Otto von Bismarck
Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen, nado en Schönhausen o 1 de abril de 1815[1] e finado en Friedrichsruh o 30 de xullo de 1898[1], coñecido como Otto von Bismarck, foi un estadista, burócrata, militar, político e prosista alemán, considerado o fundador do Estado alemán moderno. Durante os seus últimos anos de vida alcumóuselle o «Chanceler de Ferro» pola súa determinación e man dura na xestión de todo o relacionado co seu país,[n. 1] que incluía a creación dun sistema de alianzas internacionais que asegurasen a supremacía de Alemaña, coñecido como o Deutsches Reich.[1]
Cursou estudos de leis e, a partir de 1835, traballou nos tribunais de Berlín e Aquisgrán, actividade que abandonou tres anos máis tarde para dedicarse ao coidado das súas posesións territoriais.[2] En 1847 entrou a formar parte do parlamento prusiano,[2] onde axiña se converteu en líder da á conservadora.[2] Enfrontouse duramente á revolución de 1848, e por esa época comezou a perfilar o que sería o seu principal obxectivo político: a unificación de Alemaña e a creación do Reich desde preceptos autoritarios e antiparlamentarios.[3]
A súa carreira política estivo sempre marcada por un férreo conservadorismo e polo belicismo. Formou parte do parlamento prusiano e foi logo delegado diplomático en Westfalia, Francia e Rusia. Procurou sempre a unificación de tódolos pobos xermanos, aínda que fose por medios violentos.
En 1862, tras ser nomeado primeiro ministro de Prusia, emprendeu unha importante reforma militar que lle permitiu dispoñer dun poderoso exército para levar a cabo os seus plans de unificación. Desta forma, en 1864 conseguiu arrebatar a Dinamarca os ducados de Lauenburgo, Schleswig e Holstein[4] e, dous anos máis tarde, logo da loita contra Austria, conseguiu a anexión de Hessen,[4] Frankfurt,[4] Hannover[4] e Nassau,[4] o que deu lugar á creación da Confederación Alemá do Norte,[5] con Bismarck como chanceler.[5] Para rematar, a guerra contra Francia supuxo a adhesión de Baviera, entre outros estados, e en 1871 proclamouse o Segundo Imperio Alemán no Palacio de Versalles de París.[6] Bismarck converteuse en primeiro ministro de Prusia e chanceler.[6] Durante os 19 anos que se mantivo no poder levou a cabo unha política conservadora, enfrontándose inicialmente aos católicos e combatendo a socialdemocracia.[1] Foi tamén o organizador da Tripla Alianza, con Italia e Austria-Hungría, creada en 1882 para illar a Francia.
En 1871, Guillerme I -rei de Prusia- nomeouno chanceler. A política interior de Bismarck apoiouse nun réxime de poder autoritario, malia a aparencia constitucional e do sufraxio universal destinado a neutralizar as clases medias (Constitución federal de 1871). Inicialmente gobernou en coalición cos liberais, centrándose en contrarrestar a influencia da Igrexa católica (Kulturkampf) e en favorecer os intereses dos grandes terratenentes mediante unha política económica librecambista; en 1879 rompeu cos liberais e aliouse co partido católico (Zentrum), adoptando posturas proteccionistas que favorecesen o crecemento industrial alemán.[1] Nesa segunda época centrou os seus esforzos en frear o movemento obreiro alemán, ao que ilegalizou aprobando as Leis Antisocialistas, á vez que intentaba atraer os traballadores coa lexislación social máis avanzada do momento.[1][7]
En política exterior, mostrouse prudente para consolidar a unidade alemá recentemente conquistada: por unha banda, forxou un entramado de alianzas diplomáticas (con Austria, Rusia e Italia) destinado a illar a Francia en previsión dun posible desquite;[8] por outro, mantivo Alemaña apartada do vórtice imperialista que naquel tempo arrastraba o resto das potencias europeas. Foi precisamente esta precaución fronte á carreira colonial o que o enfrontou co novo emperador, Guillerme II (1888-1918), partidario de prolongar a ascensión de Alemaña coa adquisición dun Imperio ultramarino, asunto que provocou a caída de Bismarck en 1890. Ao faltarlle o apoio do emperador Guillerme II, quen subira ao trono en 1888, Bismarck presentou a súa dimisión en 1890 e retirouse a vivir ao campo. Faleceu en Friedrichsruh o 30 de xullo de 1898 aos 83 anos de idade.[1][2]
Xenealoxía
editarAscendencia
editarA familia Bismarck era unha familia da antiga nobreza da Marca que antes de Otto von Bismarck non dera ningunha personalidade relevante. O seu pai, Ferdinand von Bismarck, era un fidalgo de provincias pouco influente, que renunciara prematuramente ao seu cargo de oficial do exército prusiano[9] En 1806 casou con Luise Wilhelmine Mencken, unha burguesa filla dun conselleiro privado de Berlín. Comparada co rudo fidalgo campesiño, a súa esposa era unha personalidade eminente e moi cultivada cuxa maior ambición cifrábase no seu fillo. A miúdo discutiuse a influencia que exerceu no mozo Bismarck a disparidade de caracteres e de orixe dos seus proxenitores. A cuestión, con todo, é un deses misterios da natureza que a razón humana xamais chegará a descifrar.[10][11] En Bismarck parece tamén confirmarse o feito de que as persoas xeniais xorden precisamente da diversidade. No futuro, o propio Bismarck sentiríase cada vez máis atraído polo seu pai, malia ser consciente do seu primitivismo. A súa nai quixo guiarlle e influírlle en demasía. O fillo afirmaría máis tarde: «A miña nai era unha muller fermosa, amante do luxo, de intelixencia despexada e viva, pero carente case por completo diso que chamamos carácter berlinés».[12]
Descendencia
editarOtto von Bismarck unicamente tivo unha esposa, Johanna, con quen tivo dous fillos e unha filla: Marie, Herbert e Wilhelm. Os tres viaxaron con el aos moitos lugares que el visitou como Frankfurt, San Petersburgo e París. Nunha carta enviada á súa esposa escribe: «Eles tres son o máis fermoso que hei ter e só por iso sigo aquí».[13]
Dos seus tres fillos, o máis sobresaínte para os historiadores e expertos da vida de Bismarck, foi Wilhelm,[14] pois logrou redactar unha pequena biografía da vida do seu pai durante a súa loita pola unificación de Alemaña e no seu cargo no Parlamento de Frankfurt. No entanto, aínda que con menor intensidade, Herbert e Marie tamén destacaron na vida aristocrática alemá. A antinazista Hannah von Bredow era tamén neta súa.
Traxectoria
editarOs primeiros anos (1815 - 1847)
editarInfancia
editar
Bismarck naceu o 1 de abril de 1815,[1] ano da derrota definitiva de Napoleón en Waterloo.[16] Foi o cuarto fillo dunha familia numerosa. Durante a súa infancia, non ocorreu nin un só suceso destacado. Bismarck era consciente de ser membro da nobreza; a súa formación, no entanto, seguiu nas liñas esenciais os desexos da súa nai e foi moi diferente da que se acostumaba entón nos círculos da nobreza rural prusiana. Estudou en Berlín, primeiro na Plamannsche Lehranstalt, logo no Instituto Friedrich-Wilhelm e para rematar no Graue Kloster ("Convento Gris").[1] Bismarck non destacou demasiado entre os seus mestres e compañeiros. Máis tarde diríase que abandonou a escola convertido nun panteísta e convencido de que a república era a forma de goberno máis racional. Tales palabras encerraban unha crítica retrospectiva ás institucións docentes da época, máis influídas polo espírito burgués e o humanismo que pola tradición monárquico-conservadora. No entanto, afirmar a súa perfecta compenetración coa república é, de xeito evidente, esaxerado
Estudos universitarios
editar
En 1832, aos dezasete anos, ingresou na Universidade de Gotinga para estudar Dereito. De todos os seus profesores, Bismarck só se interesou por Heeren, historiador e profesor de Dereito público cuxas ideas sobre o mapa político europeo dominariano en gran medida no futuro.[18] Bismarck fíxose membro do Corps Hanovera, pero apenas aproveitou as posibilidades intelectuais que lle ofrecía aquela cidade universitaria, tan famosa no seu tempo, senón que se entregou corpo e alma ás alegrías da vida estudantil. Moitas das súas aventuras, de maior ou menor gusto, nalgunhas ocasións creáronlle conflitos coas autoridades académicas. El mesmo falou con franqueza e ironía da súa «vida silenciosa», a través da cal mostraba unha personalidade aínda sen moldear. Entre os seus amigos, ademais dos membros da nobreza Corps Hanovera, contábanse dúas importantes personalidades estranxeiras. Naquela época Bismarck, sen verdade ningunha pola súa banda, recoñecía a súa forza interior; nunha carta dirixida a un amigo de mocidade escribía: «Serei o último pelagatos ou o home maior de Prusia».[19]
Nesa época non existe o máis leve indicio de opinións políticas que deixen albiscar a futura obra do creador do Segundo Imperio. Bismarck finalizou os seus estudos en Berlín sen aproveitar as posibilidades científicas que a universidade lle ofrecía. Tamén neste aspecto mostrouse a súa vigorosa natureza. Polo que aos estudos se refire, Bismarck limitouse a aprender o necesario para aprobar, práctica entón non tan habitual como hoxe. En 1835 realizou o seu exame de licenciatura en Dereito, que non nos ilustra demasiado o seu ideario, pois respondía máis ás preguntas do examinador que aos intereses do examinado.[20] Bismarck, cargado de débedas moi a pesar do seu pai, debeu de rir no seu interior cando lle preguntasen a el sobre a necesidade do aforro.
Labor nos tribunais
editarOs anos seguintes pasounos nos tribunais de Berlín e Aquisgrán. A súa meta final era a diplomacia, pois descartaba dedicarse á outra carreira posible para un mozo nobre, a das armas.[5] O seu labor nos tribunais acrecentou a súa aversión cara á burocracia e cara ao formalismo dun servizo rixidamente regulamentado, aversión que conservaría durante toda a súa vida. Ter xefes foi sempre algo superior ás súas forzas. En Aquisgrán tamén se consagrou de maneira total aos praceres da vida, e durante meses e sen permiso, viaxou seguindo os pasos dunha moza inglesa. Posteriormente continuaría o seu labor en Potsdam. En Aquisgrán, os seus superiores recoñecían a súa capacidade, pero opinaban que debía ser máis disciplinado no servizo. A este respecto, Bismarck comentaba con aquela sinceridade tan característica nel: «Creo que o goberno de Aquisgrán deume notas máis altas das que realmente merezo».[21]
Retiro da actividade burocrática
editar
En 1838, Bismarck renunciou á actividade burocrática e ao ríxido servizo público.[5][21] Esta decisión madurouna con lentitude e non contou coa aprobación dos seus pais.[21] Para Bismarck, ser funcionario e ministro non era precisamente sorte. A misión do funcionario -pensaba- reducíase a impulsar de oficio, sen achegar iniciativas propias, a maquinaria administrativa. "Pero eu desexo facer a música, a música que a min me gusta, ou permanecerei en silencio".[23] Este rexeitamento da burocracia, polos demais moi estendido entre a nobreza, simboliza en Bismarck unha profunda ansia dunha actividade independente. As declaracións destes anos deixan de translucir certa inclinación polas tarefas de estadista. Para el, o esencial entón era o seu desexo de ter na práctica unha marxe de actuación. O presidente ou ministro, dicía, "non tratan con persoas, senón con papel e tinta unicamente".[24]
Máis tarde, durante moitos anos, Bismarck dedicouse a administrar as súas posesións agrícolas, mentres no plano teórico preparábase con estudos que nos asombran pola súa amplitude. O servizo militar, cumprido a contragusto e de xeito moi irregular, interrompeu esas actividades. Durante este período continuaron os incesantes viaxes e a vida axitada; os seus veciños chamaban a Bismarck o "desenfreado".[23][24][25] A súa dedicación á agricultura complementouse cunha abundante lectura de obras históricas, filosóficas e literarias.[23] Interesouse especialmente por Shakespeare e Byron, deixando ao carón a Goethe: o verso que afirma que o home podería, sen odio, auto-marxinarse do mundo, arrepioulle.[24] Leu tamén, sen comprendelos ás veces, os filósofos radicais do seu tempo: David Friedrich Strauss, Ludwig Andreas Feuerbach e Bruno Bauer.[23] O mesmo falaba do seu "espido teísmo".
A longo prazo, Bismarck comprendeu que a vida campesiña, malia as viaxes e a lectura, tampouco colmaba as súas aspiracións máis íntimas. Chegou a dicir que a experiencia fíxolle ver o carácter ilusorio da felicidade arcádica dun agricultor fervoroso da contabilidade de partida dobre.[24] As súas opinións dos anos corenta conteñen unha severa autocrítica; nunha pasaxe di que se deixaba levar á deriva polo río da vida".[23] As súas relacións con amigos pietistas e o coñecer a súa futura esposa Johanna von Puttkamer provocaron cambios na súa intimidade.[26] Marie von Thadden, noiva dun dos seus amigos, e amiga íntima á súa vez de Johanna, intentou converter a Bismarck que aínda mantiña opinións moi heterodoxas no tema relixioso. Pero sería a enfermidade mortal de Marie o que levou ao que se deu en chamar a conversión de Bismarck,[24] o cal comezou a frecuentar os círculos protestantes e cristiáns, aínda que sen contraer un compromiso relixioso estreito. A ideoloxía esencialmente protestante-cristiá de Bismarck, intimamente ligada ao seu compromiso matrimonial e á súa voda, non pode abstraerse do seu modo de pensar global como político e estadista; no entanto, o cualificativo de "político cristián" tampouco parece moi axustado.
Bismarck entrara en contacto con Johanna von Puttkamer grazas á súa amiga Marie von Thadden. En decembro de 1846, pouco logo da morte desta última, Bismarck pediu a von Puttkamer a man da súa filla nunha carta sobradamente coñecida. Nela Bismarck falaba con toda franqueza da súa evolución relixiosa, limitándose así a cuestións xa sabidas polo seu futuro sogro, o cal, polo demais, debía de albergar certos reparos sobre a vida anterior de Bismarck.[22] Este, como era habitual nel, soubo achar un ton conveniente e preciso para agradar ao destinatario da carta, mesturando nela a sinceridade e a habilidade diplomática.[27] A misiva mostra, sen xénero de dúbidas, nos seus trazos esenciais os verdadeiros sentimentos do seu autor.
O matrimonio con Johanna celebrouse en xullo de 1847. Bismarck, nunha carta dirixida aos seus irmáns, definiuna como "unha muller de intelixencia e nobreza de sentimentos moi singulares".[28] Bismarck achou nela sostén e axuda ao longo de toda a súa existencia, precisamente porque evitou con exquisito coidado influenciala politicamente no máis estrito sentido da palabra.[28]
O Landtag unificado (1847 - 1851)
editar
Elección e desenvolvemento como membro do Landtag
editarBismarck comezou a súa actividade pública algunhas semanas antes da súa voda; en maio de 1847 a nobreza elixiuno membro do Landtag unificado prusiano.[29] O Landtag unificado de 1847 foi o primeiro parlamento verdadeiro da historia alemá. Nel, os liberais moderados dispoñían de maioría absoluta. O grupo das dereitas, que defendía a autoridade da coroa e os intereses da nobreza latifundista, contaba cunha representación moito máis reducida. Un dos seus membros era Bismarck, que sufriu, en principio, a decepción de ser nomeado deputado suplente.[30]
Bismarck xa tiña certa experiencia nestas lides, pois anteriormente exercera como Deichhauptmann das Dietas.[29] O futuro detractor do parlamentarismo iniciouse, xa que logo, na vida política dentro dunha actividade constitucional e parlamentaria.[30] Bismarck aliñábase entón coas forzas conservadoras. No seu primeiro artigo xornalístico, Bismarck defendía o dereito dos nobres terratenentes a practicar monterías nas leiras dos seus campesiños, e ademais a preservación do dereito patrimonial, opoñéndose con iso tanto ás esixencias dos liberais como ao credo dos absolutistas.[31] Bismarck estreitou os lazos con Leopold von Gerlach, amigo íntimo de Frederico Guillerme IV de Prusia. Gerlach representaba a corrente cristiá-constitucionalista-conservadora e rexeitaba o autoritarismo do Estado.
Na súa actuación dentro do Landtag unificado, Bismarck revelouse como un dereitista sen concesións e un rigoroso home de partido.[32] Xa en 1847 escribía á súa prometida: "O home aférrase aos principios mentres estes non son postos a proba, porque cando iso sucede, un os rexeita igual que o campesiño as súas vellas abarcas, e corre con todo o vigor que lle permiten as súas pernas, que para iso as ten".[30]
Defensa pola clase alta
editarEn principio, Bismarck defendeu os dereitos da coroa e da nobreza, cousa natural nel se temos en conta que era membro da última.[33] Bismarck saltou á fama cun rudo discurso no que atacaba decididamente a tese -non expresada, como é lóxico, con estas palabras- de que en 1813 a loita do pobo prusiano contra a dominación estranxeira había ter un único móbil: lograr unha constitución. Semellante discurso provocou, por suposto, unha sesión tormentosa do Landtag, e evidenciou, por unha banda, o seu temperamento combativo e violento e, por outro, a súa calma impertubable fronte a calquera ataque.[34] Cando, por exemplo, se lle prohibiu intervir durante algún tempo, Bismark, sacou un xornal do seu peto e comezou a lelo.[35] Con todo, o incidente converteu a Bismarck no loitador por antomasia contra o liberalismo e a constitución.[35] Os discursos de Bismarck desta época evidencian un ardor combativo e belixerante falto de argumentacións obxectivas e pronto a dar renda solta a súa cólera contra as circunstancias entón imperantes e contra os liberais.[34]
Semellante actitude volveuse evidente sobre todo en 1848. Os seus discursos dos anos 1848-49 combinan o marcado belicismo e o desprezo polo inimigo. Neste período inicial faltaba ese autodominio que Bismarck demostraría no futuro sen abdicar da súa dureza. Nun debate sobre a emancipación dos xudeus, Bismarck recoñeceu con orgullo que el recibira aqueles prexuízos co leite materno.[35] Declarábase partidario do Estado cristián e consideraba a loita contra os xudeus -era o sentir xeral da época- basicamente como unha loita confesional. Para Bismarck un xudeu deixaba de selo en canto se convertia a un dos credos cristiáns. No Parlamento de Erfurt desgustoulle a obriga de actuar de secretario á beira dun presidente xudeu (Eduard von Simson),[35] que durante o mandato de Bismarck se convertería no primeiro presidente do Tribunal Supremo de Xustiza do Imperio Alemán.[34]
Seguidor do prusianismo
editarDurante o ano revolucionario de 1848, Bismarck foi un loitador decidido en prol do prusianismo e da monarquía.[35] Arrepiado polas mostras de debilidade do monarca, pretendeu levar unha columna de campesiños armados a Berlín,[34] e cando a raíña escusou o seu esposo, alegando que durmía moi pouco, Bismarck contestou en ton groseiro: "Un rei ten que poder durmir!"[36] Bismarck, no fondo, non era consciente de que o movemento de 1848 estaba apoiado por sectores moi amplos nin comprendía a súa base nacional. Plenamente identificado coa ideoloxía prusiano-conservadora, falaba da "cobiza dos proletarios". Máis tarde editou un poema que os oficiais prusianos cantarían en Potsdam con motivo dos sucesos do 21 de marzo.[35] Os versos máis importantes, que sen dúbida reflectían os sentimentos do propio Bismarck, dicían así:
E entón un grito partiu o corazón:
Non seredes xa prusianos, seredes alemáns [...]
Aquí caeu un rei, pero non na contenda.
Termina aquí, Zollern, a túa historia gloriosa,
Fragmento dun poema de Otto von Bismarck.[37]
O rei xulgou a actitude de Bismarck naqueles días coas seguintes palabras: "Debe usarse unicamente cando a baioneta campe polos seus respectos".[38] Logo da revolución, Bismarck ingresou na "camarilla" creada polos irmáns Gerlach.[39] Nesta época, Bismarck pronunciou o seu famoso discurso sobre o Tratado de Olmütz, que constituitía o punto culminante da súa actividade parlamentaria.[39] Naquel tempo intentaba por todos os medios ao seu alcance defender o poder da coroa e os privilexios da nobreza. Participou na fundación do Kreuzzeitung ("Diario da cruz") e na asemblea constituínte da "Asociación para a defensa da propiedade e para o fomento do benestar das clases populares",[39] considerada polo pobo, non sen motivo, como o parlamento dos Junkers.[40] Os problemas da política interior acaparaban naquel tempo todo o interese de Bismarck. A cuestión alemá só cobrou importancia para el cando a elección do emperador en Frankfurt a converteu nun asunto máis da política prusiana.
Bismarck dirixiu con decisión e firmeza os seus ataques contra calquera tentativa liberal ou democrática. Pensaba que a opinión do pobo, base do movemento de 1848, fora máis ou menos dirixida. Cada un entendera por pobo o que lle "conviña", por regra xeral unha agrupación de individuos adictos á propia opinión. O seu desprezo polo pobo non lle impediu un intento de manipular ou dirixir a opinión pública. Bismarck escribiu ao seu irmán pedndo que lle enviase a Berlín adhesións, "moitas adhesións de particulares, aínda que cada unha delas sexa asinada por unhas poucas persoas, e se for posible de cada cidade; non importa que estean asinadas por unha soa persoa, porque neste caso non se darán a coñecer. Sopra, ferreiro, e gañarás diñeiro". Defensor sen concesións dos dereitos da nobreza terratenente, Bismarck axuizaba a política fiscal como unha especie de confiscación; chamaba ás eleccións dunha lotería e criticaba con extrema dureza calquera asomo de parlamentarismo; defendeu contra vento e marea a execución de Blum. Doutra banda, reiteradas declaracións desta época revelan que Bismarck non tiña en moi alta estima o talento político dos seus iguais da nobreza. Prusia carecía da clase social que facía política en Inglaterra. Do mesmo xeito que outros moitos nobres, Bismarck dirixiu os seus ataques contra o absolutismo e contra a opinión manifestada por Frederico Guillerme I: "Concibo o poder comme un rocher de bronze"..[39]
Cría que a revolución sairía do funcionariado e da clase media supostamente culta das grandes cidades. Atacaba con enerxía incansable a cobiza das capas sociais máis baixas e pensaba que o constitucionalismo era a fórmula máis cara. Combatía o matrimonio civil. Todas estas ideas evidenciaban unha indubidable influencia de Stahl,[41] cuxas teorías sobre o Dereito público causaran unha impresión moi fonda en Frederico Guillerme IV.
A súa actitude en política interior determinou tamén en gran medida a posición de Bismarck con respecto aos plans alemáns da Asemblea Nacional de Frankfurt. Non a combateu, como con frecuencua se afirmou, porque rexeitase as súas concepcións sobre política interior. Bismarck, home de ideoloxía prusiana e conservadora, non desexaba en absoluto que entón se solucionase a cuestión alemá. Nos tempos máis baixos do poder prusiano hai certas manifestacións de Bismarck nas que resoan ecos dunha política nacional. Pero ditas apreciacións desaparecerán cando a posterior evolución lle permita a Bismarck cifrar de novo as súas esperanzas en Prusia. Bismarck pretendía exclusivamente situar a Prusia á altura das grandes potencias, mentres que na política interior dedicaba todas as súas enerxías a combater a revolución. Na súa opinión, os plans da Paulskirche (sede do primeiro parlamento en Alemaña que foi elixido publicamente) apuntaba contra Prusia, intentando minar a súa posición e a súa base política.
O verdadeiro interese pola cuestión alemá espertará cando a elección do emperador en Frankfurt provoque diferenzas en Berlín. Naquel tempo, Bismarck, como oposición á "trola alemá", acostumaba referirse unha e outra vez ao seu acendrado prusianismo."Prusianos somos, e prusianos queremos seguir sendo!",[42] exclamou en certa ocasión. Bismarck tampouco axuizaba desde unha perspectiva nacionalista a sorte de Schleswig e Holstein, que tan profundas preocupacións suscitaba nos ambientes político. para el, a loita dos habitantes de Scheswig e Holstein significaba unha sublevación contra o seu lexítimo señor, o rei de Dinamarca.[43]
Bismarck opoñíase firmemente a que o rei de Prusia aceptase a súa elección como emperador decidida pola Asemblea Nacional de Frankfurt. Ademais desconfiaba das institucións oficiais, que se deixaron impresionar pola tremoia da Paulskirche. En abril de 1849 opinaba que Prusia debía seguir sendo Prusia, xa que así estaría en condicións de dar leis a Alemaña, dando ás súas palabras un ton e un acento novos: "Se preguntades a calquera que fale alemán pola unidade alemá, responderavos que a desexa; pero a min, con esta constitución, non me parece en absoluto desexable".[43] Na realidade, Bismarck só pretendía que reinase a harmonía e a concordia entre os distintos Estados alemáns e rexeitaba de plano calquera política unificadora que limitase o poder e a autonomía de Prusia.[43]
Así o demostra con especial claridade a oposición de Bismarck á política de unificación que levou a cabo o errado intento de conseguir, grazas ao goberno prusiano, os obxectivos nos que fracasara a Asemblea Nacional de Frankfurt.[43] Bismarck combateu ao líder de devandita tendencia unificadora (Joseph von Radowitz) con todos os medios ao seu alcance e converteuno en branco das súas burlas. Bismarck, que defendía o nacionalismo prusiano como un factor específico, temía que a monarquía prusiana desaparecese na "cheirenta axitación revolucionaria que estaba sumindo no caos ao sur de Alemaña".[43] Bismarck aínda non oíra cantar a ningún soldado alemán Was ist des Deutschen Vaterland? ("Que é da patria alemá?").[43] E cando un deputado liberal cualificouno de fillo prodixio de Alemaña, Bismarck respondeu: "A miña casa paterna é Prusia, e eu nin a abandonei nin a abandonarei xamais".[44] Pouco tempo antes afirmara que había que falar ao sentido común do home prusiano, non aos corazóns alemáns, enfocando así a cuestión desde a perspectiva da individualidade de Prusia e do belicismo en política interior, supoñen a máis dura crítica ás aspiracións alemás do seu tempo.[44] Por entón Bismarck non tiña aínda conciencia de que a política prusiana era tan pouco realista como a dos liberais. El quería establecer unha unión íntima con Rusia, animado -como os Gerlach- no seu pensamento interno pola convicción da solidariedade conservadora das grandes monarquías..[43]
En verdade, xa en 1849 hai unha serie de indicios que deixan de translucir a superación por parte de Bismarck das súas ríxidas ataduras á política interior. Nunha carta dirixida á súa esposa afirmaba que a cuestión alemá resolveríase por medio da diplomacia ou das armas;[45] nun dos seus discursos opinou que Frederico II o Grande non fomentara a unificación política, senón "o trazo máis destacado do nacionalismo prusiano: o militarismo".[45]
El sabía que hoxe, do mesmo xeito que nos días dos nosos pais, o son da trompeta, invitando aos prusianos a alistarse nos exércitos do seu soberano, conserva todos os seus atractivos para os oídos das xentes de Prusia, xa que se trata de defender as propias fronteiras ou de buscar a gloria e a grandeza de Prusia.
Frederico, despois de cortar con Frankfurt, puido elixir unirse ao seu antigo aliado, Austria, e asumir así o brillante papel que desempeñou o emperador de Rusia, é dicir, aniquilar, aliado con Austria, o inimigo común, a revolución. Tamén podería, co mesmo dereito que ocupou Silesia, impoñer aos alemáns, logo de rexeitar a coroa imperial que se lle ofreceu en Frankfurt, unha determinada constitución, aínda a risco de desequilibrar coa súa espada a lingüeta da balanza. Isto sería unha política nacional prusiana, que daría a Prusia (no primeiro caso en colaboración con Austria, e no segundo por si mesma) o rango necesario para conseguir para Alemaña a autoridade que merece en Europa. Estas palabras preludiaban sen sombra de dúbida a formulación política de problemas que predominarían logo nos anos cincuenta. No mesmo discurso chegou a afirmar que a "aguia prusiana" debía estender as súas "ás protectoras e dominar o espazo desde o Niemen inferior ata as Donnersberge". Estas palabras constitúen o primeiro indicio de que Bismarck aspiraba á hexemonía de Prusia no norte de Alemaña.[46] Pero en conxunto, a posición de Bismarck non se diferenciaba con nitidez da que mantiñan os seus amigos máis íntimos (Leopold von Gerlach sobre todo): estes non querían restinxirse exclusivamente ao gran rei prusiano e esforzábanse por evitar unha loita con Austria en interese dos obxectivos comúns da política interior de ambas potencias.
A este respecto, Bismarck defendeu, o 3 de decembro de 1850, o tratado preliminar de Olmütz (asinado o mes anterior),[46] polo cal Prusia renunciaba á súa política de unificación e chegaba a un acordo con Austria, cedendo ás presións de Rusia. O feito supuxo unha seria derrota para a política prusiana. Malia todo, Bismarck defendeu con habilidade e brillantez o acordo no famoso discurso pronunciado ante a segunda Cámara, do que quizais se pode deducir non era plenamente consciente de que, desde unha perspectiva imperialista, tal suceso significaba unha derrota para o Estado prusiano. Máis tarde xustificaríase aducindo que naquela época o exército prusiano non estaba en condicións de afrontar unha guerra. Con todo, a verdadeira razón da actitude de Bismarck foi moi outra: por entón estaba absorbido e influenciado por plasmar a solidariedade en política interior contra "a democracia negra, vermella e ouro", e dedicou todos os seus esforzos a manter a paz.[46] A destitución de Radowitz encheuno de xúbilo. Nas cartas que escribía á súa esposa comparaba a trola alemá e a ira contra Austria. Cría que a paz tamén lle interesaba a "o noso partido". Os exércitos conservadores non debían aniquilarse entre si; segundo el, non era honorable "condenar coa palabra o camiño da revolución e, con todo, seguilo na práctica".[46] Prusia e Austria, en pé de igualdade, debían reconciliarse entre si a expensas dos estados máis pequenos.
Malia as poderosas ataduras que a política interior lle impoñía á súa concepción da política exterior, o discurso contén formulacións diverxentes coas teorías sobre política exterior dos seus amigos conservadores:
A única base sa dun gran Estado -que marca demais diferenzas esenciais cos estados menores- é o exoísmo estatal e non o romanticismo; non é, xa que logo, digno dun Estado poderoso loitar por unha causa distinta aos seus propios intereses.[47]
Para un estadista é moi fácil chamar á guerra, pronunciar discursos afervoados e "confiar ao mosqueteiro, que se desangra sobre a neve, a obtención ou non da vitoria e a gloria para o seu sistema. Si, nada máis fácil para o estadista, pero ai daquel que nestes tempos non ache motivos plausibles para emprender unha guerra!".[48] Bismarck opoñíase á cualificación de Austria como país estranxeiro,[48] e de feito chamaba ao seu monarca herdeiro dunha longa serie de emperadores alemáns.
Estraña modestia a que nos obriga a non considerar Austria como unha potencia alemá. A única razón que se me ocorre é que Austria ten sorte de dominar zonas estranxeiras que na antigüidade foron sometidas polas armas alemás.[49]
Esta declaración de Bismarck interpretouse, erroneamente, no sentido panxermanista;[50] con todo, a súa concepción estaba en clara oposición á situación entón imperante: Austria era un Estado cuxo trazo fundamental non era o estar habitada por poboación alemá, senón o seu carácter de gran potencia que brandira a miúdo e con éxito a espada alemá.[48]
Esta serie de ideas, con todo, permanecían aínda englobadas dentro da espiñenta cuestión da política interior. O honor prusiano pasaba por refusar calquera tipo de unión contra natura coa democracia. Austria e Prusia eran as dúas potencias protectoras, con iguais dereitos, de Alemaña. Bismarck aínda cría daquela na auténtica igualdade de ambas potencias e estaba disposto a conseguila de facto á custa dos estados alemáns máis pequenos.[48] Cando pouco despois foi nomeado embaixador do Parlamento de Frankfurt, acudiu alí considerándose amigo de Austria. Xa en 1849 arrendou o seu patrimonio familiar e mudouse para Berlín. Así pois, ao chegar a tormentosa época revolucionaria, Bismarck renunciara á súa profesión de fidalgo campesiño.[48]
Embaixador en Frankfurt, San Petersburgo e París (1851 – 1862)
editarBundestag en Frankfurt
editar
En 1851 Bismarck converteuse en embaixador ante o Parlamento de Frankfurt ;[51] nese momento era o cargo máis relevante da diplomacia prusiana, e así o recoñeceu o mesmo Bismarck. O nomeamento dunha persoa carente de preparación no terreo diplomático para ocupar semellante posto constituía un feito extraordinario.[n. 2] A proposta partira de Leopold von Gerlach, que vía en Bismarck o eterno loitador contrarrevolucionario aliado con Austria. Bismarck marchou a Frankfurt, segundo as súas propias palabras, en estado de "virxinidade política".[51]
Durante vos primeiros momentos, as súas ideas sobre política interior permaneceron invariables con respecto ás que mantivera na época de 1848.[51] Ata 1852 seguiu pertencendo á segunda Cámara prusiana, e nela desenvolveu unha loita radical e moi persoal. Ese mesmo ano unha discusión política co destacado liberal Von Vincke desembocou ata nun duelo sen consecuencias. Como no pasado, Bismarck declarábase partidario dos Junkers[n. 3] e criticaba o sistema constitucional; é máis: nunha ocasión chegou a dicir que o pobo prusiano faría volver ao curro da obediencia ás grandes cidades, "aínda que para iso tivese que borralas do mapa".[51] Estas palabras valéronlle o cualificativo de "aniquilador de cidades".[52] Doutra banda, condenaba sen cesar o absolutismo, equiparandoo á burocracia liberal. Ao recibir o seu nomeamento de embaixador en Frankfurt, Bismarck chegou a burlarse de si mesmo afirmando: "A miña conversión en conselleiro privado é unha ironía coa que Deus me castiga por falar mal dos conselleiros privados".[51]
Á súa chegada a Fráncfort, Bismarck cría na igualdade de dereitos entre Austria e Prusia. Dende a época dos Hohenstaufen nunca gozara Alemaña de tanto prestixio. Pero este xuízo non tardaría en modificarse, a consecuencia da asistencia ás sesións do Bundestag: nel as discusións versaban sobre temas intranscendentes, e Bismarck falaba da charlatanería e presunción dos seus intelixentes membros, que todo o reducían a augallada; criticaba a vida social de Fráncfort, a afección desmedida dos diplomáticos polo baile e os trazos burgueses da sociedade daquela cidade. Bismarck víase obrigado a bailar o rigodón coas esposas dos seus provedores, pero polo menos "a xentileza de tales damas facíame esquecer a amargura polas desorbitadas facturas e malos xéneros que me proporcionaban os seus maridos".[53] Era o típico orgullo do Junker fronte á sociedade burguesa dunha antiga cidade imperial carente de nobreza cortesá. A pesar de todo, ao principio Bismarck sentíase moi a gusto, ata o punto de confesar a Gerlach nunha carta que "en Fráncfort vivía como Deus".[54]
O problema fundamental para o novo embaixador constituio a actitude a adoptar fronte a Austria, froito en boa parte do representante de Prusia ante o Bundestag.[54] Antes de 1848, Austria evitara vencer pola forza dos votos á segunda gran potencia alemá, malia que durante a época de Metternich a superioridade de Austria era, neste terreo, indiscutible. Ao iniciarse a súa estancia en Frankfurt, Bismarck visitara o ex chanceler Metternich no seu palacio de Johannisberg[54]; ao parecer, ambos os estadistas entendéronse moi bén. Metternich censuraba tamén a actitude do seu sucesor, Schwarzenberg, que recalcaba a supremacía austríaca. A partir de 1848, trala elección do emperador, os políticos austríacos vían en Prusia a un rival e desexaban relegala a un segundo plano. Bismarck pronto alzou a súa voz contra o desconsiderado goberno da maioría, que acabaría por arruinar a Confederación. Dábase conta de que, contrariamente ás súas propias ideas, Austria non tiña intención de recoñecer a igualdade de dereitos de Prusia, de modo que o primeiro obxectivo de Bismarck en Frankfurt centrouse en batallar pola igualdade, utilizando todos os medios ao seu alcance.[55] A raíz deste comportamento o embaixador ruso comparou a actuación de Bismarck coa dos estudantes. Para os seus colegas, a rudeza de métodos do novo embaixador prusiano evidenciaba unha falta de auténtica educación diplomática. Bismarck avogou pola igualdade ante o ministro plenipotenciario de Austria, o conde de Thun, nalgunhas ocasións empregando medios visiblemente drásticos.
No fondo, o motor da actividade de Bismarck no Bundestag foi a loita pola igualdade e non a preparación do terreo para dirimir a hexemonía en Alemaña. A finais de novembro, as diferenzas entre von Thun e Bismarck medraron, e o segundo informaba a Berlín:
Thun falaba e falaba, deixando translucir o seu fanatismo panxermanista; eu aducía que a existencia de Prusia, e máis logo da reforma, era un factum certamente molesto, pero tamén inmodificable; argumentei que tiñamos que partir de feitos e non de ideais, e rogueille que meditase se os resultados que Prusia ía alcanzar por camiños tortuosos poderían compensar as vantaxes da alianza prusiana; porque unha Prusia que -coa súa propias palabras- "renunciaba á herdanza de Frederico o Grande", para entregarse de cheo ao seu verdadeiro destino providencial de chambelán do imperio, non prexudicaría en Europa, e antes de aconsellar eu ao meu país unha política semellante, a cuestión tería que dirimirse pola forza das armas.[55]
Thun comparou a Prusia cun home ao que lle tocou o primeiro premio da lotería e pretendese que o acontecemento se repetise cada ano. Bismarck respondeu que se así pensaba Viena, Prusia tería que volver a xogar á lotería.[55] Foi esta a primeira vez que Bismarck considerou a posibilidade dunha confrontación con Austria, pese a ser consciente de que, reinando Frederico Guillerme IV, esa política era atolada. Quizais o que máis lle molestou das palabras de Thun foi advertir que escondían, no fondo, unha gran verdade. Nos anos posteriores aplicaría ás veces a Prusia a cita de Goethe: "viñemos a menos sen apenas darnos conta".[56]
Naquela época, Bismarck nin quixo nin contribuíu á ruptura con Austria. A postura de devandita ación debíase, segundo el, á súa propia situación interna. Con todo, non tardou en darse conta de que a federación era un simple freo para a política prusiana e en consecuencia comezou a recomendar unha política de independencia. Nunha carta á súa irmá escribía que o famoso lied de Heine:
O Bund, du Hund, du bist nicht gesund![56]¡Ai! Confederación, cadela, estás doente!
Pronto se convertería por decisión unánime dos alemáns en himno nacional. Bismarck pensaba que as esixencias prusianas debían ser satisfeitas mediante pactos individuais "dentro do ámbito xeográfico que a natureza nos destinou.[56] A Gerlach informoulle das diferenzas con Austria, "grazas ás cales tarde ou cedo ira a pique o carro da Confederación, no cal o cabalo prusiano tira cara a adiante mentres o austríaco faino cara atrás".[56] Neste sentido, Bismarck obrou con absoluta coherencia: ao negociar os dereitos da prensa, conseguiu que non se perseguisen os ataques á estabilidade da federación. Con marcada ironía chegou a afirmar que esas circunstancias á prensa libre entusiasmábanlle. Bismarck criticaba con dureza o egoísmo político dos Estados alemáns que perseguían unha política alemá, buscando na realidade o seu propio interese.[57] Máis tarde, sendo chanceler do Imperio, comportaríase de modo similar e falaría do abuso da palabra de Europa por parte das grandes potencias.[56] Bismarck foi sempre un aberto partidario de defender os intereses do propio estado, pero tamén é verdade que presupuxo nos demais a mesma actitude.
Durante a súa estancia en Frankfurt, Bismarck despregou unha frenética actividade informativa, que abarcaba desde escritos oficiais ata citas privadas. Con toda seguridade non debeu de ser un opoñente fácil para os austríacos, e polos informes destes sábese que as súas manifestacións non sempre coincidían no ton coas informacións que, como embaixador, enviaba aos seus superiores. A postura de Bismarck era moi sincera e veraz,[58] pero xa entón desconcertaba os seus interlocutores, precisamente pola súa expresiva franqueza. O estadista inglés Disraeli avisou en certa ocasión: "Coidado con ese home, porque quere poñer en certa práctica o que di".[56] O propio Bismarck queixouse unha vez do dificultoso que resultaba convencer os austríacos da falsidade da teoría (baseada en tradicións xa obsoletas) da mentira como factor consubstancial á diplomacia.
Durante a súa etapa en Frankfurt, Bismarck sabía que o seu marcado "prusianismo" non acharía eco ningún en Frederico Guillerme IV, nin que sería ministro durante o seu reinado. Posteriormente diría que devandito monarca esixiulle unha obediencia cega: "Vía en min un ovo que el mesmo puxera e que chocaba, de modo que á hora das diferenzas, pensaba sempre que o ovo quería ser máis listo que a galiña".[60]
Noutra pasaxe escribe: "¡Ai!¡Oxalá puidese un obrar segundo o seu libre albedrío! Con todo, heme aquí malgastando as miñas forzas ás ordes dun señor ao que só cabe obedecer acudindo á relixión". Este estado de ánimo explícase tamén polas preocupacións que suscitaba en Bismarck a política prusiana durante a guerra de Crimea.[59] Bismarck avogou con firmeza para que o seu país non emprendese acción algunha contra Rusia:
Produciríame unha profunda inquietude que, ante a posible tormenta, buscásemos protección axustando a nosa fermosa e mariñeira fragata ao vello e carcomido esquifre de Austria. Nós somos mellores nadadores que eles e ademais un aliado moi desexable para calquera.[59]
As grandes crises xeraban a borrasca que impulsaba o auxe de Prusia.
Durante a guerra de Crimea, os representantes dos Estados centrais no Bundestag coincidían coa política emprendida por Bismarck de non deixarse arrastrar por Austria a un conflito. De calquera forma, en Bismarck esta perspectiva confluía co seu desexo de desvincularse de Rusia e Austria, que antes da guerra de Crimea socavaban a posición de Prusia. Bismarck esperaba unha agudización da oposición entre Austria e Rusia, feito que constituía un requisito previo para que Bismarck lograse os éxitos políticos na fase de creación do Imperio, xa que durante a guerra de Crimea traballou con todas as súas forzas para que Prusia non se enfrontase con Rusia.[59]
Dentro dese contexto, Bismarck non cansaba de atacar o brando romanticismo político de Frederico Guillerme IV, ao mesmo tempo en que acentuaba a súa oposición aos gobernantes austríacos do seu tempo.[59] Cando ao finalizar o conflito de Crimea, Prusia non foi invitada á Conferencia de París, Bismarck encolerizou e comparou o seu estado de ánimo co da primavera de 1848.[59] Pouco despois avisou nun amplo informe de que Austria era o único país ante o que Prusia podería sufrir unha derrota ou unha vitoria duradeira.[n. 4]
Na realidade, Bismarck non desexaba daquela provocar guerra ningunha, sobre todo porque sabía que iso era imposible reinando Frederico Guillerme IV. No entanto, era plenamente consciente de que algunha vez habería que afrontar ese combate xerado polos problemas do dualismo alemán, e por iso as palabras de Bismarck[63] non falan da desaparición da regulación do dualismo alemán, ao contrario que outras interpretacións erróneas. Nunha carta dirixida ao seu amigo Gerlach, Bismarck esixe unha delimitación das esferas de influencia en Alemaña cunha liña de demarcación xeográfica ou política.[61] Así polo menos unha guerra como a dos sete anos aclararía as relacións entre Prusia e Austria.
A Austria amiga deviñera no incondicional inimigo Habsburgo, polo que se estaba perdendo a esperanza de que a situación cambiase cunha política interior austríaca distinta. Prusia seguiría sendo sempre o "suficientemente poderosa como para deixarlle a Austria a liberdade de movementos que ambiciona. A nosa política non ten outro campo de manobras que Alemaña[...] Nós quitámosnos o un ao outro da boca o aire que respiramos, un ten que retroceder, xa sexa voluntariamente ou obrigado por outro". De todos os xeitos, estas palabras non queren dicir que Bismarck se aventurase polo camiño que iniciaría máis tarde, en 1866. A expresión do dualismo milenario, vaga e imprecisa e retrotraída demasiado atrás no tempo, emana do contraste entre a Alemaña do norte e a do sur, entre a protestante e a católica. Bismarck non pretendía eliminar o dualismo, senón poñer en hora o reloxo do progreso.[62] A este respecto, Bismarck era consciente de que a Alemaña do norte era unha zona de influencia de Prusia. Esta nación non estaba aínda fixada, e así o demostraba unha simple olleada ao mapa. Nesta situación, Bismarck pensou ata en estabelecer contactos políticos coa Francia de Napoleón III. Outras potencias crían que Prusia e Francia non poderían converxer xamais, e isto debilitaba a posición de Prusia. Bismarck visitou dúas veces París desde Frankfurt para entrevistarse con Napoleón, e tivo a impresión -xusta polo demais- de que o sobriño do gran Napoleón era máis anódino e banal do que o mundo supoñía.[61][62]
Os contactos de Bismarck con Napoleón provocaron unha famosa disputa con Gerlach sobre unhas directrices políticas determinadas pola situación interna. Para Gerlach, Napoleón representaba o fermento revolucionario e en consecuencia calquera tipo de negociación con el supoñía unha acción diabólica. Ao revés que o seu amigo Bismarck, Gerlach pensaba que as conviccións sobre política interior carecían de relevancia no campo da política exterior. De Francia unicamente interesáballe a súa reacción fronte a Prusia.
Polo que a persoas e potencias estranxeiras concerne, eu non podo xustificar as simpatías ou antipatías, nin admito as dos demais, porque non mo permite o sentido do deber no servizo exterior do meu país. De aí arrinca o embrión da infidelidade co señor ou o país ao que se serve.Gerlach[64]
Gerlach defendíase así da acusación bonapartista. El era prusiano e na política exterior o seu ideal baseábase nunha absoluta carencia de prexuicios, na independencia á hora de axuizar a aversión ou predilección por Estados estranxeiros. Napoleón non era o representante exclusivo da revolución, pois por todas as partes xurdían individuos que afundían firmemente as súas raíces no substrato revolucionario.
Moitas das concepcións que vostede menciona na súa carta están xa periclitadas, e con todo afixémonos a elas; o feito non debe marabillarnos, do mesmo xeito que tampouco nos marabilla esa serie de prodixios durante as vinte e catro horas do día; debemos impedir, en consecuencia, a aplicación do concepto de "prodixio" a fenómenos que en si non son máis asombrosos que o nacemento e a vida cotiá do home.Bismarck[65]
Con esta argumentación Bismarck corta coa ideoloxía no fondo determinista do seu amigo Gerlach e, polo tanto, coa do monarca prusiano: "Debemos gobernar aténdonos á realidade e non á ficción".[65][n. 5] No seu transcurso, Bismarck non abxurou da súa concepción do mundo monárquico-conservador e protestante, aínda que rexeitou terminantemente cimentar nela unha política exterior moi limitada no plano teórico.[62][65] As súas ideas sobre a política exterior sufriron unha evolución -non sempre tida en conta- que por entón se impoñía xa por toda Europa. Ata Rusia abandonou a política de principios que desembocara na súa alianza con Austria.
Bismarck non abrigou, en ningún momento da disputa, a intención de cortar con Gerlach,[65] e de feito nunha das súas cartas confesáballe que estaba disposto a transixir e reparar a inxustiza, se lle demostraba que a súa posición era equivocada.[62][n. 6] Gerlach opinaba, con todo, que o talante aberto do seu opoñente era pura retórica; o comportamento de Bismarck en Frankfurt e os seus consellos a Berlín adquirían paulatinamente formas máis enérxicas;[65] chegou a rexeitar de xeito tallante unha converxencia tácita con Austria. Un representante desta última potencia cualificou unha das súas conversacións con Bismarck cos adxectivos "miserable e case non crible".[65] O conde de Rechberg, interlocutor austríaco de Bismarck, afirmaba en 1862:
Se o señor Bismarck fose experimentado nas lides diplomáticas, sería un dos grandes estadistas de Alemaña, se non o primeiro; é valente, firme, ambicioso, fogoso, pero incapaz de sacrificar as súas ideas preconcibidas, os seus prexuízos ou as súas ideas partidarias a calquera principio de orde superior; carece por completo de mentalidade política práctica. É un home de partido no máis estrito sentido da palabra.[62]
Rechberg xa non se recataba en afirmar que Bismarck non parecía disposto a someterse aos ditados superiores dunha política gobernamental conservadora: Prokesch, outro dos opoñentes de Bismarck, reafirmaríao máis adiante en Frankfurt con maior contundencia. Prokesch, xa que logo, percibía con claridade meridiana a esencia prusiana, o prusianismo subxacente á actitude de Bismarck, cousa que este último nunca negou; criticou ademais con dureza o engano mutuo da xente mercé á "mentira sistematizada" que facultaba a calquera para falar de sacrificarse en prol de Alemaña no canto de recoñecer que se persegue o propio interese.
Ao concluír a guerra de Crimea, Austria quedou bastante illada no exterior. A Santa Alianza -e así o constatou Bismarck con aire satisfeito- morrera.[66] De todos os xeitos, dous feitos coartaban a liberdade de acción de Prusia: a enfermidade do rei Frederico Guillerme IV e o non estabelecemento da rexencia ata 1858, que proporcionaría ao futuro rei Guillerme a liberdade de acción política. A nova orientación, que en principio abrigaba o príncipe rexente, restou a Bismarck apoios en Berlín.[66] O rexente falou do futuro chanceler con escasa simpatía, e a súa esposa Augusta odiábao desde 1848. O programa das conquistas morais de Prusia en Alemaña estaba en franca oposición ao ton utilizado por Bismarck en Frankfurt. Malia todo, este último intentou exercer unha constante influencia en Berlín para conseguir os seus obxectivos políticos,[62][66] e entre outros asuntos insistiu en que Prusia, se mostraba unha actitude liberal, podería fixarse metas tan amplas que Austria sería incapaz de aceptar; no entanto, gardaríase moitísimo de provocar a Prusia con métodos propagandísticos liberalizadores para gañar así as simpatías nacionais de Alemaña.[62] A Prusia non lle custaría grandes esforzos neutralizar a Austria neste terreo.
A finais de marzo de 1858, Bismarck presentou ao príncipe Guillerme un extenso memorando coñecido como o "Libriño del señor Bismarck",[66] que non debeu de impresionar demasiado o rexente, no improbable caso de que chegase a ler os seus prolixos argumentos. O memorando revelaba con especial claridade a concisión expresiva de Bismarck, a súa aptitude para as metáforas e comparacións certeiras e o seu estilo depurado.[62] Para Bismarck, a identificación entre o Bundestag e Alemaña era unha pura ficción:
Os intereses de Prusia coinciden de maneira total cos da maioría dos países pertencentes á Confederación, excepto Austria, e non cos dos gobernos de devanditos países, e nada máis alemán que o desenvolvemento dos intereses particulares de Prusia ben entendidos.[66]
Esixía a independencia da política prusiana e aventurou a idea de utilizar as institucións liberais en favor de Prusia e contra Austria e a Confederación.[62] En marzo de 1859 afirmou, no curso dunha conversación, que o pobo alemán era o mellor aliado de Prusia;[66] Bismarck quería negociar cos estados alemáns á marxe da Confederación, igual que ocorreu otrora coa Unión Aduanera Alemá.[67] Máis tarde esixiu ao primeiro ministro de Prusia que sacase á luz do sol, para que a xente coñecese, as plantas do invernadoiro da política da Confederación; manifestou ata que ata na cuestión de Schleswig-Holstein cabería adoptar unha actitude máis acorde coa idiosincrasia nacional..[67]
Dado que o rexente pretendía unha política de boas relacións con Austria, tales suxestións foron en van para Berlín. A posición de Bismarck en Berlín debilitárase desde a formación do gabinete da nova era. O seu comportamento en Frankfurt motivara o odio dos políticos austríacos e dos estados centrais. A súa táctica chocaba frontalmente co intento de efectuar conquistas morais en Alemaña. Daquela, Bismarck non gozaba practicamente de ningunha simpatía entre os representantes dos demais Estados alemáns. Á fin, a influencia da diplomacia austríaca logrou o traslado do incómodo embaixador ante o Bundestag, feito que Bismarck xulgou como unha derrota da súa propia política.[62][68] Malia que o nomeaba embaixador en San Petersburgo, considerado o cargo máis relevante da diplomacia prusiana, Bismarck non falou de que querían silencialo xunto ao Neva.[62] O asunto foi, para el, unha traizón;[62] de feito o embaixador austríaco en Berlín decatouse do traslado antes que o propio interesado.[68] Bismarck cualificou este feito, moi acertadamente, como unha vitoria da política de Austria, pois tirábao da súa verdadeira tarefa. Na sesión de despedida da Dieta de Frankfurt, Bismarck renunciou ás habituais observacións fraseolóxicas características de tales ocasións,[62] co que o embaixador presidencial austríaco non puido pronunciar o seu proxectado discurso de despedida a Bismarck.[68]
Este, durante os seus últimos días de estancia en Frankfort, reuniuse a miúdo co embaixador italiano,[68] feito que provocou unha enorme inquietude ante a guerra que se aveciñaba entre Austria, por unha banda, e Francia e Italia, polo outro. En maio de 1859, Bismarck escribía ao edecán do rexente:
Dada a situación actual, temos de novo seguro o primeiro premio, se deixamos a Austria e Francia desgastárense na guerra e logo encamiñámonos para o sur con todas as nosas tropas, arrincamos os postes fronteirizos e cravámolos de novo no lago Constanza ou ben na zona onde cesa o predominio do protestantismo.[68]
Segundo el, os habitantes de tales territorios poñeríanse de bo grado á beira de Prusia antes que a favor dos seus gobernos anteriores, máxime se o rexente cambiaba a denominación de reino de Prusia polo de reino de Alemaña. Neste aspecto Bismarck subvaloraba as forzas antagónicas dos territorios protestantes e limitaba o seu plan de trasladar as fronteiras respectando o sur católico.[62][68]. Naquela época, Bismarck, do mesmo xeito que Ferdinand Lassalle, desexaba aproveitar a guerra entre Francia e Austria como arma arreboladiza contra a potencia dos Habsburgo.[62] Anteriormente, Bismarck xa deixara dito que as grandes crises xeraban o clima propicio para que Prusia emprendese unha política expansionista.[68] Malia todo, Bismarck, de dirixir os rumbos exteriores do seu país, dificilmente seguiría a política exposta nesa carta privada. Doutra banda, a misiva revela sen ambaxes a súa meta final, panprusiana e protestante.[62][69] Bismarck non aspiraba en absoluto a fixar as fronteiras dun Estado alemán reducido. Ata en 1866, a limitación do expansionismo prusiano ao norte de Alemaña e á zona de predominio protestante haberían de desempeñar un papel de primeira magnitude. Malia todo, a carta reflicte fielmente a evolución de Bismarck, que de aliado de Austria pasa a ser o seu máis enconado opositor e mostra ao mesmo tempo a superación de calquera política expansionista ríxida e pechada en si mesma.[69] A advertencia de non colocarse fronte a Rusia, xa non merecía crédito no interior. No entanto, no plano político, a evolución persoal de Bismarck enriqueceríase con novas experiencias fora do reducido escenario de Frankfurt e sería consecuencia directa do seu nomeamento como embaixador de Prusia ante a corte de San Petersburgo.[62][n. 7]
Embaixador en San Petersburgo
editar
Bismarck chegou a San Petersburgo no final de marzo do ano 1859. A cidade en principio causoulle unha impresión moi grata: "O único que me saca dos eixes é non poder fumar pola rúa".[69][70][n. 8] En San Petersburgo, Bismarck foi recibido pola familia real de brazos abertos. Unha longa enfermidade interrompeu as súas actividades.[70] Ademais permaneceu fóra de devandita cidade, concretamente en Berlín, durante case un ano esperando o seu nomeamento como ministro.
Durante os primeiros meses en San Petersburgo, Bismarck, do mesmo xeito que fixera durante a guerra de Crimea, centrou todos os seus esforzos en impedir unha intervención de Prusia en favor de Austria,[69][70] consciente de que Rusia non o toleraría. Prusia, pensaba, non era o bastante rica como para esgotar os seus recursos en guerras "que en nada nos benefician".[62][70] Falaba tamén da posibilidade de aproveitar a situación creada para romper coa Confederación:
O meu entender, as relacións de Prusia coa Confederación constitúen un flaxelo para o noso país, que cedo ou tarde teremos que curar ferro et igni, se non aproveitamos a estación propicia para emprender o tratamento oportuno.[69]
Bismarck predicaba o separamento do Bundestag, dominado por Austria e os Estados centrais, pero doutra banda aceptaba con resignación a política exterior do seu país:[70]
Seguiremos sendo unha táboa á deriva sucando as nosas propias augas, empuxada dun lado para o outro por ventos estranxeiros, e que ventos!: mesquiños e cheirentos.[73]
Naquela época, Bismarck defendíase dos continuos ataques que lle dirixía a prensa,[73] recriminándolle a súa mesquiña concepción da política exterior. A el, con todo, parecíalle honroso ser temido polos inimigos de Prusia[62] e rexeitaba o reproche que lle facían de querer entregar aos franceses a beira esquerda do Rin.[70] Nunha última polémica con Leopold von Gerlach, Bismarck xustificou o seu xuízo sobre Napoleón III, aducindo que non se lle debía conceder demasiada importancia. Para el, a política prusiana debía atender a criterios de pragmatismo político.[62] Certo que non desexaba unha alianza con Francia, pero tampouco había que desvotar esa posibilidade, "pois non se pode xogar ao xadrez cando a un lle prohiben de antemán 16 das 64 cadros".[73] Cría útil para a política prusiana a creación dun Estado italiano, sustentando así unha opinión antagónica á dos seus amigos conservadores. En decembro de 1860 escribía ao ministro:
Polo que respecta á política interior do meu país, son, por convicción e por pragmatismo, amén de por costume, tan conservador como mo permite o meu monarca e dono e señor, e sería capaz de ir ata a Vendée ata por un rei con cuxa política discordase; pero só polo meu rei. Con todo, no concernente ás relacións cos demais países, eu non recoñezo compromiso ningún baseado nos principios; eu contemplo a súa política unicamente á luz da utilidade que ten para o meu país.[74]
En setembro de 1861, Bismarck criticou a visión negativista que ofrecía o programa político do partido conservador,[75] pois se limitaba a dicir que non era o que non quería. Na súa opinión,[62] a idea de solidariedade entre os intereses conservadores constituía unha perigosa ficción; atacou a "patraña da soberanía" dos príncipes alemáns e defendeu certas institucións comúns.[75] "Ademais, non entendo por que retrocedemos como donicelas ante a idea de que exista unha representación popular, xa sexa no seo da Confederación ou nun Parlamento da Unión Aduaneira".[75]
Con esta idea da representación popular, Bismarck pretendía atemorizar os gobernos dos restantes Estados alemáns e ao mesmo tempo confluír con esa poderosa corrente da época que fomentaba os sentimentos nacionalistas.[75] Foi el o primeiro en expresar a idea de unificar Alemaña, excluíndo a Austria, e esbozou un intento de solucionar o problema coa axuda dunha Asemblea Nacional.[75][n. 9] Bismarck, xa que logo, pensaba que Prusia podería negociar cos restantes Estados á marxe e aínda en contra dos desexos da Dieta de Frankfort.
Mentres na época da revolución Bismarck recalcaba o seu acentuado prusianismo, agora, nas súas formulacións, identifícanse o interese de Alemaña e o de Prusia. Xa no verán de 1860 afirmaba:
O caso é que a longo prazo só temos un punto de apoio seguro [...] o vigor nacionalista do pobo alemán, e así será mentres este considere ao exército prusiano o seu paladín e a súa esperanza de futuro e non vexa que entramos en guerra para favorecer a outras dinastías que as dos Hohenzollern.
En marzo de 1861 manifestou que a monarquía dos Habsburgo debía trasladar o seu centro de gravidade a Hungría.[70]
Todos estes proxectos e insinuacións políticas xurdiron nun momento histórico no que Prusia tiña dificultades crecentes no interior. O conflito constitucional prendeu coa cuestión da reforma do exército, da que o rexente fixera un asunto persoal. Von Roon, ministro de Guerra e contrario aos liberais na nova era, defendeu o nomeamento de Bismarck como ministro.[75] O rexente, no entanto, resistíase a dar ese paso, pois receaba de Bismarck: "Considerábame máis fanático do que era na realidade".[75] Por entón, Bismarck, pese á súa ideoloxía conservadora, propúxose, en prol da política alemá, non agudizar a oposición aos liberais e tiña as súas dúbidas sobre a oportunidade do desexo do rei de recibir en Kaliningrado o xuramento de fidelidade,[76] idea que arrepiaba os liberais. Bismarck pensaba que a coroa só podería evitar os conflitos internos propiciando unha evolución da política exterior.
A falta de experiencia política contribuíu poderosamente á tendencia actual a examinar con lupa os asuntos máis nimios: desde hai catorce anos habemos inculcado á nación o gusto pola política, pero non satisfixemos o seu apetito e agora busca alimentos nas sumidoiros. Somos case tan frívolos como os franceses; estamos convencidos do noso prestixio no exterior e, con todo, toleramos moitísimas cousas no interior.[76]
Bismarck recomendaba con eficiencia unha política exterior máis independente cada día de simpatías dinásticas.[76] A oposición da Cámara baixa á reforma militar desaparecería dunha plumada se o monarca deixaba entrever que utilizaría o exército para apoiar a política de unificación nacional. Esta análise captaba moi acertadamente a actitude da Dieta; doutra banda, Bismarck desexaba actuar con contundencia contra os deputados da oposición.[76] Nunha carta a Roon vaticinaba que o seu nomeamento non tardaría en demostrar que o rei estaba moi lonxe de darse por vencido:
Quizais entón, ao pasar revista o ministro a un batallón preparado para a loita, produza unha impresión que é impensable na actualidade; é máis: se antes se daba a matraca con ruído de sabres e rumores de golpes de Estado, a miña vella reputación brutal de irreflexivo axudarame e todo o mundo pensará: "Caramba, xa empezou o barullo". Entón non cabe dúbida de que o resto dos Estados se avirán a negociar.[76][n. 10]
En marzo de 1862 Bismarck recibiu a orde de abandonar San Petersburgo. No entanto, o rei Guillerme non estaba aínda decidido completamente a nomealo ministro.[76]
Embaixador en París
editarEn abril de 1862 trasladouse a París como embaixador de Prusia e alí permaneceu ata setembro dese mesmo ano.[76] Estes meses foron máis ben unhas vacacións, pois Bismarck non tivo demasiado traballo.[76] Aproveitando a súa visita á Exposición Internacional de Londres, entrou en contacto con destacadas personalidades da vida inglesa.[76] Ao marchar á capital francesa, Bismarck foise só, pois deducía dunha observación do seu rei que o seu nomeamento ministerial estaba próximo. Aburado pola impaciencia, escribía unha carta tras outra á súa patria, sobre todo a Roon, instándoo a que tomasen a decisión que esperaba. A súa muller, con todo, que non desexaba en absoluto que fose nomeado ministro, confiaba en que, de chegar ao cargo, duraría nel moi poucos meses.[77] Naqueles anos, Bismarck non ambicionaba o cargo de ministro e de feito insistiu en varias ocasións en que prefería a embaixada, posto que lle parecía un paraíso comparado co enlouquecedor traballo ministerial: "No entanto, se me apuntan cunha pistola pedíndome que responda si ou non, tería a sensación de cometer covardía se na situación actual, tan intricada e difícil, respondese cun "non".[77] En París, a provisionalidade da situación azougábao. Desexaba asumir as súas responsabilidades, pero tamén era consciente das dificultades que entrañaba o seu cometido e decidira que só aceptaría o cargo de primeiro ministro contando co apoio incondicional do rei.[77]
Desde a súa estancia en San Petersburgo, o seu estado de saúde causáballe serias preocupacións.[77] Na época de Frankfurt queixábase de que a súa existencia transcorría entre o despacho e as recepcións. "A miúdo invádeme unha sensación de profunda nostalxia cando logo de finalizar o traballo oficial, cabalgo, solitario, polo bosque e recordo a tranquilidade bucólica da miña vida pasada".[77] Malia todo, en Frankfurt, non se resentiu o seu saúde. O seu labor no Bundestag deixáballe tempo suficiente para montar dacabalo e para nadar.[77] En 1859, con todo, contraeu unha grave enfermidade; durante longo tempo padeceu as súas secuelas, lamentándose por non restablecerse completamente. A principios de 1862 -ano en que foi nomeado primeiro ministro[77]- dicía: "Tres anos antes fora un ministro aceptable, pero hoxe véxome como un artista da equitación doente e obrigado a seguir cos seus saltos".[77][n. 11]
Bismarck explicou entón que tiña un temor reverencial a inmiscirse nas negociacións sobre o seu futuro.[77] Era algo moi típico nel: estaba dividido no seu interior e xogaba sempre con varias posibilidades en orde ao seu destino tanto persoal como político. Bismarck mantivo sempre a opinión de que nin sequera un grande estadista podía configurar a historia.[77] Axuizaba con resignación os seus propios actos e a situación do seu país.[78] En novembro de 1858 acariñaba a idea de retirarse aos "canóns de Schönhausen", é dicir, renunciar á actividade política.[77] Nos tempos da nova era a situación da súa patria desesperáballe:
Pero Deus, que pode preservar e aniquilar a Prusia e ao mundo, sabe por que as cousas teñen que ser así, de maneira que non desexamos exasperarnos co país que nos viu nacer nin co seu goberno, por cuxa iluminación rezamos [...] ¡SEXA O QUE DEUS QUEIRA!, pois todo é cuestión de tempo, os pobos e os homes, a necidade e a sabedoría, a paz e a guerra, que van e veñen como as ondas mentres o mar permanece. Aos ollos de Deus, que son as nacións e a súa poder e a súa gloria, senón formigueiros e colmeas que esmaga o pezuño dun boi ou alcanza a habilidade disfrazada de apicultor?[79][n. 12]
Malia as súas ansias por servir ao seu país, Bismarck, a quen de entre as múltiples condecoracións só impresionaba a medalla de salvamento, carecía de calquera ambición ou vaidade externa. Sempre foi da opinión de que o individuo non podía forxar o destino: "Só nos queda esperar ata oír os ecos do paso de Deus a través dos acontecementos, e logo correr de fronte para asir a punta da súa túnica".[79]
Dentro da análise global de Bismarck, débese considerar tamén a súa estreita vinculación coa natureza, o seu amor polas plantas e a súa alegría ante calquera paisaxe fermosa. A infinidade de descricións paisaxísticas que poboan a súa correspondencia demostran a súa extraordinaria forza expresiva.[79] Os informes de Bismarck revelan ao seu autor como un dos mellores prosistas en lingua alemá do século XIX.[79] Foi tamén un bo pai de familia, amoroso e comprensivo cos seus fillos; á súa muller intentou sempre consolala polas obrigacións oficiais inherentes ao seu cargo, que para ela, con toda seguridade, non debía de ser nada agradable. Johanna esperou de moi mal grado a posibilidade de que o seu esposo se convertese en ministro.[79] De feito, Bismarck comunicou á súa esposa o seu nomeamento cando esta xa debía de sabelo: "Decatáchesche da nosa desgraza nos xornais".[79] Por outra banda, semanas antes Bismarck conviñera con Roon unha clave para que o primeiro regresase a Berlín ao chegar a hora decisiva.[79] Con todo, unha viaxe de vacacións a Biarritz fíxolle esquecer por completo a política.[79] En devandita localidade pasou uns días inesquecibles en compañía do diplomático ruso príncipe Orlov e a súa nova esposa.[80] En carta á súa irmá, Bismarck recoñecía que quedara namorado un pouco da "bonita princesa":[80] "Ti sabes que isto me pasa en ocasións, sen que faga dano a Johanna".[80] Á súa esposa escribiulle dicíndolle que as vacacións acabaran por restablecelo completamente.[79] Do mesmo xeito que no pasado fixera en Aquisgrán, Bismarck prolongou motu proprio o seu permiso e esqueceuse do correo e da prensa.[79] O regresar a París encontrou un telegrama de Roon coa clave convida:
Periculum in mora, dépêchez-vous.[79]O atraso é perigoso, apúrate.
Causas do nomeamento como ministro
editarÁ vista do rumbo que tomara o conflito consitucional, o rei viuse metido nun aperto. De existir outra solución, Guillerme I non nomearia a Bismarck primeiro ministro. As reflexións históricas posteriores fixéronnos esquecer a miúdo que no momento do nomeamento todo parecía indicar que o poderío da coroa prusia, lonxe de ascender, declinaba. Desde a morte de Frederico o Grande, ningún gran rei ocupara o trono de Prusia. A simpatía que desprende a sinxela personalidade de Guillerme I non debeu encubrir o feito de que como rexente e como monarca levara a Prusia a un calello sen saída.[81] Quixo abdicar, pois a ideoloxía dos seus ministros non lle permitía continuar a política que parecía indicarlle a súa conciencia. Se Frederico, príncipe herdeiro que accedeu a un trono imperial ferido de morte, aproveitase entón a oportunidade, Bismarck non sería nomeado ministro e a historia prusiana e alemá seria moi distinta.[81] A negativa do príncipe herdeiro a aceptar en setembro de 1862 a proxectada abdicación do seu pai, debeuse en primeiro lugar a consideracións humanitarias, aínda que quizais lle influíse tamén a sensación de ter que afrontar unha tarefa irresoluble.
O plan de abdicación do monarca xerou, para Bismarck, unha situación nova. A abdicación, polo menos nun principio, significaría unha vitoria dos liberais, cousa que Bismarck e o seu amigo Roon estaban dispostos a evitar por forza.[82] Ao chegar a Berlín, o seu nomeamento non estaba nin moitísimo menos decidido. Nunha entrevista efectuada no castelo de Babelsberg entre Guillerme e Bismarck, o rei discutiu minuciosamente co seu interlocutor a situación desesperada, e ao final acabou convencido e de acordo con Bismarck en que había que adoptar medidas enérxicas contra a Cámara dos Deputados.[82] Nomeouno primeiro ministro porque non quedaba outra opción. Bismarck comprometeuse a poñer en práctica a reforma militar aínda coa oposición da maioría da Cámara de Deputados. No curso da entrevista, Bismarck prometeu solemnemente ao monarca fidelidade absoluta e incondicional,[83] rendéndolle case vasalaxe igual que nas épocas pretéritas, pero ao mesmo tempo suxeriulle a destrución do borrador do programa que formulara por escrito.[83]
Nomeamento como ministro
editarO 23 de setembro de 1862, Bismarck foi nomeado ministro e presidente en funcións do Consello de Ministros;[83] o 8 de outubro tivo lugar o nomeamento definitivo e firme.[83] O rei desfíxose en desculpas coa súa esposa por nomear para o cargo o seu mortal inimigo: "Logo de orar e analizar cuidadosamente o asunto, tomei por fin esa decisión",[83] escribiu á raíña Augusta.
Neses días, ninguén era capaz de imaxinar nin de lonxe que tal nomeamento iniciaba unha colaboración de case tres décadas entre o monarca e o seu novo primeiro ministro. Tampouco cabía supoñer que ese home, ao que o pobo tachaba de Junker polo seu comportamento durante o ano 1848, conseguiría nun prazo relativamente curto a unificación de Alemaña.[84] Ao principio, a impresión xeneralizada era que o gabinete Bismarck non duraría demasiado, e el mesmo críao así a teor da carta antes aludida que escribiu á súa esposa.[84] Todo o mundo temía un goberno á marxe das institucións estatais, un predomino dos sabres, guerras no exterior e un decadentismo ruinoso seguindo as pegadas do ancián Heinrich von Treitschke, quen escribiu nesa época que se gobernaba dando mostras dunha consumada frivolidade".[84] A isto débese engadir a oposición á política exterior dos seus amigos conservadores e ata do rei. O éxito da espiñenta cuestión de Schleswig e Holstein en 1864 pareceu convencer a maioría de que o gabinete Bismarck estaba lonxe de ser un mero episodio. De calquera modo, os diplomáticos estranxeiros non tardaron en darse de conta de que o entón embaixador de Prusia en Frankfurt era un home con grandes dotes políticos.
O conflito constitucional (1862-1864)
editarPosesión do "temón prusiano"
editar
Bismarck tomou o temón de Prusia nunha época moi comprometida, tanto no interior como no exterior. De ningún modo e quería agudizar as disputas en torno ao conflito constitucional, e así o recalcou repetidamente nas primeiras semanas do mandato; cos deputados utilizou palabras amables, e como símbolo de reconciliación presentou a rama de oliveira que Katharina Orlov lle entregara ao despedirse en Aviñón.[85] O seu xesto non achou ningún eco, pois todos crían que era partidario dunha política baseada na violencia. As súas palabras, que ofrecían a posibilidade de chegar a un acordo, apenas lograron impresionar os deputados, pois os dous partidos partían de formulacións ideolóxicas radicalmente distintas. Ninguén cría que estivese a favor da existencia dun Parlamento en Alemaña; reprochábaselle o seu desexo de salvar as dificultades interiores trasladándose ao exterior.
A primeira comparecencia de Bismarck ante os deputados da Comisión de Orzamentos non contribuíu precisamente a causar unha boa impresión. Falou de reconciliación, pero tamén afirmou que o problema xurídico suscitado podería converterse nunha cuestión de poder; Alemaña non se focalizaba no liberalismo prusiano, senón no seu poderío:
As fronteiras de Prusia fixadas polo Tratado de Viena non favorecen un desenvolvemento san do Estado; os grandes problemas da época non se resolverán con discursos e decisións tomadas por maioría -este foi o tremendo erro de 1848 e 1849-, senón co ferro e a sangue.[85]
A unidade alemá en beneficio de Prusia
editarBismarck dedícase a un obxectivo fundamental: realizar a unidade en beneficio de Prusia e con exclusión do Imperio Austríaco. Para conseguilo empregou a formación dun ministerio forte que goberna superando a crítica da oposición liberal, a perfecta reorganización dun exército poderoso baixo a dirección de Helmuth von Moltke, a acción diplomática para garantir a neutralidade favorable a Prusia de Francia e Rusia, e lograr o illamento diplomático do Imperio austríaco. Para facelo posible foi necesario realizar tres guerras sucesivas entre 1864 e 1870:
- Guerra contra Dinamarca (1864). A primeira ocasión suscitouse con motivo da cuestión dos ducados de Schleswig e Holstein contra Dinamarca, no ano 1864. Ante a vontade do rei de Dinamarca de incorporar estes ducados ao seu reino, Bismarck reclama á Dieta de Fráncfort a intervención militar. A rápida vitoria de Austria e Prusia comporta que Schleswig quede baixo administración prusiana e Holstein baixo a do imperio austríaco. Porén, axiña xurdirán diferenzas entre os dous Estados administradores.
- Guerra contra Austria (1866). Ante as diferenzas pola administración dos ducados, Bismarck reúnese con Napoleón III para conseguir a neutralidade de Francia e asegúrase a alianza de Italia que aspira á incorporación de Venecia. En xuño de 1866, Bismarck pide a exclusión do imperio austríaco da confederación e ocupa Holstein. Este feito desencadea a guerra. A iniciativa e as vitorias corresponden aos prusianos e aos seus aliados. A batalla de Sadowa (ou Sadova) ocorrida o 3 de xullo de 1866, permitiu un avance considerable no proceso da unificación alemá, consolidando a hexemonía prusiana dentro dos estados alemáns en detrimento do imperio austríaco. A paz de Praga, asinada o mes de agosto de 1866, representa un xiro importante na historia de Alemaña: Prusia anexionase Hannover, Hessen Frankfurt e os ducados de Schleswig e Holstein; o imperio austríaco recoñece a disolución da Confederación Xermánica e a súa exclusión do estado alemán; Italia, pola súa banda, consegue do imperio austríaco a cesión do territorio de Venecia, ademais Bismarck conclúe cos Estados do sur de Alemaña - Baviera, Wurtemberg, Baden e Hesse - un acordo polo que se restaura a Zollverein, ou unidade económica e militar. Naqueles momentos, xullo de 1867, a confederación alemá engloba a 23 estados alemáns baixo a hexemonía prusiana. A constitución daba unha estrutura federal na unión, o seu presidente era o rei Guillerme I de Prusia, o chanceler federal era Bismarck, e dispoñía dunha cámara estriada por sufraxio universal con poderes limitados, e dun consello federal onde estaban representados os príncipes e as cidades da unión, o goberno federal residía en Berlín, o exército seguía o modelo prusiano e a constitución aseguraba o predominio de Prusia na confederación. Con estas medidas a unidade económica e militar da pequena Alemaña de 1848 estaba xa realizada en torno a Prusia, faltaballe só a unidade política, por iso é polo que era necesaria unha guerra contra Francia.
- Guerra franco-prusiana (1870). A ocasión para o conflito presentouse con motivo da candidatura Hohenzollern ao trono vacante de España, onde Bismarck manobra para conseguir que Napoleón III apareza como agresor. O 17 de xullo de 1870, Francia declara a guerra a Prusia e os estados alemáns aliados do sur. A guerra desenvólvese entre agosto de 1870 e xaneiro de 1871, e constitúe unha vitoria total de Bismarck: Francia quedou illada diplomaticamente e cun exército mal preparado, mentres Prusia dispoñía dun magnífico exército ben organizado baixo a dirección de Helmuth von Moltke e, ademais, conta co apoio dos estados alemáns do sur. O desenvolvemento da guerra é totalmente favorable a Prusia. Trala batalla de Sedán Napoleón III capitula.
Bismarck, coa guerra franco-prusiana, consegue o seu obxectivo: crear o Imperio alemán (1871) coa integración dos Estados do sur co resto. O 18 de xaneiro de 1871 proclamouse o Imperio alemán en Versalles e Guillerme I, emperador da Alemaña unificada, con Bismarck como chanceler. A Francia derrotada reorganízase como República e asina o tratado de paz de Frankfurt que estipula a cesión da Alsacia e Lorena ao novo Estado Alemán, o pago de indemnizacións de guerra e unha garantía coa ocupación militar alemá dos departamentos de noroeste. En 1871 establécese a hexemonía alemá sobre o continente europeo e a constitución imperial de 1871 fixa as características do novo Imperio: a delimitación territorial coa unión federal de todos os Estados, as institucións políticas e administrativas, os principios e os aspectos do federalismo e a unidade. Alemaña faise grande: Berlín concentra a vida política do novo Estado e actúa como unha das grandes capitais políticas de Europa, o desenvolvemento económico intensifícase ata conseguir que o novo Estado sexa un dos grandes xigantes industriais e capitalistas, e en política internacional impóñense os chamados sistemas bismarckianos.
A creación do Imperio alemán
editar- Artigo principal: Imperio alemán.
O chanceler xermano concentrou a súa atención no equilibrio dentro do continente europeo, mentres o resto das grandes potencias orientaban a súa actividade cara á formación dun imperio colonial. A opinión inicial de Bismarck era contraria ás empresas coloniais para cuxo control Alemaña non dispoñía dun potencial naval. Por outra banda, mentres algunhas potencias consideraban a actividade colonizadora como unha fórmula para suavizar a presión demográfica, Bismarck contemplaba con receo as migracións, e consideraba que unha poboación numerosa na metrópole era indispensable para manter un papel relevante na escena internacional. As vantaxes económicas tampouco eran evidentes e, sobre todo, a amizade con Inglaterra, requisito indispensable do sistema diplomático continental, podía arrefriarse se aparecían tensións coloniais. Por outra banda, non se podían ignorar as peticións colonialistas que formulaban desde os anos 60 os comerciantes de Hamburgo. E, ademais, a finais dos anos 70, a crise económica, as tensións sociais e unha maior presión (como a Sociedade Colonial, por exemplo) inclinaron ao chanceler a revisar a súa postura, pero sinalando que debería tratarse dunha expansión limitada, e que non supuxese compromisos financeiros para o Estado.
A actividade colonizadora alemá desenvólvese en catro zonas: o golfo de Guinea co protectorado de Togo e o Camerún, no suroeste africano proxéctase a explotación de minas de cobre; na África oriental percórrense as rexións situadas ante a illa de Zanzíbar; en Oceanía proclámase a soberanía sobre o nordeste de Nova Guinea e o arquipélago de Nova Bretaña, chamado arquipélago Bismarck en honor ao chanceler. A Conferencia de Berlín nos anos 1884-1885 define os dereitos coloniais e regula os dominios sobre as cuncas dos grandes ríos, e sobre todo, do río Congo. Bismarck erixese no árbitro das cuestións coloniais, pero ao prezo de arrefriar as relacións con Londres e achegar o goberno inglés ao francés.
Os últimos anos
editar
En 1888 o emperador alemán Guillerme I morreu deixando o trono ao seu fillo, Frederico III. Pero o novo monarca xa estaba sufrindo dun cancro de garganta incurable e faleceu logo dun reinado de só tres meses. Foi substituído polo seu fillo, Guillerme II. O novo emperador opúxose á coidadosa política exterior de Bismarck, preferindo a expansión vigorosa e rápida. Os conflitos entre Guillerme II e o seu chanceler pronto agrearon a súa relación. Bismarck cría que podía dominar a Guillerme e mostrou pouco respecto polas súas políticas na década de 1880. A súa separación definitiva produciuse despois de que Bismarck tratase de poñer en práctica as leis antisocialistas a principios dos anos 1890. A maioría Kartell no Reichstag, froito da amálgama entre o Partido Conservador e Partido Liberal Nacional, estaba disposta a facer a maioría das leis permanentes, pero estaba dividido sobre a lei que daba á policía a facultade de expulsar os axitadores socialistas dos seus fogares, un poder usado en exceso e moitas veces contra os opositores políticos. Os liberais negáronse a facer esta lei permanente, mentres que os conservadores apoiaron só á totalidade do proxecto de lei, ameazaron e finalmente fixérono, con vetar a lei na súa totalidade, xa que Bismarck non concordaría nun proxecto de lei modificado.
Mentres o debate continuaba, Guillerme mostrábase cada vez máis interesado nos problemas sociais, especialmente o trato aos mineiros que se declararon en folga en 1889 e, de acordo coa súa política activa no goberno, habitualmente interrompía a Bismarck no Consello para deixar clara a súa política social. Bismarck estaba fortemente en desacordo coa política de Guillerme e trataba de evitala. Aínda que Guillerme apoiaba a modificación do proxecto de lei de antisocialista, Bismarck buscaba conseguir o seu apoio para vetar a lei totalmente. Como os seus argumentos non convenceron a Guillerme, Bismarck púxose nervioso e axitado ata que, estrañamente, mostrou os seus motivos para facer caer o proxecto de lei: conseguir unha axitación dos socialistas ata producir un violento enfrontamento que puidese ser utilizado como pretexto para reprimilos. Guillerme respondeu que non estaba disposto a abrir o seu reinado cunha campaña sanguenta contra os seus propios súbditos. Ao día seguinte, logo de darse conta do seu erro, Bismarck tratou de chegar a un acordo con Guillerme, ao aceptar a súa política social para os traballadores industriais, e ata propuxo un Consello Europeo para discutir as condicións de traballo, presidido polo emperador de Alemaña.
Con todo, un xiro dos acontecementos conduciu ao seu afastamento de Guillerme. Bismarck, sentíndose forzado e pouco prezado polo emperador e perseguido polos seus ambiciosos adversarios, negouse a asinar unha proclama sobre a protección dos traballadores xunto con Guillerme, como requiría a Constitución alemá, en protesta pola inxerencia cada vez maior de Guillerme sobre a autoridade antes incuestionable de Bismarck. Bismarck tamén traballou entre bastidores para romper o Consello Continental de traballo no que Guillerme puxera o seu corazón.
A ruptura final chegou cando Bismarck buscou unha nova maioría parlamentaria, co seu Kartell desposuído de poder tralo fracaso do proxecto de lei anti-socialista. O resto de forzas no Reichstag eran o Partido de Centro Católico e o Partido Conservador. Bismarck desexaba formar un novo bloque co Partido do Centro, e invitou a Ludwig Windthorst, o líder parlamentario, para discutir unha alianza. Esa sería a última manobra política de Bismarck. Guillerme enfureceu ao coñecer a visita de Windthorst. Nun Estado parlamentario, o xefe de goberno depende da confianza da maioría parlamentaria e ten o dereito de formar coalicións para lograr unha maioría para as súas políticas. Con todo, en Alemaña o chanceler dependía só da confianza do emperador, e Guillerme cría que o emperador tiña o dereito de ser informado antes da reunión do seu ministro. Logo dunha discusión acesa na oficina de Bismarck, Guillerme, a quen Bismarck mostrou unha carta do tsar Alexandre III que o describía como un «mozo maleducado», estalou e ordenou a anulación da Orde Ministerial de 1851 que prohibía ao Gabinete de Ministros informar directamente ao rei e requiría que se fixese a través do Primeiro Ministro. Bismarck, forzado por primeira vez a unha situación que non podía utilizar ao seu favor, escribiu unha irritada carta de renuncia, que se publicou logo da súa morte, denunciando a inxerencia de Guillerme na política exterior e doméstica. Bismarck converteuse na primeira vítima da súa propia creación, e cando se deu conta, o seu despedimento era inminente.
Bismarck dimitiu perante a insistencia de Guillerme II en 1890, aos 75 anos, substituído como chanceler de Alemaña e Ministro-Presidente de Prusia por Leo von Caprivi. Bismarck foise promovido ao rango de «coronel xeneral coa dignidade de mariscal de campo» (chamado así porque o exército alemán non nomeou mariscais de campo nos tempos de paz). Ademais, recibiu o novo título de duque de Lauenburg, co que ironizaba que «sería útil para viaxar de incógnito». Pronto foi elixido polo Partido Liberal Nacional no Reichstag para o escano do vello Bennigsen, e mantivo, supostamente, o de Hamburgo. Foi forzado a unha segunda votación polo seu rival socialdemócrata, e na realidade nunca tomou posesión do seu escano. Molesto e resentido retirouse ás súas terras a Varzim, na actual Polonia. Un mes despois de que a súa muller morrese, o 27 de novembro de 1894, trasladouse a Friedrichsruh, preto de Hamburgo, esperando en balde ser reclamado como asesor ou conselleiro.
Bismarck pasou os seus últimos anos recompilando as súas memorias Gedanken und Erinnerungen (Pensamentos e recordos), nas que critica e desacredita o emperador. Morreu en 1898 con 83 anos en Friedrichsruh, e alí está enterrado no mausoleo de Bismarck.
Notas
editar- ↑ Bismarck tivo unha gran cantidade de pseudónimos entre os que destacan o «Chanceler de Ferro» e o «Aniquilador de Cidades».
- ↑ Tomando como base un comentario; pódese chegar ao obxectivo da vida de Bismarck: "Se hoxe lle pregunta vostede a un inglés do montón: Que pensa vostede de Bismarck?, e se el sabe algo responderalle: Ah, xa, Bismarck, o home do sangue e o ferro. E continuaría: Se, Bismarck foi un político realista; iniciou ese desgraciado camiño que conduce de Bismarck a Hitler. Fixo tres grandes guerras en Europa. Só cría no exército prusiano; loitou, ademais, a favor da súa clase, os junkers prusianos. Foi un auténtico conservador. Opúxose a todas as forzas progresistas europeas. Nós, os historiadores, temos agora unha visión de Bismarck radicalmente distinta. Xa non cremos nesa categorización simplista de idealista e político realista. Todos os políticos teñen que ser realistas se queren ter éxito. Nós consideramos que Bismarck desexou a paz para el mesmo, para o seu país e tamén para Europa. O seu ideal supremo era a paz. Só trala guerra franco-prusiana conseguiu o que pretendía e, na miña opinión, deu a Europa unha grande época de paz. Corenta anos de paz; esa foi, na realidade, a súa magnífica obra".[Cómpre referencia]
- ↑ Os Junkers, en Alemaña, eran famosos nobres terratenentes, propietarios de latifundios e moi adiñeirados.
- ↑ Con respecto a isto, pódese apreciar nunha nota feita por Bismarck:
O dualismo alemán, desde hai un milenio en certas ocasións, pero desde Carlos V cada século, regulou metodicamente as relacións entre as partes por medio de guerras interiores radicais; no noso tempo, tamén é este o único método para poñer na súa hora xusta o reloxo do progreso.
- ↑ Esta polémica cualificouse como a vitoria da política realista de Bismarck, expresión que a miúdo propiciou interpretacións erróneas.
- ↑ Como nos seus tempos, Bismarck adoitaba escribir gran cantidade de cartas nas que, a maioría, trataban de desculpas ou invitacións ou ata dos seus pensamentos.
- ↑ Non debemos esquecer que, malia a súa actitude belicosa contra Austria, Bismarck non pretendía de ningún xeito unha guerra con aquel país, nin sequera ao finalizar a súa etapa de Frankfurt. O seu obxectivo permaneceu sempre inalterable: situar na súa hora correcta o reloxo do dualismo alemán, non o eliminar. No entanto, por veces conceptuaba Austria como un país estranxeiro, mentres que, doutra banda, esperaba que as experiencias da guerra con Francia obrigasen a Austria a practicar unha política máis sincera con respecto a Prusia.
- ↑ Naquel tempo, fumar na rúa considerábase, ata fóra de Rusia, un sinal de abrigar sentimentos revolucionarios.
- ↑ Bismarck tiña unha única forma de pensar con respecto a esta idea e citábaa así:
Máis esperanzador é o empeño de conseguir, cos métodos que propiciaron o nacemento da Unión Aduaneira, a concretización doutras institucións nacionais.
- ↑ En verdade, as cousas non eran para tanto, e sen dúbida, Bismarck tampouco pensaba en actuar coa dureza que expresaban as liñas arriba citadas.
- ↑ Estas palabras demóstrannos que a afirmación de Schlözer -"soñaba día e noite coa carteira ministerial"- non reflicte máis que un aspecto do problema.
- ↑ Loxicamente, estes sentimentos anímicos son froito do momento, pero tamén son típicos de Bismarck, xa que formaban parte do seu ser, o mesmo que a súa competividade e a súa intolerancia.
- Referencias
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Mommsen, Wilhelm. “Introducción”... p. 7.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Richter, Werner. “Prólogo de un luchador”...,. p. 9.
- ↑ Lerman, Katharine Anne, “Resumen de su vida”..., páx. 7.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Pflanze, Otto, “A unificación de Alemaña”, páx. 233.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Pflanze, Otto, “El nuevo estado”, páx. 245
- ↑ 6,0 6,1 Pflanze, Otto, “A gran Alemaña”, páx. 262.
- ↑ Extraído de Biografias y Vidas D'acordo a sección ¿Desea copiar material?.
- ↑ Pflanze, Otto, “El balance del poder”, páx. 337
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 17.
- ↑ Richter, Werner, “Infancia”..., páx. 12.
- ↑ Feuchtwanger, E. J. “Nota del autor, Bismarck; misterios”..., páx. 10.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 18.
- ↑ Bismarck, Leben und Werk 1941-44
- ↑ Politische Geschichte des neuen deutschen Kaiserreiches, páx. 59, 1925-30
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 20.
- ↑ Ruiz, Raúl, “Napoleón”..., páx. 15
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 22.
- ↑ Feuchtwanger, E. J. “Juventud, estudios y pensamientos”..., pág. 18.
- ↑ Fragmento dunha carta contida no libro de Hans Rothfels, Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 21.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Richter, Werner, “Infancia”..., páx. 25.
- ↑ 22,0 22,1 Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 25.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Richter, Werner, “Infancia”..., páx. 26.
- ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., pág. 24.
- ↑ Pflanze, Otto, “Comienzos”..., páx. 35
- ↑ Feuchtwanger, E. J. “Juventud, estudios y pensamientos”..., páx. 28.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “La juventud de Bismarck”..., páx. 26.
- ↑ 28,0 28,1 Richter, Werner, “Infancia”..., páx. 27.
- ↑ 29,0 29,1 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 27.
- ↑ 30,0 30,1 30,2 Richter, Werner, “Oficio”..., páx. 29.
- ↑ Feuchtwanger, E. J. “El oficio del luchador”..., páx. 48.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “Pensamientos”..., páx. 187.
- ↑ Feuchtwanger, E. J. “El oficio del luchador”..., páx. 50.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Richter, Werner, “Oficio”..., páx. 30.
- ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 28.
- ↑ Pflanze, Otto, “Desempeño en el Parlamento de Fráncfort”, páx. 159.
- ↑ Pflanze, Otto, “Desempeño en el Parlamento de Fráncfort”, páx. 160.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., pág. 30.
- ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 31.
- ↑ Richter, Werner, “Oficio”..., páx. 45.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 32.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 33.
- ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 43,6 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., pág. 34.
- ↑ 44,0 44,1 Richter, Werner, “Oficio”..., páx. 49-50.
- ↑ 45,0 45,1 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 35.
- ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 36.
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 37.
- ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 48,4 Mommsen, Wilhelm, “El Landtag unificado”..., páx. 38.
- ↑ Lerman, Katharine Anne, “El Landtag”..., páx. 59
- ↑ Lerman, Katharine Anne, “El Landtag”..., páx. 60
- ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 51,4 51,5 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., pág. 39
- ↑ Bismarck, Der Mensch und der Staatsmann, 1944
- ↑ 53,0 53,1 Comentario de Otto von Bismarck en Mommsen,Wilhelm, Embaixador en Fráncfort, San Petersburgo e París..., páx.40
- ↑ 54,0 54,1 54,2 Mommsen, Wilhelm, Embaixador en Frankfurt, San Petersburgo e París..., páx. 40
- ↑ 55,0 55,1 55,2 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo e París”..., pág. 41
- ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 56,4 56,5 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 42
- ↑ Krockow, Christian von, “Die Persönlichkeit der Kämpfer”..., páx. 126
- ↑ Krockow, Christian von, “Die Persönlichkeit der Kämpfer”..., páx. 127
- ↑ 59,0 59,1 59,2 59,3 59,4 59,5 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 44
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 43
- ↑ 61,0 61,1 61,2 Mommsen, Wilhelm, “Embaixador en Frankfurt, San Petersburgo e París”..., páx. 45
- ↑ 62,00 62,01 62,02 62,03 62,04 62,05 62,06 62,07 62,08 62,09 62,10 62,11 62,12 62,13 62,14 62,15 62,16 62,17 62,18 62,19 62,20 62,21 Winkler, Heinrich August, “Persönlichkeit und Gedanken”... páxs, 339-368.
- ↑ Véxase a nota número 4
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 46
- ↑ 65,0 65,1 65,2 65,3 65,4 65,5 65,6 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 47
- ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 66,4 66,5 66,6 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 48
- ↑ 67,0 67,1 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 49
- ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 68,4 68,5 68,6 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 50
- ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 69,5 69,6 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 51
- ↑ 70,0 70,1 70,2 70,3 70,4 70,5 70,6 70,7 Feuchtwanger, E. J, “Ministro en espera”..., páxs. 67-83
- ↑ Véxase Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páxs. 39-41
- ↑ Véxase Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 55
- ↑ 73,0 73,1 73,2 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 52
- ↑ Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 53
- ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 75,4 75,5 75,6 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 54
- ↑ 76,0 76,1 76,2 76,3 76,4 76,5 76,6 76,7 76,8 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 55
- ↑ 77,00 77,01 77,02 77,03 77,04 77,05 77,06 77,07 77,08 77,09 77,10 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 57
- ↑ Goetz, Walter, “Alemaña durante o século XIX”..., páx. 345
- ↑ 79,00 79,01 79,02 79,03 79,04 79,05 79,06 79,07 79,08 79,09 79,10 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 58
- ↑ 80,0 80,1 80,2 Gedanken und Erinnerungen, “Urlaub in Paris”...
- ↑ 81,0 81,1 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., pág. 59
- ↑ 82,0 82,1 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 60
- ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 61
- ↑ 84,0 84,1 84,2 Mommsen, Wilhelm, “Embajador en Frankfurt, San Petersburgo y París”..., páx. 62
- ↑ 85,0 85,1 Mommsen, Wilhelm, “Embaixador en Frankfurt, San Petersburgo e París”..., páx. 63
Bibliografía consultada
editar- Feuchtwanger, E. J. Bismarck. 287 páxinas, impreso en Frankfurt, Alemaña.
- Krockow, Christian von, Bismarck - Eine Biographie, DVA, Stuttgart, ISBN 3-423-30784-6
- Mommsen, Wilhelm. Otto von Bismarck. 195 páxinas, edición número 2, impreso en Barcelona, España. ISBN 84-345-8145-0
- Lerman, Katharine Anne. La historia de un luchador: Otto von Bismarck. 298 páxinas, impreso na Universidade Metropolitana de Londres, Inglaterra.
- Pflanze, Otto. La vida de Otto von Bismarck. 526 páxinas.
- Richter, Werner. Otto von Bismarck. 660 páxinas, edición número 6.
- Ruiz, Raúl. Forjadores del mundo contemporáneo... Secc. El canciller de Hierro. Edición de 1979.
Bibliografía complementaria
editarPrincipal
editar- Gedanken und Erinnerungen. Herbig, München 2007 (1898-1919), ISBN 978-3-7766-5012-9.
- Die politischen Reden des Fürsten Bismarck. Historisch-kritische Gesamtausgabe besorgt von Horst Kohl. 14 Bände. Cotta, Stuttgart 1892-1905.
- Bismarckbriefe 1836–1872. 6., stark verm. Auflage. Hrsg. von Horst Kohl. Velhagen & Klasing, Bielefeld und Leipzig 1897.
- Gesammelte Werke. Briefe, Reden und Aktenstücke. Ges. und hrsg. von Bruno Walden. 4 Bd. Fried, Berlín 1890f.
- Die politischen Berichte des Fürsten Bismarck aus Petersburg und Paris (1859–1862). Hrsg. von Ludwig Raschdau. Bd. 1: 1859–1860. Bd. 2: 1861–1862. Hobbing, Berlín 1920.
- Bismarcks Briefwechsel mit dem Minister Freiherrn von Schleinitz. 1858–1861. Cotta, Stuttgart und Berlin 1905.
- Bismarck und der Staat. Ausgewählte Dokumente. 2. Aufl. Eingeleitet von Hans Rothfels. Wiss. Buchgesellschaft, Darmstadt 1953 (1925).
- Die Ansprachen des Fürsten Bismarck 1848–1894. Hrsg. von Heinrich von Poschinger. Dt. Verlags-Anstalt, Stuttgart u.a. 1895.
- Fürst Bismarcks Briefe an seine Braut und Gattin. Hrsg. vom Fürsten Herbert von Bismarck. Cotta, Stuttgart 1900.
- Bismarcks Briefe an seine Gattin aus dem Kriege !870/71. Cotta, Stuttgart e Berlín 1903.
- Briefe Ottos von Bismarck an Schwester und Schwager Malwine von Arnim geb. v. Bismarck u. Oskar von Arnim-Kröchlendorff 1843–1897. Hrsg. von Horst Kohl. Dieterich, Leipzig 1915.
- Bismarck. Briefe, Berichte, Denkschriften, Erlasse, Gespräche, Reden, Verträge. Hrsg. von Karl Mielcke. Limbach, Braunschweig 1954.
- Bismarcks spanische ‚Diversion‘ 1870 und der preußisch-deutsche Reichsgründungskrieg. Quellen zur Vor- und Nachgeschichte der Hohenzollern-Kandidatur für den Thron in Madrid 1866–1932. 3 Bd. Hrsg. von Josef Becker unter Mitarbeit von Michael Schmid. Schöningh, Paderborn u.a. 2003–2007.
Mitos e lendas sobre Otto von Bismarck
editar- Rudolf Augstein: Otto von Bismarck. Hain, Frankfurt 1990, ISBN 3-445-06012-6.
- Ernst Engelberg: Bismarck. Bd. 1: Urpreuße und Reichsgründer. 3., durchges. Aufl. Akademie-Verlag, Berlín 1987, ISBN 3-05-000070-8. Bd. 2: Das Reich in der Mitte Europas. Siedler, Berlín 1990, ISBN 3-88680-385-6.
- Erich Eyck: Bismarck. Leben und Werk. 3 Bde. Rentsch, Erlenbach-Zürich, 1941–1944.
- Lothar Gall: Bismarck. Der weiße Revolutionär. 2. Aufl. Ullstein, Berlín 2002, ISBN 3-548-26515-4.
- Robert Gerwarth: The Bismarck Myth. Weimar Germany and the Legacy of the Iron Chancellor. Clarendon Press, Oxford 2005, ISBN 0-19-928184-X. Dt. Ausgabe: Der Bismarck-Mythos. Die Deutschen und der Eiserne Kanzler. Aus dem Engl. von Klaus-Dieter Schmidt. Siedler, München 2007, ISBN 978-3-88680-871-7.
- Sebastian Haffner: Otto von Bismarck. In: Ders., Wolfgang Venohr: Preußische Profile. 2. Aufl. der Neuausgabe. Econ-Ullstein-List, Berlín 2001, ISBN 3-548-26586-3, S. 141-161.
- Hans-Walter Hedinger: Der Bismarckkult. Ein Umriß. In: Gunther Stephenson (Hrsg.): Der Religionswandel in unserer Zeit im Spiegel der Religionswissenschaft. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1976, ISBN 3-534-07473-4, S. 201-215.
- Bernd Heidenreich, Frank-Lothar Kroll (Hrsg.): Bismarck und die Deutschen. Berliner Wissenschaftsverlag, Berlín 2005, ISBN 3-8305-0939-1.
- Christian von Krockow: Bismarck. Eine Biographie. Deutsche Verlagsanstalt, Stuttgart 1997, ISBN 3-416-80662-X.
- Rolf Parr: „Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust“. Strukturen und Funktionen der Mythisierung Bismarcks (1860–1918). Fink, München 1992, ISBN 3-7705-2727-5.
- Rainer F. Schmidt: Bismarck. Realpolitik und Revolution. Hugendubel, München und Kreuzlingen 2006, ISBN 3-7205-2865-0 (=Focus-Edition).
- Fritz Stern: Gold und Eisen. Bismarck und sein Bankier Bleichröder. Aus dem Engl. von Otto Weith. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1988, ISBN 3-499-12379-7.
- Volker Ullrich: Otto von Bismarck. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1998, ISBN 3-499-50602-5.
- Johannes Willms: Bismarck – Dämon der Deutschen. Anmerkungen zu einer Legende. Kindler, München 1997, ISBN 3-463-40296-3.
Literatura da época de Bismarck
editar- Christopher Clark: Preußen. Aufstieg und Niedergang 1600–1947. BpB, Bonn 2007, ISBN 978-3-89331-786-8 (=Schriftenreihe der Bundeszentrale für politische Bildung. Bd. 632).
- Sebastian Haffner: Von Bismarck zu Hitler: Ein Rückblick. Kindler Verlag, München 1987, ISBN 3-463-40003-0.
- Klaus Hildebrand: Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler 1871–1945. DVA, Stuttgart 1995, ISBN 3-421-06691-4.
- Wilfried Loth: Das Kaiserreich. Obrigkeitsstaat und politische Mobilisierung. Dt. Taschenbuch-Verl., München 1996, ISBN 3-423-04505-1.
- Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1800–1866. Bürgerwelt und starker Staat. 6., durchges. Aufl. Beck, München 1993, ISBN 3-406-09354-X.
- Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1866–1918. Bd. 1: Arbeitswelt und Bürgerstaat. 3., durchges. Aufl. Beck, München 1993, ISBN 3-406-34453-4. Bd. 2: Machtstaat vor der Demokratie. 3., durchges. Aufl. Beck, München 1995, ISBN 3-406-34801-7.
- Hans-Ulrich Wehler: Deutsche Gesellschaftsgeschichte. Bd. 3: Von der 'Deutschen Doppelrevolution' bis zum Beginn des Ersten Weltkrieges. 1849–1914. Beck, München 1995, ISBN 3-406-32263-8.
- Heinrich August Winkler: Der lange Weg nach Westen. Deutsche Geschichte 1806–1933. BpB, Bonn 2002, ISBN 3-89331-463-6 (=Schriftenreihe der Bundeszentrale für politische Bildung. Bd. 385).
Véxase tamén
editarLigazóns externas
editar| Commons ten máis contidos multimedia sobre: Otto von Bismarck |
| A Galicitas posúe citas sobre: Otto von Bismarck |
- "Fondation Otto von Bismarck, regroupant des documents et ouvrages sur l'homme et son époque." (en alemán). Consultado o 12 de marzo de 2012..