Օկլահոմա
 անգլ.՝ Oklahoma | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Երկիր |  ԱՄՆ | |||
| Մասն է | Մայրցամաքային նահանգներ | |||
| Կարգավիճակ | ԱՄՆ-ի նահանգ | |||
| Մտնում է | ԱՄՆ | |||
| Վարչկենտրոն | Օկլահոմա Սիթի | |||
| Ամենաբարձր կետ | Black Mesa? | |||
| ԲԾՄ | 395 մետր | |||
| Օրենսդրական մարմին | Oklahoma Legislature? | |||
| Դատական մարմին | Oklahoma Court of Criminal Appeals? և Oklahoma Supreme Court? | |||
| Միության մուտք | նոյեմբերի 16, 1907 (46-րդ) | |||
| Պաշտոնական լեզուներ | անգլերեն | |||
| Բնակչություն | ▲3 959 353 մարդ (ապրիլի 1, 2020)[1] (28 տեղ) | |||
| Տարածք | 181 195 կմ² (20 տեղ) | |||
 | ||||
 | ||||
| Հիմնադրված է | նոյեմբերի 16, 1907 թ. | |||
| Սահմանակցում է | Տեխաս, Նյու Մեքսիկո, Կոլորադո, Կանզաս, Միսսուրի և Արկանզաս | |||
| Ժամային գոտի | UTC-6 և Ամերիկա/Չիկագո | |||
| Հապավում | OK և Okla. | |||
| Փոխարինեց | Oklahoma Territory? և Indian Territory? | |||
| ISO 3166-2 կոդ | US-OK | |||
| Անվանված է | Oklahoma Territory? | |||
| Մականուն | Sooner State | |||
| Միության մուտք | նոյեմբերի 16, 1907 (46-րդ) | |||
| ok.gov(անգլ.) | ||||
Օկլահոմա (անգլերեն՝ 
Oklahoma), նահանգ ԱՄՆ-ի հարավում։ Հարավից սահմանակից է Տեխասին, հյուսիսից սահմանակից է Կանզասին և Կոլորադոյին, արևելքից սահմանակից է Միսսուրիին և Արկանզասին, արևմուտքից սահմանակից է Նյու Մեքսիկոյին: Բնակչությունը կազմում է 3 850 568 մարդ (2013 թվականի տվյալներով 28-րդ տեղում է ԱՄՆ-ում): Վարչական կենտրոնը և ամենամեծ քաղաքը Օկլահոմա-Սիթին է։ «Օկլահոմա» անվանումը առաջացել է «okla humma» բառից, որը չոկտաների լեզվով նշանակում է «Կարմիր մարդիկ»:
Նահանգի պաշտոնական կարգախոսն է «աշխատանքը հաղթում է բոլորին» (լատին․՝ Labor Omnia Vincit Labor Omnia Vincit): Պաշտոնական կարգախոսն է` «Հողանվաճողների նահանգ» (անգլ.՝ Sooner State):
Ստուգաբանություն
Օկլահոմա անունը գալիս է «Okla Humma» արտահայտությունից, որը թարգմանվել է չոկտաների լեզվից և բառացիորեն նշանակում է «Կարմիր մարդիկ» կամ հնդկացիներ: Այս անվանումը առաջարկել է 1866 թվականին չոկտա ցեղի առաջնորդ Ալլեն Ռայթը՝ դաշնային կառավարության հետ հնդկացիների կարգավիճակի վերաբերյալ պայմանագրային բանակցությունների ժամանակ: «Հնդկացիներ» արտահայտությունը չոկաերեն լեզվով գործածվում է Okla Humma՝ նկարագրելով հնդկացիներին որպես մեկ ամբողջություն: Չոլա հնդկացիները այդ տարածքի տեղաբնիկները չեն: Նրանք բռնի կերպով են բերվել այստեղ հինգ քաղաքակիրթ ցեղերի կողմից: Հնդկացիական դե-ֆակտո տարածքը հայտնի դարձավ և պաշտոնապես կոչվեց «Օկլահոմա» 1890 թվականին [2][3][4]:
Աշխարհագրություն
Օկլահոման ԱՄՆ-ի 20-րդ խոշորագույն նահանգն է` 181,035 քառակուսի կիլոմետր ընդհանուր տարածքով (69,898 քառակուսի մղոն): Արևելքից սահմանակից է Միսսուրիին և Արկանզասին, հարավից սահմանակից է Տեխասին, արևմուտքից սահմանակից է Նյու Մեքսիկոյին, իսկ հյուսիսից սահմանակից է Կանզասին և Կոլորադոյին: Բնության առանձնահատկություններից է, մթնոլորտային ճակատով ջերմաստիճանային կտրուկ փոփոխություններ, իսկ ուժեղ քամիները և փոթորիկները ստեղծում են բարենպաստ պայմաններ: Հաճախ այս նահանգում լինում է ավերիչ տոռնադոներ, նահանգին ամենամեծ վնաս հասցրել է 2013 թվականի մայիսի 20-ի տոռնադոն [5]:
Կլիմա
Օկլահոմայի կլիման բարեխառն մայրցամաքային է: Նշանակալի ազդեցություն ունեն Մեքսիկական ծոցից եկող խոնավ օդային հոսանքները [6]: Նահանգի մեծ մասում լինում է Ալլեի տոռնադոներ, որը բնութագրվում է տաք և սառը օդային զանգվածների փոխազդեցությամբ: Միջին հաշվով մեկ տարվա ընթացքում Օկլահոմայի տարածքում լինում է 54 տոռնադո: Նահանգի եղանակային պայմանները կարող են կարճ հեռավորություններում տարբեր լինել: Օրինակ 1911 թվականի նոյեմբերի 11-ին Օկլահոմա-Սիթի քաղաքի ջերմաստիճանը հասել է 28 °C (83 °F), օրվա երկրորդ կեսին (այդ ռեկորդային ամսաթվում) սառը ճակատում ջերմաստրճանը նվազել էկեսգիշերին հասնելով -8 °C (17 °F) (այս ամսաթվով ամենացածր ջերմաստրճանի ռեկորդը): Այսպիսով ռեկորդային բարձր և ռեկորդային ցածր ջերմաստիճանները գտանցվել են նոյեմբերի 11-ին նույն օրը [7]: Տեղումների և ջերմաստիճանի նվազումը լինում է արևմուտքից դեպի արևելք, նահանգի հարավարևելյան մասում միօջին ջերմաստիճանը կազմել է 17 °C (62 °F) , իսկ տարեկան տեղումների քանակը 1420 մմ իսկ հյուսիսարևմոտյան մասում 14 °C (58 °F), իսկ տեղումները համապատասխանաբար 430 մմ: Պարբերաբար ողջ տարածքում նկատվում է խիստ ցածր (-18 °C), և չափազանց բարձի ջերմաստիճան (38 °C) [8]: Ձյան ծածկույթը 1 սմ է Կոլորադոյի հետ սահմանին և 10 սմ Օկլահոմայի հարավում: Ամենաբարձր ջերմաստիճանը գրանցվել է 1994 թվականի հունիսի 27-ին Թիփթոն քաղաքում` 49 °C, իսկ ամենացածր ջերմաստիճանը գրանցվել է 2011 թվականի փետրվարի 10-ին Նեվատ քաղաքում` -35 °C:
| Նահանգի խոշորագույն քաղաքների միջին ջերմաստիճան | ||||||||||||
| Քաղաք | Հունվ. | Փետր. | Մարտ | Ապր. | Մայիս | Հունիս | Հուլիս | Օգոս. | Սեպ. | Հոկ. | Նոյ. | Դեկ. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Օկլահոմա-Սիթի | 47/26 | 54/31 | 62/39 | 71/48 | 79/58 | 87/66 | 93/71 | 92/70 | 84/62 | 73/51 | 60/38 | 50/29 |
| Թալսա | 46/26 | 53/31 | 62/40 | 72/50 | 80/59 | 88/68 | 94/73 | 93/71 | 84/63 | 74/51 | 60/39 | 50/30 |
| Լոնթոն | 50/26 | 56/31 | 65/40 | 73/49 | 82/59 | 90/68 | 96/73 | 95/71 | 86/63 | 76/51 | 62/39 | 52/30 |
| Միջին առավելագույնը/նվազագույն ջերմաստիճանը °F[9][10] | ||||||||||||
Բնակչություն
Ըստ ԱՄՆ բյուրոյի մարդահամարի տվյալների 2012 թվականի հուլիսի 12-ի դրությամբ Օկլահոմայի բնակչությունը կազմել է 3.814.820 մարդ, իսկ բնական աճը կազմել է 1.7%՝ համեմատած 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների:
Ըստ 2010 թվականի տվյալների ոչ իսպանախոս սպիտակամորթները կազմել են 68.7% (1970 թ-ինկազմել է 88% [11]), աֆրոամերիկացիներ 7,3%, հնդկացիները և Ալյասկայի էսկիմոսները՝ 8,2%, ասիացիները՝ 1,7%, պոլինեզիացիները՝ 0.1% [12]: Օկլահոմայի բնակչության 8.9% իսպանախոս են կամ ունեն իսպանական ծագում:
Նահանգը ունի երկրորդ ամենամեծ թվով բնիները։ Դրանք ամերիկյան հնդկացիներն են, որոնց թիվը 2002 թվականին կազմել է 395,219 մարդ [13]: 2006 թվականի տվյալներով, Օկլահոմայի բնակչության 4.7% -ը ծնվել են այլ երկրներում:
2006 թվականի տվյալներով Օկլահոման ԱՄՆ 50 նահանգներում 35-րդն է՝ մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամտով (32,210 դոլար) [14]:
2011 թվականի տվյալներով Օկլահոմայի բնակչության 7.0%-ը հինգ տարեկան երեխաներն են, 24,7%-ը մինչև 18 տարեկան երեխաները, 13,7% -ը եղել են 65 տարեկան և ավելի: Կանանց բաժին է ընկնում բնակչության 50.5%-ը:
Քաղաքներ
2010 թվականին Օկլահոմայում կային 598 քաղաք։ 4 քաղաքներում ապրում է ավելի քան 100 000 մարդ, իսկ 43 քաղաք ունի ավելի քան 10 000 բնակչություն [15]:
| 20000-ից ավել բնակչություն ունեցող քաղաքներ 2004 թվականի հուլիսի 1-ի տվյալներով | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Դատական համակարգ
Օկլահոմա նահանգի դատական համակարգի կազմում են՝ Գերագույն դատարանը, քրեական գործերով Վերաքննիչ դատարանը, քաղաքացիական գործերով Վերաքննիչ դատարանը և 77 շրջանային դատարանները։ Դատական համակարգին ադմինիստրատիվ ծառայություններ մատուցում են դատարաններին կից ադմինիստրատիվ սպասավորությունները։
Ի տարբերություն նահագների մեծամասնության, Օկլահոմայում վերին ատյանի երկու դատարան կա։ Այնուամենայնիվ, Գերագույն դատարանն է որոշում, թե որ դատարանը գործը քննելու իրավասություն ունի։[16]
2018 թվականին նահանգում գրանցվել է 210 մարդասպանության դեպք։ Սա 14,6%-ով ավելի քիչ է, քան 2017 թվականին գրանցված դեպքերը։ Գրանցված բոլոր հանցագործությունների մեջ այս թիվը ընդամենը 0,2%-ն է։[17]
Տնտեսություն
Նահանգի տնտեսության հիմնական ոլորտներին են` ավիացիան, էներգետիկա, տրանսպորտային սարքավորումներ, սննդի վերամշակում, էլեկտրոնիկա և հեռահաղորդակցություն: Օկլահոման բնական գազի, օդանավերի և սննդի կարևոր արտադրող է: ԱՄՆ-ում նահանգը գազի և գյուղատնտեսության արտադրությամբ 27-րդն է, իսկ ցորենի արտադրությամ 5-րդը [19]: Fortune 500-ի չորս ընկերությունների, և Fortune 1000 վեց ընկերությունների գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Օկլահոմայում [20]: Նավթի արդյունահանումը և վերամշակումը պատմականորեն գերակշռում է նահանգի տնտեսությունում: 1980-ական թվականներին էներգետիկայի արդյունաբերությունը հանգեցրել է 90,000 գեգաջոուլ էներգիայի կորստի, որը կապված է եղել նաև աշխատատեղերի կրճատման հետ, ինչն էլ լուրջ վնաս է հասցրել տեղական տնտեսությանը: Ինչ վերաբերում է 2011 թվականի օգոստոսին, գործազրկության մակարդակը կազմել է 5.6% [21]:
Սպորտ
Նահանգում բավականին հայտնի է «Օկլահոմա-Սիթի Թանդեր» բասկետբոլային ակումբը, որը անդամակցում է NBA-ի մրցաշարերին։
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau
- ↑ Chronicles of Oklahoma
- ↑ Oklahoma State History and Information
- ↑ Chief Allen Wright
- ↑ Օկլահոմայում տոռնադոները էներգիայի աղբյուր են
- ↑ The Climate of Oklahoma
- ↑ November 11, 1911: A Palindrome to Remember
- ↑ Oklahoma’s Climate
- ↑ «Oklahoma Weather And Climate». UStravelweather.com. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-27-ին. Վերցված է 2007-08-02-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Weather Averages: Lawton, Oklahoma». MSN Weather. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-18-ին. Վերցված է 2007-08-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States
- ↑ National Totals: Vintage 2012 — U.S Census Bureau
- ↑ http://www.census.gov/prod/2002pubs/c2kbr01-15.pdf
- ↑ State Personal Income 2006
- ↑ 2000–2010 Oklahoma Incorporated Place Populations
- ↑ «Oklahoma Criminal Court Records | Oklahoma.CourtRecords.org». oklahoma.courtrecords.org. Վերցված է 2020-07-07-ին.
- ↑ https://osbi.ok.gov/.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ «The Economic Impact of Oklahoma's Oil & Natural Gas Industry» (PDF). Oklahoma Energy Resource Board. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-06-22-ին. Վերցված է 2011-10-22-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ USDA ERS — State Fact Sheets: agriculture income population food education employment unemployment federal funds farms top commodities exports financial indicators poverty foo
- ↑ Oklahoma: Corporations >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge
- ↑ Local Area Unemployment Statistics Home Page
Արտաքին հղումներ
- OK.gov – Պաշտոնական կայք
- Oklahoma Tourism
| |||||||||||||||||||||||||
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օկլահոմա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
