«Օկլահոմա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Օկլահոմա; անգլ.՝ Oklahoma
	flag of Oklahoma? ;
; ;
Երկիր	ԱՄՆ
Մասն է	Մայրցամաքային նահանգներ
Կարգավիճակ	ԱՄՆ-ի նահանգ
Մտնում է	ԱՄՆ
Վարչկենտրոն	Օկլահոմա Սիթի
Ամենաբարձր կետ	Black Mesa?
ԲԾՄ	395 մետր
Օրենսդրական մարմին	Oklahoma Legislature?
Դատական մարմին	Oklahoma Court of Criminal Appeals? և Oklahoma Supreme Court?
Միության մուտք	նոյեմբերի 16, 1907 (46-րդ)
Պաշտոնական լեզուներ	անգլերեն
Բնակչություն;	▲3 959 353 մարդ (ապրիլի 1, 2020) (28 տեղ)
Տարածք	181 195 կմ² (20 տեղ)
Հիմնադրված է	նոյեմբերի 16, 1907 թ.
Սահմանակցում է	Տեխաս, Նյու Մեքսիկո, Կոլորադո, Կանզաս, Միսսուրի և Արկանզաս
Ժամային գոտի	UTC-6 և Ամերիկա/Չիկագո
Հապավում	OK և Okla.
Փոխարինեց	Oklahoma Territory? և Indian Territory?
ISO 3166-2 կոդ	US-OK
Անվանված է	Oklahoma Territory?
Մականուն	Sooner State
Միության մուտք	նոյեմբերի 16, 1907 (46-րդ)
	ok.gov(անգլ.)
	Օկլահոմա Վիքիպահեստում

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

13:45, 19 Սեպտեմբերի 2020-ի տարբերակ

Օկլահոմա (անգլերեն՝ Oklahoma), նահանգ ԱՄՆ-ի հարավում։ Հարավից սահմանակից է Տեխասին, հյուսիսից սահմանակից է Կանզասին և Կոլորադոյին, արևելքից սահմանակից է Միսսուրիին և Արկանզասին, արևմուտքից սահմանակից է Նյու Մեքսիկոյին: Բնակչությունը կազմում է 3 850 568 մարդ (2013 թվականի տվյալներով 28-րդ տեղում է ԱՄՆ-ում): Վարչական կենտրոնը և ամենամեծ քաղաքը Օկլահոմա-Սիթին է։ «Օկլահոմա» անվանումը առաջացել է «okla humma» բառից, որը չոկտաների լեզվով նշանակում է «Կարմիր մարդիկ»:

Նահանգի պաշտոնական կարգախոսն է «աշխատանքը հաղթում է բոլորին» (լատին․՝ Labor Omnia Vincit Labor Omnia Vincit): Պաշտոնական կարգախոսն է` «Հողանվաճողների նահանգ» (անգլ.՝ Sooner State):

Ստուգաբանություն

Օկլահոմա անունը գալիս է «Okla Humma» արտահայտությունից, որը թարգմանվել է չոկտաների լեզվից և բառացիորեն նշանակում է «Կարմիր մարդիկ» կամ հնդկացիներ: Այս անվանումը առաջարկել է 1866 թվականին չոկտա ցեղի առաջնորդ Ալլեն Ռայթը՝ դաշնային կառավարության հետ հնդկացիների կարգավիճակի վերաբերյալ պայմանագրային բանակցությունների ժամանակ: «Հնդկացիներ» արտահայտությունը չոկաերեն լեզվով գործածվում է Okla Humma՝ նկարագրելով հնդկացիներին որպես մեկ ամբողջություն: Չոլա հնդկացիները այդ տարածքի տեղաբնիկները չեն: Նրանք բռնի կերպով են բերվել այստեղ հինգ քաղաքակիրթ ցեղերի կողմից: Հնդկացիական դե-ֆակտո տարածքը հայտնի դարձավ և պաշտոնապես կոչվեց «Օկլահոմա» 1890 թվականին ^[2]^[3]^[4]:

Աշխարհագրություն

Օկլահոման ԱՄՆ-ի 20-րդ խոշորագույն նահանգն է` 181,035 քառակուսի կիլոմետր ընդհանուր տարածքով (69,898 քառակուսի մղոն): Արևելքից սահմանակից է Միսսուրիին և Արկանզասին, հարավից սահմանակից է Տեխասին, արևմուտքից սահմանակից է Նյու Մեքսիկոյին, իսկ հյուսիսից սահմանակից է Կանզասին և Կոլորադոյին: Բնության առանձնահատկություններից է, մթնոլորտային ճակատով ջերմաստիճանային կտրուկ փոփոխություններ, իսկ ուժեղ քամիները և փոթորիկները ստեղծում են բարենպաստ պայմաններ: Հաճախ այս նահանգում լինում է ավերիչ տոռնադոներ, նահանգին ամենամեծ վնաս հասցրել է 2013 թվականի մայիսի 20-ի տոռնադոն ^[5]:

Կլիմա

Օկլահոմայի կլիման բարեխառն մայրցամաքային է: Նշանակալի ազդեցություն ունեն Մեքսիկական ծոցից եկող խոնավ օդային հոսանքները ^[6]: Նահանգի մեծ մասում լինում է Ալլեի տոռնադոներ, որը բնութագրվում է տաք և սառը օդային զանգվածների փոխազդեցությամբ: Միջին հաշվով մեկ տարվա ընթացքում Օկլահոմայի տարածքում լինում է 54 տոռնադո: Նահանգի եղանակային պայմանները կարող են կարճ հեռավորություններում տարբեր լինել: Օրինակ 1911 թվականի նոյեմբերի 11-ին Օկլահոմա-Սիթի քաղաքի ջերմաստիճանը հասել է 28 °C (83 °F), օրվա երկրորդ կեսին (այդ ռեկորդային ամսաթվում) սառը ճակատում ջերմաստրճանը նվազել էկեսգիշերին հասնելով -8 °C (17 °F) (այս ամսաթվով ամենացածր ջերմաստրճանի ռեկորդը): Այսպիսով ռեկորդային բարձր և ռեկորդային ցածր ջերմաստիճանները գտանցվել են նոյեմբերի 11-ին նույն օրը ^[7]: Տեղումների և ջերմաստիճանի նվազումը լինում է արևմուտքից դեպի արևելք, նահանգի հարավարևելյան մասում միօջին ջերմաստիճանը կազմել է 17 °C (62 °F) , իսկ տարեկան տեղումների քանակը 1420 մմ իսկ հյուսիսարևմոտյան մասում 14 °C (58 °F), իսկ տեղումները համապատասխանաբար 430 մմ: Պարբերաբար ողջ տարածքում նկատվում է խիստ ցածր (-18 °C), և չափազանց բարձի ջերմաստիճան (38 °C) ^[8]: Ձյան ծածկույթը 1 սմ է Կոլորադոյի հետ սահմանին և 10 սմ Օկլահոմայի հարավում: Ամենաբարձր ջերմաստիճանը գրանցվել է 1994 թվականի հունիսի 27-ին Թիփթոն քաղաքում` 49 °C, իսկ ամենացածր ջերմաստիճանը գրանցվել է 2011 թվականի փետրվարի 10-ին Նեվատ քաղաքում` -35 °C:

Քաղաք	Հունվ.	Փետր.	Մարտ	Ապր.	Մայիս	Հունիս	Հուլիս	Օգոս.	Սեպ.	Հոկ.	Նոյ.	Դեկ.
Նահանգի խոշորագույն քաղաքների միջին ջերմաստիճան
Օկլահոմա-Սիթի	47/26	54/31	62/39	71/48	79/58	87/66	93/71	92/70	84/62	73/51	60/38	50/29
Թալսա	46/26	53/31	62/40	72/50	80/59	88/68	94/73	93/71	84/63	74/51	60/39	50/30
Լոնթոն	50/26	56/31	65/40	73/49	82/59	90/68	96/73	95/71	86/63	76/51	62/39	52/30
Միջին առավելագույնը/նվազագույն ջերմաստիճանը °F^[9]^[10]

Բնակչություն

Ըստ ԱՄՆ բյուրոյի մարդահամարի տվյալների 2012 թվականի հուլիսի 12-ի դրությամբ Օկլահոմայի բնակչությունը կազմել է 3.814.820 մարդ, իսկ բնական աճը կազմել է 1.7%՝ համեմատած 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների:

Ըստ 2010 թվականի տվյալների ոչ իսպանախոս սպիտակամորթները կազմել են 68.7% (1970 թ-ինկազմել է 88% ^[11]), աֆրոամերիկացիներ 7,3%, հնդկացիները և Ալյասկայի էսկիմոսները՝ 8,2%, ասիացիները՝ 1,7%, պոլինեզիացիները՝ 0.1% ^[12]: Օկլահոմայի բնակչության 8.9% իսպանախոս են կամ ունեն իսպանական ծագում:

Նահանգը ունի երկրորդ ամենամեծ թվով բնիները։ Դրանք ամերիկյան հնդկացիներն են, որոնց թիվը 2002 թվականին կազմել է 395,219 մարդ ^[13]: 2006 թվականի տվյալներով, Օկլահոմայի բնակչության 4.7% -ը ծնվել են այլ երկրներում:

2006 թվականի տվյալներով Օկլահոման ԱՄՆ 50 նահանգներում 35-րդն է՝ մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամտով (32,210 դոլար) ^[14]:

2011 թվականի տվյալներով Օկլահոմայի բնակչության 7.0%-ը հինգ տարեկան երեխաներն են, 24,7%-ը մինչև 18 տարեկան երեխաները, 13,7% -ը եղել են 65 տարեկան և ավելի: Կանանց բաժին է ընկնում բնակչության 50.5%-ը:

Քաղաքներ

2010 թվականին Օկլահոմայում կային 598 քաղաք։ 4 քաղաքներում ապրում է ավելի քան 100 000 մարդ, իսկ 43 քաղաք ունի ավելի քան 10 000 բնակչություն ^[15]:

20000-ից ավել բնակչություն ունեցող քաղաքներ
2004 թվականի հուլիսի 1-ի տվյալներով

Օկլահոմա Սիթի	528,0	Մասկոգի	38,8
Թալսա	383,8	Բարթլսվիլլ	34,6
Նորման	100,9	Շոնի	29,7
Լոթոն	88,2	Պոնկա-Սիթի	25,2
Բրոքեն-Արոյ	84,4	Արդմոր	24,3
Էդմոնթ	73,1	Օվասսո	22,6
Միդուեսթ-Սիթի	54,8	Դունկան	22,2
Ինիդ	46,6	Դել-Սիթի	22,0
Մուր	46,2	Յուկոն	21,6
Սթիլուոթեր	40,7	Ալթուս	20,4

Դատական համակարգ

Օկլահոմա նահանգի դատական համակարգի կազմում են՝ Գերագույն դատարանը, քրեական գործերով Վերաքննիչ դատարանը, քաղաքացիական գործերով Վերաքննիչ դատարանը և 77 շրջանային դատարանները։ Դատական համակարգին ադմինիստրատիվ ծառայություններ մատուցում են դատարաններին կից ադմինիստրատիվ սպասավորությունները։

Ի տարբերություն նահագների մեծամասնության, Օկլահոմայում վերին ատյանի երկու դատարան կա։ Այնուամենայնիվ, Գերագույն դատարանն է որոշում, թե որ դատարանը գործը քննելու իրավասություն ունի։^[16]

2018 թվականին նահանգում գրանցվել է 210 մարդասպանության դեպք։ Սա 14,6%-ով ավելի քիչ է, քան 2017 թվականին գրանցված դեպքերը։ Գրանցված բոլոր հանցագործությունների մեջ այս թիվը ընդամենը 0,2%-ն է։^[17]

Տնտեսություն

Օկլահոմա — ԱՄՆ-ում մեծությամբ հինգերորդ նավթ արտադրող նահանգը .^[18]

Նահանգի տնտեսության հիմնական ոլորտներին են` ավիացիան, էներգետիկա, տրանսպորտային սարքավորումներ, սննդի վերամշակում, էլեկտրոնիկա և հեռահաղորդակցություն: Օկլահոման բնական գազի, օդանավերի և սննդի կարևոր արտադրող է: ԱՄՆ-ում նահանգը գազի և գյուղատնտեսության արտադրությամբ 27-րդն է, իսկ ցորենի արտադրությամ 5-րդը ^[19]: Fortune 500-ի չորս ընկերությունների, և Fortune 1000 վեց ընկերությունների գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Օկլահոմայում ^[20]: Նավթի արդյունահանումը և վերամշակումը պատմականորեն գերակշռում է նահանգի տնտեսությունում: 1980-ական թվականներին էներգետիկայի արդյունաբերությունը հանգեցրել է 90,000 գեգաջոուլ էներգիայի կորստի, որը կապված է եղել նաև աշխատատեղերի կրճատման հետ, ինչն էլ լուրջ վնաս է հասցրել տեղական տնտեսությանը: Ինչ վերաբերում է 2011 թվականի օգոստոսին, գործազրկության մակարդակը կազմել է 5.6% ^[21]:

Սպորտ

Նահանգում բավականին հայտնի է «Օկլահոմա-Սիթի Թանդեր» բասկետբոլային ակումբը, որը անդամակցում է NBA-ի մրցաշարերին։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau
↑ Chronicles of Oklahoma
↑ Oklahoma State History and Information
↑ Chief Allen Wright
↑ Օկլահոմայում տոռնադոները էներգիայի աղբյուր են
↑ The Climate of Oklahoma
↑ November 11, 1911: A Palindrome to Remember
↑ Oklahoma’s Climate
↑ «Oklahoma Weather And Climate». UStravelweather.com. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-27-ին. Վերցված է 2007-08-02-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Weather Averages: Lawton, Oklahoma». MSN Weather. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-18-ին. Վերցված է 2007-08-13-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States
↑ National Totals: Vintage 2012 — U.S Census Bureau
↑ http://www.census.gov/prod/2002pubs/c2kbr01-15.pdf
↑ State Personal Income 2006
↑ 2000–2010 Oklahoma Incorporated Place Populations
↑ «Oklahoma Criminal Court Records | Oklahoma.CourtRecords.org». oklahoma.courtrecords.org. Վերցված է 2020-07-07-ին.
↑ https://osbi.ok.gov/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
↑ «The Economic Impact of Oklahoma's Oil & Natural Gas Industry» (PDF). Oklahoma Energy Resource Board. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-06-22-ին. Վերցված է 2011-10-22-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ USDA ERS — State Fact Sheets: agriculture income population food education employment unemployment federal funds farms top commodities exports financial indicators poverty foo
↑ Oklahoma: Corporations >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge
↑ Local Area Unemployment Statistics Home Page

Արտաքին հղումներ

OK.gov – Պաշտոնական կայք
Oklahoma Tourism

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օկլահոմա» հոդվածին։

[_93c184730be1b05a-1] 1,0 ^1,1 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau

[2] Chronicles of Oklahoma

[3] Oklahoma State History and Information

[4] Chief Allen Wright

[5] Օկլահոմայում տոռնադոները էներգիայի աղբյուր են

[6] The Climate of Oklahoma

[7] November 11, 1911: A Palindrome to Remember

[8] Oklahoma’s Climate

[9] «Oklahoma Weather And Climate». UStravelweather.com. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-27-ին. Վերցված է 2007-08-02-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[10] «Weather Averages: Lawton, Oklahoma». MSN Weather. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-18-ին. Վերցված է 2007-08-13-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[11] Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States

[12] National Totals: Vintage 2012 — U.S Census Bureau

[13] ttp://www.census.gov/prod/2002pubs/c2kbr01-15.pdf

[14] State Personal Income 2006

[15] 2000–2010 Oklahoma Incorporated Place Populations

[16] «Oklahoma Criminal Court Records | Oklahoma.CourtRecords.org». oklahoma.courtrecords.org. Վերցված է 2020-07-07-ին.

[17] ttps://osbi.ok.gov/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)

[oerb2008-18] «The Economic Impact of Oklahoma's Oil & Natural Gas Industry» (PDF). Oklahoma Energy Resource Board. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-06-22-ին. Վերցված է 2011-10-22-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[19] USDA ERS — State Fact Sheets: agriculture income population food education employment unemployment federal funds farms top commodities exports financial indicators poverty foo

[20] Oklahoma: Corporations >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge

[21] Local Area Unemployment Statistics Home Page

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

@@ Տող 79. / Տող 79. @@
 | 52/30
 |-
-| colspan="13"  style="text-align:center; font-size:90%; background:#e8eafa; text-align:center; font-size:90%; background:#e8eafa;"| ''Միջին առավելագույնը/նվազագույն ջերմաստիճանը ''°F''<ref>{{cite web |year=2007|publisher=UStravelweather.com | accessdate=2007-08-02 | url=http://www.ustravelweather.com/weather-oklahoma| title=Oklahoma Weather And Climate|archiveurl = http://web.archive.org/web/20070927001532/http://www.ustravelweather.com/weather-oklahoma |archivedate = September 27, 2007|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web|publisher=MSN Weather|accessdate=2007-08-13|url=http://weather.msn.com/monthly_averages.aspx?wealocations=wc:USOK0307|title=Weather Averages: Lawton, Oklahoma|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HTcoBDZo|archivedate=2013-06-19}}</ref>''
+| colspan="13"  style="text-align:center; font-size:90%; background:#e8eafa; text-align:center; font-size:90%; background:#e8eafa;"| ''Միջին առավելագույնը/նվազագույն ջերմաստիճանը ''°F''<ref>{{cite web|year=2007|publisher=UStravelweather.com|accessdate=2007-08-02|url=http://www.ustravelweather.com/weather-oklahoma|title=Oklahoma Weather And Climate|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927001532/http://www.ustravelweather.com/weather-oklahoma|archivedate=2007-09-27|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web|publisher=MSN Weather|accessdate=2007-08-13|url=http://weather.msn.com/monthly_averages.aspx?wealocations=wc:USOK0307|title=Weather Averages: Lawton, Oklahoma|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HTcoBDZo?url=http://local.msn.com/weather.aspx?eid=18237|archivedate=2013-06-18|dead-url=yes}}</ref>''
 |}
@@ Տող 198. / Տող 198. @@
 == Տնտեսություն ==
-[[պատկեր:oil well.jpg|thumb|250px|Օկլահոմա — ԱՄՆ-ում մեծությամբ հինգերորդ նավթ արտադրող նահանգը .<ref name="oerb2008">{{cite web|url=http://www.oerb.com/Portals/0/docs/State%20Oil%20Gas%20Impact%20Draft%2020080916.pdf|publisher=Oklahoma Energy Resource Board|year=2008|title=The Economic Impact of Oklahoma's Oil & Natural Gas Industry|accessdate=2011-10-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HZXVeJmY|archivedate=2013-06-22}}</ref>]]
+[[պատկեր:oil well.jpg|thumb|250px|Օկլահոմա — ԱՄՆ-ում մեծությամբ հինգերորդ նավթ արտադրող նահանգը .<ref name="oerb2008">{{cite web|url=http://www.oerb.com/Portals/0/docs/State%20Oil%20Gas%20Impact%20Draft%2020080916.pdf|publisher=Oklahoma Energy Resource Board|year=2008|title=The Economic Impact of Oklahoma's Oil & Natural Gas Industry|accessdate=2011-10-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HZXVeJmY?url=http://www.oerb.com/Portals/0/docs/State%20Oil%20Gas%20Impact%20Draft%2020080916.pdf|archivedate=2013-06-22|dead-url=yes}}</ref>]]
 Նահանգի տնտեսության հիմնական ոլորտներին են` ավիացիան, էներգետիկա, տրանսպորտային սարքավորումներ, սննդի վերամշակում, [[էլեկտրոնիկա]] և հեռահաղորդակցություն: Օկլահոման բնական գազի, օդանավերի և սննդի կարևոր արտադրող է: ԱՄՆ-ում նահանգը գազի և  գյուղատնտեսության արտադրությամբ 27-րդն է, իսկ ցորենի արտադրությամ 5-րդը <ref>[https://data.ers.usda.gov/reports.aspx?StateFIPS=40&StateName=Oklahoma&ID=17854 USDA ERS — State Fact Sheets: agriculture income population food education employment unemployment federal funds farms top commodities exports financial indicators poverty foo]</ref>: Fortune 500-ի չորս ընկերությունների, և Fortune 1000 վեց ընկերությունների գլխավոր գրասենյակները գտնվում են Օկլահոմայում <ref>[https://globaledge.msu.edu/states/oklahoma/corporations Oklahoma: Corporations >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge]</ref>: Նավթի արդյունահանումը և վերամշակումը պատմականորեն գերակշռում է նահանգի տնտեսությունում: [[1980]]-ական թվականներին էներգետիկայի արդյունաբերությունը հանգեցրել է 90,000 գեգաջոուլ էներգիայի կորստի, որը կապված է եղել նաև աշխատատեղերի կրճատման հետ, ինչն էլ լուրջ վնաս է հասցրել տեղական տնտեսությանը: Ինչ վերաբերում է 2011 թվականի օգոստոսին, գործազրկության մակարդակը կազմել է 5.6% <ref>[https://www.bls.gov/lau/ Local Area Unemployment Statistics Home Page]</ref>: