kosten voertuigen
[bewerken | brontekst bewerken]Laadsystemen, laad mast en pantograaf, inductieplaten
[bewerken | brontekst bewerken]Busfabrikanten lanceren laad-standaard met als doel een open interface tussen elektrische bussen en laadinfrastructuur verzekeren en de introductie van elektrische bus in Europese steden bevorderen. Met het oog op de behoeften van deze steden te voldoen. Bij laden gedurende de operatie bij stilstaande bussen bij een bushalte of de bus buffer wordt middels een pantograaf met contacten, draadloze communicatie en contactplaten de laaduitrusting automatisch verbonden met de elektrische bussen.
Om elektrische bussen gedurende de nacht op te laden in de stalling, zal de bussen worden voorzien van een laadstekker en het laadprotocol en de gegevensoverdracht van de snellaad standaard voor auto’s (CCS) als basis worden gebruikt.
Groep Europese busfabrikanten sluit overeenkomst voor open laadprotocol voor elektrische bussen
De Europese busfabrikanten Irizar, Solaris, VDL en Volvo hebben een overeenkomst gesloten om te komen tot een laadinfrastructuur die onderling gebruikt kan worden voor het laden van de elektrische bussen van deze fabrikanten. De laadinfrastructuur is ontwikkeld door ABB, Heliox en Siemens AG. Middels deze open interface tussen voertuigen en laadinfrastructuur wordt de ingebruikname van elektrische bussen in Europese steden vereenvoudigd.
Bron: Groep Europese busfabrikanten sluit overeenkomst voor open laadprotocol voor elektrische bussen
Inductie platen
De inducatie platen van de drie bussen werden later geleverd vanwege problemen tussen de toeleverancier en de bouwer, waarvan U-OV de dupe werd. Nadat de bussen eenmaal geleverd waren, bleek dat de oude inductieplaten erg gevoelig waren. Alleen wanneer de chauffeurs hun bus precies boven de inductieplaat in de weg wisten te parkeren, laadden de bussen ook werkelijk op. “Op het moment dat we begonnen reden de bussen slechts 40 procent van de tijd elektrisch”, aldus Han Van der Wal.
Van der Wal wist dit percentage op te krikken naar 60 en soms 70 procent, maar hoger leek lange tijd niet mogelijk. “Vorig jaar hebben we een camera geïnstalleerd in de bus. Op het scherm en op de weg zijn markeringen aangebracht, waarmee de chauffeurs precies kunnen zien waar ze moeten parkeren. Sinds we die camera gebruiken kunnen onze bussen ruim 95 procent van de tijd elektrisch rijden.”
Bron: ovpro: ‘Vervoerders moeten elektrisch busvervoer gefaseerd invoeren’
De systeemleveranciers van de opladers zijn ondermeer; ABB, Heliox [25] en Siemens AG.
Asea Brown Boveri (ABB) maakt laadsystemen, laad masten en pantograaf. De bus naar de laadpositie mast, de pantograaf wordt omhoog gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen op het dak bus. Deze bus heeft een lasergestuurde bewegende arm die is verbonden met een bovenliggende houder geïntegreerd in de bus shelter. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld in gebruikt. Het opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld in gebruikt.
In gebruik bij:
- Transports Publics Genevois (TPG), Genève [26]
Conductix-Wampfler, het Duitse bedrijf dat deze Inductive Power Transfer (IPT) techniek heeft ontwikkeld, is een voordeel van het korte en regelmatige opladen dat de bus toe kan met minder batterijen dan wanneer het opladen slechts enkele keren per dag zou gebeuren. Hierdoor zijn er minder investeringen in de opslagfaciliteiten nodig, bovendien weegt de bus minder zwaar, wat gunstig is voor de rijprestaties. De provincie Noord-Brabant wil de komende 2 jaar bij wijze van proef 15 van dit soort bussen inzetten. [27]
IPT® (Inductive Power Transfer) creëert veel mogelijkheden voor ontwerpers die op zoek zijn naar mobiele voedingssystemen. IPT® is het eerste grootschalig contactloze power transfer systeem dat zich heeft gerevolutioneerd waardoor allerlei soorten bewegende machines kunnen worden voorzien van stroom. Gebaseerd op het principe van elektrische inductie en het in acht nemen van de moderne industriële behoeften van klanten, heeft Conductix-Wampfler een systeem ontwikkeld wat een technologische doorbraak is op het gebied van elektrische voeding. IPT® (Inductive Power Transfer) creëert veel mogelijkheden voor ontwerpers die op zoek zijn naar mobiele voedingssystemen. IPT® is het eerste grootschalig contactloze power transfer systeem dat zich heeft gerevolutioneerd waardoor allerlei soorten bewegende machines kunnen worden voorzien van stroom. Gebaseerd op het principe van elektrische inductie en het in acht nemen van de moderne industriële behoeften van klanten, heeft Conductix-Wampfler een systeem ontwikkeld wat een technologische doorbraak is op het gebied van elektrische voeding.
Siemens AG maakt laadsystemen, laad masten en pantograaf. Het laadsystemen en laad mast, de pantograaf van Siemens wordt neer gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen op het dak bus. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;
- Hamburger Hochbahn (HHA), Hamburg [30]
Das Elektrobus-Terminal an der Adenauerallee ist fertiggestellt worden. Es bietet eine Fläche für insgesamt 12 Fahrzeuge. Am Terminal werden die Plug-In-Hybridbusse aufgeladen und für ihren Einsatz vorbereitet. Sie ist zeitgleich Zielstation der Innovationslinie 109. In Zukunft sollen dort auch die Metrobuslinie 4 und der Schnellbus 37 ihre Fahrt beenden. Die Hochbahn verfügt derzeit über 58 Busse mit umweltschonenden Antrieben. Geplant ist ab dem Jahr 2020 nur noch emissionsfreie Busse für Hamburg anzuschaffen.
- Göteborgs Spårvägar AB (GS), Göteburg
Siemens AG maakt laadsystemen, met de mogelijkheid van het laden vanaf de trolley bovenleiding of speciaal hiervoor aangelegde trolley bovenleiding.
De bus naar de laadpositie mast, de pantograaf van de Firma Schunk uit Wettenberg aan de laadpaal wordt neer gelaten of wordt op het dak van de bus omhoog gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen. Daarna wordt de stroom ingeschakeld. [31] is op het dak boven de tweede as gemonteerd. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;
- Kölner Verkehrs-Betriebe, Keulen
- ÜSTRA Hannoversche Verkehrsbetriebe, Hannover
- Hermes, Eindhoven
- Stadtwerke Oberhausen (STOAG), Oberhausen
- Arriva, Stadsdienst 's-Hertogenbosch [32]
Het PRIMOVE 200 induktiev Schnellladesysteem van Bombardier is een contactloze, inductieve laadsysteem in het wegdek ingebouwd en onder het middelstedeel van de bus is een opnemer die tijdens het laadproces naar beneden zakt. Het Primove laadsysteem werkt met een spanning van 750 V DC of een spanning van 400 V AC met een stroomsterkte tot 200 kW heeft dan een efficiëntie van 90%. Het APS laadsysteem van Bombardier is een in Frankrijk toegepaste techniek voor de stroomvoorziening van elektrische trams. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;
Bron: Bombadier Privove
Hersteller: Bombardier Transportation
Typ: PRIMOVE 200 (induktives Schnellladesystem)
Ladeleistung: 200 kW
Effizienz: > 90%
Netzanschluss: 400 V Wechselstrom
Ladepunkte: 2 auf der Strecke (Hertzallee und Südkreuz) 1 im BVG-Depot (Indira-Ghandi-Str.)
Ladezeit: 4–7 Minuten an jeder Endhaltestelle
- Arriva Shires & Essex, Milton Keynes
- Berliner Verkehrsbetriebe (BVG), Berlijn (Solaris) [33]
- Braunschweiger Verkehrs-GmbH, Braunschweig (Solaris)
- Rhein-Neckar-Verkehr (RNV), Mannheim (Hess)
- De Lijn, Brugge (Van Hool) [34]
- De Lijn, Lommel (Van Hool)
- Gruppo Torinese Trasporti (GTT), Turijn
- Azienda Mobilità e Trasporti (AMT), Genua
Batterij systemen
[bewerken | brontekst bewerken]
Lood batterij
- De lood batterij is een oplaadbare galvanische cel. Hij is in 1859 uitgevonden door de Franse natuurkundige Gaston Planté, en is een van de oudste batterij types. Tegenwoordig is de loodaccu het meest gebruikte type accu in auto's.
Kenmerken
Voordelen van loodbatterijen, vergeleken met andere typen batterijen, zijn:
1. Grote eenvoud: het elektrochemische systeem bestaat slechts uit water, zwavelzuur en lood.
2. Ze kunnen hoge elektrische stroom leveren, bijvoorbeeld voor startmotoren van auto's.
3. Relatief hoog vermogen per massa-eenheid.
4. Relatief goedkoop.
5. Gemakkelijk te recupereren. Er zijn geen ingewikkelde scheidingsprocessen nodig.
6. De hoge spanning van ruim 2,0 volt per cel (hoger dan zink-kool, maar lager dan lithium-ion).
Fe-batterijen
- De Fe-batterijen (ijzer-fosfaat-batterijen) is een oplaadbare galvanische cel.
De maximumsnelheid van de bus is 70 kilometer per uur. De Fe-batterijen (ijzer-fosfaat-batterijen) van de bus kunnen in zes uur volledig opgeladen worden. In de snelle modus kunnen de batterijen tot 50 procent gevuld worden en duurt het opladen 30 minuten. Met volle batterijen kan de bus onder normale omstandigheden ongeveer 250 kilometer rijden zonder te hoeven bijladen. Het bereik kan oplopen tot 300 kilometer wanneer airconditioning uit is.
Lithium-ion-accu
- Een Lithium-ion-accu (ook wel "Li-ion-accu"), zijn batterijen die vaak in consumentenelektronica worden gebruikt, vooral vanwege hun hoge energiedichtheid. Er kleven echter ook een paar nadelen aan dit type accu.
Omdat er een regelsysteem aan gekoppeld moet zijn, is dit type accu vaak specifiek voor een apparaat gemaakt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld nikkel-metaalhydrideaccu's (NiMH). Dit regelsysteem controleert de spanning, om te diepe ontlading te voorkomen. Diepontlading gebeurt wanneer de accu te leeg is en heeft interne beschadiging tot gevolg. Het regelsysteem zorgt ervoor dat de stroomvoorziening wordt gestopt wanneer de interne spanning te laag dreigt te worden. De lithium-ion-accu dient niet te worden verward met de (niet-oplaadbare) lithiumbatterij.
Lithium-ion-accu
- De Lithium-Titanat (LTO) batterij is een subcategorie van de lithiumion secundaire batterij waarin de conventionele grafiet anode wordt vervangen door een gesinterde anode gemaakt Lithiumtitanspinell (Li4Ti5O12). De in hoofdzaak sterkere chemische binding van het lithium titanaat het voorkomen van de vorming van een oppervlaktelaag op de elektrode, dat is een van de belangrijkste redenen voor de snelle veroudering van veel conventionele Li-ion batterijen. Gekenmerkt het aantal laadcycli wordt verhoogd.
- De Nikkel-cadmium-accu (NiCd) is een droge accu (oplaadbare batterij) op basis van nikkel en cadmium. In de accu zijn geen vloeistoffen aanwezig. Tegenwoordig worden NiCd-batterijen steeds minder gebruikt en winnen NiMH-batterijen terrein.
In het verleden is bij NiCd-batterijen onder zeer specifieke en uitzonderlijke omstandigheden een geheugeneffect aangetoond. Dat houdt in dat bij herhaaldelijk gedeeltelijk ontladen de capaciteit afneemt tot de daarbij daadwerkelijk gebruikte capaciteit. Moderne NiCd-batterijen hebben geen last van het geheugeneffect. De capaciteit gaat omlaag door veroudering, te hoge temperatuur, te ver ontladen (hetgeen wel wordt gedaan als remedie tegen het geheugeneffect), te lang opladen, en verkeerdom aansluiten, maar niet door het geheugeneffect.
Nikkel-metaalhydride-accu
- De nikkel-metaalhydride-accu, afkorting NiMH-accu, is een oplaadbare batterij op basis van nikkel en een metaalhydride, die lijkt op de nikkel-waterstof-accu.
De NiMH-accu gebruikt een waterstofabsorberende legering voor de negatieve elektrode in plaats van cadmium. Net als in NiCd-cellen is de positieve elektrode van nikkel-oxyhydroxide (NiOOH). Een NiMH-cel kan vaak meer energie opslaan dan een NiCd-batterij maar heeft minder vermogen bij dezelfde afmetingen. Vergeleken met de lithium-ion-accu is de energiedichtheid lager en de zelfontlading hoger. NiMH-cellen worden in de handel gebracht in standaardmaten (mini penlite AAA en penlite AA tot F). Ze worden ook geassembleerd tot batterijen voor een hogere spanning zoals in hybride auto's, RC-auto's, draadloze telefoons, elektrische geweren en ruimtevaartuigen.
Nikkel-waterstof-accu
- Een nikkel-waterstof-accu (NIH2 of Ni-H2) is een oplaadbare elektrochemische energiebron op basis van nikkel en waterstof. Het verschil met een nikkel-metaalhydrideaccu is het gebruik van waterstof in een tot 82,7 bar gevuld drukvat[37].
De kathode bestaat uit een gesinterde poreuze nikkelplaat met nikkelhydroxide, de negatieve waterstof-elektrode is een teflon-gebonden platinazwart katalysator, het scheidingsvel is in het algemeen een asbestpapier of onbehandeld Zircar doek[38].
Lithium-ion-polymeer-accu
- Een lithium-ion-polymeer-accu, beter bekend als een lithium-polymeer-accu of kortweg Lipo-accu is een oplaadbare batterij. De batterij is een variant van de lithium-ion-accu.
De Lipo-accu wordt met name in de modelbouw gebruikt vanwege het grote vermogen in verhouding tot het gewicht. Tevens hebben deze batterijen een lage interne weerstand, waardoor ze een hoge stroom kunnen afgeven. De Lipo-cel heeft geen last van het geheugeneffect, zoals bij de NiCd-cel.
LFP-accu
- De LFP-accu of lithium-ijzer-fosfaat-accu is een soort lithium-ion-accu met lithium-ijzer-fosfaat LiFe(PO4) als kathode.
LiFePO4 werd ontdekt door de onderzoeksgroep van John Goodenough aan de University of Texas in 1996 [39]
Een LFP-accu is, mits goed behandeld, niet onveiliger dan bijvoorbeeld een loodaccu. Te hoog opladen van een LFP-accu, tot meer dan 4.2 V per cel, is niet goed en kan gevaarlijk zijn. Als de accu vol is kan meer elektrische energie niet meer omgezet worden in chemische energie en moet dan afgevoerd worden als warmte. Als de laadstroom niet te hoog is kan dat; het gaat wel ten koste van de levensduur van de accu. Maar bij snellading kan de accu te heet worden en opzwellen. De ontstekingstemperatuur is 270° C.
Supercondensatoren
- Supercondensatoren voor professionele toepassingen waren in 2013 met een energiedichtheid van ongeveer 6 Wh/kg, lithium-ion condensatoren met ongeveer 15 Wh/kg beschikbaar. Met deze waarden, supercondensatoren hebben een aanzienlijk lagere capaciteit energie-opslag als moderne batterijen. Om specifiek te bereiken de opkomende massamarkt voor elektrische en hybride auto's nog steeds een groot aantal R & D-afdelingen in veel bedrijven en universiteiten gaan om vooruitgang te ontwikkelen in deze speciale condensatoren. [40]
Omdat de eenheid farad relatief groot is, worden in de praktijk veel vaker condensatoren gebruikt waarvan de capaciteit in picofarad, nanofarad of microfarad wordt uitgedrukt. Maar de maximale capaciteit van condensatoren wordt steeds groter. Lange tijd was 1 farad een nauwelijks voorkomende grootte, maar er is anno 2009 al een condensator leverbaar van 3 kF - 2,5 V (3000 F). Deze wordt ook wel supercondensator genoemd. Dergelijke condensatoren worden veel gebruikt voor elektronische schakelingen die moeten blijven functioneren bij stroomuitval. Een voorbeeld is fietsverlichting met leds, waar een condensator de verlichting laat branden terwijl de fietser stilstaat. In 2009 is een zaklamp met een supercondensator en leds geïntroduceerd die in 90 seconden kan worden opgeladen en dan 2 uur lang kan branden. De condensator in fietsverlichting wordt overigens gebruikt om de spanning gelijk te richten.
Waterstofproductie
[bewerken | brontekst bewerken]Waterstofproductie is een proces dat over het algemeen koolwaterstoffen middels een chemische reactie omvormt tot waterstofgas. Hierbij komt het broeikasgas CO2 vrij. Waterstofgas kan ook verkregen worden middels biologische waterstofproductie in een algenbioreactor, of door het gebruik van grote hoeveelheden elektriciteit (door elektrolyse), hitte (thermolyse) of een tussenvorm (hoge-temperatuurelektrolyse). Deze methoden zijn op dit moment niet kosteneffectief voor grote hoeveelheden. Goedkope, massale productie met een duurzame oorsprong is een vereiste voor een gezonde waterstofeconomie.
Vanuit koolwaterstoffen
Waterstofgas kan verkregen worden uit aardgas met ongeveer 80% rendement, of vanuit andere koolwaterstoffen, waarbij het rendement varieert. Deze manier van het verkrijgen van waterstofgas stoot broeikasgassen uit. Omdat de productie op één plaats geconcentreerd kan worden, is het mogelijk deze gassen op een nette manier af te werken, bijvoorbeeld door deze terug te pompen in een olie- of gasveld, alhoewel deze methode nog niet vaak wordt toegepast. Een CO2-injectieproject is gestart door het Noorse bedrijf Statoil in het Sleipnerveld, gelegen in de Noordzee.
Stoomreforming
Waterstofgas wordt voor commerciële toepassingen vaak in grote hoeveelheden geproduceerd door middel van reforming van aardgas. Op hoge temperaturen (700-1100°C), reageert stoom (H2O) met methaan (CH4). Deze reactie heeft als product syngas.
De vereiste hitte voor dit proces wordt gewoonlijk verkregen uit het verbranden van een deel van het methaan.
CO
Meer waterstofgas kan worden verkregen uit het CO via water-gassplitsing, dat plaatsvindt op ongeveer 130°C.
- CO + H2O → CO2 + H2 + 40.4 kJ/mol
Hierbij wordt het zuurstofatoom vanuit het water gebruikt om koolmonoxide om te vormen naar kooldioxide, waarbij diwaterstof vrijkomt.
Steenkool
Steenkool kan worden omgezet in syngas en methaan (ook wel bekend als stadsgas) door middel van vergassing.
Kværner proces
Het Kværnerproces is een in de jaren 1980 door het Noorse bedrijf Kværner (nu deel van Aker Solutions) ontwikkelde methode voor de productie van waterstof uit koolwaterstoffen (CnHm), zoals methaan, aardgas en biogas.[41]
Principe
De koolwaterstoffen worden in een plasmabrander (vlamboog) op ongeveer 1600°C gesplitst in de componenten koolstof en waterstof.
Reactie:
Het voordeel ten opzichte van andere reformatiemethoden (stoomreforming, gedeeltelijke oxidatie, enz.) is dat het aardgas wordt omgezet in 100% zuivere koolstof en waterstof . De verwerkte energiestroom resulteert in ongeveer 48% waterstof, 40% actieve kool en 10% in stoom.
Variant
In 2009 werd de variant plasmaboogvergassing voor afvalbehandeling gepresenteerd waarbij met behulp van een plasma-boog het methaan en aardgas wordt omgezet in waterstof, warmte en koolstof met behulp van een plasma-omzetter[42].
Mierenzuur
Mierenzuur is bij proeven toegepast als bron voor waterstof voor gebruik in een brandstofcel in auto's. Hierbij wordt het mierenzuur (HCOOH) met een katalysator omgezet in waterstofgas (H2) en CO2. Bij de productie van waterstof uit elektriciteit via mierenzuur gaat ongeveer 55% van de energie verloren, wat vergelijkbaar is met waterstofproductie uit elektrolyse. Het voordeel is dat mierenzuur bij kamertemperatuur vloeibaar is en het volume in vergelijking met waterstofgas dus veel beperkter is.
Vanuit water
Biologische productie
Zie Biologische waterstofproductie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Onder bepaalde omstandigheden produceren algen waterstofgas. In 1997 werd ontdekt dat algen van de productie van zuurstof (via normale fotosynthese) overschakelen op de productie van waterstofgas als zwavel onthouden wordt. In 2007 werd de ontdekking gedaan dat het toevoegen van koper hetzelfde resultaat geeft.
Elektrolyse
Wanneer er gebruik wordt gemaakt van een chemische energiebron, zal het produceren van waterstofgas altijd efficiënter zijn door middel van een directe chemische reactie. Maar wanneer een mechanische manier van energieopwekking zoals waterkracht of windenergie gebruikt wordt, kan het interessant worden om te kijken naar elektrolyse. Over het algemeen is de benodigde energie bij dit proces hoger dan de waarde van het geleverde waterstof, waardoor deze manier van productie niet vaak gebruikt wordt.
Wanneer de energiebron primair warmte levert (zoals bij zonne-energie of kernenergie), is het op dit moment alleen mogelijk waterstofgas te produceren door middel van lage-temperatuurelektrolyse. Daarnaast is er ook een proces dat bekendstaat als hoge-temperatuurelektrolyse (HTE). Dit proces maakt gebruik van de hitte-energie uit de warmtebron om waterstof te verkrijgen. In potentie is hiermee 50% meer efficiëntie te behalen, doordat de energie niet eerst de stap van hitte naar elektriciteit hoeft te maken. HTE is inmiddels succesvol gedemonstreerd in laboratoria, maar nog niet op een schaal die commercieel aantrekkelijk is.
Hoge-drukelektrolyse
Hoge-drukelektrolyse is de elektrolyse van water door de ontleding van water (H2O) in zuurstofgas (O2) en waterstofgas (H2) onder druk op ongeveer 120-200 Bar.
Hoge-temperatuurelektrolyse
Zie Hoge-temperatuurelektrolyse voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Het HTE-proces wordt normaal gesproken alleen overwogen wanneer er kernenergie als warmtebron beschikbaar is, omdat andere niet-chemische vormen van de vereiste warmte te onstabiel zijn (geconcentreerde zonne-energie) om de kosten van een HTE-installatie te verantwoorden. Het doel is dat onderzoek naar HTE- en hogetemperatuurkernreactoren uiteindelijk zal leiden naar een waterstofproductieproces dat kan concurreren met reforming, de techniek wordt niet verwacht voor 2030, daarbij is het niet duidelijk of het in veiligheid en productie kan concurreren met het decentrale opwekkings concept
Een solid oxide electrolyser cell (SOEC) is een solid oxyde fuel cell in regeneratieve modus voor de elektrolyse van water op temperaturen van 500 tot 850°C met een vast oxide of keramiek elektroliet voor de productie van waterstofgas[43].
Thermochemische productie
Er zijn meer dan 200 thermochemische processen bekend om waterstofgas te produceren[44], deze kunnen door hitte water ontbinden in waterstofgas en zuurstofgas zonder elektrische energie. Omdat de enige benodigde energie hiervoor in de vorm van hitte vrijkomt, kan dit proces nog efficiënter zijn dan HTE. Een dozijn van deze processen zoals de cerium(IV)oxide-cerium(III)oxide-cyclus, zink zinkoxide cyclus, zwavel-jodium cyclus worden onderzocht en zijn in testfase, geen van deze thermochemische processen zijn gedemonstreerd op een massaproductie niveau, hoewel er verschillende demonstraties in laboratoria hebben plaatsgevonden.
Fotokatalytische productie
In plaats van het produceren van waterstof uit de elektriciteit uit bijvoorbeeld zonnecellen is het efficiënter om dit direct te doen. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan naar deze nieuwe technologie, fotokatalytische waterstofproductie die gebaseerd is op de fotokatalyse reactie. De technologie maakt gebruik van een foto-elektrochemische cel.
Andere methode
Er bestaan theorieën over de aanwezigheid van waterstofgas in de aardkorst, dit zou het boren naar waterstof mogelijk maken, zoals er op dit moment olie en gas geboord worden. Zie externe bronnen.
Fabriekanten van waterstof
[bewerken | brontekst bewerken]Linde
De Linde Groep is een internationaal industrieel gas- en ingenieursbedrijf dat werd opgericht in 1879 door Carl von Linde en vennoten. De formele naam is Linde AG. Aandelen Linde worden verhandeld op alle Duitse beurzen alsmede in Zürich. De beurscode voor het bedrijf is LIN. Linde maakt deel uit van de DAX-index. Het hoofdkantoor van de onderneming staat in München.
Vloeibare waterstof
Verschillende fabrieken in Nederland, Frankrijk en Duitsland zorgen voor de productie van de Europese behoeften van de verschillende Linde-ondernemingen. Vloeibare waterstof wordt geproduceerd in onze fabriek in Ingolstadt in Duitsland. Het wordt vloeibaar gemaakt bij een temperatuur van -253 °C en wordt in vloeibare vorm getransporteerd door heel Europa.
Waterstoftechnologie
Met waterstoftechnologie is The Linde Group leverancier en ontwikkelaar van een nieuwe, betrouwbare energiebron. Als toonaangevend Europees gassenbedrijf en ’s werelds grootste producent van waterstofproductie-eenheden heeft Linde sinds 1910 waterstofgas geleverd voor een groot aantal toepassingen. Bijvoorbeeld in de chemische, petrochemische en metaalindustrie.
Linde onderhoudt traditioneel een zeer hechte samenwerking met de wetenschap, onderzoeksinstanties en de ontwikkelingsindustrie. Dit draagt bij tot een voortdurende vooruitgang en steeds nieuwe innovatieve toepassingen. Naast de nieuwste toepassingen van waterstofgas, ontwikkelen we tevens innovatieve methoden voor de opslag en werken we hierbij nauw samen met leidinggevende autoconstructeurs.
Waterstofmotor
[bewerken | brontekst bewerken]Brandstofcel
[bewerken | brontekst bewerken]Steeds meer mensen in steden wonen en afhankelijk zijn voor het transport over het openbaar vervoer. Bussen bieden steden het voordeel van flexibiliteit, veranderingen in de routes om te voldoen aan de veranderende vraag en verkeerspatronen. Het grootste nadeel van de bussen is hun emissies (uitlaatgassen en uitstoot van deeltjes), die resulteren in aanzienlijke kosten voor de gezondheidszorg en economische verliezen. In toenemende mate het geluid veroorzaakt door bussen wordt steeds een probleem. Bestelwagens gaan in steden maken soortgelijke problemen als de bussen en de oplossingen kan dit zo goed, vooral in de grotere steden.
De Hydrogen Bus Alliance lanceerde in 2007 de industrie Dialogue proces bij het Canadese Hoge Commissie receptie evenement voorafgaand aan de Grove brandstofcel symposium in Londen.
Bron:
Waterstof is een chemisch element met symbool H (La: Hydrogenium) en atoomnummer 1. Het element komt als dusdanig niet in geïsoleerde vorm voor in normale omstandigheden, maar vormt door de hoge reactiviteit verbindingen. Onder atmosferische omstandigheden vormt waterstof een twee-atomig molecule: diwaterstof, dat meestal gewoon als waterstof of waterstofgas aangeduid wordt.
Elektrische autonome bussen, aangedreven door batterijen of brandstofcellen, bieden een scala aan voordelen ten opzichte van bussen met een verbrandingsmotor (ICE). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de sterke en zwakke punten van elke toepassing.
Brandstofcellen zijn elektrochemische toestellen die chemische energie van een doorgaande reactie direct omzetten in elektrische energie. De chemische energie hoeft dus niet eerst omgezet te worden in thermische energie en mechanische energie, waardoor er nauwelijks verliezen optreden en de brandstofcel op een heel efficiënte manier energie opwekt. In de cel vindt een redoxreactie plaats. In dit opzicht lijkt een brandstofcel op een batterij of accu, toch is er een belangrijk verschil tussen een accu of batterij en een brandstofcel. In een brandstofcel kunnen namelijk steeds opnieuw reagentia (bijvoorbeeld: waterstof en zuurstof) van buitenaf worden aangevoerd, terwijl de reagentia in een batterij of accu opgeslagen zitten in een gesloten stelsel.
Europese emissiestandaard
[bewerken | brontekst bewerken]Brandstofkosten
[bewerken | brontekst bewerken]Deze prijzen zijn een inducatie, hieraan kunnen geen rechten ontleend.
| Soort brandstof | Prijs per eenheid | Per 100 km | Prijs per 100 km | Opmerking |
|---|---|---|---|---|
| Waterstof | € 10.00 per kilogram | 15/20 kg | € 150.00/200.00 | |
| Diesel | € 1.249 / € 1.259 per liter | 100 liter | € 124.90/125.90 | |
| Aardgas | € 1.05 per kg | 90 kg | € 91.00/95.00 | |
| Elektriciteit - dagstroom | € 0.16 / € 0.20 per kWh | 105-200 kWh | € 16.80/40.00 | Dagstroom van 07.00 uur tot 21.00/23.00 uur |
| Elektriciteit - nachtstroom | € 0.13 / € 0.18 per kWh | 105-200 kWh | € 13.65/36.00 | Nachtstroom van 21.00/23.00 tot 07.00 en in het weekeind |
| Elektriciteit opgewekt door zonnecellen | (geen appart tarief) | Zie dagstroom/nachtstroom | ||
| Elektriciteit opgewekt door windmolens | (geen appart tarief) | Zie dagstroom/nachtstroom |
- Zie ook: Nachtstroom
Dubbele montage achterbanden
[bewerken | brontekst bewerken]Projecten
[bewerken | brontekst bewerken]EU-Strategie
[bewerken | brontekst bewerken]Belgie
[bewerken | brontekst bewerken]Nederland
[bewerken | brontekst bewerken]Denemarken
[bewerken | brontekst bewerken]Duitsland
[bewerken | brontekst bewerken]Frankrijk
[bewerken | brontekst bewerken]Luxemburg
[bewerken | brontekst bewerken]Zwitserland
[bewerken | brontekst bewerken]Inzet elektrische bussen
[bewerken | brontekst bewerken]| Bedrijf | Merk en Type | Aantal | Serie | Inzet | Opmerking | Afbeelding |
|---|---|---|---|---|---|---|
 België
| ||||||
| De Lijn | newA308E | 3 | 5598-5600 | Brugge | Inzet [54] | |
| Gépébus Oréos 4X Elektrische versie | 1 | ?? | 
| |||
| newA308E | 1 | ?? | Lommel | Inzet: [55] | ||
| MIVB | nog niet bekend | ? | ?? | Brussel | Inzet vanaf 2018: [56] | |
| nog niet bekend | ? | ?? | Inzet vanaf 2018: [57] | |||
| nog niet bekend | ? | ?? | Inzet vanaf 2018: [58] | |||
| TEC | Volvo 7900 elektrisch | 11 | ?? | Namen | Inzet: [59] | |
 Denemarken
| ||||||
| Arriva, Kopenhagen | BYD K9 | 2 | 8967-?? | Kopenhagen | Proef voor 2 jaar Inzet op Movia lijn 3A |
|
| Linkker / Schunk/Heliox | 2 | Kopenhagen | Proef vanaf juni 2016 Inzet op Movia lijn 3A [60] |
|||
 Duitsland
| ||||||
| In Deutschland entwickelt sich neben der Hybridbustechnologie, auch die Technologie der Batteriebusse, auch Elektrobusse, Akkubusse, oder E-Busse. n einigen Städten sind wenige Busse jeweils unterwegs. | Bei dieser Technik haben die Busse keinen Dieseltank, sondern nur einen reinen Elektromotor. | Info: (de) Technologie der Batteriebusse | ||||
| Aachener Straßenbahn und Energieversorgungs-AG (ASEAG) | Mercedes-Benz Citaro G Hybrid-Version | 1 | 310 | Aachen | Omgebouwd uit Mercedes-Benz Citaro G Hybrid-Version Inzet testbedrijf op lijn 43 en 73 [61] |
|
| Berliner Verkehrsbetriebe (BVG) | Solaris Urbino 12 electric | 4 | 1685-1688 | Berlijn | Inzet op lijn 204, op maandag t/m zaterdag van 6.00 uur tot 21.00 uur. [62] | 
|
| Braunschweiger Verkehrs-GmbH | Solaris Urbino 12 electric | 1 | 1401 | Braunschweig | Inzet op Ringlijn M19 | 
|
| Solaris Urbino 18 electric | 4 | ?? | Braunschweig | Inzet op Ringlijn M19 | 
| |
| Dresdner Verkehrsbetriebe (DVB) | Göppel Hybrid-Version | 1 | ?? | Dresden | Samen met Fraunhofer-Institut omgebouwd tot Electric-Version Inzet op lijn 61 Löbtau - Gruna |
|
| Solaris Urbino 12 electric | 1 | ?? | Dresden | Inzet op lijn 79 Mickten – Übigau [63] | ||
| Magdeburger Verkehrbetriebe GmbH & Co. KG (MVB) | Sileo S12 | 1 | Magdeburg | Inzet testbedrijf: lijn 73 (1 en 2 juli 2015) [64] | ||
| Stadtwerke Osnabrück AG | BredaMenarini ZEUS M 200 E | 1 | 170 | Osnabrück | 
| |
| Gépébus Oréos 4X | ? | Osnabrück | ||||
| Stadtwerke Oberhausen (STOAG) | Solaris Urbino 12 electric | 2 | 717-718 | Oberhausen | Inzet op de gekoppelde lijnen 966 en 962 | 
|
| Kreisverkehrsgesellschaft in Pinneberg mbH (KViP) | Eurabus 600 (GuangDong) | 1 | Kreis Pinneberg | Inzet | ||
| SWB Bus und Bahn | Sileo S12 | 6 | 1501-1506 | Bonn | Inzet: 607 [65] [66] | 
|
| Hamburger Hochbahn (HHA) | ||||||
| Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch | 1 | ?? | Hamburg | Inzet op lijn 48 | ||
| Solaris Urbino 18,75 electric | 2 | Hamburg | Inzet op lijn 109 | |||
| Solaris Urbino 12,00 electric | 3 | Hamburg | Inzet op lijn 109 | |||
| Volvo 7900 elektrisch | 3 | 1491-1493 | Hamburg | Inzet op lijn 109 |
| |
| Verkehrsbetriebe Hamburg-Holstein (VHH) | Van Hool ExquiCity elektrisch 18 meter | 2 | ?? | Hamburg | Inzet na juli 2016 op Metrobuslinie 3 [67] | |
| Kölner Verkehrs-Betriebe (KVB), Keulen | VDL Citea SLFA 180 (Elektrisch) | 8 | 6001-6008 | Keulen | Testbedrijf vanaf 2015 op lijn 133 [68] Inzet vanaf december 2016 op lijn 133 |
|
| Rheinbahn AG | Solaris Urbino 12 electric | 2 | 9071-9072 | Düsseldorf | Inzet ringlijn 778 / 779 [69] [70] | |
| Rhein-Neckar-Verkehr (RNV) | Hess, Hess Swisstrolley | ? | ?? | Mannheim | Inzet lijn 63 [71] | |
| Stadtwerke Münster | VDL Citea SLF 120/Electric | 5 | 1560-1564 | Münster | Projekt ZeEUS [72] Ingzet op lijn 14 [73] [74] [75] |
|
| Münchner Verkehrsgesellschaft (MVG) | Ebusco | 1 | München | Inzet testbedrijf vanaf midden 2016 op lijn 100 [76] [77] | ||
| Stadtwerke München (SWM) | Ebusco | 1 | München | Inzet testbedrijf vanaf midden 2016 op lijn 100 [78] | ||
| ÜSTRA Hannoversche Verkehrsbetriebe | Solaris Urbino 12 electric | 3 | 9601-9603 | Hannover | Inzet lijn 100 en 200 [79] [80] [81] [82] (testresultaat [83]) | |
 Engeland
| ||||||
| Arriva Shires & Essex | Wright StreetLite EV | 8 | ?? | Milton Keynes | Inzet lijn 7 [84] | 
|
| London General | BYD K9E | 2 | ?? | Londen | Inzet op lijn 507 | 
|
| Metroline | BYD Ebus | 5 | BYD1471-BYD1475 | Dubbeldeks Inzet op lijn 98 [85] |
| |
| Go Ahead | Enviro200/BYD | 51 | Inzet op lijn 507 en 521 | |||
| Irizar i2e | 2 | EI1-EI2 | ||||
| Tower Transit | Alexander Dennis Enviro400 VE | dubbeldeks Inzet op lijn 69 |
| |||
 Finland
| ||||||
| Helsingin seudun liikenne (HSL/HRT) | Ebusco 1.0 electric | 1 | 3001 | Helsinki | 
| |
 Frankrijk
| ||||||
| TCL | Gépébus Oréos 55 | 21 | 3501-3521 | Lyon | 
| |
| Transdev | Gruau Microbus Elektrische versie | 5 | 10-14 | Bayonne | ||
| Gépébus Oréos 4X Elektrische versie | ? | ?? | Coulommiers |
| ||
| Fil Blue | Gruau Microbus Elektrische versie | 4 | 201-204 | Indre-et-Loire | ||
| Keolis Bordeaux | Gruau Microbus Elektrische versie | 3 | 1355-1357 | Bordeaux | ||
| Régie des Transports de Marseille (RTM) | Irizars i2e electric | 6 | Marseille | Inzet: lijn 82[86] | ||
| Réseau de bus de l'agglomération de Mulhouse | Gruau Microbus Elektrische versie | 2 | ?? | Mulhouse | 
| |
| Keolis Orléans Val de Loire | Gépébus Oréos 2X Elektrische versie | 8 | 101-108 | Orléans | 
| |
| RATP | Gruau Microbus Elektrische versie | 7 | 761-767 | Parijs | 
| |
| Gépébus Oréos 2X Elektrische versie | 4 | 801-804 | (lijn 518 Traverse Batignolles-Bichat) | 
| ||
| Gépébus Oréos 55 | 2 | 1315-1316 | ||||
| Gépébus Oréos 55 Elektrische versie | 10 | 1303-1304, 1306-1313 | ||||
| BlueBUS Elektrische versie - 12 meter | 30 óptie: 70/80 |
Inzet lijn 341 (Charles de Gaulle Étoile-Porte de Clignancourt) Bron: [87] |
||||
 Italië
| ||||||
| Azienda Consorziale Trasporti (ACT) | Autodromo Alé HY | 12 | 1518-1522 1557-1563 |
Reggio Emilia | ||
| Azienda Mobilità e Trasporti (AMT) | Cacciamali EPT Elfo | 8 | E101-E108 | Genua | ||
| Autodromo Alé EL | 3 | 5101-5103 | Genua | |||
| Azienda Padova Servizi (APS) | Autodromo Alé HY | 2 | 220-221 | Padua | 
| |
| Gruppo Torinese Trasporti (GTT) | ? | Turijn | ||||
 Luxemburg
| ||||||
| Sales-Lentz | Gruau Microbus Elektrische versie | 2 | SL3365-SL3366 | Luxemburg | 
| |
 Monaco
| ||||||
| CAM | Van Hool A330 electric | ? | ?? | Monaco | 
| |
 Nederland
| ||||||
| WEpod | Ligier EZ-10 Easy Mile | 2 | Universiteit Wageningen [88] | Zelfrijdende shuttlebusjes tussen Universiteit Wageningen en station Ede-Wageningen |
| |
| 2 | Appelscha [89] [90] | Zelfrijdende shuttlebusjes tussen het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer en de Wester Es |
| |||
| Arriva | ||||||
| BYD K9 | 6 | 3001-3006 | Schiermonnikoog | 
| ||
| Rošero First | 3 | 6050-6052 | Stadsdienst 's-Hertogenbosch | Inzet; Lijn 10 's-Hertogenbosch, Centraal Station - Centrum [91] | 
| |
| Volvo 7700 | 1 | 6666 [92] | Inzet Transferiumlijn 80 [93] [94] [95] | 
| ||
| VDL Citea SLF 120/Electric | 3 Optie 7 |
9501-9503 | Inzet Transferiumlijn 60 en 70 [96][97] [98] | |||
| 1 | ? | Inzet Transferiumlijn 80 [99] | ||||
| VDL Citea LLE 99/Electric | Limburg | Inzet Venlo | ||||
| VDL Citea SLE 120/Electric | Inzet Maastricht | |||||
| Connexxion | ParkShuttle II | 6 | 1-6 | Rotterdam | Zelfrijdende shuttlebusjes Kralingse Zoom naar bedrijvenpark Rivium in Capelle aan den IJssel |
|
| 78 | Haarlem – IJmond | Inzet: [100] | ||||
| Gemeentelijk Vervoerbedrijf Utrecht (GVU) | Cacciamali Elfo | 1 | 3143 | Utrecht | Inzet op lijn 2 ex AMT Genua E102, afgevoerd [101] |
|
| Hermes | VDL Citea SLFA 180 (Elektrisch) | 43 | ?? | Eindhoven (SRE) | ||
| Qbuzz | 2 | ?? | Groningen | Inzet najaar 2016 Groningen stadt en Groningen - Groningen Airport Eelde | ||
| RET | BredaMenarinibus Zeus | 1 | ? | Rotterdam | Reed alleen op lijn 60 Buiten dienst |
|
| Schiphol | ParkingHopper | 4 | Luchthaven Schiphol P3 | Zelfrijdende shuttlebusjes Buiten dienst |
| |
| BYD K9 | 35 | ?? | Luchthaven Schiphol | tussen de B-pier terminal en de vliegtuigen | 
| |
| Stadsvervoer Dordrecht (SVD) | Spijkstaal Ecobus E32 | 1 | 12 | Dordrecht | ||
| Syntus | 2 | Mijdrecht | Buurtbussen vanaf december 2016 [102] |
|||
| 2 | Amersfoort | vanaf december 2016 | ||||
| Taxi Centrale Renesse (TCR) | Spijkstaal Ecobus E32 | 1 | 48 | Transferiumlijnen Renesse | Voormalig SVD 12 Buiten dienst |
Foto; [103] |
| Rošero First | 1 | 541 | Voormalig U-OV (Qbuzz) | |||
| U-OV/Qbuzz | Optare Solo EV | 3 | 4301-4303 | Utrecht | Inzet op Ringlijn 2 (Museumkwartier) | 
|
| Veolia | VDL Citea SLF 120/Electric | 1 | 121 | Limburg | Demonstratievoertuig Maastricht Inzet op lijn 2 of lijn 4 |
|
 Oostenrijk
| ||||||
| LINZ AG | Van Hool ExquiCity elektrisch 24 meter | 20 | Linz | Inzet op lijnen 41, 43, 45 en 46 levering tussen 2017 en 2019 [104] [105] |
||
| Wiener Stadtwerke | Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch | 12 | 8301-8312 | Wien | Inzet op lijnen 2A en 3A | 
|
 Polen
| ||||||
| Miejskie Zakłady Autobusowe Sp. z o.o. (MZA) | Solaris Urbino 12 electric | 10 | 1901-1910 | Warschau | Inzet | 
|
 Turkije
| ||||||
| Motaş | Sileo S24 | 1 | ?? | Malatya | Inzet: [106] | |
 Spanje
| ||||||
 Slowakije
| ||||||
| Dopravného podniku mesta Košice (DPMK) | SOR EBN 10.5 | 5 | 6801-6805 | Košice | Inzet op lijnen 32, 22 en 30 | |
 Tsjechië
| ||||||
| Dopravní podnik města Brna (DPMB) | Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch | 3 | Brno [107] | Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311 Test tot januari 2014 |
| |
| SOR EBN 10.5 | 1 | Inzet | ||||
| AMZ CitySmile 10 E | 1 | Inzet zonder passagiers | ||||
| SKD Stratos LE 30 E | 1 | Inzet | ||||
| Škoda Perun | 1 | Inzet | ||||
| ostravský dopravní podnik (OPD) | SOR EBN 10.5 | 4 | 5001-5004 | Ostravě | Prototype: 5001, Inzet ? | 
|
| Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch | Pardubice | Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311 | 
| |||
| Dopravní podnik hlavního města Prahy (DPP) | Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch | Praag | Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311 | 
| ||
| SOR EBN 10.5 | 1 | Bus van Ostrava | 
| |||
| Polen
| ||||||
| Wit-Rusland | ||||||
| ? | Belkommunmash Company E433 | 2 optie: 2017: 18 |
Minsk | [108] | ||
 Zweden
| ||||||
| Göteborgs Spårvägar AB | ||||||
| Volvo 7900 elektrisch | 3 | Göteborg | Inzet op lijn 55 [109] | |||
| Volvo 7900 elektrisch | 7 | 828-832 | Göteborg | Inzet op lijn 55 | 
| |
| Storstockholms Lokaltrafik (SL) Keolis (busmaatschappij) |
Volvo 7900 elektrisch | 8 | ?? | Stockholm | Inzet op lijn 73 [110] | |
| Västerås Lokaltrafik AB | Solaris Urbino 12 electric | 1 | 200 | Västerås | Inzet lijn 6 [111] | |
 Zwitserland
| ||||||
| PostAuto Schweiz AG | Navya | 2 | Sion | Zelfrijdende shuttlebusjes [112] | ||
| Ebusco 2.1 HV electric | 1 | ?? | Obwalden en Bern | Inzet; vanaf januari 2017 [113] | ||
| 1 | ?? | |||||
| Transports Publics Genevois (TPG) | Hess, Hess Swisstrolley | 1 | 1397 | Genève | Projekt TOSA [114] [115] [116] [117] | 
|
| 12 | ?? | Genève | Projekt TOSA na 2018[118] |
| ||
Inzet waterstof/elektrische bussen
[bewerken | brontekst bewerken]| Bedrijf | Merk en Type | Aantal | Serie | Inzet | Opmerking | Afbeelding |
|---|---|---|---|---|---|---|
| België
| ||||||
| De Lijn | Van Hool newA330FC | 1 | 1199 | Inzet: | ||
| 3 | Inzet [119] | |||||
| 5 | 5601-5605 | Inzet ten noorden van Antwerpen [120] brandstofcel van het type Ballard |
||||
| Duitsland
| ||||||
| Berliner Verkehrsbetriebe (BVG) | MAN Lion's City A21, H2 (Waterstof motor) |
4 (oorspronkelijk 14) |
1485-1488 | Berlijn | Inzet tussen 2006 en 2009: BVG Omnibus Betriebshof Indira Gandhi Straße[121][122] | 
|
| Stadtwerke Münster | 2 | Münster | Projekt ZeEUS [123] Ingzet: [124] |
|||
| Nederland
| ||||||
| HyMove | Berkhof Ambassador | 1 | 8197 (ex Connexxion) |
Arnhem | Reed zonder passagiers tussen 2010 en 2013. brandstofcel van het type HyMove |
|
| Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam (GVB) | Mercedes-Benz Citaro BZH | 3 | 001-003 | Amsterdam | Inzet tussen 14 december 2003 en 12 januari 2008 op lijn 32, 35 en 38. brandstofcellen van het type PEM FC |
|
| Philias FC | 2 | 007-008 | Inzet tussen 2012 tot en met eind 2014 op lijn 22 | 
| ||
| RET | Van Hool newA330FC waterstof 13 meter | 2 | ?? | Rotterdam | Inzet na midden 2016. [125] brandstofcel van het type Ballard |
|
| Syntus | Solbus Solcity SM12 FC / HyMove [126] | 1 | 5500 | Apeldoorn | Inzet: Apeldoorn lijn 2 en later een keer per dag lijn 92/32 Apeldoorn - Arnhem Syntus gaat de bus gedurende twee jaar gebruiken. [127] brandstofcel van het type HyMove |
|
| Qbuzz [128] | Van Hool newA330FC waterstof 13 meter | 2 | ?? | Groningen | Inzet vanaf april 2017 mogelijk op lijn 140 [129] brandstofcel van het type Ballard |
|
 Noorwegen
| ||||||
| Ruter A/S | Van Hool newA330FC waterstof 13 meter | 5 | ?? | Oslo | Inzet op lijnen brandstofcel van het type Ballard |
|
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]- Waterstofbus
- (de) Batteriebus, Duitstalige Wikipedia artikel.
- Elektrische bus, Wikipedia artikel.
- trolleybus, een bus die van spanning voorzien wordt door een bovenleiding, analoog aan die van een elektrische tram.
- parkShuttle, een elektrische people mover systeem
- brandstofcelbus, een bus die via een brandstofcel op het dak van de bus van elektrische stroom wordt voorzien.
- hybride bussen, bijvoorbeeld de fluisterbus
- volledig elektrische bussen, bijvoorbeeld de BYD K9 bus
- smartemobility.nl [130]
- (de) Grundlage für den Brennstoffzellenbus ist ein serienmäßiger MAN Niederflurbus
- ↑ Green deal overeenkomst
- ↑ Nederlands OV stapt over op 100 procent uitstootvrije bussen
- ↑ Dijksma wil Europees garantiefonds voor elektrische bussen
- ↑ Garantiefonds niet de enige stimulans voor meer elektrische bussen
- ↑ Rapport 'Vernieuwing openbaar vervoer per bus. Beleidsevaluatie pilotprojecten'
- ↑ Concessie duurzaam busvervoer mag langer duren
- ↑ Fijnstof
- ↑ Compendium voor de Leefomgeving: Dossier beleid en maatregelen tegen luchtverontreiniging.
- ↑ Buringh, Eltjo & Opperhuizen, Antoon (2002). On health risks of ambient PM in the Netherlands, RIVM, Bilthoven.
- ↑ ‘Opportunity charging wordt voornaamste oplaadmethode voor OV’
- ↑ Vossloh Kiepe kan trolley 2.0 gaan bouwen
- ↑ Patent 514972
- ↑ (en) [http://heliox.nl/automotive Heliox charging urban life]
- ↑ Busfabrikanten lanceren laad-standaard
- ↑ Consortium biedt opladen aan met pantograaf
- ↑ Open laadprotocol elektrische bussen Europese fabrikanten
- ↑ (en) Schunk Smart Charging
- ↑ (en) Chinese BYD company to open auto assembly plant in Bulgaria
- ↑ (de) Iveco Bus ist Umwelt-Primus
- ↑ Optare's Solo EV - Britain's first practical electric bus
- ↑ Optare Solo gets a new look and electric power Bus World 4 November 2008
- ↑ (de) Škoda HP (High Power) Perun
- ↑ Volvo gaat volledig inzetten op elektrische en hybride OV-bussen
- ↑ ‘Opportunity charging wordt voornaamste oplaadmethode voor OV’
- ↑ (en) http://heliox.nl/automotive Heliox charging urban life
- ↑ (en) Large-capacity, flash-charging, battery-powered pilot bus takes to the street
- ↑ Elektrische bus maakt steeds slimmer gebruik van energiebesparing
- ↑ Categorie:Stadsdienst 's-Hertogenbosch
- ↑ (en) Heliox charging urban life
- ↑ (de) Neues E-Bus Terminal
- ↑ (en) Schunk Smart Charging
- ↑ Categorie:Stadsdienst 's-Hertogenbosch
- ↑ (de) Eine schwierige Linie für das Primove-System
- ↑ Elektrische bussen in Brugge
- ↑ (de) ŠKODA PERUN HE BATTERY BUS
- ↑ Alstom lanceert nieuwe ondergrondse laadinfrastructuur voor tram en bus
- ↑ Nickel-Hydrogen spacecraft battery handling and storage practice
- ↑ Nickel-Hydrogen Batteries
- ↑ "LiFePO4: A Novel Cathode Material for Rechargeable Batteries", A.K. Padhi, K.S. Nanjundaswamy, J.B. Goodenough, Electrochimical Society Meeting Abstracts, 96-1, May, 1996, pp 73
- ↑ (de) Superkondensator
- ↑ (en) interstatetraveler.us
- ↑ (en) fuelcellsworks.com
- ↑ Durability of solid oxide electrolysis cells for hydrogen production
- ↑ Development of solar-powered thermochemical production of hydrogen from water
- ↑ HyMove BV
- ↑ Persuitnodiging: Nieuwe waterstofbus met brandstofcelsysteem van HyMove B.V.
- ↑ (de) Wasserstoffbusse als Stromfresser
- ↑ Enige openbare waterstof-station in Nederland van start
- ↑ Dieselprijs Nederland
- ↑ Schunk Smart Charging
- ↑ (de) Auslieferung VDL Citea SLFA-180 Electric KVB
- ↑ adres: Friedrich-Karl-Straße 261, 50735 Köln
- ↑ (de) Nächster Meilenstein erreicht: VDL übergibt ersten E-Bus an KVB
- ↑ Elektrische bussen in Brugge
- ↑ (en) Taking the PRIMOVE concept on the road
- ↑ MIVB koopt voor het eerst elektrische bussen aan
- ↑ MIVB koopt voor het eerst elektrische bussen aan
- ↑ MIVB koopt voor het eerst elektrische bussen aan
- ↑ Volvo levert 11 elektrische hybride bussen aan stad Namen
- ↑ (en) Copenhagen to test new electric buses
- ↑ (de) Vom Hybrid- zum Elektrobus
- ↑ (de) Die vier neuen Elektrobusse der BVG stehen alle in der Werkstatt - weil das Aufladen der Batterien nicht richtig funktioniert.
- ↑ (de) Elektrobus-Linie 79
- ↑ (de) MVB testet Elektro-Bus
- ↑ (de) Sechs Elektrobusse im Bonner Linieneinsatz
- ↑ (de) Bonn: Trendsetter bei Batteriebussen?
- ↑ (de) Die ersten elektrischen Trambusse von Van Hool fahren in Hamburg
- ↑ Wereldprimeur: VDL Bus & Coach bouwt eerste elektrische gelede bussen voor KVB Keulen
- ↑ (S-Bahnhof Benrath ↔ S-Bahnhof Garath ↔ S-Bahnhof Benrath)
- ↑ (de) 26. September 2014 – Rheinbahn erprobt wieder Batteriebusse
- ↑ (en) 100% e-mobility on demanding city route
- ↑ Projekt Zero Emission Urban Bus System
- ↑ (de) Der E-Bus: auf leisen Sohlen unterwegs
- ↑ (de) Fünf VDL Citea Electric für Stadtwerke Münster
- ↑ (de) VDL ist breit aufgestellt
- ↑ lijn 100 Hauptbahnhof - Ostbahnhof]
- ↑ (de) MVG: Künftig zwei Ebusco Elektrobusse im Einsatz
- ↑ lijn 100 Hauptbahnhof - Ostbahnhof]
- ↑ Ringlinie 100 / 200 (August-Holweg-Platz ↔ Lindener Marktplatz ↔ Glocksee ↔ Königsworther Platz ↔ Vahrenwalder Platz ↔ Lister Platz ↔ Kröpcke ↔ Aegidientorplatz ↔ August-Holweg-Platz)
- ↑ (de) Solaris: Üstra Hannoversche Verkehrsbetriebe startet in die Elektromobilität
- ↑ (de) In Hannover sind 05-04-2016 E-Busse unterwegs
- ↑ pdf folder
- ↑ (de) Testbetrieb von Elektrobussen im Linieneinsatz der üstra
- ↑ (en) Wirelessly charged electric buses set for Milton Keynes
- ↑ (en) First pure electric double deck buses on streets of London
- ↑ (en) SIX IRIZAR I2E ELECTRIC BUSES FOR MARSEILLE
- ↑ (fr) La RATP ouvre sa première ligne de bus 100% électrique
- ↑ Route WEpod wordt stapsgewijs groter
- ↑ Wagentjes Appelscha rijden eind augustus
- ↑ Het gaat om de EZ10 van Easymile. Dit zelfrijdende voertuig is volledig automatisch en rijdt op elektriciteit. Het voertuig heeft geen stuur en geen pedalen. Er is plek voor 10 personen en heeft een maximumsnelheid van 15 km per uur.
- ↑ Lijn 10
- ↑ Elektrische bus in brand
- ↑ (laadsysteem in het wegdek)
- ↑ Lijn 80 's-Hertogenbosch, P+R Pettelaarpark - Parade
- ↑ ’s-Hertogenbosch test nieuwe elektrische bus
- ↑ (laadsysteem met laadpaal)
- ↑ Lijn 70 's-Hertogenbosch, P+R De Vliert - Sint Josephstraat
- ↑ Den Bosch voert in fases elf elektrische bussen in
- ↑ (laadsysteem in het wegdek)
- ↑ Syntus verliest rechtszaak Haarlem-IJmond
- ↑ Utrecht elektrisch: Zet de Proov e-bus in op lijn 2
- ↑ Mijdrecht krijgt eerste elektrische buurtbus
- ↑ TCR 48
- ↑ Linz krijgt 20 elektrische Van Hool Exqui-City’s.
- ↑ (de) Van Hool baut 20 elektrische Exqui.City für Linz
- ↑ (de) Bald Doppelgelenkbus aus Salzgitter
- ↑ (en) CIVITAS FORUM 2015 8th October 2015 Ljubljana, Slovenia
- ↑ (en) ELECTRIC BUSES DUE TO COME TO MINSK
- ↑ (de) Elektromobilität auf Schwedisch
- ↑ Hybride elektrische bus in 6 minuten opgeladen
- ↑ pdf file AB Västerås Lokaltrafik
- ↑ (de) Schweiz: Autonome Busse ohne Lenkrad
- ↑ (de) POSTAUTO STARTS AN ELECTRIC BUS PROJECT IN SWITZERLAND WITH EBUSCO
- ↑ TOSA betekend: Trolleybus Optimisation Système Alimentation ‚Trolleybus Optimierungssystem Stromversorgung
- ↑ (fr) http://www.tosa2013.com/wp-content/uploads/2014/03/communique_presse_tosa.pdf
- ↑ (fr) http://www.tosa2013.com/#/tosa2013
- ↑ (en) Large-capacity, flash-charging, battery-powered pilot bus takes to the street
- ↑ (fr) La ville acquiert 12 bus 100% électriques
- ↑ (de) Van Hool baut Wasserstoff -Busse für Europa
- ↑ De vijf waterstofbussen worden ingezet op de lijnen ten noorden van Antwerpen.
- ↑ (de) Die Omnibusse sehen immer noch prächtig aus. Die Wagen 1485 bis 1488. Gepflegt mit wenig Kilometern. Die Wagen sind leider schon länger nicht mehr im Einsatz gewesen, außer Dienst gestellt. Grund damals, Probleme mit den Turbo- Motoren, die auch der Hersteller MAN nicht beseitigen konnte. Aufwendige Tankstellen wurden gebaut und abgebaut. Insgesamt wurden 14 Fahrzeuge angeschafft. Der Verbleib der anderen Wagen ist unbekannt. Höchstwahrscheinlich ging es bei diesem Projekt um einen reinen Machbarkeitsnachweis analog den Elektro- Bussen.
- ↑ (de) MAN Lion's City (2006)
- ↑ Projekt Zero Emission Urban Bus System
- ↑ (de) Münster plant Ausbau des elektrischen ÖPNV
- ↑ RET breidt busvloot uit met twee waterstofbussen
- ↑ (de) Solbus Solcity SM12 Elektrisch
- ↑ Waterstofbus vanaf augustus in Apeldoorn
- ↑ ‘Rijden op waterstof in het OV is kansrijk’
- ↑ Groningen onderzoek waterstof-bus
- ↑ smartemobility.nl