Նաքսոս

Նաքսոս
Կղզի
	Նաքսոս
	Նաքսոս կղզին
Երկիր	Յունաստան
Տարածութիւն	428 քմ², 429,785 քմ²
ԲԾՄ	1003 մեթր
Բնակչութիւն	17 930 մարդ (2011)
Կը գտնուի ափին	Էգէական Ծով
Ժամային գօտի	UTC+2 եւ UTC+3։00
Պաշտօնական կայքէջ	naxos.gr

Հորա․ քարափը, խորին կ՛ երեւի Փորթարան, Փալաթիա կղզիակ/թերակղզիին վրան

Նաքսոս (յուն․՝ Νάξος), Քիքլատես կղզեխումբին (Էգէական ծով, Յունաստան) ամենամեծ կղզին է։ Անոր արեւելքը գտնուող Բարոս կղզիէն զայն կը բաժնէ 5 ծովային մղոն լայնքով նեղուց մը։ Բիրէայի նաւահանգիստէն հեռաւորութիւնն է 103 ծովային մղոն։ Մայրաքաղաքն է Հորա կամ Նաքսոս։ Զարգացած են գիւղատնտեսութիւնը, ձկնորսութիւնը եւ զբօսաշրջիկութիւնը։

Աշխարհագրութիւն

Քիքլատես կղզեխումբին ամենաբարեբեր եւ տարածութեամբ ամենամեծ կղզին է՝ 429,79 քմ²։ Ծովեզրն է 148 քլ․։ Բնակչութիւնը 12 726 հոգի կը հաշուէ։

Կանանչապատ կղզի է շնորհիւ անհամար ակերուն եւ ջուրի հոսանքներուն․ Քիքլատեսի կղզիներէն ամենականանչը։ Կղզին հիւսիսէն դէպի հարաւ կը ճեղքէ Զաս կամ Տրիօ լեռնաշղթան, որուն ամենաբարձր գագաթն է Տիա կամ Զա (1․002 մ․)։ Լեռնաշղթային մնացեալ գագաթներն են՝ հիւսիսէն հարաւ կարգով․ Քացոփրինոս (422 մ․), Անաթեմաթիսդրիա (778 մ․), Քորոնոս (997 մ․), Մավրովունի (869 մ․), Զա (1002 մ․), Քավալարիս (521 մ․) եւ Վիղլաթուրի (418 մ․)։ Լեռնաշղթային արեւելեան լանջերը դարվար են, իսկ արեւմտեան լանջերը մեղմ թեքում ունին դէպի մշակուած դաշտեր եւ բնակուած շրջաններ։

Գլխաւոր հրուանդաններն են Սթավրոս, Մուցունաս, Փանորմոս, Քաթոմերիաս, Քուրուփաս, Փարթենոս, Փրոքոփիոս, Մուկրի, Ղայթանի եւ Էմիլիանոս։

Նաքսոս նշանաւոր է մարմար քարով եւ զմռնիտ emery հանքանիւթով։ Անասնաբուծութիւնը, գիւղատնտեսութիւնը, ձկնորսութիւնը, հանքագուրծութիւնն եւ զբօսաշրջիկութիւնը տնտեսութեան գլխաւոր աղբիւրներն են։

Բուսական եւ կենդանական աշխարհ

Նաքսոս հարուստ բուսականութիւն եւ կենդանական աշխարհ ունեցած է ժամանակին։ Մինչեւ ԺԷ․ դարուն, կ՛ ապրէին եղնիկներ եւ բաւական ճախիճներ կային ուր օձաձուկեր կ՛ որսային։

Բնապահպանում

Կղզիին երկու շրջաններ՝ կեդրոնական լեռնային, հարաւային ծովափնիայ եւ աղային ճախճավայրը յայտարարուած են Նաթուրա 2000 պահպանման շրջան^[1]։

Առասպել

Զեւս՝ աստուածներուն աստուածը, ըստ հին յոյներուն հակառակ անոր թէ ծնած է Կրետէ, մանկութիւնն ու պատանութիւնը անցուցած է Նաքսոս․ իր անունը առած լերան վրայ՝ Զաս։

Նաքսոս, Թիսէաս Արիատնին կը լքէ․ Արիատնի նախապէս, Կրետէ, Թիսէասին օգնած էր որպէսզի Մինոթավրոսը սպաննէ։

Անուանում

Առաջին բնակիչները եղած են Թրակեանցիները եւ Բելասղիները։ Աւելի ուշ կը հաստատուին Քարեսները։ Կղզին կ՛ անուանուի վերջիններուն առաջնորդին անունով՝ Նաքսոս։

Պատմական ակնարկ

Մինչեւ Նոր Քարի Դար

Սթելիտայի շրջանը կատարուած հնագիտական պեղումները կը հաստատեն թէ Նաքսոս բնակուած է Հին Քարէ դարու շրջանէն(Ք․Ա․ 80000 – 130000)։ Բնակութեան հետքեր գտնուած են նաեւ Միջին Քարէ Դարու ժամանակաշրջանէն (Ք․Ա․ 9-րդ հազարամեակ)՝ Րո՜ս շրջան։

Արդի մարդու բնակութեան հետքերը (Ք․Ա․ 5-րդ / 4-րդ հազարամեակ) բացայայտ են կղզիին տարածքին։ Նաքսոս Արխայիքի Քիքլատեան քաղաքակրթութեան կեդրոնը եղած է․ կը սկսի Ք․Ա․ 5500-ին ու կը բարգաւաճի Ք․Ա․ 3000-ին։ Այդ կը փաստեն Նաքսոս քաղաքին հիւսիսը գտնուող Կրոդա շրջանը եղած հնագիտական պեղումները, ինչպէս նաեւ Ֆիլոթի լերան լանջին համանուն գիւղին մօտը յայտնաբերուած Զաս քարայրը։ Առաջին բնակիչները եղած են Թրակեանցիները եւ Փելասղիները։

Պղինձի շրջան

Նաքսոս մեծ դեր կ՛ ունենայ Քիքլատեան մշակոյթի զարգացման մէջ։ Կը զարգանան նաւագնացութիւնը, պղինձի գործածութիւնը, բրուտագործութիւնը եւ մարմարի գործարկութիւնը։ Կղզիին տարածքին յայտնաբերուած են Քիքլատեան մշակոյթի անհամար իրեր․ պատկերիկներ, կաւարձանիկներ, խոհանոցի իրեր, փորագրուած պատկերացումներ։ Յայտնաբերուած իրերը կը ցուցադրուին Նաքսոսի Հնագիտական եւ Աթէնքի Հնագիտական Ազգային թանգարաններուն մէջ, իսկ փոքր մաս մըն ալ Աբիրանթոյի հնագիտական թանգարանը (Աբիրանթոս․ Նաքսոսի լեռնային գիւղ)։

Միկինէասեան շրջան

Միկինեան Նաքսոս քաղաքը (Ք․Ա․ 1300) կը կազմէր այսօրուան քաղաքը մինչեւ Բալաթիա* կղզիակը։

Բալաթիա․ կղզիակ, Նաքսոսի մայրաքաղաք Հորայի կամ Նաքսոս բացերը։ Այժմ ցամաքակղզիին հետ միացած է։

Երկրաչափական շրջան

Ք․Ա․ 8-րդ դարուն, Տիլոս կրօնական կեդրոն է․ հոն կը գտնուի Աբոլոնասին տաճարը։ Ք․Ա․ 8-րդ դարէն մինչեւ Ք․Ա․ 5-րդ դարը Նաքսոս կը տիրանայ Աբոլոնաս տաճարին։ Յոնիացիներ (Իոնես) կղզին կը հաստատուին։ Ք․Ա․ 735-ին Նաքսոս Հալքիտիսներուն հետ կը հիմնեն Սիչիլիոյ տարածքին յունական առաջին գաղթօճախը՝ Նաքսոս։

Դասական շրջան

Ք․Ա․ 7-րդ դարան մինչեւ 5-րդ դարասկիզբին Նաքսոս կը բարգաւաճի․ կը զարգանան քանդակագործութիւնը եւ ճարտարապետութիւնը։

Կղզիին մուքին Փորթարա յուշարձանը*՝ մարմարիա դարպասը որ կանգնած է Փալաթիա կղզիակին, այժմ միացած է Հորային հետ։

Փորթարա յուշարձան․ Ափոլոնաս տաճարին մնացորդածն է՝ Ք․Ա․ 490-ին կը կործանուի պարսիկներուն կողմէն։

Սալամինային ծովամարտի ճգնաժամին Աթէնքի կողմը կ՛առնէ 4 «դրիիրիսներով» (ցռկանաւեր՝ եռակարգ թիերով նաւեր)։

Ք․Ա․ 466-ին կը ստիպուի Աթէնեան Դաշինքին մաս կազմել․ կը քանդուի եւ կը հրկիզուի Աթէնքի նաւատորմիղին կողմէն։ Տնտեսապէս կը քայքայուի։ Այնուհետեւ Նաքսոսի պատմութիւնը կը հետեւի Քիքլատեսի պատմութեան․ 1207-ին Վենետիկցիներուն գերիշխանութեան շրջանին կը հիմնուի «Նաքսոսի Կոմսութիւն»ը։

Հայերուն ներկայութիւնը Նաքսոս

Ըստ տեղական արձանագրութիւններուն եւ վկայութիւններուն, հայերը Նաքսոս կղզին եղած են ԺԷ․ դարուն։ Անոնց թիւը 1624-ին 38 էր, իսկ ԺԸ․ դարուն՝ 25։ Տեղական վարչական արձանագրութիւններուն մէջ կան հայ բնակիչներու անուններ, ինչպէս օրինակ՝ Հաճը Արմենիս, Հաճը Արթին, Գէորգ, որոնք եղած են ոսկերիչ, դերձակ, կօշկակար, խոհարար, փռապան, ատաղձագործ եւ պղինձի դարբին։ Անոնք հոն նաեւ ունեցած են մատուռ մը։

Փոքր Ասիոյ աղետէն ետք, փոքրաթիւ հայեր յոյն գաղթականներու հետ կղզին կ՛ապաստանին։ Անոնք կարճ ժամանակ ետք Աթէնք եւ Փիրէա կը հաստատուին, ուր արդէն ապաստանած էին մեծ թիւով հայեր։^[2]

Վարչական

Բնակչութիւն

Բնակչութեան թիւն է՝ 12 726 (2011-ի մարդահամար)։ Բնակիչները գլխաւորաբար կը զբաղին գիւղատնտեսութեամբ, ձկնորսութեամբ եւ զբօսաշրջիկութեամբ։

Վարչական բաժանում

Նաքսոս կղզիին մայր քաղաքը կը կոչուի Հորա* կամ Նաքսոս։ Կղզին ունի բազմաթիւ լեռնային եւ ծովափնեայ գիւղեր, ինչպէս օրինակ՝ Ֆիլոթի, Աբիրանթոս, Քորոնոս, Հալքի, Վիվլոս, Այիոս Արսենիոս, Մելանես, եւայլն․։ Ամբողջ կղզին մաս կը կազմէ Նաքսոս եւ Փոքր Քիքլատես քաղաքապետութեան, որուն կեդրոնն է Նաքսոս կամ Հորա։

Հորա․ յունական կղզիներու մայր գիւղին կամ քաղաքին տրուած անուն, որ կ՛ ընկերակցի տուեալ գիւղին կամ քաղաքին բուն անունին (մայրաքաղաքի իմաստ ունի)։

Թանգարաններ

Նաքսոսի Հնագիտական թանգարանը
Բիւզանդական թանգարանը
Նաքսոսի Պատմական Արխիւը
Նաքսոսի Վենետական թանգարանը
Նաքսոսի Բիւզանդական թանգարան
Աբիրանթոսի Հնագիտական թանգարանը
Աբիրանթոսի Բնութաբանական թանգարանը
Աբիրանթոսի Երկրաբանական թանգարանը
Աբիրանթոսի Ժողովրդակագրական թանգարանը
Աբիրանթոսի Գեղարուեստի թանգարանը
Նիքոլաոս Ղլեզոսի Գրադարանը (20․000 հատորներ)․ Աբիրանթոս

Տեղական արտադրութիւններ

Հնադարէն մինչեւ մեր ժամանակակից շրջանը, Նաքսոսի արտադրութիւնները համբաւ ունին (կ՛ արտածուին` փոքր քանակութեամբ, աշխարհի չորս ծագերուն)․ մարմար, զմռնիտ emery , ձիթապտուղ, ձէթ, ռաքի, գետնախնձոր, սոխ, գինի, նուշ, այծ եւ ոչխար (կաշի, բուրդ, միս ու կաթնեղէն. պանիրի տեսակներ՝ անթոդիրօ, ղրավիերա նաքսու, քեֆալոդիրի, լատոդիրի, անուշ միծիթրա, քսինողալա, քսինոմիծիթրա, քսինոդիրօ) քիփերոս՝ բուրաւէտ բոյս բուժիչ յատկութիւններով, ինչպէս նաեւ՝ խաղող, բալ, կեռաս, թուզ, ընկոյզ, եւայլն։ Բնակիչները պտուղներէն եւ միրգերէն դգալի անուշ կը պատրաստեն եւ ըմպելիքներ։