Academia (institución)

A moderna Academia de Atenas, deseñada por Theofil Hansen e completada en 1887.

O termo Academia (do latín academia, e este á súa vez do grego Ἀκαδήμεια akadémeia) no sentido máis estrito refírese á Academia de Atenas fundada, na Grecia antiga, por Platón. Debe o seu nome a un heroe lendario da mitoloxía grega, Academo.

Estaba situada nos arredores de Atenas, ó nordeste, nuns terreos adquiridos por Platón ó redor do 384 a. C. No devandito lugar atopábase un oliveiral, un parque e un ximnasio. A instrución alí impartida incluía matemáticas, dialéctica e ciencias naturais. A Academia platónica existiu até o ano 529 cando o emperador bizantino Xustiniano I ordenou a súa clausura xunto coas outras escolas gregas, por ser consideradas pagás. Actualmente, os restos das instalacións da Academia forman un conxunto arqueolóxico situado no barrio de Kolonos, a media hora do centro de Atenas.

A palabra academia designaba na súa orixe un corpo de profesores, unha escola onde se profesaba un ramo de ensino, especialmente do que se chama facultade maior. Por iso ó fundar as universidades, reunindo todas ou gran parte das facultades, denomináronse academias, nome que aínda se conserva en latín. En tempo de Augusto César, líanse composicións poéticas polos propios autores en asembleas ou xuntas privadas onde só eran admitidos homes doctos capaces de censuralas. O mesmo Augusto adoitaba recitar as súas composicións en tales xuntas e escoitaba cortés e pacientemente non só ós que nelas recitaban poesías senón tamén oracións e diálogos. Estes e outros testemuños que nos conserva a historia acreditan a reunión dos homes entendidos con obxecto de cultivar as letras e as ciencias en tempo dos romanos. Carlomagno, a solicitude do seu mestre Alcuíno, promoveu unha reunión de amigos do mesmo monarca os cales cultivaban a gramática, a historia, a retórica, e as matemáticas. No século seguinte fundou Alfredo en Oxford outra sociedade ou academia que como a dos árabes en Granada e Córdoba, era máis ben unha escola, que serviu de base para a universidade erixida no mesmo punto. Pero estas sociedades non poden considerarse como academias no sentido común da palabra, segundo as noticias que chegaron até nós.

No Renacemento fundouse a academia platónica florentina (1440, Cosme I de Médici, Marsilio Ficino, Pico della Mirandola etc.). A partir dela difundiuse a idea de academia como institución cultural onde, fóra do ámbito da universidade medieval, que quedara anquilosada na escolástica, posibilitábase o contacto e intercambio de ideas entre a multiplicidade de disciplinas intelectuais que englobaba o novo concepto de humanista (filólogos, poetas, artistas, científicos, condicións que moitas veces coincidían na mesma persoa). Foron esenciais para o inicio da modernidade que levou á revolución científica do século XVII: a Academia Linceana en Roma (Federico Cesi, 1601-1630), a Accademia do Cimento en Florencia (Evangelista Torricelli, Giovanni Borelli, 1657-1667 -cimento significa "experimento", e o seu lema era Probando e reprobando), a Royal Society inglesa (1660), a Academia das Ciencias francesa en París (1666) (estas dúas últimas representaban dous modelos de organización alternativos: mentres que a inglesa era un club privado cuxos membros pagaban cotas, a francesa era unha institución pública a soldo do Estado); e a Academia da Arcadia (1690) en Roma. A actividade de Leibniz promoveu a creación de academias científicas en Berlín, San Petersburgo, Dresde e Viena.

Na España do Século de Ouro floreceron numerosas academias literarias, e outras científicas, como a Academia de Matemáticas de Madrid ou Academia Real Matemática (1582) e a Real Academia de Medicamento y Cirugía de Sevilla (1693) e artísticas, como a Academia de San Lucas (1603-1626). Até tal punto a fundación de academias chegou a difundirse, que Miguel de Cervantes búrlase diso cos ficticios académicos de Argamasilla que aparecen en O Quixote.

A partir da Idade Contemporánea, o termo academia, úsase, en termos xenéricos, como sinónimo de mundo intelectual, sobre todo para referirse ó universitario (que volveu a ocupar un lugar central na ciencia e a cultura). En termos específicos, designa ás sociedades científicas, literarias ou artísticas establecidas con patrocinio privado ou público. O seu rol como institución é o fomento dunha actividade cultural (literatura, lingua,música, danza) ou científica (promoción dunha ciencia ou algunha especialidade determinada). Nalgúns países, dáse o nome de academia a institucións educativas de moi distinto nivel (desde o ensino secundario até diversos ensinos técnicos, incluíndo as academias militares). O termo académico aplicado a persoas, en cambio, adoita reservarse para os membros de institucións de elite (en Francia, a Academia Francesa, en España, as Reais Academias, en Inglaterra a Royal Academy e a British Academy, na antiga URSS a Academia das Ciencias da Unión Soviética etc.).

Academias en España

Cedendo ó impulso xeral e seguindo o exemplo de Italia, establecéronse tamén academias en España para os adiantamentos de varios ramos de literatura, ciencias e artes, das cales as máis de notar son as seguintes:

• A Real Academia Galega, é unha institución científica, creada en 1906, que ten como obxectivo o estudo da cultura galega, e en especial da lingua galega;
• A Real Academia Española, establecida en Madrid, fundada polo duque de Escalona en 1713 para cultivar e fixar a lingua castelá;
• A Real Academia Médica matritense, aprobada en 1734 e reformada en 1831 como Real Academia Nacional de Medicina;
• A Real Academia da Historia, establecida en 1735 e confirmada en 1738;
• A Real Academia de nobres Artes de San Fernando, aprobada por primeira vez en 1743, elevada a Academia real en 1752, cuxo principal obxecto é a perfección da pintura, escultura e arquitectura;
• A Academia de Ciencias naturais, creada polos anos de 1580, reorganizada en 1834 e substituída en 1847 pola Real Academia de Ciencias exactas, físicas e naturais;
• A Academia de Ciencias Eclesiásticas, creada con outro título en 1757 e reorganizada co indicado en 1837;
• A Academia Greco-latina, que tomou este título en 1830 e foi creada no ano 1755 coa denominación de Academia latina matritense.

Ademais destas academias establecidas en Madrid, merecen citarse a Academia de ciencias e artes de Sevilla, establecida polos anos 1750; a de Valladolid, fundada en 1752 e a de Barcelona que data da mesma época; as de Belas Artes de San Carlos de Valencia, a de San Luís de Zaragoza etc.

Houbo así mesmo en España academias de mestres de primeiras letras. A máis antiga ou polo menos da que se conservan datos e a que parece sosterse por máis anos, aínda que con diversos títulos e destino é a de Madrid, fundada en 1742 e confirmada polo rei Filipe V no ano seguinte.

Esta sociedade, chamada congregación ou irmandade de San Casiano, tiña por obxecto protexerse entre os mestres e mellorar o ensino. Gozaba de varias preeminencias e prerogativas, entre elas a de examinar ós aspirantes ó maxisterio. Extinguida a Congregación de San Casiano 1780 estableceuse no seu lugar o Colexio académico da nobre arte de primeiras letras a fin de fomentar con transcendencia a todo o reino a perfecta educación da mocidade nos rudimentos da fe católica, nas regras do ben obrar, no exercicio das virtudes e na nobre arte de ler, escribir e contar.

No ano de 1786 formouse en Madrid unha academia particular de profesores de primeiras letras e afeccionados a esta arte coas licenzas necesarias e foi autorizada por S. M. co título de Real Academia de primeira educación sendo ministro o conde de Floridablanca. Coa caída do ministro quedou suprimida a Academia e continuou o Colexio académico exercendo as súas atribucións, case as mesmas que as da antiga Congregación de San Casiano.

En 1804 empezaron a menoscabarse as prerogativas e atribucións que non soubera conservar o Colexio académico e desde entón empezou a decaer ata que, pasando por varias alternativas, quedou convertido en 1840 en Academia de mestres de primeira educación.

Premios da Academia

A denominación Premios da Academia dáse a varios certames, entre os que destacan pola súa importancia, entre outros:

• os Premios Nobel, da Fundación Nobel (Academia Sueca e Parlamento de Noruega).
• os Premios Óscar, da Academia das Artes e das Ciencias Cinematográficas de Hollywood.