Saltar ao contido

Educación para persoas cegas e deficientes visuais

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Ensino para cegos e deficientes visuais
Edificio central da escola para cegos de Kuopio, Finlandia, do século XIX.
TipoOrganizacións educativas
PropósitoProporcionar educación adaptada a persoas cegas e con discapacidade visual severa
Campo de traballoEducación especial
Área de operaciónGlobal
Data de fundaciónComezou a sistematizarse no século XIX
Organización relacionadaONCE (España), ACAPO (Portugal), Perkins School for the Blind (EUA), Royal National Institute of Blind People (Reino Unido) entre outras
[ editar datos en Wikidata ]

A tiflopedagoxía ou pedagoxía na cegueira e discapacidade visual, é unha área combinada da educación especial e atende tanto ás necesidades educativas especiais como a didáctica-metódica en cuestións da crianza e educación de persoas con discapacidade visual grave.

Existen áreas competenciais de disciplinas veciñas, como aspectos diagnósticos e psicolóxicos relacionados coa discapacidade visual e a oftalmoloxía e a tifloloxía.

Ademais da referencia ás definicións médico-oftalmolóxicas, que describen as limitacións da visión, a tiflopedagoxía baséase en factores que van alén das capacidades visuais (acuidade visual, campo visual, percepción da cor e da luz).

Á hora de describir a visión funcional tamén se teñen en conta os estímulos visuais externos (cor, contraste, alumamento) e os requisitos individuais (cognición, sensación, constitución mental e física) dos afectados.

Terminoloxía

[editar | editar a fonte]

Descrición

[editar | editar a fonte]

O termo deficiencia visual úsase habitualmente como xenérico para "cegueira" e "discapacidade da visión" con diversos graos.[1] A pedagoxía de cegos céntrase nos sentidos secundarios (tacto, oído etc.). A didáctica para deficientes visuais trata de utilizar o “sentido da vista residual” mediante as adaptacións axeitadas.

Etimoloxía

[editar | editar a fonte]

O termo "tiflopedagoxía" provén de dous termos:

  • tiflo-: do grego "τυφλός" (tyflós), que significa "cego", o mesmo que en tifloloxía.[2]
  • e -pedagoxía: do grego "παιδαγωγία" (paidagogía), onde "παῖς" (país) significa "neno" e "ἄγω" (ágō) significa "guiar", o que refire á arte de ensinar.[3]

Historia

[editar | editar a fonte]
Unha man lendo a palabra "primeiro" en francés, nunha táboa con código braille.

Logo dos primeiros esforzos no século XVIII (Valentin Haüy, fundador da primeira institución para cegos do mundo, en 1784 en París) a educación dos cegos estableceuse no transcurso do s. XIX. A fundación de varias Blindenschulen en países de fala alemá[4] (J. W. Klein 1804 en Viena, J. A. Zeune 1806 en Berlín etc.) sentou o marco para unha educación institucionalizada, fundamentada polas primeiras prácticas e libros de texto teóricos.[5]

Haüy, Zeune e Klein ensinaron aos seus alumnos a escrita en relevo, deseñada para que os cegos tivesen acceso a un sistema de escrita. Os problemas non só xurdiron na lectura. Só un pequeno número de cegos logrouse unha caligrafía entendible para os alleos. En base á criptografía de puntos de Barbier, Louis Braille desenvolveu en 1825 un sistema de seis puntos combinados para cada letra. A pesar das súas vantaxes, o braille foi rexeitado por moitos educadores debido ao seu efecto disgregador.

Até principios do século XX, os estudantes cegos e con discapacidade visual eran ensinados xuntos, seguindo só os criterios para cegos. Isto debíase a unha hipótese de J. W. Klein, que sostiña que se debía preservar a visión residual. Só máis tarde comezou a promoverse unha atención separada para os discapacitados visuais, mediante a creación de clases externas nas institucións para cegos e, durante os anos 60 e 70, co establecemento de escolas especializadas para discapacitados visuais.[6]

Desenvolvemento da teoría na tiflopedagoxía

[editar | editar a fonte]

Xeral

[editar | editar a fonte]

Toda ciencia aposta polas teorías como sistematización do observado, por un contexto explicativo plausible, coherente e con o maior abano de información posíbel.[7] As teorías do campo da pedagoxía para a cegueira e a discapacidade visual sitúanse na interface entre epistemoloxías, teorías das humanidades e ciencias sociais (filosofía, psicoloxía, socioloxía e historia) e a acción pedagóxica. É máis probábel que se clasifiquen como teorías de aplicación que como teorías básicas e moitas veces non acadan o status de teorías, pero son enfoques e métodos que recibiron moi pouca resposta no campo científico para poder desenvolver un sistema estable de declaracións e xustificacións.[7]

A continuación analízanse por separado os temas de cegueira e discapacidade visual sobre o desenvolvemento da teoría.

Desenvolvemento teórico no campo da cegueira

[editar | editar a fonte]

Pódese ver unha conexión clara dos enfoques educativos tradicionais cegos e con discapacidade visual cos desenvolvementos sociais e os discursos sociais, así como a súa estreita conexión coa ciencia da educación xeral. Polo que respecta ás súas teorías de referencia, os conceptos de educación de cegos pódense dividir en antropolóxico, psicolóxico, sociolóxico, teoría hermenéutico-educativa, teoría da acción e ciencia da educación, aínda que isto só pode facer unha xustiza moderada ás especificidades dos enfoques individuais.[7]

Unha boa visión xeral dos diferentes conceptos e enfoques dentro da pedagoxía para cegos pódese atopar en Mersi (1985). A presentación abarca enfoques educativos para cegos durante o período que vai de 1800 a 1970.[8]

Na década de 1990, Boldt (1993) [9] xurdiu particularmente con referencias teóricas fenomenolóxicas. Dada a proximidade ás cuestións filosóficas e epistemolóxicas que supón pensar na cegueira e coñecer o mundo, sorprende que poucas veces se fixeran referencias teóricas fenomenolóxicas. Boldt era nisto unha excepción. A súa pregunta pedagóxica-antropolóxica sobre a persoa cega dirixíase á relación concreta entre educador e educando e a unha pedagoxía concibida a partir diso.[7]

O traballo de Spittler-Massolle (2001) fixo unha contribución importante á reformulación do concepto de cegueira na educación tradicional para cegos. Ao pensar de maneira innovadora fóra da lóxica de argumentación previa da pedagogía para cegos e describir a cegueira como un momento constitutivo da vista, utilizou unha distinción que levou a unha revisión do esquema cegueira/escuridade: visión/luz.[7] A súa tese pódese ver como o inicio da construción da teoría alén dunha comprensión defectolóxica.[10]

Baseándose na teoría do Lebenswelt de Husserl e na aplicación sociolóxica de Alfred Schütz, así como na teoría da percepción de Merleau-Ponty, Siegfried Saerberg explorou os estilos de percepción cega e visual na súa disertación Geradeaus ist einfach immer geradeaus (2006). [11] De forma autoetnográfica elaborou un estilo cego de percepción, unha "cultura cega teimosa" no sentido dunha forma social independente. Co desenvolvemento dun modelo de tipificación do espazo como[7]

  • "espazo interior subxectivo",
  • “espazo biográfico”, “coñecemento dos lugares da miña biografía” (Saerberg 2006, p. 256)
  • “espazo social estándar”, que representa unha estrutura de coñecemento social e
  • “espazo cósmico”, que contén “o coñecemento da espacialidade e da fisicalidade en xeral”, e coñecemento das estruturas espaciais obxectivables (Saerberg 2006, p. 259),[11]

Fixo unha contribución significativa a unha teoría cega do espazo, xa que este tema é considerado un dos máis difíciles dentro da educación para cegos.[7]

Desenvolvemento teórico no ámbito da discapacidade visual

[editar | editar a fonte]

Os enfoques e conceptos da pedagoxía tradicional para persoas con discapacidade visual poden dividirse en oftalmolóxicos, reformadores, pedagóxicos curativos, antropolóxicos e emancipadores. Tamén aquí se atopan superposicións e inexactitudes na clasificación, xa que o enfoque individual adoita ser unha mestura de diferentes teorías de referencia. Tamén aquí hai solapamentos e imprecisións na asignación, xa que o enfoque individual adoita representar unha estrutura de diferentes teorías de referencia.[7][12][13][14]

Houbo dous enfoques que competiron historicamente na pedagoxía para persoas con discapacidade visual, e representan diferentes teorías sobre como abordar a educación e o tratamento, especificamente en relación co tratamento do ollo danado:

  • Enfoque de preservación: parte da idea de que o ollo danado debe ser preservado ou descansado, evitando actividades que poidan poñelo en risco de máis danos. Os defensores desta idea crían que, para evitar maiores complicacións, era mellor non forzar o ollo afectado.
  • Enfoque de adestramento: En contraste, outro grupo defendía que era fundamental fomentar o uso do ollo danado, xa que consideraban que o exercicio visual podería mellorar a capacidade visual residual.

Houbo un debate intenso dentro deste eido, centrado na integración escolar e social. O debate simplificouse a unha especie de "código binario" entre os que estaban a favor e en contra da integración, pero sen aprofundar moito nos seus argumentos. Os que estaban en contra da integración defendían a segregación baseándose en características especiais dos estudantes, e os que estaban a favor defendían a importancia de que todos os nenos compartisen o mesmo espazo social e escolar.

Aínda que este debate foi esencial para mellorar a integración das persoas con discapacidade visual, non foi o mellor para desenvolver reflexións máis complexas sobre as diferenzas individuais e como abordalas na educación.[7][15]

Formación inclusiva no século XXI

[editar | editar a fonte]

A pedagoxía para cegos e persoas con discapacidade visual está suxeita a constantes cambios para adaptarse ás novas realidades educativas. Un aspecto clave é a atención ao aumento de nenos con discapacidades múltiples, o que require unha formación especializada dos educadores.[16]

A nivel europeo e global, esta especialidade combina formación escolar e universitaria, con seminarios e cursos que ofrecen unha perspectiva ampla e actualizada. A educación para persoas con discapacidade visual está cada vez máis integrada nos sistemas educativos regulares, promovendo a inclusión social desde unha idade temperá.[17]

Universidades de distintos países ofrecen programas especializados para formar profesionais con acceso ás últimas tecnoloxías e metodoloxías educativas; por exemplo, en sete universidades de fala alemá o alumnado ten acceso a bibliotecas especializadas en pedagoxía, didáctica e psicoloxía así como a diagnóstico para cegos e deficientes visuais, e un curso de mestrado.

Na Península Ibérica

[editar | editar a fonte]
Un can guía sobre o letreiro da ACAPO en Lisboa.

Aínda que en España e Portugal a formación específica en pedagoxía para cegos e deficientes visuais non é tan extensa como noutras zonas e países europeos, existen colaboracións con universidades e centros de investigación para mellorar os métodos educativos e fomentar a inclusión.[18] En diversas autonomías de España, a ONCE (Organización Nacional de Cegos Españois) ten un papel fundamental na organización da educación para persoas con discapacidade visual, proporcionando recursos e apoio a estudantes e profesionais. O CRE de Pontevedra promove a educación inclusiva en Galiza e Asturias.[19]

En Portugal, a ACAPO (Associação dos Cegos e Amblíopes de Portugal) é a principal organización que apoia as persoas cegas e con discapacidade visual, proporcionando servizos educativos, de formación, emprego, accesibilidade e inclusión social.[20] Outras entidades portuguesas relevantes no ámbito da discapacidade visual son a Fundação Raquel e Martin Sain[21] e a Fundação LIGA.[22]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ F. Mersi: Pädagogische Sehschädigung: Definition, Konzept, Modell. In: W. Rath; D. Hudelmayer (Hrsg.): Handbuch der Sonderpädagogik II. Pädagogik der Blinden und Sehbehinderten. Marhold, Berlin 1985, ISBN 3-7864-1686-9, S. 3–7.
  2. ↑ "TIFLOLOGÍA, radicación". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-08-11. 
  3. ↑ "PEDAGOGÍA". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-08-11. 
  4. ↑ Blindenschulen significa "escolas para cegos" en lingua alemá.
  5. ↑ Klein, Johann Wilhelm (1819). Lehrbuch zum Unterrichte der Blinden: um ihnen ihren Zustand zu erleichtern, sie nützlich zu beschäftigen und sie zur bürgerlichen Brauch, barkeit zu bilden (en alemán). Schaumburg. 
  6. ↑ FOAMPAS. Alumnado con discapacidade visual (PDF). Consultado o 12 de agosto de 2024.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 R. Walthes: Einführung in die Pädagogik bei Blindheit und Sehbeeinträchtigung. (= UTB – UniversitätsTaschenBücher. Bd. 2399). 4., aktualisierte Auflage, revidierte Ausgabe. Ernst Reinhardt Verlag, München/Basel [2022], ISBN 978-3-8252-5832-0, S. 206–210, darin S. 206 ff.
  8. ↑ F. Mersi: Konzepte der Erziehung Sehgeschädigter. In: W. Rath; D. Hudelmayer (Hrsg.): Handbuch der Sonderpädagogik II. Pädagogik der Blinden und Sehbehinderten. Marhold, Berlin 1985, ISBN 3-7864-1686-9, S. 49–61.
  9. ↑ W. Boldt: Fortschritt und Hinschritt: Beiträge zur Sehgeschädigtenpädagogik. Edition Bentheim, Würzburg 1993, ISBN 3-925265-46-5.
  10. ↑ H.-P. Spittler-Massolle: Blindheit und blindenpädagogischer Blick: Der Brief über die Blinden zum Gebrauch für die Sehenden von Denis Diderot und seine Bedeutung für den Begriff von Blindheit in der Gegenwart. Verlag Peter Lang, Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-631-37595-6.
  11. ↑ 11,0 11,1 S. Saerberg: Geradeaus ist einfach immer geradeaus: Eine lebensweltliche Ethnographie blinder Raumorientierung. UVK – Universitätsverlag Konstanz, Konstanz 2006, ISBN 3-89669-679-3.
  12. ↑ U. Beermann: Erziehung von Sehbehinderten: die optische Leistungsfähigkeit als Grundlage der Erziehung und Bildung von Kindern mit geringem Sehvermögen. Beltz Verlag, Weinheim 1966.
  13. ↑ F. Mersi: Geschichte der Erziehung Sehbehinderter. In: W. Rath, D. Hudelmayer (Hrsg.): Handbuch der Sonderpädagogik II. Pädagogik der Blinden und Sehbehinderten. Marhold, Berlin 1985, ISBN 3-7864-1686-9, S. 34–46.
  14. ↑ N. Barraga: Increased visual behavior in low vision children. American Foundation for the Blind, New York 1964, OCLC 712434940.
  15. ↑ A. Hinz: Von der Integration zur Inklusion – terminologisches Spiel oder konzeptionelle Weiterentwicklung? In: Zeitschrift für Heilpädagogik. Band 53, 2002, S. 354–361.
  16. ↑ ysb. "Educación inclusiva para la integración - Definición de la ONCE". www.once.es (en castelán). Consultado o 2024-08-11. [Ligazón morta]
  17. ↑ "educacion-personas-con-discapacidad". unesco.org. 
  18. ↑ ONCE Galicia: Atención educativa[Ligazón morta]. Consultado o 12 de agosto de 2024.
  19. ↑ mikel. "CRE de Pontevedra: educación inclusiva de la ONCE". educacion.once.es (en castelán). Consultado o 2024-08-11. 
  20. ↑ "Associação dos Cegos e Amblíopes de Portugal". Associação dos Cegos e Amblíopes de Portugal (en portugués). 2024-08-08. Consultado o 2024-08-11. 
  21. ↑ "Fundação Raquel e Martin Sain; Desde 1959" (en portugués). 2024-03-04. Consultado o 2024-08-11. 
  22. ↑ "Fundação LIGA - Homepage". fundacaoliga.pt. Consultado o 2024-08-11. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Renate Walthes: Einführung in die Pädagogik bei Blindheit und Sehbeeinträchtigung. (= UTB – UniversitätsTaschenBücher. Bd. 2399). 4ª, edición actualizada, edición revisada. Ernst Reinhardt Verlag, Múnic/Basilea [2022], ISBN 978-3-8252-5832-0 .
  • Markus Lang, Vera Heyl: Pädagogik bei Blindheit und Sehbehinderung. Kohlhammer, Stuttgart 2021, ISBN 978-3-17-026892-0.

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]

(en galego)

(en alemán)

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Educación_para_persoas_cegas_e_deficientes_visuais&oldid=6827648»