वर्ख

वर्ख : धातूचो पातळांत पातळ अशो पत्रो. चडकरून वर्ख ०.००५ सेंमी. आनी त्यापरस पातळ आसता. तो एका धातूचो, मिश्रधातूचो वा जायत्या धातूंचे पत्रे एकाचेर एक दाळून तयार केल्लो जायते पदरीय आसता. वर्ख चडकरून वजनाक हलको अक्रिय, लवचीक आनी अर्धदृढ आसून ताचेर सोपेपणी चरे पडनात. तशेंच वास, वाफ, रूच, द्रव, वायू, ग्रीज, वसो, उजवाड हांचो वर्ख अप्रव्श्य आसता. हाकालागून वर्ख चडकरून वस्तू वा पदार्थ बांदपाखातीर वा पिशव्यो, पाकिटां सारक्या आवेश्टनांखातीर वापरतात. भांगर आनी चांदीचो वर्ख खूब आदींसावन तयार करतात. भांगराचो वर्ख चडकरून हेर धातूंचेर गिलीट दिवपाखातीर वापरतात. चांदीचो वर्ख पानांचे विडे, मिठाय आनी हेर खाद्यपदार्थ सजोवपाखातीर तशेंच दंतवैद्यकांत आनी विद्युत विलेपनांतय वापरतात. केन्ना केन्नाय चिनी मातयेच्या आनी कंवचेच्या वस्तूंवयल्या सुशोभनाचे नक्षीखातीर भांगराचो वर्ख वापरतात.

पयलीं चडकरून शिंशासारको मोव आनी प्रसरणशील धातूचो वर्खच व्हड प्रमाणाचेर तयार करताले. कागदाचें अस्तर लावन तो च्याचीं खोकीं आनी पुडे, शिगाराचीं पाकिटां, खावपाचे जिन्नस, चॅाकलेटी, तंबाकूचीं बी आवेश्टनां हांचेखातीर आनी ख्रिसमस रूखावयले सोबीत अलंकार, डाखकाम, विद्युत धारित्र हातूंत वापरताले. ताचेउपरांत कथिलाचो वर्ख वापरांत आयलो. तशेंच विद्युत धारित्रांत वापराखातीर ८३ कथिल, १५ शिंसें आनी २ अँटिमनी आशिल्ल्या मिश्रधातूचो वर्ख तयार करताले. तांबें आनी जस्ताचोय वर्ख तयार करताले. आतां मात ह्या सगळ्यांची सुवात अॅल्युमिनियमाच्या वर्खान घेतिल्ली आसून तोच सगळेकडेन चडसो वापरतात. लाटपाक येवपी खंयच्याय धातूपसून वर्ख तयार करतात. पूण वर्ख तयार करपाखातीर प्रसरणशील धातू सोयीचो आसता. धातू जितलो चड प्रसरणशील आसता तितको चड पातळ वर्ख तयार करूं येता. वर्खाखातीर धातू शुध्दय आसचो पडटा. वर्ख तयार करपाचे नदरेन धातूचें पुनर्स्फटिकीभवन तापमानय म्हत्वाचें आसता.भांगर आनी चांदीचे वर्ख चडकरून घरगुती पातळेचेर आनी चडशे लाकडी हातोडेन ठोकून तयार करतात. हेखातीर अतिशुध्द भांगराच्या वा चांदीच्या पत्र्याचे ल्हान कुडके घेतात. तांचे मदीं चिवट कागदाचे वा शॅमॅाय चामड्याचे कुडके घालून एकाचेर एक दवरतात. उपरांत चवडेचेर लाकडी हातोडे धोडावन वर्ख तयार करतात. दर एका ठोकेयाउपरांत चवड फिरयतात. हाकालागून फुडलो ठोको दुसऱ्या जाग्याचेर बसून पत्रो पातळटा. हे पद्दतीन पातळ अशे वरिखाचे व्हड कुडके तयार जातात. भारतांत भांगर आनी चांदिच्या वर्खाची निर्मिती चडकरून वाराणासीक जाता. सगळ्यांत चड वर्ख अॅल्युमिनियमापसून तयार करतात. अॅल्युमिनियमाच्या पत्र्याची घडी एके व्हड कुडीसारके भट्टेंत सु. २५०० से. मेरेन तापोवन सामकें थंड करतात. उपरांत पत्रो लाटन यंत्रान लाट्टात. लाटणक्रिया चालू आसताना पत्र्याचेर उबे दिशेंत दाब दितात आनी आडवे दिशेन तो ताण्टा. लाटण्यांतल्यान लाटिल्ल्या पत्र्यापसून हरो चकचकीत वर्ख तयार जाता. वर्ख तयार करपी कारखानो नितळ आसचो पडटा. वातावरणांत जर धुल्ल आसत जाल्यार वर्खाक बुराक पडटात. गरजेप्रमाण वर्खाची जाडाय नियंत्रीत करतात. अॅल्युमिनियमाचो ०.०००५ सेंमी. मेरेन जाडायेचो वर्ख तयार करूं येता. चड पातळ वर्ख तयार करपाखातीर दोन पत्रे एकठांय लाटून मागीर दोनूय थर वेगळे करतात. चड चिवट वर्ख तयार करपाखातीर अॅल्युमिनियमाच्या मिश्रधातूंचे पत्रे वापरतात. सुकें, ओलें आनी गोठयल्लें अन्न आनी खावपाचे जिन्नस, क्ष - किरण छायाचित्रणआखातीर वापरपांत येवपी फिल्म, वखदी गुळयो बी हेर वस्तूंखातीर आवेश्टन म्हणून अ्रल्युमिनियमाचो वर्ख वापरतात. विद्युत धारित्रासारकीं उपकरणां, नियंत्रण प्रणाली, खेळणीं,चमक दिवे, दुदाच्या बाटल्यांच्यो गुड्ड्यो, डबोबंदीकरण, शिळामुद्रण हातूंत हो वर्ख वापरतात.रत्नांची आनी अलंकारांची रंगछटा आनी चमक हांकां उठावपणा येवपाखातीरूय हो वर्ख वापरतात.

- कों. वि. सं. मं.