Denzinger Latin

1
Denzinger (latin)
Enchiridion Symbolorum, Denzinger.
In lingua latina.
INDEX
Enchiridion Symbolorum
Symbola Primitiva. Papyrus liturgicus Dêr-Balyzeh
2 Symbola exculta. Schema tripartitum trinitarium.

Formula
ocidentalis, Symbolum apostolicum.
11 Symbole Apostolique, formule occidentale, Rome

3eme siecle;
41 Saint Cyrille évêque de Jérusalem, Catécheses VI-

XVIII, vers
S348
42 S. Epiphane, év. de Salamine, 374
44 Asie Mineure, fin IVeme (S. Epiphane, évêque de

Salamine)
Symbole " Quicumque ", pseudo-athanasien
102 Saint Clément I, Ep. ad Corinthios, vers 96
105 Saint Zéphyrin et saint Calliste, déclarations

dogmatiques,
(avant 222)
Saint Clément I, Ep. ad Corinthios, vers 96
Saint Corneille, Ep. 'Quantam sollicitudinem' à Cyprien
évêque
2
108 de Carthage, 251
109 Saint Corneille, Ep. à Fabius, évêque d'Antioche, 251
110 Saint Etienne I, Ep. à Cyprien évêque de Carthage,

256
111 Saint Etienne I, Ep. aux évêques d'Asie mineure, 256
112 Saint Denis, Let. à Denis, évêque d'Alexandrie, 262
117 Concile d'Elvire (vers 300-303)
123 Concile d'Arles (314)
127 Concile Nicée I (oecum. I), 325
132 Saint Jules I, Ep. aux Antiochiens, 341
133 Concile de Sardique (343-344?)
138 Libere, Ep. 'Studens paci' aux évêques orientaux, 357
139 Libere, (Symbole de Sirmium I, 351, signé par Libere

en 357)
141 Libere, Ep. 'Pro deifico' ad episcopos Orientales, 357
142 Libere, Ep. 'Quia scio' ad Ursacium, Valentem,

Germinium, 357
143 Libere, Ep. 'Non doceo' ad Vincentium, 357
144 Saint Damase I, Epistolarum fragmenta ad episcopos

Orientales,
vers 374
3
147 Saint Damase I, Ep. 'Per filium meum' ad Paulinum

episc.
148 Antiochenum, 375

Saint Damase I, Ep. 'Oti te apostolike kathedra' ad
episcopos
149 Orientales, vers 378

Concile de Constantinople I (oecum. II; sous saint Damase
I);
150 mai - 30 juillet 381; Symbole de Constantinople
178 Concile Romain, 382; 'Decretum Damasi' seu De

explanatione
Cfidei
180 Saint Sirice, Ep. 'Directa ad decessorem' ad

Himerium episc.
181 Tarracon.; 10 février 385
186 Concile de Carthage III, 28 août 397
187 Concile de Tolede I, sept. 400 (405)?
191 Concile de Tolede I, 'Symbolum Toletanum I', 400
209 Saint Anastase I, Ep. 'Dat mihi' ad Venerium episc.

Mediolan.,
vers 401
Saint Innocent I, Ep. 'Etsi tibi' ad Victricium episc.
211 Rotomag. (Rouen), 15 février 404

Saint Innocent I, Ep. 'Consulenti tibi' ad Exsuperium episc.
212 Tolosanum (Toulouse); 20. Febr. 405

4
213 Saint Innocent I, Ep. 'Magna me gratulatio' ad Rufum

et alios
214 episcopos Macedoniae, 13. Dec. 414

Saint Innocent I, Ep. 'Si instituta ecclesiastica' ad
Decentium
215 episc. Eugubinum (Gubbio), 19. Mart. 416
216 Saint Innocent I, Ep. 'In requirendis' ad episcopos

Conc.
217 Carthag., 27 Jan. 417

Saint Innocent I, Ep. 'Inter ceteras Ecclesiae Romanae' ad
218 Silvanum et ceteros Synodi Milevitanae Patres, 27.

Ian. 417
221 Saint Zosime, Ep. 'Quamvis Patrum' ad Concilium

Carthag.
21 mars 418
222 Concile de Carthage (XV, ou XVI), commencé le 1

mai 418
230 Saint Zosime, Ep. 'Tractatoria' ad Eccclesias

Orientales, entre
231 juin et août 418

Saint Boniface, Ep. 'Retro majoribus' ad Rufum episc.
232 Thessaliae, 11 mars 422
233 Saint Boniface, Ep. 'Institutio' ad episcopos

Thessaliae,
11 Mars 422
Saint Boniface, Ep. 'Manet beatum' ad Rufum et ceteros
5
234 episcopos per Macedoniam etc., 11 Mars 422
236 Saint Célestin I, ep. " Cuperemus quidem "
237 Capitula pseudo-Caelestina seu 'Indiculus' (Rome,

vers 435-442;
238 (saint Prosper (?)))
247 'Indiculus' (Rome, vers 435-442; (saint Prosper (?)))
251 Concile d'Ephese (oecum.III; 431); Discours de

Philippe, Légat
du Pontife Romain, prononcé dans l'Action III
252 Concile d'Ephese (3eme oecuménique, contre les

Nestoriens, 431)
264 Contra Nestorius
268 Saint Sixte III, Formule d'union entre saint Cyrille év.
271 d'Alexandrie et les év. de l'Eglise d'Antioche; 433
273 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Ut nobis gratulationem'
280 ad episcopos per Campaniam, Picenum, Tusciam, 10

octobre 443
281 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Quanta fraternitati' ad

Anastasium
282 ep. Thessal., 446 (?

Saint Léon I le Grand, Ep. 'Quam laudabiliter' ad Turrib.
283 ep. Astur., 21. Iul. 447
295 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Licet per nostros' ad Julian.

6
296 Coinsem, 13 juin 449
299 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Sollicitudinis quidem tuae'

ad
308 Theodorum episc. Foroiuliensem (Fréjus, Galliae

merid.),
11 juin 452
309 Concile de Chalcédoine (oecum. IV), 8 octobre -

début novembre
300 451; Actio V, 22 octobre 451: Symbole de

Chalcédoine
306 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Sollicitudinis quidem tuae'

ad
310 Theodorum episc. Foroiuliensem (Fréjus, Galliae

merid.),
11 juin 452
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Regressus ad nos' ad Nicetam
episc.
311 Aquil., 21 Mars 458
316 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Promisisse me memini' ad

Leonem I
317 imp., 17 août 458
318 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Frequenter quidem' ad

Neonem
319 episcopum Ravennat., 24 octobre 458
320 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Epistolas fraternitatis'

7
321 ad Rusticum, episc. Narbon., 458 aut 459
322 Saint Léon le Grand, Ep. 'Magna indignatione' ad

universos
323 episcopos per Campaniam etc., 6 Mars 459

'Statuta Ecclesiae Antiqua', (milieu ou fin du Veme siecle,
325 Gaule Narbonnaise)
329 Saint Simplicius, Ep. 'Quantum presbyterorum' ad

Acacium episc.
343 Cepolit., 10 janvier 476
345 Saint Félix II (III), Ep. 'Quoniam pietas' ad Zenonem

imp., 1
août 484
347 Saint Gélase I, Ep. 'Famuli vestrae pietatis' ad

Anastasium I
imp., 494
348 Saint Gélase I, Synodus Romana: Acta de

absolutione Miseni, 13
Mai 495
Concile d'Arles, 473, Libelle de soumission du prêtre
Lucidus
330 De gratia et praedestinatione
349 Saint Gélase I, Tomus 'Ne forte' de anathematis

vinculo, 495
'Decretum Gelasianum' seu Ep. decretalis de libris
recipiendis
350 et non recipiendis, tp. incerto

8
354 Saint Gélase I, Tomus 'Necessarium quoque' adv.

Eutychen et
355 Nestorium, tp. incerto
356 Anastase II, Ep. 'Exordium pontificatus mei' ad

Anastasium I
imp., 496
Anastase II, Ep. 'In prolixitate epistolae' ad Laurentium
357 episc. Lignidensem (Lignido in Illyrico), 497
360 Anastase II, Ep. 'Bonum atque iucundum' ad epos

Galliae,
23 août 498
361 Saint Symmaque, Ep. 'Ad augustae memoriae' ad

Anastasium I
362 Simp.,
post a. 506
Saint Hormisdas, 'Libellus fidei Hormisdae papae' C'polim
363 missus 11 août 515
365 Saint Hormisdas, Ep. 'Sicut rationi' ad Possessorem

episc.
366 SAfrum,
13 août 520
367 Saint Hormisdas, Ep. 'Inter ea quae' ad Iustinum

imperatorem,
26 mars 521
369 Concile d'Orange II, commencé le 3 juillet 529

9
370 a) Prooemium
371 b) Canones
396 c) Conclusio a Caesario episc. Arelat. redacta
397 Boniface II, Ep. 'Per filium nostrum' ad Caesar. ep.

Arelat.,
398 25 janvier 531; Confirmatio Concilii Arausicani II
401 Jean II, Ep. 'Olim quidem' ad senatores C'politanos,

Mars 534
402 Vigile, Edit de l'empereur Justinien à Ménas

patriarche de
Constantinople, publié dans le Synode de Constantinople
403 en 543; Anathématismes contre Origene
411 Vigile, Ep. 'Dum in sanctae' ad univ. populum Dei,
412 5 février 552; Professio fidei Vigilii papae
415 Vigile, Constitutum (I) 'Inter innumeras sollicitudines'

de
tribus Capitulis ad Justinianum imperatorem, 14 mai 553;
416 Damnatio errorum Nestorianismi de humanitate

Christi
420 Concile de Constantinople II (oecum. V), Session VIII
421 2 juin 553, Canons
438 Pélage I, Ep. " Humani generis " à Childebert 1er, roi
443 3 février 561

10
444 Pélage I, Ep. encycl. 'Vas electionis' ad universum

populum Dei
cc. 557
Pélage I, Ep. 'Admonemus ut' ad Gaudentium episc.
Volaterrae,
445 inter Sept. 558 et 2. Febr. 559
446 Pélage I, Ep. 'Adeone te' ad (Iohannem) episc.,

ineunte a. 559
Pélage I, Ep. 'Relegentes autem' ad Valerianum patricium,
Mart.
447 aut init. Apr. 559

Concile de Braga I; 561: anathématismes, principalement
contre
451 les Priscillanistes
464 Pélage II, Ep. 'Quod ad dilectionem' ad episcopos

schismaticos
Istriae, c. 585
Pélage II, Ep. 'Dilectionis vestrae' ad episcopos
schismaticos
468 Istriae, a. 585 aut 586
470 Conc. de Tolede III, commencé le 8 mai 589

Saint Grégoire I le Grand, Ep. 'Considernati mihi' aux
472 patriarches, février 591

Saint Grégoire I le Grand,Ep. 'O quam bona' ad Virgilium
episc.
473 Arelat., 12 août 595

Saint Grégoire I le Grand, Ep. 'Sicut aqua' ad Eulogium
patr.
11
474 Alexandr., août 600
476 Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Litterarum tuarum

primordia' ad
477 Serenum episc. Massiliensem, octobre 600

Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Quia caritati nihil' ad
episcopos
478 Iberiae (Georgiae), vers le 22 juin 601
479 Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Qui sincera' ad

Paschasium
480 episc. Neapolit., Novembre 602
485 Concile de Tolede IV, commencé le 5 décembre 638
487 Honorius I, Ep. 'Scripta fraternitatis' ad Sergium

patr., 634
490 Concile de Tolede VI, commencé le 9 janvier 638
493 Jean IV, Ep. 'Dominus qui dixit' ad Constantinum III

imp.
496 (Apologia pro Honorio papa), 641
500 Concile du Latran, 5-31 octobre 649, sous saint

Martin I
501 Canones
525 Concile de Tolede XI, commencé le 7 novembre 675;

Symbole
12
542 Saint Agathon, Ep. 'Consideranti mihi' ad

imperatores,
27 mars 680
545 Conc. romanum Ep. dogmat. synodalis 'Omnium

bonorum spes' ad
546 imperatores, 27 mars 680
550 Concile de Constantinople III (oecum. VI); Sess. XIII,

28 mars 681
561 Saint Léon II, Ep. 'Regi regum' à l'empereur

Constantin IV,
août 682
564 Concile de Tolede XIV, 14-20 novembre 684
566 Concile de Tolede XV, commencé le 11 mai 688
568 Concile de Tolede XVI, commencé le 2 mai 693;

Symbole
580 Saint Grégoire II, Ep. 'Desiderabilem mihi' ad S.

Bonifatium,
22 Nov. 726
Saint Grégoire II, Lettre à l'empereur Léon III
581 (entre 726 et 730)

Saint Grégoire III, Ep. 'Magna nos habuit' à saint
Boniface,
évêque, vers 732
587 Concile romain, Action III, 25 octobre 745

Saint Zacharias, Ep. 'Virgilius et Sedonius' ad S.
Bonifatium,
588 1 juillet 746 (745?)

13
589 Saint Zacharias, Ep. 'Sacris liminibus' à saint

Boniface,
1 mai 748
592 Etienne II (III), 'Responsa Carisiaca' (Quiercy), a. 754

Hadrien I, Ep. 'Pastoralibus curis' ad patriarch. Tarasium,
785
Hadrien I, Ep. "Institutio universalis" aux évêques
d'Espagne,
595 (entre 785 et 791)
596 Hadrien I, Ep. 'Instituio universalis' ad episcopos

Hispaniae,
785
Concile de Nicée II (oecum. VII; 787); Action VII,
600 13 octobre 787; Definitio de sacris imaginibus
604 Concile de Nicée II (oecum. VII); Action VIII, 23

octobre 787
610 Hadrien I, Ep. "Si tamen licet" aux évêques d'Espagne

(793 ou 794)
611 Concile de Francfort (Frankfurt / Main), 794; Ep.

synod. des
612 évêques de France aux autorités d'Espagne
615 Concile de Frioul (foroiuliense) (796 ou 797),
616 Symbole De Trinitate divina
620 Conc. Ticinense (Pavia), a. 850
621 Conc. Carisiacum (Quiercy-sur-Oise), mai 853

14
625 Conc. Valentinum (Valence), 8 janvier 855
633 Saint Nicolas I, Conc. Romain, 860 et 863
635 Concile Romain (Saint Nicolas I), 862
637 Saint Nicolas I, Ep. 'Proposueramus quidem' à

l'empereur
638 Michel, 28 septembre 865
642 Saint Nicolas I, Resp. 'Ad consulta vestra' aux

Bulgares,
643 13 novembre 866
648 Concile de Constantinople IV (oecum. VIII), Sessio X,
650 28 février 870; Canons
664 Jean VIII, Ep. 'Unum est' aux princes de Sardaigne,
668 vers septembre 873

Saint Etienne V (VI), Ep. 'Consuluisti de infantibus'
670 ad Ludbertum archiep. Maguntinum (Mainz), inter

887-888
Jean XV, Ep. Enc. 'Cum conventus esset' ad episcopos et
abbates
675 Galliae et Germaniae, 3 février 993

Saint Léon IX, Ep. " Congratulamur vehementer " à Pierre,
680 patriarche d'Antioche, 13 avril 1053; Profession de

Foi
15
686 Saint Léon IX, Ep. 'Ad splendidum nitentis' ad S.

Petrum
687 Damiani, a. 1054
688 Conc. Romanum (Nicolas II), a. 1059; Professio fidei

in
690 Eucharistiam Berengario praescripta

Saint Léon IX, Ep. 'In terra pax hominibus' ad Michaelem
Cerularium et Leonem Acridanum, 2 septembre 1053
691 Conc. (minus) Lateranense (Nicolas II), avril 1060
695 Alexandre II, Ep. 'Super causas' ad Rainaldum episc.

Cumanum,
a. 1063
698 Alexandre II, Ep. 'Licet ex' ad Landulfum princ.

Benevent.,
a. 1065
Conc. Romain (Saint Grégoire VII), Iusiurandum
Berengarii
700 Turon., 11 février 1079

Bienheureux Urbain II, Ep. 'Debent subditi' ad Petrum
episc.
701 Pistor. et Rusticum abb. Vallumbros., a. 1088

Bienheureux Urbain II, Ep.'Gaudemus filii' ad Lanzonem,
702 Rodulfum etc., 1 février 1091

Conc. Beneventanum (Bienheureux Urbain II),
703 coeptum 18. Mart. 1091
704 Conc. (minus) Lateranense (Pascal II), 1102

16
705 Conc. Guastallense (Pascal II), 22 octobre 1106
706 Conc. (minus) Lateranense (Pascal II), 7 Mart. 1110
710 Conc. (oecum. IX) Latran I (Calliste II); canons, 27

mars 1123
715 Conc. (oecum. X) Latran II (Innocent II), coeptum 4.

Apr. 1139;
canons
718 Concile de Sens, commencé le 2 juin 1140 (1141?);

erreurs de
721 Pierre Abélard
739 Innocent II, Ep. 'Testante Apostolo' ad Henricum

episc. Senon.,
16 juillet 1140
741 Innocent II, Ep. 'Apostolicam Sedem' ad episc.

Cremonensem, tp.
incerto
745 Conc. Remense (Reims) (Eugene III), coeptum 21.

Mart. 1148
Alexandre III, Ep. 'Ex litteris tuis' ad soldanum Iconii
748 residentem, 1169

Alexandre III, Ep. 'Cum in nostra' ad Guilelmum archiep.
749 Senon., 28. Maii 1170

Conc. Remense, sous Eugene III, Professio fidei de
Trinitate ;
1148
747 Conc. Turonense (Tours), coeptum 19 mai 1163

17
Lettre Cum Christus du pape Alexandre III à l'archevêque

de
750 Reims, 18 février 1177
753 Alexandre III, Ep. 'In civitate tua' ad archiep.

Ianuensem,
tp. incerto
Alexandre III, Ep. 'Ex publico instrumento' ad episc.
754 Brixiensem, tp. incerto
755 Alexandre III, Ep. (fragm.) 'Verum post' ad archiep.

Salernit.,
tp. incerto
757 Alexandre III, Ep. (fragm.) ad Pontium episc.

Claromont. (?),
tp. incerto
751 Conc. (oecum. XI) Latran III, 5 - 19 (22)? Mart. 1179
760 Conc. Veronense (Lucius III), exeunte Oct.-init. Nov.

1184
761 Lucius III, Ep. 'Dilectae in Christo' ad Simonem episc.
762 Meldensem (Meaux), tp. incerto
764 Urbain III, Ep. 'Consuluit nos' ad presbyterum

Brixiensem,
tp. incerto
Innocent III, Ep. 'Cum apud sedem' ad Ymbertum archiep.
766 Arelat., 15 juillet 1198
776 Innocent III, Ep. 'Ex parte tua' ad episc. Mutinensem,

a. 1200
18
Innocent III, Ep. 'Sicut universitatis' ad Acerbum consulem
767 Florentinum, 30 octobre 1198

Innocent III, Ep. 'Quanto te magis' ad Ugonem episc.
768 Ferrariensem, 1 mai 1199
769 Innocent III, Ep. 'Cum ex iniuncto' ad Metenses

(Metz),
770 12 juillet 1199
771 Innocent III, Const. 'Licet perfidia Iudaeorum',
772 15 septembre 1199
773 Innocent III, Ep. 'Apostolicae Sedis primatus' ad

(Iohannem)
774 patriarcham C'polit., 12 novembre 1199
777 Innocent III, Ep. 'Gaudemus in Domino' ad episc.

Tiberiadensem,
initio 1201
786 Innocent III, Ep. 'Ex parte tua' ad Andream archiep.

Lund, 12
janvier 1206
Innocent III, Ep. 'Maiores Ecclesiae causas' ad Ymbertum
780 archiep. Arelat., exeunte a. 1201
781 Innocent III, Ep. 'Cum Marthae circa' ad Iohannem

quondam
782 archiep. Lugdun., 29. Nov. 1202
784 Innocent III, Ep. 'Cum venisset' ad Basilium archiep.

19
785 Trinovitanum (Trnovo Bulgar.) 25. Febr. 1204

Innocent III, Ep. 'Non ut apponeres' ad Thoriam archiep.
787 Nidrosiensem (Trondheim in Norvegia), 1. Mart. 1206

Innocent III, Ep. 'Debitum officii pontificalis' ad Bertoldum
788 (sive Bertrandum) episc. Metensem, 28. Aug. 1206

Innocent III, Ep. 'De homine qui' ad rectores fraternitatis
789 Romanae, 22. Sept. 1208

Innocent III, Ep. " Ejus exemplo " à l'archevêque de
Tarragone,
790 18 décembre 1208; Profession de foi prescrite aux

Vaudois
798 Innocent III, 'In quadam Nostra' ad Ugonem Episc.

Ferrar.
5 mars 1209
Innocent III, Ep. 'Licet apud' ad Henricum episc.
Argentorat.,
799 9 janvier 1212

Concile Latran IV (oecum. XII), 11 - 30 novembre 1215
(sous
Innocent III); cap. 1 de fide catholica; Définition contre
les
800 Albigeois et les Cathares
803 Cap. 2 De errore abbatis Joachim
809 3. De haereticis (waldensibus)
810 4. De superbia Graecorum contra Latinos

20
816 Cap. 41. De continuatione bonae fidei in omni

praescriptione
817 51. De poena contrahentium clandestina matrimonia
818 62. De reliquiis Sanctorum
820 63. De simonia

Honorius III, Ep. 'Perniciosus valde' ad Olaum archiep.
Upsal,
H13
822 décembre 1220

Grégoire IX, Ep. 'Ab Aegyptiis argentea' ad theologos
Paris.,
824 7 juillet 1228

Grégoire IX, Damnatio haereticorum variorum, (Ex forma
anathematis edita 20. Aug. 1229(?).)
Grégoire IX, Ep. 'Consultationi tuae' ad archiep.
Barensem,
825 12 novembre 1231

Grégoire IX, Ep. 'Presbyter et diaconus' ad Olaum episc.
GLund., 9
826 décembre 1232
827 Grégoire IX, Decr. fragm. 'Si condiciones', inter a.

1227-1234
Grégoire IX, Ep. 'Naviganti vel' ad fratrem R.,
828 inter a. 1227-1234

Grégoire IX, Ep. 'Cum sicut ex' ad Sigurdum archiep.
829 Nidrosiensem (Trondheim in Norvegia), 8 juillet 1241

Innocent IV, Ep. 'Sub catholicae professione' ad episcop.
21
830 Tusculanum, Ap. Sedis legatum apud Graecos, 6

mars 1254
839 Alexandre IV, Const. 'Romanus Pontifex de summi',
840 5 octobre 1256
846 Urbain IV, Ep. encycl. 'Transiturus de hoc mundo', 11

août 1264
847 Clément IV, Ep. 'Quanto sincerius' ad Maurinum

archiep.
849 Narbon., 28 octobre 1267

Concile de Lyon II (oecum. XIV), 7 mai - 17 juillet 1274
(sous
le Bienheureux Grégoire X); Session II, 18 mai 1274:
850 Constitution "de summa Trinitate et fide catholica"

Conc. (oecum. XIV) Lyon II (Bienheureux Grégoire X);
851 Session IV, 6 juil. 1274: Michaelis imp. Ep. ad

Gregorium pp
866 Boniface VIII, Bulla 'Saepe sanctam Ecclesiam', 1

août 1296
868 Boniface VIII, Bulla 'Antiquorum habet', 22 février

1300
870 Boniface VIII, Bulla 'Unam sanctam', 18 novembre

1302
874 Benoît XI, Const. 'Inter cunctas sollicitudines',
875 17 février 1304

Concile de Vienne (oecum. XV; sous Clément V; 1311-
1312);
22
Session III, 6 mai 1312; Constitution "Ad nostrum qui";
891 erreurs des Bégards et des Béguines sur l'état de

perfection
900 Constitutio "Fidei Catholicae"
906 Constitutio 'Ex gravi ad nos'
908 Constitutio 'Exivi de paradiso'
910 Jean XXII, Const. 'Gloriosam Ecclesiam', 23 janvier

1318
921 Jean XXII, Const. 'Vas electionis', 24 juillet 1321
924 Jean XXII, Ep. 'Nequaquam sine dolore' ad Armenios,
930 Jean XXII, Const. 'Cum inter nonnullos', 12 novembre

1323
931 Jean XXII, Const. 'Licet iuxta doctrinam' ad episc.

urbis
941 Worcester, 23 octobre 1327
950 Jean XXII, Const. 'In agro dominico', 27 mars 1329
990 Jean XXII, Bulla 'Ne super his', 3 décembre 1334
1000 Benoît XII, Const. 'Benedictus Deus', 29 janvier 1336
1006 Benoît XII, Libellus " Cum dudum " aux Arméniens,
1341
23
1025 Clément VI, Bulla iubilaei 'Unigenitus Dei Filius', 27

janvier
1343
1027 Clément VI, Schedula revocationis Parisiis

praestitae,
1028 25 novembre 1347; Errores philosophici Nicolai de

Ultricuria
1049 Clément VI, Ep. 'Super quibusdam' ad (Mekhithar =)
1050 Consolatorem, Catholicon Armeniorum, 29

septembre 1351
1085 Bienheureux Urbain V, Schedula revocationis

Dionysio Foullechat
iniunctae, vi Const. 'Ex supernae clementiae', 23 dec. 1368
1087 a) Cedula (primae) revocationis (31 janvier 1365)
1094 b) propositiones additae ad alteram revocationem
1095 (12 avr. 1369)
1097 Grégoire XI, Ep. Cardinalium Inquis. ad archiep.

Tarracon. et
1101 Caesaro August., 8 août 1371
1103 Grégoire XI, Bulla 'Salvator humani generis' ad

archiep.
1110 Rigensem eiusque suffraganeos, 8 avril 1374
1116 Grégoire XI, Conclusiones Iohannis Wyclif, damnatae

in Ep.
24
1121 'Super periculosis' ad episcopos Cantuar. et London.,

22 mai 1377
1139 Boniface IX, Bullae papales spectantes privilegium

monasterii
S.Osithae in Essexia conferendi ordines maiores;
a) Bulla 'Sacrae religionis' ad abbatem et Conventum
monasterii
1145 1 février 1400

b) Bulla 'Apostolicae Sedis' ad idem monasterium
1146 6 février 1403

Conc. (oecum. XVI) de Constance; Session VIII, 4 mai
1415;
1151 Décret confirmé par le pape le 22 février 1418;

erreurs de
Jean Wyclif
1195 Session XIII, 15 juin 1415; Décret confirmé par Martin

V
1198 le 1 septembre 1425
1200 Session XV, 6 juillet 1415; Décret confirmé par le

pape
1201 le 22 février 1418; Erreurs de Jean Hus
1230 Conc. (oecum. XVI) de Constance; Session XVI, 6

juillet 1415;
1235 Décret 'Quilibet tyrannus'

Martin V, Bulle 'Inter cunctas', 22 février 1418;
1247 Interrogations pour les Wyclifites et les Hussites

25
1279 Martin V,Bulla 'Gerentes ad vos' ad abbatem

monasterii
1290 Cisterciensis Altzelle in Saxonia, 16 novembre 1427

Concile de Florence (oecum. XVII), 26 février 1439 - août
(?)
445; sous Eugene IV; Bulle d'union des Grecs "Laetentur
1300 caeli": 6 juillet 1439
1308 Conc. (oecum XVII) Florentinum, Decr. 'Moyses vir

Dei' contra
1309 Conc. Basileense, 4 septembre 1439
1328 Concile de Florence (oecum. XVII), 26 février 1439 -

août (?)
1445; sous Eugene IV; Bulle d'union des Coptes et des
Ethiopiens, " Cantate Domino ", 4 février 1442 (1441 dans
le
1330 style de Florence)
1353 Calliste III, Const. 'Regimini universalis' ad

episcopum
1355 Magdeburg., Naumburg. et Halberstad., 6 mai 1455
1357 Pie II, Bulla 'Exsecrabilis', 18 janvier 1460
1375 (style Floren. 1459)

Pie II, Propositiones damnatae in Ep. 'Cum sicut
accepimus',
1361 14 novembre 1459; Errores Zanini de Solcia
1385 Pie II, Bulla 'Ineffabilis summi providentia Patris',

1 août 1464
26
Sixte IV, Propositiones Petri de Rivo, damnatae in Bulla

'Ad
1391 Christi vicarii', 3 janvier 1474: Schedula revocationis
1396 Sixte IV, Bulla 'Salvator noster' in favorem ecclesiae

S. Petri
1398 Xanctonensis, 3 août 1476

Sixte IV, Const. 'Cum praeexcelsa', 27 février 1477
1405 Sixte IV, Ep. encycl. 'Romani Pontificis provida', 27

nov. 1477
1411 Osma, damnatae in Bulla 'Licet ea quae de nostro

mandato',
9 août 1479
1425 Sixte IV, Const. 'Grave nimis', 4 septembre 1483
1426 Innocent VIII, Bulla 'Exposcit tuae devotionis' ad

Iohannem abb.
1435 monasterii Cistertii (Citeaux), Cabillon. dioec., 9 avr

1489
Conc. (oecum. XVIII) Latran V (continuation sous Léon X),
1440 Sessio VIII, 19 décembre 1513: Bulla 'Apostolici

regiminis'
1442 Sessio X, 4 mai 1515: Bulla 'Inter multiplices'
1445 Sessio XI, 19 décembre 1516: Bulla 'Pastor aeternus

gregem.'
Léon X, Decr. "Cum postquam" à Cajetan de Vio, Légat du
Pape,

27
1449 Léon X, Bulle 'Exsurge Domine', 15 juin 1520;
1451 erreurs de Martin Luther
1495 Paul III, Breve 'Pastorale officium' ad archiep. Tolet.,

29 mai 1537
1497 Paul III, Const. 'Altitudo divini consilii', 1 juin 1537

Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio III, 4 février 1546;
1500 Decretum de Symbolo fidei

Concile de Trente (XIXeme oecum.), Decretum de libris
sacris et
1501 de traditionibus recipendis, 8 avril 1546
1508 Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio V, 17 juin 1546;
1510 Decretum de peccato originali
1516 Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio VI, 13 janvier

1547;
1520 Decretum de iustificatione
1551 Canones de iustificatione
1583 Concile de Trente (XIXeme oecuménique), Session

VII, 3 mars
C1547,
1600 Décret De Sacramentis
1614 Canones De sacramento baptismi
1628 Canones De sacramento confirmationis

28
1635 Sessio XIII, 11 octobre 1551; Decretum de ss.

Eucharistia
1651 Canones de ss. Eucharistiae sacramento
1661 Sessio XIV, 25 novembre 1551; Doctrina de

sacramento
1667 paenitentiae
1694 b) Doctrina de sacramento extremae unctionis
1701 Canones de sacramento paenitentiae
1716 Canones de extrema unctione
1719 Sessio XXI, 16 juillet 1562; Doctrina de communione

sub utraque
1725 specie et parvulorum
1731 Canones de communione sub utraque specie et

parvulorum
1738 Doctrina de ss. Missae sacrificio
1749 Concile de Trente (XIXeme oecuménique), Session

XXII,
1750 17 septembre 1562, Doctrine De ss. Missae sacrificio
1751 Canones de ss. Missae sacrificio
1763 Sessio XXIII, 15 juillet 1563: Doctrina de sacramento

ordinis
1771 Canones de sacramento ordinis

29
1797 Sessio XXIV, 11 novembre 1563; De sacramento

matrimonii
1801 Canones de sacramento matrimonii
1813 Canones super reformatione circa matrimonium:

Decr. 'Tametsi'
1816 Concile de Trente (XIXeme oecum.), Session XXV;

Decretum de
1820 purgatorio, 3 décembre 1563

Decretum de invocatione, veneratione et reliquiis
Sanctorum,
1821 et sacris imaginibus, 3 décembre 1563
1830 Decretum de reformatione generali, 3 décembre

1563
1835 Decretum de indulgentiis, 4 décembre 1563

Bulla confirmationis Conc. Tridentini 'Benedictus Deus',
1847 26 janvier 1564 ('1563' stilo curiali)
1850 'Regulae Tridentinae' de libris prohibitis, confirmatae

in
1851 Const. 'Dominici gregis custodiae', 24 mars 1564
1861 Pie IV, Bulle " Injunctum nobis ", 13 novembre 1564;
1862 Profession de foi tridentine
1880 Pie IV, Const. 'Cum quorumdam hominum', 7 août

1555
Saint Pie V, Bulla 'Ex omnibus afflictionibus', 1 octobre
1567;
30
1901 Errores Michaelis Baii de hominis natura et de gratia
1981 Saint Pie V, Const. 'In eam pro nostro', 28 janvier

1571
1983 Saint Pie V, Const. 'Romani Pontificis', 2 août 1571

Grégoire XIII, Décret pour l'Eglise gréco-russe, 1575;
1985 Profession de foi prescrite aux grecs
1988 Grégoire XIII, Const. 'Populis ac nationibus', 25

janvier 1585
1989 Clément VIII, Decr. ad omnes Superiores regulares,

26 mai 1593
1990 Clément VIII, Instr. 'Presbyteri Graeci', 30 août 1595
1994 Decr. S. Officii, (sous Clément VIII); 20 juin 1602
1995 Decr. S. Officii, 7 juin 1603

Paul V, Formula pro finiendis disputationibus de auxiliis
ad
1997 Praepositos Generales O. Pr. et S. I. missa, 5

septembre 1607
1998 Decr. S. Off., (sous Urbain VIII); 23 juillet 1639
1999 Decr. S. Officii, (sous Innocent X); 24 janvier 1647

Innocent X, Const. 'Cum occasione' ad univ. fideles,
2001 31 mai 1653; Errores Cornelii Jansenii de gratia
2008 Decr. S. Officii, (sous Innocent X); 23 avril 1654

Alexandre VII, Const. 'Ad sanctam beati Petri sedem',
31
2010 16 octobre 1656
2013 Resp. S. Officii, (sous Alexandre VII); 11 février 1661

Alexandre VII, Breve 'Sollicitudo omnium ecclesiarum';
2015 8 décembre 1661
2017 Alexandre VII, Const. 'Regiminis apostolici', 15 février

1665
2020 Propositiones XLV damnatae in Decretis S. Officii

(sous
Alexandre VII); Errores doctrinae moralis laxioris;
2021 prop. 1-28, décret V du 24 sept. 1665; 29-45, du 18

mars 1666
2070 Decr. S. Officii, 5 mai 1667, (sous Alexandre VII)
2090 Decr. Cgr. S. Concilii , (sous Innocent XI), 12 février

1679
2095 Propositiones LXV damnatae in Decr. S. Officii 2 mars

1679,
2101 (sous Innocent XI); Errores doctrinae moralis laxioris
2170 Decr. S. Officii, (sous Innocent XI); 23 novembre 1679
2177 Instructio S. Officii (Schema a cardinali Hieronymo

Casanate
2181 elaboratum), (sous Innocent XI), cc. octobre 1682
2195 Decr. S. Officii, 18 novembre 1682

Innocent XI, Propositiones damnatae in Decr. S. Officii,
32
2201 28 août, et in Const. 'Caelestis Pastor', 20 novembre

1687
2269 Alexandre VIII, Articuli cleri Gallicani (19 mars 1682)

irriti
2281 declarati in Const. 'Inter multiplices', 4 août 1690
2290 Decr. S. Officii, (sous Alexandre VIII), 24 août 1690
2301 Decr. S. Officii, 7 décembre 1690; Errores

Jansenistarum
2332 Resp. S. Officii ad Missionarios Capucc., (sous

Innocent XII),
2340 23 juillet 1698

Innocent XII, Bref 'Cum alias ad apostolatus', 12 mars
1699;
2351 Errores Francisci de Fénelon de amore erga Deum
2374 Resp. S. Officii ad episc. Quebecensem, (sous

Clément XI),
2380 25 janvier 1703
2390 Clément XI, Const. 'Vineam Domini Sabaoth', 16

juillet 1705
Clément XI, Const. 'Unigenitus Dei Filius', 8 septembre
1713;
2400 Errores iansenistici Paschasii Quesnel
2502 Clément XII, Bulla 'Apostolicae providentiae officio',
2509 2 octobre 1733; De libertate in modo explicandi

efficaciam gratiae
33
2510 Clément XII, Litt. Ap. 'In eminenti apostolatus

specula',
2511 28 avril 1738; De societatibus clandestinis
2512 Benoît XIV, Declaratio 'Matrimonia quae in locis',
2515 4 novembre 1741; De matrimoniis clandestinis
2522 Benoît XIV, Const. 'Etsi pastoralis' pro Italo-Graecis,

26 mai 1742
2524 Benoît XIV, Const. " Nuper ad nos ", 16 mars 1743;
2525 profession de foi prescrite aux orientaux
2543 Benoît XIV, Breve 'Suprema omnium Ecclesiarum', 7

juillet 1745
2544 Benoît XIV, Ep. encycl. 'Vix pervenit' ad ep'os Italiae,
2550 Benoît XIV, Instructio 'Postremo mense', 28 février

1747;
2552 De baptismo infantium invitis parentibus
2562 Benoît XIV, Ep. 'Dum praeterito' ad supremum

inquisitorem
Hispan. 31 juillet 1748;
2564 De libertate docendi in quaestionibus de auxiliis
2565 Benoît XIV, Breve 'Singulari nobis' ad Henricum card.

ducem
34
2566 Eborac., 9 février 1749; De incorporatione in

Ecclesiam vi
baptismi
2570 Benoît XIV, Const. 'Detestabilem', 10 novembre 1752;
2571 Errores de duello
2575 Clément XIII, Resp. S. Officii ad episc. Coccinensem;
2580 De privilegio Paulino; 1 août 1759
2585 Clément XIV, Instructio pro simplici sacerdote

administrante
2588 sacramentum confirmationis ex S. Sedis Ap.

delegatione,
4 mai 1774
Pie VI, Rescr. ad Card. Fransckenberg archiepis. Mechlin.
et
episcopos Belgii ; 13 juillet 1782
2597 Pie VI, Ep. 'Deessemus nobis' ad episc. Motulensem,

Pie VI, Const. 'Auctorem fidei' ad univ. fideles, 28 août
1794;
2600 Errores Synodi Pistoriensis
2694 Mandata et sanctiones Bullae
2700 Pie VII, Breve 'Etsi fraternitatis' ad archiep. Mogunt.,

8
2705 octobre 1803

35
2706 Pie VII, Ep. 'Magno et acerbo' ad archiepisc.

Mohilovensem,
8 Sept. 1816
2715 Pie VII, Resp. S. Paenitentiariae, 23 avril 1822

Pie VII, Breve 'Adorabile Eucharistiae' ad patriarch.
Antioch.
2718 et episcopos Graeco-Melchitarum, 8 mai 1822
2720 Léon XII, Ep. encycl. 'Ubi primum', 5 mai 1824
2722 Pie VIII, Resp. S. Pontif. ad episc. Rhedonensem, 18

août 1830
2724 Grégoire XVI, Resp. S. Paenitentiariae ad archiep.

Vesuntion.,
2725 5 juillet 1831; De auctoritate S. Alphonsi de Ligorio in

re
morali
2727 Declaratio S. Officii de usura, circa responsum

aliquod Pii
DVIII
sous Grégoire XVI ; 31 août 1831
2730 Grégoire XVI, Ep. encycl. 'Mirari vos arbitramur', 15

août 1832
2732 Grégoire XVI, Encycl. 'Singulari nos affecerant

gaudio' ad
episcopos Galliarum, 25 juin 1834
Grégoire XVI, Bref " Dum acerbissimas ", 26 septembre
1835;
erreurs de George Hermes
2740 Grégoire XVI, Resp. S. Officii ad episc. Nicaeensem,

36
2743 17 janvier 1838

Grégoire XVI, Const. 'In supremo apostolatus fastigio',
2745 3 décembre 1839; De servitute hominum tollenda
2746 Grégoire XVI, Resp. S. Cgr. Indulgentiarum, 28 juillet

1840; De
2750 efficientia indulgentiae altaris privilegiati

Theses a Ludovico Eugenio Bautain iussu sui episcopi
subscriptae, 8 sept. 1840 (et 18 nov. 1835); (sous Grégoire
2751 XVI); Theses de fide et ratione oppositae fideismo
2757 Resp. S. Paenitentiariae, 8 juin 1842 (sous Grégoire

XVI);
2758 De usu onanistico matrimonii
2760 Resp. S. Officii, 14 septembre 1842 (sous Grégoire

XVI);
2762 De materia unctionis infirmorum
2765 De religionis christianae demonstrabilitate
2769 Grégoire XVI, Ep. encycl. 'Inter praecipuas

machinationes',
2771 8 mai 1844; De versionibus s. Scripturae
2772 Pie IX, Ep. encycl. 'Qui pluribus', 9 novembre 1846;
2775 De errore rationalismi
2791 Decr. S. Officii, (sous Pie IX); 21 mai 1851; De usu

onanistico
37
matrimonii
2793 Pie IX, Alloc. 'Acerbissimum vobiscum', 27 septembre

1852
Resp. S. Officii, (sous Pie IX); 6 (19) avril 1853; De usu
2795 onanistico matrimonii
2800 Pie IX, Bulla 'Ineffabilis Deus', 8 décembre 1854
2804 Pie IX, Alloc. " Singulari quadam ", 9 décembre 1854;
sur le
rationalisme et l'indifférentisme; (omis dans DS)
Decr. S. Cgr. Indicis, 11 (15) juin 1855; Theses contra
2811 traditionalismum Augustini Bonnetty
2814 Instructio S. Officii ad episc. Mallensem (Vic. Ap.

Siam.),
2817 4 juillet 1855; De privilegio Paulino
2823 Litt. encycl. S. Officii ad episcopos, (sous Pie IX);

4 août 1856
2828 Pie IX, Bref "Eximiam tuam" à l'archevêque de

Cologne,
15 juin 1857
2831 Pie IX, Litt. Ap. 'Dolore haud mediocri' ad episc.

ratislaviensem (Breslau), 30 avril 1860; De anima rationali
2833 qua principio vitali hominis ; (D 1655 nota)

Instr. S. Officii ad Vic. Ap. Tche-Kiang., 1 (3) août 1860
2835 (sous Pie IX); De dispositione in subiecto baptismi

requisito
38
2839 Decr. S.Officii, 18 septembre 1861 (sous Pie IX);

Errores
Ontologistarum (Qu.: Utrum sequentes propositiones tuto
tradi
2841 possint: Censura S. Off.: Negative.)
2847 Pie IX, Ep. 'Gravissimas inter' ad archiepisc.

Monaco-Frisingensem, 11 décembre 1862
2861 Pie IX, Ep. encycl. 'Quanto conficiamur moerore' ad

episcopos
2865 Italiae, 10 août 1863; De indifferentismo
2867 Pie IX, Encycl. 'Quanto conficiamur moerore' ad

episcopos
Italiae, 10 août 1863
Pie IX, Ep. 'Tuas libenter' ad archiep. Monaco-
Frisingensem
2875 (Munchen-Freising), 21 décembre 1863
2880 Ep. S. Officii ad episcopos Angliae, 16 septembre

1864 (sous
2885 Pie IX); De unicitate Ecclesiae, contra theoriam

ramorum
2888 Pie IX, Encycl. 'Quanta cura', 8 décembre 1864
2896 Pie IX, Syllabus Pii IX, seu Collectio errorum in

diversis
Actis Pii IX proscriptorum, editus 8 décembre 1864
2901 I. Pantheismus, naturalismus et rationalismus

absolutus
39
2908 II. Rationalismus moderatus
2915 III. Indifferentismus, latitudinarismus
2919 V. Errores de Ecclesia eiusque iuribus
2938 VI. Errores de societate civili tum in se tum in suis ad
2939 Ecclesiam relationibus spectata
2956 VII. Errores de ethica naturali et christiana
2965 VIII. Errores de matrimonio christiano
2975 IX. Errores de civili Romani Pontificis principatu
2977 X. Errores, qui ad liberalismum hodiernum referuntur
2990 Instructio S. Paenitentiariae, 15 juin 1866; De

matrimonio
civili
2993 Pie IX, Litt. Ap. 'Jam vos omnes' ad omnes

Protestantes
2997 aliosque Acatholicos, 13 septembre 1868
2999 Concile Vatican I (XXeme oecuménique), Session III,

24 avril
3000 1870, Constitution "Dei Filius"
3001 Cap. 1. De Deo rerum omnium creatore
3004 Cap. 2. De revelatione
3008 Cap. 3. De fide

40
3015 Cap.4 " de fide et ratione "
3021 Canones; 1. De Deo rerum omnium creatore
3026 2. De revelatione
3031 3. De fide
3041 4. Fides et ratio
3043 Concile Vatican I (oecum. XX) 8 décembre 1869 - 20

octobre 1870
(sous Pie IX); Sessio IV, 18 juillet 1870: Constitutio
3050 dogmatica 'Pastor aeternus' de Ecclesia Christi
3053 Cap. 1. De apostolici primatus in beato Petro

institutione
3055 2. De perpetuitate primatus beati Petri in Romanis
3056 Pontificibus
3059 3. De vi et ratione primatus Romani Pontificis
3065 4. De Romani Pontificis infallibili magisterio
3075 Resp. S. Officii ad Vic. Ap. Oceaniae Centralis (sous

Pie IX),
3100 18 décembre 1872; De fide et intentione ministri

sacramentorum
3105 Instructio S. Cgr. de Propaganda Fide, a. 1873 (sous

Pie IX
3109 Pie IX, Encycl. 'Etsi multa luctuosa', 21 novembre 1873

Pie IX, Encycl. 'Quod nunquam' ad episcopos Borussiae,
41
6 février 1876
Responsa ad Ep. circularem cancellarii Bismarck
Decretum Conc.
Vaticani de Rom. Pontifice interpretantem, Jan.-Mart.
1875.
De iurisdictione Romani Pontificis et episcoporum;
3112 a) Declaratio collectiva episcoporum Germaniae,

Jan-Fev 1875
3117 b) Litt. Ap. 'Mirabilis illa constantia' ad Germaniae

episc.
Decr. S. Officii, 7 juillet 1875 (sous Pie IX);
3121 De explicatione transsubstantiationis
3124 Instr. S. Officii ad episc. Nesqualliensem (sous Pie

IX),
3126 24 janvier 1877; De fide et intentione ministri

sacramentorum
Pie IX, Alloc. 'Luctuosis exagitati', 12 mars 1877
3128 Decr. S. Officii, (sous Léon XIII), 20 novembre 1878

Léon XIII, Ep. encyc1. 'Quod apostolici muneris',
3130 28 décembre 1878
3135 Léon XIII, Ep. encycl. 'Aeterni Patris', 4 août 1879
3140 Léon XIII, Ep. encycl. 'Arcanum divinae sapientiae'
3142 10 février 1880
3148 Resp. S. Paenitentiariae, (sous Léon XIII), 16 juin

1880
3150 Léon XIII, Ep. encycl. 'Diuturnum illud', 29 juin 1881

42
3154 Decr. S. Cgr. indicis, (sous Léon XIII), 5 (30)

décembre 1881
3156 Léon XIII, Ep. encycl. 'Humanum genus', 20 avril 1884
3159 Instr. S. Off. 'Ad gravissima avertenda', (sous Léon

XIII),
10 mai 1884
3160 Resp. S. Off. ad episc. Pictav. (Poitiers) (sous Léon

XIII),
3162 (28) 31 mai 1884
3165 Léon XIII, Ep. encycl. 'Immortale Dei', 1 novembre

1885
3185 Resp. S. Paenitentiariae (sous Léon XIII), 10 mars

1886
3188 Decr. S. Officii (sous Léon XIII), 19 mai 1886
3195 Decr. S. Officii (sous Léon XIII), 15 décembre 1886
3198 Resp. S. Officii ad episc. Carcasson. (sous Léon XIII),

8 mai 1887
Decr. S. Officii 'Post obitum' (sous Léon XIII),
3201 14 décembre 1887; Errores Antonii de Rosmini-

Serbati
3245 Léon XIII, Litt. encycl. 'Libertas praestantissimum',

20 juin 1888
3251 Léon XIII, Encycl. 'Libertas, praeseantissimum', 20 juin

1888
43
3255 Resp. S. Officii ad archiep. Cameracensem (sous

Léon XIII),
3258 14 (19) août 1889; D 1889-1890

Léon XIII, Encycl. 'Sapientiae chnstianae', 10 janvier 1890
3260 Léon XIII, Ep. encycl. 'Quamquam pluries', 15 août

1889
3263 Resp. S. Officii ad episc. Massiliensem (sous Léon

XIII),
3264 30 juillet 1890; De vino ad Missam adhibendo
3265 Léon XIII, Litt. encycl. 'Rerum novarum', 15 mai 1891
3271 Léon XIII, Ep. 'Pastoralis officii' ad episcopos

Germaniae et
3272 Austriae, 12 septembre 1891
3274 Léon XIII, Ep. encycl. 'Octobri mense', 22 septembre

1891
3275 Resp. S. Officii ad archiep. Friburg. (sous Léon XIII),
3276 27 juillet 1892
3279 Léon XIII, Ep. encycl. 'Providentissimus Deus',
3280 18 novembre 1893
3294 Resp. S. Officii ad episc. Krishnaghurensem (sous

Léon XIII),
3296 18 juillet 1894

Resp. S. Off. ad archiep. Camerac. (Cambrai) (sous Léon
XIII),
44
3298 24 juillet 1895
3300 Léon XIII, Ep. encycl. 'Satis cognitum', 29 juin 1896
3310 Resp. S. officii ad quendam episc. Brasil. (sous Léon

XIII),
3312 5 août 1896; D 1937 nota

Resp. S. officii ad archiep. Tarracon. (sous Léon XIII),
3313 5 août 1896; D 1937 nota

Léon XIII, Ep. 'Apostolicae curae et caritatis',
3315 13 septembre 1896; De ordinationibus Anglicanis
3320 Léon XIII, Ep. encycl. 'Fidentem piumque', 20

septembre 1896
3323 Resp. S. Officii (sous Léon XIII), 17 mars 1897
3325 Léon XIII, Ep. encycl. 'Divinum illud munus', 9 mai

1897
3331 Resp. S. Officii (sous Léon XIII), 30 mars 1898; De fide

et
3333 intentione ad baptismum requisitis
3335 Resp. S. Officii ad episc. Sinaloensem, 4 mai 1898;

De modis
3336 extrahendi fetum
3338 Léon XIII, Ep. encycl. 'Caritatis studium' ad episcopos
3339 Scotiae, 25 juillet 1898

45
Léon XIII, Ep. 'Testem benevolentiae' ad archiep.

Baltimor.,
3340 22 janvier 1899
3350 Léon XIII, Litt. encycl. 'Annum sacrum', 25 mai 1899
3353 Resp. S. Off. ad archiep. Ultraiect. (Utrecht) (sous

Léon
3356 XIII), 21 août 1901

Resp. S. Off. ad Fac. theol. Univ. Marianopol. (sous Léon
3358 XIII), 5 mars 1902
3360 Léon XIII, Ep. encycl. 'Mirae caritatis', 28 mai 1902
3370 Saint Pie X, Litt. encycl. 'Ad diem illum', 2 février 1904
Resp. Commiss. de re Biblica (sous saint Pie X),
3372 13 février 1905
3373 Resp. Commiss. de Re Biblica, 23 juin 1905

Decr. 'Sacra Tridentina Synodus', sous saint Pie X,
3375 16 (20) décembre 1905
3383 Decr. 'Provida sapientique cura', sous saint Pie X,
3385 18 janvier 1906
3388 Saint Pie X, Encycl. 'Vehementer nos' ad clerum et

populum
Galliae, 1 février 1908
3391 Decr. S. Officii, sous saint Pie X, 25 avril 1906

46
3394 Resp. Commiss. de re Biblica, sous saint Pie X, 27

juin 1906

mai 1907
3400 Decr. S. Officii 'Lamentabili', sous saint Pie X,
3401 3 juillet 1907
3468 Decr. S. Cgr. Concilii 'Ne temere', sous saint Pie X,

2 août 1907
3474 Saint Pie X, Encycl. 'Pascendi dominici gregis',

8 septembre 1907
3500 Saint Pie X, Litt. motu proprio 'Praestantia

Scripturae',
3503 18 novembre 1907

juin 1908
3509 Saint Pie X, Encycl. 'Communium rerum', 21 avril 1909

juin 1909
3521 Resp. Commiss. de re Biblica, 1 mai 1910
3530 Decr. S. Cgr. de Sacram. 'Quam singulari', sous saint

Pie X,
8 août 1910
3536 Saint Pie X, Litt. motu proprio 'Sacrorum antistitum',

47
3537 1 Septembre 1910 ; Jusiurandum contra errores

modernismi
3550 Saint Pie X, Ep. 'Ex quo, nono' ad Delegatos Ap.

Byzantii, in
3553 Graecia, Aegypto, Mesopot., etc., 26 décembre 1910

juin 1911
3568 Resp. Commiss. de re Biblica, 26 juin 1912
3601 Decr. S. Cgr. Studiorum, sous saint Pie X, 27 juillet

1914
3624 Benoît XV, Litt. encycl. 'Ad beatissimi Apostolorum',
3628 Resp. Commiss. de re Biblica, sous Benoît XV, 18 juin

1915
3632 Decr. S. Officii, sous Benoît XV, 29 mars (8 avril) 1916
3634 Resp. S. Paenitentiariae, 3 avril 1916
3635 Resp. S. Officii ad varios loc. Ordinarios, 17 mai 1916
3638 Resp. S. Paemtentiariae, sous Benoît XV, 3 juin 1916
3642 Resp. S. Officii, sous Benoît XV, 24 avril 1917
3648 Resp. S. Officii, 16 (18) juillet 1919

48
3650 Benoît XV, Ep. encycl. 'Spiritus Paraclitus', 15

septembre 1920
3660 Decr. S. Officii, sous Pie XI, 22 novembre 1922
3662 Pie XI, Encycl. 'Ubi arcano', 23 décembre 1922
3665 Pie XI, Litt. encyc. " Studiorum ducem ", 29 juin 1923
3670 Pie XI, Litt. Ap. 'Infinita Dei misericordia', 29 maii

1924
3672 Decr. S. Cgr. Concilii, sous Pie XI, 13 juin 1925
3675 Pie XI, Litt. encycl. 'Quas primas', 11 décembre 1925
3680 Instructio S. Officii, sous Pie XI, 19 juillet 1926
3681 Declaratio S. Officii, sous Pie XI, 2 juin 1927
3682 Decr. S. Officii, sous Pie XI, 8 juillet 1927
3683 Pie XI, Litt. encycl. 'Mortalium animos', 6 janvier 1928

Ex Const. Apost. 'Divini cultus', 20 décembre 1928
3684 Decr. S. Officii, sous Pie XI, 24 juillet (2 août) 1929

Pie XI, Encycl. 'Divini illius magistri', 31 décembre 1929
3700 Pie XI, Litt. Encycl. 'Casti connubii' 31 décembre 1930
3724 Ex decreto S. Officii, sous Pie XI, 21 mars 1931
3725 Pie XI, Litt. encycl. 'Quadragesimo anno', 15 mai 1931
3748 Resp. S. Paenitentiariae, sous Pie XI, 20 juillet 1932

49
3750 Resp. Commiss. de re Biblica, sous Pie XI, 1 juillet

1933
3751 Pie XI, Encycl. 'Ad catholici sacerdotii' 20 décembre

1935
3760 Resp. S. Officii, sous Pie XI, 11 août 1936
3771 Pie XI, Litt. encycl. 'Divini Redemptoris', 19 mars 1937
3780 Pie XII, Litt. encycl. 'Summi pontificatus', 20 octobre

1939
3788 Decr. S. Officii, sous Pie XII, 21 (24) février 1940
3790 Decr. S. Officii, 27 novembre (2 décembre) 1940

Litt. Commissionis de re Biblica ad episcopos Italiae,
3792 sous Pie XII, 20 août 1941
3796 Pie XII, allocution du 30 nov. 1941 à l'Acad. Pont. des

sciences
3800 Pie XII, Litt. encycl. 'Mystici corporis', 29 juin 1943
3822 Pie XII, Litt. encycl. 'Divino afflante Spiritu',
3832 Instructio S. Paenitentiariae, sous Pie XII, 25 mars

1944
3838 Decr. S. Officii, sous Pie XII, 29 mars (1 avril) 1944
3839 Decr. S. officii, sous Pie XII, 19. (21.) juillet 1944
3840 Pie XII, Litt. encycl. 'Mediator Dei', 20 novembre 1947

50
3861 Ep. Secretarii Commiss. de re Biblica ad card.

Suhard,
3862 archiep. Paris., sous Pie XII, 16 janvier 1948
3865 Decr, S. Officii, sous Pie XII, 28 juin (1 juillet) 1949
3866 Ep. S. Officii ad archiep. Bostoniensem, sous Pie XII,

8 août 1949
3874 Resp. S. Officii, sous Pie XII, 28 décembre 1949
3875 Pie XII, Litt. encycl. 'Humani generis', 12 août 1950
3900 Pie XII, Const. Ap. 'Munificentissimus Deus', 1

novembre 1950
3905 Pie XII, Litt. encycl. 'Sempiternus Rex', 8 septembre

1951
3907 Monitum S. Officii, sous Pie XII, 30 juin 1952
3908 Pie XII, Litt. encycl. 'Fulgens corona', 8 septembre

1953
3911 Pie XII, Litt. encycl. 'Sacra virginitas', 25 mars 1954
3913 Pie XII, Litt. encycl. 'Ad caeli Reginam', 11 octobre

1954
3918 Instructio S. Officii, sous Pie XII, 2 février 1956
3922 Litt. encycl. 'Haurietis aguas', 15 mai 1956
3928 Decr. S. Officii, 8 mars (23 mai) 1957

51
Denzinger (latin)
Enchiridion Symbolorum
Symbola Primitiva. Papyrus liturgicus Dêr-Balyzeh
(frag. du VIe, contenant une liturgie du milieu du IVe; le
symbole semble bien plus ancien)
2 1b (in lingua greca)
Symbola exculta. Schema tripartitum trinitarium. Formula

ocidentalis, Symbolum apostolicum.
Roma, saec. III (forma 'Romana Antiquior', 'R'). Psalterium
Aethelstani regis
11 2 (in lingua greca)
Symbole Apostolique, formule occidentale, Rome 3eme

siecle;
Codex Laudianus
2a Credo in Deum Patrm omnipotentem, Et in Christo

Jesu, Filium ejus unicum, Dominum nostrum,
Saint Cyrille évêque de Jérusalem, Catécheses VI-XVIII,

vers
S348
S. Epiphane, év. de Salamine, 374

42 (in lingua greca)
43 (in lingua greca)
52
Asie Mineure, fin IVeme (S. Epiphane, évêque de

Salamine)
Symbole " Quicumque ", pseudo-athanasien

(Gaule méridionale, 5eme siecle)
75 39 (1) Quicumque vult salvus esse, ante omnia opus

est, ut teneat catholicam fidem (2) quam nisi quisque
(quis) integram inviolatamque servaverit, absque dubio in
aeternum peribit.(3) Fides autem catholica haec est, ut
unum Deum in T r i n i t a t e, et Trinitatem in unitate
veneremur, (4) neque confundentes personas, neque
substantiam separantes: (5) alia est enim persona Patris,
alia (persona) Filii, alia (persona) Spiritus Sancti; (6) sed
Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas, aequalis
gloria, coaeterna maiestas.(7) Qualis Pater, talis Filius,
talis (et) Spiritus Sanctus: (8) increatus Pater, increatus
Filius, increatus Spiritus Sanctus; (9) immensus
(immensus) Pater, immensus Filius, immensus Spiritus
Sanctus; (10) aeternus Pater, aeternus Filius, aeternus
Spintus Sanctus; (11) et tamen non tres aeterni, sed unus
aeternus; (12) sicut non tres increati nec tres immensi,
sed unus increatus (inmensus) et unus immensus
(increatus). (13) Simililer omnipotens Pater, omnipotens
Filius, omnipotens Splritus Sanctus; (14) et tamen non tres
omnipotentes, sed unus omnipotens (l5) Ita Deus Pater,
Deus Filius, Deus Spiritus Sanctus(16) et tamen non tres
Dii, sed unus Deus. (17) Ita Dominus Pater. Dominus Filius,
Dominus Spiritus Sanctus; (18) et tamen non tres Domini
sed unus est (--!) Dominus: (19) quia, sicut singillatim
unamquamque personam (et) Deum ac (et) Dominum
confiteri christiana veritate compellimur, (20) ita tres
Deos aut Dominos dicere catholica religione prohibemur.
(21) Pater a nullo est factus nec creatus nec genitus; (22)
Filius a Patre solo est, non factus nec creatus, sed genitus;
53
(23) Spiritus Sanctus a Patre et Filio, non factus nec

creatus nec genitus, sed procedens. (24) Unus ergo Pater,
non tres Patres; unus Filius, non tres Filii; unus Spiritus
Sanctus, non tres Spiritus Sancti. (25) Et (-! ) in hac
Trinitate nihil prius aut posterius, nihil maius aut minus,
(26) sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et
coaequales. (27) Ita ut per omnia, sicut iam supra dictum
est, et unitas in Trinitate et Trinitas in unitate (Trinitas in
unitate et unitas in Tr.) veneranda sit. (28) Qui vult ergo
salvus esse, ita de Trinitate sentiat.
76 40 (29) Sed necessarium est ad aeternam salutem, ut

incarnationem quoque Domini nostri Jesu Christi fideliter
credat. (30) Est ergo fides recta, ut credamus et
confiteamur, quia Dominus noster Jesus Christus Dei Filius
(et) Deus (pariter) et homo est: (31) Deus est ex
substantia Patris ante saecula genitus, et homo est ex
substantia matris in saeculo natus; (32) perfectus Deus,
perfectus homo ex anima rationali (rationabili) et
humana carne subsistens; (33) aequalis Patri secundum
divinitatem, minor Patre secundum humanitatem; (34) qui,
licet Deus sit et homo, non duo tamen sed unus est
Christus; (35) unus autem non conversione divinitatis in
carnem (carne), sed assumptione humanitatis in Deum
(Deo); (36) unus omnino, non confusione substantiae, sed
unitate personae. (37) Nam sicut anima rationalis
(rationabilis) et caro unus est homo ita Deus et homo unus
est Christus. (38) Qui passus est pro salute nostra,
descendit (discendit) ad inferos, tertia die resurrexit
(surrexit) a mortuis, (39) ascendit ad caelos, sedet (sedit)
ad dexteram Patris, inde venturus est (-!) iudicare vivos et
mortuos. (40) Ad cuius adventum omnes homines
resurgere habent (in) corporibus suis, et reddituri sunt de
factis propriis rationem; (41) et qui bona egerunt, ibunt in
vitam aeternam, qui vero (-! ) mala, in ignem aeternum.
(42) Haec est fides catholica: quam nisi quisque (quis)
fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit.
54

102 41 (c. 7, n. 1) Ut vos officii vestri admoneamus.
scribimus ... (c. 58, n. 2) Acceptate consilium nostrum, et
vos non paenitebit. (c.59, n.1) Sin autem quidam non
obtemperaverint iis quae ille (Christus) per nos dixit,
cognoscant, offensioni et periculo non parvo sese
implicaturos esse; (2) nos autem innocentes erimus ab
hoc peccato. (c.63, n.2) Gaudium enim et laetitiam nobis
praestabitis, si oboedientes facti iis quae scripsimus per
Spiritum Sanctum, resecetis illegitimum zeli vestri
studium secundum exhortationem, quam de pace ac
concordia fecimus in hac epistola.
101 (c- 40, n. 1) . . . In divinae cognitionis profunda

introspicientes, cuncta ordine debemus facere, quae nos
Dominus statutis temporibus peragere iussit : (2)
oblationes scilicet et officia perfici, neque temere vel
inordinate fieri, praecepit, sed praefinitis temporibus et
horis. (3) Ubi etiam et a quibus celebrari vult, ipse
excelsissima sua voluntate definivit, ut pure et sancte
omnia facta in beneplacito, accepta essent voluntati eius.
(4) Qui ergo assignatis temporibus oblationes suas
faciunt, accepti et beati sunt; nam qui sequuntur leges
Domini, non aberrant.
(c.40, n.5) Summo quippe sacerdoti sua mulnera tributa

sunt, sacerdotibus locus proprius adsignatus est, et levitis
sua ministeria incumbunt. Homo laicus praeceptis laicis
constringitur. (c. 41, n. 1) Unusquisque nostrum, fratres, 'in
suo ordine' (I Cor 15, 23) cum bona conscientia
praescriptam ministerii sui regulam non transgrediens
honeste Deo placeat (al.: gratias agat) ... (c. 42, n. 1)
Apostoli nobis evangelii praedicatores facti sunt a
Domino Jesu Christo; Jesus Christus missus est a Deo. (2)
Missus est igitur Christus a Deo, et Apostoli a Christo: et
factum est utrumque ordinatim ex voluntate Dei. (3)
Itaque acceptis mandatis et certo persuasi per
55
resurrectionem Domini nostri Jesu Christi et in fide

confirmati per Verbum Dei cum Spiritus Sancti plenitudine
ac securitate egressi sunt, annuntiantes adventurum esse
regnum Dei. (4) Per regiones igitur et urbes verbum
praedicantes primitias earum spiritu cum probassent,
constituerunt episcopos et diaconos eorum qui credituri
erant.
Saint Zéphyrin et saint Calliste, déclarations

dogmatiques,
(avant 222)
105 42a Ipsum autem (papam) Zephyrinum (Callistus
nondum papa) adducebat, ut palam populo diceret: 'Ego
novi unum Deum Christum Jesum, nec praeter eum ullum
alium generatum et passibilem'; tum vero (Callistus)
dicens 'non Pater mortuus est, sed Filius' tali modo
perpetuam rixam in plebe sustinuit.

(c- 40, n. 1) . . . In divinae cognitionis profunda
introspicientes, cuncta ordine debemus facere, quae nos
Dominus statutis temporibus peragere iussit : (2)
oblationes scilicet et officia perfici, neque temere vel
inordinate fieri, praecepit, sed praefinitis temporibus et
horis. (3) Ubi etiam et a quibus celebrari vult, ipse
excelsissima sua voluntate definivit, ut pure et sancte
omnia facta in beneplacito, accepta essent voluntati eius.
(4) Qui ergo assignatis temporibus oblationes suas
faciunt, accepti et beati sunt; nam qui sequuntur leges
Domini, non aberrant. (c.40, n.5) Summo quippe sacerdoti
sua mulnera tributa sunt, sacerdotibus locus proprius
adsignatus est, et levitis sua ministeria incumbunt. Homo
laicus praeceptis laicis constringitur. (c. 41, n. 1)
Unusquisque nostrum, fratres, 'in suo ordine' (I Cor 15, 23)
cum bona conscientia praescriptam ministerii sui regulam
non transgrediens honeste Deo placeat (al.: gratias agat)
56
... (c. 42, n. 1) Apostoli nobis evangelii praedicatores facti

sunt a Domino Jesu Christo; Jesus Christus missus est a
Deo. (2) Missus est igitur Christus a Deo, et Apostoli a
Christo: et factum est utrumque ordinatim ex voluntate
Dei. (3) Itaque acceptis mandatis et certo persuasi per
resurrectionem Domini nostri Jesu Christi et in fide
confirmati per Verbum Dei cum Spiritus Sancti plenitudine
ac securitate egressi sunt, annuntiantes adventurum esse
regnum Dei. (4) Per regiones igitur et urbes verbum
praedicantes primitias earum spiritu cum probassent,
constituerunt episcopos et diaconos eorum qui credituri
erant.
Saint Corneille, Ep. 'Quantam sollicitudinem' à Cyprien

évêque
de Carthage, 251
108 44 Nos... Cornelium episcopum sanctissimae
catholicae Ecclesiae, electum a Deo omnipotente et
Christo Domino nostro scimus; (nos) errorem nostrum
confitemur; imposturam passi sumus; circumventi sumus
perfidia et loquacitate captiosa; nam (tam)etsi
(videbamur quasi ) quandam communicationem cum
schismatico et haeretico homine habuisse, cor tamen
nostrum semper in Ecclesia fuit, nec (enim) ignoramus,
unum Deum Dominum omnipotentem (-! ) esse, unum
quoque (et unum) Christum esse Dominum, quem confessi
sumus, unum Spiriturn Sanctum (S. Sp.), unum episcopum
in catholica (Ecclesia) esse debere praepositum (-! ).
Saint Corneille, Ep. à Fabius, évêque d'Antioche, 251

109 45 Ille ergo evangelii vindex (Novatianus) ignorabat,
unum episcopum esse oportere in Ecclesia catholica? In
qua tamen ei non latebat - quomodo enim (illud nescire
potuisset) ? - presbyteros esse quadraginta sex, diaconos
septem, subdiaconos septem, acolythos duos et
quadraginta, exorcistas autem et lectores cum ostiariis
57
quinquaginta duo, viduas cum thlibomenis (=

indigentibus) plus mille quingentas; quibus omnibus
gratia et benignitas Dei alimenta suppeditat.
Saint Etienne I, Ep. à Cyprien évêque de Carthage, 256

110 46 (c.1)... Si quis ergo a quacumque haeresi venient
ad vos, nihil innovetur nisi quod traditum est, ut manus
illis imponatur in paenitentiam, cum ipsi haeretici proprie
alterutrum ad se venientes non baptizent, sed
communicent tantum.
Saint Etienne I, Ep. aux évêques d'Asie mineure, 256

111 47 (c.18) Sed in multum... proficit nomen Christi ad
fidem et baptismi sanctificationem, ut quicumque et
ubicumque in nomine Christi baptizatus fuerit,
consequatur statim gratiam Christi.
Saint Denis, Let. à Denis, évêque d'Alexandrie, 262

112 48 (c. 1) Jam vero aequum fuerit disputare adversus
eos, qui monarchiam quae augustissima est Ecclesiae Dei
praedicatio, in tres quasdam virtutes ac separatas
hypostases tresque deitates dividentes ac discindentes
destruunt. Audivi enim quosdam, qui apud vos divinum
verbum praedicant et docent huius opinionis magistros
esse, qui quidem e diametro, ut ita loquar, Sabellii
opinioni adversantur. Hic enim blasphemat, ipsum F i l i u
m dicens e s s e P a t r e m, et vicissim: illi vero tres deos
quodammodo praedicant dum sanctam unitatem in tres
diversas hypostases ab invicem omnino separatas
dividunt. Necesse est enim divinum Verbum Deo
universorum esse unitum, et Spiritum Sanctum in Deo
manere et inhabitare: adeoque divinam Trinitatem in
unum, quasi in quendam verticem, hoc est in Deum
universorum omnipotentem reduci atque colligi.
Insipientis enim Marcionis doctrina, quae in tria principia
58
monarchiam secat et dividit, diabolica sane est non

autem verorum Christi discipulorum vel eorum, quibus
Salvatoris disciplina placet. Hi enim probe norunt
Trinitatem quidem in divina Scriptura praedicari, tres
autem esse deos neque in Veteri neque in Novo
Testamento doceri.
113 49 (c. 2) Sed neque minus culpandi sunt, qui Filium

opus esse existimant, et Dominum factum esse sicut unum
eorum quae vere facta sunt arbitrantur: cum illum
genitum esse, ut congruit ac decet, non conditum aut
factum, divina eloquia testantur. Non levis igitur, sed
maxima est impietas, Dominum aliquo modo manufactum
dicere. Nam si factus est Filius, erat tempus quando non
erat: atqui fuit semper, si utique est, ut ipse declarat, in
Patre (Jo l4, 10s). Et si Christus verbum, sapientia et virtus
est (haec enim Christum esse divinae docent litterae (Jo
1, 14; I Cor 1 24), ut ipsi nostis), haec sane virtutes Dei
sunt. Quocirca si factus est Filius, fuit tempus, quando
haec non erant: adeoque fuit tempus quo sine his erat
Deus: quod perabsurdum est.
114 50 Sed quid pluribus de his apud vos disseram, viros

Spiritu plenos et apprime intelligentes, quae sequuntur
absurda ex illa sententia, quae Filium factum asserit? Ad
haec minime attendisse mihi videntur opinionis huius
duces, et idcirco a veritate prorsus aberrasse, quli aliter,
quam quod sibi vult divina et prophetica Scriptura,
explicant illud " Dominus creavit me principium viarum
suarum " (Prv 8, 22: Septg.). Non enim una est, ut scitis,
verbi " creavit " significatio. Nam hoc in loco " creavit "
idem est, quod " praefecit operibus ab ipso factis ", factis,
inquam, per ipsum Filium. At hic " creavit " non perinde
intelligendum est atque " fecit " . " Facere " enim et "
creare " inter se differunt. " Nonne ipse ille pater tuus
possedit te, et fecit te, et creavit te? " (Dt 32, 6: Septg.)
ait Moyses in magno Deuteronomii carmine. Sic etiam
illos recte quis possit coarguere: O praecipites
59
temerariique homines, ergone facta res est "

primogenitus omnis creaturae " (Col 1, 15), " ex utero ante
luciferum genitus " (Ps 109, 3: Septg-), qui ut Sapientia
dicit, " ante omnes colles gignit me " (Prv 8, 25. Septg.)?
Denique multis in locis divinorum eloquiorum eum "
genitum " dici, at nusquam " factum " Filium quis legerit.
Ex quibus aperte convincuntur falsa de Domini
generatione opinari, qui divinam atque inexplicabilem
eius generationem factionem audent dicere.
115 51 (c. 3) Neque igitur admirabilis et divina unitas in

tres divinitates est separanda, neque factionis vocabulo
dignitas ac summa magnitudo Domini est diminuenda:
sed credendum est in Deum Patrem omnipotentem, et in
Christum Jesum eius Filium, et in Spiritum Sanctum:
Verbum autem Deo universorum esse unitum. Quippe "
Ego, inquit, et Pater unum sumus " (Jo 10, 30), et Ego in
Patre, et Pater in me est " (Jo 14, 10). Ita scilicet divina
Trinitas et sancta monarchiae praedicatio integra
servabitur.
Concile d'Elvire (vers 300-303)

117 52a Can.9. Item femina fidelis, quae adulterum
maritum reliquerit fidelem et alterum ducit, prohibeatur
ne ducat; si duxerit, non prius accipiat communionem, nisi
quem reliquerit prius de saeculo exierit; nisi forte
necessitas infirmitatis dare compulerit.
118 52b Can.27. Episcopus, vel quilibet alius clericus, aut

sororem aut filiam virginem dicatam Deo tantum secum
habeat; extraneam nequaquam habere placuit.
119 52c Can. 33. Placuit in totum prohibere episcopis,

presbyteris et diaconibus, vel omnibus clericis positis in
ministerio, abstinere se a coniugibus suis et non generare
filios: quicumque vero fecerit, ab honore clericatus
exterminetur.
60
120 52d Can. 38. Loco peregre navigantes aut si ecclesia

in proximo non fuerit, posse fidelem, qui lavacrum suum
integrum habet nec sit bigamus, baptizare in necessitate
infirmitatis positum catechumenum, ita ut, si supervixerit,
ad episcopum eum perducat, ut per manus impositionem
perfici possit.
121 52e Can. 77. Si quis diaconus regens plebem sine

episcopo vel presbytero aliquos baptizaverit, episcopus
eos per benedictionem perficere debebit; quod si ante de
saeculo recesserint, sub fide, qua quis credidit, poterit
esse justus.
Concile d'Arles (314)

123 53 Can 9 (8). De Afris, quod propria lege sua utantur
(utuntur), ut rebaptizent, placuit, ut si ad Ecclesiam
aliquis de haeresi venerit, interrogent eum symbolum, et
si perviderint eum in Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum (Patre et F'o et Sp'u S'o) esse baptizatum, manus
ei tantum inponatur, ut accipiat Spiritum (Sanctum); quod
si interrogatus non responderit hanc Trinitatem,
baptizetur.
125 Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem,

omnium visibilium et invisibilium factorem.Et in unum
Dominum nostrum (- !) Iesum Christum Filium Dei, natum
ex Patre unigenitum, hoc est de substantia Patris, Deum
ex Deo, lumen ex lumine, Deúm verum de Deo vero,
natum, non factum, unius substantiae cum Patre (quod
graece0 icunt homousion) (- !), per quem omnia facta
sunt, quae in caelo et in terra, qui (propter nos homines
et) propter nostram salutem descendit, incarnatus est et
homo factus est et passus est, et resurrexit tertia die, et
ascendit in caelos, venturus iudicare vivos et mortuos. Et
Spiritum Sanctum. (DS126) Eos autem, qui dicunt " Erat,
quando non erat " et " Antequam nasceretur,non erat " et "
61
Quod de non exstantibus factus est " vel ex alia

substantia autessentia dicentes (esse) aut (factum aut)
convertibilem aut demutabilem Deum (filium Dei), hos
anathematizat catholica Ecclesia.
Concile Nicée I (oecum. I), 325

127 55 Can 8. De his, qui se cognominant Catharos (id est
mundos) (scilicet Novatiani), si aliquando venerint ad
Ecclesiam catholicam, placuit sancto et magno Concilio,
ut impositionem manus accipientes, sic in clero
permaneant. Haec autem prae omnibus eos scriptis
convenit profiteri, quod catholieac et apostolicae
Ecclesiae dogmata suscipiant et sequantur: id est, et
bigamis se communicare et his qui in persecutione
prolapsi sunt....
128 56 Can. 19. De Paulianistis ad Ecclesiam catholicam

confugientibus definitio prolata est, ut baptizentur
omnimodis. Si qui autem de his praeterito tempore in
clero fuerunt, si quidem immaculati et irreprehensibiles
apparuerint, baptizati ordinentur ab episcopo Ecclesiae
catholicae.
(Versio I Dionysii Exigui) Can. 1. Si quis a medicis per

languorem desectus est aut abscisus a barbaris, hic in
clero permaneat. Si quis autem se sanus abscidit, hunc et
in clero constitutum abstinere conveniet et deinceps
nullum debere talium promoveri. Sicut autem hoc claret
quod de his qui rem hanc affectant audentque se ipsos
abscidere dictum est; sic eos quos barbari aut domini
castraverunt, inveniuntur autem alias dignissimi ad
clerum regula tales admittit.
129 57 Can. 13. (Prisca: 12) De his, qui ad exitum veniunt,

etiam nunc lex antiqua regularisque servabitur; ita ut, si
quis egreditur e corpore, ultimo et necessario viatico
minime privetur. Quod si desperatus, et consecutus
62
communionem, oblationisque particeps factus, iterum

convaluerit, sit inter eos, qui communionem orationis
tantummodo consequuntur. Generaliter autem omni
cuilibet in exitu posito et poscenti sibi communionis
gratiam tribui, episcopus probabiliter ex oblatione dare
debebit.
130 57 (c.1 n.2) Primum igitur habita est quaestio . . . de

impietate ac perversitate Arii et sociorum eius;
cunctisque suffragantibus placuit, ut impia eius opinio
anathemate damnaretur, verbaque ac nomina
blasphemiae plena, quibus utebatur, dicens Filium Dei
ortum ex nihilo, et fuisse aliquando tempus, cum non
esset, et pro arbitrii libertate eum vitii ac virtutis
capacem esse, et creaturam illum vocans atque facturam:
haec omnia anathemate damnavit sanctissima synodus,
opinionis huius impietatem atque amentiam et verba
blasphemiae plena ne audire quidem patienter sustinens.
Saint Jules I, Ep. aux Antiochiens, 341

132 57a Nam si omnino, ut dicitis, aliqua fuit eorum culpa,
iudicium secundum ecclesiasticum canonem, nec eo
pacto, fieri oportuit. Oportuit omnibus nobis scripsisse, ut
ita ab omnibus quod iustum esset decerneretur; episcopi
enim erant qui patiebantur, nec vulgares Ecclesiae quae
vexabantur, sed quas ipsi Apostoli per se gubernarunt.
Cur autem de Alexandrina potissimum Ecclesia nihil nobis
scriptum est? An ignoratis hanc esse consuetudinem, ut
primum nobis scribatur, et hinc quod iustum est
decernatur? Sane si qua hujusmodi suspicio in illius urbis
episcopum cadebat, ad hanc Ecclesiam scribendum fuit.
Concile de Sardique (343-344?)

133 57b ((can.3a) Isidor. can.4) Osius episcopus dixit:
Illud quoque (suppl. e graeco: necessario adiciendum
est), ut episcopus de provincia ad aliam provinciam, in
63
qua sunt episcopi, non transeat; nisi forte a fratribus suis

invitatus, ne videamur ianuam caritatis clausisse. - Illud
quoque providendum est: si in aliqua provincia forte
aliquis episcopus contra fratrem suum episcopum litem
habuerit, non ex his unus ex alia provincia advocet
episcopos. - Quod si aliquis episcopus iudicatus fuerit in
aliqua causa, et putat bonam causam habere, ut iterum
iudicium renovetur, si vobis placet, sanctissimi Petri
Apostoli memoriam honoremus: scribatur vel ab his, qui
causam examinarunt, vel ab episcopis, qui in proxima
provincia morantur, Romano episcopo; et si iudicaverit
renovandum esse iudicium, renovetur, et det iudices. Si
autem probaverit talem causam esse, ut ea non
refricentur quae acta sunt, quae decreverit confirmata
erunt. Si hoc omnibus placet? Synodus respondit: Placet.
134 57c (Isid. 5). Gaudentius episcopus dixit: Addendum,

si placet, huic sententiae, quam plenam sanctitatis
protulistis: cum aliquis episcopus depositus fuerit eorum
episcoporum iudicio, qui in vicinis commorantur locis, et
proclamaverit agendum sibi esse negotium in urbe Roma,
alter episcopus in eadem cathedra, post appellationem
eius, qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur
loco ipsius, nisi causa fuerit iudicio Romani episcopi
determinata.
135 57d ((Can. 3b) Isid. 7) Osius episcopus dixit: Placuit

autem, ut, si episcopus accusatus fuerit, et iudicaverint
congregati episcopi regionis ipsius, et de gradu suo
deiecerint eum, et appellasse videatur, et confugerit ad
beatissimum ecclesiae Romanae, episcopum et voluerit
audiri et iustum putaverit, (ut) renovetur examen; scribere
his episcopis dignetur, qui in finitima et propinqua
provincia sunt, (ut) ipsi diligenter omnia requirant et iuxta
fidem veritatis definiant. Quod si qui rogat causam suam
iterum audiri et deprecatione sua moverit episcopum
Romanum, ut e latere suo presbyterum mittat, erit in
potestate episcopi, quid velit aut quid aestimet: (et) si
64
decreverit mittendos esse, qui praesentes cum episcopis

iudicent, habentes (eius) auctoritatem, a quo destinati
sunt, erit in suo arbitrio. Si vero crediderit sufficere
episcopos, ut negotio terminum imponant, faciet quod
sapientissimo consilio suo iudicaverit.
Libere, Ep. 'Studens paci' aux évêques orientaux, 357

138 Studens paci et concordiae Ecclesiarum, posteaquam
litteras caritatis vestrae de nomine Athanasii et
ceterorum factas ad nomen Julii bonae memoriae
episcopi accepi, secutus traditionem maiorum
presbyteros urbis Romae Lucium, Paulum et Helianum e
latere meo ad Alexandriam ad supradictum Athanasium
direxi, ut ad urbem Romam veniret ut in praesenti id,
quod de Ecclesiae disciplina exstitit, in eum statueretur.
Litteras etiam ad eundem per supradictos presbyteros
dedi, quibus continebatur, quod si non veniret, sciret se
alienum esse ab Ecclesiae Romanae communione. Reversi
igitur presbyteri nuntiaverunt eum venire noluisse.
Secutus denique litteras caritatis vestrae, quas de
nomine supradicti Athanasii ad nos dedistis, sciatis his
litteris, quas ad unanimitatem vestram dedi, me cum
omnibus vobis et cum universis episcopis Ecclesiae
catholicae pacem habere, supradictum autem
Athanasium alienum esse a communione mea sive
Ecclesiae Romanae et a consortio litterarum et
ecclesiasticarum.
Libere, (Symbole de Sirmium I, 351, signé par Libere en

357)
139 - Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem,
creatorem (ktisen) et conditorem (poieten= factorem), 'ex
quo omnis paternitas in caelo et in terris nominatur' (Eph
3, 15). Et in unicum (monogene=unigenitum) eius Filium
Dominum nostrum Jesum Christum, qui ante omnia
saecula ex Patre natus (genitus) est, Deum ex Deo, lumen
65
ex lumine, per quem facta sunt omnia in caelis et in terra,

visibilia et invisibilia; qui est Verbum et sapientia et virtus
(-!) et vita et lumen verum; qui in novissimis diebus
propter nos incorporatus
(enanthrÙpesanta=inhumanatus) est et natus
(gennethenta) ex sancta virgine, et crucifixus et mortuus
est et sepultus; qui et surrexit ex mortuis tertia die, et
ascendit (analephthenta=assumptus est) in caelum, et
sedet (kathesthenta) in dextera Patris, et venturus est in
consummatione saeculi iudicare vivos et mortuos et
reddere unicuique secundum opera sua; cuius regnum
sine fine perseverans (akatapaustos ousa) permanet in
perpetua saecula. Erit enim sedens (kathezomenos) in
dextera Patris non solum in hoc saeculo, verum etiam et
in futuro. Et in Spiritum Sanctum, id est paracletum, quem
promittens apostolis, posteaquam caelum adscendit,
misit docere eos et commonere omnia, per quem et
sanctificantur credentium in eum sinceriter animae.
140 - 1. Eos autem, qui dicunt: De nullis exstantibus (ex

ouk ontÙn) Filius, vel de altera substantia (ex heteras
hupostaseÙs) et non ex Deo, et quod erat tempus
(chronos) vel saeculum (aiÙn), quando non erat: alienos
scit sancta et catholica Ecclesia.
2. (Iterum ergo dicimus:) Si quis autem Patrem et Filium
duos dicit deos: anathema sit.
3. Et si quis, unum dicens Deum, Christum autem Deum
ante saecula Filium Dei obsecutum Patri in creatione
omnium non confitetur (si quis dicens Deum Christum
esse, sed eum ante saecula Filium Dei et hupourgekota
tÙ patri eis ten tÙn holÙn demiourgian = administrum
Patri ad universorum opificium fuisse non confiteatur): an.
s.
4. Et si quis innascibilem (agenneton) Deum vel partem
(méros) ejus de Maria natum esse audet dicere: an. s.
5. Et si quis secundum praescientiam (kata prognÙsis) vel
praedestinationem (-!) a Maria (pro Marias = ante
Mariam) dicit Filium esse, et non ante saecula ex Patre
66
natum apud Deum esse (ek tou patros gegennemenon

pros ton theon einai) et per eum facta esse omnia: an. s.
6. Si quis substantiam (ousian) Dei dilatari (platunesthai)
et contrahi (sustellesthai) dicit: an. s.
7. Si quis dilatatam substantiam Dei Filium dicat facere,
aut latitudinem (platusmon) substantiae eius, sicut sibi
videtur (-!) Filium nominet: an. s.
8. Si quis insitum vel prolativum Verbum (endiatheton e
prophorikon Logon) Dei Filium dicat: an. s.
9. Si quis hominem solum (monon) dicit de Maria (ek
Marias) Filium: an. s.
10. Si quis Deum et hominem de Maria natum dicens,
Deum (-!) innascibilem (ton aggeneton) sic intellegit: an.
s.
11. (Recensionis Hilarii, = 12 t. graeci; anath. gr. 11 = Hil.
23) Si quis 'Verbum caro factum est' (Jo 1, 14) audiens,
Verbum in carnem translatum (metabeblesthai) putet, vel
demutationem sustinentem (tropen hupomemenekota=
conversionem subeundo) accepisse carnem dicit: an. s.
12 (13). Si quis unicum (unigenitum) Filium Dei crucifixum
audiens, dealitatem (theoteta) eius corruptionem
(phthoran) vel passibilitatem (pathos) aut demutationem
(tropen) aut deminutionem (meiÙsin) vel interfectionem
(anairesin) sustinuisse (hupomemenekenai) dicat: an. s.
13 (14). Si quis 'Faciamus hominem' (Gn 1, 26) non Patrem
ad Filium dixisse, sed ipsum ad semetipsum dicat Deum
locutum: an. s.
14 (15). Si quis Filium non dicat Abrahae visum (Gn 18,
1ss), sed Deum innascibilem vel partem eius dicat: an. s.
15 (16). Si quis cum Jacob non Filium quasi hominem
colluctatum (Gn 32, 25 ss), sed Deum innascibilem vel
partem eius dicat: an. s.
16 (17). Si quis 'Pluit Dominus (ignem) a Domino' (Gn
19,24) non de Filio et Patre intellegat, sed ipsum a se
dicat pluisse: an. s. Pluit enim Dominus Filius a Domino
Patre.
17 ( 18 ). Si quis Dominum et Dominum, Patrem et Filium
(quia Dominus a Domino) duos dicat deos: an. s. (Si quis
67
audiens Dominum Patrem, Dominum item Filium, et

Dominem Patrem et Filium (eo quod Dominus a Domino
(pluit)) duos dicat deos: an. s.). Non enim exaequamus
(suntassomen) vel comparamus (-!) Filium Patri, sed
subiectum (suntetagmenon tÙ patri) intellegimus. Neque
enim descendit in Sodomam sine Patris voluntate; neque
pluit ex se, sed a Domino, auctoritate scilicet Patris; nec
sedet in dextera a semetipso, sed audit dicentem Patrem:
'Sede ad dexteram meam' (Ps 109,1).
18(19). Si quis Patrem et Filium et Spiritum Sanctum unam
personam (prosÙpon) dicat: an. s. 19 (20). Si quis Spiritum
Sanctum Paracletum dicens, innascibilem (agenneton)
Deum dicat: an. s.
20(21). Si quis, sicuti docuit nos Dominus, non alium dicat
Paracletum a Filio - dixit enim: 'Et alterum Paracletum
mittet vobis Pater, quem rogabo ego' (cf. Jo l4, l6) -: an. s.
21 (22). Si quis Spiritum Sanctum partem dicat Patris vel
Filii: an. s.
22(23). Si quis Patrem et Filium et Spiritum Sanctum tres
dicat deos: an. s.
23 (11). Si quis quod dictum est 'Ego Deus primus, et ego
Deus novissimus, et praeter me non est Deus' (Is 44,6) ad
destructionem idolorum dictum et eorum qui non sunt dii,
in destructionem Unigeniti ante saecula Dei iudaice
intellegat: an.s.
24. Si quis voluntate Dei, tamquam unum aliquid de
creatura (en tÙn poiematÙn) factum (gegonenai) dicat
Filium: an. s.
25. Si quis nolente Patre natum dicat Filium: an. s. Non
enim nolente Patre coactus Pater, vel naturali necessitate
ductus, cum nollet, genuit Filium sed mox voluit, sine
tempore (achronÙs) et impassibiliter (apathÙs) ex se eum
genitum demonstravit.
26. Si quis innascibilem (agenneton) et sine initio
(anarchon) dicat Filium, tamquam duo sine principio
(anarcha) et duo innascibilia (-!) et duo innata (agenneta)
dicens, (et) duos faciat deos: an. s. Caput enim, quod est
principium (arche) omnium: Filius; caput autem, quod est
68
principium Christi: Deus; ita enim ad unum, qui est sine

principio omnium principium (eis mian anarchov tÙn
holÙn archen), per Filium (pie) universa referimus.
27. Et iterum confirmantes christianismi intellectum,
dicimus quoniam si quis Christum Deum Filium Dei ante
saecula subsistentem (proaiÙnion onta) et ministrantem
(hupourgekota) Patri ad omnium perfectionem
(universorum opificium) non dicat, sed ex quo de Maria
natus est, ex eo et Christum et Filium nominatum esse et
initium accepisse ut sit Deus (archen eilephenai tou
Theou einai) dicat: an. s.
Libere, Ep. 'Pro deifico' ad episcopos Orientales, 357

141 (1) Pro deifico timore sancta fides vestra Deo cognita
est (et) hominibus bonae voluntatis (Lc 2, 14). Sicut lex
loquitur: Justa iudicate, filii hominum (Ps 57, 2), ego
Athanasium non defendi, sed, quia susceperat illum
bonae memoriae Julius episcopus decessor meus,
verebar, ne forte in aliquo praevaricator iudicarer. At ubi
cognovi, quando Deo placuit, iuste vos illum
condemnasse, mox consensum commodavi sententiis
vestris. Litteras adaeque super nomine eius, id est de
condemnatione ipsius, per fratrem nostrum Fortunatianum
dedi perferendas ad imperatorem Constantium. Itaque
amoto Athanasio a communione omnium nostrum, cuius
nec epistulia a me suscipienda sunt, dico me pacem cum
omnibus vobis et cum universis episcopis Orientalibus seu
per universas provincias pacem et unitatem habere.
(2) Nam ut verius sciatis me veram fidem per hanc
epistulam meam proloqui, dominus et frater meus
communis Demofilus, quia dignatus est pro sua
benivolentia fidem vestram et catholicam exponere, quae
Syrmio a pluribus fratribus et coepiscopis nostris tractata,
exposita et suscepta est (-haec est perfidia Ariana, hoc
ego notavi, non apostata, Liberius sequentia:-) ab
omnibus, qui in praesenti fuerunt, hanc ego libenti animo
suscepi (-sanctus Hilarius illi anathema dicit: anathema
69
tibi a me dictum, Liberi, et sociis tuis-), in nullo contradixi,

consensum accommodavi; hanc sequor, haec a me
tenetur. (-Iterum tibi anathema et tertio, praevaricator
Liberi-). Sane petendum credidi sanctitatem vestram,
quia iam pervidetis in omnibus me vobis consentaneum
esse, dignemini communi consilio ac studio elaborare,
quatenus de exilio dimittar et ad sedem, quae mihi
divinitus credita est, revertar.
Denzinger (latin)
Denzinger (latin) 142
Libere, Ep. 'Quia scio' ad Ursacium, Valentem, Germinium,
357
142 (1) Quia scio, vos filios pacis esse, diligere etiam
concordiam et unanimitatem Ecclesiae catholicae, idcirco
non in aliqua necessitate impulsus - Deo teste dico - sed
pro bono pacis et concordiae, quae martyrio praeponitur,
his litteris convenio vos, domini fratres carissimi.
Cognoscat itaque prudentia vestra, Athanasium qui
Alexandrinae Ecclesiae episcopus fuit, (a me esse
damnatum) priusquam ad comitatum sancti imperatoris
secundum litteras Orientalium episcoporum (scriberem,
quod) et ab Ecclesiae Romanae communione separatus
est, sicuti teste est omne presbyterium Ecclesiae
Romanae. Sola haec causa fuit, ut tardius viderer de
nomine ipsius litteras ad fratres et coepiscopos nostros
Orientales dare, ut legati mei, quos ab urbe Roma ad
comitatum direxeram, seu episcopi, qui fuerant deportati,
et ipsi una cum his, si fieri posset, de exilio revocarentur.
(2) Et hoc autem scire vos volo, quod fratrem
Fortunatianum petii, ut (cum) litteras meas ad
clementissimum imperatorem (perferat, quas ad
Orientales episcopos feci, ut scirent et ipsi una secum
Athanasi communione me esse separatum. Quas credo
quod pietas ipsius pro bono pacis gratulanter accipiet ...
Pervideat caritas vestra haec me benigno et innocenti
animo gessisse. Quapropter his litteris meis convenio vos
70
et adiuro per Deum omnipotentem et Christum Iesum

Filium eius, Deum et Dominum nostrum, ut dignemini ad
clementissimum imperatorem) Constantium Augustum
pergere et petere, ut bono pacis et concordiae, in qua
pietas eius semper exsultat, me ad Ecclesiam mihi
divinitus traditam iubeat reverti, ut temporibus ipsius
Ecclesia Romana nullam sustineat tribulationem. ...
Libere, Ep. 'Non doceo' ad Vincentium, 357

143 (2) Sanctitati vero tuae significandum credidi, me de
contentione illa a nomine Athanasii recessisse et ad
fratres et coepiscopos nostros Orientales litteras dedisse
(et) desuper eius nomine. Unde, quia Deo volente et pax
nobis ubique est, dignaberis convenire episcopos cunctos
Campaniae et haec illis insinuare. Ex ipsorum numero una
cum epistula vestra de unanimitate nostra et pace ad
clementissimum imperatorem scribite, de quo possim et
ego de tristitia liberari.... Cum omnibus episcopis
Orientalibus pacem habemus et vobiscum. ...
Saint Damase I, Epistolarum fragmenta ad episcopos

Orientales,
vers 374
144 Ea gratia, fratres, Hiericho illa, quae furata est
saecularium voluntatum scita venalia, concidit nec
resurgit, quia omnes uno ore unius virtutis, unius
maiestatis, unius divinitatis, unius usiae dicimus
Trinitatem, ita ut inseparabilem potestatem, tres tamen
adseramus esse personas, nec redire in se aut minui, ...
sed semper manere nec potentiae gradus quosdam
ortusque tempora disparata nec prolativum Verbum, ut
generationem ei demamus, nec inperfectum, ut aut
persona aut Patris natura aut divinitatis ei plenitudo
defuerit, nec dissimilem opere Filium nec dissimilem
potestate aut per universa dissimilem nec subsistere
aliunde, sed de Deo natum nec falsum, sed Deum verum
71
de Deo vero esse generatum, lumen verum de vero

lumine, ne minutum aut diversum putetur, quod
Unigenitus habet (lacuna? Redintegr.: Dei naturam)
splendoremque lucis aeternae (cf. Sap 7, 26), quia
naturae more
divinae neque sine splendore lumen neque splendor
potest esse sine lumine, imaginem quoque Patris, ut qui
viderit (Filium, viderit) et Patrem (Jo 14, 9) eundem
redemptionis nostrae gratia processisse de virgine, ut
perfectus homo pro perfecto qui peccaverat homine
nasceretur. Ergo, fratres, adseramus Dei Filium et
perfectum (esse Deum et) hominem suscepisse
perfectum.
145 Spiritum quoque Sanctum increatum atque unius

maiestatis, unius usiae, unius virtutis cum Deo Patre et
Domino nostro Jesu Christo fatemur. Neque enim
creaturae dignus iniuriae est, qui emissus est, ut crearet,
sicut propheta sanctus adstruxit dicens: 'Emitte Spiritum
tuum et creabuntur' (Ps 103, 30). Deinde alius item posuit:
'Spiritus divinus, qui fecit me' (cf. Job 33, 4). Non enim
separandus est divinitate, qui in operatione ac
peccatorum remissione conectitur.
146 Illud sane miramur, quod quidam inter nostros

dicantur, quia licet de Trinitate piam intellegentiam
habere videantur, de sacramento tamen salutis nostrae...
recta non sentiant. Adseruntur enim dicere Dominum ac
Salvatorem nostrum ex Maria virgine imperfectum, id est
sine sensu hominem suscepisse. Heu quanta erit
Arianorum in tali sensu vicinitas! Illi inperfectam
divinitatem in Dei Filio dicunt, isti inperfectam
humanitatern in hominis Filio mentiuntur. Quod si utique
inperfectus homo susceptus est, inperfectum Dei munus
est, inperfecta nostra salus, quia non est totus homo
salvatus. Et ubi erit dictum illud dictum Domini: 'Venit
Filius hominis salvare quod perierat' (Mt 18, 11)? Totus, id
est in anima et corpore, in sensu atque in tota
72
substantiae suae natura. Si ergo totus in (his) homo

perierat, necesse fuit, ut id quod perierat, salvaretur; si
autem sine sensu salvatus est, iam contra evangelii fidem
invenietur, non totum, quod perierat, esse salvatum, cum
alio loco ipse Salvator dicat: Irascimini mihi, quia totum
hominem salvum feci (cf: Jo 7, 23). Quid quod ipsius
principalis delicti et totius perditionis summa in hominis
sensu consistit. Primum enim (si) hominis sensus eligendi
boni malique non perisset, non moreretur: quomodo ergo
praesumeretur in finem salvari minime debuisse, quod
ante omnes peccasse cognoscitur? Nos autem, qui
integros et perfectos salvatos nos scimus, secundum
catholicae Ecclesiae professionem perfectum Deum
perfectum suscepisse hominem profitemur.
147 Ut enim Nicaeni Concilii fidem inviolabilem per

omnia retinentes sine simulatione verborum aut sensu
corrupto coaeternae et unius essentiae Trinitatem
credentes in nullo Spiritum Sanctum separamus, sed
perfectum in omnibus, virtute, honore, maiestate, deitate,
cum Patre conveneramur et Filio, ita etiam plenitudinem
Dei Verbi, non prolativi, sed nati, neque in Patre
remanentis, ut non sit, sed ex aeterno in aeternum
subsistentis perfectum, id est integrum transgressorem
adsumpsisse et salvasse confidimus.
Saint Damase I, Ep. 'Per filium meum' ad Paulinum episc.

Antiochenum, 375
148 ... Confitendus (est) ipse Sapientia, Sermo Filius Dei
humanum suscepisse corpus, animam, sensum, is est
integrum Adam, et, ut expressius dicam, totum veterem
nostrum sine peccato hominem. Sicuti enim confitens eum
humanum corpus suscepisse, non statim ei et humanas
vitiorum adiungimus passiones: ita et dicentes eum
suscepisse et hominis animam et sensum, non statim
dicimus et cogitationum eum humanarum subiacuisse
peccato. Si qui autem dixerit, Verbum pro humano sensu
73
in Domini carne versatum, hunc catholica Ecclesia

anathematizat, necnon et eos, qui duos in Salvatore filios
confitentur, id est alium ante incarnationem, et alium post
assumptionem carnis ex Virgine, et non eundem Dei
Filium et ante et postea confitentur.
Saint Damase I, Ep. 'Oti te apostolike kathedra' ad

episcopos
Orientales, vers 378
149 Scitote igitur, quia dudum Timotheum profanum,
ineruditum Apollinaris haeretici discipulum, cum impio
eius dogmate condemnavimus, nec ultra concedimus eius
reliquias qualibet ratione de cetero praevalere. ...
Christus enim Filius Dei Dominus noster humano generi
per propriam passionem salutem plenissimam
condonavit, ut totum hominem delictis obnoxium liberaret
(O gar Christos ... tÙ genei tÙn anthrÙpÙn dia tou idiou
pathous plerestaten apedÙke ten sÙterian, ina olon ton
anthrÙpon tais amartiais enechomenon pases amartias
eleutherÙse). Hunc si quis in deitate sive in humanitate
minus aliquid dixerit habuisse (Touton ei tis etoi
anthrÙpotetos e theotetos elatton eschekenai eipoi),
plenus spiritu diaboli gehennae semet ipsum filium
demonstravit. Cur itaque rursus a me quaeritis
damnationem Timothei ? Qui et hic iudicio Apostolicae
Sedis... cum Apollinari suo doctore damnatus est...
Concile de Constantinople I (oecum. II; sous saint Damase

I);
mai - 30 juillet 381; Symbole de Constantinople
150 86 Credo (Credimus) in unum Deum, Patrem
omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium
omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum
Christum, Filium Dei unigenitum, et ( ! ) ex Patre natum
ante omnia saecula Deum de Deo (- ! ), lumen de lumine,
Deum verum de Deo vero, genitum, non factum,
74
consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt; qui

propter nos homines et propter nostram salutem
descendit de caelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto
(et) ex Maria virgine et homo factus (inhumanatus) est,
crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, (et) passus et
sepultus est, et resurrexit tertia die secundum Scripturas,
et ascendit in caelum (caelos), (et) sedet ad dexteram
Patris, et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et
mortuos: cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum,
Dominum et viviticantem qui ex Patre Filioque (-! )
procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur
(coadoratur) et conglorificatur, qui locutus est per
prophetas. Et (in) unam sanctam catholicam et
apostolicam Ecclesiam. Confiteor (Confitemur) unum
baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto
(Exspectamus) resurrectionem mortuorum, et vitam
venruri (futuri) saeculi. Amen.
151 85 Fidem non esse violandam Patrum trecentorum

decem et octo, qui apud Nicaeam Bithyniae convenerunt;
sed manere eam firmam et stabilem, et
anathematizandam omnem haeresim, et specialiter
Eunomianorum vel Anomianorum, et Arianorum vel
Eudoxianorum,et Macedonianorum vel Spiritui Sancto
resistentium, eet Sabellianorum, et Marcellianorum, et
Photinianorum, et Apollinariorum.
152 58 (Post hoc Concilium, quod in urbe Roma

congregatum est a catholicis episcopis, addiderunt de
Spiritu Sancto ) Et quia postea is error inolevit, ut quidam
ore sacrilego auderent dicere, Spiritum Sanctum factum
esse per Filium:
153 59 (1.) Anathematizamus eos, qui non tota libertate

proclamant, eum cum Patre et Filio unius potestatis esse
atque substantiae.
75
154 60 (2.) Anathematizamus quoque eos, qui Sabellii

sequuntur errorem, eundem dicentes (esse) Patrem quem
et Filium.
155 61 (3.) Anathematizamus Arium atque Eunomium, qui

pari impietate, licet sermone dissimili, Filium et Spiritum
Sanctum asserunt creaturas.
156 62 (4.) Anathematizamus Macedonianos, qui de Arii

stirpe venientes, non perfidiam mutaverunt, sed nomen.
157 63 (5.) Anathematizamus Photinum, qui Ebionis

haeresim instaurans, Dominum Jesum Christum tantum ex
Maria confitetur.
158 64 (6.) Anathematizamus eos, qui duos asserunt

Filios, unum ante saecula, et alterum post assumptionem
carnis ex Virgine.
159 65 (7.) Anathematizamus eos, qui pro hominis anima

rationabili et intelligibili dicunt Dei Verbum in humana
carne versatum, cum ipse Filius et Verbum Dei non pro
anima rationabili et intelligibili in suo corpore fuerit, sed
nostram (id est rationabilem et intelligibilem) sine
peccato animam susceperit atque salvaverit.
160 66 (8.) Anathematizamus eos, qui Verbum Filium Dei

extensionem
aut collectionem et a Patre separatum, insubstantivum et
finem habiturum esse contendunt.
161 67 (9.) Eos quoque, qui de ecclesiis ad ecclesias

migraverunt, tamdiu a communione nostra habemus
alienos, quamdiu ad eas redierint civitates in quibus
primum sunt constituti. Quodsi alius, alio transmigrante,
in loco viventis est ordinatus, tamdiu vacet sacerdotii
dignitate, qui suam deseruit civitatem, quamdiu successor
eius quiescat in Domino.
76
162 68 (10. ) Si quis non dixerit semper Patrem, semper

Filium, semper Spiritum Sanctum esse: haereticus est.
163 69 (11.) Si quis non dixerit Filium natum de Patre, id

est de substantia divina ipsius haereticus est.
164 70 (12.) Si quis non dixerit verum Deum Filium Dei,

sicut verum Deum Patrem (eius, et) omnia posse (et)
omnia nosse et Patri aequalem: haereticus est.
165 71 (13.) Si quis dixerit, quod in carne constitutus cum

esset in terra, in caelis cum Patre non erat: haereticus
est.
166 72 (14.) Si quis dixerit, quod in passione crucis

dolorem sentiebat Deus, et non caro cum anima, quam
induerat-forma servi, quam sibi acceperat (cf Phil 2,7),
sicut ait Scriptura -Filius Dei Christus: non recte sentit.
167 73 (15.) Si quis non dixerit, quod in carne sedet in

dextera Patris, in qua venturus est judicare vivos et
mortuos: haeteticus est.
168 74 (16.) Si quis non dixerit, Spiritum Sanctum de Patre

esse vere ac proprie, sicut Filium, de divina substantia et
Deum verum: haereticus est.
169 75 (17.) Si quis non dixerit, omnia posse Spiritum

Sanctum et omnia nosse et ubique esse, sicut Filium et
Patrem: haereticus est.
170 76 (18.) Si quis dixerit Spiritum Sanctum facturam, aut

per Filium factum: haereticus est.
171 77 (19.) Si quis non dixerit, omnia per Filium et

Spiritum (suum) Sanctum Patrem fecisse, id est visibilia et
invisibilia: haereticus est.
77
172 78 (20.) Si quis non dixerit, Patris et Filii et Spiritus

Sancti unam divinitatem, potestatem, maiestatem,
potentiam, unam gloriam, dominationem, unum regnum,
atque unam voluntatem ac veritatem: haereticus est.
173 79 (21.) Si quis tres personas non dixerit veras Patris

et Filii et Spiritus Sancti, aequales, semper viventes,
omnia continentes visibilia et invisibilia, omnia potentes,
omnia iudicantes, omnia vivificantes, omnia facientes,
omnia salvantes: haereticus est.
174 80 (22.) Si quis non dixerit adorandum Sanctum

Spiritum ab omni creatura sicut Filium et Patrem:
haereticus est.
175 81 (23.) Si quis de Patre et Filio bene senserit, de

Spiritu autem non recte habuerit, haereticus est, quod
omnes haeretici de Filio (Dei) et Spiritu (Sancto) male
sentientes, in perfidia Judaeorum et paganorum
inveniuntur.
176 82 (24.) Quod si quis partiatur, (Christi) Patrem Deum

dicens et Deum Filium eius et Deum Sanctum Spiritum,
deos dicere et non propter unam dignitatem et
potentiam, quam credimus et scimus Patris et Filii et
Spiritus Sancti, ita dicit Deum; subtrahens autem Filium
aut Spiritum Sanctum, ita solum aestimet Deum Patrem
dici, aut ita credit unum Deum: haereticus est in omnibus,
immo Judaeus, quod nomen deorum et angelis et sanctis
omnibus a Deo est positum et donatum, de Patre autem et
Filio et Spiritu Sancto propter unam et aequalem
divinitatem non nomen deorum, sed Dei nobis ostenditur
atque indicitur, ut credamus, quia in Patre et Filio et
Spiritu Sancto solum baptizamur et non in archangelorum
nominibus aut angelorum, quomodo haeretici, aut Judaei,
aut etiam pagani dementes.
78
177 82 Haec ergo est salus christianorum, ut credentes

Trinitati, id est Patri et Fllio et Spiritui Sancto, (et)
baptizati in ea, veram solam unam divinitatem et
potentiam, maiestatem et substantiam eiusdem esse sine
dubio credamus.
Concile Romain, 382; 'Decretum Damasi' seu De

explanatione
Cfidei
178 83 Prius agendum est de Spiritu septiformi, qui in
Christo requiescit. Spiritus sapientiae: Christus Dei virtus
et Dei sapientia (I Cor 1, 24). Spiritus intellectus:
Intellectum dabo tibi, et instruam te in via, in qua
ingredieris (Ps 31, 8). Spiritus consilii: Et vocabitur nomen
eius magni consilii angelus (Is 9, 6: Septg). Spiritus
virtutis: ut supra, Dei virtus et Dei sapientia (I Cor 1, 24).
Spiritus scientiae Propter eminentia(m) Christi scientiae
Iesu (Eph 3, 19; Phil 3, 8) apostoli. Spiritus veritatis: Ego
via et vita et veritas (Jo 14, 6). Spiritus timoris (Dei):
Initium sapientiae timor Domini (Ps 110, 10; Prv 9, 10).
Multiformis autem nominum Christi dispensatio: Dominus,
quia spiritus; Verbum, quia Deus; Filius, quia unigenitus
ex Patre; ... propheta, quia futura revelavit; 'Spiritus enim
Sanctus non est Patris tantummodo aut Filii tantummodo
Spiritus, sed Patris et Filii Spiritus; scriptum est enim: Si
quis dilexerit mundum, non est Spiritus Patris in illo (cf. I
Io 2, 15; Rom 8,9); item scriptum est: Quisquis 'autem
Spiritum Christi non habet, hic non est eius', (Rom 8, 9);
nominato ita Patre et Filio intelligitur Spiritus' Sanctus, de
quo ipse Filius in Evangelio dicit, quia Spiritus Sanctus a
Patre procedit (Jo 15,26), et de meo accipiet et
adnuntiabit vobis (Jo 16, 14).
179 84 Nunc vero de Scripturis divinis agendum est, quid

universalis catholica recipiat Ecclesia et (vel) quid vitare
(vitari) debeat. Incipit ordo Veteris Testamenti. Genesis
liber unus; Exodus lib. 1; Leviticus lib. 1; Numeri lib. 1;
79
Deuteronomium lib. 1; Jesu Nave lib. 1; Judicum lib. 1;

Ruth lib. 1; Regum libri 4; Paralypomenon
(Paralipomenon) libri 2; Psalmi CL (Psalterium) lib. 1;
Salamonis (Salomonis) libri 3: Proverbia lib. 1,
Ecclesiastes lib. 1, Cantica Canticorum l.1; Item Sapientia
lib. 1, Ecclesiasticus lib. 1. Item o r d o P r o p h e t a r u m
. Esaiae liber unus; Hieremiae lib.1 cum Cinoth id est
Lamentationibus suis; Ezechiel(is) lib. 1; Danihel(is) lib. 1;
Oseae lib. 1; Amos lib. 1; Micheae lib. 1; Johel lib. 1;
Abdiae lib. 1; Jonae lib. 1; Naum lib. 1; Ambacum
(Abbacuc) lib. 1; Sophoniae lib. 1; Aggei lib. 1; Zachariae
lib. 1; Malacihel (Malachiae) lib. 1. Item o r d o s t o r i a r
u m . Job liber unus; Tobiae lib. 1; Esdrae (Hesdrae) libri
2; Hester lib. 1; Judit lib. 1 (-!); Machabeorum libri 2.
180 84 Item ordo Scripturarum Novi et aeterni (-!)

Testamenti, quem sancta et catholica (Romana) suscipit
(et veneratur) Ecclesia. Evangeliorum (libri 4:) secundum
Matheum liber unus, sec. Marcum lib. 1, sec. Lucam lib. 1,
sec. Iohannem lib. 1. (Item Actuum apostolorum liber
unus.) Epistulae Pauli (apostoli) numero 14: ad Romanos
(ep.) una, ad Corinthios (ep.) duas, ad Ephesios 1, ad
Thessalonicenses 2, ad Galatas 1, ad Philippenses 1, ad
Colosenses 1, ad Timotheum 2, ad Titum 1, ad Filimonem
(Philemonem) 1, ad Hebreos 1. Item Apocalypsis Iohannis
liber 1. Et Actus apostolorum liber 1 (-! Vd. supra).
Item epistulae canonicae (can. ep.) numero 7: Petri
apostoli epistulae 2, Jacobi apostoli ep. 1, Johannis
apostoli ep. 1, alterius (Cf note dans DS) Johannis
presbyteri ep. 2, Judae zelotis apostoli ep. 1. Explicit
canon Novi Testamenti.
Saint Sirice, Ep. 'Directa ad decessorem' ad Himerium

episc.
Tarracon.; 10 février 385
181 87 (Prooem. 1) ... Consultationi tuae responsum
competens non negamus, quia officii Nostri
80
consideratione non est Nobis dissimulare, non est tacere

libertas, quibus maior cunctis christianae religionis zelus
incumbit. Portamus onera omnium qui gravantur; quin
immo haec portat in Nobis beatus Apostolus Petrus, qui
Nos in omnibus, ut confidimus, administrationis suae
protegit et tuetur heredes. ...
182 (c. 15 20) Nunc fraternitatis tuae animum ad

servandos canones et tenenda decretalia constituta
magis ac magis incitamus, ut haec quae ad tua
rescripsimus consulta, in omnium coepiscoporum
nostrorum perferri facias notionem, et non solum eorum
qui in tua sunt dioecesi constituti, sed etiam ad universos
Carthaginenses ac Baeticos, Lusitanos atque Gallicios, vel
eos qui vicinos tibi collimitant hinc inde provinciis, haec
quae a Nobis sunt salubri ordinatione disposita, sub
litterarum tuarum prosecutione mittantur. Et quamquam
statuta Sedis Apostolicae vel canonum venerabilia
definita nulli sacerdotum Domini ignorare sit liberum:
utilius tamen et, pro antiquitate sacerdotii tui dilectioni
tuae esse admodum poterit gloriosum, si ea, quae ad te
speciali nomine generaliter scripta sunt, per unanimitatis
tuae sollicitudinem, in universorum fratrum nostrorum
notitiam perferantur: quatenus et quae a Nobis non
inconsulte, sed provide sub nimia cautela et
deliberatione sunt salubriter constituta, intemerata
permaneant et omnibus in posterum excusationibus
aditus, qui iam nulli apud Nos patere poterit, obstruatur.
183 88 (c. 1 2) (Significasti) ... baptizatos ab impiis

Arianis plurimos ad fidem catholicam festinare et
quosdam de fratribus nostris eosdem denuo baptizare
velle: quod non licet, cum hoc fieri et Apostolus vetet (cf.
Eph 4, 5; Hebr 6, 4s?) et canones contradicant et post
cassatum Ariminense Concilium missa ad provincias a
ven. mem. praedecessore meo L i b e r i o generalia
decreta prohibeant. Quos nos cum Novatianis aliisque
haereticis, sicut est in synodo constitutum, per
81
invocationem solam septiformis Spiritus episcopalis

manus impositione catholicorum conventui sociamus,
quod etiam totus Oriens Occidensque custodit; a quo
tramite vos quoque posthac minime convenit deviare, si
non vultis a nostro collegio synodali sententia separari.
88a (4, 5) De conjugali autem velatione requisivisti, si

desponsatam alii puellam alter in matrimonium possit
accipere. Hoc ne fait, modis omnibus prohibemus : quia
illa benedictio, quam nupturae sacerdos imponit, apud
fideles cuiusdam sacrilegii instar est, si ulla
transgressione violetur.
184 (c. 2 3) Sicut sacram ergo paschalem reverentiam in

nullo dicimus esse minuendam, ita infantibus qui necdum
loqui poterunt per aetatem vel his, quibus in qualibet
necessitate opus fuerit sacri unda baptismatis, omni
volumus celeritate succurri, ne ad nostrarum perniciem
tendat animarum, si negato desiderantibus fonte salutari
exiens unusquisque de saeculo et regnum perdat et
vitam. Quicumque etiam discrimen naufragii, hostilitatis
incursum, obsidionis ambiguum vel cuiuslibet corporalis
aegritudinis desperationem inciderint, et sibi unico
credulitatis auxilio poposcerint subveniri, eodem quo
poscunt momento temporis expetitae regenerationis
praemia consequantur. Hactenus erratum in hac parte
sufficiat; nunc praefatam regulam omnes teneant
sacerdotes, qui nolunt ab apostolicae petrae, super quam
Christus universalem construxit Ecclesiam soliditate
divelli.
185 (7, 8sqq) Veniamus nunc ad sacratissimos ordines

clericorum, quos in venerandae religionis iniuriam ita per
vestras provincias calcatos atque confusos . . . reperimus,
ut Ieremiae nobis voce dicendum sit: 'Quis dabit capiti
meo aquam, aut oculis meis fontem lacrimarum ? et flebo
populum hunc die ac nocte' (Ier 9, 1). ... Plurimos enim
sacerdotes Christi atque levitas, post longa
82
consecrationis suae tempora, tam de coniugiis propriis

quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse
et crimen suum hac praescriptione defendere, quia in
Veteri Testamento sacerdotibus ac ministris generandi
facultas legitur attributa. Dicat mihi nunc, quisquis ille est
sectator libidinum: ... Cur (Dominus) eos, quibus
cornmittebantur sancta sanctorum, praemonet dicens:
Sancti estote, quia et ego sanctus sum Dominus Deus
vester (Lv 20, 7; 1 Petr 1, 16) ? Cur etiam procul a suis
domibus, anno vicis suae, in templo habitare iussi sunt
sacerdotes? Hac videlicet ratione, ne vel cum uxoribus
possent carnale exercere commercium, ut conscientiae
integritate fulgentes, acceptabile Deo munus offerent. (
10) Unde et Dominus Jesus, cum nos suo illustrasset
adventu, in Evangelio protestatur, quia Legem venerit
implere, non solvere (Mt 5, 17). Et ideo Ecclesiae, cuius
sponsus est, formam castitatis voluit splendore radiare, ut
in die iudicii, cum rursus advenerit, 'sine macula et ruga'
(Eph 5, 27) eam possit ... reperire. Quarum sanctionum
omnes sacerdotes atque levitae insolubili lege
constringimur, ut a die ordinationis nostrae sobrietati ac
pudicitiae et corda nostra mancipemus et corpora,
dummodo per omnia Deo nostro in his, quae quotidie
offerimus, sacrificiis placeamus. 'Qui autem in carne sunt,
dicente electionis vase, Deo placere non possunt' (Rom 8,
8).... Ii vero, qui illiciti privilegii excusatione nituntur, ut
sibi asserant veteri hoc lege concessum, noverint se ab
omni ecclesiastico honore, quo indigne usi sunt,
Apostolicae Sedis auctoritate deiectos nec unquam posse
veneranda attrectare mysteria, quibus se ipsi, dum
obscoenis cupiditatibus inhiant, privaverunt. Et quia
exempla praesentia cavere nos praemonent in futurum:
quilibet episcopus, presbyter atque diaconus, quod non
optamus deinceps, fuerit talis inventus, iam nunc sibi
omnem per nos indulgentiae aditum intelligat obseratum:
quia ferro necesse est excidantur vulnera, quae
fomentorum non senserint medicinam.
83
90 (13) Monachos quoque, quos tamen morum gravitas et

vitae ac fidei institutio sancta commendat, clericorum
officiis aggregari et optamus et volumus ... (cf n.l580).
(3) Sane non possumus negare de Mariae filiis iure

reprehensum, meritoque vestram sanctitatem
abhorruisse, quod ex eodem utero virginali, ex quo
secundum carnem Christus natus est, alius partus effusus
sit. Neque enim elegisset Dominus Iesus nasci per
virginem, si eam iudicasset tam incontinentem fore, ut
illud genitale Dominici corporis, illam aulam regis aeterni
concubitus humani semine coinquinaret. Qui enim hoc
adstruit, nihil aliud nisi perfidiam Iudaicam adstruit, qui
dicunt eum non potuisse nasci ex virgine. Nam si hanc
accipiant a sacerdotibus auctoritatem, ut videatur Maria
partus fudisse plurimos, maiore studio veritatem fidei
expugnare contendunt.
Concile de Carthage III, 28 août 397

186 92 (Placuit,) ... ut praeter scripturas canonicas nihil in
ecclesia legatur sub nomine divinarum Scripturarum. Sunt
autem canonicae scripturae: Genesis, Exodus, Leviticus,
Numeri, Deuteronomium, Iesu(s) Nave, Iudicum, Ruth,
Regnorum libri quatuor, Paralipomenon libri duo, Job,
Psalterium Davidicum, Salomonis libri quinque, duodecim
libri Prophetarum, Esaias, Ieremias, Daniel, Ezechiel,
Tobias, Iudith, Hester, Hesdrae libri duo, Machabaeorum
libri duo. Novi autem Testamenti: Evangeliorum libri
quatuor, Actus Apostolorum liber unus, Pauli Apostoli
epistolae tredecim, eiusdem ad Hebraeos una, Petri
duae, Ioannis tres (comp. DS 180), Iacobi una, Iudae una,
Apocalypsis Joannis.
(Additur in quodam cod.:) ... ut de confirmando isto
canone transmarina Ecelesia consulatur.
Concile de Tolede I, sept. 400 (405)?

84
187 Can. 20. (1) Quamvis paene ubique custodiatur, ut

absque episcopo chrisma nemo conficiat, tamen quia in
aliquibus locis vel provinciis presbyteri dicuntur chrisma
conficere, placuit, ex hac die nullum alium nisi episcopum
chrisma conficere et per dioeceses destinare, ita ut de
singulis ecclesiis ad episcopum ante diem Paschae
diaconi destinentur aut subdiaconi, ut confectum chrisma
ab episcopo destinatum ad diem Paschae possit
occurrere. (2) Episcopum sane certum est omni tempore
licere chrisma conficere, sine conscientia autem episcopi
nihil penitus faciendum; statutum vero est diaconum non
chrismare, sed presbyterum absente episcopo, praesente
vero, si ab ipso fuerit praeceptum.
188 19 Credimus in unum verum Deum, Patrem et Filium

et Spiritum Sanctum, visibilium et invisibilium factorem,
per quem creata sunt omnia in caelo et in terra. Hunc
unum Deum et hanc unam esse divini nominis (divinae
substantiae) Trinitatem. Patrem (autem) non esse ipsum
Filium, sed habere Filium qui Pater non sit. Filium non
esse Patrem, sed Filium Dei (de Patris) esse natura.
Spiritum quoque Paracletum (Paraclituml esse, qui nec
Pater sit ipse, nec Filius, sed a Patre (Filioque) procedat
(procedens). Est ergo ingenitus Pater, genitus Filius, non
genitus Paracletus, sed a Patre (Filioque) procedens.
Pater est, cuius vox haec est audita de caelis: Hic est
Filius meus dilectus, in quo bene complacui; hunc (ipsum)
audite (Mt 17, 5; 2Petr 1,17; cf. Mt 3,17). Filius est, qui ait:
Ego a Patre exivi, et a Deo veni in hunc mundum (cf. Io l
6,28). paracletus ipse (Paraclitus Spiritus) est, de quo
Filius ait: Nisi abiero (ego) ad Patrem, Paracletus non
veniet ad vos (Jo 16, 7). Hanc Trinitatem personis
distinctam, substantiam unam (unitam), virtutem
potestatem, maiestatem (virtute et potestate et
maiestate) indivisibilem indifferentem; praeter illam
(hanc) nullam (credimus) divinam esse naturam, vel
angeli vel spiritus vel virtutis alicuius, quae Deus esse
credatur.
85
189 20 Hunc igitur (ergo) Filium Dei, Deum, natum a Patre

ante omne omnino principium, sanctificasse in utero
beatae Mariae virginis (uterum Mariae vg.), atque ex ea
verum hominem, sine viri (virili) generatum semine
suscepisse; (duabus dumtaxta naturis, id est deitatis et
carnis, in unam convenientibus omnino personam) id est
Dominum (nostrum) Jesum Christum. Non (Nec)
imaginarium corpus aut forma sola compositum
(phantasmatis alicuius in eo fuisse), sed solidum (atque
verum): Atque hunc et esuriisse et sitiisse et doluisse et
flevisse et omnia corporis exitia sensisse (omnes corporis
injurias pertulisse). Postremo (a Judaeis) crucifixum,
mortuum (-!) et sepultum, (et) tertia die resurrexisse;
conversatum postmodum cum discipulis (suis),
quadragesima (post resurrectionem) die ad caelos
(caelum) ascendisse. Hunc filium hominis etiam 'Dei
Filium' appellari (dici); Filium autem Dei 'Deum', 'filium
hominis' non vocari (Filium autem Dei Deum hominis filium
appellari ).
190 20 Resurrectionem vero (futuram) humanae credimus

carnis (carni). Animam autem hominis non divinam esse
substantiam aut Dei partem, sed creaturam (dicimus)
divina voluntate non prolapsam (?) (creatam).
Concile de Tolede I, 'Symbolum Toletanum I', 400

191 21 1. Si quis ergo (autem) dixerit atque (aut)
crediderit, a Deo omnipotente mundum hunc factum non
fuisse atque eius omnia instrumenta, anathema sit.
192 22 2. Si quis dixerit atque (vel) crediderit, Deum

Patrem eundem Filium esse (esse Filium) vel Paracletum,
an. s.
193 23 3. Si quis . . . crediderit, Deum (Dei) Filium eundem

esse Patrem vel Paracletum, an. s.
86
194 24 4. Si quis . . . crediderit, Paracletum Spiritum (-!)

vel Patrem esse vel Filium, an. s.
195 25 5. Si quis . . . crediderit, hominem Iesum Christum

a Filio Dei assumptum non fuisse (carnem tantum sine
anima a Filio Dei fuisse susceptam), an. s.
196 26 6. Si quis .. . crediderit, Filium Dei Deum passum

(Christum innascibilem esse), an. s.
197 27 7. Si quis . . . crediderit, hominem Iesum Christum

hominem impassibilem fuisse (deitatem Christi
convertibilem fuisse vel passibilem), an. s.
198 28 8. Si quis . . . crediderit, alterum Deum esse

priscae Legis, alterum Evangeliorum, an. s.
199 29 9. Si quis . . . crediderit, ab altero Deo mundum

fuisse factum quam (factum fuisse et non ) ab eo, de quo
scriptum est: In principio fecit Deus caelum et terram (cf.
Gn 1,1), an. s.
200 30 10. Si quis ... crediderit, corpora humana non

resurrectura (resurgere) post mortem, an. s.
201 31 11. Si quis ... crediderit, animam humanam Dei

portionem vel Dei esse substantiam, an. s.
202 32 12. Si quis aliquas scripturas, praeter quas

catholica Ecclesia recepit, vel in auctoritate habendas
esse crediderit vel fuerit veneratus (Si quis... crediderit,
alias scripturas, praeter quas Ecclesia catholica recipit, in
auctoritate habendas vel esse venerandas), an. s.
203 33 (13. Si quis . ...crediderit, deitatis et carnis unam in

Christo esse naturam, an. s.)
87
204 34 (14. Si quis ..... crediderit, esse aliquid, quod se

extra divinam Trinitatem possit extendere, an. s.)
205 35 (15. Si quis astrologiae vel mathesiae (sic!)

aestimat esse credendum, an. s.) (cf. DS 460)
206 36 (16. Si quis ... crediderit, coniugia hominum, quae

secundum legem divinam licita habentur, exsecrabilia
esse, an. s.)
207 37 (17. Si quis ... crediderit, carnes avium seu

pecudum, quae ad escam datae sunt, non tantum pro
castigatione corporum abstinendas, sed exsecrandas
esse, an. s.)
208 38 ( 18. Si quis in his erroribus Priscilliani sectam

sequitur vel profitetur, ut aliud in salutari baptismi contra
sedem sancti Petri faciat, an. s.)
Saint Anastase I, Ep. 'Dat mihi' ad Venerium episc.

Mediolan.,
vers 401
209 93 Dat mihi plurimum laetitiae illud Christi amore
factum, quo divinitatis studio et alacritate succensa,
integram fidem Apostolis traditam locatamque a
maioribus toto orbe victrix retinebat Italia, hoc quippe
sub tempore, quo divae memoriae Constantius orbem
victor obtinuit, nec potuit sordes suas immittere aliqua
subreptione haeretica factio Ariana, Deo nostro, ut
credimus, providente, ne illa sancta fides et impolluta in
aliquo vitio blasphemiae maledicorum hominum
contaminaretur, haec scilicet, quae a sanctis viris et in
requie sanctorum iam collocatis episcopis tractata fuerat
vel definita in Synodi conventu Nicaenae. Pro qua exilium
libenter tulerunt, qui sancti tunc episcopi sunt probati,
hoc est Dionysius inde Dei servus, divina instructione
compositus, vel eius secuti exemplum sanctae
88
recordationis, Ecclesiae Romanae Liberius episcopus,

Eusebius quoque a Vercellis, Hilarius de Gallis, ut de
plerisque taceam, quorum potuerit arbitrio residere cruci
potius affigi, quam Deum Christum, quod Ariana cogebat
haeresis, blasphemarent, aut Filium Dei Deum Christum
dicerent creaturam Domini. Sequitur reprobatio librorum
Origenis Alexandrini a Rufino latine conversorum: cf DS
353

Saint Innocent I, Ep. 'Etsi tibi' ad Victricium episc.
Rotomag. (Rouen), 15 février 404
211 94 (c. 8 11) (Expedit custodire)... ut venientes a
Novatianis vel Montensibus per manus tantum
impositionem suscipiantur, quia quamvis ab haereticis,
tamen in Christi nomine sunt baptizati.
Saint Innocent I, Ep. 'Consulenti tibi' ad Exsuperium episc.

Tolosanum (Toulouse); 20. Febr. 405
212 95 (c. 2) ....Quaesitum est, quid de his observari
oporteat, qui post baptismum omni tempore
incontinentiae voluptatibus dediti, in extremo fine vitae
suae paenitentiam simul et reconciliationem communionis
exposcunt. De his observatio prior durior, posterior
interveniente misericordia inclinatior (est). Nam
consuetudo prior tenuit ut concederetur (eis) paenitentia,
sed communio negaretur. Nam cum illis temporibus
crebrae persecutiones essent, ne communionis concessa
facilitas homines de reconciliatione securos non
revocaret a lapsu, merito negata communio est, concessa
paenitentia, ne totum penitus negaretur: et duriorem
remissionem fecit temporis ratio. Sed postquam Dominus
noster pacem Ecclesiis suis reddidit, iam terrore depulso
communionem dari abeuntibus placuit, et propter Domini
89
misericordiam quasi viaticum profecturis, et ne Novatiani

haeretici negantis veniam asperitatem et duritiam sequi
videamur. Tribuitur ergo cum paenitentia extrema
communio: ut homines huiusmodi vel in supremis (al.:
extremis) suis, permittente Salvatore nostro, a perpetuo
exitio vindicentur (cf. DS 2638).
213 96 (c. 7) Qui vero libri recipiantur in canone, brevis

adnexus ostendit. Haec sunt, quae desiderata moneri
voce voluisti: Moysen libri V, id est Genesis Exodi Levitici
Numeri Deuteronomii, et Hiesu Nave I, Iudicum I,
Regnorum libri IV, simul et Ruth, Prophetarum libri XVI,
Solomonis libri V, Psalterium. Item historiarum: Iob liber 1,
Tobiae I, Hester I, Iudith I, Machabeorum II, Hesdrae II,
Paralypomenon II. Item Novi Testamenti Evangeliorum IV,
Apostoli Pauli epistulae XIII (XIV), epistulae Iohannis III,
epistulae Petri II, (epistula Iudae I,) epistula Iacobi I,
Actus Apostolorum, Apocalypsis Iohannis. Cetera autem,
quae vel sub nomine Mathiae sive Iacobi minoris, vel sub
nomine Petri et Iohannis, quae a quodam Leucio scripta
sunt, (vel sub nomine Andreae, quae a Xenocaride et
Leonida philosophis,) vel sub nomine Thomae, et si qua
sunt alia, non solum repudianda, verum etiam noveris
esse damnanda.
Saint Innocent I, Ep. 'Magna me gratulatio' ad Rufum et

alios
episcopos Macedoniae, 13. Dec. 414
214 97 (Explicatur, cur secundum can. 8 et 19 Nicaenum
DS 127s baptizandi quidem sint Paulianistae ad
Ecclesiam venientes, non vero Novatiani:) (c. 5 10) Quod
idcirco distinctum esse ipsis duabus haeresibus, ratio
manifesta declarat, quia Paulianistae in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti minime baptizant, et Novatiani
iisdem nominibus tremendis venerandisque baptizant,
nec apud istos de unitate potestatis divinae, hoc est
90
Patris et Filii et Spiritus Sancti, quaestio aliquando

commota est.
Saint Innocent I, Ep. 'Si instituta ecclesiastica' ad

Decentium
episc. Eugubinum (Gubbio), 19. Mart. 416
215 98 (c. 3 6) De consignandis vero infantibus
manifestum est, non ab alio quam ab episcopo fieri licere.
Nam presbyteri, licet secundi sint sacerdotes, pontificatus
tamen apicem non habent. Hoc autem pontificium solis
deberi episcopis, ut vel consignent, vel Paracletum
Spiritum tradant, non solum consuetudo ecclesiastica
demonstrat, verum et illa lectio Actuum Apostolorum,
quae asserit Petrum et Ioannem esse directos, qui iam
baptizatis traderent Spiritum Sanctum (cf. Act 8, 14-17).
Nam presbyteris, sive extra episcopum, sive praesente
episcopo cum baptizant, chrismate baptizatos ungere
licet, sed quod ab episcopo fuerit consecratum; non
tamen frontem ex eodem oleo signare, quod solis debetur
episcopis, cum tradunt Spiritum Paracletum. Verba vero
dicere non possum, ne magis prodere videar, quam ad
consultationem respondere.
216 99 (c. 8 11) Sane quoniam de hoc sicut de ceteris

consulere voluit dilectio tua, adiecit etiam filius meus
Caelestinus diaconus in epistola sua, esse a tua
dilectione positum illud, quod in beati Apostoli Jacobi
epistola conscriptum est: 'Si infirmus aliquis in vobis est,
vocet presbyteros, et orent super eum, ungentes eum oleo
in nomine Domini: et oratio fidei salvabit laborantem, et
suscitabit illum Dominus, et si peccatum fecit, remittet ei'
(Iac 5, 14 s). Quod non est dubium de fidelibus
aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo
chrismatis perungi possunt, quod ab episcopo confectum,
non solum sacerdotibus, sed et omnibus uti Christianis
licet in sua aut in suorum necessitate ungendum. Ceterum
illud superfluum esse videmus adiectum, ut de episcopo
91
ambigatur quod presbyteris licere non dubium est. Nam

idcirco presbyteris dictum est, quia episcopi
occupationibus alii impediti ad omnes languidos ire non
possunt. Ceterum si episcopus aut potest aut dignum
ducit aliquem a se visitandum, et benedicere et tangere
chrismate sine cunctatione potest, cuius est chrisma
conficere. Nam paenitentibus istud infundi non potest,
quia genus est sacramenti. Nam quibus reliqua
sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur
posse concedi ?
Saint Innocent I, Ep. 'In requirendis' ad episcopos Conc.

Carthag., 27 Jan. 417
217 100 (c. 1) In requirendis divinis (Dei) rebus ...
antiquae traditionis exempla servantes ... nostrae
religionis vigorem non minus nunc in consulendo quam
antea, cum pronuntiaretis, vera ratione firmatis
(firmastis), qui ad Nostrum referendum adprobastis esse
iudicium, scientes, quid Apostolicae Sedi, cum omnes hoc
loco positi ipsum sequi desideremus Apostolum,
debeatur, a quo ipse episcopatus et tota auctoritas
nominis huius emersit. Quem sequentes tam mala iam
damnare novimus quam probare laudanda, vel(ut) id
vero, quod Patrum instituta sacerdotali custodientes
officio non censetis esse calcanda quod illi non humana
sed divina decrevere sententia, ut quicquid quamvis de
disiunctis remotisque provinciis ageretur, non prius
ducerent finiendum, nisi ad huius Sedis notitiam
perveniret, ut tota huius auctoritate, iusta quae fuerit
pronuntiatio, firmaretur, indeque sumerent ceterae
Ecclesiae, velut de natali suo fonte aquae cunctae
procederent et per diversas totius mundi regiones puri
(latices) capitis incorruptae manarent, quid praecipere,
quos abluere, quos velut in caeno inemundabili
sordidatos mundis digna corporibus unda vitaret.
92
Saint Innocent I, Ep. 'Inter ceteras Ecclesiae Romanae' ad

Silvanum et ceteros Synodi Milevitanae Patres, 27. Ian.
417
218 (c. 2) Diligenter ergo et congrue apostolici consulitis
honoris, arcani honoris, inquam, illius, quem 'praeter illa,
quae sunt extrinsecus, sollicitudo' manet 'omnium
Ecclesiarum' (2 Cor 11, 28) super anxiis rebus quae sit
tenenda sententia, antiquae scilicet regulae formam
secuti, quam toto semper ab orbe mecum nostis
servatam. ... Quid id etiam actione firmastis nisi scientes,
quod per omnes provincias de apostolico fonte petentibus
responsa semper emanent? Praesertim quotiens fidei
ratio ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos
nostros nonnisi ad Petrum, id est sui nominis et honoris
auctorem referre debere, velut nunc rettulit vestra
dilectio, quod per totum mundum possit Ecclesiis omnibus
in commune prodesse. Fiant enim necesse est cautiores,
cum inventores malorum ad duplicis relationem synodi
sententiae nostrae statutis viderint ab ecclesiastica
communione seiunctos.
219 (c. 5) ... parvulos aeternae vitae praemiis etiam sine

baptismatis gratia posse donari, perfatuum est. Nisi enim
manducaverint carnem Filii hominis et biberint sanguinem
eius, non habebunt vitam in semet ipsis (cf Jo 6, 53s). Qui
autem hanc eis sine regeneratione defendunt, videntur
mihi ipsum baptismum velle cassare, cum praedicant nos
habere, quod in eos credunt non sibi baptismate
conferendum (al.: quod in eos creditur non nisi
baptismate conferendum). Si ergo nihil volunt
officere, non renasci fateantur necesse est nec
regenerationis sacra fluenta prodesse. Verum, ut
superfluorum hominum prava doctrina celeri veritatis
possit ratione discingi, proclamat hoc Dominus in
Evangelio dicens: Sinite infantes et nolite eos prohibere
(venire) ad me (: talium est enim regnum caelorum) (cf.
Mt 19, 14; Mc 10, 14; Lc 18, 16).
93
Saint Zosime, Ep. 'Quamvis Patrum' ad Concilium Carthag.

21 mars 418
221 109 (n 1) Quamvis Patrum traditio Apostolicae Sedi
auctoritatem tantam tnbuerit, ut de eius iudicio
disceptare nullus auderet, idque per canones semper
regulasque servaverit et currens adhuc suis legibus
ecclesiastica disciplina Petri nomini, a quo ipsa quoque
descendit, reverentiam quam debet exsolvat: ...
(3) cum ergo tantae auctoritatis et Petrus caput sit et
sequentia omnium maiorum statuta firmaverint, ut iam
humanis divinisque legibus disciplinisque omnibus
finiretur Romanam Ecclesiam, cuius locum regeret (al.:
firmetur Romana Ecclesia, cuius locum Nos regere), ipsius
quoque potestatem nominis obtinere...:
(4) tamen, cum Nobis tantum esset auctoritatis, ut nullus
de Nostra possit retractare sententia, nihil egimus, quod
non ad vestram notitiam Nostris ultro litteris referremus,
dantes hoc fraternitati et in commune consulentes, non
quia quid deberet fieri nesciremus aut faceremus aliquid,
quod contra utilitatem Ecclesiae veniens displiceret, sed
pariter vobiscum voluimus habere tractatum de illo
(Caelestio accusato).
Concile de Carthage (XV, ou XVI), commencé le 1 mai 418

222 101 Can. 1. Placuit omnibus episcopis ... in sancta
Synodo Carthaginensis Ecclesiae constitutis: ut
quicumque dixerit, Adam primum hominem mortalem
factum ita, ut, sive peccaret sive non peccaret, moreretur
in corpore, hoc est de corpore exiret non peccati merito,
sed necessitate naturae, anathema sit.
223 102 Can. 2. Item placuit, ut quicumque parvulos

recentes ab uteris matrum baptizandos negat aut dicit in
remissionem quidem peccatorum eos baptizari, sed nihil
ex Adam trahere originalis peccati, quod lavacro
regenerationis expietur, unde sit consequens, ut in eis
94
forma baptismatis 'in remissionem peccatorum' non vera,

sed falsa intellegatur an. s. Quoniam non aliter
intellegendum est quod ait Apostolus: 'Per unum hominem
peccatum intravit in mundum (et per peccatum mors), et
ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes
peccaverunt' (cf. Rom 5, 12), nisi quemadmodum Ecclesia
catholica ubique diffusa semper intellexit. Propter hanc
enim regulam fidei etiam parvuli, qui nihil peccatorum in
se ipsis adhuc committere potuerunt, ideo in peccatorum
remissionem veraciter baptizantur, ut in eis
regeneratione mundetur, quod generatione traxerunt.
224 1024 Can. 3'. Item placuit, ut si quis dicit, ideo dixisse
Dominum: 'In domo Patris mei mansiones multae sunt' (Jo
14,2), ut intelligatur, quia in regno caelorum erit aliquis
medius aut ullus alicubi locus, ubi beati vivant parvuli qui
sine baptismo ex hac vita migrarunt, sine quo in regnum
caelorum, quod est vita aeterna, intrare non possunt, an.
s. Nam cum Dominus dicat: Nisi quis renatus fuerit ex
aqua et Spiritu Sancto, non intrabit in regnum caelorum
(Jo 3,5), quis catholicus dubitet participem fore diaboli
eum, qui coheres esse non meruit Christi ? Qui enim
dextra caret, sinistram procul dubio partem incurret.
225 103 Can.3. item placuit ut quicumque dixerit, gratiam

Dei, qua justificatur homo per Jesum Christum Dominum
nostrum, ad solam remissionem peccatorum valere, quae
jam commissa sunt, nonetiam ad adjutorium, ut non
committantur, an.s.
226 104 Can.4. Item, quisquis dixerit, eandem gratiam Dei

per Jesum Christum Dominum nostrum propter hoc tantum
nos adjuvare ad non peccandum, quia per ipsam nobis
revelatur et aperitur intelligentia mandatirum, ut
sciamus, quid appetere, quid vitare debeamus, non
autem per illam nobis praestari, ut quod faciendum
cognoverimus, etaim facere diligamus atque valeamus,
an. s. Cum enim dicat Apostolus: "Scientia inflat, caritas
95
vero aedificat" (Cor1 8.1), valde impium est, ut credams,

ad eam quae inflat nos habere gratiam Christi, et ad
eam, quae aedificat, non habere, cum sit utrumque
donum Dei, et scire, quid facere debeamus, et diligere, ut
faciamus, ut aedificante caritate scientia nos non possit
inflare. Sicut autem de Deo scriptum est: "Qui docet
homines scientiam" (Ps 93.10) ita etiam sciptum est:
"Caritas ex Deo est" (Jo1 4.7).
227 105 Can. 5. Item placuit, ut quicumque dixerit, ideo

nobis gratiam iustificationis dari, ut, quod facere per
liberum iubemur arbitrium, facilius possimus implere per
gratiam, tamquam et si gratia non daretur, non quidem
facile, sed tamen possimus etiam sine illa implere divina
mandata, an. s. De fructibus enim mandatorum Dominus
loquebatur, ubi non ait: sine me difficilius potestis facere,
sed ait: 'Sine me nihil potestis facere' (Io 15, 5).
228 106 Can. 6. Item placuit, quod ait S. Joannes

Apostolus: Si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos
ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Io 1,8):
quisquis sic accipiendum putaverit, ut dicat propter
humilitatem oportere dici, nos habere peccatum, non quia
vere ita est, an. s. Sequitur enim Apostolus et adiungit: Si
autem confessi fuerimus peccata nostra, fidelis est et
iustus, qui remittat nobis peccata et mundet nos ab omni
iniquitate (1 Io 1, 9). Ubi satis apparet, hoc non tantum
humiliter, sed etiam veraciter dici. Poterat enim
Apostolus dicere: 'Si dixerimus: non habemus peccatum,
nos ipsos extollimus, et humilitas in nobis non est'. Sed
cum ait: Nos ipsos decipimus, et veritas in nobis non est:
satis ostendit eum, qui se dixerit non habere peccatum,
non verum loqui, sed falsum.
229 107 Can. 7. Item placuit, ut quicumque dixerit, in

oratione dominica ideo dicere sanctos: 'Dimitte nobis
debita nostra' (Mt 6, 12), ut non pro seipsis hoc dicant,
quia non est iam necessaria ista petitio, sed pro aliis qui
96
sunt in suo populo peccatores et ideo non dicere

unumquemque sanctorum: 'Dimitte mihi debita mea', sed
'Dimitte nobis debita nostra', ut hoc pro aliis potius quam
pro se iustus petere intellegatur, an. s. Sanctus enim et
iustus erat Apostolus Iacobus, cum dicebat: 'In multis
enim offendimus omnes' (Iac 3, 2). Nam quare additum
est 'omnes', nisi ut ista sententia conveniret et Psalmo
(142, 2), ubi legitur: Ne intres in iudicium cum servo tuo,
quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens ? Et
in oratione sapientissimi Salomonis: Non est homo qui non
peccavit (3 Reg 8, 46). Et in libro sancti Job (37, 7): In
manu omnis hominis signat, ut sciat omnis homo
infirmitatem suam. Unde etiam Daniel sanctus et iustus,
cum in oratione pluraliter diceret: 'Peccavimus,
iniquitatem fecimus' (Dn 9.5,15), et cetera quae ibi
veraciter et humiliter confitetur: ne putaretur,
quemadmodum quidam sentiunt, hoc non de suis, sed de
populi sui potius dixisse peccatis, postea dixit: 'Cum ...
orarem et confiterer peccata mea et peccata populi mei'
(Dn 9,20) Domino Deo meo, noluit dicere 'peccata nostra',
sed peccata populi sui dixit et sua, quoniam futuros istos,
qui tam male intellegerent, tamquam propheta praevidit.
230 108 Can. 8. Item placuit, ut quicumque ipsa verba

dominicae orationis, ubi dicimus: 'Dimitte nobis debita
nostra' (Mt 6,12), ita volunt a sanctis dici, ut humiliter, non
veraciter hoc dicatur, an. s. Quis enim ferat orantem et
non hominibus, sed ipsi Domino mentientem, qui labiis
sibi dicit dimitti velle, et corde dicit, quae sibi
dimittantur, debita non habere?
Saint Zosime, Ep. 'Tractatoria' ad Eccclesias Orientales,

entre
juin et août 418
231 109a Fidelis Dominus in verbis suis (Ps 144, 13)
eiusque baptismus re ac verbis, id est opere, confessione
et remissione vera peccatorum in omni sexu, aetate,
97
condicione generis humani eandem plenitudinem tenet.

Nullus enim, nisi qui peccati servus est, liber efficitur, nec
redemptus dici potest, nisi qui vere per peccatum fuerit
ante captivus, sicut scriptum est: 'Si vos Filius liberaverit,
vere liberi eritis' (Io 8, 36). Per ipsum enim renascimur
spiritaliter, per ipsum crucifigimur mundo. Ipsius morte
mortis ab Adam omnibus nobis introductae atque
transmissae universae animae, illud propagatione (al.:
propagine) contractum chirographum (cf. Col 2, 14)
rumpitur, in quo nullus omnino natorum, antequam per
baptismum liberetur, non tenetur obnoxius.
Saint Boniface, Ep. 'Retro majoribus' ad Rufum episc.

Thessaliae, 11 mars 422
232 110 (c. 2) ... Ad synodum (Corinthi) ... talia scripta
direximus, quibus universi fratres intellegant, ... de nostro
non esse iudicio retractandum. Numquam etenim licuit de
ea rursus <re>, quae semel statuta est ab Apostolica
Sede, tractari.
Saint Boniface, Ep. 'Institutio' ad episcopos Thessaliae,

11 Mars 422
233 (c. l) Institutio universalis nascentis Ecclesiae de
beati Petri sumpsit honore principium, in quo regimen
eius et summa consistit. Ex eius enim ecclesiastica
disciplina per omnes Ecclesias, religionis iam crescente
cultura, fonte manavit. Nicaenae synodi non aliud
praecepta testantur: adeo ut non aliquid super eum ausa
sit constituere, cum videret, nihil supra meritum suum
posse conferri, omnia denique huic noverat Domini
sermone concessa. Hunc ergo Ecclesiis toto orbe diffusis
velut caput suorum certum est esse membrorum: a qua se
quisque abscidit, sit christianae religionis extorris, cum in
eadem non ceperit esse compage.
98
Saint Boniface, Ep. 'Manet beatum' ad Rufum et ceteros

episcopos per Macedoniam etc., 11 Mars 422
234 5000 Manet beatum apostolum Petrum per
sententiam dominicam universalis Ecclesiae ab hoc
sollicitudo suscepta, quippe quam evangelio teste in se
noverit esse fundatam. Nec umquam eius honor vacuus
potest esse curarum, cum certum sit summam rerum ex
eius deliberatione pendere.... Absit hoc a Domini
sacerdotibus, ut in hunc aliquis eorum cadat reatum, ut in
nova quippiam usurpatione temptando, inimica sibi faciat
scita maiorum, aemulum se illum specialiter habere
cognoscens, apud quem Christus noster sacerdotii
summam locavit, in cuius contumeliam quisquis insurgit,
habitator caelestium non poterit esse regnorum. 'Tibi',
inquit, 'dabo claves regni caelorum' (Mt 16, 19), in quod
nullus absque gratia ianitoris intrabit. ...
235 5001 Quoniam locus exigit, si placet, recensete

canonum sanctiones, repperietis, quae sit post Ecclesiam
Romanam secunda sedes, quaeve sit tertia.... Nemo
unquam apostolico culmini, de cuius iudicio non licet
retractari, manus obvias audacter intulit, nemo in hoc
rebellis exstitit nisi qui de se voluit iudicari. Servant
Ecclesiae magnae praedictae ... per canones dignitates :
Alexandrina et Antiochena (cf. Conc. Nicaen. I can. 6),
habentes ecclesiastici iuris notitiam. Servant, inquam,
statuta maiorum, ... in omnibus deferentes, et eius
vicissitudinem recipientes gratiae, quam se in Domino,
qui pax nostra est, Nobis debere cognoscunt. Sed quia
res postulat, adprobandum documentis est, maxime
Orientalium Ecclesias in magnis negotiis, in quibus opus
esset disceptatione maiore, Sedem semper consuluisse
Romanam, et quotiens usus exegit, eius auxilium
postulasse. (Sequuntur exempla appellationum et
consultationum in causa Athanasii et Petri Alexandrini,
Ecclesiae Antiochenae, Nectarii C'politani, Orientalium
separatorum tempore Innocentii I).
99
Saint Célestin I, ep. " Cuperemus quidem "

236 111 (2) Agnovimus paenitentiam morientibus
denegari nec illorum desideriis annui, qui obitus sui
tempore hoc animae suae cupiunt remedio subveniri.
Horremus, fateor, tantae impietatis aliquem reperiri, ut
de Dei pietate desperet, quasi non possit ad se quovis
tempore concurrenti succurrere et periclitantem sub
onere peccatorum hominem pondere, quo se ille expediri
desiderat, liberare. Quid hoc, rogo, aliud est, quam
morienti mortem addere, eiusque animam sua
crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere? Cum Deus
ad subveniendum paratissimus, invitans ad paenitentiam
sic promittat: Peccator, inquit, quacunque die conversus
fuerit, peccata eius non imputabuntur ei (cf: Ez 33, 16)....
Cum ergo sit Dominus cordis inspector, quovis tempore
non est deneganda paenitentia postulanti. ...
237 128 Cap. 2. Augustinum sanctae recordationis virum

pro vita sua atque meritis in nostra communione semper
habuimus, nec unquam hunc sinistrae suspicionis saltem
rumor adspersit: quem tantae scientiae olim fuisse
meminimus, ut inter magistros optimos etiam ante a meis
semper decessoribus haberetur.
Capitula pseudo-Caelestina seu 'Indiculus' (Rome, vers

435-442;
(saint Prosper (?)))
238 129 Quia nonnulli, qui catholico nomine gloriantur, in
damnatis haereticorum sensibus seu pravitate sive
imperitia demorantes, piissimis disputatoribus obviare
praesumunt, et cum Pelagium atque Caelestium
anathematizare non dubitent, magistris tamen nostris,
tamquam necessarium modum excesserint, obloquuntur,
eaque tantummodo sequi et probare profitentur, quae
sacratissima beati Apostoli sedes Petri contra inimicos
gratiae Dei per ministerium praesulum suorum sanxit et
100
docuit, necessarium fuit diligenter inquirere quid rectores

Romanae Ecclesiae de haeresi, quae eorum temporibus
exorta fuerat, iudicarint, et contra nocentissimos liberi
arbitrii defensores quid de gratia Dei sentiendum esse
censuerint; ita ut etiam Africanorum conciliorum quasdam
sententias iungeremus, quas utique suas fecerunt
apostolici antistites, cum probarunt. Ut ergo plenius, qui
in aliquo dubitant, instruantur, constitutiones sanctorum
Patrum compendioso manifestamus Indiculo, quo, si quis
non nimium est contentiosus, agnoscat omnium
disputationum connexionem ex hac subditarum
auctoritatum brevitate pendere, nullamque sibi
contradictionis superesse rationem, si cum catholicis
credat et dicat:
239 130 Cap. 1. In praevaricatione Adae omnes homines,

naturalem possibilitatem et innocentiam perdidisse, et
neminem de profundo illius ruinae per liberum arbitrium
posse consurgere, nisi eum gratia Dei miserentis erexerit,
pronuntiante b. mem. I n n o c e n t i o papa atque
dicente in Ep. ad Carthaginense Concilium : 'Liberum enim
arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur
bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus est,
et nihil quemadmodum exinde surgere posset, invenit;
suaque in aeternum libertate deceptus huius ruinae
iacuisset oppressu, nisi eum post Christi pro sua gratia
relevasset adventus, qui per novae regenerationis
purificationem omne praeteritum vitium sui baptismatis
lavacro purgavit.'
240 131 Cap. 2. Neminem esse per semetipsum bonum,

nisi participationem sui ille donet, qui solus est bonus.
Quod in eisdem scriptis eiusdem pontificis sententia
protestatur dicens: 'Numquid nos de eorum posthac
rectum mentibus aestimemus, qui sibi se putant debere,
quod boni sunt nec illum considerant, cuius quotidie
gratiam consequuntur, qui sine illo tantum se assequi
posse confidunt?'
101
241 132 Cap. 3. Neminem etiam baptismatis gratia

renovatum idoneum esse ad superandas diaboli insidias
et ad vincendas carnis concupiscentias, nisi per
quotidianum adiutorium Dei perseverantiam bonae
conservationis acceperit. Quod eiusdem antistitis in
eisdem paginis doctrina confirmat, dicens: 'Nam quamvis
hominem redemisset a praeteritis ille peccatis, tamen
sciens iterum posse peccare ad reparationem sibi,
quemadmodum posset illum et post ista corrigere, multa
servavit, quotidiana praestans illi remedia, quibus nisi
freti confisique nitamur, nullatenus humanos vincere
poterimus errores. Necesse est enim, ut quo auxiliante
vincimus, eo iterum non adiuvante vincamur.'
242 133 Cap. 4. Quod nemo, nisi per Christum, libero

bene utatur arbitrio, idem magister in Ep. ad Milevitanum
concilium (416) data praedicat dicens: 'Adverte tandem, o
pravissimarum mentium perversa doctrina, quod primum
hominem ita libertas ipsa decepit, ut, dum indulgentius
frenis eius utitur, in praevaricationem praesumptione
conciderit. Nec ex hac potuit erui, nisi ei providentia
regenerationis statum pristinae libertatis Christi Domini
reformasset adventus.'
243 134 Cap. 5. Quod omnia studia et omnia opera ac

merita Sanctorum ad Dei gloriam laudemque referenda
sint; quia nemo aliunde ei placet nisi ex eo, quod ipse
donaverit. In quam nos sententiam dirigit b. record.
papae Zosimi regularis auctoritas, cum scribens ad totius
orbis episcopos ait: 'Nos autem instinctu Dei (omnia enim
bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur)
ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam
universa retulimus.' Hunc autem sermonem sincerissimae
veritatis luce radiantem tanto Afri episcopi honore
venerati sunt, ut ita ad eundem virum scriberent: 'Illud
vero, quod in litteris quas ad universas provincias curasti
esse mittendas, posuisti dicens: 'Nos tamen instinctu Dei,
102
etc.', sic accepimus dictum, ut illos, qui contra Dei

adiutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto
gladio veritatis velut cursim transiens amputares. Quid
enim tam libero fecistis arbitrio quam quod universa in
nostrae humilitatis conscientiam retulistis. Et tamen
instinctu Dei factum esse fideliter sapienterque vidistis,
veraciter fidenterque dixistis. Ideo utique, quia
'praeparatur voluntas a Domino' (Prv 8, 35 Septg; cf. DS
374), et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus
suorum ipse tangit corda filiorum. 'Quotquot enim Spiritu
Dei aguntur, hi filii Dei sunt' (Rom 8, 14); ut nec nostrum
deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque
voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere
non dubitemus auxilium.'
244 135 Cap. 6. Quod ita Deus in cordibus hominum atque

in ipso libero operetur arbitrio, ut sancta cogitatio, pium
consilium omnisque motus bonae voluntatis ex Deo sit,
quia per illum aliquid boni possumus, 'sine quo nihil
possumus' (Jo 15, 5). Ad hanc enim nos professionem idem
doctor Zosimus instituit, qui, cum ad totius orbis
episcopos de divinae gratiae opitulatione loqueretur:
'Quod ergo, ait, tempus intervenit quo eius non egeamus
auxilio? In omnibus igitur actibus, causis, cogitationibus,
motibus adiutor et protector orandus est. Superbum est
enim, ut quidquam sibi humana natura praesumat,
clamante Apostolo: 'Non est nobis colluctatio adversus
carnem et sanguinem, sed contra principes et potestates
aeris huius, contra spiritalia nequitiae in caelestibus' (Eph
6, 12). Et sicut ipse iterum dicit: 'Infelix ego homo, quis me
liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum
Christum Dominum nostrum' (Rom 7, 24 s). Et iterum:
'Gratia Dei sum id quod sum, et gratia eius in me vacua
non fuit; sed plus illis omnibus laboravi: non ego autem,
sed gratia Dei mecum' (I Cor 15, 10).'
245 Cap. 7. Illud etiam, quod intra Carthaginensis synodi

(a. 418) decreta constitutum est, quasi proprium
103
Apostolicae Sedis amplectimur, quod scilicet tertio

capitulo definitum est: 'Ut quicumque dixerit, gratiam Dei,
qua iustificamur per Iesum Christum Dominum nostrum,
ad solam remissionem peccatorum valere, quae iam
commissa sunt, non etiam ad adiutorium, ut non
committantur, an. s.'
- Et iterum quarto capitulo: 'Ut quisquis dixerit, gratiam
Dei per Iesum Christum propter hoc tantum nos adiuvare
ad non peccandum, quia per ipsam nobis revelatur et
aperitur intelligentia mandatorum, ut sciamus, quid
appetere et quid vitare debeamus, non autem per illam
nobis praestari, ut quod faciendum cognovimus, etiam
facere diligamus atque valeamus, an. s. Cum enim dicat
Apostolus: 'Scientia inflat, caritas vero aedificat' (I Cor 8,
1): valde impium est, ut credamus ad eam, quae inflat,
nos habere gratiam Christi, et ad eam, quae aedificat,
non habere, cum sit utrumque donum Dei, et scire, quid
facere debeamus, et diligere, ut faciamus, ut aedificante
caritate, scientia non possit inflare. Sicut autem de Deo
scriptum est : 'Qui docet hominem scientiam' (Ps 93, 10),
ita scriptum est etiam: 'Caritas ex Deo est' (1 Io 4, 7)'.
- Item quinto capitulo: 'Ut quisquis dixerit, ideo nobis
gratiam iustificationis dari, ut, quod facere per liberum
arbitrium iubemur, facilius possimus implere per gratiam,
tamquam etsi gratia non daretur, non quidem facile, sed
tamen possimus etiam sine illa implere divina mandata,
an. s. De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur,
ubi non ait: Sine me difficilius potestis facere, sed ait:
'Sine me nihil potestis facere' (Jo 15, 5)'.
246 139 Cap.8. Praeter has autem beatissimae et

Apostolicae Sedis inviolabiles sanctiones, quibus nos
piisimi Patres, pestiferae novitatis elatione dejecta, et
bonae voluntatis exordia et incrementa probabilium
studiorum et in eis usque in finem perseverentiam ad
Christi gratiam referre docuerunt, obsecrationum quoque
sacerdotalium sacramenta respiciamus, quae ab
Apostolis tradita in toto mundo atque in omni Ecclesia
104
catholica uniformiter celebrantur, ut legem credendi lex

statuat supplicandi. Cum enim sanctarum plebium
praesules mandata sibimet legatione fungantur, apud
divinam clementiam humani generis agunt causam, et
tota secum Ecclesia congemiscente, pstulant et
precantur, ut infidelibus donetur fides, ut idololatrae ab
impietatis suae liberentur erroribus, ut Judaeis ablato
cordis velamine lux veritatis appareat, ut haeretici
catholicae fidei perceptione resipiscant, ut schismatici
spiritum redivivae caritatis accipiant, ut lapsis
paenitentiae remedia conferantur, ut denique
catechumenis ad regenerationis sacramenta perductis
caelestis misericordiae aula reseretur. Haec autem non
perfunctorie neque inaniter a domino peti rerum ipsarum
monstrat effectus: quandoquidem ex omni errorum
genere plurimos Deus dignatur attrahere, quos " erutos
de potestate tenebrarum transferat in regnum Filii
caritatis suae (cf Col 1.13), et ex vasis irae faciat vasa
misericordiae " (cf Rom 9.22s). Quod adeo totum divini
operis esse sentitur, ut haec efficienti Deo gratiarum
semper actio laudisque confessio pro illuminatione talium
vel correctione referatur.
'Indiculus' (Rome, vers 435-442; (saint Prosper (?)))

247 140 Cap. 9. Illud etiam, quod circa baptizandos in
universo mundo sancta Ecclesia uniformiter agit, non
otioso contemplamur intuitu. Cum sive parvuli sive
iuvenes ad regenerationis veniunt sacramentum non prius
fontem vitae adeunt, quam exorcismis et exsufflationibus
clericorum spiritus ab eis immundus abigatur; ut tunc vere
appareat, quomodo princeps mundi huius mittatur foras
(Jo 12, 31), et quomodo prius alligetur fortis (cf Mt 12, 29),
deinceps et vasa eius diripiantur (cf. Mc 3, 27), in
possessionem translata victoris, qui 'captivam ducit
captivitatem' (Eph 4, 8), et dat dona hominibus (PS 67,
19).
105
248 141 His ergo ecclesiasticis regulis et ex divina

sumptis auctoritate documentis, ita adiuvante Domino
confirmati sumus, ut omnium bonorum affectuum atque
operum et omnium studiorum omniumque virtutum quibus
ab initio fidei ad Deum tenditur, Deum profiteamur
auctorem et non dubitemus, ab ipsius gratia omnia
hominis merita praeveniri, per quem fit, ut aliquid boni et
velle incipiamus et facere (cf. Phil 2, 13). Quo utique
auxilio et munere Dei non aufertur liberum arbitrium, sed
liberatur, ut de tenebroso lucidum, de pravo rectum, de
languido sanum, de imprudente sit providum. Tanta enim
est erga omnes homines bonitas Dei, ut nostra velit esse
merita, quae sunt ipsius dona, et pro his quae largitus est,
aeterna praemia sit donaturus. Agit quippe in nobis, ut,
quod vult, et velimus et agamus, nec otiosa in nobis esse
patitur, quae exercenda, non negligenda, donavit, ut et
nos cooperatores simus gratiae Dei. Ac si quid in nobis ex
nostra viderimus remissione languescere, ad illum
sollicite recurramus, qui sanat omnes languores nostros
et redimit de interitu vitam nostram (Ps 102, 3s), et cui
quotidie dicimus : Ne inducas nos in tentationem, sed
libera nos a malo (Mt 6, 13).
249 142 Cap. 10. Profundiores vero difficilioresque partes

incurrentium quaestionum, quas latius pertractarunt, qui
haereticis restiterunt, sicut non audemus contemnere, ita
non necesse habemus adstruere, quia ad confitendum
gratiam Dei, cuius operi ac dignationi nihil penitus
subtrahendum est, satis sufficere credimus, quidquid
secundum praedictas regulas Apostolicae Sedis nos
scripta docuerunt ut prorsus non opinemur catholicum,
quod apparuerit praefixis sententiis esse contrarium.
250 Neque enim dicimus Verbi naturam per sui

mutationem carnem esse factam ; sed neque in totum
hominem transformatum ex anima et corpore constitutum;
asserimus autem Verbum, unita sibi secundum hypostasim
carne animata rationali anima, inexplicabili
106
incomprehensibilique modo hominem factum, et hominis

Filium exstitisse, non per solam voluntatem, sive per
solam personae assumptionem. Et quamvis naturae sint
diversae, vera tamen unione coeuntes unum nobis
Christum et Filium effecerunt ; non quod naturarum
differentia propter unionem sublata sit, verum quod
divinitas et humanitas secreta quadam ineffabilique
coniunctione in una persona unum nobis Jesum Christum
et Filium constituerint. ... Non enim primo vulgaris
quispiam homo ex Virgine ortus est, in quem Dei Verbum
deinde se demiserit ; sed in ipso utero carni unitum
secundum carnem progenitum dicitur, utpote suae carnis
generationem sibi ut propriam vindicans. ... Ita (sancti
Patres) non dubitaverunt sacram Virginem Deiparam
appellare, non quod Verbi natura ipsiusve divinitas ortus
sui principium ex sancta Virgine sumpserit, sed quod
sacrum illud corpus anima intellegente perfectum ex ea
traxerit, cui et Dei Verbum, secundum hypostasim unitum,
secundum carnem natum dicitur.
251 (Versio Marii Mercatoris) (c. 3) Credimus, inquiunt illi

(scl. sancti Patres), et in Dominum nostrum Iesum
Christum Filium eius unigenitum. Praevides quomodo
Domini et Jesu Christi et unigeniti Filii prius communia
deitatis et humanitatis nomina tamquam fundamenta
ponentes, tunc suscepti hominis (accuratius:
inhumanationis) et resurrectionis et passionis
superaedificant traditionem, ut nominibus quibusdam
utriusque naturae communibus et significativis propositis,
neque quae generationis Filii et dominationis, dissecentur
neque quae naturarum sunt propria, in singularitate
nativitatis Filii ulla confusionis abolitione periclitentur
nomine unionis.
(c. 4) In hoc apud illos Paulus doctor est factus; qui cum
divinae incarnationis memoriam faceret, incipiens
subiungere quae sunt passionis, prius posuit 'Christus',
commune, ut paulo ante dixi, nomen naturarum: tunc
107
decentem infert sermonem sive rationem utriusque. Quid

enim ait? 'Hoc sentiatur in vobis quod et in Christo Iesu,
qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est
esse aequalis Deo, sed', ne ad unumquodque loquar,
'factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis'
(Phil 2, 5s 8). Quoniam igitur coeperat mortis facere
mentionem, ut ne quis hinc Verbum Deum passibilem
suspicetur, posuit 'Christus', tamquam inpassibilis et
passibilis essentiae in singularitate personae
significativum vocabulum, ut inpassibilis et passibilis
Christus sine periculo nominetur, inpassibilis quidem
deitate, passibilis vero natura corporea.
(c. 5) Multa super hoc cum possim dicere et primo

omnium quod nec nativitatis in dispensatione, sed
susceptionis humanitatis tantum meminisse sanctos illos
Patres ostendere valeam; ... (brevitati studens statim)
venio nunc et ad secundum <a> caritate tua capitulum
motum, in quo naturarum quidem laudabam factam
discretionem secundum deitatis et humanitatis rationem
et in una persona consortium nec non et illud quod Deum
Verbum secunda nativitate ex muliere minime diceret
eguisse <et> quod passionis incapacem profitebatur
deitatem. Catholica enim re vera sunt haec et omnino
sectis omnibus circa Domini naturas adversa. In reliquis
vero si aliquam latentem et profundam atque
incomprehensibilem rationem legentium auribus
adferebas, tuae sit examinatae prudentiae scire: mihi
enim priora destruere videbaris. Eum enim qui in primis
inpassibilis et secundam non recipere nativitatem fuerat
praedicatus, iterum passibilem et noviter creatum nescio
quomodo inferebas, tamquam quae Deo Verbo naturaliter
inessent, consortio templi corrupta sint, aut forsitan paulo
minus hominibus putari illud ipsum absque peccato
templum et inseparabile divinae naturae nativitatem et
mortem pro peccatoribus (non) pertulisse, tamquam voci
dominicae ad Judaeos clamanti 'Solvite templum hoc, et
108
in triduo suscitabo illud' (Jo 2, 19) non debeat credi. Non

dixit: solvite deitatem meam, et in triduo suscitabitur.
(c. 6) ... Ubique per divinas Scripturas, quotiens

meminerint dominicae dispensationis, non divinitatis
Christi, sed humanitatis eius passio et nativitas traditur,
ut magis secundum liquidissimam rationem convenientius
aptiusque sit sanctam Virginem non genetricem Dei, id
est theotokon, sed Christi genetricem, id est Christotokon
vocari, ad haec Evangeliis quoque vociferantibus: 'Liber
generationis Jesu Christi filii David filii Abraham' (Mt 1,
1). Evidens est quia Deus Verbum David non erat filius.
Accipe, si videtur, et aliud testimonium: 'Iacob autem
genuit Joseph virum Mariae, de qua natus est Jesus qui
dicitur Christus' (Mt 1, 16). Intende etiam in aliud dictum:
'Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata
virgo Maria, inventa est in utero habens de Spiritu Sancto'
(Mt 1, 18). Creaturam autem esse Spiritus Sancti
Unigeniti deitatem quis vel debeat suspicari ? Quid etiam
his superfundi debeat, audi: 'Et erat mater Jesu ibi' (Jo 2,
1) et iterum 'cum Maria matre Jesu' (Act 1, 14), illud
quoque 'Quod in ea natum est, de Spiritu Sancto est' (Mt
1, 20) et iterum 'Accipe puerum et matrem eius et fuge in
Aegyptum' (Mt 2, 13) et illud 'De Filio eius unigenito, qui
factus est ei ex semine David secundum carnem' (Rom 1,
3) et iterum de passione eius quia 'Deus Filium suum misit
in similitudinem carnis peccati et de peccato damnavit
peccatum in carne' (Rom 8, 3) et iterum 'Christus mortuus
est pro peccatis nostris' (I Cor 15, 3) et denuo 'Christo
passo in carne' (I Petr 4, 1) et illud 'Hoc est corpus meum
et hic est sanguis meus' (I Cor 11, 24), non dixit haec est
deitas mea.
(c. 7) Et decem milia alia sunt, aliis atque aliis vocibus

protestantibus humanum genus in eo, non Filii deitatem
recentem putare aut novellam aut corporalium passionum
esse capacem, sed illam divinae naturae coniunctam
carnem ex qua <et dominum et> filium se David nominat
109
Christus. Quid enim ait? 'Quid vobis videtur de Christo?

Cuius est filius? Responderunt: David. Et respondit Jesus
et dixit: Quomodo ergo David in spiritu dominum eum
vocat dicens: dixit, inquit, Dominus Domino meo, sede ad
dexteram meam' (Mt 22, 42-44). Tamquam filius profecto
David secundum carnem, secundum divinitatem vero
Dominus. Esse quidem templum divinitatis Filii corpus et
templum secundum excellentem quandam et divinam
unitum coniunctionem certissimum est, ita ut ea quae sunt
Dei, adsciscere sibi et ad se revocare divinam naturam
profiteri sit bonum et dignum evangelica traditione; huius
autem familiaritatis nomine confricare et coniunctae
carnis proprietates, generationem scilicet et passionem
et mortalitatem Deo tribuere, aut errantis gentilitatis,
frater, est sensus aut mente capti Apollinaris et Arrii aut
reliquarum pestium haereticarum et harum aliquid peius.
Necesse est enim huiusmodi homines adtractos
familiaritatis nomine et lactationis socium propter
familiaritatem et aetatis quae paulatim accessit,
incrementorum participem Deum Verbum facere et
passionis in tempore ex timiditate auxilii angelici
indigentem. Taceo circumcisionem et sacrificium et
sudorem et famem, quae quidem carnis pro nobis
evenerunt (haec tamen, cum illi coniunguntur, et
adoranda sunt) in deitate autem ista etiam mendaciter
accipiuntur nobisque tamquam calumniatoribus iustas
damnationis causas important. ...

Concile d'Ephese (oecum.III; 431); Discours de Philippe,
Légat
du Pontife Romain, prononcé dans l'Action III
112 Nulli dubium, immo saeculis omnibus notum est, quod
sanctus beatissimusque Petrus Apostolorum princeps et
110
caput, fideique columna, et Ecclesiae catholicae

fundamentum, a Domino nostro Jesu Christo, salvatore
humani generis ac redemptore, claves regni accepit,
solvendique ac ligandi peccata potestas ipsi data est: qui
ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus
vivit, et judicium exercet.
Concile d'Ephese (3eme oecuménique, contre les

Nestoriens, 431)
252 113 Si quis non confitetur, Deum esse veraciter
Emmanuel, et propterea Dei gentricem sanctam virginem
(peperit enim secundum carnem carnem factum Dei
verbum), A.S.
253 114 2. Si quis non confitetur carni secundum

subsistentiam adunatum ex Deo Patre Verbum, unum esse
etiam Christum cum sua carne, eundem ipsum videlicet
Deum simul et hominem, an. s.
254 115 3. Si quis in uno Christo dividit subsistentias post

adunitionem, soli iungens eas contiguitati quae est
secundum dignitatem vel auctoritatem aut potentiam, et
non magis concursu qui est secundum adunitionem
naturalem, an. s.
255 116 4. Si quis personis duabus vel etiam subsistentiis

quae sunt in evangelicis vel apostolicis scripturis, impertit
voces aut in Christo a Sanctis dictas aut ab Ipso de se et
quasdam velut homini praeter ex Deo Verbum specialiter
intellecto applicat, quasdam vero velut Deo condecentes
soli ex Deo Patre Verbo, an. s.
256 117 5. Si quis audet dicere deiferum hominem

Christum et non magis Deum esse secundum veritatem
sicut Filium unum et natura secundum quod factus est
caro Verbum et communicavit similiter nobis in sanguine
et carne, an. s.
111
257 118 6. Si quis dicit Deum aut Dominum esse Christi ex

Deo Patre Verbum et non magis eundem confitetur simul
Deum et hominem, utpote facto carne Verbo secundum
Scripturas, an. s.
258 119 7. Si quis ait ut hominem operationem suscepisse

ex Deo Verbo Jesum et Unigeniti gloriam appositam esse
tamquam alteri praeter eum exsistenti, an. s.
259 120 8. Si quis audet dicere adsumptum hominem

coadorari oportere Deo Verbo et conglorificari et
coappellari Deum ut alter alteri ("co-" enim semper
adjectum hoc intelligi cogit) et non magis una adoratione
honorificat Emmanuel et unam ei glorificationem refert
secundum quod factum est caro Varbum, an.s.
260 121 9. Si quis ait unum Dominum Iesum Christum

glorificatum a Spiritu quasi aliena virtute, quae per eum
est, utens, et ab ipso accepisse operari posse contra
spiritus immundos et adimplere in homines deitatis
miracula et non magis proprium eius esse Spiritum dicit,
per quem et operatus est deitatis signa, an. s.
261 122 10. Pontificem et Apostolum confessionis nostrae

(Heb 3.1) factum Christum divina dicit Scriptura; obtulit
etiam semet ipsum in odorem suavitatis Deo (Eph 5.2) et
Patri. si quis ergo Pontificem et Apostolum nostrum fieri
dicit non ipsum ex Deo Verbum, quando factum est caro
et secundum nos homo, sed ut si alterum praeter ipsum
specialiter hominem ex muliere, aut si quis dicit et pro se
obtulisse semet ipsum sacrificium, et non magis pro nobis
tantum (nec enim indiguit sacrificio qui nescit peccatum),
an. s.
262 123 11. Si quis non confitetur Domini carnem

vivificatoriam esse et propriam ipsius ex deo Patre Verbi,
sed velut alterius praeter ipsum, copulati quidem ei
112
secundum dignitatem aut quasi solummodo divinam

inhabitationem habentem et non magis vivificatoriam
sicut diximus, quia facta est propria Verbi omnia
vivificare valentis, an.s.
263 124 12. Si quis non confitetur Dei Verbum passum

carne et crucifixum carne et mortem gustasse carne,
factum etiam primogenitum ex mortuis secundum quod
vita est et vivificans ut Deus, an. s. (DS 264) Super alia
neque obaudire volente honorabili Nestorio nostram
vocationem neque quidem a nobis destinatos
sanctissimos et rev'mos episcopos suscipiente, necessario
accessimus ad discussionem impie ab eo dictorum et
conprehendentes eum et ex epistolis eius et ex scriptis,
quae lecta sunt, et de nuper ab eo dictis in hac metropoli
et per testium depositionem impie sapientem et
praedicantem, necessario coacti sumus tam ex canonibus
quam ex epistola sanctissimi patris nostri et comministri
Caelestini episcopi Romanorum Ecclesiae, lacrimantes
saepius, ad hanc maestam contra eum venire sententiam:
Qui blasphematus igitur ab eo est Dominus Iesus Christus,
definiit per praesentem sanctissimam Synodum: alienum
esse eundem Nestorium ab episcopali dignitate et omni
conventu sacerdotali.
124 12. Si quis non confitetur Dei Verbum passum carne et

crucifixum carne et mortem gustasse carne, factum etiam
primogenitum ex mortuis secundum quod vita est et
vivificans ut Deus, an. s.
Contra Nestorius
264 124 Super alia neque obaudire volente honorabili
Nestorio nostram vocationem neque quidem a nobis
destinatos sanctissimos et rev'mos episcopos suscipiente,
necessario accessimus ad discussionem impie ab eo
dictorum et conprehendentes eum et ex epistolis eius et
ex scriptis, quae lecta sunt, et de nuper ab eo dictis in
113
hac metropoli et per testium depositionem impie

sapientem et praedicantem, necessario coacti sumus tam
ex canonibus quam ex epistola sanctissimi patris nostri et
comministri Caelestini episcopi Romanorum Ecclesiae,
lacrimantes saepius, ad hanc maestam contra eum venire
sententiam: Qui blasphematus igitur ab eo est Dominus
Iesus Christus, definiit per praesentem sanctissimam
Synodum: alienum esse eundem Nestorium ab episcopali
dignitate et omni conventu sacerdotali.
265 125 25 ... Statuit sancta Synodus, alteram fidem

nemini licere proferre aut conscribere aut componere,
praeter definitam a sanctis Patribus, qui in Nicaea cum
Spiritu Sancto congregati fuerunt. ... Si qui inventi fuerint
vel episcopi, vel clerici, vel laici, sive sentire, sive docere
ea quae continentur in oblata expositione a Charisio
presbytero de unigeniti Filii Dei incarnatione; sive
scelerata et perversa Nestorii dogmata ...: subiaceant
sententiae sanctae huius et universalis Synodi. ...
267 126 Can. 1. Si quispiam metropolita provinciae,

derelicta sancta et oecumenica Synodo..., cum Caelestio
sensit aut sentiet, ipse nihil amplius poterit agere
adversus provinciae episcopos: ut qui iam inde a Synodo
totius ecclesiasticae communionis expers sit factus et
prorsus inutilis. ...
268 127 Can. 4. Si qui autem clericorum defecerint, et

ausi fuerint vel privatim vel publice, quae sunt Nestorii
aut Caelestii sapere, sancitum est a sancta Synodo istos
quoque depositos esse.
Saint Sixte III, Formule d'union entre saint Cyrille év.

d'Alexandrie et les év. de l'Eglise d'Antioche; 433
271 5002 De Dei autem Genetrice Virgine quemadmodum
et sapimus et dicimus et de modo humanationis unigeniti
Filii Dei necessariae, non additamenti causa, sed ad
114
satisfactionem proprie desuper tam de divinis scripturis

quam de traditione sanctorum patrum adsumentes
habuimus, breviter dicimus, nihil omnino addentes fidei
sanctorum patrum, quae in Nicaea exposita est. Sicut
enim iam diximus, ad omnem sufficit et pietatis
cognitionem et omnem haereticae perfidiae
abdicationem. Dicimus autem non praesumentes illicita,
sed confessione propriae infirmitatis excludentes eos, qui
exsurgere volunt contra ea, quae ultra hominem
disceptamus.
272 5003 Confitemur igitur Dominum nostrum Jesum

Christum filium Dei unigenitum, Deum perfectum et
hominem perfectum ex anima rationali et corpore, ante
saecula ex Patre genitum secundum deitatem, in ultimis
autem diebus eundem propter nos et propter nostram
salutem ex Maria Virgine secundum humanitatem,
consubstantialem Patri eundem secundum deitatem et
consubstantialem nobis secundum humanitatem. Duarum
enim naturarum unitas facta est; unde unum Christum,
unum filium, unum dominum confitemur. Secundum hanc
inconfundibilem unitatem confitemur sanctam Virginem
Dei genetricem, quia Deus Verbum incarnatus est et
humanatus est et ex ipso conceptu adunivit sibi ex ipsa
assumptum templum.
273 5003 Evangelicas autem et apostolicas de Domino

voces scimus deiloquos viros aliquotiens has consociantes
tamquam de una persona dictas, aliquotiens autem
dividentes tamquam de duabus naturis et has quidem
Deo condecentes secundum deitatem Christi, humiles
autem secundum humanitatem tradentes.
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Ut nobis gratulationem'

ad episcopos per Campaniam, Picenum, Tusciam, 10
octobre 443
115
280 (c. 3) Nec hoc quoque praetereundum duximus,

quosdam lucri turpis cupiditate captatos usurariam
exercere pecuniam, et faenore velle ditescere, quod Nos
non dicam in eos, qui sunt in clericali officio constituti,
sed et in laicos cadere, qui christianos se dici cupiunt,
condolemus. Quod vindicari acrius in eos qui fuerint
confutati decernimus, ut omnis peccandi opportunitas
adimatur.
281 (c. 4) Illud etiam duximus praemonendum, ut sicut

non suo, ita nec alieno nomine aliquis clericorum
exercere faenus adtemptet: indecens enim est, crimen
suum commodis alienis impendere. Faenus autem hoc
solum aspicere et exercere debemus, ut quod hic
misericorditer tribuimus, ab eo Domino, qui multipliciter
et in perpetuum mansura tribuet, recipere valeamus.
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Quanta fraternitati' ad

Anastasium
ep. Thessal., 446 (?
282 (c. 11) ... Connexio totius corporis unam sanitatem,
unam pulchritudinem facit; et haec connexio totius
quidem corporis unanimitatem requirit, sed praecipue
exigit concordiam sacerdotum. Quibus cum dignitas sit
communis, non est tamen ordo generalis: quoniam et
inter beatissimos apostolos in similitudine honoris fuit
quaedam discretio potestatis; et cum omnium par esset
electio, uni tamen datum est, ut ceteris praeemineret. De
qua forma episcoporum quoque orta est distinctio, et
magna ordinatione provisum est, ne omnes sibi omnia
vindicarent, sed essent in singulis provinciis singuli,
quorum inter fratres haberetur prima sententia; et rursus
quidam in maioribus urbibus constituti sollicitudinem
susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri sedem
universalis Ecclesiae cura conflueret et nihil usquam a
suo capite dissideret.
116
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Quam laudabiliter' ad Turrib.

ep. Astur., 21. Iul. 447
283 (Impietas Priscillianistarum) tenebris se etiam
paganitatis immersit, ut per magicarum artium profana
secreta et mathematicorum, vana mendacia religionis
fidem morumque rationem in potestate daemonum et in
effectu siderum collocarent. Quod si et credi liceat et
doceri, nec virtutibus praemium nec vitiis poena
debebitur omnisque non solum humanarum legum, sed
etiam divinarum constitutionum decreta solventur: quia
neque de bonis neque de malis actibus ullum poterit esse
iudicium, si in utramque partem fatalis necessitas motum
mentis impellit, et quidquid ab hominibus agitur, non est
hominum, sed astrorum. ... Merito Patres nostri ...
instanter egere, ut impius furor ab universa Ecclesia
pelleretur: quando etiam mundi principes ita hanc
sacrilegam amentiam detestati sunt, ut auctorem eius
(scl. Priscillianum) cum plerisque discipulis legum
publicarum ense prosternerent. Videbant enim omnem
coniugiorum copulam solvi simulque divinum ius
humanumque subverti, si huiusmodi hominibus usquam
vivere cum tali professione licuisset. Profuit diu ista
districtio ecclesiasticae lenitati, quae etsi sacerdotali
contenta iudicio, cruentas refugit ultiones, severis tamen
christianorum principum constitutionibus adiuvatur, dum
ad spiritale nonnumquam recurrunt remedium, qui timent
corporale supplicium. ...
284 (c. 1) Primo itaque capitulo demonstratur, quam

impie sentiant de Trinitate divina, qui et Patris et Filii et
Spiritus Sancti unam atque eandem asserunt esse
personas, tamquam idem Deus nunc Pater, nunc Filius,
nunc Spiritus Sanctus nominetur; nec alius sit qui genuit,
alius qui genitus est, alius qui de utroque processit, sed
singularis unitas in tribus quidem vocabulis, sed non in
tribus sit accipienda personis. Quod blasphemiae genus
de Sabellii opinione sumpserunt, cuius discipuli etiam
117
Patripassiani merito nuncupantur; quia si ipse est Filius

qui et Pater, crux Filii Patris est passio; et quidquid in
forma servi Filius Patri oboediendo sustinuit, totum in se
Pater ipse suscepit. Quod catholicae fidei sine
ambiguitate contrarium est, quae Trinitatem deitatis sic
homousion confitetur, ut Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum sine confusione indivisos, sine tempore
sempiternos, sine differentia credat aequales: quia
unitatem in trinitate non eadem persona, sed eadem
implet essentia. ...
285 (c. 5) Quinto capitulo refertur, quod animam hominis

divinae asserant esse substantiae, nec a natura Creatoris
sui condicionis nostrae distare naturam. Quam
impietatem... catholica fides damnat: sciens nullam tam
sublimem tamque praecipuam esse facturam, cui Deus
ipsa natura sit. Quod enim de ipso est, id est quod ipse,
neque id aliud est quam Filius et Spiritus Sanctus. Praeter
hanc autem summae Trinitatis unam consubstantialem et
sempiternam atque incommutabilem deitatem nihil
omnino creaturarum est, quod non in exordio sui ex nihilo
creatum sit.... Nemo hominum veritas, nemo sapientia,
nemo iustitia est; sed multi participes sunt veritatis et
sapientiae atque iustitiae. Solus autem Deus nullius
participatione indigus est: de quo quidquid digne
utcumque sentitur, non qualitas est, sed essentia.
Incommutabili enim nihil accedit, nihil deperit: quia esse
illi quod est sempiternum, semper est proprium. Unde in
se manens innovat omnia, et nihil accepit, quod ipse non
ded(er)it.
286 (c. 6) Sexta annotatio indicat eos dicere, quod

diabolus numquam fuerit bonus, nec natura eius opificium
Dei sit, sed eum ex chao et tenebris emersisse: quia
scilicet nullum sui habeat auctorem, sed omnis mali ipse
sit principium atque substantia: cum fides vera ... omnium
creaturarum sive spiritualium sive corporalium bonam
confiteatur substantiam, et mali nullam esse naturam:
118
quia Deus, qui universitatis est conditor, nihil non bonum

fecit. Unde et diabolus bonus esset, si in eo quod factus
est permaneret. Sed quia naturali excellentia male usus
est 'et in veritate non stetit' (Jo 8, 44), non in contrariam
transiit substantiam, sed a summo bono, cui debuit
adhaerere, descivit, sicut ipsi qui talia asserunt, a veris in
falsa proruunt et naturam in eo arguunt, in quo sponte
delinquunt ac pro sua voluntaria perversitate damnantur.
Quod utique in ipsis malum erit, et ipsum malum non erit
substantia, sed poena substantiae.
290 (c. 2) Nesciens igitur (Eutyches), quid deberet de

Verbi Dei incarnatione sentire..., illam saltem communem
et indiscretam confessionem sollicito recepisset auditu,
qua fidelium universitas profitetur credere se 'in Deum
Patrem omnipotentem et in Christum Iesum Filium eius
unicum Dominum nostrum, qui natus est de Spiritu Sancto
et Maria virgine' (Symb. Apostol.: DS 12).... Cum enim
Deus et omnipotens (et) Pater creditur, consempiternus
eidem Filius demonstratur; in nullo a Patre differens, quia
de Deo Deus; de Omnipotente omnipotens; De Aeterno
natus est coaeternus; non posterior tempore, non inferior
potestate, non dissimilis gloria, non divisus essentia.
291 Idem vero sempiterni Genitoris unigenitus

sempiternus 'natus est de Spiritu Sancto et Maria virgine'.
Quae nativitas temporalis illi nativitati divinae et
sempiternae nihil minuit, nihil contulit, sed totum se
reparando homini qui erat deceptus inpendit, ut et
mortem vinceret et diabolum qui mortis habebat
imperium sua virtute destrueret. Non enim possemus
superare peccati et mortis auctorem, nisi naturam
nostram ille susciperet et suam faceret, quem nec
peccatum contaminare nec mors potuit detinere.
Conceptus quippe est de Spiritu Sancto intra uterum
virginis matris, quae illum ita salva virginitate edidit,
quemadmodum salva virginitate concepit. ...
119
292 An forte ideo (Eutyches) putavit Dominum nostrum

Jesum Christum non nostrae esse naturae, quia missus ad
beatam Mariam angelus ait: 'Spiritus Sanctus superveniet
in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, ideoque quod
nascitur ex te sanctum vocabitur Filius Dei' (Lc 1, 35). Ut
quia conceptus virginis divini fuit operis, non de natura
concipientis fuerit caro concepti. Sed non ita intelligenda
est illa generatio singulariter mirabilis et mirabiliter
singularis, ut per novitatem creationis proprietas remota
sit generis: fecunditatem virgini Sanctus Spiritus dedit,
veritas autem corporis sumpta de corpore est, et
'aedificante sibi Sapientia domum' (Prov 9, 1) 'Verbum
caro factum est, et habitavit in nobis' (Io 1, 14), hoc est, in
ea carne, quam sumpsit ex homine, et quam spiritus vitae
rationalis animavit.
293 143 (c.3) Salva igitur proprietate utriusque naturae et

in unam coeunte personam, suscepta est a majustate
humilitas, a virtute infirmitas, ab aeternitate mortalitas,
et ad resolvendum condicionis nostrae debitum natura
inviolabilis naturae est unita passibili: ut, quod nostris
remediis congruebat, unus atque idem "mediator Dei et
hominum, homo Christus Jesus" (Tim1 2.5) et mori posset
ex uno, et mori non ex altero. In integra ergo veri hominis
perfectaque natura verus natus est Deus, totus in suis,
totus in nostris - nostar autem dicimus quae in nobis ab
initio Creator condidit at quae reparanda suscepit; nam
illa, quae deceptor intulit et homo deceptus admisit,
nullum habuerunt in salvatore vestigium... Adsumpsit
formam servi sine sorde peccati, humana augens, divina
non minuens, quia exinanitio illa, qu se invisibilis
visibilem praebuit..., inclinatio fuit miserationis, non
defectio potestatis.
294 144 (c. 4) Ingreditur ergo haec mundi infima Filius

Dei, de caelesti sede descendens et a paterna gloria non
recedens, novo ordine, nova nativitate generatus. novo
ordine: quia invisibilis in suis, visibilis est factus in nostris,
120
incomprehensibilis voluit comprehendi; ante tempora

manens esse coepit ex tempore; universitatis Dominus
servilem formam obumbrata majestatis suae immensitate
suscepit; impassibilis Deus non ddedignatus est hom esse
passibilis et immortalis mortis legibus subjacere. Nova
autem nativitate generatus: quia inviolata virginitas
concupiscentiam nescivit, carnis materiam ministravit.
assumpta est de matre Domini natura, non culpa; nec in
Domino Jesu Christo, ex utero virginis genito, quia
nativitas est mirabilis, ideo nostri est natura dissimilis.
Qui enim verus est Deus, idem verus est homo, et nullum
est in hac unitate mendacium, dum invicem sunt et
humilitas hominis et altitudo divinitatis. Sicut enim Deus
non mutatur miseratione, ita homo non consumitur
dignitate. Agit enim utraque forma cum alterius
communione quod proprium est: Verbo scilicet operante
quod Verbi est, et carne exsequente quod carnis est.
Unum horum coruscat miraculis, aliud succumbit injuriis.
Et sicut Verbum ab aequalitate paternae gloriae non
recedit, ita caro naturam nostri generis non reliquit.
295 ...Non eiusdem naturae est dicere: 'Ego et Pater unum

sumus' (Jo 10, 30) et dicere: 'Pater maior me est' (Jo 14,
28). Quamvis enim in Domino Iesu Christo Dei et hominis
una persona sit, aliud tamen est, unde in utroque
communis est contumelia, aliud, unde communis est
gloria. De nostro enim illi est minor Patre humanitas, de
Patre illi aequalis cum Patre divinitas.
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Licet per nostros' ad Julian.

Coinsem, 13 juin 449
296 (c. 1) ... Sancti Spiritus in nobis atque in vobis una est
eruditio eademque doctrina, quam quisque non recipit,
non est membrum corporis Christi, nec potest eo capite
gloriari, in quo naturam suam asserit non haberi. ...
121
297 (c. 2) ... Quod deitatis est, caro non minuit; quod
carnis est, deitas non peremit (al.: perimit). Idem enim et
sempiternus ex Patre et temporalis ex matre, in sua
virtute inviolabilis, in nostra infirmitate passibilis, in
deitate Trinitatis cum Patre et Spiritu Sancto unius
eiusdemque naturae, in susceptione autem hominis non
unius substantiae, sed unius eiusdemque personae, ut
idem esset dives in paupertate, omnipotens in abiectione,
impassibilis in supplicio, immortalis in morte. Nec enim
Verbum aut in carnem aut in animam aliqua sui parte
conversum est cum simplex et incommutabilis natura
deitatis tota in sua sit semper essentia, nec damnum sui
recipiens nec augmentum et sic adsumptam naturam
beatificans, ut glorificata in glorificante permaneat. Cur
autem inconveniens aut impossibile videatur, ut Verbum
et caro atque anima unus Iesus Christus et unus Dei
hominisque sit Filius, si caro et anima, quae dissimilium
naturarum sunt, unam faciunt etiam sine Verbi
incarnatione personam? ... Nec Verbum igitur in carnem
nec in Verbo caro mutata est, sed utrumque in uno manet
et unus in utroque est, non diversitate divisus, non
permixtione confusus, nec alter ex Patre, alter ex matre,
sed idem alter ex Patre ante omne principium, alter de
matre in fine saeculorum, ut esset 'mediator Dei et
hominum homo Jesus Christus', (I Tim 2, 5), in quo
habitaret 'plenitudo divinitatis corporaliter' (Col 2, 9),
quia adsumpti, non adsumentis provectio est, quod 'Deus
illum exaltavit...' (Phil 2, 9-11).
298 (c. 3) ... Arbitror (Eutychen) talia loquentem (scl. ante

incarnationem d u a s in Christo fuisse naturas, post
incarnationem autem u n a m) hoc habere persuasum,
quod anima quam Salvator adsumpsit, prius in caelis sit
commorata quam de Maria virgine nasceretur, eamque
sibi Verbum in utero copularit. Sed hoc catholicae mentes
auresque non tolerant, quia nihil secum Dominus de caelo
veniens nostrae condicionis exhibuit. Nec animam enim
quae anterior exstitisset, nec carnem quae non materni
122
corporis esset, accepit. Natura quippe nostra non sic

adsumpta est, ut prius creata post adsumeretur, sed ut
ipsa adsumptione crearetur. Unde quod in Origene merito
damnatum est (cf. DS 209), qui animarum, antequam
corporibus insererentur, non solum vitas, sed et diversas
fuisse asseruit actiones, necesse est ut etiam in isto, nisi
maluerit sententiam abdicare, plectatur.
299 Nativitas enim Domini secundum carnem, quamvis

habeat quaedam propria, quibus humanae condicionis
initia transcendat, sive quod solus (ex Sancto Spiritu) ab
inviolata virgine sine concupiscentia est conceptus et
natus, sive quod ita visceribus matris est editus, ut et
fecunditas pareret et virginitas permaneret, non alterius
tamen naturae erat eius caro quam nostrae, nec alio illi
quam ceteris hominibus anima est inspirata principio,
quae excelleret non diversitate generis, sed sublimitate
virtutis. Nihil enim carnis suae habebat adversum, nec
discordia desideriorum gignebat compugnantiam
voluntatum, sensus corporei vigebant sine lege peccati,
et veritas affectionum sub moderamine deitatis et mentis
nec temptabatur illecebris nec cedebat iniuriis. Verus
homo vero unitus est Deo, nec secundum exsistentem
prius animam deductus e caelo nec secundum carnem
creatus ex nihilo, eandem gerens in Verbi deitate
personam et tenens communem nobiscum in corpore
animaque naturam. Non enim esset Dei hominumque
mediator, nisi idem Deus idemque homo in utroque et
unus esset et verus.
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Sollicitudinis quidem tuae' ad

Theodorum episc. Foroiuliensem (Fréjus, Galliae merid.),
11 juin 452
308 146 (c. 2) Multiplex misericordia Dei ita lapsibus
subvenit humanis, ut non solum per baptismi gratiam, sed
etiam per paenitentiae medicinam spes vitae reparetur
aeternae, ut qui regenerationis dona violassent, proprio
123
se iudicio condemnantes ad remissionem criminum

pervenirent : sic divinae bonitatis praesidiis ordinatis, ut
indulgentia Dei nisi supplicationibus sacerdotum nequeat
obtineri. 'Mediator enim Dei et hominum homo Christus
Iesus' (1 Tim 2, 5) hanc praepositis Ecclesiae tradidit
potestatem, ut et confitentibus actionem paenitentiae
darent, et eosdem salubri satisfactione purgatos ad
communionem sacramentorum per ianuam
reconciliationis admitterent. ...
309 (c. 4) His autem, qui in tempore necessitatis et in

periculi urgentis instantia praesidium paenitentiae et
mox reconciliationis implorant, nec satisfactio
interdicenda est nec reconciliatio deneganda: quia
misericordiae Dei nec mensuras possumus ponere nec
tempora definire, apud quem nullas patitur veniae moras
vera conversio...
Concile de Chalcédoine (oecum. IV), 8 octobre - début

novembre
451; Actio V, 22 octobre 451: Symbole de Chalcédoine
300 (Prooemium definitionis) Sufficeret quidem ad
plenam cognitionem pietatis et confirmationem sapiens
hoc et salutare divinae gratiae symbolum; de Patre enim
et Filio et Spiritu Sancto perfectionem docet et Domini
inhumanationem fideliter accipientibus repraesentat. Sed
quoniam hi qui veritatis reprobare praedicationem
conantur, per proprias haereses novas voces genuerunt ...
et vocem denegantes, qua theotocos de Virgine
praedicatur, alii autem confusionem et temperamentum
introducentes et unam naturam esse carnis et divinitatis
stulte confingentes et passibilem Unigeniti divinam
naturam per confusionem prodigiose dicentes, propter
hoc illis omnem machinationem contra veritatem volens
claudere praesens nunc sancta et magna et universalis
synodus praedicationem hanc ab initio inmobilem docens
decrevit ante omnia fidem inrecusabilem permanere
124
CCCXVIII sanctorum Patrum (Conc. Nieaeni) et doctrinam

confirmat, quae de substantia Spiritus Sancti a Patribus
CL postea congregatis in regia civitate (C'politana)
tradita est propter illos qui Spiritui Sancto repugnabant,
quam illi omnibus notam fecerunt, non quasi quod aliquid
deesset antecedentibus, inferentes, sed de Sancto Spiritu
intellectum eorum contra illos qui dominationem eius
respuere temptaverunt Scripturarum testimoniis
declarantes. Propter illos autem, qui dispensationis
corrumpere conantur mysterium, et purum hominem esse
illum Genitum ex sancta virgine Maria impudenter
delirant, epistulas synodicas beati Cyrilli quondam
Alexandrinae Ecclesiae praesulis ad Nestorium et ad
Orientales congrue habentes suscepit ad convincendas
Nestorii vesanias... Quibus etiam epistulam maximae et
senioris urbis Romae praesulis beatissimi et sanctissimi
archiepiscopi Leonis quae scripta est ad s. mem.
archiepiscopum Flavianum ad perimendam Eutychis
malam intelligentiam (DS 290ss) consequentissime
coaptavit utpote et magni illius Petri confessioni
congruentem et communem quandam columnam nobis
adversum prava dogmata exsistentem, ad
confirmationem rectorum dogmatum. His namque, qui in
duos filios dispensationis divinae mysterium discerpere
nituntur, obsistit, et illos, qui passibilem deitatem
Unigeniti ausi sunt dicere, a sacro coetu expellit, et his,
qui in duabus naturis Christi temperamentum aut
confusionem exquirunt, resistit et eos, qui caelestem aut
alterius alicuius esse substantiae dicunt quam ex nobis
assumpsit servi formam, ut dementes abigit, et qui duas
quidem ante unitionem naturas Domini fabulantur, unam
vero post unitionem confingunt anathematizat.
149 ...Quid enim fide ad laetitiam superius? ... Quam ipse

desuper nobis Salvator ad salutem tradidit dicens:
ambulantes 'docete omnes gentes ...' (Mt 28,19s), quam
ipse tamquam auream catenulam praecepto imponentis
deductam in nos conservasti, vocis beati Petri omnibus
125
interpres exsistens et illius fidei omnibus beatitudinem

attrahens. Unde et nos tamquam principi tibi huius boni
ad utilitatem usi veritatis filii Ecclesiae sortem
ostendimus, ... uno consensu et concordia fidei
confessionem cognoscentes. Et fuimus in communi
exsultatione spiritalibus tamquam imperialibus cenis
epulationibus in cibis quas per tuas litteras Christus
epulantibus apparavit (quasi in imperialibus cenis deliciis
spiritalibus epulantes, quas per tuas litteras Christus
praeparaverat invitatis), et supercaelestem Sponsum
inter nos cernere videbamur epulantem. (D 149) Si enim
ubi sunt duo aut tres congregati in nomine ipsius, ibi ait
se esse in medio eorum (cf. Mt 18, 20), quantam circa
quingentos viginti sacerdotes familiaritatem monstrabat,
qui et patriae et labori circa eum scientiam confessionis
praeposuerunt? Quibus tu tamquam caput membris
praepositus eras per eos, qui tuam continent vicem,
rectum consilium demonstrans...
301 (Definitio) Sequentes igitur sanctos Patres, unum

eundemque confiteri Filium Dominum nostrum Iesum
Christum consonanter omnes docemus, eundem
perfectum in deitate, eundem perfectum in humanitate,
Deum vere et hominem vere, eundem ex anima rationali
et corpore, consubstantialem Patri secundum deitatem et
consubstantialem nobis eundem secundum humanitatem,
'per omnia nobis similem absque peccato' (cf. Hebr 4, 15);
ante saecula quidem de Patre genitum secundum
deitatem, in novissimis autem diebus eundem propter nos
et propter nostram salutem ex Maria virgine Dei
genetrice secundum humanitatem:
302 Unum eundemque Christum Filium Dominum

unigenitum, in duabus naturis inconfuse, immutabiliter,
indivise, inseparabiliter agnoscendum, nusquam sublata
differentia naturarum propter unitionem magisque salva
proprietate utriusque naturae, et in unam personam
atque subsistentiam concurrente, non in duas personas
126
partitum sive divisum, sed unum et eundem Filium

unigenitum Deum Verbum Dominum Jesum Christum: sicut
ante Prophetae de eo et ipse nos Jesus Christus erudivit,
et Patrum nobis symbolum tradidit (DS 125, 150).
303 (S a n c t i o) His igitur cum omni undique

scrupulositate et diligentia nobis dispositis, definivit
sancta et universalis Synodus, alteram fidem nulli licere
proferre vel conscribere aut componere aut sentire aut
docere aliter ...
Canones
304 Can. 2. Si quis episcopus per pecunias fecerit

ordinationem (Cheirotonian) et sub pretio redegerit
gratiam quae non potest vendi, ordinaveritque per
pecunias episcopum aut chorepiscopum aut presbyterum
aut diaconum vel quemlibet ex his qui connumerantur in
clero, aut promoverit (probaloito) dispensatorem aut
defensorem vel mansionarium (oikonomon e ekdikon e
paramonarion) vel quemquam omnino qui subiectus est
regulae (tina tou kanonos) pro suo turpis lucri commodo,
is cui hoc adtemptandum probatum fuerit, proprii gradus
periculo subiacebit, et qui ordinatus est, nihil ex hac
ordinatione vel promotione, quae est per negotiationem
facta, proficiat (ÙpheleisthÙ), sed sit alienus ea dignitate
(allotrios tes axias) vel sollicitudine (tou phrontismatos),
quam pecuniis acquisivit. Si quis vero mediator tam
turpibus et nefandis datis vel acceptis exstiterit, et ipse,
si quidem clericus fuerit, proprio gradu decidat, si vero
laicus vel monachus, anathematizetur.
305 Can. 14. Quoniam in quibusdam provinciis concessum

est lectoribus et psaltis uxores ducere (gamein), statuit
sancta synodus non licere cuiquam ex his accipere sectae
alterius uxorem (eterodoxon gunaika). Qui vero ex
huiusmodi coniugio iam filios susceperunt, si quidem
praeventi, ut ex se genitos apud haereticos baptizarent,
127
offerre eos Ecclesiae catholicae communioni conveniet;

non baptizatos autem non posse ulterius apud haereticos
baptizari, sed neque copulari debet nuptura haeretico
aut Judaeo vel pagano, nisi forte promittat ad
orthodoxam fidem se persona orthodoxae copulanda
transferre. Si quis autem hanc definitionem (ton oron)
sanctae synodi transgressus fuerit, correptioni canonicae
subiacebit.
306 Si enim ubi sunt duo aut tres congregati in nomine

ipsius, ibi ait se esse in medio eorum (cf. Mt 18, 20),
quantam circa quingentos viginti sacerdotes
familiaritatem monstrabat, qui et patriae et labori circa
eum scientiam confessionis praeposuerunt? Quibus tu
tamquam caput membris praepositus eras per eos, qui
tuam continent vicem, rectum consilium demonstrans...
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Sollicitudinis quidem tuae' ad

Theodorum episc. Foroiuliensem (Fréjus, Galliae merid.),
11 juin 452
310 147 (c. 5) Unde oportet unumquemque christianum
conscientiae suae habere iudicium, ne converti ad Deum
de die in diem differat nec satisfactionis sibi tempus in
fine vitae suae constituat, ... et cum posset pleniore
satisfactione indulgentiam promereri, illius temporis
angustias eligat, quo vix inveniat spatium vel confessio
paenitentis vel reconciliatio sacerdotis. Verum, ut dixi,
etiam talium necessitati ita auxiliandum est, ut et actio
illis paenitentiae et communionis gratia, si eam etiam
amisso vocis officio per indicia integri sensus postulant,
non negetur. At si aliqua vi aegritudinis ita fuerint
aggravati, ut, quod paulo ante poscebant, sub praesentia
sacerdotis significare non valeant, testimonia eis fidelium
circumstantium prodesse debebunt, ut simul et
paenitentiae et reconciliationis beneficium consequantur
...
128

Saint Léon I le Grand, Ep. 'Regressus ad nos' ad Nicetam
episc.
Aquil., 21 Mars 458
311 (c. 1) Cum ergo per bellicam cladem et per
gravissimas hostilitatis incursus ita quaedam dicatis
divisa esse coniugia, ut abductis in captivitatem viris
feminae eorum remanserint destitutae, quae cum viros
proprios aut interemptos putarent aut numquam a
dominatione crederent liberandos, ad aliorum coniugium,
solitudine cogente, transierint, cumque nunc, statu rerum
auxiliante Domino in meliora converso nonnulli eorum qui
putabantur periisse, remeaverint, merito caritas tua
videtur ambigere, quid de mulieribus. quae aliis iunctae
sunt viris a nobis debeat ordinari. Sed quia novimus
scriptum, quod a Deo iungitur mulier viro (cf. Prov 19, 14)
et iterum praeceptum agnovimus, ut quod Deus iunxit,
homo non separet (Mt 19, 6), necesse est, ut legitimarum
foedera nuptiarum redintegranda credamus et, remotis
malis quae hostilitas intulit, unicuique hoc quod legitime
habuit reformetur omnique studio procurandum est, ut
recipiat unusquisque quod proprium est.
312 (c. 2) Nec tamen culpabilis iudicetur et tamquam

alieni iuris pervasor habeatur, qui personam eius mariti,
qui iam non esse existimabatur, assumpsit. Sic enim
multa, quae ad eos qui in captivitatem ducti sunt
pertinebant, in ius alienum transire potuerunt, et tamen
plenum iustitiae est, ut eisdem reversis propria
reformentur. Quodsi in mancipiis vel in agris aut etiam in
domibus ac possessionibus rite servatur, quanto magis in
coniugiorum redintegratione faciendum est, ut, quod
129
bellica necessitate turbatum est, pacis remedio

reformetur?
313 (c. 3) Et ideo, si viri post longam captivitatem reversi

ita in dilectione suarum coniugum perseverent, ut eas
cupiant in suum redire consortium, omittendum est et
inculpabile iudicandum quod necessitas intulit, et
restituendum, quod fides poscit.
314 (c. 4) Si autem aliquae mulieres ita posteriorum

virorum amore sunt captae, ut malint his cohaerere quam
ad legitimum redire consortium, merito sunt notandae, ita
ut etiam ecclesiastica communione priventur: quae de re
excusabili contaminationem criminis elegerunt,
ostendentes sibimet pro sua incontinentia placuisse, quod
iusta remissio poterat expiare.
315 (c. 6) His vero ..., qui ad iterandum baptismum vel

metu coacti sunt vel errore traducti, et nunc se contra
catholicae fidei sacramentum egisse cognoscunt, ea
custodienda est moderatio, qua in societatem nostram
non nisi per paenitentiae remedium et per impositionem
episcopalis manus communionis recipiant unitatem. ...
316 (c. 7) Nam hi, qui baptismum ab haereticis

acceperunt, cum antea baptizati non fuissent, sola
invocatione Spiritus Sancti per impositionem manuum
confirmandi sunt, quia formam tantum baptismi sine
sanctificationis virtute sumpserunt. Et hanc regulam, ut
scitis, servandam in omnibus Ecclesiis praedicamus, ut
lavacrum semel initum nulla iteratione violetur, dicente
Apostolo: 'Unus Dominus, una fides, unum baptisma' (Eph
4, 5). Cuius ablutio nulla iteratione temeranda est, sed, ut
diximus, sola sanctificatio Spiritus Sancti invocanda est:
ut quod ab haereticis nemo accipit, a catholicis
sacerdotibus consequatur.
130
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Promisisse me memini' ad

Leonem I
imp., 17 août 458
317 (c. 6) Licet ergo in uno Domino Iesu Christo, vero Dei
atque ho
minis Filio, Verbi et carnis una persona sit, quae
inseparabiliter atque indivise communes habeat actiones,
intellegendae tamen sunt ipsorum operum qualitates, et
sincera fidei contemplatione cernendum est, ad quae
provehatur humilitas carnis, et ad quae inclinetur altitudo
deitatis, quid sit, quod caro sine Verbo non agit, et quid
sit, quod Verbum sine carne non efficit.... Quamvis itaque
ab illo initio, quo in utero Virginis Verbum caro factum
est, nihil unquam inter utramque formam divisionis
exstiterit, et per omnia incrementa corporea unius
personae fuerint totius temporis actiones, ea ipsa tamen,
quae inseparabiliter facta sunt, nulla permixtione
confundimus, sed quid cuius formae sit, ex operum
qualitate sentimus. ...
318 (c. 8) Cum ergo unus sit Dominus Iesus Christus et

verae deitatis veraeque humanitatis in ipso una prorsus
eademque persona sit, exaltationem tamen, qua illum,
sicut Doctor gentium dicit, exaltavit Deus et donavit illi
nomen, quod super omne nomen excellit (cf. Phil 2, 9s),
ad eandem intellegimus pertinere formam, quae ditanda
erat tantae glorificationis augmento. In forma quippe Dei
aequalis erat Filius Patri, et inter Genitorem atque
Unigenitum nulla erat in essentia discretio, nulla in
maiestate diversitas; nec per incarnationis mysterium
aliquid decesserat Verbo, quod ei Patris munere
redderetur. Forma autem servi, per quam impassibilis
deitas sacramentum magnae pietatis implevit, humana
humilitas est, quae in gloriam divinae potestatis evecta
est, in tantam unitatem ab ipso conceptu Virginis deitate
et humanitate conserta, ut nec sine homine divina, nec
sine Deo agerentur humana.
131
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Frequenter quidem' ad Neonem

episcopum Ravennat., 24 octobre 458
319 (1) ... Quorumdam fratrum suggestione comperimus,
aliquos captivorum ad sedes suas libere redeuntes, qui
scilicet in captivitatem illa aetate devenerint, quae
nullius rei firmam potuerat habere notitiam, remedium
quidem implorare baptismatis, sed utrum eiusdem
mysterium baptismatis ac sacramenta perceperint,
infantiae inscientia non posse reminisci, et ideo sub hoc
latentis recordationis incerto animas suas in discrimen
adduci, dum sub specie cautionis negatur his gratia, quae
ideo non impenditur, quia putatur impensa. Cum itaque
tribuere talibus dominici sacramenta mysterii non
immerito quorumdam fratrum formido dubitaret, in sodali
ut diximus coetu formam huiuscemodi consultationis
accepimus ... In primis itaque providere debemus, ne dum
speciem quamdam cautionis tenemus, damnum
regenerandarum incidamus animarum. Quis enim ita sit
suspicationibus suis deditus, ut verum esse definiat, quod,
omni manifestatione cessante, ex opinione ambigua
suspicatur? Cum itaque baptizatum se nec ille recordetur,
qui regenerationis est cupidus, nec alter attestari de eo
possit, qui nesciat consecratum, nihil est, in quo peccatum
possit obrepere, cum in hac parte conscientiae suae nec
ille reus sit, qui consecratur, nec ille, qui consecrat.
Scimus quidem inexpiabile esse facinus, quoties iuxta
haereticorum damnata a sanctis Patribus instituta cogitur
aliquis lavacrum. quod regenerandis semel tributum est,
bis subire, apostolica reclamante doctrina, quae nobis
unam praedicat in Trinitate deitatem, unam in fide
confessionem, unum in baptismate sacramentum (Eph 4,
5). Sed in hoc nihil simile formidatur, quoniam non potest
in iterationis crimen venire, quod factum esse omnino
nescitur. ...
320 (2) Quod si ab haereticis baptizatum quempiam

fuisse constiterit, erga hunc nullatenus sacramentum
132
regenerationis iteretur, sed hoc tantum, quod ibi defuit,

conferatur: ut per episcopalem manus impositionem
virtutem Sancti Spiritus consequatur.
Saint Léon I le Grand, Ep. 'Epistolas fraternitatis'

ad Rusticum, episc. Narbon., 458 aut 459
321 (Inquisitio 14) Propositum monachi proprio arbitrio
aut voluntate susceptum deseri non potest absque
peccato. Quod enim quis vovit Deo, debet et reddere (Dt
23, 21; Ps 49, 14). Unde qui relicta singularitatis
professione ad militiam vel ad nuptias devolutus est,
publicae paenitentiae satisfactione purgandus est: quia
etsi innocens militia et honestum potest esse coniugium,
electionem meliorum deseruisse transgressio est.
322 ( Inqu. 15) Puellae, quae non coactae parentum

imperio, sed spontaneo iudicio virginitatis propositum
atque habitum susceperunt, si postea nuptias eligunt,
praevaricantur, etiam si consecratio non accessit...
Saint Léon le Grand, Ep. 'Magna indignatione' ad

universos
episcopos per Campaniam etc., 6 Mars 459
323 145 (c. 2) Illam etiam contra apostolicam regulam
praesumptionem, quam nuper agnovi a quibusdam illicita
usurpatione committi, modis omnibus constituo
submoveri. De paenitentia scilicet, quae a fidelibus
postulatur, ne de singulorum peccatorum genere libello
scripta professio publice recitetur, cum reatus
conscientiarum sufficiat solis sacerdotibus indicari
confessione secreta. Quamvis enim plenitudo fidei
videatur esse laudabilis, quae propter Dei timorem apud
homines erubescere non veretur, tamen quia non omnium
huiusmodi sunt peccata, ut ea qui paenitentiam poscunt,
non timeant publicare, removeatur tam improbabilis
consuetudo, ne multi a paenitentiae remediis arceantur,
133
dum aut erubescunt aut metuunt inimicis suis facta

reserari, quibus possint legum constitutione percelli.
Sufficit enim illa confessio, quae primum Deo offertur, tum
etiam sacerdoti, qui pro delictis paenitentium precator
accedit. Tunc enim demum plures ad paenitentiam
poterunt provocari, si populi auribus non publicetur
conscientia confitentis.
'Statuta Ecclesiae Antiqua', (milieu ou fin du Veme siecle,

Gaule Narbonnaise)
325 Qui episcopus ordinandus est, ante(a) examinetur,
si... in Scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus
ecclesiasticis exercitatus, et ante omnia, si fidei
documenta verbis simplicibus adserat, id est, Patrem et
Filium et Spiritum Sanctum unum Deum esse confirmans,
totamque in Trinitate deitatem coessentialem et
consubstantialem et coaeternalem et coomnipotentem
praedicans; si singulam quamque in Trinitate personam
plenum Deum et totas tres personas unum Deum; si
incarnationem divinam non in Patre neque in Spiritu
Sancto factam sed in Filio tantum (credat), ut, qui erat in
divinitate Dei Patris Filius, ipse fieret in homine hominis
matris filius, Deus verus ex Patre, et homo verus ex matre,
carnem ex matris visceribus habens, et animam humanam
rationabilem, simul in eo ambae naturae, id est, homo et
Deus, una persona, unus Filius, unus Christus, unus
Dominus, creator omnium quae sunt, et auctor et dominus
et creator (rector) cum Patre et Spiritu Sancto omnium
creaturarum, qui passus sit (est) vera carnis passione,
mortuus vera corporis sui morte, resurrexit vera carnis
suae resurrectione et vera animae resumptione, in qua
veniet iudicare vivos et mortuos. Quaerendum est etiam
ab eo, si Novi et Veteris Testamenti, id est Legis et
Prophetarum et Apostolorum unum eundemque credat
auctorem et Deum; si diabolus non per condicionem, sed
per arbitrium factus sit malus. Quaerendum etiam ab eo,
si credat huius quam gestamus et non alterius carnis
134
resurrectionem; si credat iudicium futurum et recepturos

singulos pro his quae in hac carne gesserunt vel poenas
vel glorias (-am); si nuptias non improbet; si secunda
matrimonia non damnet; si carnium perceptionem non
culpet; si paenitentibus reconciliatis communicet; si in
baptismo omnia peccata, id est, tam illud originale
contractum quam illa quae voluntarie admissa sunt,
dimittantur; si extra Ecclesiam catholicam nullus salvetur.
Cum, in his omnibus examinatus, inventus fuerit plene
instructus, tunc cum consensu clericorum et laicorum et
conventu totius provinciae episcoporum ... ordinetur
episcopus.
326 150 Can. 90 (2). E p i s c o p u s cum ordinatur, duo

episcopi (ex)ponant et teneant Evangeliorum codicem
super cervicem (caput) eius, et, uno super eum fundente
benedictionem, reliqui omnes episcopi qui adsunt
manibus suis caput eius tangant.
327 151 Can. 91 (3). Presbyter cum ordinatur, episcopo

eum (-!) benedicente et manus super caput eius tenente,
etiam omnes presbyteri qui praesentes sunt manus suas
iuxta manum (-us) episcopi super caput illius teneant.
328 152 Can. 92 (4). D i a c o n u s cum ordinatur, solus

episcopus qui eum benedicit manum suam (-us -as) super
caput illius (eius) ponat: quia non ad sacerdotium, sed ad
ministerium consecratur.
329 153 Can. 93 (5). S u b d i a c o n u s cum ordinatur,

quia manus impositionem non accipit, patenam de manu
episcopi accipiat vacuam, et vacuum calicem. De manu
vero archidiaconi accipiat urceolum cum aqua et manile
et manutergium.
154 Can. 6 (94) Acolythus cum ordinatur, ab episcopo

quidem doceatur, qualiter se in officio suo agere debeat:
ab archidiacono accipiat cereoforaleum cum cereis, ut
135
sciat se ad accendenda ecclesiae luminaria

mancipandum. Accipiat et urceolum vacuum ad
suggerendum vinum in eucharistia sanguinis Christi.
155 Can. 7 (95). E x o r c i s t a cum ordinatur, accipiat de

manu episcopi libellum, in quo scripti sunt exorcismi,
dicente sibi episcopo: Accipe et commenda memoriae, et
habeto potestatem imponendi manum super
energumenum sive baptizatum sive catechumenum.
156 Can. 8 (96). Lector cum ordinatur, faciat de illo

verbum episcopus ad plebem, indicans eius fidem ac
vitam atque ingenium. Post haec spectante plebe tradat
ei codicem, de quo lecturus est, dicens ad eum: Accipe et
esto verbi Dei relator, habiturus, fideliter et utiliter si
impleveris officium, partem cum his, qui verbum Dei
ministraverunt.
157 Can. 9 (97). Ostiarius cum ordinatur, postquam ab

archidiacono instructus fuerit, qualiter in domo Dei
debeat conversari, ad suggestionem archidiaconi tradat
ei episcopus claves ecclesiae de altario, dicens: Sic age,
quasi redditurus Deo rationem pro his rebus, quae istis
clavibus recluduntur.
158 Can. 10 (98). Psalmista, id est cantor, potest absque

scientia episcopi, sola iussione presbyteri, officium
suscipere cantandi, dicente sibi presbytero: Vide, ut quod
ore cantas, corde credas: et quod corde credis, operibus
comprobes.
Saint Simplicius, Ep. 'Quantum presbyterorum' ad

Acacium episc.
Cepolit., 10 janvier 476
343 159 ( 3 (c. 2)) Quia sanctae memoriae
prae(de)cessorum Nostrorum exstante doctrina, contra
quam nefas est disputare, quisquis recte sapere videtur
136
novis assertionibus non indiget edoceri, sed plana atque

perfecta sunt omnia, quibus potest vel deceptus ab
haereticis erudiri, vel in vinea Domini plantandus institui;
implorata fide clementissimi principis vocem faciendae
synodi fac respui. ... (6(3)) Hortor ergo, frater carissime,
ut modis omnibus faciendae synodi perversorum
conatibus resistatur, quae non alias semper indicta est,
nisi cum aliquid in pravis sensibus novum aut in
assertione dogmatum emersit ambiguum: ut in commune
tractantibus, si qua(e) esset obscuritas, sacerdotalis
deliberationis illuminaret auctoritas; sicut primum Arii ac
deinde Nestorii, postremum Dioscori atque Eutych(et)is
fieri coegit impietas. Et quod misericordia Christi Dei
nostri Salvatoris avertat - intimandum est, abominabile
esse, contra sententias totius orbis Domini sacerdotum et
principum utriusque rectorum damnatos restitui. ...
Saint Félix II (III), Ep. 'Quoniam pietas' ad Zenonem imp.,

1
août 484
345 Cum apud barbaras etiam nationes atque ipsius
deitatis ignaras (in) exsequendis negotiis vel humanis
iure gentium semper legationis cuiuslibet habeatur
sacrosancta libertas, notum est omnibus quanto magis ab
imperatore Romano et christiano principe in rebus
praesertim divinis oportuerit intemerata servari. ... Puto
autem quod pietas tua, quae etiam suis mavult vinci
legibus quam reniti, caelestibus debeat parere decretis
atque ita humanarum sibi rerum fastigium noverit esse
commissum, ut tamen ea quae divina sunt, per
dispensatores divinitus adtributos percipienda non
ambigat; puto quod vobis sine ulla dubitatione sit utile, si
Ecclesiam catholicam vestri tempore principatus sinatis
uti legibus suis nec libertati eius quemquam permittatis
obsistere, quae regni vobis restituit potestatem. Certum
est enim, hoc rebus vestris esse salutare, ut cum de causis
agitur Dei, iuxta ipsius constitutum regiam voluntatem
137
sacerdotibus Christi studeatis subdere, non praeferre, et

sacrosancta per eorum praesules discere potius quam
docere, Ecclesiae formam sequi, non huic humanitus
sequenda iura praefigere neque eius sanctionibus velle
dominari, cui Deus voluit clementiam tuam piae
devotionis colla summittere, ne dum mensura caelestis
dispositionis exceditur, eatur in contumeliam disponentis.
Saint Gélase I, Ep. 'Famuli vestrae pietatis' ad Anastasium

I
imp., 494
347 (2) Duo sunt quippe, imperator auguste, quibus
principaliter mundus hic regitur, auctoritas sacrata
pontificum et regalis potestas, in quibus tanto gravius
pondus est sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus
hominum in divino reddituri sunt examine rationem. Nosti
etenim, fili clementissime, quoniam licet praesedeas
humano generi dignitate, rerum tamen praesulibus
divinarum devotus colla submittis atque ab eis causas
tuae salutis expetis, hincque sumendis caelestibus
sacramentis eisque, ut competit, disponendis subdi te
debere cognoscis religionis ordine potius quam praeesse,
itaque inter haec illorum te pendere iudicio, non illos ad
tuam velle redigi voluntatem. Si enim quantum ad
ordinem publicae pertinet disciplinae, cognoscentes
imperium tibi superna dispositione conlatum legibus tuis
ipsi quoque parent religionis antistites, ne vel in rebus
mundanis exclusae... videantur obviare sententiae, quo,
oro te, decet affectu eis et convenit oboedire, qui
praerogandis venerabilibus sunt attributi mysteriis ?
Proinde, sicut non leve discrimen incumbit pontificibus
siluisse pro divinitatis cultu quod congruit, ita his, quod
absit, non mediocre periculum est, qui, cum debeant
parere, despiciunt. Et si cunctis generaliter sacerdotibus
recte divina tractantibus fidelium convenit corda submitti,
quanto potius sedis illius praesuli consensus est
adhibendus, quem cunctis sacerdotibus et divinitas
138
summa voluit praeminere et subsequens Ecclesiae

generalis iugiter pietas celebravit ?
(3) Ubi pietas tua evidenter advertit numquam quolibet
penitus humano consilio elevare se quemquam posse
illius privilegio vel confessioni, quem Christi vox praetulit
universis, quem Ecclesia veneranda confessa semper est
et habet devota primatem. Impeti possunt humanis
praesumptionibus, quae divino sunt iudicio constituta,
vinci autem quorumlibet potestate non possunt.
Saint Gélase I, Synodus Romana: Acta de absolutione

Miseni, 13
Mai 495
348 ... Cum nulli animae Deus omnipotens et misericors
per ecclesiasticam pietatem quaerenti voluerit remedium
denegari, non dubium est hoc ipso auctore Deo et divina
conpunctione prodire, ut tunc de eius (Miseni) receptione
tractetur, quando eam non protelanda quoque necessitas
compellat impendi, nostro praeterea Salvatore beato
Petro Apostolo prae ceteris deleganti: 'Quaecumque
ligaveris super terram, ligata erunt et in caelis, et
quaecumque solveris super terram, erunt soluta et in
caelis' (Mt 16, 19), sicut et his verbis nihil constat
exceptum, sic per apostolicae dispensationis officium et
totum possit generaliter alligari et totum consequenter
absolvi, praecipue cum ex hoc magis praeberi cunctis
oporteat apostolicae miserationis exemplum, ut
absolutione damnati, si resipiscant universi et ab errore
se retrahant ... vinculis se damnationis ... non ambigant
exuendos.... Proinde quantum permittente Domino
possibilitatis humanae desideranti remedia praebeamus,
totum, quod supra nostrae facultatis est modulum, divino
iudicio relinquentes, non autem nobis poterunt imputare,
cur praevaricationis offensam viventibus remittamus,
quod Ecclesiae Deo largiente possibile est, qui nos etiam
mortuis veniam praestare deposcunt, quod nobis
possibile non esse manifestum est. Quia cum dictum sit
139
'quae ligaveris super terram' , quos ergo non esse iam

constat super terram, non humano, sed suo iudicio
reservavit, nec audet Ecclesia sibimet vindicare, quod
ipsis beatis apostolis conspiciat non fuisse concessum,
quia alia sit causa superstitum, alia defunctorum.
Concile d'Arles, 473, Libelle de soumission du prêtre

Lucidus
De gratia et praedestinatione
330 160a Correptio vestra salus publica, et sententia
vestra medicina est. Unde et ego summum remedium
duco, ut praeteritos errores accusando excusem, et
salutifera confessione me diluam. Proinde iuxta
praedicandi recentia statuta concilii, damno vobiscum
sensum illum qui dicit humanae oboedientiae laborem
divinae gratiae non esse iungendum;
331 160a qui dicit post primi hominis lapsum ex toto

arbitrium voluntatis exstinctum;
332 160a qui dicit quod Christus Dominus et Salvator

noster mortem non pro omnium salute susceperit;
333 160a qui dicit quod praescientia Dei hominem

violenter compellat (impellat) ad mortem, vel quod Dei
pereant voluntate qui pereunt;
334 160a qui dicit quod post acceptum legitime

baptismum in Adam moriatur quicumque deliquerit;
335 160a qui dicit alios deputatos ad mortem, alios ad

vitam praedestinatos;
336 160a qui dicit ab Adam usque ad Christum nullos ex

gentibus per primam Dei gratiam, id est per legem
naturae, in adventum Christi esse salvatos eo quod
140
liberum arbitrium ex omnibus (= ex toto; al.: eis omnibus)

in primo parente perdiderint;
337 160a qui dicit patriarchas ac prophetas vel summos

quosque sanctorum, etiam ante redemptionis tempora in
paradisi habitatione (intra paradisum) deguisse;
338 160a qui dicit ignes et inferna non esse.
339 160a Haec omnia quasi impia et sacrilegiis repleta

condemno. Ita autem assero gratiam Dei, ut adnisum
hominis et conatum gratiae semper adiungam, et
libertatem voluntatis humanae non exstinctam, sed
adtenuatam et infirmatam esse pronuntiem, et periclitari
eum, qui salvus est, et eum qui periit, potuisse salvari.
340 160b Christum etiam, Deum et Salvatorem nostrum,

quantum pertinet ad divitias bonitatis suae, pretium
mortis pro omnibus obtulisse, et quia nullum perire velit,
qui est Salvator omnium hominum, maxime fidelium, dives
in omnibus qui invocant illum (Rom 10, 12). Et quia in
tantis rebus conscientiae satisfaciendum, memini me ante
dixisse, quod Christus pro his tantum, quos credituros
praescivit, advenisset (provocando ad Mt 20,28; 26,28;
Hebr 9,27). Nunc vero sacrorum testimoniorum
auctoritate, quae abunde per spatia divinarum
inveniuntur Scripturarum, ex seniorum doctrinae ratione
patefacta, libens fateor Christum etiam pro perditis
advenisse, quia eodem nolente perierunt. Neque enim fas
est circa eos solum, qui videntur esse salvati, immensae
divitias bonitatis ac beneficia divina concludi. Nam si
Christum his tantum remedia adtulisse dicimus, qui
redempti sunt, videbimur absolvere non redemptos, quos
pro redemptione contempta constat esse puniendos.
341 160b Assero etiam per rationem et ordinem

saeculorum alios lege gratiae, alios lege Moysi, alios
lege naturae, quam Deus in omnium cordibus scripsit (cf.
141
Rom 2,15), in spe adventus Christi fuisse salvatos; nullos (-

! ) tamen ex initio mundi, ab originali nexu nisi
intercessione sacri sanguinis (non) absolutos.
342 160b Profiteor etiam aeternos ignes et infernales

flammas factis capitalibus praeparatas, quia
perseverantes in finem humanas culpas merito sequitur
divina sententia, quam iuste incurrunt, qui haec non toto
corde crediderint. Orate pro me, domini sancti et
apostolici Patres! - Lucidus presbyter hanc epistolam
manu propria subscripsi et, quae in ea adstruuntur,
assero, et quae sunt damnata, damno.
Saint Gélase I, Tomus 'Ne forte' de anathematis vinculo,

495
349 167 (5) Dixit Dominus, quod in Spiritum Sanctum
peccantibus nec hic esset nec in futuro saeculo
remittendum (Mt 12, 32). Quantos autem cognoscimus in
Sancto Spiritu (in Spiritum Sanctum) delinquentes, sicut
haereticos diversos ... ad fidem catholicam revertentes, et
hic remissionem suae percepisse blasphemiae, et in
futurum spem sumpsisse indulgentiae consequendae ?
Nec ideo non vera est Domini sententia, aut putabitur
esse ullatenus resoluta, cum circa tales, si hoc esse
permaneant, nunquam omnino solvenda persistat, effectis
autem non talibus inesse non possit, quae non est talibus
inrogata. Sicut etiam est consequenter et illud beati
Ioannis Apostoli: Est peccatum ad mortem: non dico, ut
oretur pro eo; et est peccatum non ad mortem: dico, ut
oretur pro eo (1 Jo 5, 16 17). Est peccatum ad mortem in
eodem peccato manentibus; est peccatum non ad mortem
ab eodem peccato recedentibus. Nullum est quippe
peccatum, pro quo aut non oret Ecclesia remittendo, aut
quod, data sibi divinitus potestate, desistentibus ab
eodem non possit absolvere, vel paenitentibus relaxare,
cui dicitur: Quaecunque dimiseritis super terram ... (cf. Jo
20, 23); 'quaecunque solveritis super terram, soluta erunt
142
et in caelo' (Mt 18, 18). In quibuscunque omnia sunt,

quantacunque sint, et qualiacunque sint, veraci
nihilominus eorum manente sententia, qua nunquam
solvendus esse denuntiatur in eorum tenore consistens,
non etiam ab hoc eodem post recedens.
'Decretum Gelasianum' seu Ep. decretalis de libris

recipiendis
et non recipiendis, tp. incerto
350 163 Post (has omnes) propheticas et evangelicas
atque apostolicas (quas superius deprompsimus)
scripturas, quibus Ecclesia catholica per gratiam Dei
fundata est, etiam illud intimandum putavimus, quod,
quamvis universae per orbem catholicae diffusae
Ecclesiae unus thalamus Christi sit, sancta tamen Romana
Ecclesia nullis synodicis constitutis ceteris Ecclesiis
praelata sit, sed evangelica voce Domini et Salvatoris
primatum obtenuit: Tu es Petrus, inquiens, et super hanc
petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non
praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni
caelorum, et quaecumque ligaveris super terram, erunt
ligata et in caelo, et quaecumque solveris super terram,
erunt soluta et in caelo (Mt 16, 18s). Addita est etiam
societas beatissimi Pauli Apostoli, vas(is) electionis, qui
non diverso, sicut haeretici garriunt, sed uno tempore,
uno eodemque die gloriosa morte cum Petro in urbe
Roma sub Caesare Nerone agonizans coronatus est; et
pariter supradictam sanctam Romanam Ecclesiam Christo
Domino consecrarunt aliisque omnibus urbibus in universo
mundo sua praesentia atque venerando triumpho
praetulerunt.
351 163 Est ergo prima Petri Apostoli sedis (sedes)

Romanae Ecclesiae, non habens maculam neque rugam
nec aliquid eiusmodi (Eph 5, 27). Secunda autem sedis
(sedes) apud Alexandriam beati Petri nomine a Marco
eius discipulo atque evangelista consecrata est .... Tertia
143
vero sedis (sedes) apud Anthiociam (Antiochiam)

beatissimi Apostoli Petri habetur honorabilis, eo quod illic
primus (primitus) quam Romae venisset habitavit et illic
primum nomen Christianorum novellae gentis exortum est
(cf Act 11, 26).
352 164 Et quamvis aliud fundamentum nullus possit

ponere praeter id, quod positum est, qui est Christus
Iesus (cf. I Cor 3, 11), tamen ad aedificationem sancta id
est Romana Ecclesia post illas Veteris vel Novi
Testamenti, quas regulariter suscipimus, etiam has
suscipi non prohibet Scripturas, id est: Sanctam Synodum
Nicaenam ...; (sanctam Synodum Constantinopolitanam,
... in qua Macedonius haereticus debitam damnationem
excepit;) s. Synodum Ephesinam...; s. Synodum
Calchedonensem (= Chalcedon). ... (Sed et si qua sunt
concilia a s. Patribus hactenus instituta, post istorum
quattuor auctoritatem et custodienda et recipienda
decrevimus.)
353 (Iam nunc subiiciendum de opusculis s. Patrum, quae

in Ecclesia, calholica recipiuntur.) Item (-!) opuscula beati
Caecilii Cypriani martyris, Carthag. episcopi (in omnibus
recipienda). Item opuscula ... (Eodem modo allegantur
Gregor. Naz., Basilius M., Athanas. Alex., Johannes
Chrysost., Theophilus Alex., Cyrill. Alex., Hilarius Pict.,
Ambros., Augustin., Hieronym., Prosper Aquit.) Item
epistolam beati Leonis papae ad Flavianum C'politanum
episcopum destinatam; de cuius textu quispiam si usque
ad unum iota disputaverit, et non eam in omnibus
venerabiliter receperit, anathema sit. Item opuscula
atque tractatus omnium orthodoxorum Patrum, qui in
nullo a sanctae Ecclesiae Romanae consortio deviarunt, ...
legendos decernit. Item decretales epistolas, quas
beatissimi papae diversis temporibus ab urbe Roma pro
diversorum Patrum consultatione dederunt, venerabiliter
suscipiendas esse. Item gesta sanctorum martyrum ... Sed
ideo secundum antiquam consuetudinem singulari
144
cautela in sancta Romana Ecclesia non leguntur, quia et

eorum, qui conscripsere, nomina penitus ignorantur, et ab
infidelibus vel (et) idiotis superflua aut minus apta quam
rei ordo fuerit, esse putantur .... Propter quod, ... ne vel
levis subsannandi oriretur occasio, in sancta Romana
Ecclesia non leguntur. Nos tamen cum praedicta Ecclesia
et omnes martyres et eorum gloriosos agones, qui Deo
magis quam hominibus noti sunt, omni devotione
veneramur. Item vitas Patrum, Pauli, Antonii, Hilarionis et
omnium eremitarum, quas tamen vir beatissimus
Hieronymus descripsit, cum omni honore suscipimus.
(Continuando seriem librorum monetur:) cum haec ad
catholicorum manus advenerint (pervenerint), beati Pauli
Apostoli praecedat sententia: 'Omnia probate, quod
bonum est, tenete' (1 Thess 5, 21). Item Rufinus vir
religiosus plurimus ecclesiastici operis edidit libros,
nonnullas etiam Scripturas interpretatus est. Sed
quoniam venerabilis Hieronymus eum in aliquibus de
arbitrii libertate notavit, illa sentimus, quae praedictum
beatum Hieronymum sentire cognoscimus; et non solum
de Rufino, sed etiam de universis, quos vir saepius
memoratus zelo Dei et fidei religione reprehendit. - Item
Origenis nonnulla opuscula, quae vir beatissimus
Hieronymus non repudiat, legenda suscipimus. Reliqua
autem omnia cum auctore suo dicimus renuenda. ... (DS
354) Cetera, quae ab haereticis sive schismaticis
conscripta vel praedicata sunt, nullatenus recipit
catholica et apostolica Romana Ecclesia. (Sequitur longa
series 'apocryphorum', tam sensu stricto i. e.
pseudocanonicorum, quam sensu lato i.e. librorum
haeresi infectorum.)
354 165-166 Cetera, quae ab haereticis sive schismaticis

conscripta vel praedicata sunt, nullatenus recipit
catholica et apostolica Romana Ecclesia. (Sequitur longa
series 'apocryphorum', tam sensu stricto i. e.
haeresi infectorum.) (D 166) Haec et his similia, quae ...
145
haeresiarchae ... docuerunt vel conscripserunt, quorum

nomina minime retinentur, non solum repudiata, verum
etiam ab omni Romana catholica et apostolica Ecclesia
eliminata atque cum suis auctoribus auctorumque
sequacibus sub anathematis insolubili vinculo in
aeternum confitemur esse damnata.
165 = DS350 (Iam nunc subiiciendum de opusculis s.

Patrum, quae in Ecclesia, calholica recipiuntur.) Item (-!)
opuscula beati Caecilii Cypriani martyris, Carthag.
episcopi (in omnibus recipienda). Item opuscula ...
(Eodem modo allegantur Gregor. Naz., Basilius M.,
Athanas. Alex., Johannes Chrysost., Theophilus Alex.,
Cyrill. Alex., Hilarius Pict., Ambros., Augustin., Hieronym.,
Prosper Aquit.) Item epistolam beati Leonis papae ad
Flavianum C'politanum episcopum destinatam; de cuius
textu quispiam si usque ad unum iota disputaverit, et non
eam in omnibus venerabiliter receperit, anathema sit.
Item opuscula atque tractatus omnium orthodoxorum
Patrum, qui in nullo a sanctae Ecclesiae Romanae
consortio deviarunt, ... legendos decernit. Item decretales
epistolas, quas beatissimi papae diversis temporibus ab
urbe Roma pro diversorum Patrum consultatione
dederunt, venerabiliter suscipiendas esse. Item gesta
sanctorum martyrum ... Sed ideo secundum antiquam
consuetudinem singulari cautela in sancta Romana
Ecclesia non leguntur, quia et eorum, qui conscripsere,
nomina penitus ignorantur, et ab infidelibus vel (et)
idiotis superflua aut minus apta quam rei ordo fuerit, esse
putantur .... Propter quod, ... ne vel levis subsannandi
oriretur occasio, in sancta Romana Ecclesia non leguntur.
Nos tamen cum praedicta Ecclesia et omnes martyres et
eorum gloriosos agones, qui Deo magis quam hominibus
noti sunt, omni devotione veneramur. Item vitas Patrum,
Pauli, Antonii, Hilarionis et omnium eremitarum, quas
tamen vir beatissimus Hieronymus descripsit, cum omni
honore suscipimus. (Continuando seriem librorum
monetur:) cum haec ad catholicorum manus advenerint
146
(pervenerint), beati Pauli Apostoli praecedat sententia:

'Omnia probate, quod bonum est, tenete' (1 Thess 5, 21).
Item Rufinus vir religiosus plurimus ecclesiastici operis
edidit libros, nonnullas etiam Scripturas interpretatus est.
Sed quoniam venerabilis Hieronymus eum in aliquibus de
arbitrii libertate notavit, illa sentimus, quae praedictum
beatum Hieronymum sentire cognoscimus; et non solum
de Rufino, sed etiam de universis, quos vir saepius
memoratus zelo Dei et fidei religione reprehendit. - Item
Origenis nonnulla opuscula, quae vir beatissimus
Hieronymus non repudiat, legenda suscipimus. Reliqua
autem omnia cum auctore suo dicimus renuenda. ...
Cetera, quae ab haereticis sive schismaticis conscripta

vel praedicata sunt, nullatenus recipit catholica et
apostolica Romana Ecclesia. (Sequitur longa series
'apocryphorum', tam sensu stricto i. e.
haeresi infectorum.)
Haec et his similia, quae ... haeresiarchae ... docuerunt

vel conscripserunt, quorum nomina minime retinentur, non
solum repudiata, verum etiam ab omni Romana catholica
et apostolica Ecclesia eliminata atque cum suis
auctoribus auctorumque sequacibus sub anathematis
insolubili vinculo in aeternum confitemur esse damnata.

Saint Gélase I, Tomus 'Necessarium quoque' adv.
Eutychen et
Nestorium, tp. incerto
355 168 (c. 4) Quamvis enim unus atque idem sit Dominus
Iesus Christus, et totus Deus et totus homo Deus, et
quicquid est humanitatis, Deus homo suum faciat, et
147
quicquid est Dei, homo Deus habeat: tamen ut hoc

permaneat sacramentum nec possit ex aliqua parte
dissolvi, sic totus homo permanet esse quod Deus est, ut
totus Deus permaneat esse quod homo est ...
Anastase II, Ep. 'Exordium pontificatus mei' ad Anastasium

I
imp., 496
356 169 (c.7) Secundum Ecclesiae catholicae
consuetudinem sacratissimum serenitatis tuae pectus
agnoscat, quod nullum de his, vel quos baptizavit Acacius
vel quos sacerdotes sive levitas secundum canones
ordinavit, ulla eos ex nomine Acacii porti laesionis
attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacramenti
gratia minus firma videatur. Nam et baptismum ... sive ab
adultero vel a fure fuerit datum, ad percipientem munus
pervenit illibatum: quia vox illa, quae per columbam
sonuit, omnem maculam humanae pollutionis excludit,
qua declaratur ac dicitur: 'Hic est qui baptizat...' (Lc 3.16).
Nam si visibilis solis istius radii, cum per loca foetidissima
transeunt, nulla contactus inquinatione maculantur, multo
magis illius, qui istum visibilem fecit, virtus nulla ministri
indignitate constringitur. ... (c.9, al.8) Ideo ergo et hic ...
male bona ministrando sibi tantum nocuit. Nam
inviolabile sacramentum, quod per illum datum est, aliis
perfectionem suae virtutis obtinuit.
Anastase II, Ep. 'In prolixitate epistolae' ad Laurentium

episc. Lignidensem (Lignido in Illyrico), 497
357 Confitemur ergo, Dominum nostrum Iesum Christum
Filium Dei unigenjtum ante omnia quidem saecula sine
principio ex Patre natum secundum deitatem, in
novissimis autem diebus de sancta virgine Maria eundem
incarnatum et perfectum hominem ex anima rationali et
corporis susceptione, homousion Patri secundum deitatem
et homousion nobis secundum humanitatem. Duarum
148
enim naturarum perfectarum unitas facta est ineffabiliter.

Propter quod unum Christum eundem Filium Dei et
hominis unigenitum a Patre et primogenitum ex mortuis
confitemur, scientes quod quidem coaeternus suo Patri
secundum divinitatem, secundum quam opifex est
omnium, et dignatus est post consensionem sanctae
Virginis, cum dixit ad angelum 'Ecce ancilla Domini, fiat
mihi secundum verbum tuum' (Lc 1, 38), ineffabiliter sibi
ex ipsa aedificari templum et istud sibi univit, quod non
coaeternum de sua substantia e caelo detulit corpus, sed
ex massa nostrae substantiae, hoc est ex Virgine. Hoc
accipiens et sibi uniens non Deus Verbum in carne versus
est neque ut phantasma apparens, sed inconvertibiliter et
incommutabiliter suam conservavit essentiam, primitias
naturae nostrae sibi univit. Nam principium Deus Verbum
has nostrae naturae primitias per multam sibi bonitatem
unire dignatus est: qui non permixtus, sed in utrisque
substantiis unus et ipse visus secundum quod scriptum
est: 'Solvite templum istud, et in tribus diebus resuscitabo
illud' (Jo 2, 19). Solvitur enim Christus Iesus secundum
meam substantiam, quam suscepit, et solutum suscitat
proprium templum, hoc ipse secundum divinam
substantiam, secundum quam et omnium artifex est.
358 Numquam autem post resurrectionem unitionis

nostrae naturae discessit a proprio templo nec discedere
potest propter ineffabilem suam benignitatem, sed est
ipse Dominus Iesus Christus et passibilis et impassibilis,
passibilis secundum humanitatem, impassibilis secundum
divinitatem. Suscitavit igitur suum templum Deus Verbum
et in se naturae nostrae resurrectionem et renovationem
operatus est. Et hanc Dominus Christus, postquam
resurrexit a mortuis, discipulis ostendebat dicens:
'Palpate me et videte, quoniam spiritus carnem et ossa
non habet, quemadmodum me videtis habere' (Lc 24, 39).
Non dixit 'quemadmodum me dicitis esse', sed 'habere', ut
et qui habet et qui habetur considerans, non
permixtionem, non conversionem, non mutationem, sed
149
unitatem factam respicias. Propterea et fixuras clavorum

et punctionem lanceae demonstravit et cum discipulis
manducavit, ut per omnia resurrectionem nostrae naturae
in se renovatam doceret, et, quia secundum beatam
divinitatis substantiam inconvertibilis, incommutabilis,
impassibilis, immortalis, nullius indigens, perficiens
omnes passiones, et permisit proprio inferri templo quod
virtute propria suscitavit, et per propriam perfectionem
templi sui renovationem nostrae naturae operatus est.
359 Qui autem dicunt subtilem hominem Christum aut

passibilem Deum aut in carne versum aut non counitum
habuisse corpus aut de caelo hoc detulisse aut
phantasma esse aut mortalem dicentes Deum Verbum
indiguisse, ut a Patre resuscitaretur, aut sine anima
corpus aut sine sensu hominem suscepisse aut duas
substantias Christi secundum permixtionem confusas
unam factam fuisse substantiam et non confitentes
Dominum nostrum Jesum Christum duas esse naturas
inconfusas, unam autem personam, secundum quod unus
Christus, unus idem Filius, istos anathematizat catholica
et apostolica Ecclesia.
Anastase II, Ep. 'Bonum atque iucundum' ad epos Galliae,

23 août 498
360 170 (c.1 2) (Asserunt quidam haeretici) quod humano
generi parentes, ut ex materiali faece tradunt corpora,
ita etiam vitalis animae spiritum tribuant.... ( 4) Quomodo
ergo contra divinam sententiam carnali nimis intellectu
animam ad Dei imaginem factam putant hominum
permixtione diffundi atque insinuari, cum ab illo, qui ab
initio hoc fecit, actio ipsa hodieque non desinat, sicut ipse
dixit: 'Pater meus adhuc operatur, et ego operor' (Cf Jo
5,l7)? ... Cum et illud debeant intelligere quod scriptum
est : 'Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul' (Eccli
18,1). Si igitur, antequam Scriptura per species singulas
in singulis quibusque creaturis ordinem rationemque
150
disponeret, 'potentialiter', quod negari non potest, 'et

causaliter in opere pertinente ad temporum cursum
usque nunc operatur' : sanae igitur doctrinae
acquiescant, quod ille indat animas, qui 'vocat ea, quae
non sunt, tanquam sint' (cf. Rom 4,17).
361 170 (c.4 7) Qua putant fortasse pie ac bene se dicere,

ut animas merito dicant a parentibus tradi, cum sint
peccatis implicitae, hac ab ipsis sapienti debent
separatione discerni: quod ab illis nihil aliud potest tradi,
quam quod ab ipsorum mala praesumptione commissum
est, id est, culpa poenaque peccati, quam per traducem
secuta progenies evidenter ostendit, ut pravi homines
distortique nascantur. In quo solo utique Deus nullam
communionem habere perspicue cernitur, qui ne in hanc
necessitatem calamitatis inciderent, genito mortis terrore
prohibuit atque praedixit. Itaque per traducem, quod a
parentibus traditur, evidenter apparet, et quid ab initio
usque ad finem vel operatus sit Deus vel operetur
ostenditur.
Saint Symmaque, Ep. 'Ad augustae memoriae' ad

Anastasium I
Simp.,
post a. 506
362 (8) Conferamus autem honorem imperatoris cum
honore pontificis: inter quos tantum distat, quantum ille
rerum humanarum curam gerit, iste divinarum. Tu
imperator a pontifice baptismum accipis, sacramenta
sumis, orationem poscis, benedictionem speras,
paenitentiam rogas. Postremo tu humana administras, ille
tibi divina dispensat. Itaque ut non dicam superior, certe
aequalis honor est.... Sit istud in mundo iudicium
spectante Deo et angelis eius, spectaculum omni saeculo
simus, quo aut sacerdotes bonae vitae aut imperator
religiosae modestiae consequantur exemplum, quia his
praecipue duobus officiis regitur humanum genus, et non
151
debeat aliquis eorum exsistere, quo valeat offendi

divinitas, maxime cum uterque honor videatur esse
perpetuus atque ita humano generi ex alterutro
consulatur. Precor, imperator, pace tua dixerim, memento
te hominem, ut possis uti concessa tibi divinitus potestate,
quia etiam si haec sub humano provenerint iudicio, sub
divino necesse est ut discutiantur examine. Fortassis
dicturus es, scriptum esse: omni potestati nos subditos
esse debere (cf. Tit 3,1). Nos quidem potestates humanas
suo loco suscipimus, donec contra Deum suas (Aliqui
codices: non) erigant voluntates. Ceterum si omnis
potestas a Deo est, magis ergo quae rebus est praestituta
divinis. Defer Deo in nobis, et nos deferimus Deo in te.
Saint Hormisdas, 'Libellus fidei Hormisdae papae' C'polim

missus 11 août 515
363 171 (1) Prima salus est rectae fidei regulam custodire
et a constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non
potest Domini nostri Jesu Christi praetermitti sententia
dicentis: 'Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo
Ecclesiam meam' (Mt 16, 18), haec, quae dicta sunt,
rerum probantur effectibus, quia in Sede Apostolica
immaculata est semper catholica servata religio.
364 171 (2) De hac ergo (qua) spe et fide separari minime
cupientes et Patrum sequentes in omnibus (-!) constituta,
anathematizamus omnes haereses, praecipue Nestorium
haereticum, qui quondam Constantinopolitanae fuit urbis
episcopus, damnatum in Concilio Epheseno a Caelestino
papa urbis Romae et a sancto (venerabili viro) Cyrillo
Alexandrinae civitatis antistite; una cum isto (similiter)
anathematizantes Eutychen et Dioscorum Alexandrinum
in sancta Synodo, quam sequimur et amplectimur,
Chalcedonensi damnatos (, quae secuta s. Concilium
Nicaenum fidem apostolicam praedicavit).
(3) His Timotheum addiicientes parricidam (Detestamur
et T. parr.), Aelurum cognomento, et discipulum quoque
ipsius atque sequacem in omnibus Petrum Alexandrinum;
152
itemque (-!) condemnamus (etiam) et anathematizamus

Acacium Constantinopolitanum quondam episcopum ab
Apostolica Sede damnatum, eorum complicem atque
sequacem, vel qui in eorum communionis societate
permanserint: quia (Acacius) quorum se communioni
miscuit, ipsorum similem meruit in damnatione
sententiam. Petrum nihilominus Antiochenum damnantes
(damnamus) cum sequacibus suis et omnium supra
scriptorum.
365 172 (4) Quapropter (-! ) suscipimus (autem) et

probamus epistolas beati Leonis papae universas, quas
de christiana religione conscripsit. Unde (-! ), sicut
praediximus, sequentes in omnibus Apostolicam Sedem et
praedicantes eius omnia constituta, (. Et ideo) spero, ut in
una communione vobiscum, quam Sedes Apostolica
praedicat, esse merear in qua est integra et verax
christianae religionis (et perfecta) soliditas : promittentes
(promittens) etiam (in sequenti tempore) sequestratos a
communione Ecclesiae catholicae, id est non
consentientes Sedi Apostolicae, eorum nomina inter sacra
non recitanda esse mysteria. (Quodsi in aliquo a
professione mea deviare tentavero, his, quos damnavi,
complicem me mea sententia esse profiteor.)
(5) Hanc autem professionem meam (ego) manu propria
(mea) subscripsi et tibi Hormisdae sancto et venerabili
papae urbis Romae obtuli (direxi) ...
Saint Hormisdas, Ep. 'Sicut rationi' ad Possessorem episc.

SAfrum,
13 août 520
366 173a (c. 5) De arbitrio tamen libero et gratia Dei quid
Romana, hoc est catholica, sequatur et servet Ecclesia,
licet et variis libris beati Augustini, et maxime ad
Hilarium et Prosperum, abunde possit agnosci, tamen et
in scriniis ecclesiasticis expressa Capitula continentur,
quae, si ibi desunt et necessaria creditis, destina(bi)mus,
153
quamquam qui diligenter Apostoli dicta considerat, quid

sequi debeat, evidenter agnoscat.
Saint Hormisdas, Ep. 'Inter ea quae' ad Iustinum

imperatorem,
26 mars 521
367 (c. 7) Nam si Trinitas Deus, hoc est Pater et Filius et
Spiritus Sanctus, Deus autem unus, specialiter Legislatore
dicente: 'Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est'
(Dt 6, 4): qui aliter habet, necesse est aut divinitatem in
multa dividat aut specialiter passionem ipsi essentiae
Trinitatis impingat et ... hoc est aut plures deos more
profanae gentilitatis inducere aut sensibilem poenam ad
eam naturam, quae aliena est ab omni passione,
transferre. (8) Unum est sancta Trinitas, non multiplicatur
numero, non crescit augmento nec potest aut
intellegentia comprehendi aut hoc quod Deus est
discretione seiungi. Quis ergo illi secreto aeternae
impenetrabilisque substantiae, quod neque ulla vel
invisibilium creaturarum potuit investigare natura,
profanam divisionem temptet ingerere et divini arcana
mysterii revocare ad calculum moris humani? Adoremus
Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, indistinctam
distincte, inconprehensibilem et inenarrabilem
substantiam Trinitatis, ubi etsi admittit numerum ratio
personarum, unitas tamen non admittit essentiae (adde:
numerum), ita tamen, ut servemus divinae propria
naturae, servemus propria unicuique personae, ut nec
personis divinitatis singularitas denegetur nec ad
essentiam hoc, quod est proprium nominum, transferatur.
(9) Magnum est sanctae et incomprehensibile mysterium
Trinitatis: Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus Sanctus,
Trinitas indivisa, et tamen notum est, quia proprium est
Patris, ut generaret Filium; proprium Filii Dei, ut ex Patre
Patri nasceretur aequalis, notum etiam, quid sit proprium
Spiritus Sancti.
154
368 (c. 10) Proprium autem Filii Dei, ut ... in novissimis

temporibus Verbum caro fieret et habitaret in nobis, ita
intra viscera sanctae Mariae virginis genitricis Dei unitis
utrisque sine aliqua confusione naturis, ut qui ante
tempora erat Filius Dei, fieret Filius hominis et nasceretur
ex tempore hominis more, matris vulvam natus aperiens
et virginitatem matris deitatis virtute non solvens. (11)
Dignum plane Deo nascente mysterium. ut servaret
partum sine corruptione, qui conceptum fecit esse sine
semine, servans quod ex Patre erat, et repraesentans
quod ex matre suscepit. ...
369 (12) Idem enim Deus et homo, non, ut ab infidelibus

dicitur, sub quartae introductione personae, sed ipse Dei
Filius Deus et homo, idem virtus et infirmitas, humilitas et
maiestas, redimens et venditus, in cruce positus et caeli
regna largitus, ita nostrae infirmitatis ut possit interimi,
ita ingenitae potentiae ne posset morte consumi. (13)
Sepultus est iuxta id, quod homo voluit nasci, et iuxta id,
quod Patri erat similis, resurrexit : patiens vulnerum et
salvator aegrorum, unus defunctorum et vivificator
obeuntium, ad inferna descendens et a Patris gremio non
recedens. Unde et animam, quam pro communi
condicione posuit, pro singulari virtute et admirabili
potentia mox resumpsit.
Concile d'Orange II, commencé le 3 juillet 529

a) Prooemium
370 173b ... Pervenit ad nos, esse aliquos, qui de gratia et
libero arbitrio per simplicitatem minus caute et non
secundum fidei catholicae regulam sentire velint. Unde id
nobis, secundum admonitionem et auctoritatem Sedis
Apostolicae, iustum ac rationabile visum, ut pauca
capitula ab Apostolica nobis Sede transmissa, quae ab
antiquis Patribus de sanctarum Scripturarum voluminibus
in hac praecipue causa collecta sunt, ad docendos eos,
155
qui aliter quam oportet sentiunt, ab omnibus observanda

et manibus nostris subscribere deberemus. ...
b) Canones
371 174 Can.1. Si quis per offensam praevaricationis
Adae non totum, id est secundum corpus et animam, 'in
deterius' dicit hominem 'commutatum', sed animae
libertate illaesa durante, corpus tantummodo corruptioni
credit obnoxium, Pelagii errore deceptus adversatur
Scripturae dicenti: 'Anima, quae peccaverit, ipsa morietur'
(Ez 18,20); et: 'Nescitis, quoniam, cui exhibetis vos servos
ad oboediendum, servi estis eius, cui oboeditis?' (Rom
6,16); et: 'A quo quis superatur, eius et servus addicitur'
(cf. 2 Petr 2,19).
372 175 Can. 2. Si quis soli Adae praevaricationem suam,

non et eius propagini asserit nocuisse, aut certe mortem
tantum corporis quae poena peccati est, non autem et
peccatum, quod mors est animae, per unum hominem in
omne genus humanum transiisse testatur, iniustitiam Deo
dabit contradicens Apostolo dicenti : 'Per unum hominem
peccatum intravit in mundum (mundo), et per peccatum
mors, et ita in omnes homines (mors) pertransiit, in quo
omnes peccaverunt' (cf. Rom 5,12).
373 176 Can. 3. Si quis invocatione humana gratiam Dei

dicit posse conferri, non autem ipsam gratiam facere, ut
invocetur a nobis, contradicit Isaiae prophetae vel
Apostolo idem dicenti: 'Inventus sum a non quaerentibus
me; palam apparui his, qui me non interrogabant' (Rom
10, 20; cf. Is 65, 1)
374 177 Can. 4. Si quis, ut a peccato purgemur,

voluntatem nostram Deum exspectare contendit, non
autem, ut etiam purgari velimus, per Sancti Spiritus
infusionem et operationem in nos fieri confitetur, resistit
ipsi Spiritui Sancto per Salomonem dicenti: 'Praeparatur
voluntas a Domino' (Prv 8, 35 sec. Septg.), et Apostolo
156
salubriter praedicanti: 'Deus est, qui operatur in vobis et

velle et perficere pro bona voluntate' (cf. Phil 2, 13).
375 178 Can. 5. Si quis, sicut augmentum, ita etiam

initium fidei ipsumque credulitatis affectum, quo in eum
credimus, qui iustificat impium, et ad (re)generationem
sacri baptismatis pervenimus, non per gratiae donum, id
est per inspirationem Spiritus Sancti corrigentem
voluntatem nostram ab infidelitate ad fidem, ab
impietate ad pietatem, sed naturaliter nobis inesse dicit,
apostolicis dogmatibus adversarius approbatur, beato
Paulo dicente: 'Confidimus, quia qui coepit in vobis bonum
opus, perficiet usque in diem Iesu Christi' (cf. Phil 1, 6); et
illud: 'Vobis datum est pro Christo non solum, ut in eum
credatis, verum etiam, ut pro illo patiamini' (cf. Phil 1, 29);
et: 'Gratia salvi facti estis per fidem, et hoc non ex vobis:
Dei enim donum est' (cf. Eph 2, 8). Qui enim fidem, qua in
Deum credimus, dicunt esse naturalem, omnes eos, qui ab
Ecclesia Christi alieni sunt, quodammodo fideles esse
definiunt.
376 179 Can. 6. Si quis sine gratia Dei credentibus,

volentibus, desiderantibus, conantibus, laborantibus,
orantibus, vigilantibus, studentibus, petentibus,
quaerentibus, pulsantibus nobis misericordiam dicit
conferri divinitus, non autem, ut credamus, velimus, vel
haec omnia, sicut oportet, agere valeamus, per
infusionem et inspirationem Sancti Spiritus in nobis fieri
confitetur, et aut humilitati, aut oboedientiae humanae
subiungit gratiae adiutorium, nec, ut oboedientes et
humiles simus, ipsius gratiae donum esse consentit,
resistit Apostolo dicenti: 'Quid habes, quod non accepisti
?' (I Cor 4, 7); et: 'Gratia Dei sum id, quod sum' (l Cor 15,
10).
377 180 Can. 7. Si quis per naturae vigorem bonum

aliquid, quod ad salutem pertinet vitae aeternae,
cogitare, ut expedit, aut eligere, sive salutari, id est
157
evangelicae praedicationi consentire posse confirmat

absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti, qui
dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo
veritati, haeretico fallitur spiritu, non intelligens vocem
Dei in Evangelio dicentis: 'Sine me nihil potestis facere'
(Jo 15, 5); et illud Apostoli: 'Non quod idonei simus
cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia
nostra ex Deo est' (2 Cor 3, 5).
378 181 Can. 8. Si quis alios misericordia, alios vero per

liberum arbitrium, quod in omnibus, qui de
praevaricatione primi hominis nati sunt, constat esse
vitiatum, ad gratiam baptismi posse venire contendit, a
recta fide probatur alienus. Is enim non omnium liberum
arbitrium per peccatum primi hominis asserit infirmatum,
aut certe ita laesum putat, ut tamen quidam valeant sine
revelatione Dei mysterium salutis aeternae per
semetipsos posse conquirere. Quod quam sit contrarium,
ipse Dominus probat, qui non aliquos, sed neminem ad se
posse venire testatur nisi 'quem Pater attraxerit' (cf. Jo 6,
44), sicut et Petro dicit: 'Beatus es, Simon Bar-Jona, quia
caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in
caelis est' (Mt 16, 17); et Apostolus: 'Nemo potest dicere
Dominum Iesum nisi in Spiritu Sancto' (cf. 1 Cor 12, 3).
379 182 Can. 9. 'De adiutorio Dei. Divini est muneris, cum
et recte cogitamus, et pedes nostros a falsitate et
iniustitia continemus; quoties enim bona agimus, Deus in
nobis atque nobiscum, ut operemur, operatur'.
380 183 Can. 10. De adiutorio Dei. Adiutorium Dei etiam

renatis ac sanatis semper est implorandum, ut ad finem
bonum pervenire, vel in bono possint opere perdurare.
381 184 Can. 11. 'De obligatione votorum. Nemo

quidquam Domino recte voveret, nisi ab ipso acceperit
quod voveret', sicut legitur: Et quae de manu tua
accepimus, damus tibi (I Par 29, 14).
158
382 185 Can. 12. 'Quales nos diligat Deus. Tales nos amat
Deus, quales futuri sumus ipsius dono, non quales sumus
nostro merito'.
383 186 Can. 13. De reparatione liberi arbitrii. Arbitrium

voluntatis in primo homine infirmatum, nisi per gratiam
baptismi non potest reparari; 'quod amissum, nisi a quo
potuit dari, non potest reddi. Unde Veritas ipsa dicit: 'Si
vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis'' (Jo 8,36).
384 187 Can. 14. 'Nullus miser de quantacumque miseria

liberatur, nisi qui Dei misericordia praevenitur', sicut dicit
Psalmista: 'Cito anticipet nos misericordia tua Domine' (Ps
78, 8); et illud: 'Deus meus, misericordia eius praeveniet
me' (Ps 58, 11).
385 188 Can. 15. 'Ab eo, quod formavit Deus, mutatus est
Adam, sed in peius per iniquitatem suam. Ab eo, quod
operata est iniquitas, mutatur fidelis, sed in melius per
gratiam Dei. Illa ergo mutatio fuit praevaricatoris primi,
haec secundum Psalmistam 'mutatio est dextrae Excelsi'
(cf. Ps 76, 11)'.
386 189 Can. 16. 'Nemo ex eo, quod videtur habere,

glorietur, tamquam non acceperit, aut ideo se putet
accepisse, quia littera extrinsecus vel, ut legeretur,
apparuit, vel, ut audiretur, sonuit. Nam sicut Apostolus
dicit: 'Si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus
est' (Gal 2,21); 'ascendens in altum captivavit
captivitatem, dedit dona hominibus' (cf Eph 4,8; cf. Ps
67,19). Inde habet, quicumque habet; quisquis autem se
inde habere negat, aut vere non habet, aut id, 'quod
habet, auferetur ab eo (Mt 25, 29)'.
387 190 Can. 17. 'De fortitudine christiana. Fortitudinem

Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem autem
Christianorum Dei caritas facit, quae diffusa est in
159
cordibus nostris', non per voluntatis arbitrium, quod est a

nobis, sed 'per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis'
(Rom 5, 5)'.
388 191 Can. 18. 'Nullis meritis gratiam praeveniri.

Debetur merces bonis operibus, si fiant; sed gratia, quae
non debetur, praecedit, ut fiant'.
389 192 Can. 19. 'Neminem nisi Deo miserante salvari.

Natura humana, etiamsi in illa integritate, in qua est
condita, permaneret, nullo modo se ipsam, creatore suo
non adiuvante, servaret; unde cum sine Dei gratia
salutem non possit custodire, quam accepit, quomodo
sine Dei gratia poterit reparare, quod perdidit?'.
390 193 Can. 20. 'Nihil boni hominem posse sine Deo.
Multa Deus facit in homine bona, quae non facit homo;
nulla vero facit homo bona, quae non Deus praestat, ut
faciat homo'.
391 194 Can. 21. 'De natura et gratia. Sicut iis, qui
volentes in lege iustificari et a gratia exciderunt,
verissime dicit Apostolus: 'Si ex lege iustitia est, ergo
Christus gratis mortuus est (Gal 2,21), sic iis, qui gratiam,
quam commendat et percipit fides Christi, putant esse
naturam, verissime dicitur: Si per naturam iustitia est
'ergo Christus gratis mortuus est'. Iam hic enim erat lex, et
non iustificabat: iam hic erat et natura, et non
iustificabat. Ideo Christus non gratis mortuus est, ut et lex
per illum impleretur, qui dixit: 'Non veni legem solvere,
sed adimplere' (Mt 5, 17), et natura per Adam perdita per
illum repararetur, qui dixit, venisse se 'quaerere et
salvare, quod perierat' (Lc 19, 10)'.
392 195 Can. 22. 'De his, quae hominum propria sunt.
Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum. Si quid
autem habet homo veritatis atque iustitiae, ab illo fonte
160
est, quem debemus sitire in hac eremo, ut ex eo quasi

guttis quibusdam irrorati non deficiamus in via'.
393 196 Can. 23. 'De voluntate Dei et hominis. Suam

voluntatem homines faciunt, non Dei, quando id agunt,
quod Deo displicet; quando autem id faciunt, quod volunt,
ut divinae serviant voluntati, quamvis volentes agant
quod agunt, illius tamen voluntas est, a quo et
praeparatur et iubetur, quod volunt'.
394 197 Can.24 "De palmitibus vitis. Ita sunt in vite

palmites, ut viti nihil conferant, sed inde accipiant unde
vivant: sic quippe vitis est in palmitibus, ut vitale
alimentum subministret iis, non sumat ab iis. Ac per hoc
et manentem in se habere Christum, et manere in Christo,
discipulis prodest utrumque, non Christo. Nam praeciso
palmite, potest de viva radice alius pullulare; qui autem
praecisus est, sine radice non potest vivere (cf Jo 15.5ss)
395 198 Can. 25. 'De dilectione, qua diligimus Deum.

Prorsus donum Dei est diligere Deum. Ipse ut diligeretur
dedit, qui non dilectus diligit. Displicentes amati sumus,
ut fieret in nobis unde placeremus. Diffundit enim
caritatem in cordibus nostris Spiritus (Rom 5, 5) Patris et
Filii, quem cum Patre amamus et Filio'.
c) Conclusio a Caesario episc. Arelat. redacta

396 199 Ac sic secundum supra scriptas sanctarum
Scripturarum sententias vel antiquorum Patrum
definitiones hoc Deo propitiante et praedicare debemus
et credere, quod per peccatum primi hominis ita
inclinatum et attenuatum fuerit liberum arbitrium, ut
nullus postea aut diligere Deum sicut oportuit, aut
credere in Deum aut operari propter Deum quod bonum
est, possit, nisi eum gratia misericordiae divinae
praevenerit. Unde et Abel iusto et Noe et Abraham et
Isaac et Iacob, et omni antiquorum Sanctorum multitudini
161
illam praeclaram fidem, quam in ipsorum laude praedicat

Apostolus Paulus (Hebr 11), non per bonum naturae, quod
prius in Adam datum fuerat, sed per gratiam Dei
credimus fuisse collatam. Quam gratiam etiam post
adventum Domini omnibus, qui baptizari desiderant, non
in libero arbitrio haberi, sed Christi novimus simul et
credimus largitate conferri, secundum illud, quod iam
saepe dictum est et praedicat Paulus Apostolus: 'Vobis
donatum est pro Christo, non solum, ut in eum credatis,
sed etiam, ut pro eo patiamini (Phil 1,29); et illud: Deus,
qui coepit in vobis bonum opus, perficiet usque in diem
Domini nostri' (Phil 1, 6); et illud: 'Gratia salvi facti estis
per fidem, et hoc non ex vobis: Dei enim donum est' (Eph
2,8); et quod de se ipso ait Apostolus: 'Misericordiam
consecutus sum, ut fidelis essem' (l Cor 7, 25;1 Tim 1, 13);
non dixit: 'quia eram', sed: ut essem. Et illud: 'Quid habes,
quod non accepisti ?' (1 Cor 4, 7). Et illud: 'Omne datum
bonum, et omne donum perfectum desursum est,
descendens a Patre luminum' (Jac 1,17). Et illud: 'Nemo
habet quidquam, nisi illi datum fuerit desuper' (Jo 3,27).
Innumerabilia sunt sanctarum Scripturarum testimonia,
quae possint ad probandam gratiam proferri, sed
brevitatis studio praetermissa sunt, quia et revera, cui
pauca non sufficiunt, plura non proderunt.
397 200 Hoc etiam secundum fidem catholicam credimus,

quod post acceptam per baptismum gratiam omnes
baptizati, Christo auxiliante et cooperante, quae ad
salutem animae pertinent, possint et debeant, si fideliter
laborare voluerint, adimplere. Aliquos vero ad malum
divina potestate praedestinatos esse, non solum non
credimus, sed etiam, si sunt qui tantum mali credere
velint, cum omni detestatione illis anathema dicimus. Hoc
etiam salubriter profitemur et credimus, quod in omni
opere bono non nos incipimus, et postea per Dei
misericordiam adiuvamur, sed ipse nobis nullis
praecedentibus bonis meritis et fidem et amorem sui
prius inspirat, ut et baptismi sacramenta fideliter
162
requiramus, et post baptismum cum ipsius adiutorio ea,

quae sibi sunt placita implere possimus. Unde
manifestissime credendum est, quod et illius latronis
quem Dominus ad paradisi patriam revocavit (Lc 23, 43),
et Cornelii centurionis, ad quem angelus Domini missus
est (Act 10, 3) et Zachaei, qui ipsum Dominum suscipere
meruit (Lc 19, 6), illa tam admirabilis fides non fuit de
natura, sed divinae gratiae largitate donata (divinae
largitatis donum).
Boniface II, Ep. 'Per filium nostrum' ad Caesar. ep. Arelat.,

25 janvier 531; Confirmatio Concilii Arausicani II
398 200a (c. 1) ... Petitioni tuae, quam laudabili fidei (al.:
fieri) sollicitudine concepisti, catholicum non distulimus
dare responsum. Indicas enim quod aliqui episcopi
Galliarum, cum cetera iam bona ex Dei acquieverint
gratia provenire, fidem tantum, qua in Christo credimus,
naturae esse velint, non gratiae; et hominibus ex Adam,
quod dici nefas est in libero arbitrio remansisse, non
etiam nunc in singulis misericordiae divinae largitate
conferri; postulans ut pro ambiguitate tollenda,
confessionem vestram, qua vos e diverso fidem rectam in
Christo, totiusque bonae voluntatis initium, iuxta
catholicam veritatem per praevenientem Dei gratiam
singulorum definitis sensibus inspirari, auctoritate Sedis
Apostolicae firmaremus.
399 200b (c. 2) Atque ideo, cum de hac re multi Patres, et

prae ceteris beatae recordationis Augustinus episcopus,
sed et maiores nostri Apostolicae Sedis antistites ita
ratione probentur disseruisse latissima, ut nulli ulterius
deberet esse ambiguum, fidem quoque nobis ipsam
venire de gratia: supersedendum duximus responsione
multiplici; maxime cum secundum eas, quas ex Apostolo
direxisti sententias, quibus dicit: 'Misericordiam
consecutus sum, ut fidelis essem' (I Cor 7, 25), et alibi:
Vobis datum est pro Christo, non solum ut in eum credatis,
163
verum etiam ut pro eo patiamini (Phil 1, 29), evidenter

appareat, fidem, qua in Christo credimus, sicut et omnia
bona singulis hominibus ex dono supernae venire gratiae,
non ex humanae potestate naturae. Quod etiam
Fraternitatem tuam, habita collatione cum quibusdam
sacerdotibus Galliarum, iuxta fidem gaudemus sensisse
catholicam: in his scilicet, in quibus uno, sicut indicasti,
consensu definierunt fidem, qua in Christo credimus,
gratia divinitatis praeveniente conferri; adiicientes etiam,
nihil esse prorsus secundum Deum boni, quod sine Dei
quis gratia aut velle, aut incipere, aut operari, aut
perficere possit, dicente ipso Salvatore nostro: 'Sine me
nihil potestis facere' (Jo 15, 5). Certum est enim atque
catholicum, quia in omnibus bonis, quorum caput est
fides, nolentes nos adhuc misericordia divina praeveniat,
ut velimus, insit in nobis cum volumus, sequatur etiam ut
in fide duremus, sicut David propheta dicit: 'Deus meus,
misericordia eius praeveniet me' (Ps 58, 11); et iterum:
'Misericordia mea cum ipso est' (Ps 88, 25): et alibi:
'Misericordia eius subsequitur me' (Ps 22, 6). Similiter et
beatus Paulus dicit: 'Aut quis prior dedit ei, et retribuetur
illi? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia'
(Rom 11, 35 s).
400 200b Unde nimis eos, qui contra sentiunt, admiramur,

usque eo vetusti erroris adhuc reliquiis praegravari, ut ad
Christum non credant Dei beneficio, sed naturae veniri; et
ipsius naturae bonum, quod Adae peccato noscitur
depravatum, auctorem nostrae fidei dicant magis esse
quam Christum; nec intelligant se dominicae reclamare
sententiae dicenti: 'Nemo venit ad me, nisi datum fuerit
illi a Patre meo' (Jo 6, 44); sed et beato Paulo simul
obsistere clamanti ad Hebraeos: 'Curramus ad
propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei
et consummatorem Iesum Christum' (Hebr 12, 1s). Quae
cum ita sint, invenire non possumus, quid ad credendum
in Christo, sine Dei gratia humanae deputent voluntati;
cum Christus auctor consummatorque sit fidei. - (c.3)
164
Quapropter ... supra scriptam confessionem vestram

consentaneam catholicis Patrum regulis approbamus.
Jean II, Ep. 'Olim quidem' ad senatores C'politanos, Mars

534
401 201-202 (Justinianus imperator) de his tribus
quaestionibus orta certamina fuisse significavit:
(I) Utrum 'unus ex Trinitate' Christus et Deus noster dici
possit, hoc est una de tribus personis sanctae Trinitatis
sancta persona.
(II) An Deus Christus carne pertulerit impassibilis deitate.
(III) An proprie et veraciter <Dei genitrix materque Dei
Verbi ex ea incarnati> Mater Domini Dei nostri Iesu
Christi Maria semper virgo debeat appellari ...
(De adagio 'Unus de Trinitate passus est'.)

Unum enim ex sancta Trinitate Christum esse, hoc est
unam de tribus sanctae Trinitatis personis sanctam esse
personam sive subsistentiam, quam Graeci hypostasim
dicunt, in his exemplis evidenter ostendimus (allegantur
inter alia Gn 3, 22; 1 Cor 8,6; Symb. Nicaenum).
(De Christo 'Deo carne passo'.)

Deum vero carne passum his nihilominus roboremus
exemplis (Dt 28, 66; Io 14, 6; Mal 3, 8; Act 3, 15; 20, 28; 1
Cor 2, 8; Cyrill. Al., Anathem. 12; Leo I, Tom. ad Flav. etc.).
(De titulo 'Mater Dei'.) Gloriosam vero sanctam semper

virginem Mariam et proprie et veraciter Dei genitricem
matremque Dei Verbi ex ea incarnati ab hominibus
catholicis confiteri recte docemus. Proprie namque et
veraciter idem ipse ultimis temporibus incarnatus, ex
sancta et gloriosa Virgine matre nasci dignatus est.
Propterea ergo, quia proprie et veraciter Dei Filius ex ea
incarnatus et natus est, ideo proprie et veraciter matrem
Dei ex ea incarnati et nati esse confitemur, et <proprie
quidem>, ne Dominus Iesus per honorificentiam vel
165
gratiam nomen Dei accepisse credatur, sicut Nestorius

sentit insulsus: veraciter autem ideo, ne in phantasmate
aut aliquo modo non veram sumpsisse carnem credatur
ex virgine, sicut asseruit impius Eutyches.
(De titulo 'Mater Dei'.) Gloriosam vero sanctam semper

virginem Mariam et proprie et veraciter Dei genitricem
matremque Dei Verbi ex ea incarnati ab hominibus
catholicis confiteri recte docemus. Proprie namque et
veraciter idem ipse ultimis temporibus incarnatus, ex
sancta et gloriosa Virgine matre nasci dignatus est.
Propterea ergo, quia proprie et veraciter Dei Filius ex ea
incarnatus et natus est, ideo proprie et veraciter matrem
Dei ex ea incarnati et nati esse confitemur, et <proprie
quidem>, ne Dominus Iesus per honorificentiam vel
gratiam nomen Dei accepisse credatur, sicut Nestorius
sentit insulsus: veraciter autem ideo, ne in phantasmate
aut aliquo modo non veram sumpsisse carnem credatur
ex virgine, sicut asseruit impius Eutyches.
402 (Summarium christologiae.) His igitur evidenter

ostensum est, ... quid speraverit imperator, quid Romana
sequatur et colat Ecclesia, scl. Christum Dominum
nostrum unum esse, ut saepe diximus, sanctae Trinitatis,
ex duabus naturis cognoscendum, hoc est in deitate et
humanitate perfectum, non antea exsistente carne et
postea unita Verbo, sed in ipso Deo Verbo initium, ut
esset, accipiente. Ideo enim quia Verbi ex materno
corpore caro sumpsit initium, salva proprietate et veritate
utriusque naturae (cf. DS 293) hoc est divinitatis atque
humanitatis, Dei Filium Dominum nostrum Iesum Christum
catholice confitemur, omni posthac commutatione vel
confusione submota. Neque enim naturas in eo aliter
agnoscimus, nisi differentias intellegentes et confitentes
divinitatis atque humanitatis. Sed nec duas personas in
Christo intellegimus per id quod dicimus duas naturas, ut
adunationis divisionem facere videamur et sit, quod absit,
quaternitas, non trinitas, sicut Nestorius sentit insanus,
166
nec confundimus easdem unitas naturas, cum unam

personam Christi confitemur, ut Eutyches impius credit.
Tomum vero papae Leonis omnesque epistolas nec non et
quattuor synodos, Nicaenam, Constantinopolitanam et
Ephesenam primam et Calchidonensem (= Chalcedon.),
sicut Romana hactenus suscepit et veneratur Ecclesia,
sequimur, amplectimur atque servamus.

Vigile, Edit de l'empereur Justinien à Ménas patriarche de
Constantinople, publié dans le Synode de Constantinople
en 543; Anathématismes contre Origene
403 203 Can. 1. Si quis dicit aut sentit, praeexsistere
hominum animas, utpote quae antea mentes fuerint et
sanctae virtutes, satietatemque cepisse divinae
contemplationis, et in deterius conversas esse, atque
idcirco refrixisse a Dei caritate, et inde psuchas graece,
id est, animas esse nuncupatas, demissasque esse in
corpora supplicii causa: anathema sit.
404 204 Can. 2. Si quis dicit aut sentit, Domini animam

prius exstitisse, atque unitam fuisse Deo Verbo ante
incarnationem et genrationem ex virgine, an. s.
405 205 Can.3. Si quis dicit aut sentit, primum formatum

esse corpus Domini nostri Jesu Christi in utero beatae
Virginis, ac postea unitum ei esse Deum Verbum, et
animam, utpote quae ante fuisset, an. s.
406 206 Can. 4. Si quis dicit aut sentit, omnibus

caelestibus ordinibus assimilatum esse Deum Verbum,
cherubim que factum esse ipsis cherubim, et seraphim
ipsis seraphim, ac omnibus plane supernis virtutibus
similem esse factum, an. s.
167
407 207 Can. 5. Si quis dicit aut sentit, in resurrectione

corpora hominum orbiculata suscitari, nec confitetur nos
suscitari rectos, an. s.
408 208 Can. 6. Si quis dicit <aut sentit>, caelum, et

solem, et lunam, et stellas et aquas, quae super caelos
sunt, animatas et ratione praeditas (materiales) esse
quasdam virtutes, an. s.
409 209 Can. 7. Si quis dicit aut sentit, Dominum Christum

in futuro saeculo crucifixum iri pro daemonibus, sicuti et
pro hominibus, an. s.
410 210 Can. 8. Si quis dicit aut sentit, vel finitam esse Dei
potestatem, vel eum tanta fecisse, quanta
comprehendere et cogitare (-!) potuit vel creaturas Deo
coaerernas esse (-!), an. s.
411 211 Can. 9 Si quis dicit aut sentit, ad tempus esse

daemonum et impiorum hominum supplicium, eiusque
finem aliquando futurum, sive restitutionem et
redintegrationem esse (fore) daemonum aut impiorum
hominum, an. s.
Vigile, Ep. 'Dum in sanctae' ad univ. populum Dei,

5 février 552; Professio fidei Vigilii papae
412 Sciant igitur universi nos illam fidem praedicare,
tenere ac defendere, quam ab Apostolis traditam et per
successores eorum inviolabiliter custditam reverenda
Nicaena synodus CCCXVIII patrum Sancto Spiritu sibi
revelante suscipiens redegit in symbolum ac deinde tres
aliae sanctae synodi, id est Constantinopolitana ...
Ephesena ... Calchidonensis ( = Chalcedon. ) .. .
ediderunt.
168
413 Hinc est quod Dominus noster contra errorum

huiusmodi feritatem pastorale caelitus armavit officium,
quod beatissimo Petro apostolo trina praeceptione
commendans ait: 'Pasce oves meas' (Jo 2l,15). Et recte illi
pascendarum est cura commissa, cuius fidei praeclara
confessio Domini est laudata.... eundem ipsum (Christum)
hominis esse filium Deique sub mirabili interrogationis
responsionisque brevitate confessus est 'Tu es Christus
filius Dei vivi' (Mt 16, 16), sacratissimae scilicet mysterium
incarnationis eius aperiens, dum in unitate personae,
servata geminae proprietate naturae, homo idemque
Deus esset, quod ex matre semper virgine sumpsit in
tempore, et quod natus ex patre est ante saecula,
permaneret. Inconfuse autem et indivise atque
inconvertibiliter et substantialiter uniens sibi carnem
Deus Verbum Emmanuel noster, qui lege et profitia
(prophetia) adnuntiantibus exspectabatur, advenit.
'Verbum ergo caro factum est et habitavit in nobis' (Jo
1,14), totus in suis, totus in nostris, adsumens ex vulva
carnem cum anima rationali et intellectuali....
Humanitatis sumpsit initium, ut nos aeternitatis suae
faceret coheredes; nostrae consors dignatus est esse
naturae, ut nos suae immortalitatis faceret esse
participes; pauper factus est, cum esset dives, ut eius
inopia ditaremur; omnia quae nostra sunt, evacuato
noxarum nostrarum chirographo condonavit (cf. Col 2,
13s)... id peragens ..., ut 'mediator Dei et hominum homo
Christus Iesus' (I Tim 2, 5) maledicto quo primus homo
terrenus mortis vinculis tenebatur, adstrictus, secundus
homo caelestis (1 Cor l5, 47), dum mortem morte calcaret,
absolveret.
414 Passus est pro nobis Dei Filius, crucifixus carne est,
mortuus carne est et die tertio resurrexit, ut divina
inpassibili permanente natura et carnis nostrae veritate
servata unius eiusdemque Domini Dei nostri Jesu Christi
et passiones et miracula fateamur, ut glorificationem
Capitis nostri totius Ecclesiae corpus aspiciens, quales
169
primitias in Capite nostro, id est in Christo Deo ac

Domino, intueretur ex mortuis, tales in his qui eius
membra sunt, in futurae gloriae praestoletur adventum.
Ipse igitur Redemptor noster sedet ad dexteram Patris,
unus idemque sine confusione utriusque naturae, sine
divisione personae et ex duabus atque in duabus creditus
permanensque naturis, inde venturus iudicare vivos et
mortuos.
415 Pater autem cum eodem unigenito Filio et Spiritu

Sancto unus est in deitate et aequalis indiscretaeque
naturae. Huius fidei plenitudinem Dominus noster post
resurrectionem mandavit Apostolis dicens: 'Ite, docete
omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti' (Mt 28, 19). 'In nomine', inquit (dixit), non
in nominibus, ut in quibus una virtus, una potestas, una
deitas, una aeternitas, una gloria, una omnipotentia, una
beatitudo, una operatio est unaque natura, unius quoque
nominis exsistat integritas. Nihil in deitate quippe
discretum est, cum tantum personarum proprietas
manifesta distinctione signetur. Totum ergo quod Trinitas
est, permanet consubstantialis et indiscreta divinitas.
Vigile, Constitutum (I) 'Inter innumeras sollicitudines' de

tribus Capitulis ad Justinianum imperatorem, 14 mai 553;
Damnatio errorum Nestorianismi de humanitate Christi
416 1. Si quis servata inconvertibilitate naturae divinae
non confitetur Verbum carnem factum et ex ipsa
conceptione de utero Virginis humanae naturae sibi
secundum subsistentiam unisse principia, sed tamquam
cum exsistenti iam homine fuerit Deus Verbum, ut per hoc
non sancta Virgo vere Dei genitrix esse credatur, sed
verbo tenus appelletur, anathema sit.
417 2. Si quis secundum subsistentiam unitatem

naturarum in Christo factam denegat, sed seorsum
existenti homini tamquam uni iustorum inhabitare Deum
170
Verbum, et non ita confitetur naturarum secundum

subsistentiam unitatem, ut Deus Verbum cum adsumpta
carne una permanserit permaneatque subsistentia sine
persona, an. s.
418 3. Si quis voces evangelicas et apostolicas in uno

Christo ita dividit, ut etiam naturarum in ipso unitarum
divisionem introducat, an. s.
419 4. Si quis unum Iesum Christum verum Dei et eundem

verum hominis Filium futurorum ignorantiam aut diei
ultimi iudicii habuisse dicit et tanta scire potuisse, quanta
ei deitas quasi alteri cuidam inhabitans revelabat, an. s.
420 5. Si quis illud Apostoli, quod est in Ep. ad Hebraeos

(5, 8 et 7) dictum, quod experimento cognovit
oboedientiam et cum clamore forti et lacrimis preces
supplicationesque obtulit ad eum, qui salvum illum posset
a morte facere, tamquam nudo deitate Christo deputans,
qui laboribus virtutis perfectus sit, ut ex hoc duos
introducere Christos vel duos Filios videatur, et non unum
eundemque credit Christum Dei et hominis Filium ex
duabus et in duabus naturis inseparabilibus indivisisque
confitendum atque adorandum, an. s.
Concile de Constantinople II (oecum. V), Session VIII

2 juin 553, Canons
421 213 ( Trinitas divina) Can. 1. Si quis non confitetur
Patris, et Filii, et Spiritus Sancti unam naturam sive
substantiam, et unam virtutem et potestatem, trinitatem
consubstantialem, unam deitatem in tribus subsistentiis
sive personis adorandam, talis anathema sit. Unus enim
Deus et Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Iesus
Christus, per quem omnia; et unus Spiritus Sanctus, in quo
omnia.
171
422 214 Can. 2. Si quis non confitetur Dei Verbi duas esse
nativitates, unam quidem ante saecula ex patre sine
tempore incorporaliter alteram vero in ultimis diebus
eiusdem ipsius, qui de caelis descendit, et incarnatus de
sancta gloriosa Dei Genitrice et semper Virgine Maria,
natus est ex ipsa, talis an. s.
423 215 Can.3. Si quis dicit, alium esse Deum Verbum qui
miracula fecit, et alium christum qui passus est, vel Deum
Verbum cum Christo nascente de muliere, vel in ipso esse
ut alterum in altero, et non unum eundemque Dominum
nostrum Jesum Christum, Dei Verbum incarnatum et
hominem factum, et ejusdem ipsius miracula et passiones
quas voluntarie carne sustinuit, talis an. s.
424 216 Can. 4. Si quis dicit, secundum gratiam, vel

secundum operationem, vel secundum dignitatem, vel
secundum aequalitatem honoris, vel secundum
auctoritatem, aut relationem, aut affectum, aut virtutem,
unitionem Dei Verbi ad hominem factam esse, vel
secundum bonam voluntatem, quasi quod placuit Deo
Verbo homo, eo quod bene visum est ei de ipso, sicut
Theodorus insipiens dicit: vel secundum homonymiam, per
quam Nestoriani Deum Verbum Filium et Christum
vocantes, et hominem separatim Christum et Filium
nominantes, et duas personas evidenter dicentes, per
solam nominationem, et honorem, et dignitatem, et
adorationem, unam personam, unum Filium, et unum
Christum confingunt dicere: sed non confitetur unitatem
Dei Verbi ad carnem animatam anima rationabili et
intellectuali, secundum compositionem sive secundum
subsistentiam factam esse, sicut sancti Patres docuerunt,
et ideo unam eius subsistentiam compositam, qui est
Dominus (noster) Jesus Christus, unus de Sancta Trinitate,
talis an. s.
425 216 Cum enim multis modis unitas intelligitur, qui

impietatem Apollinarii et Eutychetis sequuntur,
172
interemptionem eorum quae convenerunt colentes,

unitionem secundum confusionem dicunt. Theodori autem
et Nestorii sequaces, divisione gaudentes, affectualem
unitatem introducunt. Sancta Dei Ecclesia utriusque
perfidiae impietatem reiciens, unitionem Dei Verbi ad
carnem secundum compositionem confitetur, quod est
secundum subsistentiam. Unitio enim per compositionem
in mysterio Christi non solum inconfuse ea, quae
convenerunt, conservat, sed nec divisionem suscipit.
426 217 Can. 5. Si quis unam subsistentiam Domini nostri

Jesu Christi sic intelligit, tamquam suscipientem
plurimarum subsistentiarum significationem, et per hoc
introducere conatur in mysterio Christi duas subsistentias,
seu duas personas, et duarum personarum, quas
introducit, unam personam dicit secundum dignitatem, et
honorem, et adorationem, sicut Theodorus et Nestorius
insanientes conscripserunt; et calumniatur sanctam
Chalcedonensem Synodum tamquam secundum istum
impium intellectum unius subsistentiae utentem vocabulo,
sed non confitetur Dei Verbum carni secundum
subsistentiam unitum esse, et propter hoc unam eius
subsistentiam, seu unam personam, et sic et sanctum
Chalcedonense Concilium unam subsistentiam Domini
nostri Jesu Christi confessum esse, talis an. s. Nec enim
adiectionem personae vel subsistentiae suscepit sancta
Trinitas ex incarnato uno de sancta Trinitate Deo Verbo.
427 218 Can. 6. Si quis abusive et non vere Dei genitricem

dicit sanctam gloriosam semper Virginem Mariam, vel
secundum relationem, quasi homine puro nato, sed non
Deo Verbo incarnato et nato ex ipsa, referenda autem,
sicut illi dicunt, hominis nativitate ad Deum Verbum, eo
quod cum homine erat nascente, et calumniatur sanctam
Chalcedonensem Synodum, tamquam secundum istum
impium intellectum, quem Theodorus exsecrandus
adinvenit, Dei genitricem Virginem dicentem, vel qui
hominis genitricem vocat, aut Christotocon, id est, Christi
173
genitricem, tamquam si Christus Deus non esset, et non

proprie et vere Dei genitricem ipsam confitetur, eo quod
ipse qui ante saecula ex Patre natus est Deus Verbum, in
ultimis diebus ex ipsa incarnatus et natus est, et sic pie et
sanctam Chalcedonensem Synodum eam esse confessam,
talis an. s.
428 219 Can. 7. Si quis in duabus naturis dicens, non ut in

deitate et humanitate, unum Dominum nostrum Iesum
Christum cognosci confitetur, ut per hoc significet
differentiam naturarum, in quibus inconfuse ineffabilis
unitio facta est, neque Deo Verbo in carnis naturam
transmutato, neque carne in Verbi naturam transducta
(manet enim utrumque hoc quod est natura, etiam facta
unitate secundum subsistentiam), sed pro divisione per
partem, talem excipit vocem in mysterio Christi, vel
numerum naturarum confitendo in eodem Domino nostro
Jesu Christo Deo Verbo incarnato, non intellectu
tantummodo differentiam excipit earum, ex quibus et
compositus est, non interemptam propter unitatem (unus
enim ex utroque, et per unum utraque), sed in hoc numero
utitur ut separatim unaquaque natura suam habente
subsistentiam, talis an. s.
429 220 Can. 8. Si quis ex duabus naturis deitatis et

humanitatis confitens unitatem factam esse, vel unam
naturam Dei Verbi incarnatam dicens, non sic ea excipit
sicut Patres docuerunt, quod ex divina natura et humana,
unitione secundum subsistentiam facta, unus Christus
effectus est, sed ex talibus vocibus unam naturam sive
substantiam deitatis et carnis Christi introducere conatur,
talis an. s.
430 220 Secundum subsistentiam enim dicentes

unigenitum Deum Verbum carni unitum esse non
confusionem aliquam naturarum in se invicem factam
esse dicimus, sed magis permanente utraque hoc quod
est, unitum esse carni Deum Verbum intelligimus. Propter
174
quod et unus est Christus, Deus et homo, idem ipse

consubstantialis Patri secundum deitatem, et
consubstantialis nobis idem ipse secundum humanitatem.
Aequaliter enim et eos qui per partem dividunt vel
incidunt, et eos qui confundunt divinae dispensationis
mysterium Christi, reicit et anathematizat Dei Ecclesia.
431 221 Can.9. Siquis in duabus naturis adorari dicit

Chritum, ex quo duas adorationes introducunt, separatim
Deo Verbo, et separatim homini: vel si quis ad
interemptionem carnis vel confusionem deitatiset
humanitatis, unam naturaml sive substantiam eorum quae
convenerunt introducens, sic Christum adorat, sed non
una adoratione Deum Verbum incarnatum cum propria
ipsius carne adorat, sicut ab initio Dei Ecclesiae traditum
est, talis an. s.
432 222 Can. 10. Si quis non confitetur, Dominum nostrum

Iesum Christum qui crucifixus est carne, Deum esse
verum, et Dominum gloriae, et unum de Sancta Trinitate,
talis an. s.
433 223 Can. 11. Si quis non anathematizat Arium,

Eunomium, Macedonium, Apollinarium, Nestorium,
Eutychen, Origenem cum impiis eorum conscriptis, et
alios omnes haereticos, qui condemnati et anathematizati
sunt a sancta catholica et apostolica Ecclesia et a
praedictis sanctis quattuor Conciliis, et eos, qui similia
praedictis haereticis sapuerunt vel sapiunt et usque ad
mortem in sua impietate permanserunt vel permanent,
talis an. s.
434 224 Can.12. Si quis defendit impium Theodorum

Mopsuestenum, qui dixit alium esse Deum Verbum, et
alium Christum a passionibus animae et desideriis carnis
molestias patientem, et a deterioribus paulatim
recedentem, et sic ex profectu operum melioratum, et a
conversatione immaculatum factum, et tamquam purum
175
hominem baptizatum esse in nomine Patris, et Filii, et

Spiritus Sancti, et par baptisma Sancti Spiritus gratiam
accepisse, et filiationem meruisse, et ad similitudinem
imperialis imaginis in persona Dei Verbi adorari, et post
resurrectionem immutabilem cogitationibus et
impeccabilem omnino factum fuisse. Et iterum dixit idem
impius Theodorus, talem factam esse unitionemDei Verbi
ad Christum, qualem dixit Apostolus de viro et muliere:
"erunt duo in carne una" (Eph 5.31). Et super alias
innumerabiles blasphemias ausus est dicere, quod post
resurrectiuonem, cum insufflasset Dominus discipulis et
dixisset: "Accipite Spiritum Sanctum" (Jo 20.22), non dedit
eis Spiritum Sanctum, sed figuratim tantummodo
insufflavit. Iste enim et confessionem, quam fecit Thomas,
cum palpasset manus et latus Domini post resurrectionem
dicens: "Dominus meus et Deus meus" (Jo 20.28), inquit
non esse dictam a Thomas de Christo (nec enim dicit
Theodorus Deum esse Christum), sed ad miraculum
resurrectionis stupefactum Thomam glorificasse Deum,
qui Christum resuscitavit.
435 225 Et, quod peius est, etiam in interpretatione, quam

in Actus Apostolorum scripsit Theodorus, similem fecit
Christum Platoni, et Manichaeo, et Epicuro, et Marcioni,
dicens: Quod sicut illorum unusquisque ex dogmate, quod
invenit, suos discipulos fecit vocari Platonicos et
Manichaeos et Epicureos et Marcionistas: simili modo et
cum Christus dogma invenisset, ex ipso Christianos vocari.
Si quis igitur defendit praedictum impium Theodorun et
impia eius conscripta, in quibus tam praedictas quam
alias innumerabiles blasphemias effudit contra magnum
Deum et Salvatorem Jesum Christum et non
anathematizat eum, et impia eius conscripta, et omnes
qui suscipiunt vel defendunt eum, et dicunt orthodoxe
eum exposuisse, et qui scripserunt pro eo, et eadem illi
sapuerunt, vel scribunt pro eo, vel impiis eius conscriptis
et eos qui similia illi sapiunt, vel aliquando sapuerunt, et
176
usque ad morte permanserunt vel permanent in tali

impietate, talis an. s.
436 226 Can. 13. Si quis defendit impia T h e o d o r i t i

conscripta, quae Contra rectam fidem et contra primam
Ephesinam sanctam Synodum, et sanctum Cyrillum et
duodecim eius capitula (cf. *252-263) exposuit, et omnia
qua conscripsit pro Theodoro et Nestorio impiis, et pro
aliis qui eadem praedictis Theodoro et Nestorio
sapuerunt, defendens eos et eorum impietate " et propter
hoc impios vocans doctores Ecclesiae, qui unitatem
secundum subsistentiam Dei Verbi ad carnem confitentur,
et non anathematizat ea, et eos qui similia eis sapuerunt,
vel sapiunt insuper autem et omnes, qui scripserunt
contra rectam fidem, et sanctum Cyrillum et duodecim
eius capitula et usque ad mortem in tali impietate
permanserunt, talis an. s.
437 227 Can. 14. Si quis defendit epistolam, quam dicitur

Ibas ad Marin Persam haereticum scripsisse, quae
abnegat quidem Deum Verbum de sancta Dei genitrice
semper virgine Maria incarnatum, hominem factum esse,
dicit autem purum hominem ex ipsa natum esse, quem
templum vocat, ut alius sit Deus Verbum, et alius homo, et
sanctum Cyrillum, qui rectam fidem Christianorum
praedicavit, tamquam haereticum et similiter Apollinario
impio scripsisse criminatur, et inculpat primam
Ephesinam sanctam Synodum tamquam sine
examinatione et quaestione Nestorium condemnantem, et
duodecim capitula sancti Cyrilli (DS 252-263) impia et
contraria rectae fidei vocat eadem impia epistola, et
defendit Theodorum et Nestorium, et impia eorum
dogmata et conscripta. Si quis igitur memoratam impiam
epistolam defendit, et non anathematizat eam, et
defensores eius, et eos, qui dicunt eam rectam esse, vel
partem eius, et eos, qui scripserunt vel scribunt pro ea,
vel pro impietate quae in ea continetur, et praesumunt
eam defendere vel insertam ei impietatem nomine
177
sanctorum Patrum vel sancti Chalcedonensis Concilii, et

in his usque ad mortem permanent, talis an. s.
438 228 Cum igitur haec ita recte confessi sumus, quae
tradita nobis sunt tam a divinis Scripturis, quam a
sanctorum Patrum doctrina, et ab his quae definita sunt
de una eademque fide a praedictis sanctis quattuor
Conciliis, facta autem a nobis et condemnatione contra
haereticos et eorum impietatem, nec non etiam contra
eos, qui defenderunt vel defendunt praedicta impia tria
capitula, et permanserunt in suo errore, vel qui
permanent; si quis conatus fuerit contra haec, quae pie
disposuimus, vel tradere vel docere vel scribere, si
quidem episcopus vel clericus sit, iste tamquam aliena a
sacerdotibus et statu ecclesiastico faciens, denudabitur
episcopatu vel clericatu: si autem monachus vel laicus sit,
anathematizabitur.
Pélage I, Ep. " Humani generis " à Childebert 1er, roi

3 février 561
443 228a (De consummatione mundi.) Quem credo et
confiteor...sicut ascendit in caelos, ita venturum iudicare
vivos et mortuos. Omnes enim homines ab Adam usque ad
consummationem saeculi natos et mortuos cum ipso
Adam eiusque uxore, qui non ex aliis parentibus nati sunt,
sed alter de terra, alter (altera) autem de costa viri (cf
Gn 2, 7 22) creati sunt, tunc resurrecturos esse confiteor
et adstare " ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque
propria corporis, prout gessit, sive bona sive mala " (Rom
14, 10; 2 Cor 5 10) et iustos quidem per largissimam
gratiam Dei, utpote vasa misericordiae in gloriam
praeparata " (cf Rom 9.23) aeternae vitae praemiis
donaturum, in societate videlicet angelorum absque ullo
iam lapsus sui metu sine fine victuros; iniquos autem
arbitrio voluntatis propriae " vasa irae apta in interitum "
(Rom 9. 22) permanentes, qui viam Domini aut non
agnoverunt aut cognitam diversis capti
178
praevaricationibus reliquerunt, in poenis aeterni atque

inexstinguibilis ignis, ut sine fine ardeant, iustissimo
iudicio traditurum. Haec est igitur fides mea et spes,
quae in me dono misericordiae Dei est, pro qua maxime
paratos esse debere beatus Petrus Apostolus praecipit
(praecepit) ad respondcndum omni poscenti nos rationem
(cf Pet1 3, 15).
441 (De Trinitate divina. )

Credo igitur in unum Deum, Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum: Patrem scilicet omnipotentem, sempiternum,
ingenitum; Filium vero, ex eiusdem Patris substantia vel
natura genitum, ante omne omnino vel temporis vel aevi
cuiusquam initium, id est (al.: de omnipotente)
omnipotentem, aequalem, consempiternum et
consubstantialem Genitori; Spiritum quoque Sanctum,
omnipotentem, utrique, Patri scilicet ac Filio, aequalem,
consempiternum atque consubstantialem; qui ex Patre
intemporaliter procedens, Patris est Filiique Spiritus: Hoc
est, tres personas sive tres subsistentias unius essentiae
sive naturae, unius virtutis, unius operationis, unius
beatitudinis atque unius potestatis; ut trina sit unitas, et
una sit Trinitas, iuxta vocis dominicae veritatem, dicentis:
'Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine
Patris et Pilii et Spiritus Sancti' (Mt 28, 19 s). 'In nomine',
inquit, non 'in (-! ) nominibus', ut et unum Deum per
indistinctum divinae essentiae nomen ostenderet et
personarum discretionem suis demonstratam
proprietatibus edoceret (cf. DS 415); quia dum tribus
unum deitatis nomen est, aequalitas ostenditur
personarum, et rursus aequalitas personarum nihil
extraneum, nihil accedens in eis permittit intelligi: ita ut
et unusquisque eorum verus perfectusque sit Deus, et
omnes tres simul unus verus perfectusque sit Deus (al.: -! )
videlicet ex plenitudine divinitatis nihil minus in singulis,
nihil amplius intellegatur in tribus.
442 (De Filio Dei incarnato.)

179
Ex hac autem sancta et beatissima atque consubstantiali

Trinitate credo atque confiteor unam personam, id est
Filium Dei, pro salute humani generis novissimis
temporibus descendisse de caelo, nec patriam sedem nec
mundi gubernacula relinquentem, et superveniente in
beata virgine Maria Sancto Spiritu atque obumbrante ei
virtute Altissimi, eundem Verbum ac Filium Dei in utero
eiusdem sanctae virginis Mariae clementer ingressum et
de carne eius sibi unisse carnem anima rationali et
intellectuali animatam: nec ante creatam esse carnem, et
postea supervenisse Filium Dei, sed, sicut scriptum est,
'sapientia aedificante sibi domum' (Prov 9,1) mox carnem
in utero Virginis, mox Verbi Dei carnem factam exindeque
sine ulla permutatione aut conversione Verbi carnisque
naturae, Verbum ac Filium Dei factum hominem, unum in
utraque natura, divina scilicet et humana, Christum Iesum
Deum verum eundemque verum hominem processisse, id
est natum esse, servata integritate maternae virginitatis:
quia sic eum Virgo permanens genuit, quemadmodum
Virgo concepit. Propter quod eandem beatam virginem
Mariam Dei genitricem verissime confitemur: peperit
enim incarnatum Dei Verbum. Est ergo unus atque idem
Iesus Christus verus Filius Dei et idem ipse verus filius
hominis, perfectus in deitate, et idem ipse perfectus in
humanitate, utpote totus in suis et idem ipse totus in
nostris (cf. DS 293); sic per secundam nativitatem sumens
ex homine matre quod non erat, ut non desisteret esse
quod per primam, qua ex Patre natus est, erat. Propter
quod eum ex duabus et in duabus, manentibus indivisis
inconfusisque credimus esse naturis: indivisis quidem,
quia et post adsumptionem naturae nostrae unus Christus
Filius Dei permansit et permanet: inconfusis autem, quia
sic in unam personam atque subsistentiam adunatas
credimus esse naturas, ut utriusque proprietate servata,
neutra converteretur in alteram. Ac propterea, sicut
saepe diximus, unum eundemque Christum esse verum
Filium Dei, et eundem ipsum verum filium hominis
confitemur, consubstantialem Patri secundum deitatem,
180
et consubstantialem nobis eundem secundum

humanitatem, per omnia nobis similem absque peccato;
passibilem carne, eundem ipsum inpassibilem deitate.
Quem sub Pontio Pilato sponte pro salute nostra passum
esse carne confitemur, crucifixum carne, mortuum carne,
resurrexisse tertia die, glorificata et incorruptibili eadem
carne, et ... ascendisse in caelos, sedere etiam ad
dexteram Patris.
Pélage I, Ep. encycl. 'Vas electionis' ad universum

populum Dei
cc. 557
444 De sanctis vero quattuor conciliis, id est Nicaeno
trecentorum decem et octo (Patrum), Constantinopolitano
centum quinquaginta, Epheseno primo ducentorum, sed
et (de) Calchedonensi (Chalcedonensi) sexcentorum
triginta, ita me protegente divina misericordia sensisse et
usque ad terminum vitae meae sentire toto animo et tota
virtute profiteor, ut eas in sanctae fidei defensione et
damnationibus haeresum atque haereticorum, utpote
Sancto firmatas Spiritu, omnimoda devotione custodiam;
quarum firmitatem, quia universalis Ecclesiae firmitas est,
ita me tueri ac defendere profiteor, sicut eas decessores
meos defendisse non dubium est. In quibus illum maxime
et sequi et imitari desidero, quem Calchedonensis synodi
auctorem novimus exstitisse (Leo I pp.), qui suo congruens
nomini eius se membrum, qui de tribu Iuda leo exstitit (cf.
Apoc 5, 5), vivacissima fidei sollicitudine evidenter
ostendit. Similem igitur suprascriptis synodis reverentiam
me semper exhibiturum esse confido, et quicumque ab
eisdem quattuor conciliis absoluti sunt, me esse
orthodoxos habiturum, nec umquam in vita mea ... aliquid
de sanctae et verae praedicationis eorum auctoritate
minuere. Sed et canones, quos Sedes Apostolica suscipit,
sequor et veneror ... Epistolas etiam beatae recordationis
papae Caelestini, ... et Agapiti pro defensione fidei
catholicae et pro firmitate suprascriptarum quattuor
181
synodorum et contra haereticos .. me custodire profiteor,

et omnes, quos ipsi damnaverunt, habere damnatos, et
quos ipsi receperunt, praecipue venerabiles episcopos
Theodoretum et Ibam, me inter orthodoxos venerari .
Pélage I, Ep. 'Admonemus ut' ad Gaudentium episc.

Volaterrae,
inter Sept. 558 et 2. Febr. 559
445 229 De haereticis (ad catholicam fidem reversuris, de
quibus) ... Nos consulendos esse duxisti, ... utrum
baptizandi sint an tantummodo reconciliandi, haec tuam
volumus observantiam custodire...: ... quia in nomine
solummodo Christi una etiam mersione se asserunt
baptizari, evangelicum vero praeceptum ... nos admonet,
in nomine Trinitatis, trina etiam mersione sanctum
baptisma unicuique tribuere, dicente Domino nostro
discipulis suis: 'Ite, baptizate omnes gentes in nomine
Patris et Filii et Spiritus Sancti' (Mt 28, 19), si re vera hi de
praefatis haereticis ... solummodo se in nomine Domini
baptizatos fuisse forsitan confitentur, sine cuiusquam
dubitationis ambiguo eos ad catholicam fidem venientes
sanctae Trinitatis nomine baptizabis. Sin vero ...
manifesta confessione claruerit, quod in Trinitatis fuerint
nomine baptizati, sola reconciliationis inpensae gratia
(al.: gratia impensa) catholicae sociare fidei maturabis ...
Pélage I, Ep. 'Adeone te' ad (Iohannem) episc., ineunte a.

559
446 230 Adeone te in summo sacerdotii gradu positum
catholicae fefellit veritas matris, ut non statim
schismaticum te conspiceres, cum a Sedibus Apostolicis
recessisses? Adeone populis ad praedicandum positus
non legeras super Apostolorum principem a Christo Deo
nostro Ecclesiam esse fundatam, et ita fundamentum ut
portae adversus ipsam inferi praevalere non possunt (al.:
possent) (cf. Mt 16, 18)? Quod si legeras, ubinam praeter
182
ipsum esse credebas Ecclesiam, in quo uno omnes scilicet

Apostolicae Sedes sunt, quibus pariter, sicut illi, qui
claves acceperat, ligandi solvendique potestas indulta
est? Sed idcirco uni primum, quod daturus erat, etiam (in)
omnibus dedit, ut, secundum beati Cypriani martyris id
ipsum exponentis sententiam, una esse monstretur
Ecclesia. Quo ergo tu, carissime iam in Christo, ab ista
divisus errabas, vel quam salutis tuae tenebas spem?
Pélage I, Ep. 'Relegentes autem' ad Valerianum patricium,

Mart.
aut init. Apr. 559
447 Nec licuit aliquando nec licebit, particularem
synodum ad diiudicandum generalem synodum
congregari. Sed quotiens aliqua de universali synodo
aliquibus dubitatio nascitur, ad recipiendam de eo quod
non intellegunt rationem aut sponte ii qui salutem animae
suae desiderant, ad Apostolicas Sedes pro percipienda
ratione conveniunt, aut, si forte ... ita obstinati et
contumaces exstiterint ut doceri non velint, eos ab eisdem
Apostolicis Sedibus aut attrahi ad salutem quoquomodo
necesse est, aut, ne aliorum perditio esse possint,
secundum canones per saeculares opprimi potestates.
Concile de Braga I; 561: anathématismes, principalement

contre
les Priscillanistes
451 231 1. Si quis Patrem et Filium et Spiritum Sanctum
non confitetur tres personas unius esse substantiae et
virtutis ac potestatis, sicut catholica (et apostolica)
Ecclesia docet, sed unam tantum dicit et solitariam esse
personam, ita ut ipse sit Pater qui Filius, ipse etiam sit
Paraclitus Spiritus, sicut Sabellius et Priscillianus
dixerunt, anathema sit.
183
452 232 2. Si quis extra sanctam Trinitatem alia nescio

quae divinitatis nomina introducit, dicens quod in ipsa
divinitate sit trinitas trinitatis, sicut Gnostici et
Priscillianus (-i) dixerunt, an. s.
453 233 3. Si quis dicit, Filium Dei Dominum nostrum,

antequam ex Virgine nasceretur, non fuisse, sicut Paulu
Samosatenus et Photinus et Priscillianus dixerunt, an. s.
454 234 4. Si quis natalem Christi secundum carnem non

vere honorat, sed honorare se simulat, ieiunans in eodem
die et in Dominico, quia Christum in vera hominis natura
natum esse non credidit (credit), sicut Cerdon, Marcion,
Manichaeus et Priscillianus dixerunt (-! ), an. s.
455 235 5. Si quis animas humanas vel angelos ex Dei

credit substantia exstitisse, sicut Manichaeus et
Priscillianus dixerunt, an. s.
456 236 6. Si quis animas humanas dicit prius in caelesti

habitatione peccasse et pro hoc in corpora humana in
terra deiectas, sicut Priscillianus dixit, an. s.
457 237 7. Si quis dicit, diabolum non fuisse prius (bonum)

angelum a Deo factum, nec Dei opificium fuisse naturam
eius, sed dicit eum ex chao et (-!) tenebris emersisse nec
aliquem sui habere auctorem, sed ipsum esse principium
atque substantiam mali, sicut Manichaeus et Priscillianus
dixerunt, an. s.
458 238 8. Si quis credit, quia aliquantas in mundo

creaturas diabolus fecerit et tonitrua et fulgura et
tempestates et siccitates ipse diabolus sua auctoritate
faciat, sicut Priscillianus dixit, an. s.
459 239 9. Si quis animas et corpora humana fatalibus

stellis (animas humanas fatali signo) credit adstringi,
sicut pagani et Priscillianus dixerunt, an. s.
184
460 240 10. Si quis duodecim signa vel sidera (de

sideribus), quae mathematici observare solent, per
singula animi (animae) vel corporis membra disposita
(dissipata) credunt et nominibus Patriarcharum adscripta
dicunt, sicut Priscillianus dixit, an. s.
461 241 11. Si quis coniugia humana damnat et

procreationem nascentium perhorrescit, sicut Manichaeus
et Priscillianus dixerunt, an. s.
462 242 12. Si quis plasmationem humani corporis diaboli

dicit esse figmentum, et conceptiones in uteris matrum
operibus dicit daemonum figurari, propter quod et
resurrectionem carnis non credit, sicut Manichaeus et
Priscillianus dixerunt, an, s.
463 243 13. Si quis dicit, creationem universae carnis non

opificium Dei sed malignorum esse angelorum, sicut
Manichaeus et Priscillianus dixerunt, an. s.
464 244 14. Si quis immundos putat cibos carnium, quos

Deus in usus hominum dedit, et, non propter afflictionem
corporis sui, sed quasi immunditiam putans, ita ab eis
abstineat, ut ne olera cocta cum carnibus praegustet,
sicut Manichaeus et Priscillianus dixerunt, an. s.
245 17. Si quis Scripturas, quas Priscillianus secundum

suum depravavit errorem, vel tractatus Dictinii, quos ipse
Dictinius, antequam converteretur, scripsit, vel
quaecunque haereticorum scripta sub nomine
Patriarcharum, Prophetarum vel Apostolorum suo errori
consona confinxerunt legit et impia eorum figmata
sequitur aut defendit, A. S.

185

Pélage II, Ep. 'Quod ad dilectionem' ad episcopos
schismaticos
Istriae, c. 585
246 Nostis (enim) in evangelio Dominum proclamantem :
Simon, Simon, ecce satanas expetivit vos, ut cribraret
sicut triticum : ego autem rogavi pro te Patrem, ut non
deficiat fides tua ; et tu conversus confirma fratres tuos
(Lc 22, 31 sq). Considerate, carissimi, quia Veritas mentiri
non potuit nec fides PETRI in aeternum quassari poterit
vel mutari. Nam cum omnes discipulos diabolus ad
cribrandum poposcerit, pro solo PETRO se Dominus
rogasse testatur et ab eo ceteros voluit confirmari; cui
etiam pro maiori dilectione, quam prae ceteris Domino
exhibebat, pascendarum ovium sollicitudo commissa est
(cf. Io 21, 15 sqq); cui et claves regni coelorum tradidit et
super quem suam Ecclesiam aedificaturum esse promisit
nec portas inferni adversus eam praevalere testatus est
(Mt 16,16sqq). Sed quia inimicus humani generis usque in
finem saeculi non quiescit in Domini Ecclesiam bono
semini superseminare zizania (Mt 13,25), ideoque, ne
forte quisquam maligno studio aliqua de fidei nostrae
integritate diaboli instigatione fingere praesumpserit et
argumentari, et ex hoc vestri fortasse videantur animi
perturbari, necessarium iudicavimus per praesentem
epistolam nostram, et ad viscera vos matris Ecclesiae ut
reverti debeatis, cum lacrimis exhortari, et de nostrae
fidei integritate vobis satisfactionem mittere. ...
(Confirmata fide Synodorum NICAENAE,
CONSTANTINOPOL. I, EPHESINAE I, et praecipue
CHALCEDONENSIS, necnon epistolae dogmaticae LEONIS
ad Flavianum, sic pergit :) Si quis autem contra hanc
fidem aut sapit aut credit aut docere praesumit,
secundum eorundem Patrum sententiam damnatum atque
anathematizatum se esse cognoscat. ... Considerate
(ergo), quia quicunque in pace et unitate Ecclesiae non
fuerit, Deum habere non poterit (Gal. 3, 7). ...
186
Pélage II, Ep. 'Dilectionis vestrae' ad episcopos

schismaticos
Istriae, a. 585 aut 586
468 247 Ubi namque sit Ecclesia constituta, licet ipsius
Domini voce in sancto evangelio sit apertum, quid tamen
beatus Augustinus eiusdem dominicae memor sententiae
definierit, audiamus. In his namque, ait, esse Dei
Ecclesiam constitutam, qui Sedibus Apostolicis per
successionem praesulum praesidere noscuntur, et
quicumque ab earumdem Sedium se communione vel
auctoritate suspenderit, esse in schismate demonstratur.
Et post alia: 'Positus foris, etiam pro Christi nomine
mortuus eris. Inter membra Christi patere pro Christo
haerens corpori; pugna pro capite (Inter membra Christi
non numeraberis; patere pro Christo; haerens corpori
pugna pro capite)'.
469 247 Sed et beatus Cyprianus ... inter alia sic dicit:
'Exordium ab unitate proficiscitur, et primatus Petro datur,
ut una Christi Ecclesia et cathedra monstretur; et
pastores sunt omnes, sed grex unus ostenditur, qui ab
Apostolis unanimi consensione pascatur'. Et post pauca:
'Hanc Ecclesiae unitatem qui non tenet, tenere se fidem
credit ? Qui cathedram Petri, super quam Ecclesia
fundata est (cf: Mt 16, 18), deserit et resistit, in Ecclesia
se esse confidit?' ... Cum Deo manere non possunt, qui
esse in Ecclesia Dei unanimiter noluerunt: ardeant licet
flammis et ignibus traditi, vel obiecti bestiis animam
suam ponant non erit illa fidei corona, sed poena
perfidiae; nec exigitur (Cypr.: religiosae virtutis exitus)
gloriosus, sed desperationis interitus. Occidi talis potest,
coronari non potest. ... Peius schismatis crimen est quam
quod hi, qui sacrificaverunt; qui tamen in paenitentia
criminis constituti Deum plenissimis satisfactionibus
deprecantur. Illic Ecclesia quaeritur et rogatur; hic
Ecclesiae repugnatur. Illic qui lapsus est, sibi tantum
187
nocuit; hic qui schisma facere conatur, multos secum

trahendo decipit. Illic animae unius est damnum; hic
periculum plurimorum. Certe peccasse se hic intellegit et
lamentatur et plangit; ille tumens in peccato suo et ipsis
sibi delictis placens, a matre filios segregat, oves a
pastore sollicitat, Dei sacramenta disturbat, et cum
lapsus semel peccaverit, hic quotidie peccat. Postremo
lapsus martyrium postmodum consecutus, potest regni
promissa percipere; hic, si extra Ecclesiam fuerit occisus,
ad Ecclesiae non potest praemia pervenire.
Conc. de Tolede III, commencé le 8 mai 589

470 Confitemur esse Patrem, qui genuerit ex sua
substantia Filium sibi coaequalem et coaeternum, non
tamen ut ipse idem sit natus et genitor (natus ingenitus),
sed persona alius sit Pater, qui genuit, alius sit Filius, qui
fuerit generatus, unius tamen uterque substantiae
divinitate subsistat: Pater, ex quo sit Filius, ipse vero ex
nullo sit alio, Filius, qui debeat (habeat) Patrem, sed sine
initio et sine diminutione in ea quia Patri coaequalis et
coaeternus est, divinitate subsistat. Spiritus aeque
Sanctus confitendus a nobis et praedicandus est a Patre
et a Filio procedere et cum Patre et Filio unius esse
substantiae; tertiam vero in Trinitate Spiritus Sancti esse
personam, qui tamen communem habeat cum Patre et
Filio divinitatis essentiam. Haec enim sancta Trinitas unus
est Deus, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, cuius
bonitate, omnis (hominis) licet bona sit condita creatura
(natura), per assumptam tamen a Filio humani habitus
formam a damnata progenie reformamur ad
beatitudinem pristinam.
Saint Grégoire I le Grand, Ep. 'Considernati mihi' aux

patriarches, février 591
472 ... Sicut sancti Evangelii quattuor libros, sic quattuor
concilia suscipere et venerari me fateor: Nicaenum
scilicet, in quo perversum Arii dogma destruitur;
188
Constantinopolitanum quoque, in quo Eunomii et

Macedonii error convincitur, Ephesenum etiam primum, in
quo Nestorii impietas iudicatur, Chalcedonense vero, in
quo Eutychis Dioscorique pravitas reprobatur, tota
devotione complector, integerrima robatione custodio:
quia in his, velut in quadrato lapide, sanctae fidei
structura consurgit et cuiuslibet vitae atque actionis
exsistat, quisquis eorum soliditatem non tenet, etiam si
lapis esse cernitur, tamen extra aedificium iacet. Quintum
quoque concilium pariter veneror, in quo Epistola quae
Ibae dicitur erroris plena reprobatur, Theodorus
(Mopsuestenus) personam Mediatoris Dei et hominum in
duabus subsistentiis separans ad impietatis perfidiam
cecidisse convincitur, scripta quoque Theodoreti, per
quae beati Cyrilli (Alex.) fides reprehenditur, ausu
dementiae prolata refutantur. Cunctas vero quae
praefata veneranda concilia personas respuunt, respuo,
quae venerantur, amplector, quia dum universali sunt
consensu sunt constituta, se et non illa destruit, quisquis
praesumit aut solvere quos religant aut ligare quos
solvunt. Quisquis ergo aliud sapit, anathema sit.
Saint Grégoire I le Grand,Ep. 'O quam bona' ad Virgilium

episc.
Arelat., 12 août 595
473 ... Agnovi quod in Galliarum vel Germaniae partibus
nullus ad sacrum ordinem sine commodi datione
perveniat. Quod si ita est, flens dico, gemens denuntio,
quia cum sacerdotalis ordo intus cecidit, foris quoque diu
stare non poterit. Scimus quippe ex Evangelio, quid
Redemptor noster per semetipsum fecerit, quia ingressus
templum cathedras vendentium columbas evertit (Cf. Mt
21, 12). Columbas enim vendere est de Spiritu Sancto,
quem Deus omnipotens consubstantialem sibi per
impositionem manuum hominibus tribuit, commodum
temporale percipere. Ex quo, ut praedixi, malo iam
innuitur, quid sequatur, quia qui in templo Dei columbas
189
vendere praesumpserunt, eorum, Deo iudice, cathedrae

ceciderunt. - Qui videlicet error in subditis cum augmento
propagatur. Nam ipse quoque, qui pretio ad sacrum
honorem (ordinem) perducitur, iam in ipsa provectus sui
radice vitiatus, paratior est aliis venumdare quod emit. Et
ubi est quod scriptum est: 'Gratis accepistis, gratis date'
(Mt 10, 8)? Et cum prima contra sanctam Ecclesiam
simoniaca haeresis sit exorta, cur non perpenditur, cur
non videtur, quia eum, quem quis cum pretio ordinat,
provehendo agit, ut haereticus fait?
Saint Grégoire I le Grand, Ep. 'Sicut aqua' ad Eulogium

patr.
Alexandr., août 600
474 248 De eo ..., quod scriptum est, quia 'diem et horam
neque Filius neque angeli sciunt' (cf. Mc 13, 32), omnino
recte vestra sanctitas sensit, quoniam non ad eundem
Filium iuxta hoc quod caput est, sed iuxta corpus eius
quod nos sumus, est certissime referendum. Qua de re
multis in locis Augustinus eo sensu utitur. Dicit quoque et
aliud, quod de eodem Filio possit intelligi, quia
omnipotens Deus aliquando more loquitur humano, sicut
ad Abraham dicit: 'Nunc cognovi, quia times Deum (cf. Gn
22, 12), non quia se Deus tunc timeri cognoverit, sed quia
tunc eundem Abraham fecit agnoscere, quia Deum
timeret. Sicut enim nos diem laetum dicimus, non quod
ipse dies laetus sit, sed quia nos laetos facit, ita et
omnipotens Filius nescire se dicit diem, quem nesciri
facit, non quod ipse nesciat, sed quia hunc sciri minime
permittat.
475 248 Unde et Pater solus dicitur scire, quia

consubstantialis et Filius ex eius natura, qua est super
angelos, habet ut hoc sciat, quod angeli ignorant. Unde
et hoc intelligi subtilius potest, quia incarnatus Unigenitus
factusque pro nobis homo perfectus in natura quidem
humanitatis novit diem et horam iudicii, sed tamen hunc
190
non ex natura humanitatis novit. Quod ergo in ipsa novit,

non ex ipsa novit, quia Deus homo factus diem et horam
iudicii per deitatis suae potentiam novit. ... Itaque
scientiam, quam ex humanitatis natura non habuit, ex qua
cum angelis creatura fuit, hanc se cum angelis, qui
creaturae sunt, habere denegavit. Diem ergo et horam
iudicii scit Deus et homo; sed ideo, quia Deus est homo.
476 248 Res autem valde manifesta est, quia quisquis

Nestorianus non est, Agnoita esse nullatenus potest. Nam
qui ipsam Dei Sapientiam fatetur incarnatam, qua mente
valet dicere esse aliquid, quod Dei Sapientia ignoret ?
Scriptum est : 'In principio erat Verbum, et Verbum erat
apud Deum, et Deus erat Verbum. Omnia per ipsum facta
sunt' (Jo 1,13). Si omnia, procul dubio etiam dies iudicii et
hora. Quis ergo ita desipiat, ut dicere praesumat, quia
Verbum Patris fecit quod ignorat? Scriptum quoque est:
Sciens Iesus, quia omnia dedit ei Pater in manus (Jo 13,3).
Si omnia, profecto et iudicii diem et horam. Quis ergo ita
stultus est, ut dicat, quia accepit Filius in manibus quod
nescit? De eo vero loco, in quo mulieribus de Lazaro dicit:
'Ubi posuistis eum?' (Jo 11,34), ipsa specialiter sensimus,
quae sensistis, quia si negant scisse Dominum, ubi fuerat
Lazarus sepultus, atque ideo requisisse, procul dubio
compelluntur fateri quia nescivit Dominus, in quibus locis
se Adam et Eva post culpam absconderant, cum in
paradiso dixit: 'Adam, ubi es?' (cf. Gn 3, 9), aut cum Cain
corripit dicens: 'Ubi est Abel frater tuus?' (Gn 4, 9). Qui si
nesciebat, cur protinus adiunxit: 'Sanguis fratris tui de
terra clamat ad me'?
Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Litterarum tuarum primordia'

ad
Serenum episc. Massiliensem, octobre 600
477 Perlatum ... ad Nos fuerat, quod ... Sanctorum
imagines sub hac quasi excusatione, ne adorari
debuissent, confringeres (confregeris ). Et quidem quia
191
eas adorari vetuisses, omnino laudamus; fregisse vero

reprehendimus.... Aliud est enim, picturam adorare, aliud,
(per) picturae historia (historiam) quid sit adorandum,
addiscere. Nam quod legentibus scriptura, hoc idiotis
praestat pictura cernentibus. quia in ipsa (etiam)
ignorantes vident quod (quid) sequi debeant, in ipsa
legunt qui litteras nesciunt; unde (et) praecipue gentibus
pro lectione pictura est.... Si quis imagines facere
voluerit, minime prohibe, adorare (adorari) vero imagines
omnimodis devita (modis omnibus veta). Sed hoc sollicite
fraternitas tua admoneat, ut ex visione rei gestae
ardorem compunctionis percipiant et in adoratione solius
omnipotentis sanctae Trinjtatis humiliter prosternantur.
Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Quia caritati nihil' ad

episcopos
Iberiae (Georgiae), vers le 22 juin 601
478 249 Ab antiqua Patrum institutione didicimus, ut
quilibet apud haeresim in Trinitatis nomine baptizantur,
cum ad sanctam Ecclesiam redeunt, aut unctione
chrismatis aut impositione manus aut sola professione
fidei ad sinum matris Ecclesiae revocentur. Unde Arianos
per impositionem manus Occidens, per unctionem vero
sancti chrismatis ad ingressum Ecclesiae catholicae
Oriens reformat. Monophysitas vero et alios ex sola vera
confessione recipit, quia sanctum baptisma, quod sunt
apud haereticos consecuti, tunc in eis vires emundationis
accipit, cum vel illi per impositionem manus Spiritum
Sanctum acceperint vel isti per professionem verae fidei
sanctae et universalis Ecclesiae visceribus fuerint uniti. Hi
vero haeretici, qui in Trinitatis nomine minime
baptizantur, sicut sunt Bonosiaci et Catafrigae, quia et illi
Christum Dominum non credunt et isti Sanctum Spiritum
perverso sensu esse quendam pravum hominem
Montanum credunt, ... cum ad sanctam Ecclesiam veniunt,
baptizantur, quia baptisma non fuit, quod in errore positi
in sanctae Trinitatis nomine minime perceperunt. Nec
192
potest hoc ipsum iteratum dici baptisma, quod, sicut

dictum est, in Trinitatis nomine non erat datum.... Absque
ulla dubitatione eos (scl. Nestorianos reversos) Sanctitas
vestra, servatis eis propriis ordinibus, in suo coetu
recipiat, ut, dum ... per mansuetudinem nullam eis
contrarietatem vel difficultatem de propriis suis ordinibus
facitis, eos ab antiqui hostis ore rapiatis.
479 250 Non autem prius in utero Virginis caro concepta

est, et postmodum divinitas venit in carne; sed mox (ut)
Verbum venit in utero (uterum), mox Verbum, servata
propriae virtute naturae, factum est caro.... Nec ante
conceptus et postmodum unctus est; sed hoc ipsum de
Spiritu Sancto ex carne Virginis concipi a Sancto Spiritu
ungueri (ungi) fuit.
Saint Grégoire le Grand, Ep. 'Qui sincera' ad Paschasium

episc. Neapolit., Novembre 602
480 Qui sincera intentione extraneos ad christianam
religionem, ad fidem cupiunt rectam adducere,
blandimentis debent, non asperitatibus, studere, ne
quorum mentem reddita plana (ad planum) ratio poterat
provocare, pellat procul adversitas. Nam quicumque
aliter agunt et eos sub hoc velamine a consueta ritus sui
volunt cultura suspendere, suas illi magis quam Dei
probantur causas attendere. Iudaei siquidem Neapolim
habitantes questi Nobis sunt asserentes, quod quidam
eos a quibusdam feriarum suarum solemnibus
irrationabiliter nitantur arcere, ne illis sit licitum,
festivitatum suarum solemnia colere, sicut eis nunc usque
et parentibus eorum longis retro temporibus licuit
observare vel colere. Quod si ita se veritas habet,
supervacuae rei videntur operam adhibere. Nam quid
utilitatis est, quando, etsi contra longum usum fuerint
vetiti, ad fidem illis et conversionem nihil proficit ? Aut cur
Iudaeis, qualiter caeremonias suas colere debeant,
regulas ponimus, si per hoc eos lucrari non possumus?
193
Agendum ergo est, ut ratione potius et mansuetudine

provocati sequi nos velint, non fugere, ut eis ex eorum
Codicibus ostendentes quae dicimus ad sinum matris
Ecclesiae Deo possimus adiuvante convertere. Itaque
fraternitas tua eos monitis quidem, prout potuerit Deo
adiuvante, ad convertendum accendat et de suis illos
solemnitatibus inquietari denuo non permittat, sed omnes
festivitates feriasque suas, sicut hactenus ... tenuerunt,
liberam habeant observandi celebrandique licentiam.
Concile de Tolede IV, commencé le 5 décembre 638

485 (cap.1) Secundum divinas Scripturas et doctrinam,
quam a sanctis Patribus accepimus, Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum unius deitatis atque substantiae
confitemur; in personarum diversitate trinitatem
credentes, in divinitate unitatem praedicantes, nec
personas confundimus nec substantiam separamus.
Patrem a nullo factum vel genitum dicimus, Filium a Patre
non factum sed genitum asserimus, Spiritum vero
Sanctum nec creatum nec genitum, sed procedentem ex
Patre et Filio profitemur, ipsum autem Dominum nostrum
Jesum Christum Filium Dei et creatorem omnium, ex
substantia Patris ante saecula genitum, descendisse
ultimo tempore pro redemptione mundi a Patre, qui
numquam desiit esse cum Patre; incarnatus est enim ex
Spiritu Sancto et sancta gloriosa Dei genitrice virgine
Maria et natus ex ipsa solus; idem Christus Dominus Iesus
unus de sancta Trinitate anima et carne perfectum sine
peccato suscipiens hominem, manens quod erat,
assumens quod non erat, aequalis Patri secundum
divinitatem, minor Patri secundum humanitatem, habens
in una persona duarum naturarum proprietates; naturae
enim in illo duae, Deus et homo, non autem duo filii et dii
duo, sed idem una persona in utraque natura; perferens
passionem et mortem pro nostra salute, non in virtute
divinitatis, sed in infirmitate humanitatis, descendit ad
inferos, ut sanctos, qui ibidem tenebantur, erueret,
194
devictoque mortis imperio resurrexit; assumptus deinde in

caelos venturus est in futuro ad iudicium vivorum et
mortuorum; cuius morte et sanguine mundati remissionem
peccatorum consecuti sumus, resuscitandi ab eo in die
novissima in ea qua nunc vivimus carne et in ea qua
resurrexit idem Dominus forma, percepturi ab ipso, alii
pro iustitiae meritis vitam aeternam, alii pro peccatis
supplicii aeterni sententiam. - Haec est catholicae
Ecclesiae fides, hanc confessionem conservamus atque
tenemus, quam quisquis firmissime custodierit perpetuam
salutem habebit.
486 (cap. 17) Apocalypsim librum multorum conciliorum

auctoritas et synodica sanctorum praesulum Romanorum
decreta Iohannis Evangelistae esse perscribunt (prae-) et
inter divinos libros recipiendum constituerunt, et quia
(quam)plurimi sunt, qui eius auctoritatem non recipiunt
arque (eumque) in ecclesia Dei praedicare contemnunt.
Si quis eum deinceps aut non receperit aut a Pascha
usque ad Pentecosten Missarum tempore in ecclesia non
praedicaverit, excommunicationis sententiam habebit.
Honorius I, Ep. 'Scripta fraternitatis' ad Sergium patr., 634

487 251 ... Duce Deo perveniemus usque ad mensuram
rectae fidei, quam apostoli veritatis Scripturarum
sanctarum funiculo extenderunt: Confitentes Dominum
Iesum Christum, mediatorem Dei et hominum (cf. 1 Tim 2,
5), operatum divina media humanitate Verbo Dei
naturaliter (gr.: hypostatice) unita, eundemque operatum
humana ineffabiliter atque singulariter assumpta carne
(gr.: in-) discrete, inconfuse atque inconvertibiliter plena
divinitate..., ut nimirum stupenda mente mirabiliter
manentibus utrarumque naturarum differentiis
cognoscatur (caro passibilis divinitati) uniri ... Unde et
unam voluntatem fatemur Domini nostri Iesu Christi, quia
profecto a divinitate assumpta est nostra natura, non
culpa; illa profecto, quae ante peccatum creata est, non
195
quae post praevaricationem vitiata. Christus enim ... sine

peccato conceptus de Spiritu Sancto etiam absque
peccato est partus de sancta et immaculata Virgine Dei
genitrice, nullum experiens contagium vitiatae naturae...
Nam lex alia in membris, aut voluntas diversa non fuit vel
contraria Salvatori, quia super legem natus est humanae
condicionis... Quia Dominus Iesus Christus, Filius ac
Verbum Dei, 'per quem facta sunt omnia' (Jo 1,3), ipse sit
unus operator divinitatis atque humanitatis, plenae sunt
sacrae litterae luculentius demonstrantes. Utrum autem
propter opera divinitatis et humanitatis, una an geminae
operationes debeant derivatae dici vel intelligi, ad nos
ista pertinere non debent; reliquentes ea grammaticis,
qui solent parvulis exquisita derivando nomina venditare.
Nos enim non unam operationem vel duas Dominum
Iesum Christum eiusque Sanctum Spiritum sacris litteris
percepimus, sed multiformiter cognovimus operatum.
488 252 ... Quantum ad dogma ecclesiasticum pertinet,

quae tenere vel praedicare debemus propter
simplicitatem hominum et amputandas inextricabiles
quaestionum ambages..., non unam vel duas operationes
in mediatore Dei et hominum definire, sed utrasque
naturas in uno Christo unitate naturali copulatas, cum
alterius communicatione operantes atque operatrices
confiteri debemus, et divinam quidem, quae Dei sunt,
operantem, et humanam, quae carnis sunt, exsequentem
non divise, neque confuse, aut convertibiliter, Dei
naturam in hominem et humanam in Deum conversam
edocentes: sed naturarum differentias integras
confitentes. . . Auferentes ergo. . . scandalum novellae
adinventionis, non nos oportet unam vel duas operationes
definientes praedicare; sed pro una, quam quidam
dicunt, operatione oportet nos unum operatorem
Christum Dominum in utrisque naturis veridice confiteri:
et pro duabus operationibus, ablato geminae operationis
vocabulo, ipsas potius duas naturas, i. e. divinitatis et
carnis assumptae, in una persona unigeniti Dei Patris
196
inconfuse, indivise, atque inconvertibiliter nobiscum

praedicare propria operantes.
Concile de Tolede VI, commencé le 9 janvier 638

490 Credimus et confitemur sacratissimam et
omnipotentissimam Trinitatem, Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum, unum Deum solum non solitarium, unius
essentiae, virtutis, potestatis, maiestatis uniusque
naturae, discretam inseparabiliter personis, indiscretam
essentialiter substantia deitatis creatricem omnium
creaturarum; Patrem ingenitum, increatum, fontem et
originem totius divinitatis; Filium a Patre intemporaliter
ante omnem creaturam sine initio genitum, non creatum;
nam nec Pater umquam sine Filio nec Filius exsistit sine
Patre, sed tamen Filius Deus de Patre Deo, non Pater
Deus de Filio Deo, Pater Filii non Deus de Filio; ille autem
Filius Patris et Deus de Patre, per omnia coaequalis Patri,
Deus verus de Deo vero; Spiritum vero Sanctum neque
genitum neque creatum, sed de Patre Fllioque
procedentem utriusque esse Spiritum; ac per hoc
substantialiter unum sunt, quia et unus ab utroque
procedit. In hac autem Trinitate tanta est unitas
substantiae, ut pluralitate careat et aequalitatem teneat,
nec minor in singulis quam in omnibus, nec maior in
omnibus quam in singulis maneat personis.
491 Ex his igitur tribus divinitatis personis solum Filium

fatemur ad redemptionem humani generis propter
culparum debita, quae per inoboedientiam Adae
originaliter et nostro libero arbitrio contraxeramus,
resolvenda, a secreto Patris arcanoque prodiisse, et
hominem sine peccato de sancta semper virgine Maria
assumpsisse, ut idem Filius Dei Patris esset filius hominis,
Deus perfectus et homo perfectus ut homo et Deus esset
unus Christus naturis in duabus, in persona unus, ne
quaternitas trinitati accederet, si in Christo persona
geminata esset. Ergo a Patre et Spiritu Sancto
197
inseparabiliter discretus est persona, ab homine autem

assumpto natura; item cum eodem homine unus exstat
persona, cum Patre et Spirito Sancto natura, ac sicut
diximus, ex duabus naturis et una persona unus est
Dominus noster Jesus Christus in forma divinitatis
aequalis Patri, in forma servi minor Patre; hinc enim est
vox eius in Psalmo (21, 11 ): 'De ventre matris meae Deus
meus es tu'. Natus itaque a Deo sine matre, natus a
virgine sine patre solus, 'Verbum caro factum est et
habitavit in nobis' (Jo 1,14); et cum tota cooperata sit
Trinitas formationem suscepti hominis, quoniam
inseparabilia sunt opera Trinitatis, solus tamen accepit
hominem in singularitate personae, non in unitate divinae
naturae, in id quod est proprium Filii, non quod commune
Trinitati; nam si naturam hominis Deique alteram in altera
confudisset, tota Trinitas corpus assumpsisset, quoniam
constat naturam Trinitatis esse unam, non tamen
personam.
492 Hic igitur Dominus Jesus Christus missus a Patre,

suscipiens quod non erat, nec amittens quod erat,
inviolabilis de suo, mortalis de nostro, venit in hunc
mundum peccatores salvos facere et credentes
iustificare, faciensque mirabilia, traditus est propter
delicta nostra, mortuus est propter expiationem nostram,
resurrexit propter iustificationem nostram, cuius livore
sanati (Is 53, 5), cuius morte Deo Patri reconciliati, cuius
resurrectione sumus resuscitati, quem etiam venturum in
fine exspectamus saeculorum et cum resurrectione
omnium aequissimo suo iudicio redditurum iustis praemia
et impiis poenas.
493 Ecclesiam quoque catholicam credimus sine macula

in opere et absque ruga (cf. Eph 5, 23-27) in fide corpus
eius esse, regnumque habituram cum capite suo
omnipotente Christo Iesu, postquam hoc corruptibile
induerit incorruptionem et mortale immortalitatem (l Cor
15, 53) 'ut sit Deus omnia in omnibus' (ib. 15, 28 ). Hac fide
198
corda purificantur (cf. Act 15, 9), hac haereses

exstirpantur, in hac omnis Ecclesia collocata iam in regno
caelesti et degens in saeculo praesenti gloriatur, et non
est in alia fide salus: 'Nec enim nomen aliud est sub caelo
datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri' (Act
4,12).
Jean IV, Ep. 'Dominus qui dixit' ad Constantinum III imp.

(Apologia pro Honorio papa), 641
496 253 Sergius rev. mem. patriarcha praedicto sanctae
record. Romanae urbis pontifici (Honorio) significavit,
quod quidam in Redemptore nostro Domino Iesu Christo
duas contrarias dicerent voluntates; quo praefatus papa
comperto rescripsit ei, quia Salvator noster, sicut esset
monadicus unus, ita et mirabiliter super omne genus
hominum conceptus et natus esset. Ex sancta quoque
ipsius incarnata dispensatione docebat, quia Redemptor
noster, sicut esset Deus perfectus, ita esset et homo
perfectus: ut, quam primus homo per praevaricationem
amisit, sine aliquo peccato natus primae imaginis
nobilem originem renovaret. Natus ergo est secundus
Adam nullum habens nascendo vel cum hominibus
conversando peccatum; etenim Verbum caro factum in
similitudine carnis peccati omnia nostra suscepit, nullum
reatus vitium ferens ex traduce praevaricationis
exortum...
Ergo unus et solus est sine peccato mediator Dei et
hominum homo Christus Iesus (cf. I Tim 2,5), qui in mortuis
liber conceptus et natus est. In dispensatione itaque
sanctae carnis suae duas numquam habuit contrarias
voluntates, nec repugnavit voluntati mentis eius voluntas
carnis ipsius.... Unde scientes, quod nullum in eo, cum
nasceretur et conversaretur, esset omnino peccatum,
decenter dicimus et veraciter confitemur, unam
voluntatem in sanctae ipsius dispensationis humanitate,
et non duas contrarias mentis et carnis praedicamus,
199
secundum quod quidam haeretici velut in puro homine

delirare noscuntur.
497 253 Secundum hunc igitur modum ... (Honorius papa

Sergio) scripsisse dignoscitur, quia in Salvatore nostro
duae voluntates contrariae, i. e. in membris ipsius (cf.
Rom 7, 23), penitus non consistunt, quoniam nihil vitii
traxit ex praevaricatione primi hominis.... Sed ne quis
nonnumquam minus intellegens reprehendat, quamobrem
de humana tantum natura, et non etiam de divina natura,
(Honorius) docere sciatur: . . . debet qui super hoc
ambigit scire, quoniam ad hoc facta est responsio ad iam
dicti patriarchae interrogationem. Praeterea et hoc fieri
solet, ut scilicet ubi est vulnus, ibi medicinale occurrat
auxilium. Nam et beatus Apostolus hoc saepe fecisse
dignoscitur, se secundum auditorum consuetudinem
praeparans; et aliquando quidem de suprema natura
docens, de humana penitus tacet; aliquando vero de
humana dispensatione disputans, mysterium divinitatis
eius non tangit...
498 Praedictus ergo decessor meus docens de mysterio

incarnationis Christi dicebat, non fuisse in eo, sicut in
nobis peccatoribus, mentis et carnis contrarias
voluntates. Quod quidam ad proprium sensum
convertentes, divinitatis eius et humanitatis unam eum
voluntatem docuisse suspicati sunt, quod veritati
omnimodis est contrarium.
Concile du Latran, 5-31 octobre 649, sous saint Martin I

500 et duas eiusdem sicuti naturas unitas inconfuse, ita et
duas naturales voluntates, divinam et humanam, in
approbatione perfecta et indiminuta eundem veraciter
esse perfectum Deum et hominem perfectum secundum
veritatem, eundem atque unum Dominum nostrum et
Deum Iesum Christum, utpote volentem et operantem
divine et humane nostram salutem, (dein continuatur
200
Symb. Chalc.: cf DS 302; le présent passage est inséré

entre 'Jesum Christum:' et 'sicut ante prophetae')
Canones
501 254 Can 1. Si quis secundum sanctos Patres non
confitetur proprie et veraciter Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum, trinitatem in unitate et unitatem in
trinitate, hoc est, unum Deum in tribus subsistentiis
consubstantialibus et aequalis gloriae, unam eandemque
trium deitatem, naturam, substantiam, virtutem,
potentiam, regnum, imperium, voluntatem, operationem,
inconditam. sine initio, incomprehensibilem,
immutabilem, creatricem omnium et protectricem (...),
condemnatus sit.
502 Can.2. Si quis sec. sanctos Patres non confitetur

proprie et secundum veritatem ipsum unum sanctae et
consubstantialis et venerandae Trinitatis Deum Verbum e
caelo descendisse, et incarnatum ex Spiritu Sancto et
Maria semper virgine, et hominem factum, crucifixum
carne, propter nos sponte passum sepultumque, et
resurrexisse tertia die, et ascendisse in caelos, atque
sedentem in dextera Patris, et venturum iterum cum
gloria paterna cum assumpta ab eo atque animata
intellectualiter carne eius, judicare vivos et mortuos,
condemnatus sit.
503 256 Can. 3. Si quis secundum sanctos Patres non

confitetur proprie et secundum veritatem Dei genitricem
sanctam semperque Virginem et immaculatam Mariam,
utpote ipsum Deum Verbum specialiter et veraciter, qui a
Deo Patre ante omnia saecula natus est, in ultimis
saeculorum absque semine concepisse ex Spiritu Sancto,
et incorruptibiliter eam (eum?) genuisse, indissolubili
permanente et post partum eiusdem virginitate,
condemnatus sit (v.D.218).
201
504 257 Can.4. Si quis sec. s. patres non confitetur... ipsius

et unius Domini nostri et Dei Jesu Christi duas nativitates,
tam ante saecula ex Deo et Patre incorporaliter et
sempiternaliter, quamque de sancta virgine semper Dei
genitrice Maria corporaliter in ultimis saeculorum, atque
unum eundemque Dominum nostrum Jesum Christum
consubstantialem Deo et Patri secundum deitatem, et
consubstantialem homini et matri secundum
humanitatem, atque eundem passibilem carne et
impassibilem deitate, circumscriptum corpore,
incircumscriptum deitate, eundem inconditum et
conditum, terrenum et caelestem, visibilem et
intelligibilem, capabilem et icapabilem, ut toto homine
eodemque et Deo totus homo reformaretur, qui sub
peccato cecidit, condemnatus sit.
505 258 Can.5. Si quis sec. s. Patres non confitetur... unam

naturam Dei Verbi incarnatam, per hoc quod incarnata
dicitur nostar substantia perfecte in Christo Deo et
indiminute, absque tantummodo peccato significata,
condemnatus sit.
506 259 Can. 6: Si quis secundum sanctos Patres non

confitetur proprie et secundum veritatem, ex duabus et in
duabus naturis substantialiter unitis inconfuse et indivise
unum eundemque esse Dominum et Deum Jesum
Christum, condemnatus sit.
507 260 Can. 7. Si quis secundurn sanctos Patres non

confitetur proprie et secundum veritatem substantialem
differentiam naturarum inconfuse et indivise in eo
salvatam, condemnatus sit (v. D. 148).
508 261 Can. 8: Si quis secundum sanctos Patres non

confitetur proprie et secundum veritatem naturarum
substantialem unitionem indivise et inconfuse in eo
cognitam, condemnatus sit.
202

confitetur proprie et secundum veritatem naturales
proprietates deitatis eius et humanitatis indiminute in eo
et sine deminoratione salvatas, condemnatus sit.

confitetur proprie et secundum veritatem duas unius
eiusdemque Christi Dei nostri voluntates cohaerenter
unitas, divinam et humanam, ex hoc quod per utramque
eius naturam voluntarius naturaliter idem consistit
nostrae salutis (addunt editores: operator), condemnatus
sit.

confitetur proprie et secundum veritatem duas unius
eiusdemque Christi Dei nostri operationes cohaerenter
unitas, divinam et humanam, ab eo quod per utramque
eius naturam operator naturaliter idem exsistit nostrae
salutis, condemnatus sit.
512 265 Can. 12. Si quis secundum scelerosos haereticos

unam Christi Dei nostri voluntatem confitetur et unam
operationem, in peremptionem sanctorum Patrum
confessionis, et abnegationem eiusdem Salvatoris nostri
dispensationis, condemnatus sit.

in Christo Deo in unitate substantialiter salvatis et a
sanctis Patribus nostris pie praedicatis duabus
voluntatibus et duabus operationibus, divina et humana,
contra doctrinam Patrum, et unam voluntatem atque
unam operationem confitetur, condemnatus sit.

cum una voluntate et una operatione, quae ab haereticis
impie confitetur, et duas voluntates pariterque et
operationes, hoc est, divinam et humanam, quae in ipso
Christo Deo in unitate salvantur, et a sanctis Patribus
203
orthodoxe in ipso praedicantur, denegat et respuit,

condemnatus sit.

deivirilem operationem, quod Graeci dicunt theandriken,
unam operationem insipienter suscipit, non autem
duplicem esse confitetur secundum sanctos Patres, hoc
est divinam et humanam, aut ipsam deivirilis quae posita
est, novam vocabuli dictionem unius esse designativam,
sed non utriusque mirificae et gloriosae unitionis
demonstrativam, condemnatus sit.

in peremptione salvatis in Christo Deo essentialiter in
unitione, et (a) sanctis Patribus pie praedicatis duabus
voluntatibus et duabus operationibus, hoc est, divina et
humana, dissensiones et divisiones insipienter mysterio
dispensationis eius innectit, et propterea evangelicas et
apostolicas de eodem Salvatore voces non uni eidemque
personae et essentialiter tribuit eidem ipsi Domino et Deo
nostro Jesu Christo secundum beatum Cyrillum, ut
ostendatur Deus esse et homo idem naturaliter,
condemnatus sit.

confitetur proprie et secundum veritatem omnia, quae
tradita sunt et praedicata sanctae catholicae et
apostolicae Dei Ecclesiae, perindeque a sanctis Patribus
et venerandis universalibus quinque Conciliis usque ad
unum apicem verbo et mente, condemnatus sit.
518 271 Can. 18. Si quis sec. s. Patres consonanter nobis

pariterque fide non respuit et anathematizat anima et ore
omnes, quos respuit et anathematizat nefandissimos
haereticos cum omnibus impiis eorum conscriptis usque
ad unum apicem sancta Dei Ecclesia catholica et
apostolica, hoc est, sanctae et universales quinque
204
Synodi et consonanter omnes probabiles Ecclesiae

Patres,
519 271 (Can. 18. Si quis sec. s. Patres consonanter nobis

pariterque fide non respuit et anathematizat anima et ore
omnes...) - id est, Sabellium, Arium, Eunomium,
Macedonium, Apollinarem. Polemonem, Eutychen,
Dioscurum, Timotheum Aelurum, Severum, Theodosium,
Colluthum, Themistium, Paulum Samosatenum, Diodorum,
Theodorum, Nestorium, Theodulum Persam, Origenem,
Didymum, Evagrium, et compendiose omnes reliquos
haereticos (Commemorantur insuper Monotheletae
Theodorus episc. Pharanitanus, Cyrus patr. Alex., Sergius
patr. C'politanus eiusque successores Pyrrhus et Paulus,
edictum Heraclii imp., " Ecthesis " a Sergio in favorem
monotheletismi compositum (a. 638) et Constantini III
(alias Constantis II appellati) " Typus " quo " Ecthesis "
quidem revocata doctrina vero dyotheletica taciturnitate
constricata est) -
520 272 Si quis igitur, iuxta quod dictum est, consonanter

nobis omnia haec impiissima haereseos illorum dogmata,
et ea, quae pro illis aut in definitione eorum a quolibet
impie conscripta sunt, et denominatos haereticos,
Theodorum dicimus, Cyrum et Sergium, Pyrrhum et
Paulum, non respuit et anathematizat, utpote catholicae
Ecclesiae rebelles exsistentes: aut si quis aliquem de his,
qui ab illis vel similibus eorum in scripto vel sine scripto
quocunque modo vel loco aut tempore temere depositi
sunt aut condemnati, utpote similia eis minime
credentem, sed sanctorum Patrum nobiscum confitentem
doctrinam, uti condemnatum habet aut omnino
depositum, sed non arbitratur huiusmodi quicunque fuerit,
hoc est, sive episcopus, aut presbyter, vel diaconus, sive
alterius cuiuscunque ecclesiastici ordinis, aut monachus,
vel laicus, pium et orthodoxum et catholicae Ecclesiae
propugnatorem, atque in ipso firmius consolidatum, in
quo vocatus est a Domino ordine, illos autem impios
205
atque detestabilia eorum pro hoc iudicia, vel sententias

vacuas et invalidas atque infirmas, magis autem profanas
et exsecrabiles vel reprobabiles arbitratur, huiusmodi
condemnatus sit.
521 273 Can. 19. Si quis ea, quae scelerosi haeretici

sapiunt, indubitanter professus atque intelligens, per
inanem proterviam dicit haec pietatis esse dogmata,
quae tradi derunt ab initio speculatores et ministri verbi,
hoc est dicere, sanctae et universales quinque Synodi,
calumnians utique ipsos sanctos Patres et memoratas
sanctas quinque Synodos, in deceptione simplicium, vel
susceptione suae profanae perfidiae, huiusmodi
condemnatus sit.

quocunque modo, aut verbo, aut tempore, aut loco
terminos removens illicite, quos posuerunt firmius sancti
catholicae Ecclesiae Patres (Prov22, 28), id est, sanctae
et universales quinque Synodi, novitates temere
exquirere, et fidei alterius expositiones, aut libellos, aut
epistolas, aut conscripta, aut subscriptiones, aut
testimonia falsa, aut synodos, aut gesta monumentorum,
aut ordinationes vacuas ecclesiasticae regulae incognitas
aut loci servaturas incongruas et irrationabiles, et
compendiose, si quid aliud impiissimis haereticis
consuetum est agere, per diabolicam operationem
tortuose et callide agit contra pias orthodoxorum
catholicae Ecclesiae, hoc est dicere, paternas eius et
synodales praedicationes, ad eversionem sincerissimae in
Dominum Deum nostrum confessionis, et usque in finem
sine poenitentia permanet haec impie agens, huiusmodi
in saecula saeculorum condemnatus sit, " et dicat omnis
populus: fait fait " (Ps 105, 48).

206

Concile de Tolede XI, commencé le 7 novembre 675;
Symbole
525 275 (1) Confitemur et credimus sanctam atque
ineffabilem Trinitatem, Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum, unum Deum naturaliter esse unius substantiae,
unius naturae, unius quoque maiestatis atque virtutis.
(2) Et Patrem quidem non genitum, non creatum, sed
ingenitum profitemur. Ipse enim a nullo originem ducit, ex
quo et Filius nativitatem et Spiritus Sanctus processionem
accepit. Fons ergo ipse et origo est totius divinitatis.
(3) Ipse quoque Pater est essentiae suae qui de ineffabili
substantia Filium (al.: Pater, essentia quidem ineffabilis,
substantiae suae Filium) ineffabiliter genuit nec tamen
aliud quam quod ipse est, genuit: Deus Deum, lux lucem;
ab ipso est ergo " omnis paternitas in caelo et in terra "
(Eph 3,15).
526 276 (4) Filium quoque de substantia Patris sine initio
ante saecula natum, nec tamen factum esse fatemur: quia
nec Pater sine Filio, nec Filius aliquando exstitit sine
Patre.
(5) Et tamen non sicut Filius de Patre, ita Pater de Filio,
quia non Pater a Filio, sed Filius a Patre generationem
accepit. Filius ergo Deus de Patre, Pater autem Deus, sed
non de Filio; Pater quidem Filii, non Deus de Filio: ille
autem Filius Patris et Deus de Patre. Aequalis tamen per
omnia Filius Deo Patri: quia nec nasci coepit aliquando,
nec desiit.
(6) Hic etiam unius cum Patre substantiae creditur,
propter quod et omoousioV Patri dicitur, hoc est eiusdem
cum Patre substantiae; omoV enim graece unum, ousia
vero substantia dicitur, quod utrumque coniunctum sonat
'una substantia'. Nec enim de nihilo, neque de aliqua alia
substantia, sed de Patris utero, id est, de substantia eius
idem Filius genitus vel natus esse credendus est.
207
(7) Sempiternus ergo Pater, sempiternus et Filius. Quod si

semper Pater fuit, semper habuit Filium, cui Pater esset:
et ob hoc Filium de Patre natum sine initio confitemur.
(8) Nec enim eundem Filium Dei, pro eo, quod de Patre sit
genitus, desectae naturae portiunculam nominamus; sed
perfectum Patrem, perfectum Filium sine diminutione,
sine desectione genuisse asserimus, quia solius divinitatis
est inaequalem Filium non habere.
(9) Hic etiam Filius Dei natura est Filius, non adoptione,
quem Deus Pater nec voluntate nec necessitate genuisse
credendus est; quia nec ulla in Deo necessitas capit (al.
cadit), nec voluntas sapientiam praevenit.
527 277 (10) Spiritum quoque Sanctum, qui est tertia in
Trinitate persona, unum atque aequalem cum Deo Patre
et Filio credimus esse Deum, unius substantiae, unius
quoque esse naturae: non tamen genitum vel creatum,
sed ab utrisque procedentem, amborum esse Spiritum.
(11) Hic etiam Spiritus Sanctus nec ingenitus nec genitus
creditur: ne aut si ingenitum dixerimus, duos Patres
dicamus, aut si genitum, duos Filios praedicare
monstremur: qui tamen nec Patris tantum nec Filii tantum,
sed simul Patris et Filii Spiritus dicitur.
(12) Nec enim de Patre procedit in Filium, vel de Filio
procedit ad sanctificandam creaturam, sed simul ab
utrisque processisse monstratur; quia caritas sive
sanctitas amborum esse agnoscitur.
(13) Hic igitur Spiritus Sanctus missus ab utrisque sicut
Filius (a Patre) creditur; sed minor a Patre et Filio non
habetur, sicut Filius propter assumptam carnem minorem
se Patre et Spiritu Sancto esse testatur.
528 278 (14) Haec est sanctae Trinitatis relata narratio:
quae non triplex, sed Trinitas et dici et credi debet. Nec
recte dici potest, ut in uno Deo sit Trinitas, sed unus Deus
Trinitas.
(15) In relativis vero personarum nominibus Pater ad
Filium, Filius ad Patrem, Spiritus Sanctus ad utrosque
refertur: quae cum relative tres personae dicantur, una
tamen natura vel substantia creditur
208
(16) Nec sicut tres personas, ita tres substantias

praedicamus, sed unam substantiam tres autem
personas.
(17) Quod enim Pater est, non ad se, sed ad Filium est; et
quod Filius est, non ad se, sed ad Patrem est; similiter et
Spiritus Sanctus non ad se, sed ad Patrem et Filium
relative refertur: in eo quod Spiritus Patris et Filii
praedicatur.
(18) Item cum dicimus Deum (" Deus "), non ad aliquid
dicitur, sicut Pater ad Filium vel Filius ad Patrem vel
Spiritus Sanctus ad Patrem et Filium, sed ad se specialiter
dicitur Deus.
529 279 (19) Nam et si de singulis personis interrogemur,
Deum necesse est fateamur. Deus ergo Pater, Deus Filius,
Deus Spiritus Sanctus singulariter dicitur: nec tamen tres
dii, sed unus est Deus.
(20) Item et Pater omnipotens et Filius omnipotens et
Spiritus Sanctus omnipotens singulariter dicitur: nec
tamen tres omnipotentes, sed unus omnipotens, sicut et
unum lumen, unumque principium praedicatur.
(21) Singulariter ergo, et unaquaeque persona plenus
Deus et totae tres personae unus Deus confitetur (sic!) et
creditur: una illis vel indivisa atque aequalis Deitas,
maiestas sive potestas, nec minoratur in singulis, nec
augetur in tribus; quia nec minus aliquid habet, cum
unaquaeque persona Deus singulariter dicitur, nec
amplius, cum totae tres personae unus Deus
enuntia(n)tur.
530 280 (22) Haec ergo sancta Trinitas, quae unus et
verus est Deus, nec recedit a numero, nec capitur numero.
In relatione enim personarum numerus cernitur; in
divinitatis vero substantia, quid numeratum sit, non
comprehenditur. Ergo (in) hoc solum numerum insinuant,
quod ad invicem sunt et in hoc numero carent, quod ad se
sunt.
(23) Nam ita huic sanctae Trinitati unum naturale
convenit nomen ut in tribus personis non possit esse
plurale. Ob hoc ergo credimus illud in sacris litteris
209
dictum: " Magnum Dominus noster et magna virtus eius et

sapientiae eius non est numerus " (Ps 146, 5).
(24) Nec quia tres has personas esse diximus unum Deum,
eundem esse Patrem quem Filium, vel esse Filium eum,
qui est Pater, aut eum, qui Spiritus Sanctus est, vel
Patrem vel Filium dicere poterimus.
(25) Non enim ipse est Pater qui Filius, nec Filius ipse qui
Pater, nec Spiritus Sanctus ipse qui est vel Pater vel Filius,
cum tamen ipsum sit Pater quod Filius, ipsum Filius quod
Pater, ipsum Pater et Filius quod Spiritus Sanctus: id est,
natura unus Deus.
(26) Cum enim dicimus non ipsum esse Patrem quem
Filium, ad personarum distinctionem refertur. Cum autem
dicimus ipsum esse Patrem quod Filium, ipsum Filium
quod Patrem, ipsum Spiritum Sanctum quod Patrem et
Filium, ad naturam, qua Deus est, vel substantiam
pertinere monstratur, quia substantia unum sunt:
personas enim distinguimus, non deitatem separamus.
531 (27) Trinitatem igitur in personarum distinctione
agnoscimus, unitatem propter naturam vel substantiam
profitemur, Tria ergo ista unum sunt, natura scilicet, non
persona.
(28) Nec tamen tres istae personae separabiles aesti
mandae sunt, cum nulla ante aliam, nulla post aliam,
nulla sine alia vel exstitisse, vel quidpiam operasse
aliquando credatur.
(29) Inseparabiles enim inveniuntur et in eo quod sunt, et
in eo quod faciunt: quia inter generantem Patrem et
generatum Filium vel procedentem Spiritum Sanctum
nullum fuisse credimus temporis intervallum, quo aut
genitor genitum aliquando praecederet, aut genitus
genitori deesset, aut procedens Spiritus Patre vel Filio
posterior appareret.
(30) Ob hoc ergo inseparabilis et inconfusa haec Trinitas
a nobis et praedicatur et creditur. Tres igitur personae
istae dicuntur, iuxta quod maiores definiunt, ut
agnoscantur, non ut separentur.
210
(31) Nam si attendamus illud, quod Scriptura sancta dicit

de Sapientia: " Splendor est lucis aeternae " (Sap 7,26):
sicut splendorem luci videmus inseparabiliter inhaerere,
sic confitemur Filium a Patre separari non posse.
(32) Tres ergo illas unius atque inseparabilis naturae
personas sicut non confundimus, ita separabiles
nullatenus praedicamus.
532 (33) Quando quidem ita nobis hoc dignata est ipsa
Trinitas evidenter ostendere, ut etiam in his nominibus,
quibus voluit sigillatim personas agnosci, unam sine
altera non permittat intelligi: nec enim Pater absque Filio
cognoscitur, nec sine Patre Filius invenitur.
(34) Relatio quippe ipsa vocabuli personalis personas
separari vetat, quas etiam, dum non simul nominat, simul
insinuat. Nemo autem audire potest unumquodque
istorum nominum, in quo non intelligere cogatur et
alterum.
(35) Cum igitur haec tria sint unum et unum tria, est
tamen unicuique personae manens sua proprietas. Pater
enim aeternitatem habet sine nativitate, Filius
aeternitatem cum nativitate, Spiritus vero Sanctus
processionem sine nativitate cum aeternitate.
533 282 (36) De his tribus pesonis solam Filii personam
pro liberatione humani generis hominem verum sine
peccato de sancta et immaculata Maria Virgine credimus
assumpsisse, de qua novo ordine novaque nativitate est
genitus; novo ordine, quia invisibilis divinitate, visibilis
monstratur in carne; nova autem nativitate est genitus,
quia intacta virginitas et virilem coitum nescivit et
foecundatam per Spiritum Sanctum carnis materiam
ministravit.
(37) Qui partus virginis nec ratione colligitur, nec
exemplo monstratur; quod si ratione colligitur, non est
mirabile; si exemplo, non erit singulare.
(38) Nec tamen Spiritus Sanctus Pater esse credendus est
Filii, pro eo quod Maria eodem Spiritu Sancto
obumbrante concepit: ne duos patres Filii videamur
asserere, quod utique nefas est dici.
211
534 283 (39) In quo mirabili conceptu, aedificante sibi

Sapientia domum, " Verbum caro factum est et habitavit
in nobis " (Jo 1,14). Nec tamen Verbum ipsum ita in carne
conversum atque mutatum est, ut desisteret Deus esse,
qui homo esse voluisset; sed ita Verbum caro factum est,
ut non tantum ibi sit Verbum Dei et hominis caro, sed
etiam rationalis hominis anima; atque hoc totum et Deus
dicatur propter Deum et homo propter hominem.
(40) In quo Dei Filio duas credimus esse naturas; unam
divinitatis, alteram humanitatis, quas ita in se una Christi
persona univit, ut nec divinitas ab humanitate, nec
humanitas a divinitate possit aliquando seiungi.
(41) Unde perfectus Deus, perfectus et homo in unitate
personae unus (unius) est Christus; nec tamen, quia duas
diximus in Filio esse naturas, duas causabimus in eo esse
personas; ne Trinitati, quod absit, accedere videatur
quaternitas.
(42) Deus enim Verbum non accepit personam hominis,
sed naturam, et in aeternam personam divinitatis
temporalem accepit substantiam carnis.
535 284 (43) Item cum unius substantiae credamus esse
Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, non tamen dicimus,
ut huius Trinitatis unitatem Maria Virgo genuerit, sed
tantummodo Filium, qui solus naturam nostram in unitate
personae suae assumpsit.
(44) Incarnationem quoque huius Filii Dei tota Trinitas
operasse credenda est, quia inseparabilia sunt opera
Trinitatis. Solus tamen Filius formam servi accepit (cf Phil
2.7) in singularitate personae, non in unitate divinae
naturae, in id quod est proprium Filii, non quod commune
Trinitati:
(45) quae forma illi ad unitatem personae coaptata est,
id est ut Filius Dei et Filius hominis unus sit Christus. Item
idem Christus in his duabus naturis, tribus exstat
substantiis: Verbi, quod ad solius Dei essentiam
referendum est, corporis et animae, quod ad verum
hominem pertinet.
212
536 (46) Habet igitur in se geminam substantiam

divinitatis suae et humanitatis nostrae.
(47) Hic tamen per hoc quod de Deo Patre sine initio
prodiit, natus tantum, (nam) neque factus, neque
praedestinatus accipitur; per hoc tamen quod de Maria
Virgine natus est, et natus et factus et praedestinatus
esse credendus est.
(48) Ambae tamen in illo generationes mirabiles, quia et
de Patre ante saecula sine matre est genitus, et in fine
saeculorum de matre sine patre est generatus; qui tamen
secundum quod Deus est, creavit Mariam, secundum quod
homo, creatus est a Maria: ipse et pater Mariae matris et
filius.
(49) Item per hoc quod Deus, est aequalis Patri; per hoc
quod homo, minor est Patre.
(50) Item et maior et minor seipso esse credendus est: in
forma enim Dei etiam ipse Filius se ipso maior est,
propter humanitatem assumptam, qua divinitas maior est;
in forma autem servi se ipso minor est, id est, humanitate,
quae minor divinitate accipitur.
(51) Nam sicut per assumptam carnem non tantum a
Patre, sed a seipso minor accipitur, ita secundum
divinitatem quae aequalis (coaequalis) est Patri, et ipse
et Pater maior est homine, quem sola Filii persona
assumpsit.
537 (52) Item in eo, quod quaeritur, utrum posset Filius sic
aequalis et minor esse Spiritu Sancto, sicut Patri nunc
aequalis, nunc minor (Patre) creditur esse, respondemus:
Secundum formam Dei aequalis est Patri et Spiritui
Sancto, secundum formam servi minor est et a Patre et a
Spiritu Sancto: quia nec Spiritus Sanctus nec Deus Pater,
sed sola Filii persona suscepit carnem, per quam minor
esse creditur illis personis duabus.
(53) Item hic Filius a Deo Patre et Spiritu Sanclo
inseparabiliter discretus creditur esse persona, ab
homine autem assumpto (assumpta) natura. Item cum
homine exstat persona, cum Patre vero et Spiritu Sancto
natura divinitatis sive substantia.
213
538 (54) Missus tamen Filius non solum a Patre, sed a

Spiritu Sancto missus esse credendus est: in eo quod ipse
per prophetam dicit: 'Et nunc Dominus misit me et Spiritus
eius' (cf. Is 48,16).
(55) A seipso quoque missus accipitur: pro eo quod
inseparabilis non solum voluntas, sed operatio totius
Trinitatis agnoscitur.
(56) Hic enim, qui ante saecula unigenitus est vocatus,
temporaliter primogenitus factus est: unigenitus propter
deitatis substantiam, primogenitus propter assumptae
carnis naturam.
539 284 (57) In qua suscepta hominis forma juxta
evangelicam veritatem sine peccato conceptus, sine
peccato natus, sine peccato mortuus creditur, qui solus
pro nobis "peccatum est factus" (cf Cor2 5.21), id est,
sacrificium pro peccatis nostris.
(58) Et tamen passionem ipsam, salva divinitate sua, pro
delictis nostris sustinuit, motique adjudicatus et cruci
veram carnis mortem excepit, tertio quoque die virtute
propria sua suscitatus e sepulchro surrexit.
540 (59) Hoc ergo exemplo Capitis nostri confitemur
veram fieri resurrectionem carnis omnium mortuorum.
(60) Nec in aÎrea vel qualibet alia carne (ut quidam
delirant) surrecturos nos credimus, sed in ista qua
vivimus, consistimus et movemur.
(61) Peracto huius sanctae resurrectionis exemplo idem
Dominus noster atque Salvator paternam ascendendo
sedem repetiit, de qua numquam per divinitatem
discessit.
(62) Illic ad dexteram Patris sedens, exspectatur in finem
saeculorum iudex omnium vivorum et mortuorum.
(63) Inde cum sanctis omnibus (Angelis et hominibus)
veniet ad faciendum iudicium, reddere unicuique
mercedis propriae debitum, prout quisque gesserit
incorpore nositus sive bonum, sive malum (cf 2 Cor 5, 10).
(64) Ecclesiam sanctam catholicam pretio sui sanguinis
comparatam cum eo credimus in perpetuum regnaturam.
214
(65) Intra cuius gremium constituti unum baptisma

credimus et confitemur in remissionem omnium
peccatorum. (66) Sub qua fide ct resurrectinnem
mortuorum veraciter redimus et futuri saeculi gaudia
exspectamus.
(67) Hoc tantum orandum nobis est et petendum. ut, cum
peracto finitoque Judicio tradiderit Filius regnum Deo
Patri (cf. I Cor 15, 24), participes nos efficiat regni sui, ut
per hanc fidem, qua illi inhaesimus, cum illo sine fine
regnemus.
541 (68) Haec est confessionis nostrae fides exposita, per
quam omnium haereticorum dogma perimitur, per quam
fidelium corda mundantur, per quam etiam ad Deum
gloriose acceditur... (ascenditur in saecula saeculorum.
Amen).
Saint Agathon, Ep. 'Consideranti mihi' ad imperatores,

27 mars 680
542 Hic igitur status est evangelicae atque apostolicae
fidei regularisque traditionis, ut confitentes sanctam et
inseparabilem Trinitatem, id est Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum, unius esse deitatis, unius naturae et
substantiae sive essentiae, unius eam praedicemus et
naturalis voluntatis, virtutis, operationis, dominationis,
maiestatis, potestatis et gloriae. Et quidquid de eadem
sancta Trinitate essentialiter dicitur, singulari numero
tamquam de una natura trium consubstantialium
personalrum comprehendamus regulari ratione hoc
instituti.
543 Cum vero de uno earumdem trium personarum ipsius

sanctae Trinitatis Filio Dei, Deo Verbo, et de mysterio
adorandae eius secundum carnem dispensationis
confitemur, omnia duplicia unius eiusdemque Domini
Salvatoris nostri Iesu Christi secundum evangelicam
traditionem asserimus, id est, duas eius naturas
praedicamus, divinam scilicet et humanam, ex quibus et
215
in quibus etiam post admirabilem atque inseparabilem

unitionem subsistit. Et unamquamque eius naturam,
proprietatem naturalem habere confitemur, et habere
divinam omnia quae divina sunt et humanam omnia quae
humana sunt absque ullo peccato. Et utrasque unius
eiusdem Dei Verbi incarnati, id est, humanati, inconfuse,
inseparabiliter, immutabiliter esse cognoscimus, sola
intelligentia, quae unita sunt, discernente, propter
confusionis dumtaxat errorem. Aequaliter enim et
divisionis et commistionis detestamur blasphemiam.
544 Cum duas autem naturas duasque naturales

voluntates et duas naturales operationes confitemur in
uno Domino nostro Iesu Christo, non contrarias eas nec
adversas ad alterutram dicimus ... nec tamquam
separatas in duabus personis vel subsistentiis, sed duas
dicimus eundemque Dominum n. Iesum Christum, sicut
naturas, ita et naturales in se voluntates et operationes
habere, divinam scilicet et humanam: divinam quidem
voluntatem et operationem habere ex aeterno cum
coessentiali Patre communem; humanam temporaliter ex
nobis cum nostra natura susceptam....
545 Porro apostolica Christi Ecclesia... ex proprietatibus

naturalibus unamquamque harum Christi naturarum
perfectam esse cognoscit, et quidquid ad proprietates
naturarum pertinet, duplicia omnia confitetur, quia ipse
Dn. n. Iesus Christus et Deus perfectus est et homo
perfectus est et ex duabus et in duabus naturis...
Consequenter itaque... duas etiam naturales voluntates in
eo et duas naturales operationes esse confitetur et
praedicat. Nam si personalem quisquam intelligat
voluntatem, dum tres personae in sancta Trinitate
dicuntur, necesse est, ut et tres voluntates personales et
tres personales operationes (quod absurdum est et nimis
profanum) dicerentur. Sin autem, quod fidei christianae
veritas continet, naturalis vo1untas est, ubi una haec
natura dicitur sanctae et inseparabilis Trinitatis,
216
consequenter et una naturalis voluntas et una naturalis

operatio intelligenda est. Ubi vero in una persona Domini
n. Iesu Christi Mediatoris Dei et hominum duas naturas, id
est divinam et humanam, confitemur, in quibus et post
admirabilem adunationem consistit, sicut duas unius
eiusdemque naturas, ita et duas naturales voluntates
duasque naturales operationes eius regulariter
confitemur.
Conc. romanum Ep. dogmat. synodalis 'Omnium bonorum

spes' ad
imperatores, 27 mars 680
546 Credentes in Deum Patrem... et in Filium eius... et in
Spiritum Sanctum, Dominum et vivificatorem, ex Patre
procedentem, cum Patre et Filio coadorandum et
conglorificandum: Trinitatem in unitate, et unitatem in
Trinitate, unitatem quidem essentiae, Trinitatem vero
personarum sive subsistentiarum; Deum Patrem
confitentes, Deum Filium, Deum Spiritum Sanctum, non
tres deos, sed unum Deum, Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum; non trium nominum subsistentiam, sed trium
subsistentiarum unam substantiam; quorum una essentia
sive substantia vel natura, id est, una deitas, una
aeternitas, una potestas, unum imperium, una gloria, una
adoratio, una essentialis eiusdem sanctae et
inseparabilis Trinitatis voluntas et operatio, quae omnia
condidit, dispensat et continet.
547 Confitemur autem unum eiusdem sanctae

coessentialis Trinitatis, Deum Verbum, qui ante saecula
de Patre natus est, in ultimis saeculorum temporibus pro
nobis nostraque salute descendisse de caelis, et
incarnatum de Spiritu Sancto et sancta, immaculata
semperque virgine gloriosa Maria, domina nostra, vere et
proprie Dei genitrice, secundum carnem scilicet ex ea
natum et vere hominem factum, eundem Deum verum
eundemque hominem verum, Deum quidem ex Deo Patre,
217
hominem autem ex virgine matre, incarnatum ex ea carne

animam habente rationalem et intellectualem;
consubstantialem eundem Deo Patri secundum Deitatem,
consubstantialemque nobis eundem ipsum secundum
humanitatem, et per omnia similem nobis absque solo
peccato, crucifixum pro nobis sub Pontio Pilato, passum
sepultumque et resurgentem...
548 288 Unum quippe eundemque Dominum nostrum

Iesum Christum, Filium Dei unigenitum, ex duabus et in
duabus substantiis inconfuse, incommutabiliter, indivise,
inseparabiliter subsistere cognoscimus nusquam sublata
differentia naturarum propter unitionem, sed potius salva
proprietate utriusque naturae et in unam personam
unamque subsistentiam concurrente, non in dualitatem
personarum dispertitum vel diversum, neque in unam
compositam naturam confusum: sed unum eundemque
Filium unigenitum, Deum Verbum, Dominum nostrum
Iesum Christum, neque alium in alio, neque alium et
alium, sed eundem ipsum in duabus naturis, id est, in
Deitate et humanitate, et post subsistentialem
adunationem cognoscimus: quia neque Verbum in carnis
naturam conversum est, neque caro in Verbi naturam
transformata est: permansit enim utrumque, quod
naturaliter erat: differentiam quippe adunatarum in eo
naturarum sola contemplatione discernimus, ex quibus
inconfuse, inseparabiliter et incommutabiliter est
compositus: unus enim ex utrisque et per unum utraque,
quia simul sunt et altitudo deitatis et humilitas carnis,
servante utraque natura etiam post adunationem sine
defectu proprietatem suam, et 'operante utraque forma
cum alterius communione quod proprium habet; Verbo
operante quod Verbi est, et carne exsequente quod
carnis est: quorum unum coruscat miraculis, aliud
succumbit iniuriis.' (DS 294). Unde consequenter, sicut
duas naturas, sive substantias, id est deitatem et
humanitatem, inconfuse, indivise, incommutabiliter eum
habere veraciter confitemur, ita quoque et duas naturales
218
voluntates et duas naturales operationes habere, utpote

perfectum Deum et perfectum hominem, unum
eundemque ipsum Dominum Iesum Christum (DS 501 ss.)
pietatis nos regula instruit, quia hoc nos apostolica atque
evangelica traditio, sanctorumque Patrum magisterium,
quos sancta apostolica atque catholica Ecclesia et
venerabiles Synodi suscipiunt, instituisse monstratur.
Concile de Constantinople III (oecum. VI); Sess. XIII,

28 mars 681
550 Retractantes dogmaticas epistolas, quae tamquam a
Sergio quondam patriarcha huius a Deo conservandae
regiae urbis scriptae sunt tam ad Cyrum, qui tunc fuerat
episcopus Phasidis, quam ad Honorium quondam papam
antiquae Romae, similiter autem et epistolam ab illo, id
est Honorio, rescriptam ad eundem Sergium (cf. DS 487),
hasque invenientes omnino alienas exsistere ab
apostolicis dogmatibus et a definitionibus sanctorum
conciliorum et cunctorum probabilium Patrum, sequi vero
falsas doctrinas haereticorum: eas omnino abiicimus et
tamquam animae noxias exsecramur.
551 Quorum autem, id est eorumdem, impia exsecramur

dogmata, horum et nomina a sancta Dei Ecclesia proiici
iudicavimus, id est Sergii..., qui aggressus est de
huiusmodi impio dogmate conscribere, Cyri Alexandriae,
Pyrrhi, Pauli et Petri, qui et ipsi praesulatu functi sunt in
sede huius a Deo conservandae civitatis et similia iis
senserunt; ad haec et Theodori quondam episcopi
Pharani, quarum omniurn suprascriptarum personarum
mentionem fecit Agatho, sanctissimus ac ter beatissimus
papa antiquae Romae in suggestione, quam fecit ad
piissimum... imperatorem (DS 542ss) eosque abiecit
utpote contraria rectae fidei nostrae sentientes, quos
anathemati submitti detinimus.
219
552 Cum iis vero simul proiici a sancta Dei catholica

Ecclesia simulque anathematizari praevidimus et
Honorium, qui fuerat papa antiquae Romae, eo quod
invenimus per scripta, quae ab eo facta sunt ad Sergium,
quia in omnibus eius mentem secutus est et impia
dogmata confirmavit.
553 289 Quae praesens sancta et univesalis Synodus

fideliter suscipiens et expansis manibus amplectens tam
suggestionem, quae a sanctissimo ac beatissimo
Agathone Papa antiquae Romae facta est ad
Constantinum, piissimum atque fidelissimum nostrum
imperatorem, quae nominatim abjecit eos, qui docuerunt
vel praedicaverunt, sicut superus dictum est, unam
voluntatem et unam operationem in incarnationis
dispensatione Domini nostri Jesu Christi veri Dei nostri (cf
DS548), adaeque amplexa est et alteram synodalem
suggestionem, quae missa est a sacro Concilio, quod est
sub eodem sanctissimo Papa centum viginti quinque Deo
amabilium episcoporum, ad ejus a Deo instructam
tranquillitatem, utpote consonantes sancto
Chalcedonensi Concilio (cf DS300ss) et tomo sacerrimi ac
beatissimi Papae ejusdem antiquae Romae Leonis, qui
directus est ad sanctum Flavianum (cf DS290ss), quem et
columnam rectae fidei hujusmodi Synodus appellavit.
554 290 Ad haec et synodicis epistolis, quae scripta sunt

a beato Cyrillo adversus impium Nestorium et ad
orientales episcopos: (Synodus) assecuta quoque sancta
V universalia Concilia et sanctos atque probabiles Patres,
consonanterque confitetur definiens Dominum nostrum
Jesum Christum verum Deum nostrum, unum de sancta et
consubstantiali et vitae originem praebente Trinitate,
perfectum in deitate, et perfectum eundem in
humanitate, Deum vere et hominem vere, eundem ex
anima rationali et corpore; consubstantialem Patri
secundum deitatem, et consubstantialem nobis secundum
220
humanitatem, per omnia similem nobis absque peccato

(Heb 4.15).
555 290 ante saecula quidem ex Patre genitum secundum

deitatem, in ultimis diebus autem eundem propter nos et
propter nostram salutem de Spiritu Sancto et Maria
Virgine proprie et veraciter Dei genitrice secundum
humanitatem, unum eundemque Christum Filium Dei
unigenitum in duabus naturis inconfuse, inconvertibiliter,
inseparabiliter, indivise cognoscendum, nusquam
exstinctaz harum naturarum differentia propter
unitionem, salvataque magis proprietate utriusque
naturae, et in unam personam, et in unam subsistentiam
concurrente, non in duas personas partitum vel divisum,
sed unum eundemque unigenitum Filium Dei Verbum
Dominum Jesum Christum, juxta quod olim Prophetae de
eo et ipse nos Dominus JesusChristus erudivit, et
sanctorum Patrum nobis tradidit symbolum.
556 291 Et duas naturales voluntates in eo, et duas

naturales operationes indivise, inconvertibiliter,
inseparabiliter, inconfuse secundum sanctorum Patrum
doctrinam adaeque praedicamus; et duas naturales
voluntates non contrarias, absit, juxta quod impii
asseruerunt haeretici, sed sequentem ejus humanam
voluntatem et non resistentem vel eluctantem, sed potius
et subjectam divinae ejus atque omnipotenti voluntati.
Oportebat enim carnis voluntatem moveri, subici vero
voluntati divinae, juxta sapientissimum Athanasium. Sicut
enim ejus caro Dei Verbi dicitur et est,ita et naturalis
carnis ejus voluntas propria Dei Verbi dicitur et est, sicut
ipse ait: Quia descendi de caelo, non ut faciam
voluntatem meam, sed ejus qui misit me Patris (Jo 6.38),
suam propriam dicens voluntatem, quae erat carnis ejus.
Nam et caro propria ejus facta est. Quemadmodum enim
sanctissima atque immaculata animata ejus caro
deificata non est perempta, sed in proprio sui statu et
ratione permansit: ita et humana ejus voluntas deificata
221
non est perempta, salvata est autem magis,secundum

deiloquum Gregorium dicentem: "Nam illius velle, quod in
Salvatore intelligitur, non est contrarium Deo, deificatum
totum" (Oratio 30, c.12).
557 Duas vero naturales operationes indivise,

inconvertibiliter, inconfuse, inseparabiliter in eodem
Domino nostro Jesu Christo vero Deo nostro glorificamus,
hoc est, divinam operationem et humanam operationem,
secundum divinum praedicatorem Leonem apertisime
asserentem: " agit enim utraque forma cum alterius
communione quod proprium est, Verbo scilicet operante
quod Verbi est, et carne exsequente quod carnis est " (cf
DS 294). Nec enim in quoquam unam dabimus naturalem
operationem Dei et creaturae, ut neque quod creatum
est, in divinam educamus essentiam, neque quod eximium
est divinae naturae, ad competentem creaturis locum
deiciamus. Unius enim ejusdemque tam miracula
quamque passiones cognoscimus, secundum aliud et
aliud earum ex quibus est, naturarum et in quibus habet
esse, sicut admirabilis inquit Cyrillus. (DS 558) Undique
igitur inconfusum atque indivisum conservantes, brevi
voce cuncta proferimus: unum sanctae Trinitatis et post
incarnationem Dominum nostrum Jesum Christum verum
Deum nostrum esse credentes, asserimus, duas ejus esse
naturas in una ejus radiantes subsistentia, in qua tam
miracula quamque passiones per omnem sui
dispensativam conversationem, non per phantasiam,sed
veraciter demonstravit, ob naturalem differentiam in
eadem una subsistentia cognoscendam, dum cum alterius
communione utraque natura indivise et inconfuse propria
vellet atque operaretur: juxta quam rationem et duas
naturales voluntates et operationes confitemur, ad
salutem humani generis convenienter in eo concurrentes.
559 293 His igitur cum omni undique cautela auque

diligentia a nobis formatis, definimus, aliam fidem nulli
licere proferre aut conscribere componereve aut sapere
222
vel etiam aliter docere. Qui vero praesumpserint fidem

alteram componere vel proferre vel docere, vel tradere
aliud symbolum volentibus converti ad agnitionem
veritatis ex gentilitate vel Judaismo aut ex qualibet
haeresi : aut qui novitatem vocis, vel sermonis
adinventionem ad subversionem eorum, quae nunc a
nobis determinata sunt introducere: hos siquidem
episcopi fuerint aut clerici, alienos esse, episcopos
quidem ab episcopatu, clericos vero a clero: sin autem
monachi fuerint vel laici, etiam anathematizari eos.
Saint Léon II, Ep. 'Regi regum' à l'empereur Constantin IV,

août 682
561 Cognovimus enim, quod sancta et universalis et
magna sexta Synodus (C'politana III) eadem, quae et
universum concilium assidens huic Sanctae Sedi
Apostolicae (Romanam a.680) ... senserit, ... atque
concorditer nobiscum confessa est: Unum esse de sancta
et inseparabili Trinitate nostrum Dominum Jesum
Christum, ex duabus et in duabus naturis inconfuse,
inseparabiliter, indivise consistentem, ut vere Deum
perfectum et hominem perfectum eumdem ipsum,
salvaque proprietate uniuscuiusque in eo convenientium
naturarum, eumdem ipsum divina operatum ut hominem,
absque solo peccato: et duas idcirco naturales voluntates
duasque naturales operationes eum habere veraciter
praedicavit, per quae principaliter et naturarum eius
veritas demonstratur, usque ad cognoscendam profecto
differentiam, quarum sunt naturarum, ex quibus et in
quibus unus idemque Dominus noster Iesus Christus
consistit; per quae revera probavimus, hanc sanctam...
sextam Synodum ... apostolicam praedicationem
inoffenso pede fuisse secutam, sanctorumque et
universalium quinque conciliorum definitionibus in
omnibus consentientem, nihil super statuta orthodoxae
fidei augentem aut minuentem, sed regiam et
evangelicam semitam rectissime gradientem, et in his
223
atque per eos sacrorum dogmatum lima et probabilium

catholicae Ecclesiae Patrum doctrina servata est...
562 Et quia (Synodus C'polit.) definitionem rectae fidei...

plenissime praedicavit, quam et Apostolica Sedes beati
Petri Apostoli... veneranter suscepit, idcirco et Nos, et per
Nostrum officium haec veneranda Sedes Apostolica
concorditer ac unanimiter his quae definita sunt ab ea
consentit et beati Petri auctoritate confirmat ...
563 Pariterque anathematizamus novi erroris inventores,

id est Theodorum Pharanitanum episcopum, Cyrum
Alexandrinum, Sergium, Pyrrhum . . . necnon et Honorium,
qui hanc apostolicam Ecclesiam non apostolicae
traditionis doctrina lustravit, sed profana proditione
immaculatam fidem subvertere conatus est (graeca
recensio: = maculari permisit).
Concile de Tolede XIV, 14-20 novembre 684

564 (c. 8) At nunc nos... (fidelibus) praedicamus, brevi
admodum definitione collecta, ut in una (enim) Christi Filii
Dei persona duarum naturarum individuas proprietates
agnoscant, sicut indivisas atque inseparabiles, ita
inconfusas et inconvertibiles permanere, unam deitatis
alteram hominis, unam qua ex Deo Patre est genitus,
alteram qua ex Maria virginegeneratus (generatur).
Utraque ergo ei generatio plena utraque perfecta, nihil
minus ex deitate habens, nihil imperfectum ex humanitate
suscipiens, non naturarum geminatione divisus, non
persona geminatus, sed plenus Deus plenusque homo
absque omni peccato in singularitate personae unus est
Christus. Unus igitur in utraque natura consistens et
divinitatis signis effulget et humanitatis passionibus
subiacet. Nec enim alter ex Patre, alter ex matre est
genitus, cum tamen aliter de Patre, aliter de matre sit
natus: ipse tamen in utroque naturarum genere non
divisus, sed unus idemque et Dei et hominis filius; ipse
224
vivit moriens, ipse moritur vivens; ipse impassibilis

patiens ipse passioni non subiacens nec deitate
succumbens nec humanitate passioni se subtrahens;
habens ex deitatis natura non posse mori, habens ex
humanitatis substantia et nolle et posse mori; ex una
immortalis habetur, ex altera mortalium condicione
resolvitur; habens in aeterna divinitatis voluntate quod
(quo) susceptum hominem sumeret, habens in suscepti
hominis voluntate, ut humana voluntas Deo subdita esset.
Unde et ipse dicit ad Patrem: 'Pater, non mea voluntas,
sed tua fiat' (Lc 22,42), alteram videlicet ostendens
voluntatem divinitatis qua susceptus est homo, alteram
hominis qua oboediendum est Deo. - (c. 9) Et ideo
secundum harum duarum differentiam naturarum, duarum
quoque inseparabilium proprietates praedicandae sunt
voluntatum et operum. - (c. 10)... Si quis igitur Iesu Christo
Dei Filio ex utero Mariae virginis nato aliquid aut
divinitatis imminuit aut de suscepta humanitate subducit,
excepta sola lege peccati, et eum non verum Deum
hominemque perfectum in una persona subsistentem
sincerissime credit, anathema sit.

Concile de Tolede XV, commencé le 11 mai 688
566 294 (1)... Invenimus, quod in libro illo Responsionis
fidei nostrae, quem per Petrum regionarium Romanae
Ecclesiae miseramus, id primum capitulum iam dicto
papae (Benedicto II) incaute visum fuisset a nobis
positum, ubi nos secundum divinam essentiam diximus:
'Voluntas genuit voluntatem, sicut et sapientia
sapientiam'; quod vir ille in incuriosa lectionis
transcursione praeteriens existimavit haec ipsa nomina
iuxta relativum, aut secundum comparationem humanae
mentis nos posuisse: et ideo ipsa renotatione sua ita nos
225
admonere iussus est, dicens: 'Naturali ordine

cognoscimus, quia verbum ex mente originem ducit, sicut
ratio et voluntas, et converti non possunt ut dicatur: quia
sicut verbum et voluntas de mente procedit, ita et mens
de verbo aut voluntate; et ex ista comparatione visum est
Romano Pontifici, voluntatem ex voluntate non posse dici'.
Nos autem non secundum hanc comparationem humanae
mentis, nec secundum relativum, sed secundum
essentiam diximus: Voluntas ex voluntate, sicut et
sapientia ex sapientia. Hoc enim est Deo esse, quod
velle: hoc velle, quod sapere. Quod tamen de homine dici
non potest. Aliud quippe est homini id, quod est sine
velle, et aliud velle etiam sine sapere. In Deo autem non
est ita, quia simplex ita natura est, et ideo hoc est illi
esse, quod velle, quod sapere...
567 295 (4) Ad secundum quoque retractandum capitulum

transeuntes, quo idem Papa incaute nos dixisse putavit,
tres substantias in Christo Dei Filio profiteri: sicut nos non
pudebit, quae sunt vera defendere, ita forsitan quosdam
pudebit, quae vera sunt ignorare. Quis enim nesciat,
unumquemque hominem duabus constare substantiis,
animae scilicet et corporis? (Provocatur ad 2 Cor 4, 16 et
Ps 62, 2)...
(5) Contra quam regulam invenimus item in Scripturis aut
carne plerumque nominata totum hominem posse intelligi
aut anima sola interdum nominata totius hominis
perfectionem agnosci. Quapropter natura divina
humanae sociata naturae possunt et tres proprie et duae
tropice appellari substantiae. Sed aliud est, cum per
proprietatem totus homo exprimitur, aliud, cum a parte
totus intelligitur. Est enim quidam modus locutionis, qui
frequenter in Scripturis divinis positus invenitur, quo
significatur a parte totum : hic etiam tropus apud
grammaticos 'synecdoche' dicitur.
Concile de Tolede XVI, commencé le 2 mai 693; Symbole

226
568 (art. 1) Credimus et confitemur omnium creaturarum,

quae trinis rerum machinis continentur, auctricem atque
conservatricem individuam Trinitatem:
(2) id est Patrem, qui est totius fons et origo divinitatis;
Filium, qui est plena imago Dei propter expressam in se
paternae claritatis unionem, ante omnium saeculorum
eventu ex Patris intimo ineffabiliter genitus; Spiritum vero
Sanctum ex Patre Filioque absque aliquo initio
procedentem.
569 (3) Qui tres, quamquam personarum secernantur
distinctione, numquam tamen separantur potentiae
maiestate : inseparabilis nempe aequalitatis eorum
insinuatur divinitas. Et tamen, quamvis Pater genuerit
Filium, nec ideo Filius sit idem qui Pater, neque Pater sit
ipse qui Filius, sed nec Spiritus Sanctus Pater sit Filiusque,
sed tantum Patris Filiique Spiritus eidem Patri et Filio
etiam ipse coaequalis.
(4) Nequaquam in hac sancta Trinitate quicquam creatum
servum famulumque convenit credi, nec adventitium vel
subintroductum tamquam ei aliquando acciderit, quod
constet eam aliquando minime habuisse, condecet
autumari....
(6) Quarum tamen personarum, quamvis in hoc, quod ad
se sunt, nulla possit separabilitas inveniri, in hoc vero,
quod ad distinctionem adtinet, sunt quaedam, quae
specialius unicuique possint pertinere personae: scilicet,
quod Pater a nullo originem sumpsit, Filius Patre
generante exsistit, Spiritus quoque Sanctus ex Patris
Filiique unione procedit....
(10) Et ista dicentes non personarum confundimus
proprietates, nec unionem substantiae separamus; nihil
etiam in eadem sancta Trinitate maius aut minus credere
oportet nihilque etiam imperfectum atque mutabile. ...
570 (12) Idcirco sunt quaedam, quae in hac sancta
Trinitate indiscrete oporteat confiteri. In hoc etenim, quod
ad se sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus, indiscrete
unus Deus credendus est Pater cum Filio et Spiritu Sancto.
Quod vero ad relativum adtinet, discrete personarum
227
trium est praedicanda proprietas, Evangelista

praedicante: Ite, docete omnes gentes in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti (cf. Mt 28,19). Relativum etenim
dicitur, quod una ad aliam persona referatur; nam
quando dicitur Pater, Filii nihilominus persona signatur, et
cum dicitur Filius, Pater ei sine dubio inesse monstratur.
(13) At nunc, quoniam Spiritus Sancti vocabulum, quo non
tota Trinitas significatur, sed tertia quae est in Trinitate
persona, quomodo secundum relativum ad Patris Filiique
referatur personam, nequaquam apertissime pateat pro
id scilicet, quia sicut dicimus Spiritum Sanctum Patris non
consequenter dicimus Patrem Spiritus Sancti, ne Filius
Spiritus Sanctus intellegatur; in aliis tamen vocabulis,
quibus eiusdem Sancti Spiritus signatur persona, ad
relativum pertinere dinoscitur.
(14) Igitur 'donum' specialiter Spiritum Sanctum
accipimus, quae in sancta praenoscitur Trinitate tertia
esse persona pro eo quod a Patre Filioque, cum quibus
unius essentiae per omnia creditur, fidelibus condonetur:
quapropter cum dicitur 'donum donatoris' et 'donator
doni', relativum haud dubie declaratur: quod etiam de
ipso vocabulo Spiritus Sancti inculpabiliter est
credendum.
571 (16) Unde, licet inseparabilia sint opera Trinitatis,
tamen fideliler profitemur..., quod non tota Trinitas
susceperit carnem, sed solus Filius Dei, qui est ante
saecula ex Dei Patris substantia genitus, in fine
saeculorum de virgine Maria evangelio est teste enixus,
qui ait: 'Verbum caro factum est et habitavit in nobis' (Jo
l,14)....
(18) ... Angeli oraculum, cum Spiritum Sanctum
superventurum in ea dicit, et virtutem Altissimi, qui est
Dei Patris Filius, obumbraturum eam praemonuit (cf: Lc
1,35), eiusdem Filii carni totam Trinitatem cooperatricem
esse monstravit.
(19) Quae scilicet virgo sicut ante conceptionem obtinuit
virginitatis pudorem, ita post partum nullam sensit
integritatis corruptionem; nam virgo concepit, virgo
228
peperit, et post partum incorruptelae pudorem sine

interceptione obtinuit. ...
572 (22) Ipse vero Dei Filius ab ingenito Patre genitus, a
vero verus, a perfecto perfectus, ab uno unus, a toto totus,
Deus sine initio, perfectum hominem de sancta et
inviolata Maria semper virgine adsumpsisse est
manifestus.
(23) Cui etiam, sicut hominis perfectionem adscribimus,
ita duas ei voluntates inesse, unam divinitatis suae, aliam
humanitatis nostrae, nihilominus credimus:
(24) quod etiam per quatuor Evangelistarum oracula
eiusdem Redemptoris nostri affatu evidentissime
declaratur; sic enim fatus est dicens: 'Pater mi, si
possibile est transeat a me calix iste; verumtamen non
sicut ego volo, sed sicut tu' vis (Mt 26, 39); et iterum: Non
veni voluntatem meam facere, sed voluntatem eius, qui
misit me (cf. Jo 6, 38) . . .
(25) Quibus etiam adlocutionibus demonstrat suam
voluntatem ad hominem retulisse adsumptum, Patris ad
divinitatem, in qua est idem unus et aequalis cum Patre:
quippe quantum ad divinitatis adtinet unitatem, non est
alia voluntas Patris, alia Filii; una enim est voluntas, ubi
una persistit divinitas. Quantum autem ad hominis
naturam adsumpti alia est voluntas deitatis suae, alia
etiam humanitatis nostrae.
(26) Proinde in hoc quod ait: 'Non sicut ego volo, sed sicut
tu' (Mt 26, 39), patule ostendit non velle id fieri quod
voluntate humani loquebatur affectus, sed propter quod
ad terras paterna voluntate descenderat, cuius tamen
Patris voluntas nequaquam contraria Filii voluntati
exstitit, quia quibus est divinitas una, non potest esse
voluntas diversa; et ubi in natura nihil potest diversitatis
accidere, ibi nihilominus enumerantur generaliter aliqua
numerosa.
573 296 (27) Igitur huius voluntatis sanctae vocabulum,
quamvis per comparativam similitudinem Trinitatis, qua
dicitur memoria, intellegentia et voluntas, ad personam
229
Sancti referatur Spiritus, secundum hoc autem, quod ad

se dicitur, substantialiter praedicatur.
(28) Nam voluntas Pater, voluntas Filius, voluntas Spiritus
Sanctus, quemadmodum Deus est Pater, Deus est Filius,
Deus est Spiritus Sanctus, et multa alia similia, quae
secundum substantiam dici ab his, qui catholicae fidei
veridici cultores exsistunt, nulla ratione ambigitur.
(29) Et sicut est catholicum dici Deum de Deo, lumen de
lumine, lucem de luce, ita verae fidei est proba adsertio,
voluntatem dici de voluntate, sicut sapientiam de
sapientia, essentiam de essentia: et veluti Deus Pater
genuit Filium Deum, ita voluntas Pater genuit Filium
voluntatem.
(30) Itaque quamquam secundum essentiam Pater
voluntas, Filius voluntas, Spiritus Sanctus voluntas, non
tamen secundum relativum unus esse credendus est,
quoniam alius est Pater qui refertur ad Filium, alius Filius
qui refertur ad Patrem, alius Spiritus Sanctus qui pro eo
quod de Patre Filioque procedit, ad Patrem Filiumque
refertur: non aliud, sed alius; quia quibus est unum esse in
deitatis natura, his est in personarum distinctione
specialis proprietas. ...
574 (35) Exemplum nobis sua resurrectione impendens,
sicut ille vivificans nos post duos dies tertio vivus
resurrexit a mortuis, sic nos etiam in huius saeculi fine
resurrecturos usquequaque credamus. Non in aeria, vel in
phantasticae visionis umbra, ut quorumdam improbanda
opinio praestruit, sed in veridicae carnis substantia, in
qua nunc sumus et vivimus, ac tempore iudicii coram
Christo et sanctis angelis eius adstantes unusquisque
referet corporis sui propria, prout gessit, sive bonum, sive
malum, recepturus ab eo aut pro propriis actibus
interminabilis beatitudinis regnum, aut pro suis sceleribus
perpetuae damnationis interitum.
575 (36) Huius etenim fidei Ecclesia sancta catholica,
baptismatis aqua abluta, Christi sanguine pretioso
redempta, quae neque in fide habet rugam neque
maculosi perfert operis notam (cf. Eph 5,23-27), insignibus
230
pollet, virtutibus cluit (al.: claruit), Sanctique Spiritus

donis referta coruscat.
(37) Quae etiam cum Iesu Christo Domino nostro capite
suo, cuius corpus esse nequaquam ambigitur, est
perenniter regnatura atque omnes, qui nunc in ea minime
consistunt sive constiterint aut ab ea recesserunt sive
recesserint aut peccata in ea relaxari diffidentiae malo
negaverint, nisi paenitudinis ope ad eam redierint et
quaeque Nicaena synodus..., Constantinopolitanus
conventus ..., Epheseni primi concilii amplecti auctoritas
sanxit atque Chalcedone sanctorum una nimitas vel
reliquorum conciliorum sive etiam omnium venerabilium
Patrum in fide sana recte viventium edicta custodire
praecipiunt, absque aliquo dubietatis naevo non
crediderint, perpetuae damnationis sententia ulciscentur
atque in fine saeculi cum diabolo eiusque sociis ignivomis
rogis cremabuntur.
Saint Grégoire II, Ep. 'Desiderabilem mihi' ad S.

Bonifatium,
22 Nov. 726
580 296a Quosdam baptizatos absque interrogatione
symboli ab adulteris et indignis presbyteris fassus es. In
his tua dilectio teneat antiquum morem Ecclesiae: quia,
quisquis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti
baptizatus est, rebaptizari liceat minime; non enim in
nomine baptizantis, sed in nomine Trinitatis huius gratiae
donum percepit. Et teneatur, quod Apostolus dicit: Unus
Deus, una fides, unum baptisma (Cf. Eph 4, 5). Doctrinam
vero spirit(u)alem talibus studiosius ut impertias
demandamus.
Saint Grégoire II, Lettre à l'empereur Léon III

(entre 726 et 730)
581 ( Versio:) Et dicis nos lapides et parietes ac tabellas
adorare. Non ita est, ut dicis, imperator; sed ut memoria
231
nostra excitetur, et ut custodia et imperita crassaque

mens nostra erigatur et in altum provehatur per eos,
quorum haec nomina et quorum appellationes et quorum
hae sunt imagines; et non tamquam deos, ut tu inquis;
absit! Non enim spem in illis habemus. Ac si quidem
imago sit Domini, dicimus : Domine Iesu Christe Fili Dei,
succurre et salva nos! Sin autem sanctae matris eius,
dicimus Sancta Dei genitrix Domini mater, intercede apud
Filium tuum verum Deum nostrum, ut salvas faciat animas
nostras! Sin vero martyris: Sancte Stephane, qui pro
Christo sanguinem tuum fudisti, qui ut protomartyr
loquendi confidentiam habes, intercede pro nobis! Et de
quovis martyre, qui passus est martyrium, ita dicimus.
tales per illos preces offerimus. Nec ita est, uti dicis,
imperator quasi deos martyres appellemus.
Saint Grégoire III, Ep. 'Magna nos habuit' à saint

Boniface,
évêque, vers 732
296b Illi quippe, qui baptizati sunt per diversitatem et
declinationem linguarum gentilitatis, tamen, quod in
nomine Trinitatis baptizati sunt, oportet eos per manus
impositionis (impositionem) et sacri chrismatis confirmari.
582 Eosdemque, quos a paganis baptizatos esse

asseruisti, si ita habetur, ut denuo baptizes in nomine
Trinitatis, mandamus.... Nam et eos, qui se dubitant fuisse
baptizatos an non, vel qui a presbytero Iovi mactanti et
immolaticias carnes vescenti, ut baptizentur praecipimus.
583 Pro obeuntibus quippe consuluisse dinosceris, si

liceat oblationes offerre. Sancta sic tenet Ecclesia, ut
quisque pro suis mortuis vere christianis offerat
oblationes atque presbyter eorum faciat memoriam. Et
quamvis omnes peccatis subiaceamus, congruit, ut
sacerdos pro mortuis catholicis memoriam faciat et
232
intercedat. Non tamen pro impiis, quamvis christiani

fuerint, tale quid agere licebit.
586 ( 2) Repperimus (in Bonifatii ep. ad papam)..., quod

talia a te nobis referantur, quasi Nos corruptores simus
canonum et Patrum rescindere traditiones quaeramus, ac
per hoc, quod absit, cum nostris clericis in simoniacam
haeresim incidamus, accipientes et compellentes quorum
pallia tribuimus (compellentes, ut in quibus pallia
tribuimus), ut (-!) nobis praemia largiantur, expetentes ab
illis pecunias.... (Admonetur Bonifatius, ne tale quid
iterum scribar), quia fastidiosum a Nobis et iniuriosum
suscipitur, dum illud nobis ingeritur quod Nos omnino
detestamur. Absit enim a Nobis et a nostris clericis, ut
donum, quod per Spiritus Sancti gratiam suscepimus,
pretio venumdemus... anathematizantes namque omnes,
quicumque ausi fuerint donum Sancti Spiritus pretio
venumdare.
Concile romain, Action III, 25 octobre 745

587 ... Clemens, qui per suam stultitiam sanctorum Patrum
statuta (scripta) respuit vel omnia synodalia acta
(parvipendit), inferens etiam Christianis judaismum, dum
praedicet fratris defuncti accipere uxorem (uxorem posse
in matrimonium iungi), insuper et Dominum Iesum
Christum descendentem ad inferos omnes (-!) pios et
impios exinde praedicat (simul inde) abstraxisse, ab omni
sit (-!) sacerdotali officio nudatus (deponatur) et
anathematis vinculo obligatus (obligetur).
Saint Zacharias, Ep. 'Virgilius et Sedonius' ad S.

Bonifatium,
1 juillet 746 (745?)
588 297 Retulerunt quippe, quod fuerit in eadem
provincia sacerdos, qui latinam linguam penitus
ignorabat et, dum baptizaret, nesciens latini eloquii,
233
infringens linguam diceret: 'Baptizo te in nomine Patria et

Filia et Spiritus Sancti'. Ac per hoc tua reverenda
fraternitas consideravit rebaptizare. Sed... si ille qui
baptizavit, non errorem introducens aut haeresim, sed
pro sola ignorantia Romanae locutionis infringendo
linguam, ut supra fati sumus, baptizans dixisset, non
possumus consentire, ut denuo baptizentur...
Saint Zacharias, Ep. 'Sacris liminibus' à saint Boniface,

1 mai 748
589 297a In illa (Anglorum synodo) tale decretum et
iudicium firmissime praeceptum et diligenter
demonstratum esse dignoscitur, ut quicumque sine
invocatione Trinitatis lotus fuisset, quod sacramentum
regenerationis non haberet. Quod omnino verum est; quia
si mersus in fonte baptismatis quis fuerit sine invocatione
Trinitatis, perfectus non est, nisi fuerit in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti baptizatus. ... Hoc quoque observari
(observasse) in supradicta synodo sacerdotes, ut, qui vel
unam de Trinitate personam in baptismo non nominaret,
illud baptismum esse non posse, quod pro certo verum
est, quia qui unum ex sancta Trinitate confessus non
fuerit, perfectus Christianus esse non potest.
Etienne II (III), 'Responsa Carisiaca' (Quiercy), a. 754

592 (Resp. XIV.) De illo presbytero, qui baptizavit isto
modo sic rustice: In nomine Patris mergo et Filii mergo et
Spiritus Sancti mergo, et ipse presbyter nescit, si
episcopus fuit qui eum benedixit: hic, qui ordinationem
suam ignorat, omnino abiiciendus est...; infantes vero illi,
quos baptizavit, licet rustice, quia in nomine sanctae
Trinitatis sunt baptizati, in eo permaneant baptismo.
Hadrien I, Ep. 'Pastoralibus curis' ad patriarch. Tarasium,

785
234
298 ... Pseudosyllogus ille, qui sine Apostolica Sede...

factus est adversus venerabilium Patrum traditionem
contra divinas imagines, anathematizetur praesentibus
apocrisiariis nostris..., et Domini nostri Iesu Christi sermo
compleatur, quia: 'portae inferi non praevalebunt
adversus eam' (Mt 16,18); et rursus: 'Tu es Petrus ...' (Mt
16, 18-19). Cuius sedes in omnem terrarum orbem
primatum tenens refulget, et caput omnium ecclesiarum
Dei consistit.
Hadrien I, Ep. "Institutio universalis" aux évêques

d'Espagne,
(entre 785 et 791)
595 299 ... De partibus vestris pervenit ad nos lugubre
capitulum, quod quidam episcopi ibidem degentes,
videlicet Eliphandus et Ascaricus cum aliis eorum
consentaneis, Filium Dei adoptivum confiteri non
erubescunt, quod nullus quamlibet haeresiarcha talem
blasphemiam ausus est oblatrare, nisi perfidus ille
Nestorius,qui purum hominem Dei confessus est Filium...
596 300 Illud autem, quod alii ex ipsis dicunt, quod

praedestinatio ad vitam sive ad mortem in Dei sit
potestate et non nostra; isti dicunt 'Ut quid conamur
vivere, quod in Dei est potestate?'; alii iterum dicunt: 'Ut
quid rogamus Deum, ne vincamur tentatione, quod in
nostra est potestate, quasi libertate arbitrii ?' Revera
enim nullam rationem reddere vel accipere valent,
ignorantes beati Fulgentii episcopi ad Eugipium
presbyterum contra sermonem cuiusdam Pelagiani
opuscula directa: 'Opera ergo misericordiae ac iustitiae
praeparavit Deus in aeternitate incommutabilitatis
suae...; praeparavit ergo iustificandis hominibus merita;
praeparavit iisdem glorificandis et praemia; malis vero
non praeparavit voluntates malas aut opera mala, sed
praeparavit eis iusta et aeterna supplicia. Haec est
aeterna praedestinatio futurorum operum Dei, quam,
235
sicut nobis apostolica doctrina semper insinuari

cognoscimus, sic etiam fiducialiter praedicamus.'
Hadrien I, Ep. 'Instituio universalis' ad episcopos

Hispaniae,
785
301 Porro, dilectissimi, diversa capitula, quae ex illis
audivimus partibus, id est: quod multi dicentes se
catholicos esse, communem vitam gerentes cum Iudaeis
et non baptizatis paganis, tam in escis quamque in potu
seu in diversis erroribus nihil pollui se inquiunt : et illud,
quod inhibitum est, ut nulli liceat iugum ducere cum
infidelibus; ipsi enim filias suas cum alio benedicent, et
sic populo gentili tradentur et quod sine examinatione
praefati presbyteri, ut praesint, ordinantur : et alius
quoque immanis invaluit error perniciosus, ut, etiam
vivente viro, mulieres sibi in conubio sortiantur ipsi
pseudosacerdotes, simulque et de libertate arbitrii, et
alia multa, sicut de illis audivimus partibus, quae longum
est dici. ...
Concile de Nicée II (oecum. VII; 787); Action VII,

13 octobre 787; Definitio de sacris imaginibus
600 302 (definitio) ... Regiae quasi continuati semitae,
sequentesque divinitus inspiratum sanctorum Patrum
nostrorum magisterium, et catholicae traditionem
Ecclesiae (nam Spiritus Sancti hanc esse novimus, qui
nimirum in ipsa inhabitat), definimus in omni certitudine
ac diligentia, sicut figuram pretiosae ac vivificae crucis,
ita venerabiles ac sanctas imagines proponendas tam
quae de coloribus et tessellis, quam quae ex alia materia
congruenter in sanctis Dei ecclesiis, et sacris vasis et
vestibus, et in parietibus ac tabulis, domibus et viis: tam
videlicet imaginem Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu
Christi, quam intemeratae Dominae nostrae sanctae Dei
236
genitricis, honrobiliumque Angelorum, et omnium

Sanctorum simul et almorum virorum.
601 302 Quanto enim frequentius per imaginalem

formationem videntur, tanto, qui has contemplantur,
alacrius eriguntur ad primitivorum earum memoriam et
desiderium, ad osculum et ad honorariam his
adorationem tribuendam, non tamen ad veram latriam,
quae secundum fidem est quaeque solam divinam
naturam decet, impartiendam: ita ut istis, sicuti figurae
pretiosae ac vivificae crucis, et sanctis evangeliis, et
reliquis sacris monumentis, incensorum et luminum
oblatio ad harum honorem efficiendum exhibeatur,
quemadmodum et antiquis piae consuetudinis erat.
Imaginis enim honor ad primitivum transit: et qui adorat
imaginem, adorat in ea depicti subsistentiam.
602 303 (probatio) Sic enim robur obtinet sanctorum

Patrum nostrorum doctrina, id est, traditio sanctae
catholicae Ecclesiae, quae a finibus usque ad fines terrae
suscepit evangelium. Sic Paulum, qui in Christo locutus
est (cf Cor2 2.17), et omnem divinum apostolicum coetum
et paternam sanctitatem exsequimur tenentes traditiones
(Thess2 2.14), quas accepimus. Sic triumphales Ecclesiae
prophetice canimus hymnos: Gaude satis, filia Sion,
praedica, filia Jerusalem: jucundare et laetare ex toto
corde tuo. Abstulit Dominus a te injustitias adversantium
tibi: redemit te de manu inimicorum tuorum. Dominus rex
in medio tui: non videbis mala ultra (Soph 3.14s: Sptg) et
pax in te in tempus aeternum.
603 304 (Sanctio) Eos ergo, qui audent aliter sapere aut
docere aut secundum scelestos haereticos ecclesiasticas
traditiones spernere et novitatem quamlibet excogitare,
vel proicere aliquid ex his, quae sutn Ecclesiae deputata,
sive evangelium, sive figuram crucis, sive imaginalem
picturam, sive sanctas reliquias martyris; aut excogitare
prave aut astute ad subvertendum quidquam ex legitimis
237
traditionibus Ecclesiae catholicae; vel etiam quasi

communibus uti sacris vasis aut venerabilibus
monasteriis: si quidem episcopi aut clerici fuerint, deponi
praecipimus; monachos autem vel laicos a communione
segregari.
Concile de Nicée II (oecum. VII); Action VIII, 23 octobre

787
604 305 Can. 3. Omnis electio a principibus facta episcopi
aut presbyteri aut diaconi irrita maneat secundum
regulam (Can. apost. 30), quae dicit: Si quis episcopus
saecularibus potestatibus usus, ecclesiam per ipsos
obtineat, deponatur, et segregentur omnes, qui illi
communicant. Oportet enim, ut, qui provehendus est in
episcopum, ab episcopis eligatur, quemadmodum a
sanctis Patribus, qui apud Nicaeam convenerunt, in
regula (Can. Nicaen. 4) definitum est, quae dicit:
Episcopum convenit maxime quidem ab omnibus qui sunt
in provincia, episcopis ordinari. Si autem hoc difficile
fuerit aut propter instantem necessitatem aut propter
itineris longitudinem, tribus tamen omnimodis in idipsum
convenientibus, et aliis per litteras consentientibus, tunc
consecratio fiat. Firmitas autem eorum, quae geruntur,
per unamquamque provinciam metropolitano tribuatur
antistiti.
605 306 Nos venerandas imagines recipimus. Nos (eos),

qui ita non sentiunt, anathemati subiicimus...
606 307 Si quis Christum Deum nostrum circumscriptum

non confitetur secundum humanitatem, anathema sit.
607 Si quis evangelicas historias imaginibus expressas

non admittit, an. sit.
608 Si quis ipsas non salutat, cum sint in nomine Domini et

Sanctorum eius anathema sit.
238
609 308 Si quis omnem ecclesiasticam traditionem sive

scriptam sive non scriptam reicit, anathema sit.
Hadrien I, Ep. "Si tamen licet" aux évêques d'Espagne

(793 ou 794)
610 309 Materia autem causalis perfidiae inter cetera
reicienda de adoptione Jesu Christi Fili Dei secundum
carnem falsis argumentationibus digesta, pefidorum
verborum ibi stramina incomposito calamo legebantur.
Hoc catholica Ecclesia nunquam credidit, numquam
docuit, numquam male credentibus assensum praebuit. ...
611 309 Ipse enim (Christus) de se innotuit, cujus filius

esset, cum Patris nomen se asserit hominibus
adnuntiasse. Ait enim: "Manifestavi nomen tuum
hominibus, quos dedisti mihi de mundo" (Jo 17.6). Nomen
paternum tunc manifestavit hominibus, cum se Patris
Filium verum et non putativum, proprium innotuit et non
adoptivum. Sed notandum quod dicitur: "hominibus, quos
dedisti mihi". Non enim isti ex illis hominibus, quos ei
Pater dederat et immo quos ille cum Patre ante mundi
constitutionem elegerat, qui eum adoptivum et non
proprium Filium confitentur, quasi alienus aliquando a
Patre fuerit aut per carnis extraneus ab eo factus esset
adsumptionem, cum, ut Verbum caro fieret, una exstiterit
Patris Filiique voluntas, sicut scriptum est: "Ut facerem
voluntatem tuam; Deus meus, volui" (Ps 39.9). Hinc alias
dicit: "Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum" (Jo
20.17). Distincte enim dixit "meum" et "vestrum", ejus
videlicet non per gratiam, sed per naturam, noster vero
per gratiam adoptionis. Porro numquam non fuit Filius,
quia numquam non fuit Pater. Semper eum et ubique
distincte Patrem appellat. "Pater" inquit "meus usque
modo operatur, et ego operor" (Jo 5.17), et rursus: "Pater,
clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te" (Jo 17.1),
et: "Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus est" (Jo
239
10.29). Quodsi secundum eorum callidam

tergiversationem cuncta, quae protulimus, ad divinitatem
tantummodo Filii Dei referenda opinantur, dicant, ubi
umquam communi affectu dixerit nobiscum "Pater noster".
"Scit enim", inquit "Pater vester, quid vobis opus est" (Mt
6.8). Non ait "noster", quasi nobiscum adoptatus per
gratiam. Et alibi "Estote ergo et vos perfecti, sicut et Pater
vester caelestis perfectus est" (Mt 5.48). Cur non dixit
"noster"? Quia aliter noster et aliter suus. Hinc rursus ait:
"Si vos, cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris,
quanto magis Pater vester de caelo dabit spiritum bonum
petentibus se?" (Lc 11.13) et cetera. hinc Paulus, vas
electionis, ait: "Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed
pro nobis omnibus tradidit illum" (Rom 8.32). Scimus enim,
quia non est traditus secundum divinitatem, sed
secundum id quod homo verus erat.
310 ... Adoptivum eum Filium, quasi purum hominem,

calamitati(s) humanae subiectum et, quod pudet dicere,
servum eum, impii et ingrati tantis beneficiis, liberatorem
nostrum non pertimescitis venenosa fauce susurrare. ...
Cur non veremini, queruli detrectatores, Deo odibiles,
illum servum nuncupare, qui vos de servitute diaboli
liberavit? ... Nam etsi in umbra prophetiae dictus est
servus (cf. Ib 1,8sqq) propter servilis formae conditionem,
quam sumpsit ex Virgine, ... hoc nos ... intelligimus et
secundum historiam de sancto Iob et allegorice de
Christo dictum. ...
Concile de Francfort (Frankfurt / Main), 794; Ep. synod.

des
évêques de France aux autorités d'Espagne
612 311 ... Invenimus enim in libelli vestri principio
scriptum, quod posuistis vos: "Confitemur et credimus
Deum Dei Filium ante omnia tempora sine initio ex Patre
genitum, coaeternum et consubstantialem, non
adoptione, sed genere". Item post pauca eodem loco
240
legebatur: "Confitemur et credimus eum factum ex

muliere, factum sub lege (cf Gal 4.4), non genere esse
Filium Dei, sed adoptione, non natura, sed gratia". Ecce
serpens inter pomifera paradisi latitans ligna, ut incautos
quosque decipiat...
613 312 Quod etiam et in sequentibus adjunxistis, in

professione Nicaeni symboli non invenimus dictum, in
Christo duas naturas et tres substantias (cf DS 567), et
"homo deificus et Deus humanatus". Quid est natura
hominis, nisi anima et corpus? vel quid est inter naturam
et substantiam, ut tres substantias necesse sit nobis
dicere, et non magis simpliciter, sicut sancti Patres
dixerunt, confiteri Dominum nostrum Jesum Christum
DEum verum et verum homnem in una persona? Mansit
vero persona Filii in sancta Trinitate, cui persoane
humana accessit natura, ut esset una persona, Deus et
homo, non homo deificus et humanatus Deus, sed Deus
homo et homo Deus: propter unitatem personae unus Dei
Filius, et idem hominis Filius, perfectus Deus, perfectus
homo. Perfectus homo non est nisi anima et corpore... ,
nec negamus et nos, Christo haec tria veraciter inesse,
divinitatem scilicet, animam et corpus. Sed quia vere
Deus et homo dicitur, in Dei nomine totum quod Dei est
designatur, in hominis vero totum quicquid hominis
intelligitur. Ideo sufficit, in eo unam perfectam divinitatis
et alteram perfectam humanitatis confiteri substantiam.
... Consuetudo ecclesiastica solet in Christo duas
substantias nominare, Dei videlicet et hominis. ...
614 313 Si ergo Deus verus est, qui de Virgine natus est,
quomodo tunc potest adoptivus esse vel servus? Deum
enim nequaquam audetis confiteri servum vel adoptivum:
et si eum propheta servum nominasset, non tamen ex
condicione servitutis, sed ex humilitatis obedientia, qua
factus est Patri "oboediens usque ad mortem" (Phil 2.8).
241
615 314 Can.1. ... In primordio capitulorum exortum est de

impia ac nefanda haeresi Eliphandi, Toletanae sedis
episcopi, et Felicis, Orgellitanae, eorumque sequacibus,
qui lmale sentientes in Dei Filio asserebant adoptionem:
quam omnes qui supra sanctissimi Patres et respuentes
una voce contradixerunt atque hanc haeresim funditus a
sancta Ecclesia eradicandam statuerunt.
Concile de Frioul (foroiuliense) (796 ou 797),

Symbole De Trinitate divina
616 (Post Symb. C'politanum sequitur:) Sanctam autem,
perfectam inseparabilem et ineffabilem veramque
Trinitatem, i. e. Patrem et Filium et Spiritum Sanctum,
individuam confiteor in unitate naturae, quia trinus et
unus est Deus: trinus nimirum per distinctionem
personarum unus vero per substantiam inseparabilem
deitatis. Has igitur tres personas . . . non putativas vel
quasi suspicabiles tantum, sed veras, subsistentes,
coaeternas, coaequales credimus et consubstantiales...
617 Nam Pater verus Deus, vere et proprie Pater est, qui
genuit ex se, i. e. ex sua substantia, intemporaliter et sine
initio verum Filium, coaeternum, consubstantialem et
coaequalem sibi. -Et Filius verus Deus, vere et proprie est
Filius, qui ante omnia saecula genitus est de Patre
intemporaliter et absque ullo initio... Et numquam fuit
Pater sine Filio, nec Filius sine Patre... -Spiritus namque
Sanctus verus Deus, vere et proprie Spiritus Sanctus est:
non genitus nec creatus, sed ex Patre Filioque
intemporaliter et inseparabiliter procedens.
Consubstantialis, coaeternus et aequalis Patri Filioque
semper est, erat et erit. Et numquam fuit Pater aut Filius
sine Spiritu Sancto, nec Spiritus Sanctus sine Patre et
(vel) Filio.
618 Et idcirco inseparabilia sunt semper opera Trinitatis,

et nihil est in sancta Trinitate diversum aliquid aut
242
dissimile vel inaequale: non divisum naturaliter, non

confusum personaliter, nihil maius aut minus, non
anterior, non posterior, non inferior, non superior; sed una
et aequalis potestas, par gloria, sempiterna et coaeterna
consubstantialisque maiestas...
619 314a De hac autem ineffabili Trinitate sola Verbi Dei

persona, i.e. Filius, ... descendit de caelis, unde numquam
recesserat; Incarnatus est de Spiritu Sancto et semper
virgine Maria verus homo factus, verusque permanet
Deus. (D 314a) Nec obfuit humana et temporalis nativitas
divinae illi et intemporali nativitati, sed in una Christi
Jesu persona verus Dei verusque hominis Filius, non alter
hominis Filius, alter Dei,sed unus idmque Dei homnisque
Filius, in utraque natura, divina scilicet et humana, Deus
verus et homo verus, non putativus Dei Filius, sed verus;
non adoptivus, sed proprius, quia numquam fuit propter
hominem quem adsumpsit a Patre alienus. Solus enim
sine peccato natus est homo, quoniam solus est icarnatus
de Spiritu Sancto et immaculata Virgine novus homo.
Consubstantialis Deo Patri in sua, i.e. divina;
consubstantialis etiam matri, sine sorde peccati, in
nostra, i.e. humana. et ideo in utraque natura proprium
eum et non adoptivum Dei Filium confitemur, quia
inconfusibiliter et inseparabiliter adsumpto homine unus
idemque est Dei et hominis Filius. Naturaliter Patri
secundum divinitatem, naturaliter matri secundum
humanitatem; proprius tamen Patri in utroque...

Conc. Ticinense (Pavia), a. 850
620 315 (8) Illud quoque salutare sacramentum, quod
commendat Jacobus Apostolus dicens: 'Infirmatur quis ...
remittetur ei' (Iac 5,14s), solerti praedicatione populis
243
innotescendum est: magnum sane ac valde appetendum

mysterium, per quod, si fideliter poscitur, et peccata
remittuntur, et consequenter corporalis salus restituitur...
Hoc tamen sciendum, quia, si is, qui infirmatur, publicae
paenitentiae mancipatus est, non potest huius mysterii
consequi medicinam, nisi prius reconciliatione percepta
communionem corporis et sanguinis Christi meruerit. Cui
enim reliqua sacramenta interdicta sunt, hoc uno nulla
ratione uti conceditur.
Conc. Carisiacum (Quiercy-sur-Oise), mai 853

621 316 Cap. 1. Deus omnipotens hominem sine peccato
rectum cum libero arbitrio condidit, et in paradiso posuit
quem in sanctitate iustitiae permanere voluit. Homo
libero arbitrio male utens peccavit et cecidit, et factus est
'massa perditionis' totius humani generis. Deus autem
bonus et iustus elegit ex eadem massa perditionis
secundum praescientiam suam quos per gratiam
praedestinavit (Rom 8, 29 ss; Eph 1, 11) ad vitam, et vitam
illis praedestinavit aeternam : ceteros autem, quos
iustitiae iudicio in massa perditionis reliquit, perituros
praescivit, sed non ut perirent praedestinavit; poenam
autem illis quia iustus est, praedestinavit aeternam. Ac
per hoc unam Dei praedestinationem tantummodo
dicimus, quae aut ad donum pertinet gratiae aut ad
retributionem iustitiae.
622 317 Cap. 2. Libertatem arbitrii in primo homine

perdidimus, quam per Christum Dominum nostrum
recepimus : et habemus liberum arbitrium ad bonum,
praeventum et adiutum gratia, et habemus liberum
arbitrium ad malum, desertum gratia. Liberum autem
habemus arbitrium, quia gratia liberatum et gratia de
corrupto sanatum.
623 318 Cap. 3. Deus omnipotens 'omnes homines' sine

exceptione 'vult salvos fieri' (I Tim 2, 4), licet non omnes
244
salventur. Quod autem quidam salvantur, salvantis est

donum : quod autem quidam pereunt, pereuntium est
meritum.
624 319 Cap.4. Christus Jesus D.N., sicut nullus homo est,
fuit vel erit, cujus natura in illo assumpta non fuerit, ita
nullus est, fuit vel erit homo, pro quo passus non fuerit;
licet non omnes passionis ejus mysterio redimantur. Quod
vero omnes passionis ejus mysterio non redimuntur, non
respicit ad magnitudinem et pretii copiositatem, sed ad
infidelium et ad non credentium ea fide "quae per
dilectionem operatur" (Gal 5.6), respicit partem; quia
poculum humanae salutis, quod confectum est infirmitate
nostra et virtute divina, habet quidem in se, ut omnibus
prosit: sed si non bibitur, non medetur.
Conc. Valentinum (Valence), 8 janvier 855

625 320 Can. 1. ... Novitates vocum et praesumptivas
garrulitates, unde potius inter fratres contentionum et
scandalorum fomes excitari potest, quam aedificatio ulla
timoris Dei succrescere, cum studio omni devitamus.
Indubitanter autem doctoribus pie et recte tractantibus
verbum veritatis, ipsisque sacrae Scripturae lucidissimis
expositoribus, id est Cypriano, Hilario, Ambrosio,
Hieronymo, Augustino, ceterisque in catholica pietate
quiescentibus, reverenter auditum et obtemperanter
intellectum submittimus, et pro viribus, quae ad salutem
nostram scripserunt, amplectimur. Nam de praescientia
Dei, et de praedestinatione, et de quaestionibus aliis, in
quibus fratrum animi non parum scandalizati probantur,
illud tantum firmissime tenendum esse credimus quod ex
maternis Ecclesiae visceribus nos hausisse gaudemus.
626 321 Can. 2. 'Deum praescire et praescisse

aeternaliter et bona, quae boni erant facturi, et mala,
quae mali sunt gesturi', quia vocem Scripturae dicentis
habemus: 'Deus aeterne, qui absconditorum es cognitor,
245
qui nosti omnia antequam fiant' (Dn 13, 42), fideliter

tenemus; et placet tenere, 'bonos praescisse omnino per
gratiam suam bonos futuros, et per eandem gratiam
aeterna praemia accepturos : malos praescisse per
propriam malitiam malos futuros, et per suam iustitiam
aeterna ultione damnandos' : ut secundum Psalmistam:
'Quia potestas Dei est, et Domini misericordia, ut reddat
unicuique secundum opera sua' (Ps 61, 12 s), et sicut
apostolica doctrina se habet: 'His quidem, qui secundum
patientiam boni operis gloriam et honorem et
incorruptionem quaerunt, vitam aeternam : his autem, qui
(sunt) ex contentione, et qui non acquiescunt veritati,
credunt autem iniquitati, ira et indignatio, tribulatio et
angustia in omnem animam hominis operantis malum'
(Rom 2, 7ss). In eodem sensu idem alibi : 'In revelatione',
inquit, 'Domini nostri Jesu Christi de caelo cum angelis
virtutis eius, in igne flammae dantis vindictam his, qui non
noverunt Deum, et qui non oboediunt evangelio Domini
nostri Jesu Christi, qui poenas dabunt in interitu aeternas,
... cum venerit glorificari in Sanctis suis et admirabilis fieri
in omnibus, qui crediderunt' (2 Thess 1, 7ss).
627 321 Nec prorsus ulli malo praescientiam Dei

imposuisse necessitatem, ut aliud esse non posset, sed
quod ille futurus erat ex propria voluntate, sicuti Deus, qui
novit omnia antequam fiant, praescivit ex sua omnipotenti
et incommutabili majestate. " Nec ex praejudicio ejus
aliquem, sed ex merito propriae iniquitatis credimus
condemnari'. 'Nec ipsos malos ideo perire, quia boni esse
non potuerunt; sed quia boni esse noluerunt, suoque vitio
in massa damnationis vel merito originali vel etiam
actuali permanserunt'.
628 322 Can. 3. Sed et de praedestinatione Dei placuit, et

fideliter placet, iuxta auctoritatem apostolicam, quae
dicit: 'An non habet potestatem figulus luti ex eadem
massa facere aliud vas in honorem, aliud vero in
contumeliam ?' (Rom 9, 21 ) ubi et statim subiungit : 'Quod
246
si volens Deus ostendere iram et notam facere potentiam

suam, sustinuit in multa patientia vasa irae aptata sive
praeparata in interitum, ut ostenderet divitias gratiae
suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam'
(Rom 9, 22 s) : fidenter fatemur praedestinationem
electorum ad vitam, et praedestinationem impiorum ad
mortem: in electione tamen salvandorum misericordiam
Dei praecedere meritum bonum : in damnatione autem
periturorum meritum malum praecedere iustum Dei
iudicium. 'Praedestinatione autem Deum ea tantum
statuisse, quae ipse vel gratuita misericordia vel iusto
iudicio facturus erat' secundum Scripturam dicentem: 'Qui
fecit, quae futura sunt' (Is 45, 11: Septg.) : in malis vero
ipsorum malitiam praescivisse, quia ex ipsis est, non
praedestinasse, quia ex illo non est.
629 322 Poenam sane maium meritum eorum sequentem,

uti Deum, qui omnia prospicit, praescivisse et
praedestinasse, quia iustus est, apud quem est, ut
sanctus Augustinus ait, de omnibus omnino rebus tam fixa
sententia quam certa praescientia. Ad hoc siquidem facit
Sapientis dictum : 'Parata sunt derisoribus iudicia, et
mallei percutientes stultorum corporibus' (Prv 19, 29). De
hac immobilitate praescientiae praedestinationis Dei, per
quam apud eum futura iam facta sunt, etiam apud
Ecclesiasten bene intelligitur dictum: Cognovi, quod
omnia opera, quae fecit Deus, perseverent in perpetuum.
Non possumus his addere nec auferre, quae fecit Deus, ut
timeatur (Eccle 3,14). 'Verum aliquos ad malum
praedestinatos esse divina potestate', videlicet ut quasi
aliud esse non possint, non solum non credimus, sed
etiam si sunt, qui tantum mali credere velint cum omni
detestatione', sicut Arausica(na) Synodus, 'illis anathema
dicimus' (DS 397).
630 323 Can. 4. Item de redemptione sanguinis Christi,

propter nimium errorem,qui de hac causa exortus est, ita
ut quidam, sicut eorum scripta indicant, etiam pro illis
247
impiis, qui a mundi exordio usque ad passionem Domini in

sua impietate mortui aeterna damnatone puniti sunt,
effusum eum definiant. contra illud propheticum: Ero mors
tua, o mors, morsus tuus ero, inferne " (Os l3, 14): illud
nobis simpliciter et fideliter tenendum ac docendum
placet iuxta evangelicam et apostolicam veritatem, quod
pro illis hoc datum pretium teneamus, de quibus ipse
Dominus noster dicit: " Sicut Moyses exaltavit serpentem
in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis
qui credit in ipso (ipsum), non pereat, sed habeat vitam
aeternam. Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum
unigenitum daret: ut omnis, qui credit in eum, non pereat,
sed habeat vitam aeternam (lo 3,14 ss), et Apostolus: "
Christus ", inquit, 'semel oblatus est ad multorum
exhaurienda peccata' (Hebr 9,28).
631 323 Porro capitula- (-quattuor, quae a concilio fratrum

nostrorum minus prospecte suscepta sunt, propter
inutilitatem vel etiam noxietatem, et errorem contrarium
veritati: sed et alia-) XIX syllogismis ineptissime conclusa
et, licet iactetur, nulla saeculari litteratura nitentia, in
quibus commentum diaboli potius quam argumentum
aliquod fidei deprehenditur, a pio auditu fidelium penitus
explodimus, et ut talia et similia caveantur per omnia,
auctoritate Spiritus Sancti interdicimus: novarum etiam
rerum introductores, ne districtius feriantur, castigandos
esse censemus.
632 324 Can. 5. Item firmissime tenendum credimus, quod

omnis multitudo fidelium 'ex aqua et Spiritu Sancto' (Jo 3,
5) regenerata, ac per hoc veraciter Ecclesiae incorporata,
et iuxta doctrinam apostolicam in morte Christi baptizata
(Rom 6, 3), in eius sanguine sit a peccatis suis abluta :
quia nec in eis potuit esse vera regeneratio, nisi fieret et
vera redemptio : cum in Ecclesiae sacramentis nihil sit
cassum, nihil ludificatorium, sed prorsus totum verum, et
ipsa sui veritate ac sinceritate subnixum. Ex ipsa tamen
multitudine fidelium et redemptorum alios
248
salvari aeterna salute, quia per gratiam Dei in

redemptione sua fideliter permanent, ipsius Domini sui
vocem in corde ferentes: 'Qui ... perseveraverit usque in
finem, hic salvus erit' (Mt 10,22 et 24,13): alios, quia
noluerunt permanere in salute fidei, quam initio
acceperunt, redemptionisque gratiam potius irritam
facere prava doctrina vel vita, quam servare elegerunt,
ad plenitudinem salutis et ad perceptionem aeternae
beatitudinis nullo modo pervenire. (Provocatur ad Rom 6,
3; Col 3, 27; Hebr 10, 22s 26 28s).
633 325 Can 6. Item de gratia, per quam salvantur

credentes, et sine qua rationalis creatura numquam
beate vixit, et de 1ibero arbitrio per peccatum in primo
homine infirmato, sed per gratiam Domini Iesu fidelibus
eius redintegrato et sanato, idipsum constantissimi et
fide plena fatemur, quod sanctissimi Patres auctoritate
sacrarum Scripturarum nobis tenendum reliquerunt, quod
Africana (DS 222), quod Arausica(na) (DS 370ss) Synodus
professa est, quod beatissimi Pontifices Apostolicae Sedis
(DS 238ss) catholica fide tenuerunt : sed et de natura et
gratia, in aliam partem nullo modo declinare
praesumentes. Ineptas autem quaestiunculas, et aniles
pene fabulas (I Tim 4, 7), Scotorumque pultes puritati
fidei nauseam inferentes quae periculosissimis et
gravissimis temporibus, ad cumulum laborum nostrorum,
usque ad scissionem caritatis miserabiliter et
lacrimabilter succreverunt, ne mentes christianae inde
corrumpantur et excidant a simplicitate et castitate fidei,
quae est in Christo (2 Cor 11, 3) Jesu, penitus respuimus,
et ut fraterna caritas cavendo a talibus auditum castiget,
Domini Christi amore monemus.
Saint Nicolas I, Conc. Romain, 860 et 863

326 Cap. 5. Si quis dogmata, mandata, interdicta,
sanctiones vel decreta pro catholica fide, pro
ecclesiastica disciplina, pro correctione fidelium, pro
249
emendatione sceleratorum vel interdictione imminentium

vel futurorum malorum a Sedis Apostolicae praeside
salubriter promulgata contempserit, anathema sit.
Concile Romain (Saint Nicolas I), 862

635 327 Cap.1 (7). Veraciter quidem credendum est et
omnimodis profitendum, quia Dominus noster Iesus
Christus Deus et Dei Filius passionem crucis tantummodo
secundum carnem sustinuit, deitate autem impassibilis
mansit, ut apostolica docet auctoritas et sanctorum
Patrum luculentissime doctrina ostendit.
636 328 Cap. 2 (8). His (Hi) autem, qui aiunt, quia
Redemptor noster et Dominus (-!) Jesus Christus et Dei
Filius passionem crucis secundum deitatem sustinuit,
quod (quoniam) impium est et catholicis mentibus
exsecrabile, anathema sit (sint).
637 329 Cap. 9 (4). Omnibus enim, qui dicunt, quod hi, qui
sacrosancti fonte baptismatis credentes in Patrem et
Filium Sanctumque Spiritum renascuntur, non aequaliter
originali abluantur delicto, anathema sit.
Saint Nicolas I, Ep. 'Proposueramus quidem' à l'empereur

Michel, 28 septembre 865
638 330 ... Neque ab Augusto neque ab omni clero neque
a regibus neque a populo iudex iudicabitur... 'Prima
Sedes non iudicabitur a quoquam'...
639 331 Ubinam legistis, imperatores antecessores

vestros in synodalibus conventibus interfuisse, nisi
forsitan in quibus de fide tractatum est, quae universalis
est, quae omnium communis est, quae non solum ad
clericos, verum etiam ad laicos et ad omnes omnino
pertinet Christianos ? ... Quanto magis ad potioris
auctoritatis iudicium tenditur querimonia, tanto adhuc
250
amplius maius culmen petendum est, quousque gradatim

perveniatur ad eam Sedem, cuius causa aut a se,
negotiorum meritis exigentibus, in melius commutatur,
aut solius Dei sine quaestione reservatur arbitrio.
640 332 Porro si Nos non audieritis, restat, ut sitis apud

Nos necessario, quales Dominus noster Iesus Christus hos
haberi praecepit, qui Ecclesiam Dei audire
contempserint, praesertim cum Ecclesiae Romanae
privilegia, Christi ore in b. Petro firmata, in Ecclesia ipsa
disposita, antiquitus observata et a sanctis universalibus
synodis celebrata atque a cuncta Ecclesia iugiter
venerata, nullatenus possint minui, nullatenus infringi,
nullatenus commutari, quoniam fundamentum quod Deus
posuit, humanus non valet amovere conatus, et quod Deus
statuit, firmum validumque consistit.... Ista igitur
privilegia huic sanctae Ecclesiae a Christo donata, a
synodis non donata, sed iam solummodo celebrata et
venerata, nos cogunt nosque compellunt 'omnium habere
sollicitudinem ecclesiarum' Dei (cf. 2 Cor 11,28)...
641 333 Quoniam, cum secundum canones, ubi est maior

auctoritas, iudicium inferiorum sit deferendum, ad
dissolvendum scilicet vel ad roborandum : patet profecto
Sedis Apostolicae, cuius auctoritate maior non est,
iudicium a nemine fore retractandum (cf. DS 232), 'neque
cuiquam de eius liceat iudicare iudicio. Siquidem ad illam
de qualibet mundi parte canones appellari voluerunt, ab
illa autem nemo sit appellare permissus'... Ergo de iudicio
Romani praesulis non retractando, quia nec mos exigit,
quod diximus comprobato, non negamus eiusdem Sedis
sententiam posse in melius commutari, cum aut sibi
subreptum aliquid fuerit, aut ipsa pro consideratione
aetatum vel temporum seu gravium necessitatum
dispensatorie quiddam ordinare decreverit. quoniam et
egregium Apostolum Paulum quaedam fecisse
dispensatorie legimus, quae postea reprobasse
dinoscitur; quando tamen illa, Romana videlicet Ecclesia,
251
discretissima consideratione fieri delegerit, non quando

ipsa, quae bene sunt diffinita, retractari renuerit...
642 333 Vos autem, quaesumus, nolite praeiudicium Dei

Ecclesiae irrogare : illa quippe nullum imperio vestro
praeiudicium infert, cum magis pro stabilitate ipsius
aeternam divinitatem exoret et pro incolumitate vestra et
perpetua salute iugi devotione precetur. Nolite, quae sua
sunt, usurpare; nolite, quae ipsi soli commissa sunt, velle
surripere, scientes, quia tanto nimirum a sacris debet
omnis mundanarum rerum administrator esse remotus,
quanto quemlibet ex catalogo clericorum et militantium
Deo nullis convenit negotiis saecularibus implicari.
Denique hi, quibus tantum humanis rebus et non divinis
praeesse permissum est, quomodo de his, per quos divina
ministrantur, iudicare praesumant, penitus ignoramus.
Fuerunt haec ante adventum Christi, ut quidam typice
reges simul et sacerdotes exsisterent; quod sanctum
Melchisedech fuisse sacra prodit historia, quodque in
membris suis diabolus imitatus, utpote qui semper quae
divino cultui conveniunt sibimet tyrannico spiritu
vindicare contendit, ut pagani imperatores iidem et
'maximi pontifices' dicerentur. Sed cum ad verum ventum
est eundem regem atque pontificem, ultra sibi nec
imperator iura pontificatus arripuit, nec pontifex nomen
imperatorium usurpavit. Quoniam idem 'Mediator Dei et
hominum homo Christus Iesus' (I Tim 2, 5) sic actibus
propriis et dignitatibus distinctis officia potestatis
utriusque discrevit, propria volens medicinali humilitate
sursum efferri, non humana superbia rursus in inferna
demergi, ut et christiani imperatores pro aeterna vita
pontificibus indigerent, et pontifices pro cursu
temporalium tantummodo rerum imperialibus legibus
uterentur: quatenus spiritalis actio carnalibus distaret
incursibus, et ideo militans Deo minime se negotiis
saecularibus implicaret, ac vicissim non ille rebus divinis
praesidere videretur, qui esset negotiis saecularibus
implicatus: ut et modestia utriusque ordinis curaretur, ne
252
extolletur utroque suffultus, et competens qualitatibus

actionum specialiter professio aptaretur.
Saint Nicolas I, Resp. 'Ad consulta vestra' aux Bulgares,

13 novembre 866
643 334 Cap 3... Sufficiat secundum leges solus eorum
consensus, de quorum coniunctionibus agitur; qui
consensus si solus in nuptiis forte defuerit, cetera omnia,
etiam cum ipso coitu celebrata, frustrantur, Joanne
Chrysostomo magno doctore testante, qui ait:
'Matrimonium non facit coitus, sed voluntas'.
644 334a Cap. 15. Interrogatis, utrum homines illi, qui hoc
ab illo (pseudo-presbytero) baptismo receperunt,
Christiani sint an iterum baptizari debeant. Sed si in
nomine summae ac individuae Trinitatis baptizati fuere,
Christiani profecti sunt et eos, a quocumque Christiano
baptizati sunt, iterato baptizari non convenit; quoniam ...
'baptismum ...sive ab adultero vel a fure fuerit datum, ad
percipientem munus pervenit illibatum'. ( DS 356)... Et
ideo mali (malus) bona ministrando non aliis sed sibi
detrimenti cumulum ingerunt (ingerit), ac per hoc certum
est quia quos ille Graecus baptizavit, nulla portio
laesionis attingit, propter illud: 'Hic est qui baptizat' (Jo 1,
33), id est Christus, et iterum : 'Deus incrementum dat' (1
Cor 3, 7), subauditur : et non homo.
645 Cap. 71. Non potest aliquis (sacerdos adulter)

quantumcumque pollutus sit, sacramenta divina polluere,
quae purgatoria cunctarum remedia contagionum
exsistunt. Nec potest solis radius per cloacas et latrinas
transiens aliquid exinde contaminationis attrahere;
proinde qualiscumque sacerdos sit, quae sancta sunt
coinquinare non potest; idcirco ab eo, usquequo
episcoporum iudicio reprobetur, communio percipienda
est : quoniam mali bona ministrando se tantummodo
laedunt, et cerea fax accensa sibi quidem detrimentum
253
praestat, aliis vero lumen in tenebris administrat... Sumite

igitur intrepide ab omni sacerdote Christi mysteria,
quoniam omnia in fide purgantur.
646 335 Cap. 104. A quodam Judaeo, nescitis utrum

christiano an pagano, multos in patria vestra baptizatos
asseritis, et quid de his sit agendum consulitis. Hi
profecto, si in nomine sanctae Trinitatis vel tantum in
nomine Christi, sicut in Actibus Apostolorum (2, 38; 19, 5)
legimus, baptizati sunt (unum quippe idemque est, ut
sanctus exponit Ambrosius), constat eos non esse denuo
baptizandos: sed primum, utrum christianus aut paganus
ipse Judaeus exstiterit, vel si postmodum factus fuerit
christianus, investigandum est, quamvis non
praetereundum esse credamus, quid beatus de baptismo
dicat Augustinus : 'Jam satis' inquit 'ostendimus ad
baptismum, qui verbis evangelicis consecratur, non
pertinere cuiusquam vel dantis vel accipientis errorem
sive de Patre sive de Filio sive de Spiritu Sancto aliter
sentiat quam doctrina caelestis insinuat', et iterum: 'Sunt
etiam quidam ex eo numero, qui adhuc nequiter vivant
aut etiam in haeresibus vel in gentilium superstitionibus
iaceant, et tamen etiam illic 'novit Dominus, qui sunt eius'
(2 Tim 2, 19). Namque in illa ineffabili praescientia multi,
qui foris videntur, intus sunt'. Et alio loco: 'Etiam corde
tardiores, quantum existimo, intelligunt baptisma Christi
nulla perversitate hominis sive dantis sive accipientis
posse violari'; et rursus : 'Potest tamen' ait tradere
separatus, sicut potest habere separatus, sed quam
perniciose tradere; ille autem cui tradit potest salubriter
accipere, si ipse non separatus accipiat'.
647 Cap. 41. De his (iis) autem, qui christianitatis bonum

suscipere renuunt, ... nihil aliud scribere possumus vobis,
nisi ut eos ad fidem rectam monitis, exhortationibus et
ratione illos potius quam vi, quod vane sapiant,
convincatis.... Porro illis violentia, ut credant, nullatenus
inferanda est. Nam omne quod ex voto non est, bonum
254
esse non potest (affertur Ps 53,8; 118,108; 27,7); ultronea

quippe Deus obsequia et exhiberi tantum ab ultroneis
praecipit : nam si vim inferre voluisset, nullus
omnipotentiae illius resistere potuisset.
648 Cap. 86. Si fur vel latro deprehensus fuerit, et

negaverit quod si impingitur, asseritis apud vos, quod
iudex caput eius verberibus tundat et aliis stimulis ferreis,
donec veritatem depromat, ipsius latera pungat; quam
rem nec divina lex nec humana prorsus admittit, cum non
invita, sed spontanea debeat esse confessio, nec sit
violenter elicienda, sed voluntarie proferenda; denique, si
contigerit vos etiam illis poenis illatis nihil de his, quae
passo in crimen obiiciuntur, penitus invenire, nonne
saltem tunc erubescitis, et quam impie iudicetis
agnoscitis? Similiter autem, si homo criminatus, talia
passus sustinere non valens, dixerit se perpetrasse quod
non perpetravit: ad quem, rogo, tantae impietatis
magnitudo revolvitur nisi ad eum, qui hunc talia cogit
mendaciter confiteri ? Quamvis non confiteri noscatur,
sed loqui, qui hoc ore profert, quod corde non tenet! ...
Porro cum liber homo crimine fuerit appetitus, nisi iam
pridem repertus est alicuius sceleris reus, aut tribus
testibus convictus poenae succumbit, aut si convinci non
potuerit, ad Evangelium sacrum, quod sibi obiicitur,
minime commisisse iurans absolvitur, et deinceps huic
negotio finis imponitur, quemadmodum crebro dictus
Apostolus gentium attestatur: 'Omnis'' inquiens
'controversiae eorum finis ad confirmationem est
iuramentum' (Hebr 6, 16).
Concile de Constantinople IV (oecum. VIII), Sessio X,

28 février 870; Canons
650 336 Can. 1. Per aequam et regiam divinae iustitiae
viam inoffense incedere volentes, veluti quasdam
lampades semper lucentes et illuminantes gressus
255
nostros, qui secundum Deum sunt, sanctorum Patrum

definitiones et sensus retinere debemus.
651 336 Quapropter et has ut 'secundum eloquia'

secundum magnum et sapientissimum Dionysium
arbitrantes et existimantes, etiam de eis cum divino
David promptissime canamus : 'Mandatum Domini
lucidum illuminans oculos' (Ps 18, 9: citatur et Ps 118,105;
Prv 6, 23; Is 26, 9: Septg).... Luci enim veraciter
assimilatae sunt divinorum canonum hortationes et
dehortationes, secundum quod discernitur melius a
peiore et expediens atque proficuum ab eo, quod non
expedire, sed et obesse dignoscitur.
652 336 Igitur regulas, quas sanctae catholicae et

apostolicae Ecclesiae tam a sanctis famosissimis
Apostolis quam ab orthodoxorum universalibus necnon et
localibus conciliis vel etiam a quolibet deiloquo Patre ac
magistro Ecclesiae traditae sunt, servare ac custodire
profitemur; his et propriam vitam et mores regentes et
omnem sacerdotii catalogum, sed et omnes, qui
Christiano censentur vocabulo, poenis et damnationibus
et e diverso receptionibus ac iustificationibus, quae per
illas prolatae sunt et definitae, subiici canonice
decernentes; tenere quippe traditiones, quas accepimus
sive per sermonem sive per epistolam (cf. 2 Thess 2, 14)
Sanctorum, qui antea fulserunt, Paulus admonet aperte,
magnus Apostolus.
653 337 Can. 3. Sacram imaginem Domini nostri Jesu

Christi et omnium Liberatris et Salvatoris, aequo honore
cum libro sanctirum Evangeliorum adorari decernimus.
654 337 Sicut enim per syllabarum eloquia, quae in libro

feruntur, salutem consequemur omnes, ita per colorum
imaginariam operationem et sapientes et idiotae cuncti
ex eo, quod in promptu est, perfruuntur utilitate; quae
enim in syllabis sermo, haec et scriptura, quae in
256
coloribus est, praedicat et commendat; et dignum est, ut

secundum congruentiam rationis et antiquissimam
traditionem propter honorem, quia ad principalia ipsa
referentur, etaim derivative iconae honrentur et
adorentur aeque ut sanctirum sacer Evangeliorum liber
atque typus pretiosae crucis.
655 337 Si quis ergo non adorat iconam Salvatoris Christi,

non videat formam ejus, quando veniet in gloria paterna
glorificari et glorificare sanctos suos (cf Thess2 1.10); sed
alienus sit a communione ipsius et claritate;
656 337 similiter autem et imaginem intemerate matris

ejus et Dei genitricis Mariae; insuper et iconas sanctorum
Angelorum depingimus, quemadmodum eos figurat verbis
divina Scriptura; sed et laudabilissimorum Apostolorum,
Prophetarum, martyrum et sanctorum virorum, simul et
omnium Sanctorum, et honoramus et veneramus
Deigenitricem cum culto hyperduliae et angeles et
sanctos cum culto duliae. Et qui sic se non habent,
anathema sint a Patre et Filio et Spiritu Sancto.
657 338 Can. 11. Veteri et Novo Testamento unam

animam rationabilem et intellectualem habere hominem
docente et omnibus deiloquis Patribus et magistris
Ecclesiae eandem opinionem asseverantibus: in tantum
impietatis quidam, maiorum inventionibus dantes
operam, devenerunt, ut duas eum habere animas
impudenter dogmatizare et quibusdam irrationabilibus
conatibus ... propriam haeresim confirmare pertentent.
658 338 Itaque sancta haec et universalis Synodus ... talis

impietatis inventores et patratores et his similia
sentientes magna voce anathematizat, et definit atque
promulgat, neminem prorsus habere vel servare quoquo
modo statuta huius impietatis auctorum. Si autem quis
contraria gerere praesumpserit huic sanctae et magnae
257
Synodo, anathema sit et a fide atque cultura

Christianorum alienus.
659 339 Can. 12. (graece non exstat) Apostolicis et

synodicis canonibus promotiones et consecrationes
episcopotum et potentia et praeceptione principium
factas penitus interdicentibus, concordantes definimus et
sententiam nos quoque proferimus, ut, si quis episcopus
per versutiam vel tyrannidem principum huiusmodi
dignitatis consecrationem susceperit, deponatur
omnimodis, utpote qui non ex voluntate Dei et ritu ac
decreto ecclesiastico, sed ex voluntate carnalis sensus ex
hominibus et per homines Dei domum possidere voluit vel
consensit.
660 340 Can. 17 (lat.). Illud autem tamquam perosum

quiddam ab auribus nostris repulimus, quod a quibusdam
imperitis dicitur, non posse synodum absque principali
praesentia celebrari : cum nusquam sacri canones
convenire saeculares principes in conciliis sanxerint, sed
solos antistites. Unde nec interfuisse illos synodis,
exceptis conciliis universalibus, invenimus : neque enim
fas est, saeculares principes spectatores fieri rerum,
quae sacerdotibus Dei nonnumquam eveniunt ...
661 341 Can. 21. (Haec pars graece non exstat)

Dominicum sermonem, quem Christus sanctis Apostolis et
discipulis suis dixit, quia: 'Qui vos recipit, me recipit' (Mt
10, 40); 'et qui vos spernit, me spernit' (Lc 10, 16), ad
omnes etiam, qui post eos secundum ipsos facti sunt
Summi Pontifices et pastorum principes in Ecclesia
catholica dictum esse credentes definimus, neminem
prorsus mundi potentium quemquam eorum, qui
patriarchalibus sedibus praesunt, inhonorare aut movere
a proprio throno tentare, sed omni reverentia et honore
dignos iudicare; praecipue quidem sanctissimum Papam
senioris Romae, deinceps autem Constantinopoleos
patriarcham, deinde vero Alexandriae ac Antiochiae
258
atque Hierosolymorum; sed nec alium quemcunque

conscriptiones contra sanctissimum Papam senioris
Romae ac verba complicare et componere sub occasione
quasi diffamatorum quorundam criminum; quod et nuper
Photius fecit et multo ante Dioscorus.
662 341 Quisquis autem tanta iactantia et audacia usus

fuerit, ut secundum Photium vel Dioscorum in scriptis vel
sine scriptis iniurias quasdam contra sedem Petri,
Apostolorum principis, moveat, aequalem et eandem
quam illi condemnationem recipiat.
663 341 Si vero quis aliqua saeculi potestate fruens vel

potens, pellere tentaverit praefatum Apostolicae
cathedrae Papam aut aliorum patriarcharum quemquam,
anathema sit.
664 341 Porro si Synodus universalis fuerit congregata, et

facta fuerit etiam de sancta Romanorum Ecclesia quaevis
ambiguitas et controversia oportet venerabiliter et cum
convenienti reverentia de proposita quaestione sciscitari
et solutionem accipere aut proficere ut profectum facere,
non tamen audacter sententiam dicere contra Summos
senioris Romae Pontifices.
Jean VIII, Ep. 'Unum est' aux princes de Sardaigne,

vers septembre 873
668 Unum est, unde vos modicum paterno more
debeamus monere; quod nisi emendaveritis, grande
peccatum incurritis, et ob hoc, sicut speratis, non lucra,
sed magis vobis dam(p)na augebitis. Igitur Graecorum
studiis, sicut didicimus, multi a paganis captivi sublati in
vestris partibus venundantur et a vestratibus empti sub
iugo servitutis tenentur; cum constet pium et sanctum
esse, veluti Christianos decet, ut, cum eos vestrates ab
ipsis Graecis emerint, pro amore Christi liberos esse
dimittant, et non ab hominibus, sed ab ipso Domino nostro
259
Iesu Christo mercedem accipiant. Unde vos exhortamur et

paterno amore praecipimus, ut, cum captivos aliquos ab
ipsis redemeritis, pro salute animae vestrae liberos eos
abire sinatis.
Saint Etienne V (VI), Ep. 'Consuluisti de infantibus'

ad Ludbertum archiep. Maguntinum (Mainz), inter 887-
888
670 Consuluisti de infantibus, qui in uno lecto cum
parentibus dormientes mortui reperiuntur, utrum ferro
candente an (aut) aqua fervente seu alio quolibet
examine parentes se purificare debeant eos non
oppressisse. Monendi namque sunt et protestandi
parentes, ne tam tenellos secum in uno collocent lecto, ne
(nec) negligentia qualibet provenient suffocentur vel
opprimantur, unde ipsi homicidii rei inveniantur. Nam
ferri candentis vel aquae ferventis examinatione
confessionem extorqueri a quolibet sacri non censent
canones; et quod sanctorum Patrum documento sancitum
non est, superstitiosa adinventione non est
praesumendum. Spontanea enim confessione vel testium
approbatione publicata delicta, habita prae oculis Dei
timore, commissa sunt regimini nostro iudicare; occulta
vero et incognita illius sunt iudicio relinquenda, 'qui solus
novit corda filiorum hominum' (cf. 3 Reg 8, 39). Hi autem
qui probantur vel confitentur talis reatus se noxios, tua
eos castiget moderatio, quia si conceptum in utero qui
per aborsus (abortum) deleverit, homicida est, quanto
magis qui unius saltem diei puerulum peremerit,
homicidam se esse excusare nequibit?
Jean XV, Ep. Enc. 'Cum conventus esset' ad episcopos et

abbates
Galliae et Germaniae, 3 février 993
675 342 (2) ... Communi consilio decrevimus, memoriam
illius, id est sancti Udalrici episcopi, affectu piissimo,
260
devotione fidelissima venerandam : quoniam sic

adoramus et colimus reliquias martyrum et confessorum,
ut eum, cuius martyres et confessores sunt, adoremus;
honoramus servos, ut honor redundet in Dominum, qui
dixit: 'Qui vos recipit, me recipit' (Mt 10,40): ac proinde
nos qui fiduciam nostrae iustitiae non habemus, illorum
precibus et meritis apud clementissimum Deum iugiter
adiuvemur, quia divina saluberrima praecepta. et
sanctorum canonum ac venerabilium Patrum instabant
efficaciter documenta omnium ecclesiarum pio
considerationis intuitu, immo apostolici moderaminis
annisu, utilitatum commoditatem atque firmitatis
perficere integritatem, quatenus memoria Udalrici iam
praefati venerabilis episcopi divino cultui dicata exsistat,
et in laudibus Dei devotissime persolvendis semper valeat
proficere.

Saint Léon IX, Ep. " Congratulamur vehementer " à Pierre,
patriarche d'Antioche, 13 avril 1053; Profession de Foi
680 343 Firmiter (enim) credo sanctam Trinitatem, Patrem
et Filium et Spiritum Sanctum, unum Deum omnipotentem
esse, totamque in Trinitate deitatem coessentialem et
consubstantialem, coaeternam et coomnipotentem,
uniusque voluntatis, potestatis et maiestatis: creatorem
omnium creaturarum, ex quo omnia, per quem omnia, in
quo omnia (Rom 11, 36), quae sunt in caelo et in terra,
visibilia et invisibilia. Credo etiam singulas quasque in
Sancta Trinitate personas unun Deum verum, plenum et
perfectum.
681 344 Credo quoque ipsum Dei Patris Filium, Verbum

Dei aeternaliter natum ante omnia tempora de Patre,
consubstantialem, coomnipotentem et coaequalem Patri
261
per omnia in divinitate, temporaliter natum de Spiritu

Sancto ex Maria semper virgine, cum anima rationali:
duas habentem nativitates, unam ex Patre aeternam,
alteram ex matre temporalem: duas voluntates et
operationes habentem: Deum verum et hominem verum:
proprium in utraque natura atque perfectum: non
commixtionem atque divisionem passum, non adoptivum,
neque phantasticum: unicum et unum Deum, Filium Dei in
duabus naturis, sed in unius personae singularitate:
impassibilem et immortalem divinitate, sed in humanitate
pro nobis et pro nostra salute passum vera carnis
passione et sepultum, ac resurrexisse a mortuis die tertia
vera carnis resurrectione: propter quam confirmandam
cum discipulis nulla indigentia cibi, sed sola voluntate et
potestate, comedisse: die quadragesimo post
resurrectionem cum carne, qua surrexit, et anim
ascendisse in caelum et sedere in dextera Patris, inde
decimo die misisse, Spiritum Sanctum, et inde, sicut
ascendit, venturum iudicare vivos et mortuos, et
redditurum unicuique secundum opera sua.
682 345 Credo etiam Spiritum Sanctum, plenum et

perfectum verumque Deum, a Patre et Filio procedentem,
coaequalem et coessentialem et coomnipotentem et
coaeternum per omnia Patri et Filio, per prophetas
locutum.
683 346 Hanc sanctam et individuam Trinitatem non tres

Deos, sed in tribus personis et in una natura sive essentia
unum Deum omnipotentem, aeternum, invisibilem et
incommutabilem ita credo et confiteor, ut Patrem
ingenitum, Filium unigenitum, Spiritum Sanctum nec
genitum nec ingenitum, sed a Patre et Filio procedentem,
veraciter praedicem.
684 347 ( Varia:) Credo sanctam, catholicam et

apostolicam, unam esse veram Ecclesiam, in qua unus
datur baptismus et vera omnium remissio peccatorum.
262
Credo etiam veram resurrectionem eiusdem carnis, quam

nunc gesto, et vitam aeternam.
685 348 Credo etiam Novi et Veteris Testamenti, legis et

Prophetarum et Apostolorum unum esse auctorem, Deum
et Dominum omnipotentem. Deum praedestinasse
solummodo bona, praescivisse autem bona malaque.
Gratiam Dei praevenire et subsequi hominem credo et
profiteor, ita tamen, ut liberum arbitrium rationali
creaturae non denegem. Animam non esse partem Dei,
sed ex nihilo creatam, et absque baptismate originali
peccato obnoxiam, credo et praedico.
686 349 Porro anathematizo omnem haeresim

extollentem se adversus sanctam Ecclesiam catholicam,
pariterque eum, quicunque aliquas scripturas praeter
eas, quas catholica Ecclesia recipit, in auctoritate
habendas esse crediderit vel veneratus fuerit. Quattuor
Concilia omnimode recipio et velut quattuor evangelia
veneror: quia per quattuor partes mundi universalis
Ecclesia, in his tanquam in quadro lapide, fundata
consistit (cf. DS 472).... Pari modo recipio et veneror
reliqua tria Concilia.... Quidquid supradicta septem
sancta et universalia Concilia senserunt et
collaudaverunt, et sentio et collaudo, et quoscunque
anathematizaverunt, anathematizo.
Saint Léon IX, Ep. 'Ad splendidum nitentis' ad S. Petrum

Damiani, a. 1054
687 ... Oportet, sicut desideras, Apostolicam Nostram
interponamus auctoritatem, quatenus scrupulosam
legentibus auferamus dubietatem, et constet omnibus
certum, Nostro iudicio placuisse quaecumque continet
ipse libellus (Gomorrhianus) diabolico igni velut aqua
oppositus. Igitur ne caenosae libidinis impunita licentia
pervagetur, necesse est Apostolicae severitatis congrua
263
reprehensione refellatur, et tamen aliquod tentamentum

in austeritate ponatur.
688 Ecce omnes illi, qui quavis quattuor generum quae

dicta sunt foeditate polluuntur, prospecta aequitatis
censura ab omnibus immaculatae Ecclesiae gradibus tam
sacrorum canonum quam Nostro iudicio depelluntur. Sed
Nos humanius agentes eos qui vel propriis manibus vel
(invicem) inter se egerunt semen, vel etiam inter femora
profuderunt, et non longo usu nec cum pluribus, si
voluptatem refrenaverint et digna paenitudine probrosa
commissa luerint, admitti ad eosdem gradus, in quibus in
scelere manentes, non permanentes, fuerant, divinae
miserationi confisi, volumus atque etiam iubemus; ablata
aliis spe recuperationis sui ordinis, qui vel per longa
tempora secum sive cum aliis vel cum pluribus, brevi licet
tempore, quolibet duorum foeditatis genere, quae
descripseras, maculati vel, quod est horrendum dictu et
auditu, in terga prolapsi sunt. Contra quod Nostrum
Apostolicae sanctionis decretum si quis ausus fuerit vel
iudicare vel latrare, ordinis sui se noverit periculo agere.
Conc. Romanum (Nicolas II), a. 1059; Professio fidei in

Eucharistiam Berengario praescripta
690 Ego Berengarius ... cognoscens veram et apostolicam
fidem, anathematizo omnem haeresim, praecipue eam,
de qua hactenus infamatus sum: quae adstruere conatur,
panem et vinum, quae in altari ponuntur post
consecrationem solummodo sacramentum, et non verum
corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi esse, nec
posse sensualiter, nisi in solo sacramento, manibus
sacerdotum tractari vel frangi vel fidelium dentibus atteri.
Consentio autem sanctae Romanae Ecclesiae et
Apostolicae Sedi, et ore et corde profiteor de sacramento
dominicae mensae eam fidem me tenere, quam dominus
et venerabilis papa Nicolaus et haec sancta Synodus
auctoritate evangelica et apostolica tenendam tradidit
264
mihique firmavit: scilicet panem et vinum, quae in altari

ponuntur, post consecrationem non solum sacramentum,
sed etiam verum corpus et sanguinem Domini nostri Iesu
Christi esse, et sensualiter, non solum sacramento, sed in
veritate, manibus sacerdotum tractari et frangi et
fidelium dentibus atteri, iurans per sanctam et homousion
Trinitatem et per haec sacrosancta Christi evangelia. Eos
vero, qui contra hanc fidem venerint, cum dogmatibus et
sectatoribus suis, aeterno anathemate dignos esse
pronuntio.
Saint Léon IX, Ep. 'In terra pax hominibus' ad Michaelem

Cerularium et Leonem Acridanum, 2 septembre 1053
350 Cap. 5. ... Dicimini Apostolicam et Latinam Ecclesiam
nova praesumptione atque incredibili audacia nec
auditam nec convictam palam damnasse, pro eo maxime,
quod de azymis audeat commemorationem Dominicae
passionis celebrare. Ecce incauta reprehensio vestra,
ecce non bona gloriatio vestra, quando ponitis in coelum
os vestrum, cum lingua vestra, transiens in terra (PS 72,
9), humanis argumentationibus et coniecturis antiquam
fidem confodere ac subvertere moliatur. ...
351 Cap. 7. ... Sancta Ecclesia super petram, id est

Christum, et super PETRUM vel Cepham, filium Ioannis,
qui prius Simon dicebatur, aedificata, quia inferi portis,
disputationibus scilicet haereticorum, quae vanos ad
interitum introducunt, nullatenus foret superanda ; sic
pollicetur ipsa Veritas, per quam sunt vera, quaecunque
sunt vera: 'Portae inferi non praevalebunt adversus eam'
(Mt 16,18). Cuius promissionis effectum se precibus
impetrasse a Patre idem Filius protestatur, dicendo ad
PETRUM: 'Simon, ecce Satanas' etc. (Lc 22, 31). Erit ergo
quisquam tantae dementiae, qui orationem illius, cuius
velle est posse, audeat in aliquo vacuam putare ? Nonne
a Sede principis Apostolorum, Romana videlicet Ecclesia,
tam per eundem PETRUM, quam per successores suos,
265
reprobata et convicta atque expugnata sunt omnium

haereticorum commenta, et fratrum corda in fide PETRI,
quae hactenus nec defecit, nec usque in finem deficiet,
sunt confirmata ?
352 Cap. 11. ... Praeiudicium faciendo summae Sedi de

qua nec iudicium licet facere cuiquam hominum,
anathema accepistis ab universis Patribus omnium
venerabilium Conciliorum. ...
353 Cap. 32. ... Sicut cardo immobilis permanens ducit et

reducit ostium, sic PETRUS et sui successores liberum de
omni Ecclesia habent iudicium, cum nemo debeat eorum
dimovere statum, quia 'Summa Sedes a nemine iudicatur'
(v. D 330 sqq.).
Conc. (minus) Lateranense (Nicolas II), avril 1060

691 354 Domnus papa Nicolaus synodo in basilica
Constantiniana praesidens dixit: ( 1) Erga simoniacos
nullam misericordiam in dignitate servanda habendam
esse decernimus; sed iuxta canonum sanctiones et
decreta sanctorum Patrum eos omnino damnamus, ac
deponendos esse apostolica auctoritate sancimus.
692 354 ( 2) De iis autem, qui non per pecuniam, sed

gratis sunt a simoniacis ordinati, quia quaestio a longo
tempore est diutius ventilata, omnem nodum (modum)
dubietatis absolvimus: ita ut super hoc capitulo neminem
deinceps ambigere permittamus.... Eos, qui usque modo
gratis sunt a simoniacis consecrati, ... in acceptis
ordinibus manere permittimus ... Ita tamen auctoritate
sanctorum Apostolorum Petri et Pauli omnimodis
interdicimus, ne aliquando aliquis successorum
Nostrorum ex hac Nostra permissione regulam sibi vel
alicui assumat vel praefigat: quia non hoc (hoc non)
auctoritas antiquorum Patrum iubendo aut concedendo
266
promulgavit, sed temporis nimia necessitas permittendum

a Nobis extorsit.
693 ( 3) De cetero autem si quis hinc in posterum ab eo,

quem simoniacum esse non dubitat, se consecrari
permiserit, et consecrator et consecratus non disparem
damnationis sententiam subeat, sed uterque depositus
paenitentiam agat et privatus a propria dignitate
persistat.
694 ( 5) Nicolaus episcopus episcopis omnibus: Statuimus

decretum de simoniaca tripartita haeresi, id est (1.) de
simoniacis simoniace ordinatoribus (ordinantibus) vel
ordinatis, (2.) et de simoniacis simoniace a non
simoniacis, (3.) et simoniacis non simoniace a simoniacis:
Simoniaci simoniace ordinati vel ordinatores secundum
ecclesiasticos canones a proprio gradu decidant.
Simoniaci quoque simoniace a non simoniacis ordinati
similiter ab officio male accepto removeantur. Simoniacos
autem non simoniace a simoniacis ordinatos
misericorditer per manus impositionem pro temporis
necessitate concedimus in officio permanere.
Alexandre II, Ep. 'Super causas' ad Rainaldum episc.

Cumanum,
a. 1063
695 Super causas Guillandi (Gissandi) presbyteri tui de
morte episcopi sui, prae(de)cessoris tui, infamati, in
medium consuluimus.... si certi accusatores defuerint,
tunc dictante iustitia, sine omni controversia, presbyter
quaecumque ob hoc iniuste amisit, ac sacerdotium
accipiat et integra beneficia, purgationem tamen antea,
duobus sibi sacerdotibus iunctis, ubi accusator cessaverit,
eumdem ex se praebere suo committimus arbitrio.
Vulgarem denique ac nulla canonica sanctione fultam
legem, ferventis scilicet sive frigidae aquae ignitique ferri
contactum aut cuiuslibet popularis inventionis (quia
267
fabricante haec sunt omnino ficta invidia) nec ipsum

exhibere nec aliquo te modo volumus postulare immo
apostolica auctoritate prohibemus firmissime.
Alexandre II, Ep. 'Licet ex' ad Landulfum princ. Benevent.,

a. 1065
698 Licet ex devotionis studio non dubitamus procedere,
quod nobilitas tua Judaeos ad christianitatis cultum
disponit adducere, tamen quia id inordinato videris studio
agere, necessarium duximus, admonendo tibi litteras
nostras dirigere. Dominus enim noster Jesus Christus
nullum legitur ad sui servitium violenter coegisse, sed
humili exhortatione, reservata unicuique proprii arbitrii
libertate, quoscumque ad vitam praedestinavit aeternam
non iudicando, sed proprium sanguinem fundendo ab
errore revocasse.... Item beatus Gregorius, ne eadem
gens ad fidem violentia trahatur, in quadam sua epistola
interdicit.
Conc. Romain (Saint Grégoire VII), Iusiurandum

Berengarii
Turon., 11 février 1079
700 355 Ego Berengarius corde credo et ore confiteor,
panem et vinum, quae ponuntur in altari, per mysterium
sacrae orationis et verba nostri Redemptoris
substantialiter converti in veram et propriam ac
vivificatricem carnem et sanguinem Iesu Christi Domini
nostri et post consecrationem esse verum Christi corpus,
quod natum est de Virgine et quod pro salute mundi
oblatum in cruce pependit, et quod sedet ad dexteram
Patris, et verum sanguinem Christi, qui de latere eius
effusus est, non tantum per signum et virtutem
sacramenti, sed in proprietate naturae et veritate
substantiae. Sicut in hoc Brevi continetur et ego legi et
vos intelligitis, sic credo, nec contra hanc fidem ulterius
268
docebo. Sic me Deus adiuvet et haec sacra (sancta Dei)

Evangelia.
Bienheureux Urbain II, Ep. 'Debent subditi' ad Petrum

episc.
Pistor. et Rusticum abb. Vallumbros., a. 1088
701 ... Daibertum a Guezelone licet simoniaco non
simoniace eiusdem confessione reperimus in diaconum
ordinatum, et b. Innocentii papae sententia constat
declaratum, quod Guezelon haereticus, quem constat ab
haereticis ordinatum, quia nihil habuit, dare nihil potuit
ei, cui manus imposuit. Nos igitur tanti Pontificis
auctoritate firmati, Damasi papae testimonio roborati, qui
ait: 'Reiterari oportere, quod male actum est', Daibertum,
ab haereticis corpore et spiritu digressum atque utilitati
Ecclesiae pro viribus insudantem, ex integro, Ecclesiae
necessitate ingruente, diaconum constituimus. Quod non
reiterationem existimari censemus, sed tantum integram
diaconii dationem, quoniam quidem, ut praediximus, qui
nihil habuit, nihil dare potuit.
Bienheureux Urbain II, Ep.'Gaudemus filii' ad Lanzonem,

Rodulfum etc., 1 février 1091
702 Illud sane omni modo requirendum est, utrum (Poppo)
per manus Trevirensis illius dicti archiepiscopi simoniace
fuerit in diaconem ordinatus. Quidquid enim ab eo
extraordinarie indigneque suscepit, Nos Sancti Spiritus
iudicio irritum esse censemus, ut eosdem ordines ab
aliquo sortiatur episcopo catholico praesenti auctoritate
praecipimus. Talis enim ordinator, cum nihil habuerit,
dare nihil potuit.
Conc. Beneventanum (Bienheureux Urbain II),

coeptum 18. Mart. 1091
269
703 356 Can. 1. Nullus deinceps in episcopum eligatur,

nisi qui in sacris ordinibus religiose inventus est. Sacros
autem ordines dicimus diaconatum ac presbyteratum.
Hos siquidem solos primitiva legitur Ecclesia habuisse;
super his solum praeceptum habemus Apostoli.
Conc. (minus) Lateranense (Pascal II), 1102

704 357 Anathematizo omnem haeresim et praecipue
eam, quae statum praesentis Ecclesiae perturbat, quae
docet et adstruit : anathema contemnendum et Ecclesiae
ligamenta spernenda esse. Promitto autem oboedientiam
Apostolicae Sedis Pontifici Domino Paschali eiusque
successoribus sub testimonio Christi et Ecclesiae,
affirmans quod affirmat, damnans quod damnat sancta et
universalis Ecclesia.
Conc. Guastallense (Pascal II), 22 octobre 1106

705 358 (4) Per multos iam annos regni Teutonici latitudo
ab Apostolicae Sedis unitate divisa est. In quo nimirum
schismate tantum periculum factum est, ut, quod cum
dolore dicimus, vix pauci sacerdotes aut clerici catholici
in tanta terrarum latitudine reperiantur. Tot igitur (ergo)
filiis in hac strage iacentibus, christianae pacis necessitas
exigit, ut super hos (hoc) materna Ecclesiae viscera
aperiantur. Patrum itaque (ergo) nostrorum exemplis et
script(ur)is instructi, qui diversis temporibus Novatianos,
Donatistas et alios haereticos in suis ordinibus
susceperunt: praefati regni episcopos in schismate
ordinatos, nisi aut invasores aut simoniaci aut criminosi
comprobentur, in officio episcopali suscipimus. Id ipsum
de clericis cuiuscumque ordinis constituimus, quos vita
scientiaque commendat.
Conc. (minus) Lateranense (Pascal II), 7 Mart. 1110

270
706 Can. 9 (al. 4). Quicumque res naufragorum diripiunt,

ut raptores et fratrum necatores ab Ecclesiae liminibus
(limitibus) excludantur.
707 Can. 10 (Cc. Plac. 1) Quae de simoniacis statuta sunt,

Nos quoque Sancti Spiritus iudicio ex apostolica
auctoritate firmamus. (2) Quidquid igitur vel in sacris
ordinibus vel in ecclesiasticis rebus (vel) data vel firmata
(promissa) pecunia, (lingua aut obsequio) requisitum est,
Nos irritum esse et nullas umquam vires obtinere
censemus. (4) Qui vero scienter (se) a simoniacis
consecrari, immo exsecrari passi sunt, eorum
ordinationem (consecrationem) omnino irritam
decernimus.
708 Can. 15 (Cc. Plac. 13). Illud quoque praecipimus,

quod pro chrismate, baptismo et sepultura nihil umquam
exigatur.
Conc. (oecum. IX) Latran I (Calliste II); canons, 27 mars

1123
710 359 Can. 1. 'Sanctorum Patrum exempla sequentes' et
officii nostri debita innovantes, 'ordinari quemquam per
pecuniam in Ecclesia Dei vel promoveri, auctoritate Sedis
Apostolicae modis omnibus prohibemus. Si quis vero in
Ecclesia ordinationem vel promotionem taliter acquisierit,
acquisita (-!) prorsus careat dignitate'.
711 360 Can. 3 (al. 7). Presbyteris, diaconibus vel

subdiaconibus concubinarum et uxorum contubernia
penitus interdicimus et aliarum mulierum cohabitationem,
praeter quas Synodus Nicaena (can. 3) propter solas
necessitudinum causas habitare permisit, videlicet
matrem, sororem, amitam vel materteram aut alias
huiusmodi, de quibus nulla valeat iuste suspicio oriri.
271
712 361 Can. 4 (al. 8). Praeterea iuxta beatissimi

Stephani (papae) sanctionem statuimus, ut laici, quamvis
religiosi sint, nullam tamen de ecclesiasticis rebus aliquid
disponendi habeant facultatem ; sed secundum
Apostolorum canones (can. 38, al. 39) omnium negotiorum
ecclesiasticorum curam episcopus habeat et ea velut Deo
contemplante dispenset. (Al. can. 9) Si quis ergo
principum aut laicorum aliorum dispositionem
(dispensationem vel donationem rerum) sive
possessionem ecclesiasticarum rerum (possessionum
ecclesiasticarum) sibi vindicaverit, ut sacrilegus iudicetur.
362 Can. 5. 'coniunctiones consanguineorum fieri

prohibemus : quoniam eas et divinae et saeculi prohibent
leges. Leges enim divinae hoc agentes et eos, qui ex eis
prodeunt, non solum eiciunt, sed maledictos appellant ;
vero saeculi infames tales (eos) vocant et ab hereditate
repellunt. Nos itaque, Patres nostros sequentes, infamia
eos notamus et infames esse censemus.'
363 Can. 10. Nullus in episcopum, nisi canonice electum

ad consecrandum manus mittat. Quodsi praesumpserit, et
consecratus et consecrator absque recuperationis spe
deponatur.
Conc. (oecum. X) Latran II (Innocent II), coeptum 4. Apr.

1139;
canons
715 364 Can. 2. Si quis praebendam, vel prioratum, seu
decanatum, aut honorem, vel promotionem aliquam
ecclesiasticam, seu quodlibet sacramentum
ecclesiasticum, utpote chrisma vel oleum sanctum,
consecrationes altarium vel ecclesiarum, interveniente
exsecrabili ardore avaritiae per pecuniam acquisivit :
honore male acquisito careat, et emptor atque venditor
et interventor nota infamiae percellantur. Et nec pro
pastu, nec sub obtentu alicuius consuetudinis ante vel
272
post a quoquam aliquid exigatur, vel ipse dare praesumat

: quoniam simoniacum est; sed libere et absque
imminutione aliqua, collata sibi dignitate atque beneficio
perfruatur.
716 365 Can. 13. Porro detestabilem et probrosam, divinis

et humanis legibus per Scripturam in Veteri et in Novo
Testamento abdicatam, illam, inquam, insatiabilem
foeneratorum rapacitatem damnamus, et ab omni
ecclesiastica consolatione sequestramus, praecipientes,
ut nullus archiepiscopus, nullus episcopus vel cuiuslibet
ordinis abbas, seu quivis in ordine et clero, nisi cum
summa cautela usurarios recipere praesumat, sed in tota
vita infames habeantur et, nisi resipuerint, christiana
sepultura priventur.
717 366 Can. 22. 'Sane quia inter cetera unum est, quod
sanctam maxime perturbat Ecclesiam, falsa videlicet
paenitentia, confratres nostros et presbyteros
admonemus, ne falsis paenitentiis laicorum animas decipi
et in infernum pertrahi patiantur. Falsam autem
paenitentiam esse constat, cum spretis pluribus, de uno
solo paenitentia agitur: aut cum sic agitur de uno, ut non
discedatur ab alio. Unde scriptum est: 'Qui totam legem
observaverit, offendat autem in uno, factus est omnium
reus (Jac 2,10): scilicet quantum ad vitam aeternam. Sicut
enim, si peccatis esset omnibus involutus, ita, si in uno
tantum maneat, aeternae vitae ianuam non intrabit. Falsa
etiam fit paenitentia cum paenitens ab officio vel curiali
vel negotiali non recedit, quod sine peccato agi nulla
ratione praevalet; aut si odium in corde gestetur, aut si
offenso cuilibet non satisfiat, aut si offendenti offensus
non indulgeat aut si arma quis contra iustitiam gerat.'
718 367 Can 23. 'Eos autem, qui religiositatis speciem

simulantes, Domini corporis et sanguinis sacramentum,
baptisma puerorum, sacerdotium et ceteros
ecclesiasticos ordines et legitimarum damnant foedera
273
nuptiarum, tanquam haereticos ab Ecclesia Dei pellimus

et damnamus et per potestates exteras coerceri
praecipimus. Defensores quoque ipsorum eiusdem
damnationis vinculo innodamus.'
Concile de Sens, commencé le 2 juin 1140 (1141?); erreurs

de
Pierre Abélard
721 368 1. Quod Pater sit plena potentia, Filius quaedam
potentia, Spiritus Sanctus nulla potentia.
722 369 2. Quod Spiritus Sanctus non sit de substantia

(omnipotentia) Patris (aut Filii), immo anima mundi.
370 (3- Quod Spiritus Sanctus sit anima mundi.)
723 371 3 (4). Quod Christus non assumpsit carnem, ut nos

a jugo diaboli liberaret.
724 372 4 (5). Quod neque Deus et homo, neque haec

persona quae Christus est, sit tertia persona in Trinitate.
725 373 5 (6). Quod liberum arbitrium per se sufficiat

(sufficit) ad aliquod bonum.
726 374 6 (7). Quod ea solummodo possit (potest) Deus

facere, quae facit (-!), vel dimittere, quae dimittit (-!), vel
eo modo tantum, vel eo tempore, (quo facit) et non alio.
727 375 7 (8). Quod Deus nec debeat nec possit mala
impedire.
728 376 8 (9). Quod non contraximus culpam ex Adam,

sed poenam tantum.
729 377 9 (10). Quod non peccaverunt, qui Christum

ignorantes crucifixerunt
274
(, et) 10. (-!) Quod non sit (est) culpae adscribendum,

quicquid fit per ignorantiam.
731 378 11. Quod in Christo non fuerit spiritus timoris

Domini
732 379 12. Quod potestas ligandi atque solvendi

Apostolis tantum data sit, et (-!) non successoribus eorum
(-!).
733 380 13. Quod propter opera nec melior nec peior
efficiatur homo.
734 381 14. Quod ad Patrem, quia (qui) ab alio non est,
proprie vel specialiter attineat omnipotentia (operatio),
non etiam sapientia et benignitas.
735 382 15. Quod etiam castus timor excludatur a futura

vita.
736 383 16. Quod diabolus immittat suggestiones

(suggestionem) per appositionem (operationem) lapidum
vel herbarum.
737 384 17. Quod adventus in fine saeculi posset (possit)

attribui Patri.
738 385 18. Quod anima Christi perse non descendit ad

inferos, sed per pontentiam tantum.
739 386 19. Quod neque opus neque voluntas neque

concupiscentia neque delectatio, quae (cum) movet eam,
peccatum sit, nec debemus eam velle exstingui (velle
eam exstinguere).
Innocent II, Ep. 'Testante Apostolo' ad Henricum episc.

Senon.,
275
16 juillet 1140
387 Nos itaque, qui in cathedra Sancti PETRI, cui a
Domino dictum est : 'Et tu aliquando conversus confirma
fratres tuos' (Lc 22, 32), licet indigni, residere
conspicimur, communicato fratrum nostrorum
episcoporum cardinalium consilio, destinata nobis a
vestra discretione capitula et universa ipsius Petri
(Abaelard) dogmata sanctorum canonum auctoritate cum
suo auctore damnavimus, eique tanquam haeretico
perpetuum silentium imposuimus. Universos quoque
erroris sui sectatores et defensores a fidelium consortio
sequestrandos et excommunicationis vinculo innodandos
esse censemus.
Innocent II, Ep. 'Apostolicam Sedem' ad episc.

Cremonensem, tp.
incerto
741 388 Presbyterum, quem sine unda baptismatis
extremum diem clausisse significasti, quia in sanctae
matris Ecclesiae fide et Christi nominis confessione
perseveravit, ab originali peccato solutum et caelestis
patriae gaudium esse adeptum asserimus incunctanter.
Lege super octavo libro Augustini de civitate Dei, ubi inter
cetera legitur: 'Baptismus invisibiliter ministratur, quem
non contemptus religionis, sed terminus necessitatis
excludit'. Librum etiam beati Ambrosii de obitu
Valentiniani idem asserentis revolve. Sopitis ergo
quaestionibus, doctorum Patrum sententias teneas, et in
ecclesia tua iuges preces hostiasque Deo offerri iubeas
pro presbytero memorato.
Conc. Remense (Reims) (Eugene III), coeptum 21. Mart.

1148
745 'De primo tantum (capitulo) Romanus Pontifex
diffinivit, ne aliqua ratio in theologia inter naturam et
276
personam divideret, neve Deus divina essentia diceretur

ex sensu ablativi tantum, sed etiam nominativi.'
Alexandre III, Ep. 'Ex litteris tuis' ad soldanum Iconii

residentem, 1169
748 (Maria) concepit nempe sine pudore, peperit sine
dolore, et hinc migravit sine corruptione, iuxta verbum
angeli, immo Dei per angelum, ut plena, non semiplena,
gratiae esse probaretur; et (ut) Deus Filius eius antiquum
quod pridem docuit mandatum fideliter adimpleret,
videlicet patrem et matrem honore praevenire, et ne caro
Christi virginea, quae de carne matris virginis assumpta
fuerat, a tota discreparet.
Alexandre III, Ep. 'Cum in nostra' ad Guilelmum archiep.

Senon., 28. Maii 1170
749 Cum in Nostra esses olim praesentia constitutus, tibi
viva voce iniunximus, ut suffraganeis tuis Parisius tibi
ascitis ad abrogationem pravae doctrinae Petri quondam
Parisiensis episcopi, qua dicitur quod Christus secundum
quod est homo, non est aliquid, omnino intenderes et
efficacem operam adhiberes. Inde siquidem est, quod
fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus,
quatenus... suffraganeos tuos Parisius convoces et una
cum illis et aliis... praescriptam doctrinam studeas
penitus abrogare et a magistris scholaribus ibidem in
theologia studentibus Christum sicut perfectum Deum, sic
et perfectum hominem ex anima et corpore consistentem
praecipias edoceri.
Conc. Remense, sous Eugene III, Professio fidei de

Trinitate ;
1148
389 1. Credimus et confitemur simplicem naturam
divinitatis esse Deum, nec aliquo sensu catholico posse
277
negari, quin divinitas sit Deus et Deus divinitas. Si vero

dicitur: Deum sapientia sapientem, magnitudine magnum,
aeternitate aeternum, unitate unum, divinitate Deum esse
et alia huiusmodi: credimus nonnisi ea sapientia, quae est
ipse Deus, sapientem esse; nonnisi ea magnitudine quae
est ipse Deus, magnum esse; nonnisi ea aeternitate quae
est ipse Deus, aeternum esse; nonnisi ea unitate quae est
ipse Deus, unum esse; nonnisi ea divinitate Deum, quae
est ipse: id est, seipso sapientem, magnum, aeternum,
unum Deum.
390 2. Cum de tribus personis loquimur, Patre, Filio et

Spiritu Sancto, ipsas unum Deum, unam divinam
substantiam esse fatemur. Et e converso cum de uno Deo,
una divina substantia loquimur, ipsum unum Deum, unam
divinam substantiam esse tres personas confitemur.
391 3. Credimus (et confitemur) solum Deum Patrem et

Filium et Spiritum Sanctum aeternum esse, nec aliquas
omnino res, sive relationes, sive proprietates, sive
singularitates vel unitates dicantur, et huiusmodi alia,
adesse Deo, quae sint ab aeterno, quae non sint Deus.
392 4. Credimus (et confitemur) ipsam divinitatem, sive

substantiam divinam sive naturam dicas, incarnatam
esse, sed in Filio.
Conc. Turonense (Tours), coeptum 19 mai 1163

747 (Cap. 2) Plures clericorum, et quod maerentes
dicimus, eorum quoque qui praesens saeculum
professione vocis et habitu reliquerunt, dum communes
usuras, quasi manifestius damnatas, exhorrent,
commodata pecunia indigentibus possessiones eorum in
pignus accipiunt, et provenientes fructus percipiunt ultra
sortem. Idcirco generalis Concilii decrevit auctoritas, ut
nullus amodo constitutus in clero vel hoc vel aliud genus
usurae exercere praesumat. Et si quis (hactenus) alicuius
278
possessionem data pecunia sub hac specie vel condicione

in pignus acceperit, si sortem suam, deductis expensis, de
fructibus iam perceperit, absolute possessionem restituat
debitori. Si autem aliquid minus habet, eo recepto,
possessio libere ad dominum revertatur. Quodsi post
huiusmodi constitutum in clero quisquam exstiterit qui
detestandis usurarum lucris insistat, ecclesiastici officii
periculum patiatur, nisi forte Ecclesiae beneficium fuerit,
quod redimendum ei hoc modo de manu laici videatur.
Lettre Cum Christus du pape Alexandre III à l'archevêque

de
Reims, 18 février 1177
750 393 Cum Christus perfectus Deus perfectus homo sit,
mirum est, qua temeritate quisquam audet dicere, quod
Christus non sit aliquid secundum quod homo. Ne autem
tanta possit in ecclesia Dei (dici) abusio suboriri vel error
induci, (...) mandamus, quatenus (...) auctoritate Nostra
sub anathemate interdicas, ne quis de cetero dicere
audeat, Christum non esse aliquid secundum quod homo,
quia sicut verus Deus, ita verus est homo ex anima
rationali et humana carne subsistens.
Alexandre III, Ep. 'In civitate tua' ad archiep. Ianuensem,

tp. incerto
753 394 In civitate tua dicis saepe contingere, quod, cum
quidam piper, seu cinnamomum, seu alias merces
comparant, quae tunc ultra quinque libras non valent, et
promittunt se illis, a quibus illas merces accipiunt, sex
libras statuto termino soluturos. Licet autem contractus
huiusmodi ex tali forma non possit censeri nomine
usurarum, nihilominus tamen venditores peccatum
incurrunt, nisi dubium sit, merces illas plus minusve
solutionis tempore valituras: et ideo cives tui saluti suae
bene consulerent, si a tali contractu cessarent, cum
279
cogitationes hominum omnipotenti Deo nequeant

occultari.
Alexandre III, Ep. 'Ex publico instrumento' ad episc.

Brixiensem, tp. incerto
754 395 Quia praefata mulier, licet a praefato viro
desponsata fuerit, adhuc tamen, sicut asserit, ab ipso est
incognita, fraternitati tuae per apostolica scripta
praecipiendo mandamus, quatenus, si praedictus vir
mulierem ipsam carnaliter non cognoverit, et eadem
mulier, sicut ex parte tua nobis proponitur, ad religionem
transire voluerit, recepta ab ea sufficienti cautione, quod
vel ad religionem transire vel ad virum suum redire infra
duorum mensium spatium debeat, ipsam contradictione
et appellatione cessante a sententia
(excommunicationis), qua tenetur, absolvas ita, quod, si
ad religionem transierit, uterque restituat alteri, quod ab
eo noscitur recepisse, et vir ipse, ea religionis habitum
assumente, ad alia vota licentiam habeat transeundi.
Sane quod Dominus in Evangelio dicit, non licere viro, nisi
ob causam fornicationis uxorem suam dimittere (Mt 5, 32;
19, 9), intelligendum est, secundum interpretationem
sacri eloquii, de his, quorum matrimonium carnali copula
est consummatum, sine qua matrimonium consummari
non potest, et ideo, si praedicta mulier non fuit a viro suo
cognita, licitum est (sibi) ad religionem transire.
Alexandre III, Ep. (fragm.) 'Verum post' ad archiep.

Salernit.,
tp. incerto
755 396 Post consensum legitimum de praesenti licitum
est alteri, altero etiam repugnante, eligere monasterium,
sicut Sancti quidem de nuptiis vocati fuerunt, dummodo
carnalis commixtio non intervenerit inter eos: et alteri
remanenti, si commonitus continentiam servare noluerit,
licitum est ad secunda vota transire; quia cum non
280
fuissent una caro simul effecti, satis potest unus ad Deum

transire, et alter in saeculo remanere...
756 397 Si (inter virum et mulierem) legitimus consensus...

interveniat de praesenti, ita quidem, ut unus alterum in
suo mutuo consensu verbis consuetis expresse recipiat....
sive sit iuramentum interpositum sive non, non licet
mulieri alii nubere. Et si nupserit, etiamsi carnalis copula
sit secuta, ab eo separari debet, et, ut ad primum redeat,
ecclesiastica districtione compelli, quamvis alii aliter
sentiant, et aliter etiam a quibusdam praedecessoribus
nostris sit aliquando iudicatum.

Alexandre III, Ep. (fragm.) ad Pontium episc. Claromont.
(?),
tp. incerto
757 398 Si quis sane puerum ter in aqua immerserit in
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen, et non
dixerit: 'Ego baptizo te in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti, Amen', non est puer baptizatus (al.: Si quis - sane
puerum tunc merserit dicendo: 'In nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti': si non dixerit: 'Ego te baptizo', talis
immersio non potest dici baptismus).
758 399 De quibus dubium est, an baptizati fuerint,

baptizantur his verbis praemissis: 'Si baptizatus es, non te
baptizo; sed, si nondum baptizatus es, ego te baptizo,
etc.'
Conc. (oecum. XI) Latran III, 5 - 19 (22)? Mart. 1179

751 400 Cap. 10. Monachi non pretio recipiantur in
monasterio... Si quis autem exactus pro sua receptione
281
aliquid dederit, ad sacros ordines non ascendat. Is

autem, qui acceperit, officii sui privatione mulctetur.
401 Cap. 27. Sicut ait beatus LEO, 'licet ecclesiastica

disciplina, sacerdotali contenta iudicio, cruentas non
efficiat ultiones : catholicorum tamen principum
constitutionibus adiuvatur, ut saepe quaerant homines
salutare remedium, dum corporale super se metuunt
evenire supplicium'. Eapropter, quia in Gasconia,
Albegesio et partibus Tolosanis et aliis locis ita
haereticorum, quos alii Catharos, alii Patarenos, alii
Publicanos, alii aliis nominibus vocant, invaluit damnata
perversitas, ut iam non in occulto, sicut aliqui, nequitiam
suam exerceant, sed suum errorem publice manifestent
et ad suum consensum simplices attrahant et infirmos:
eos et defensores et receptatores eorum anathemati
decernimus subiacere, et sub anathemate prohibemus, ne
quis eos in domibus vel in terra sua tenere vel fovere vel
negotiationem cum eis exercere praesumat.
Conc. Veronense (Lucius III), exeunte Oct.-init. Nov. 1184

760 omnem haeresim, quocumque nomine censeatur, per
huius Constitutionis seriem auctoritate apostolica
condemnamus: In primis ergo Catharos et Patarinos et
eos qui se Humiliatos vel Pauperes de Lugduno, falso
nomine, mentiuntur, Passaginos, Iosepinos, Arnaldistas,
perpetuo decernimus anathemati subiacere.
761 402 Et quoniam nonnulli sub specie pietatis...

auctoritatem sibi vindicant praedicandi..., omnes, qui vel
prohibiti vel non missi, praeter auctoritatem ab
Apostolica Sede vel episcopo loci susceptam publice vel
privatim praedicare praesumpserint, et universos, qui de
sacramento corporis et sanguinis Domini nostri Iesu
Christi vel de baptismate seu de peccatorum confessione,
matrimonio vel reliquis ecclesiasticis sacramentis aliter
sentire aut docere non metuunt, quam sacrosancta
282
Romana Ecclesia praedicat et observat, et generaliter

quoscumque eadem Romana Ecclesia vel singuli episcopi
per dioeceses suas cum consilio clericorum, vel clerici
ipsi, Sede vacante, cum consilio, si oportuerit, vicinorum
episcoporum haereticos iudicaverint, pari vinculo
perpetui anathematis innodamus.
Lucius III, Ep. 'Dilectae in Christo' ad Simonem episc.

Meldensem (Meaux), tp. incerto
762 ... Priorissa et conventus de Colonantia a Sede
Apostolica quaesierunt, si iuvenis quidam, conversus
earum, genitalibus destitutus, in pre sbyterum possit de
permissione canonum ordinari. Nos itaque in hoc articulo
distinctionem volentes canonicam observari, fraternitati
tuae per Apostolica scripta mandamus, quatenus inquiras
diligentius veritatem, si ab hostibus sectus fuerit vel a
medicis aut nesciens carnis vitio reluctari ipse sibi manum
iniecerit. Priores enim admittunt canones (cf. DSS 128a),
si alias idoneus fuerit, tertium velut homicidam sui
statuunt puniendum.
Urbain III, Ep. 'Consuluit nos' ad presbyterum Brixiensem,

tp. incerto
764 403 Consuluit nos tua devotio, an ille in iudicio
animarum quasi usurarius debeat iudicari, qui non alias
mutuo traditurus, eo proposito mutuam pecuniam credit,
ut, licet omni conventione cessante, plus tamen sorte
recipiat; et utrum eodem reatu criminis involvatur, qui ut
vulgo dicitur, non aliter parabolam iuramenti concedit,
donec, quamvis sine exactione, emolumentum aliquod
inde percipiat; et an negotiator poena consimili debeat
condemnari, qui merces suas longe maiore pretio
distrahit, si ad solutionem faciendam prolixioris temporis
dilatio prorogetur, quam si ei in continenti pretium
persolvatur. Verum quia, quid in his casibus tenendum sit,
ex evangelio Lucae manifeste cognoscitur, in quo dicitur:
283
Date mutuum, nihil inde sperantes (cf. Lc 6, 35):

huiusmodi homines pro intentione lucri, quam habent,
cum omnis usura et superabundantia prohibeatur in lege,
iudicandi sunt male agere, et ad ea, quae taliter sunt
accepta, restituenda in animarum iudicio efficaciter
inducendi.
Innocent III, Ep. 'Cum apud sedem' ad Ymbertum archiep.

Arelat., 15 juillet 1198
766 404 Consuluisti nos, utrum mutus et surdus alicui
possint matrimonialiter copulari. Ad quod fraternitati
tuae taliter respondemus, quod, cum prohibitorium sit
edictum de matrimonio contrahendo, ut quicunque non
prohibetur, per consequentiam admittatur, et sufficiat ad
matrimonium solus consensus illorum, de quorum
quarumque coniunctionibus agitur: videtur, quod, si talis
velit contrahere, sibi non possit vel debeat denegari, cum,
quod verbis non potest, signis valeat declarare.
Innocent III, Ep. 'Ex parte tua' ad episc. Mutinensem, a.

1200
776 404 In matrimoniis de cetero contrahendis illud te
volumus observare, ut, postquam inter legitimas personas
consensus legitimus intervenerit de praesenti, qui sufficit
in talibus iuxta canonicas sanctiones et, si solus defuerit,
cetera, etiam cum ipso coitu celebrata, frustrantur si
personae iunctae legitime cum aliis postea de facto
contrahant, quod prius de iure factum fuerat, non poterit
irritari.
Innocent III, Ep. 'Sicut universitatis' ad Acerbum consulem

Florentinum, 30 octobre 1198
767 Sicut universitatis conditor Deus duo magna luminaria
in firmamento caeli constituit, luminare maius, ut
praeesset diei, et luminare minus, ut praeesset nocti, sic
284
ad firmamentum universalis Ecclesiae, quae caeli nomine

nuncupatur, duas magnas instituit dignitates: maiorem,
quae quasi diebus animabus praeesset, et minorem, quae
quasi noctibus praeesset corporibus, quae sunt
pontificalis auctoritas et regalis potestas. Porro sicut luna
lumen suum a sole sortitur, quae revera minor est illo
quantitate simul et qualitate, situ pariter et effectu, sic
regalis potestas ab auctoritate pontificali suae sortitur
dignitatis splendorem; cuius conspectui quanto magis
inhaeret, tanto maiori lumine decoratur, et quo plus ab
eius elongatur aspecto, eo plus deficit (al. vitiose:
proficit) in splendore.
Innocent III, Ep. 'Quanto te magis' ad Ugonem episc.

Ferrariensem, 1 mai 1199
768 405 Tua fraternitas intimavit, quod altero coniugum
ad haeresim transeunte, qui relinquitur, ad secunda vota
desiderat convolare et filios procreare, quod utrum possit
fieri de iure, per tuas Nos duxisti litteras consulendos.
Nos igitur consultationi tuae de communi fratrum
Nostrorum consilio respondentes distinguimus, licet
quidam praedecessor noster (scl. Caelestinus III) sensisse
aliter videatur, an ex duobus infidelibus alter ad fidem
catholicam convertatur, vel ex duobus fidelibus alter
labatur in haeresim vel decidat in gentilitatis errorem. Si
enim alter infidelium coniugum ad fidem catholicam
convertatur, altero vel nullo modo, vel saltem non sine
blasphemia divini nominis, vel ut eum pertrahat ad
mortale peccatum, ei cohabitare volente: qui relinquitur,
ad secunda, si voluerit, vota transibit; et in hoc casu
intelligimus, quod ait Apostolus: 'Si infidelis discedit,
discedat: frater enim vel soror non est servituti subiectus
in huiusmodi' (cf. I Cor 7, 15). Et canonem etiam, in quo
dicitur: Quod 'contumelia creatoris solvit ius matrimonii
circa eum, qui relinquitur'.
285
769 406 Si vero alter fidelium coniugum vel labatur in

haeresim vel transeat ad gentilitatis errorem, non
credimus, quod in hoc casu is qui relinquitur, vivente
altero possit ad secundas nuptias convolare licet in hoc
casu maior appareat contumelia creatoris. Nam etsi
matrimonium verum quidem inter infideles exsistat, non
tamen est ratum: inter fideles autem verum quidem et
ratum exsistit: quia sacramentum fidei, quod semel est
admissum, numquam amittitur, sed ratum efficit coniugii
sacramentum, ut ipsum in coniugibus illo durante
perduret.
Innocent III, Ep. 'Cum ex iniuncto' ad Metenses (Metz),

12 juillet 1199
770 (Significavit Nobis episcopus Metensis,) quod tam in
dioecesi quam urbe Metensi laicorum et mulierum
multitudo non modica, tracta quodammodo desiderio
Scripturarum, Evangelia, Epistolas Pauli, Psalterium,
Moralia, Iob et plures alios libros sibi fecit in Gallico
sermone transferri; ... (quo vero factum est,) ut secretis
conventionibus talia inter se laici et mulieres eructare
praesumant et sibi invicem praedicare: qui etiam
aspernantur eorum consortium, qui se similibus non
immiscent ... Quidam etiam ex eis simplicitatem
sacerdotum suorum fastidiunt; et cum ipsis per eos
verbum salutis proponitur, se melius habere in libellis suis
et prudentius se posse id eloqui, submurmurant in
occulto. Licet autem desiderium intelligendi divinas
Scripturas et secundum eas studium adhortandi
reprehendendum non sit, sed potius commendandum, in
eo tamen apparent merito arguendi, quod tales occulta
conventicula sua celebrant, officium sibi praedicationis
usurpant, sacerdotum simplicitatem eludunt et eorum
consortium aspernantur qui talibus non inhaerent.... Deus
enim ... in tantum odit opera tenebrarum, ut (Apostolis) ...
praeceperit dicens: 'Quod dico vobis in tenebris, dicite in
lumine...' (Mt 10, 27); per hoc manifeste denuntians, quod
286
evangelica praedicatio non in occultis conventiculis, sicut

haeretici faciunt, sed in ecclesia iuxta morem catholicum
est publice proponenda. ...
771 Arcana vero fidei sacramenta non sunt passim

omnibus exponenda, cum non passim ab omnibus possint
intelligi, sed eis tantum qui ea fideli possunt concipere
intellectu. Propter quod simplicioribus inquit Apostolus:
'Quasi parvulis in Christo lac potum dedi vobis, non
escam' (I Cor 3, 2). ... Tanta est enim divinae Scripturae
profunditas, ut non solum simplices et illiterati, sed etiam
prudentes et docti non plene sufficiant ad ipsius
intelligentiam indagandam. Propter quod dicit Scriptura:
'Quia multi defecerunt scrutantes scrutinio' (Ps 63, 7).
Unde recte fuit olim in lege divina statutum, ut bestia,
quae montem (Sinai) tetigerit, lapidetur (cf. Hebr 12, 20;
Ex 19, 12 s), ne videlicet simplex aliquis vel et indoctus
praesumat ad sublimitatem Scripturae sacrae pertingere
vel eam aliis praedicare. Scriptum est enim: 'Altiora te ne
quaesieris' (Eccli 3, 22). Propter quod dicit Apostolus: 'Non
plus sapere quam oporteat sapere, sed sapere ad
sobrietatem' (Rom 12, 3). Sicut enim multa sunt membra
corporis, omnia vero membra non eundem actum habent,
ita multi sunt ordines in Ecclesia, sed non omnes idem
habent officium, quia secundum Apostolum 'alios quidem
Dominus dedit apostolos, alios prophetas, alios autem
doctores etc.' (Eph 4, 11). Cum igitur doctorum ordo sit
quasi praecipuus in Ecclesia, non debet sibi quisquam
indifferenter praedicationis officium usurpare.
Innocent III, Const. 'Licet perfidia Iudaeorum',

15 septembre 1199
772 Licet perfidia Iudaeorum sit multipliciter improbanda,
quia tamen per eos fides nostra veraciter comprobatur,
non sunt a fidelibus graviter opprimendi ... Sicut ergo
Iudaeis non debet esse licentia in synagogis suis, ultra
quam permissum est lege, praesumere, ita in his, quae
287
sunt illis concessa, nullum debent praeiudicium sustinere.

Nos ergo, licet in sua magis velint duritia perdurare quam
vaticinia prophetarum et Legis arcana (al.: prophetarum
verba et suarum Scripturarum arcana) cognoscere atque
ad christianae fidei notitiam pervenire, quia tamen
Nostrae postulant defensionis auxilium, ex christianae
pietatis mansuetudine, praedecessorum Nostrorum fel.
mem. Calixti (II.), Eugenii (III.), Alexandri (III.), Clementis
(III.) et Caelestini (III.) Romanorum Pontificum vestigiis
inhaerentes, ipsorum petitionem admittimus eisque
protectionis Nostrae clypeum indulgemus.
773 Statuimus enim (etiam), ut nullus Christianus invitos

vel nolentes eos ad baptismum per violentiam venire
compellat; sed si eorum quilibet sponte ad Christianos
fidei causa confugerit, postquam voluntas eius fuerit
patefacta, sine qualibet efficiatur calumnia Christianus.
Veram quippe christianitatis fidem habere non creditur,
qui ad Christianorum baptisma non spontaneus sed
invitus cognoscitur pervenire. Nullus etiam Christianus
sine potestatis terrae iudicio personas eorum nequiter
laedere vel res eorum violenter auferre praesumat aut
bonas quas hactenus in ea, in qua habitant regione,
habuerint consuetudines immutare. Praeterea, in
festivitatum suarum celebratione quisquam fustibus vel
lapidibus eos ullatenus non perturbet, nec aliquis ab eis
indebita (coacta) servitia exigere vel extorquere
contendat nisi ea quae ipsi praeteritis facere temporibus
consueverunt. Ad haec, malorum hominum pravitati et
avaritiae obviantes, decernimus, ut nemo coemeterium
Iudaeorum mutilare audeat vel minuere, sive obtentu
pecuniae corpora effodere iam humata....
(Excommunicantur ii, qui hoc decretum violant.) Eos
autem dumtaxat huius protectionis praesidio volumus
communiri, qui nihil machinari praesumpserint in
subversionem fidei christianae.
288
Innocent III, Ep. 'Apostolicae Sedis primatus' ad

(Iohannem)
patriarcham C'polit., 12 novembre 1199
774 Apostolicae Sedis primatus, quem non homo, sed
Deus, immo verius Deus homo constituit, multis quidem et
evangelicis et apostolicis testimoniis comprobatur, a
quibus postmodum constitutiones canonicae
processerunt, concorditer asserentes sacrosanctam
Ecclesiam in beato Petro Apostolorum principe
consecratam quasi magistram et matrem ceteris
praeeminere. Hic enim ... audire promeruit: 'Tu es Petrus
... tibi dabo claves regni caelorum' (Mt 16, 18 s). Nam
licet primum et praecipuum Ecclesiae fundamentum sit
unigenitus Dei Filius Jesus Christus, iuxta quod dicit
Apostolus 'Quia fundamentum positum est, praeter quod
aliud poni non potest, quod est Christus Jesus' (l Cor 3,
11), secundum tamen et secundarium Ecclesiae
fundamentum est Petrus, etsi non tempore primus,
auctoritate tamen praecipuus inter ceteros, de quibus
Paulus Apostolus inquit: 'Iam non estis hospites et
advenae, sed estis cives sanctorum et domestici Dei,
superaedificati supra fundamentum Apostolorum et
Prophetarum' (Eph 2, 20). ... Huius etiam primatum Veritas
per se ipsam expressit, cum inquit ad eum: 'Tu vocaberis
Cephas' (Io 1, 42): quod etsi 'Petrus' interpretetur, 'caput'
tamen exponitur, ut sicut caput inter cetera membra
corporis, velut in quo viget plenitudo sensuum, obtinet
principatum, sic et Petrus inter Apostolos et successores
ipsius inter universos Ecclesiarum praelatos praerogativa
praecellerent dignitatis, vocatis sic ceteris in partem
sollicitudinis, ut nihil eis de potestatis plenitudine
deperiret. Huic Dominus oves suas pascendas vocabulo
tertio repetito commisit, ut alienus a grege dominico
censeatur, qui eum etiam in successoribus suis noluerit
habere pastorem. Non enim inter has et illas oves
distinxit, sed simpliciter inquit: 'Pasce oves meas' (Jo 21,
17), ut omnes omnino intelligantur ei esse commissae. ...
(Explicando allegorice Jo 21, 7:) Cum enim mare mundum
289
designet (juxta Ps 103, 25), per hoc, quod Petrus se misit

in mare, privilegium expressit pontificii singularis, per
quod universum orbem susceperat gubernandum, ceteris
Apostolis ut vehiculo navis contentis, cum nulli eorum
universus fuerit orbis commissus, sed singulis singulae
provinciae vel Ecclesiae potius deputatae. (Simile
argumentum allegoricum deducitur ex Mt 14, 28 ss:) Per
hoc quod Petrus super aquas maris incessit, super
universos populos se potestatem accepisse monstravit.
775 Pro eo Dominus se orasse fatetur...: 'Ego pro te rogavi,

Petre, ut non deficiat fides tua. Et tu aliquando conversus,
confirma fratres tuos' (Lc 22, 32), ex hoc innuens
manifeste, quod successores ipsius a fide catholica nullo
umquam tempore deviarent, sed revocarent magis alios
et confirmarent etiam haesitantes, per hoc sic ei
confirmandi alios potestatem indulgens, ut aliis
necessitatem imponeret obsequendi. ... Huic praeterea
dictum ... legisti: 'Quodcumque ligaveris super terram, erit
ligatum et in caelis; et quodcumque solveris super terram,
erit solutum et in caelis' (Mt 16, 19). Quod si omnibus
etiam Apostolis simul dictum esse reperias, non tamen
aliis sine ipso, sed ipsi sine aliis attributam esse
cognosces ligandi et solvendi a Domino facultatem, ut
quod non alii sine ipso, ipse sine aliis posset ex privilegio
sibi collato a Domino et concessa plenitudine
potestatis...: Ipse (Petrus vidit) ... vas quoddam velut
linteum magnum quattuor initiis in terram de caelo
submitti, quod omnia quadrupedia et serpentia terrae ac
caeli volatilia continebat (Act 10, 9 ss). ... Et vox ad eum
est facta secundo: 'Quod Deus purificavit, tu commune ne
dixeris'. Per quod innuitur manifeste, quod Petrus
praelatus fuerit populis universis, cum vas illud orbem, et
universitas contentorum in eo universas significet tam
Iudaeorum quam gentium nationes. ...
290
Innocent III, Ep. 'Gaudemus in Domino' ad episc.

Tiberiadensem,
initio 1201
777 407 Utrum pagani uxores accipientes in secundo ve1
tertio vel ulteriore gradu sibi coniunctas sic coniuncti
debeant post conversionem suam insimul remanere vel
ab invicem separari, edoceri per scriptum Apostolicum
postulasti. Super quo fraternitati tuae taliter
respondemus, quod, cum sacramentum coniugii apud
fideles et infideles exsistat, quemadmodum ostendit
Apostolus dicens: 'Si quis frater infidelem habet uxorem,
et haec consentit habitare cum eo, non illam dimittat' (cf.
I Cor 7, 12); et in praemissis gradibus a paganis quoad
eos matrimonium licite sit contractum, qui
constitutionibus canonicis non arctantur (Quid enim ad
nos, secundum Apostolum eundem, 'de his, quae foris
sunt, iudicare?' (cf I Cor 5, 12)): in favorem praesertim
christianae religionis et fidei, a cuius perceptione per
uxores se deseri timentes viri possunt facile revocari,
fideles huiusmodi matrimonialiter copulati libere possunt
et licite remanere coniuncti, cum per sacramentum
baptismi non solvantur coniugia, sed crimina dimittantur.
778 408 Quia vero pagani circa plures insimul feminas

affectum dividunt coniugalem, utrum post conversionem
omnes, vel quam ex omnibus retinere valeant, non
immerito dubitatur. Verum absonum hoc videtur et
inimicum fidei christianae, cum ab initio una costa in
unam feminam sit conversa, et Scriptura divina testetur,
quod 'propter hoc relinquet homo patrem et matrem et
adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una' (Eph 5,
31; Gn 2, 24; cf. Mt 19, 5); non dixit 'tres vel plures', sed
duo: nec dixit: 'adhaerebit uxoribus', sed uxori. Nec ulli
unquam licuit insimul plures uxores habere, nisi cui fuit
divina revelatione concessum, quae mos quandoque,
interdum etiam fas censetur, per quam sicut Iacob a
mendacio, Israelitae a furto, et Samson ab homicidio, sic
et Patriarchae et alii viri iusti, qui plures leguntur simul
291
habuisse uxores, ab adulterio excusantur. Sane veridica

haec sententia probatur etiam de testimonio Veritatis
testantis in Evangelio: 'Quicunque dimiserit uxorem suam
(, nisi) ob fornicationem, et aliam duxerit, moechatur' (Mt
19, 9; cf. Mc 10, 11). Si ergo uxore dimissa duci alia de
iure non potest, fortius et ipsa retenta per quod evidenter
apparet, pluralitatem in utroque sexu, cum non ad
imparia judicentur circa matrimonium, reprobandam.
779 408 Qui autem secundum ritum suum legitimam

repudiavit uxorem, cum tale repudium Veritas in
Evangelio reprobaverit, numquam ea vivente licite poterit
aliam, etiam ad fidem Christi conversus, habere, nisi post
conversionem ipsius illa renuat cohabitare cum ipso, aut
etiamsi consentiat, non tamen absque contumelia
creatoris, vel ut eum pertrahat ad mortale peccatum, in
quo casu restitutionem petenti, quamvis de iniusta
spoliatione constaret, restitutio negaretur: quia secundum
Apostolum frater aut soror non est in huiusmodi subiectus
servituti (cf. I Cor 7, 15). Quod si conversum ad fidem et
illa conversa sequatur, antequam propter causas
praedictas legitimam ille ducat uxorem, eam recipere
compelletur. Quamvis quoque secundum evangelicam
veritatem, qui duxerit dimissam, moechatur (Mt 19, 9):
non tamen dimissor poterit obicere fornicationem
dimissae, pro eo, quod nupsit alii post repudium, nisi alias
fuerit fornicata.
Innocent III, Ep. 'Ex parte tua' ad Andream archiep. Lund,

12
janvier 1206
786 409 Nos nolentes a praedecessorum Nostrorum
vestigiis in hoc articulo subito declinare, qui respondere
consulti, antequam matrimonium sit per carnalem
copulam consummatum, licere alteri coniugum, reliquo
etiam inconsulto, ad religionem transire, ita quod reliquus
292
extunc legitime poterit alteri copulari: hoc ipsum tibi

consulimus observandum.
Innocent III, Ep. 'Maiores Ecclesiae causas' ad Ymbertum

archiep. Arelat., exeunte a. 1201
780 410 ... Asserunt enim, parvulis inutiliter baptisma
conferri... Respondemus, quod baptisma circumcisione
successit... Unde, sicut anima circumcisi de populo suo
non peribat (Gn 17,14), sic, qui ex aqua fuerit et Spiritu
sancto renatus, regni caelorum introiturn obtinebit (Jo 3,
5) ... Etsi originalis culpa remittebatur per circumcisionis
mysterium, et damnationis periculum vitabatur, non
tamen perveniebatur ad regnum caelorum, quod usque
ad mortem Christi fuit omnibus obseratum; sed per
sacramentum baptismi Christi sanguine rubricati culpa
remittitur, et ad regnum caelorum etiam pervenitur, cuius
ianuam Christi sanguis fidelibus suis misericorditer
reseravit. Absit enim, ut universi parvuli pereant, quorum
quotidie tanta multitudo moritur quin et ipsis rnisericors
Deus, qui neminem vult perire, aliquod remedium
procuraverit ad salutem ... Quod opponentes inducunt,
fidem aut caritatem aliasque virtutes parvulis, utpote non
consentientibus, non infundi, a plerisque non conceditur
absolute..., aliis asserentibus per virtutem baptismi
parvulis quidem culpam remitti, sed gratiam non conferri;
nonnullis vero dicentibus, et dimitti peccatum, et virtutes
infundi, habentibus illas quoad habitum (cf. DS 904), non
quoad usum, donec perveniant ad aetatem adultam....
Dicimus distinguendum, quod peccatum est duplex:
originale scilicet et actuale: originale, quod absque
consensu contrahitur, et actuale, quod committitur cum
consensu. Originale igitur, quod sine consensu
contrahitur, sine consensu per vim remittitur sacramenti;
actuale vero, quod cum consensu contrahitur, sine
consensu minime relaxatur.... Poena originalis peccati est
carentia visionis Dei, actualis vero poena peccati est
gehennae perpetuae cruciatus...
293
781 411 Id est religioni christianae contrarium, ut semper

invitus et penitus contradicens ad recipiendam et
servandam Christianitatem aliquis compellatur. Propter
quod inter invitum et invitum, coactum et coactum alii non
absurde distinguunt, quod is, qui terroribus atque
suppliciis violenter attrahitur, et, ne detrimentum
incurrat, baptismi suscipit sacramentum, talis quidem
sicut et is, qui ficte ad baptismum accedit, characterem
suscipit Christianitatis impressum et ipse tamquam
conditionaliter volens, licet absolute non velit, cogendus
est ad observantiam fidei christianae.... Ille vero, qui
numquam consentit, sed penitus contradicit, nec rem nec
characterem suscipit sacramenti, quia plus est expresse
contradicere, quam minime consentire: sicut nec ille
notam alicuius reatus incurrit, qui contradicens penitus et
reclamans thurificare idolis cogitur violenter. Dormientes
autem et amentes, si prius quam amentiam incurrerent
aut dormirent, in contradictione persisterent: quia in eis
intelligitur contradictionis propositum perdurare, etsi
fuerint sic immersi, characterem non suscipiunt
sacramenti; secus autem si prius catechumeni exstitissent
et habuissent propositum baptizandi; unde tales in
necessitatis articulo consuevit Ecclesia baptizare. Tunc
ergo characterem sacramentalis imprimit operatio, cum
obicem voluntatis contrariae non invenit obsistentem.
Innocent III, Ep. 'Cum Marthae circa' ad Iohannem

quondam
archiep. Lugdun., 29. Nov. 1202
782 414 Quaesivisti siquidem, quis formae (al.: quae sit
forma) verborum, quam ipse Christus expressit, cum in
corpus et sanguinem suum panem transsubstantiavit et
vinum, (cum) illud in canone Missae, quo Ecclesia utitur
generalis, adiecerit, quod nullus Evangelistarum legitur
expressisse... In canone Missae sermo iste videlicet
'mysterium fidei' verbis ipsi(u)s interpositus invenitur. ...
294
Sane multa tam de verbis quam de factis dominicis

invenimus ab Evangelistis omissa, quae Apostoli vel
supplevisse verbo vel facto expressisse leguntur. ... Ex eo
autem verbo, de quo movit tua fraternitas quaestionem,
videlicet 'mysterium fidei', munimentum erroris quidam
trahere putaverunt, dicentes in sacramento altaris non
esse corporis Christi et sanguinis veritatem, sed
imaginem tantum, et speciem et figuram, pro eo, quod
Scriptura interdum commemorat, id, quod in altari
suscipitur, esse sacramentum et mysterium et exemplum.
Sed tales ex eo laqueum erroris incurrunt, quod nec
auctoritates Scripturae convenienter intelligunt, nec
sacramenta Dei suscipiunt reverenter, Scripturas et
virtutem Dei pariter nescientes (cf. Mt 22, 29). ... Dicitur
tamen 'mysterium fidei', quoniam et aliud ibi creditur,
quam cernatur, et aliud cernitur, quam credatur. Cernitur
enim species panis et vini, et creditur veritas carnis et
sanguinis Christi, ac virtus unitatis et caritatis. ...
783 415 Distinguendum est tamen subtiliter inter tria,

quae sunt in hoc sacramento discreta, videlicet formam
visibilem, veritatem corporis et virtutem spiritualem.
Forma est panis et vini, veritas carnis et sanguinis, virtus
unitatis et caritatis. Primum est 'sacramentum et non res'.
Secundum est 'sacramentum et res'. Tertium est 'res et
non sacramentum'. Sed primum est sacramentum
geminae rei. Secundum autem est sacramentum unius, et
alterius res exsistit. Tertium vero est res gemini
sacramenti. Credimus igitur, quod formam verborum, sicut
in canone reperitur, et a Christo Apostoli, et ab ipsis
eorum acceperint successores. ...
784 416 Quaesivisti etiam, utrum aqua cum vino in

sanguinem convertatur. Super hoc autem opiniones apud
scholasticos variantur. Aliquibus enim videtur, quod, cum
de latere Christi duo praecipua fluxerint sacramenta,
redemptionis in sanguine ac regenerationis in aqua, in
illa duc vinum et aqua, quae commiscentur in calice,
295
divina virtute mutantur. ... Alii vero tenent, quod aqua

cum vino transsubstantiatur in sanguinem, cum in vinum
transeat mixta vino. ... Praeterea potest dici, quod aqua
non transit in sanguinem, sed remanet prioris vini
accidentibus circumfusa.... Illud autem est nefarium
opinari, quod quidam dicere praesumpserunt, aquam
videlicet in phlegma converti. ... Verum inter opiniones
praedictas illa probabilior iudicatur, quae asserit, aquam
cum vino in sanguinem transmutari. (cf. DS 798).
Innocent III, Ep. 'Cum venisset' ad Basilium archiep.

Trinovitanum (Trnovo Bulgar.) 25. Febr. 1204
785 419 Per frontis chrismationem manus impositio
designatur, quae alio nomine dicitur confirmatio, quia per
eam Spiritus Sanctus ad augmentum datur et robur. Unde
cum ceteras unctiones simplex sacerdos vel presbyter
valeat exhibere, hanc non nisi summus sacerdos, i. e.
episcopus, debet conferre, quia de solis Apostolis legitur,
quorum vicarii sunt episcopi, quod per manus
impositionem Spiritum Sanctum dabant (cf. Act 8, 14 ss).
Innocent III, Ep. 'Non ut apponeres' ad Thoriam archiep.

Nidrosiensem (Trondheim in Norvegia), 1. Mart. 1206
787 412 Postulasti, utrum parvuli sint pro Christianis
habendi, quos, in articulo mortis constitutos, propter
aquae penuriam et absentiam sacerdotis, aliquorum
simplicitas in caput ac pectus ac inter scapulas pro
baptismo salivae conspersione linivit. Respondemus,
quod cum in baptismo duo semper, videlicet 'verbum et
elementum', necessario requirantur, iuxta quod de verbo
Veritas ait: Euntes in mundum etc. (Mc 16, 15; cf. Mt 28,
19), eademque dicat de elemento: Nisi quis etc. (Jo 3, 5),
dubitare non debes, illos verum non habere baptismum,
in quibus non solum utrumque praedictorum, sed eorum
alterum est omissum.
296
Innocent III, Ep. 'Debitum officii pontificalis' ad Bertoldum

(sive Bertrandum) episc. Metensem, 28. Aug. 1206
788 413 Sane ... intimasti, quod quidam Iudaeus in mortis
articulo constitutus, cum inter Iudaeos tantum exsisteret,
in aquam seipsum immersit dicendo: 'Ego baptizo me in
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti (, Amen)'. Nunc
autem quaeris, utrum idem Iudaeus in devotione
christianae fidei perseverans debeat baptizari. Nos
autem ... respondemus, quod, cum inter baptizantem et
baptizatum debeat esse discretio, sicut ex verbis Domini
colligitur evidenter, dicentis Apostolis: (Ite,) baptizate
omnes gentes ... (cf: Mt 28, 19), memoratus Iudaeus est
denuo ab alio baptizandus, ut ostendatur, quod alius est,
qui baptizatur, et alius, qui baptizat ... Quamvis, si talis
continuo decessisset, ad (caelestem) patriam protinus
evolasset propter sacramenti fidem, etsi non propter fidei
sacramentum.
Innocent III, Ep. 'De homine qui' ad rectores fraternitatis

Romanae, 22. Sept. 1208
789 418 Quaesivistis (enim) a Nobis, quid de incauto
presbytero videatur, qui cum se sciat in mortali crimine
constitutum, missarum sollemnia, quae non potest propter
necessitatem quamlibet intermittere, propter sui facinoris
conscientiam dubitat celebrare ... peractisque ceteris
circumstantiis missam celebrare se fingit, et suppressis
verbis, quibus conficitur corpus Christi, panem et vinum
tantummodo pure sumit. ... Cum ergo falsa sint abicienda
remedia, quae veris sunt periculis graviora: licet is, qui
pro sui criminis conscientia reputat se indignum, ab
huiusmodi sacramento reverenter debeat abstinere ac
ideo peccet graviter, si se ingerat irreverenter ad illud,
gravius tamen procul dubio videtur offendere, qui sic
fraudulenter illud praesumpserit simulare; cum ille
culpam vitando, dum facit, in solius misericordis Dei
manum incidat iste vero culpam faciendo, dum vitat, non
297
solum Deo, cui non veretur illudere, sed et populo, quem

decipit, se adstringat.
Innocent III, Ep. " Ejus exemplo " à l'archevêque de

Tarragone,
18 décembre 1208; Profession de foi prescrite aux
Vaudois
790 420-421 Pateat omnibus fidelibus, quod ego Durandus
de Osca (Valdesius) ... et omnes fratres nostri (mei) corde
credimus fide intelligimus, ore confitemur et simplicibus
verbis affirmamus: Patrem et Filium et Spiritum Sanctum
tres personas esse, unum Deum totamque (deitatisl
Trinitatem coessentialem et consubstantialem et
coaeternalem et (co-)omnipotentem, et singulas quasque
in Trinitate personas plenum Deum (et totas tres personas
unum Deum), sicut in " Credo in Deum " (Symh. Apost.
*30), in " Credo in unum Deum " (Symb. C'pol. *150) et in "
Quicumque vult " (Symb. ps.-Athan. *75s) continetur. -
Patrem quoque et Filium et Spiritum Sanctum unum Deum,
de quo nobis sermo, esse creatorem, factorem,
gubernatorem et (loco congruo et tempore) dispositorem
omnium corporalium et spiritualium (-!), visibilium et
invisibilium, (caelestium et aerarium, aquaticarum et
terrenarum) corde credimus et ore confitemur. Novi et
Veteris Testamenti (, id est Legis Moysi et Prophetarum et
Apostolorum) unum eundemque (et Deum) auctorem
credimus esse Deum (-!), qui in Trinitate, ut dictum est,
permanens, de nihilo (-!) cuncta (omnia) creavit;
Johannemque Baptistam ab eo (ipso) missum esse
sanctum et iustum et in utero matris suae Spiritu Sancto
repletum.
791 422 Incarnationem divinitatis non in Patre neque in

Spiritu Sancto factam, sed in Filio tantum, corde credimus
et ore confitemur; ut qui erat in divinitate Dei Patris Filius,
Deus veus ex Patre, esset in humanitate hominis filius (et)
homo verus ex matre, veram carnem habens ex visceribus
298
matris et animam humanam rationabilem, simul (in eo)

utriusque naturae, id est Deus et homo, una persona, unus
Filius, unus Christus, unus Deus cum Patre et Spiritu
Sancto, omnium auctor et rector, natus ex virgine Maria
vera carnis nativitate; manducavit et bibit, dormivit et
fatigatus ex itinere quievit, (qui)passus est vera carnis
suae passione, (et) mortuus (est) vera corporis sui morte,
et resurrexit vera carnis suae resurrectione et vera
animae ad corpus (-!) resumptione; in qua postquam
manducavit et bibit, ascendit in caelum, sedet ad
dexteram Patris et in eadem venturus est judicare vivos et
mortuos (corde credimus...).
792 423 Corde credimus et ore confitemur (-!) unam

Ecclesiam non haereticorum, sed sanctam Romanam (-!)
catholicam, (sanctam,) apostolicam (et immaculatam),
extra quam neminem salvari credimus.
793 424 Sacramenta quoque, quae in ea celebrantur,

inaestimabili atque invisibili virtute Spiritus Sancti
cooperante, licet a peccatore sacerdote ministrentur,
dum Ecclesia eum recipit, in nullo reprobamus, nec
ecclesiasticis officiis vel benedictionibus ab eo celebratis
detrahimus, sed benevolo animo tamquam a iustissimo
amplectimur, quia non nocet malitia episcopi vel
presbyteri neque ad baptismum infantis neque ad
Eucharistiam consecrandam nec ad cetera ecclesiastica
officia subditis celebrata (-! ).
794 424 Approbamus ergo baptismum infantium, qui (ut)

si defuncti fuerint post baptismum, antequam peccata
committant, fatemur eos salvari et credimus; et (-!) in
baptismate (vero) omnia peccata, tam illud originale
peccatum contractum quam illa, quae voluntarie com
missa sunt, dimitti credimus. - Confirmationem (quoque)
ab episcopo factam, id est impositionem manuum,
sanctam et venerande esse accipiendam (venerandam
accipiendam esse) censemus. - Sacrificium, id est panem
299
et vinum, post consecrationem esse verum (-!) corpus et

verum (-!) sanguinem Domini nostri (-!) Jesu Christi,
firmiter et indubitanter corde puro (-!) credimus et
simpliciter verbis fidelibus (-!) affirmamus, in quo nihil a
bono maius nec a malo minus perfici credimus (perficitur)
sacerdote; quia non in merito consecrantis, sed in verbo
efficitur Creatoris et in virtute Spiritus Sancti. Unde
firmiter credimus et confitemur, quod quantumcumque
quilibet honestus, religiosus, sanctus et prudens sit, non
potest nec debet Eucharistiam consecrare nec altaris
Sacrificium conficere, nisi sit presbyter, a visibili et
tangibili episcopo regulariter ordinatus. Ad quod officium
tria sunt, ut credimus, necessaria : scilicet certa persona,
id est presbyter ab episcopo, ut praediximus, ad illud
proprie officium constitutus, et illa sollemnia verba, quae
a sanctis Patribus in canone sunt expressa, et fidelis
intentio proferentis; ideoque firmiter credimus et fatemur,
quod quicumque sine proecedenti ordinatione episcopali,
ut praediximus, credit et contendit, se posse sacrificium
Eucharistiae facere, haereticus est et perditionis Core et
suorum complicum est particeps atque consors (Nm 16),
et ab omni sancta Romana Ecclesia segregandus (-!). -
Peccatoribus vere (corde) paenitentibus (et ore
confitentibus et opere secundum Scripturas
satisfacientibus) veniam concedi a Deo credimus (a Deo
posse consequi concedimus) et eis libentissime
communicamus. - Unctionem infirmorum cum oleo
consecrato veneramur. - Coniugia carnalia esse
contrahenda, secundum Apostolum (cf. I Cor 7) non
negamus, ordinarie vero contracta disiungere omnino
prohibemus. Hominem quoque cum sua coniuge salvari
credimus et fatemur (-!), nec etiam secunda et ulteriora (-
!) matrimonia condemnamus (damnamus ).
795 425 Carnium perceptionem minime culpamus (-! Vd.

infra DS 797). Non condemnamus iuramentum, imo
credimus puro corde, quod cum veritate et iudicio et
iustitia licitum sit iurare (-!). (Additum a. 1210: De
300
potestate saeculari asserimus, quod sine peccato mortali

potest iudicium sanguinis exercere, dummodo ad
inferendam vindictam non odio, sed iudicio, non incaute,
sed consulte procedat ).
796 426 Praedicationem necessariam valde et laudabilem

esse credimus, tamen ex auctoritate vel licentia Summi
Pontificis vel praelatorum permissione illam credimus
exercendam. In omnibus vero locis, ubi manifeste
haeretici manent et Deum et fidem sanctae Romanae
Ecclesiae abdicant et blasphemant, credimus, quod
disputando et exhortando modis onmibus secundum
Deum debeamus illos confundere et eis verbo Dominico,
veluti Christi et Ecclesiae adversariis, fronte usque ad
mortem libera contraire (-!). Ordines vero ecclesiasticos
et omne quod in sancta Romana (-!) Ecclesia sancitum
legitur aut canitur, humiliter collaudamus et fideliter
veneramur.
797 427 Diabolum non per condicionem, sed per arbitrium

malum factum esse credimus. (Carnium perceptionem
minime culpamus. ) Corde credimus et ore confitemur
huius carnis quam (circum)gestamus, et non alterius,
resurrectionem. Iudicium quoque per Jesum Christum (-! )
futurum et singulos pro iis quae in hac carne gesserunt,
recepturos vel poenas vel praemia, firmiter credimus et
affirmamus Eleemosynas (et) sacrificium ceteraque
beneficia fidelibus posse p r o d e s s e d e f u n c t i s
credimus (non dubitamus). (Et quia fides secundum
Iacobum Apostolum " sine operibus mortua est " (Jac 2,
17), saeculo abrenuntiavimus. et quae habebamus, velut
a Domino consultum est, pauperibus erogavimus et
pauperes esse decrevimus, ita ut de crastino solliciti es5e
non curamus (Mt 6, 34), nec aurum nec argentum vel
aliquid tale praeter victum et vestitum quotidianum a
quoquam accepturi sumus. Consilia quoque evangelica
velut praecepta servare proposuimus.) Remanentes
(autem) in saeculo et sua possidentes, eleemosynas et
301
cetera beneficia ex rebus suis agentes praecepta Domini

servantes salvari (eos omnino) fatemur et credimus.
Decimas, primitias et oblationes ex praecepto Domini
credimus clericis persolvendas (-!) (Quapropter
discretionem vestram omnino deposci mus, quod si forte
contigerit aliquos venire ad vestras partes, dicentes se
esse ex nobis, si hanc fidem non habuerint, ipsos ex
nostris non fore pro certo sciatis.)

Innocent III, 'In quadam Nostra' ad Ugonem Episc. Ferrar.
5 mars 1209
798 417 In quadam Nostra decretali epistola (DS 784)
asseris te legisse, illud fuisse nefarium opinari, quod
quidam dicere praesumpserunt, in sacramento videlicet
Eucharistiae aquam in phlegma converti; nam de latere
Christi non aquam, sed humorem aquaticum mentiuntur
exiisse. Licet autem hoc magnos et authenticos viros
sensisse recenseas, quorum opinionem dictis et scriptis
hactenus es secutus, ex quo tamen Nos in contrarium
sentimus, Nostrae compelleris sententiae consentire...
Nam si non fuisset aqua, sed phlegma, quod de latere
Salvatoris exivit, ille, qui vidit et testimonium veritati
perhibuit (Cf. Io 19, 35), profecto non aquam, sed
phlegma, dixisset. ... Restat igitur, ut qualiscumque fuerit
illa aqua, sive naturalis sive miraculosa, sive de novo
divina virtute creata sive de componentibus ex parte
aliqua resoluta procul dubio vera fuit.
Innocent III, Ep. 'Licet apud' ad Henricum episc.

Argentorat.,
9 janvier 1212
302
799 Licet apud iudices saeculares vulgaria exerceantur

iudicia, ut aquae frigidae vel ferri candentis sive duelli,
huiusmodi tamen iudicia Ecclesia non admisit, cum
scriptum sit in lege divina: 'Non tentabis Dominum Deum
tuum' (Dt 6, 16; Mt 4, 7).
Concile Latran IV (oecum. XII), 11 - 30 novembre 1215

(sous
Innocent III); cap. 1 de fide catholica; Définition contre
les
Albigeois et les Cathares
800 428 Firmiter credimus et simpliciter confitemur, quod
unus solus est verus Deus, aeternus, immensus et
incommutabilis, incomprehensibilis omnipotens et
ineffabilis, Pater et Filius et Spiritus Sanctus: tres quidem
personae, sed una essentia, substantia seu natura
simplex omnino: Pater a nullo, Filius a Patre solo, ac
Spiritus Sanctus pariter ab utroque: absque initio, semper
ac sine fine: Pater generans, Filius nascens, et Spiritus
Sanctus procedens: consubstantiales et coaequales et
coomnipotentes et coaeterni: unum universorum
principium: creator omnium visibilium et invisibilium,
spiritualium et corporalium: qui sua omnipotenti virtute
simul ab initio temporis utramque de nihilo condidit
creaturam, spiritualem et corporalem, angelicam
videlicet et mundanam: ac deinde humanam, quasi
communem ex spiritu et corpore constitutam. Diabolus
enim et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt
boni, sed ipsi per se facti sunt mali. Homo vero diaboli
suggestione peccavit. Haec sancta Trinitas, secundum
communem essentiam individua, et secundum personales
proprietates discreta, primo per Moysen et sanctos
Prophetas aliosque famulos suos, iuxta ordinatissimam
dispositionem temporum, doctrinam humano generi
tribuit salutarem.
303
801 429 Et tandem unigenitus Dei Filius Jesus Christus, a

tota Trinitate communiter incarnatus, ex Maria semper
Virgine Spiritus Sancti cooperatione conceptus, verus
homo factus, ex anima rationali et humana carne
compositus, una in duabus naturis persona, viam vitae
manifestius demonstravit. Qui cum secundum divinitatem
sit immortalis et impassibilis, idem ipse secundum
humanitatem factus est passibilis et mortalis: qui(n)
etiam pro salute humani generis in ligno crucis passus et
mortuus, descendit ad infernos, resurrexit a mortuis et
ascendit in caelum: sed descendit in anima, et resurrexit
in carne: ascenditque pariter in utroque: venturus in fine
saeculi, iudicaturus vivos et mortuos, et redditurus
singulis secundum opera sua, tam reprobis quam electis:
qui omnes cum suis propriis resurgent corporibus, quae
nunc gestant, ut recipiant secundum opera sua, sive bona
fuerint sive mala, illi cum diabolo poenam perpetuam, et
isti cum Christo gloriam sempiternam.
802 430 Una vero est fidelium universalis Ecc1esia, extra

quam nullus omnino salvatur, in qua idem ipse sacerdos
est sacrificium Iesus Christus, cuius corpus et sanguis in
sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter
continentur, transsubstantiatis pane in corpus, et vino in
sanguinem potestate divina: ut ad perficiendum
mysterium unitatis accipiamus ipsi de suo, quod accepit
ipse de nostro. Et hoc utique sacramentum nemo potest
conficere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus,
secundum claves Ecclesiae, quas ipse concessit Apostolis
eorumque successoribus Iesus Christus. Sacramentum
vero baptismi (quod ad Dei invocationem et individuae
Trinitatis videlicet Patris, et Filii, et Spiritus Sancti,
consecratur in aqua) tam parvulis, quam adultis in forma
Ecclesiae a quocunque rite collatum proficit ad salutem.
Et si post susceptionem baptismi quisquam prolapsus
fuerit in peccatum, per veram potest semper
paenitentiam reparari. Non solum autem virgines et
continentes, verum etiam coniugati, per rectam fidem et
304
operationem bonam placentes Deo, ad aeternam

merentur beatitudinem pervenire.
Cap. 2 De errore abbatis Joachim

803 431 Damnamus ergo et reprobamus libellum seu
tractatum, quem Abbas Joachim edidit contra Magistrum
Petrum Lombardum, de unitate seu essentia Trinitatis,
appellans ipsum haereticum et insanum pro eo, quod in
suis dixit Sententiis: " Quoniam quaedam summa res est
Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus, et illa non est
generans, neque genita, neque procedens. " Unde asserit,
quod ille non tam Trinitatem, quam quaternitatem
astruebat in Deo, videlicet tres personas, et illam
communem essentiam quasi quartam; manifeste
protestans, quod nulla res est, quae sit Pater et Filius et
Spiritus Sanctus; nec est essentia, nec substantia nec
natura: quamvis concedat, quod Pater et Filius et Spiritus
Sanctus sunt una essentia, una substantia unaque natura.
Verum unitatem huiusmodi non veram et propriam, sed
quasi collectivam et similitudinariam esse fatetur,
quemadmodum dicuntur multi homines unus populus, et
multi fideles una Ecclesia iuxta illud: Multitudinis
credentium erat cor unum et anima una (Act 4, 32); et:
Qui adhaeret Deo, unus spiritus est cum illo (I Cor6,17);
item: " Qui . . . plantat, et qui rigat, unum sunt " (I Cor 3,
8); et: Omnes unum corpus sumus in Christo (Rom 12, 5);
rursus in libro Regum (3 Reg 22, 5): Populus meus et
populus tuus unum sunt. Ad hanc autem suam sententiam
astruendam illud potissimum verbum inducit, quod
Christus de fidelibus inquit in Evangelio: " Volo, Pater, ut
sint unum in nobis, sicut et nos unum sumus, ut sint
consummati in unum " (Jo 17, 22 s). Non enim (ut ait)
fideles Christi sunt unum, i e. quaedam una res, quae
communis sit onmibus, sed hoc modo sunt unum, id est
una Ecclesia, propter catholicae fidei unitatem, et
tandem unum regnum, propter unionem indissolubilis
caritatis quemadmodum in canonica Joannis Apostoli
305
epistola legitur Quia " tres sunt, qui testimonium dant in

caelo, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus: et hi tres unum
sunt " (1 Jo 5, 7), statimque subiungitur: " Et tres sunt, qui
testimonium dant in terra: Spiritus, aqua et sanguis et hi
tres unum sunt " (1 Jo 5, 8), sicut in quibusdam codicibus
invenitur.
804 432 Nos autem, sacro approbante Concilio, credimus

et confitemur cum Petro Lombardo, quod una quaedam
summa res est, incomprehensibilis quidem et ineffabilis,
quae veraciter est Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; tres
simul personae, ac singillatim quaelibet earundem: et
ideo in Deo solummodo Trinitas est, non quaternitas quia
quaelibet trium personarum est illa res, videlicet
substantia, essentia seu natura divina: quae sola est
universorum principium, praeter quod aliud inveniri non
potest: et illa res non est generans, neque genita, nec
procedens, sed est Pater, qui generat, et Filius, qui
gignitur, et Spiritus Sanctus, qui procedit: ut distinctiones
sint in personis, et unitas in natura.
805 432 Licet igitur " alius sit Pater, alius Filius, alius
Spiritus Sanctus, non tamen aliud ": sed id quod est Pater,
est Filius et Spiritus Sanctus idem omnino ut secundum
orthodoxam et catholicam fidem consubstantiales esse
credantur. Pater enim ab aeterno Filium generando, suam
substantiam ei dedit, iuxta quod ipse testatur: 'Pater quod
dedit mihi, maius omnibus est' (Jo 10, 29). Ac dici non
potest, quod partem substantiae suae illi dederit, et
partem ipse sibi retinuerit, cum substantia Patris
indivisibilis sit, utpote simplex omnino sed nec dici potest,
quod Pater in Filium transtulerit suam substantiam
generando, quasi sic dederit eam Filio, quod non
retinuerit ipsam sibi alioquin desiisset esse substantia,
Patet ergo, quod sine ulla diminutione Filius nascendo
substantiam Patris accepit, et ita Pater et Filius habent
eandem substantiam: et sic eadem res est Pater et Filius.
nec non et Spiritus Sanctus ab utroque procedens.
306
806 432 Cum vero Veritas pro fidelibus suis orat ad

Patrem, Volo (inquiens) " ut ipsi sint unum in nobis, sicut
et nos unum sumus " (Jo 17, 22): hoc nomen " unum " pro
fidelibus quidem accipitur, ut intelligatur unio caritatis in
gratia, pro personis vero divinis, ut attendatur identitatis
unitas in natura, quemadmodum alibi Veritas ait: 'Estote
perfecti, sicut et Pater vester caelestis perfectus est' (Mt
5, 48), ac si diceret manifestius: 'Estote perfecti'
perfectione gratiae, 'sicut Pater vester caelestis perfectus
est' perfectione naturae, utraque videlicet suo modo quia
inter creatorem et creaturam non potest similitudo notari,
quin inter eos maior sit dissimilitudo notanda. Si quis
igitur sententiam vel doctrinam praefati Ioachim in hac
parte defendere vel approbare praesumpserit, tamquam
haereticus ab omnibus confutetur.
807 433 In nullo tamen propter hoc Florensi monasterio

(cuius ipse Ioachim exstitit institutor) volumus derogari:
quoniam ibi et regularis est institutio, et observantia
salutaris: maxime, cum ipse Ioachim omnia scripta sua
nobis assignari mandaverit, Apostolicae Sedis iudicio
approbanda seu etiam corrigenda, dictans epistolam,
quam propria manu subscripsit, in qua firmiter confitetur,
se illam fidem tenere, quam Romana tenet Ecclesia, quae
(disponente Domino) cunctorum fidelium mater est et
magistra.
808 433 Reprobamus etiam et condemnamus

perversissimum dogma impii Almarici, cuius mentem sic
pater mendacii excaecavit, ut eius doctrina non tam
haeretica censenda sit, quam insana.
3. De haereticis (waldensibus)
809 434 Quia vero 'nonnulli sub specie pietatis, virtutem
eius (iuxta quod ait Apostolus) abnegantes (cf. 2 Tim 3,
5), auctoritatem sibi vindicant praedicandi, cum idem
307
Apostolus dicat: 'Quomodo ... praedicabunt, nisi

mittantur?' (Rom 10, 15), omnes, qui prohibiti vel non
missi, praeter auctoritatem ab Apostolica Sede vel
catholico episcopo loci susceptam, publice vel privatim
praedicationis officium usurpare praesumpserint (DS 76l),
excommunicationis vinculo innodentur : et nisi quantocius
resipuerint, alia competenti poena plectantur.
4. De superbia Graecorum contra Latinos

810 435 Licet Graecos, in diebus nostris ad oboedientiam
Sedis Apostolicae revertentes, fovere ac honorare
velimus, mores ac ritus eorum, in quantum cum Domino
possumus, sustinendo, in his tamen illis deferre nec
volumus nec debemus, quae periculum generant
animarum et ecclesiasticae derogant honestati.
Postquam enim Graecorum ecclesia cum quibusdam
complicibus et fautoribus suis ab oboedientia Sedis
Apostolicae se subtraxit, in tantum Graeci coeperunt
abominari Latinos, quod inter alia, quae in derogationem
eorum impie committebant, si quando sacerdotes Latini
super eorum celebrassent altaria, non prius ipsi
sacrificare volebant in illis, quam ea tamquam per hoc
inquinata lavissent; baptizatos etiam a Latinis ipsi Graeci
rebaptizare ausu temerario praesumebant: et adhuc,
sicut accepimus, quidam hoc agere non verentur.
Volentes ergo tantum scandalum ab Ecclesia Dei
amovere, sacro suadente Concilio districte praecipimus,
ut talia de cetero non praesumant, conformantes se
tamquam oboedientiae filii sacrosanctae Romanae
Ecclesiae matri suae, ut sit 'unum ovile et unus pastor' (Jo
10, 16). Si quis autem quid tale praesumpserit,
excommunicationis mucrone percussus ab omni officio et
beneficio ecclesiastico deponatur.
811 436 Antiqua patriarchalium sedium privilegia

renovantes, sacra universali Synodo approbante,
sancimus, ut post Romanam Ecclesiam, quae disponente
308
Domino super omnes alias ordinariae potestatis obtinet

principatum, utpote mater universorum Christi fidelium et
magistra, Constantinopolitana primum, Alexandrina
secundum, Antiochena tertium, Hierosolymitana quartum
locum obtineant.
812 437 Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos

discretionis pervenerit, omnia sua solus peccata saltem
semel in anno fideliter confiteatur proprio sacerdoti, et
iniunctam sibi paenitentiam pro viribus studeat
adimplere, suscipiens reverenter ad minus in Pascha
Eucharistiae sacramentum, nisi forte de consilio proprii
sacerdotis ob aliquam rationabilem causam ad tempus
ab eius perceptione duxerit abstinendum: alioquin et
vivens ab ingressu ecclesiae arceatur et moriens
christiana careat sepultura. Unde hoc salutare statutum
frequenter in ecclesiis publicetur, ne quisquam
ignorantiae caecitate velamen excusationis assumat. Si
quis autem alieno sacerdoti voluerit iusta de causa sua
confiteri peccata, licentiam prius postulet et obtineat a
proprio sacerdote, cum aliter ille ipsum non possit
absolvere vel ligare.
813 437 Sacerdos autem sit discretus et cautus, ut more

periti medici superinfundat vinum et oleum (cf. Lc 10, 34)
vulneribus sauciati, diligenter Inquirens et peccatoris
circumstantias et peccati, quibus prudenter intelligat,
quale debeat ei praebere consilium et cuiusmodi
remedium adhibere, diversis experimentis utendo ad
sanandum (salvandum) aegrotum.
814 438 Caveat autem omnino, ne verbo aut signo aut alio
quovis modo aliquatenus prodat peccatorem : sed si
prudentiore consilio indiguerit, illud absque ulla
expressione personae caute requirat, quoniam qui
peccatum in paenitentiali iudicio sibi detectum
praesumpserit revelare, non solum a sacerdotali officio
deponendum decernimus, verum etiam ad agendam
309
perpetuam paenitentiam in arctum monasterium

detrudendum.
815 ... Ceterum cum anima sit multo pretiosior corpore,

sub interminatione anathematis prohibemus, ne quis
medicorum pro corporali salute aliquid aegroto suadeat,
quod in periculum animae convertatur.
Cap. 41. De continuatione bonae fidei in omni

praescriptione
816 439 Quoniam 'omne quod non est ex fide, peccatum
est' (Rom 14, 23), synodali iudicio diffinimus, ut nulla
valeat absque bona fide praescriptio tam canonica quam
civilis, cum generaliter sit omni constitutione atque
consuetudini derogandum, quae absque mortali peccato
non potest observari. Unde oportet, ut, qui praescribit, in
nulla temporis parte rei habeat conscientiam alienae.
51. De poena contrahentium clandestina matrimonia

817 Praedecessorum Nostrorum inhaerendo vestigiis,
clandestina coniugia penitus inhibemus; prohibentes
etiam, ne quis sacerdos talibus interesse praesumat.
Quare specialem quorumdam locorum consuetudinem ad
alia generaliter prorogando statuimus, ut, cum
matrimonia fuerint contrahenda, in ecclesiis per
presbyteros publice proponantur, competenti termino
praefinito, ut infra illum, qui voluerit et valuerit, legitimum
impedimentum opponat. Et ipsi presbyteri nihilominus
investigent, utrum aliquod impedimentum obsistat. ...
62. De reliquiis Sanctorum

818 440 Cum ex eo, quod quidam Sanctorum reliquias
exponunt venales et eas passim ostendunt, christianae
religioni detractum sit saepius: ne posterum detrahatur,
praesenti decreto statuimus, ut antiquae reliquiae amodo
310
extra capsam nullatenus ostendantur nec exponantur

venales. Inventas autem de novo nemo publice venerari
praesumat, nisi prius auctoritate Romani Pontificis fuerint
approbatae. Praelati vero de cetero non permittant illos,
qui ad eorum ecclesias causa venerationis accedunt,
vanis figmentis aut falsis decipi documentis, sicut et in
plerisque locis occasione quaestus fieri consuevit.
819 ... Quia per indiscretas et superfluas indulgentias,

quas quidem ecclesiarum praelati facere non verentur, et
claves Ecclesiae contemnuntur et paenitentialis
satisfactio enervatur, decernimus, ut, cum dedicatur
basilica, non extendatur indulgentia ultra annum ...; ac
deinde in anniversario dedicationis tempore 40 dies de
iniunctis pae nitentiis indulta remissio non excedat. Hunc
quoque dierum numerum indulgentiarum litteris
praecipimus moderari, quae pro quibuslibet causis
aliquoties conceduntur, cum Romanus Pontifex, qui
plenitudinem obtinet potestatis, hoc in talibus
moderamen consueverit observare.
63. De simonia
820 ... In plerisque locis et a plurimis personis quasi
columbas in templo vendentibus fiunt exactiones et
extorsiones turpes et pravae pro consecrationibus
episcoporum, benedictionibus abbatum et ordinibus
clericorum: estque taxatum, quantum sit isti vel illi
quantumve alteri vel alii persolvendum; et, ad cumulum
damnationis maioris, quidam turpitudinem et pravitatem
huiusmodi nituntur defendere per consuetudinem longo
tempore observatam. Tantum igitur abolere volentes
abusum, consuetudinem huiusmodi, quae magis dicenda
est corruptela, penitus reprobamus : firmiter statuentes,
ut pro iis sive conferendis sive collatis nemo aliquid
quocumque praetextu exigere ac extorquere praesumat.
Alioquin et qui receperit et qui dederit huiusmodi pretium
311
omnino damnatum, cum Giezi (cf. 4 Reg 5, 20-27) et

Simone (cf. Act 8, 9-24) condemnetur.
Honorius III, Ep. 'Perniciosus valde' ad Olaum archiep.

Upsal,
H13
décembre 1220
822 441 Perniciosus valde, sicut audivimus, in tuis
partibus inolevit abusus, videlicet, quod in maiore
quantitate de aqua ponitur in sacrificio quam de vino:
cum secundum rationabilem consuetudinem Ecclesiae
generalis plus in ipso sit de vino quam de aqua
ponendum. Ideoque fraternitati tuae per Apostolica
scripta mandamus, quatenus id non de cetero facias nec
in tua provincia fieri patiaris.
Grégoire IX, Ep. 'Ab Aegyptiis argentea' ad theologos

Paris.,
7 juillet 1228
824 442 ... Et quidem theologicus intellectus quasi vir
habet praeesse cuilibet facultati et quasi spiritus in
carnem dominium exercere ac eam in viam dirigere
rectitudinis, ne aberret. ... Sane tacti dolore cordis
intrinsecus (cf. Gn 6, 6) amaritudine repleti sumus
absynthii (cf. Thr 3, 15), quod ... quidam apud vos ...
'positos a Patribus terminos' (cf. Prv 22, 28) profana
transferre satagunt novitate; caelestis paginae
intellectum, sanctorum Patrum studiis certis expositionum
terminis limitatae, quos transgredi non solum est
temerarium, sed profanum, ad doctrinam philosophicam
naturalium inclinando, ad ostentationem scientiae, non
profectum aliquem auditorum, ut sic videantur non
theodocti seu theologi, sed theophanti. Cum enim
theologiam secundum approbatas traditiones Sanctorum
exponere debeant et non carnalibus armis, sed 'Deo
potentibus destruere omnem altitudinem extollentem se
312
adversus scientiam Dei, et captivum in obsequium Christi

omnem reducere intellectum'(2 Cor 10, 4s): ipsi doctrinis
variis et peregrinis abducti (Hebr 13, 9) redigunt caput in
caudam (Dt 28, 13 441 et ancillae cogunt famulari
reginam, videlicet documentis terrenis caeleste, quod est
gratiae, tribuendo naturae. Profecto, scientiae naturalium
plus debito insistentes, 'ad infirma et egena elementa'
mundi ... reversi et eis 'denuo servientes' (cf. Gal 4, 9)
tamquam imbecilles in Christo, 'lacte, non solido cibo'
(Hebr 5, 12 s) vescuntur, et videntur cor nequaquam
gratia stabilisse (Hebr 13, 9); propter quod 'spoliati
gratuitis et in suis naturalibus vulnerati', ad memoriam
non reducunt illud Apostoli ...: 'Profanas vocum novitates
et falsi nominis scientiae opiniones devita, quam quidam
appetentes exciderunt a fide' (I Tim 6, 20s). O improvidi et
tardi corde in omnibus, quae divinae gratiae assertores,
Prophetae videlicet, Evangelistae ac Apostoli, sunt locuti
(Lc 24, 26), cum natura per se quicquam ad salutem non
possit, nisi gratia sit adiuta (v. D 105 108). Dicant
praesumptores huiusmodi, qui doctrinam naturalium
amplexantes verborum folia et non fructus auditoribus
suis apponunt, quorum mentes quasi siliquis pastae
vacuae remanent et inanes, et eorum anima non potest in
crassitudine delectari (Is 55, 2), eo quod sitibunda et
arida aqis SiloÎ currentibus cum silentio (Is 8, 6) non
potatur: sed eis potius, quae de torrentibus philosophicis
hauriuntur, de quibus dicitur: Quo plus sunt potae, plus
sitiuntur aquae, quia satietatem non afferunt, sed
anxietatem potius et laborem; nonne, dum ad sensum
doctrinae philosophorum ignorantium Deum sacra
eloquia divinitus inspirata extortis expositionibus, immo
distortis inflectunt, iuxta Dagon arcam foederis collocant
(1 Rg 5, 2) et adorandam in templo Domini statuunt
imaginem Antiochi? Et dum fidem conantur plus debito
ratione adstruere naturali, nonne illam reddunt
quodammodo inutilem et inanem? Quoniam 'fides non
habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum'.
Credit denique intellecta natura, sed fides ex sui virtute
313
gratuita intellegentia credita comprehendit, quae audax

et improba penetrat, quo naturalis nequit attingere
intellectus. Dicant huiusmodi naturalium sectatores, ante
quorum oculos gratia videtur proscripta, quod Verbum,
quod erat in principio apud Deum, factum est caro et
habitavit in nobis (Io 1), estne gratiae an naturae? Absit
de cetero, ut pulcherrima mulierum (Cant 6, 9) a
praesumptoribus stibi peruncta oculos (4 Reg 9, 30)
coloribus adulterinis fucetur, et quae a suo sponso
circumamicta varietatibus (Ps 44,10), et ornata monilibus
(Is 61,10) procedit splendida ut regina, consutis
philosophorum semicinctiis, veste sordida induatur. Absit,
ut boves foedae ac confectae macie, quae nullum dant
saturutatis vestigium, speciosas devorent (Gn 41, 18sqq),
crassasque consumant.
443 Ne igitur huiusmodi dogma temerarium et perversum

ut cancer serpat (2 Tim 2,17) et inficiat plurimos
oporteatque filios perditos plorare Rachelem (Ir 31, 15),
praesentium vobis auctoritate mandamus et districte
praecipimus, quatenus, praedicta vesania penitus
abdicata sine fermento mundanae scientiae doceatis
theologicam puritatem, non 'adulterantes verbum Dei' (2
Cor 2, 17) philosophorum figmentis, ne circa altare Dei
videamini lucum velle contra praeceptum Domini
plantare, et mellis commixtione sacrificium fermentare
doctrinae, in sinceritatis et veritatis azymis (1 Cor 5, 8)
exhibendum. Sed contenti terminis a Patribus institutis,
mentes auditorum vestrorum fructu coelestis eloquii
saginetis, ut foliis verborum semotis limpidas aquas et
puras tendentes ad hoc principaliter, ut vel fidem
adstruant vel mores informent, hauriant de fontibus
Salvatoris (Is 12, 3): quibus refecti interna crassitudine
delectentur.
Grégoire IX, Damnatio haereticorum variorum, (Ex forma

anathematis edita 20. Aug. 1229(?).)
314
444 'Excommunicamus et anathematizamus ( ... )

universos haereticos' : Catharos, Patarenos, Pauperes de
Lugduno, Passaginos, Iosepinos, Arnaldistas, Speronistas
et alios, 'quibuscunque nominibus censeantur : facies
quidem habentes diversas, sed caudas ad invicem
colligatas (Iud 15, 4), quia de vanitate conveniunt in
idipsum'.
Grégoire IX, Ep. 'Consultationi tuae' ad archiep.

Barensem,
12 novembre 1231
825 Consultationi tuae taliter respondemus, quod eos, qui
extra tempora statuta sacros ordines receperunt,
characterem non est dubium recepisse, quos pro
transgressione huiusmodi, primo eis paenitentia imposita
competenti, sustinere poteris in susceptis ordinibus
ministrare.
Grégoire IX, Ep. 'Presbyter et diaconus' ad Olaum episc.

GLund., 9
décembre 1232
826 445 Presbyter et diaconus cum ordinantur, manus
impositionem tactu corporali, ritu ab Apostolis introducto
(cf. 1 Tim 4,14; 5, 22; 2 Tim 1, 6; Act 6, 6), recipiunt; quod
si omissum fuerit, non est aliquatenus iterandum, sed
statuto tempore ad huiusmodi ordines conferendos, caute
supplendum quod per errorem exstitit praetermissum.
Suspensio autem manuum debet fieri, cum oratio super
caput effunditur ordinandi.
Grégoire IX, Decr. fragm. 'Si condiciones', inter a. 1227-

1234
827 446 Si condiciones contra substantiam coniugii
inserantur, puta, si alter dicat alteri: 'contraho tecum, si
generationem prolis evites', vel: 'donec inveniam aliam
315
honore vel facultatibus digniorem', aut: 'si pro quaestu

adulterandam te tradas': matrimonialis contractus,
quantumcumque sit favorabilis, caret effectu; licet aliae
condiciones appositae in matrimonio, si turpes aut
impossibiles fuerint, debeant propter eius favorem pro
non adiectis haberi.
Grégoire IX, Ep. 'Naviganti vel' ad fratrem R.,

inter a. 1227-1234
828 448 Naviganti vel eunti ad nundinas certam mutuans
pecuniae quantitatem, eo quod suscipit in se periculum,
recepturus aliquid ultra sortem usurarius (non?) est
censendus. Ille quoque, qui dat X solidos, ut alio tempore
totidem sibi grani, vini et olei mensurae reddantur: quae,
licet tunc plus valeant, utrum plus vel minus solutionis
tempore fuerint valiturae, verisimiliter dubitatur: non
debet ex hoc usurarius reputari. Ratione huius dubii etiam
excusatur, qui pannos, granum, vinum, oleum vel alias
merces vendit, ut amplius, quam tunc valeant, in certo
termino recipiat pro eisdem, si tamen ea tempore
contractus non fuerat venditurus.
Grégoire IX, Ep. 'Cum sicut ex' ad Sigurdum archiep.

Nidrosiensem (Trondheim in Norvegia), 8 juillet 1241
829 447 Cum, sicut ex tua relatione didicimus,
nonnunquam propter aquae penuriam infantes terrae
tuae contingat in cerevisia baptizari: tibi tenore
praesentium respondemus, quod cum secundum
doctrinam evangelicam oporteat ex aqua et Spiritu
Sancto renasci (Jo 3, 5), non debent reputari rite
baptizati, qui in cerevisia baptizantur.
Innocent IV, Ep. 'Sub catholicae professione' ad episcop.

Tusculanum, Ap. Sedis legatum apud Graecos, 6 mars
1254
316
830 449 3 (al. 4). 1. Circa haec itaque sic deliberatio

nostra resedit, ut Graeci eiusdem regni in unctionibus,
quae circa baptisma fiunt, morem Ecclesiae Romanae
teneant et observent.-2. Ritus vero seu consuetudo, quam
habere dicuntur, ungendi per totum baptizandorum
corpora, si tolli sine scandalo, vel removeri non potest,
cum, sive fiat sive non, quantum ad baptismi efficaciam
vel effectum non multum referat, toleretur.-3. Nec refert
etiam, utrum in frigida, vel calida aqua baptizent, cum
parem vim et effectum in utraque baptismum habere
asseverare dicantur.
831 450 4 ( 5). Soli autem episcopi consignent chrismate

in frontibus baptizatos, quia huius unctio non debet nisi
per episcopos exhiberi. Quoniam soli Apostoli, quorum
vices gerunt episcopi, per manus impositionem, quam
confirmatio vel frontis chrismatio repraesentat, Spiritum
Sanctum tribuisse leguntur.-5. Singuli quoque episcopi in
suis ecclesiis, in die Coenae Domini, possunt, secundum
formam Ecclesiae, chrisma conficere, ex balsamo quidem
et oleo olivarum. Nam Spiritus Sancti donum in chrismatis
unctione confertur. Et columba utique, quae ipsum
designat Spiritum, olivae ramum ad arcam legitur
retulisse. Sed si suum antiquum ritum in hoc Graeci potius
servare voluerint, videlicet quod patriarcha una cum
archiepiscopis et episcopis eius suffraganeis, et
archiepiscopi cum suffraganeis suis, simul chrisma
conficiant, in tali eorum consuetudine tolerentur.
832 451 6. Nullus autem per sacerdotes vel confessores

pro satisfactione paenitentiae unctione aliqua
solummodo inungatur.
833 451 7. Infirmis vero iuxta verbum Iacobi Apostoli (Iac

5, 14 s) unctio exhibeatur extrema.
834 452 8 ( 6). Porro in appositione aquae, sive frigidae,

sive calidae, vel tepidae, in altaris sacrificio, suam si
317
velint consuetudinem Graeci sequantur, dummodo

credant et asserant, quod servata canonis forma,
conficiatur pariter de utraque.-9. Sed Eucharistiam in die
Coenae Domini consecratam usque ad annum, praetextu
infirmorum ut de illa videlicet ipsos communicent, non
reservent. Liceat tamen eis, pro infirmis ipsis, corpus
Christi conficere, ac per quindecim dies, et non longiori
temporis spatio, conservare; ne per diutinam ipsius
reservationem, alteratis forsitan speciebus, reddatur
minus habile ad sumendum: licet veritas et efficacia
semper eadem omnino remaneat, nec ulla umquam
diuturnitate, seu volubilitate temporis evanescat.
835 453 18 ( 14). De fornicatione autem, quam solutus

cum soluta committit, quin sit mortale peccatum, non est
aliquatenus ambigendum, cum tam fornicarios, quam
adulteros a regno Dei Apostolus asserat alienos (cf. l Cor
6, 9s).
836 454 19 ( 15). Ad haec volumus et expresse

praecipimus, quod episcopi Graeci septem ordines
secundum morem Ecclesiae Romanae de cetero
conferant, cum hucusque tres de minoribus circa
ordinandos neglexisse, vel praetermisisse dicantur. Illi
tamen, qui iam sunt taliter ordinati per eos, propter
nimiam ipsorum multitudinem, in sic susceptis ordinibus
tolerentur.
837 455 20 ( 16). Quia vero secundum Apostolum, mulier

mortuo viro ab ipsius est lege soluta, ut nubendi cui vult in
Domino liberam habeat facultatem (Rom 7, 2; 1 Cor 7,
39), secundas, et tertias, ac ulteriores etiam nuptias
Graeci non reprehendant aliquatenus, nec condemnent,
sed potius illas approbent inter personas, quae alias
licite ad invicem matrimonio iungi possunt. Secundo
tamen nubentes presbyteri nullatenus benedicant.
318
838 456 (De sorte defunctorum ) 23 ( 18). Denique cum

Veritas in Evangelio asserat, quod si quis in Spiritum
Sanctum blasphemiam dixerit, neque in hoc saeculo,
neque in futuro dimittetur ei (Mt 12, 32); per quod datur
intellegi quasdam culpas in praesenti, quasdam vero in
futuro saeculo relaxari, et Apostolus dicat, quod
'uniuscuiusque opus, quale sit, ignis probabit', et 'cuius
opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem salvus erit;
sic tamen quasi per ignem' (I Cor 3, 13 15), et ipsi Graeci
vere ac indubitanter credere ac affirmare dicantur,
animas illorum, qui, suscepta paenitentia, ea non
peracta, vel qui sine mortali peccato, cum venialibus
tamen et minutis decedunt, purgari post mortem, et posse
suffragiis Ecclesiae adiuvari: Nos, quia locum purgationis
huiusmodi dicunt non fuisse sibi ab eorum doctoribus
certo et proprio nomine indicatum, illum quidem iuxta
traditiones et auctoritates sanctorum Patrum
'Purgatorium' nominantes volumus, quod de cetero apud
ipsos isto nomine appelletur. Illo enim transitorio igne
peccata utique, non tamen criminalia seu capitalia, quae
prius per paenitentiam non fuere remissa, sed parva et
minuta purgantur, quae post mortem etiam gravant, si in
vita fuerunt relaxata.
839 457 -24 ( 19). Si quis autem absque paenitentia in

peccato mortali decedit, hic procul dubio aeternae
gehennae ardoribus perpetuo cruciatur.-25 ( 20). Animae
vero parvulorum post baptismi lavacrum, et adultorum
etiam in caritate decedentium, qui nec peccato, nec ad
satisfactionem aliquam pro ipso tenentur, ad patriam
protinus transvolant sempiternam.
Alexandre IV, Const. 'Romanus Pontifex de summi',

5 octobre 1256
840 458 (Libello Guilelmi) studiose perlecto et mature et
districte examinato, Nobisque de hoc plenaria facta
relatione ab eis, quia (quod) in ipso quaedam perversa et
319
reproba, contra potestatem et auctoritatem Romani

Pontificis et coepiscoporum suorum,
841 458 et nonnulla contra illos, qui propter Deum sub

ar(c)tissima paupertate mendicant, mundum cum suis
opibus voluntaria inopia superantes;
842 458 alia vero contra eos, qui salutem animarum

zelantes ardenter, et sacris studiis procurantes, multos in
Ecclesia Dei operantur spirituales profectus, et magnum
faciunt ibi fructum;
843 459 quaedam autem contra salutem (salutarem)

pauperum seu mendicantium religiosorum statum, sicut
sunt dilecti filii Fratres Praedicatores, et Minores, qui
vigore spiritus, saeculo cum suis divitiis derelicto, ad
solam caelestem patriam tota intentione suspirant,
necnon et alia plura inconvenientia, digna utique
confutatione ac confusione perpetua, manifeste
comperimus contineri.
844 459 Quia (Quodque) etiam idem libellus magni

scandali seminarium, et multae turbationis materia
existebat, et inducebat etiam dispendium animarum, cum
retraheret a devotione solita, et consueta eleemosynarum
largitione, ac a conversione, et religionis ingressu fideles:
Nos libellum eumdem, qui sic incipit: 'Ecce videntes
clamabunt foris', quique secundum ipsius titulum
'Tractatus brevis de periculis novissimorum temporum'
nuncupatur, tamquam iniquum, scelestum et
exsecrabilem, et institutiones ac documenta in eo tradita,
utpote prava, falsa et nefaria, de Fratrum Nostrorum
consilio, auctoritate Apostolica reprobamus et in
perpetuum condemnamus...

320

Urbain IV, Ep. encycl. 'Transiturus de hoc mundo', 11 août
1264
846 In institutione quidem huius sacramenti dixit ipse
Apostolis: 'Hoc facite in meam commemorationem' (Lc 22,
19), ut praecipuum et insigne memoriale sui amoris
eximii, quo nos dilexit, esset nobis hoc praecelsum et
venerabile sacramentum. Memoriale, inquam, mirabile ...,
in quo innovata sunt signa et mirabilia immutata, in quo
habetur omne delectamentum ..., in quo utique vitae
suffragium consequimur et salutis. Hoc est memoriale ...
salvificum, in quo gratam redemptionis nostrae
recensemus memoriam, in quo a malo retrahimur et in
bono confortamur et ad virtutum et gratiarum proficimus
incrementa, in quo profecto proficimus ipsius corporali
praesentia Salvatoris. Alia namque, quorum memoriam
agimus, spiritu menteque complectimur, sed non propter
hoc realem eorum praesentiam obtinemus. In hac vero
sacramentali Christi commemoratione Iesus Christus
praesens sub alia quidem forma, in propria vero
substantia est nobiscum. Adscensurus enim in caelum
dixit Apostolis et eorum sequacibus: 'Ecce ego vobiscum
sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi'
(Mt 28, 20), benigna ipsos promissione confortans, quod
remaneret et esset cum eis etiam praesentia corporali.
847 ... Transcendens omnem plenitudinem largitatis,

omnem modum dilectionis excedens, attribuit se in cibum.
O singularis et admiranda liberalitas, ubi donator venit in
donum, et datum est idem penitus cum datore! ... Dedit
igitur nobis se in pabulum, ut, quia per mortem homo
corruerat, et per cibum relevaretur ad vitam. ... Gustus
sauciavit, et gustus sanavit. Vide, quia, unde vulnus est
ortum, prodiit et medela, et, unde mors subiit, exinde vita
evenit. De illo siquidem gustu dicitur: 'Quacumque die
comederis, morte morieris' (Gen 2, 17); de isto vero
legitur: 'Si quis comederit ex hoc pane, vivet in aeternum'
321
(Jo 6, 52). ... Decens quoque liberalitas exstitit et

conveniens operatio, ut Verbum Dei aeternum, quod
rationabilis creaturae cibus est et refectio, factum caro,
se rationabili creaturae carni et corpori, homini videlicet,
in edulium largiretur. ... Hic panis sumitur, sed vere non
consumitur; manducatur, sed non transmutatur, quia in
edentem minime transformatur, sed, si digne recipitur,
sibi recipiens conformatur.
Clément IV, Ep. 'Quanto sincerius' ad Maurinum archiep.

Narbon., 28 octobre 1267
849 (Pervenit ad Nostrum auditum quod tu ..,) dixisti
corpus Domini nostri Iesu Christi sanctissimum
essentialiter in altari non esse, sed tantum sicut signatum
sub signo, et hanc celebrem esse opinionem Parisius (=
Parisiis) adiecisti. Repsit autem hic sermo ... et ad Nos
postremo perveniens scandalizavit Nos plurimum, nec
facile Nobis exstitit credere talia te dixisse, quae
haeresim continent manifestam et illius sacramenti
derogant veritati, in quo fides eo negotiatur utilius, quo
sensum superat, intellectum captivat et suis legibus
subiicit rationem. ... Firmiter teneas, quod communiter
tenet Ecclesia ..., sub speciebus scilicet panis et vini post
sacra verba iuxta ritum Ecclesiae ore sacerdotis prolata,
esse vere, realiter et essentialiter corpus et sanguinem
Domini nostri Iesu Christi, licet localiter sit in caelo.
Concile de Lyon II (oecum. XIV), 7 mai - 17 juillet 1274

(sous
le Bienheureux Grégoire X); Session II, 18 mai 1274:
Constitution "de summa Trinitate et fide catholica"
850 460 Fideli ac devota professione fatemur, quod
Spiritus Sanctus aeternaliter ex Patre et Filio, non
tanquam ex duobus principiis, sed tanquam ex uno
principio, non duabus spirationibus, sed unica spiratione
322
procedit: hoc professa est hactenus, praedicavit et docuit,

hoc firmiter tenet, praedicat, profitetur et docet
sacrosancta Romana Ecclesia, mater omnium fidelium et
magistra: hoc habet orthodoxorum Patrum atque
Doctorum Latinorum pariter et Graecorum incommutabilis
et vera sententia. Sed quia nonnulli propter irrefragabilis
praemissae veritatis ignorantiam in errores varios sunt
prolapsi: Nos huiusmodi erroribus viam praecludere
cupientes, sacro approbante Concilio, damnamus et
reprobamus, qui negare praesumpserint, aeternaliter
Spiritum Sanctum ex Patre et Filio procedere sive etiam
temerario ausu asserere, quod Spiritus Sanctus ex Patre
et Filio, tanquam ex duobus principiis, et non tanquam ex
uno, procedat.
Conc. (oecum. XIV) Lyon II (Bienheureux Grégoire X);

Session IV, 6 juil. 1274: Michaelis imp. Ep. ad Gregorium
pp
851 461 (Professio generalis) Credimus sanctam
Trinitatem, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, unum
Deum omnipotentem totamque in Trinitate deitatem,
coessentialem et consubstantialem, coaeternam, et
coomnipotentem, unius voluntatis, potestatis et
maiestatis, creatorem omnium creaturarum, a quo omnia,
in quo omnia, per quem omnia, quae sunt in caelo et in
terra, visibilia, invisibilia, corporalia et spiritualia.
Credimus singulam quamque in Trinitate personam unum
verum Deum, plenum et perfectum.
852 462 Credimus ipsum Filium Dei, Verbum Dei,

aeternaliter natum de Patre, consubstantialem,
coomnipotentem et aequalem per omnia Patri in
divinitate, temporaliter natum de Spiritu Sancto et Maria
semper Virgine, cum anima rationali; duas habentem
nativitates, unam ex Patre nativitatem aeternam, alteram
ex matre temporalem: Deum verum et hominem verum,
proprium in utraque natura atque perfectum, non
323
adoptivum, nec phantasticum, sed unum et unicum Filium

Dei, in duabus et ex duabus naturis, divina scilicet et
humana, in unius personae singularitate, impassibilem et
immortalem divinitate, sed in humanitate pro nobis et
salute nostra passum vera carnis passione, mortuum et
sepultum, et descendisse ad inferos, ac tertia die
resurrexisse a mortuis vera carnis resurrectione, die
quadragesima post resurrectionem cum carne, qua
resurrexit, et anima ascendisse in caelum et sedere ad
dextram Dei Patris, inde venturum iudicare vivos et
mortuos, et redditurum unicuique secundum opera sua,
sive bona fuerint sive mala.
853 463 Credimus et Spiritum Sanctum, plenum et

perfectum verumque Deum ex Patre Filioque
procedentem, coaequalem et consubstantialem et
coomnipotentem et coaeternum per omnia Patri et Filio.
Credimus hanc sanctam Trinitatem non tres Deos, sed
unicum Deum omnipotentem, aeternum et invisibilem et
incommutabilem.
854 464 Credimus sanctam catholicam et apostolicam

unam esse veram Ecclesiam, in qua unum datur sanctum
baptisma et vera omnium remissio peccatorum. Credimus
etiam veram resurrectionem huius carnis, quam nunc
gestamus, et vitam aeternam. Credimus etiam Novi et
Veteris Testamenti, Legis, ac Prophetarum et
Apostolorum, unum esse auctorem Deum ac Dominum
omnipotentem.
855 464 (Additio specialis contra errores Orientalium)

Haec est vera fides catholica, et hanc in supradictis
articulis tenet et praedicat sacrosancta Romana Ecclesia.
Sed propter diversos errores, a quibusdam ex ignorantia
et ab aliis ex malitia introductos, dicit et praedicat: Eos,
qui post baptismum in peccata labuntur, non
rebaptizandos, sed per veram paenitentiam suorum
consequi veniam peccatorum.
324
856 464 (De sorte defunctorum) Quod si vere paenitentes

in caritate decesserint, antequam dignis paenitentiae
fructibus de commissis satisfecerint et omissis: eorum
animas poenis purgatoriis seu catharteriis, sicut nobis
frater Iohannes (Parastron O. F. M.) explanavit, post
mortem purgari: et ad poenas huiusmodi relevandas
prodesse eis fidelium vivorum suffragia, Missarum scilicet
sacrificia, orationes et eleemosynas et alia pietatis
officia, quae a fidelibus pro aliis fidelibus fieri
consueverunt secundum Ecclesiae instituta.
857 464 - Illorum autem animas, qui post sacrum

baptisma susceptum nullam omnino peccati maculam
incurrerunt, illas etiam, quae post contractam peccati
maculam, vel in suis manentes corporibus, vel eisdem
exutae, prout superius dictum est, sunt purgatae, mox in
caelum recipi.
858 464 - Illorum autem animas, qui in mortali peccato vel

cum solo originali decedunt, mox in infernum descendere,
poenis tamen disparibus puniendas.
859 464 - Eadem sacrosancta Ecclesia Romana firmiter

credit et firmiter asseverat, quod nihilominus in die iudicii
omnes homines ante tribunal Christi cum suis corporibus
comparebunt, reddituri de propriis factis rationem (cf:
Rom 14, 10s).
860 465 Tenet etiam et docet eadem sancta Romana

Ecclesia, septem esse ecclesiastica sacramenta, unum
scilicet baptisma, de quo dictum est supra; aliud est
sacramentum confirmationis, quod per manuum
impositionem episcopi conferunt, chrismando renatos;
aliud est paenitentia, aliud Eucharistia, aliud
sacramentum ordinis, aliud est matrimonium, aliud
extrema unctio, quae secundum doctrinam beati Iacobi
infirmantibus adhibetur. Sacramentum Eucharistiae ex
325
azymo conficit eadem Romana Ecclesia, tenens et

docens, quod in ipso sacramento panis vere
transsubstantiatur in corpus et vinum in sanguinem
Domini nostri Iesu Christi. De matrimonio vero tenet, quod
nec unus vir plures uxores simul, nec una mulier
permittitur habere plures viros. Soluto vero legitimo
matrimonio per mortem coniugum alterius, secundas et
tertias deinde nuptias successive licitas esse dicit, si
impedimentum canonicum aliud ex causa aliqua non
obsistat.
861 466 Ipsa quoque sancta Romana Ecclesia summum et

plenum primatum et principatum super universam
Ecclesiam catholicam obtinet; quem se ab ipso Domino in
beato Petro Apostolorum principe sive vertice, cuius
Romanus Pontifex est successor, cum potestatis
plenitudine recepisse veraciter et humiliter recognoscit.
Et sicut prae ceteris tenetur fidei veritatem defendere: sic
et si quae de fide subortae fuerint quaestiones, suo
debent iudicio definiri. Ad quam potest gravatus quilibet
super negotiis ad ecclesiasticum forum pertinentibus
appellare: et in omnibus causis ad examen
ecclesiasticum spectantibus ad ipsius potest iudicium
recurri: et eidem omnes ecclesiae sunt subiectae,
ipsarum praelati oboedientiam et reverentiam sibi dant.
Ad hanc autem sic potestatis plenitudo consistit, quod
ecclesias ceteras ad sollicitudinis partem admittit;
quarum multas et patriarchales praecipue diversis
privilegiis eadem Romana Ecclesia honoravit, sua tamen
observata praerogativa tum in generalibus conciliis, tum
in aliquibus aliis semper salva.
Boniface VIII, Bulla 'Saepe sanctam Ecclesiam', 1 août

1296
866 Accepimus namque, quod nonnullae personae se
contra sanctam catholicam Ecclesiam erigentes, etiam
sexus feminei, dogmatizant se ligandi et solvendi claves
326
habere, paenitentias audiunt et a peccatis absolvunt,

conventicula non solum diurna faciunt, sed nocturna, in
quibus de suis pravitatibus conferunt, ... et praedicare
praesumunt; tonsura clericali contra ritum Ecclesiae
abutentes, Spiritum Sanctum se dare per impositionem
manuum mentiuntur; et exhibendam (supple: reverentiam
? oboedientiam ? ) soli Deo et non alteri cuiuscumque
fuerit condicionis, dignitatis et status. Efficaciores etiam
illas orationes affirmant, quae a nudatis toto corpore
offeruntur; ... et in dicta sancta Ecclesia ligandi atque
solvendi fore abnegant potestatem ... Quapropter
huiusmodi sectam ... damnatam et haereticam nuntiamus.
Boniface VIII, Bulla 'Antiquorum habet', 22 février 1300

868 467 Antiquorum habet fida relatio, quod
accedentibus ad honorabilem basilicam principis
Apostolorum de Urbe concessae sunt magnae
remissiones et indulgentiae peccatorum. Nos igitur ...
huiusmodi remissiones et indulgentias omnes et singulas
ratas et gratas habentes, ipsas auctoritate Apostolica
confirmamus et approbamus ... Nos de omnipotentis Dei
misericordia et eorundem Apostolorum eius meritis et
auctoritate confisi, de fratrum Nostrorum consilio et
Apostolicae plenitudine potestatis omnibus ... ad
basilicas ipsas accedentibus reverenter, vere
paenitentibus et confessis . . . in huiusmodi praesenti et
quolibet centesimo secuturo annis non solum plenam et
largiorem, immo plenissimam omnium suorum
concedemus et concedimus veniam peccatorum ...
Boniface VIII, Bulla 'Unam sanctam', 18 novembre 1302

870 468 Unam sanctam Ecelesiam catholicam et ipsam
apostolicam urgente fide credere cogimur et tenere,
nosque hanc firmiter credimus et simpliciter confitemur,
extra quam nec salus est nec remissio peccatorum ...;
quae unum corpus mysticum repraesentat, cuius corporis
327
caput Christus, Christi vero Deus. In qua 'unus Dominus,

una fides et unum baptisma' (Eph 4, 5). Una nempe fuit
diluvii tempore arca Noe, unam Ecclesiam praefigurans,
quae in uno cubito consummata unum, Noe videlicet,
gubernatorem habuit et rectorem, extra quam omnia
subsistentia super terram legimus fuisse deleta.
871 468 Hanc autem veneramur et unicam, dicente

Domino in Propheta: Erue a framea, Deus, animam meam,
et de manu canis unicam meam' (Ps 21, 21). Pro anima
enim, id est pro se ipso, capite simul oravit et corpore,
quod corpus unicam scl. Ecclesiam nominavit, propter
sponsi, fidei, sacramentorum et caritatis Ecclesiae
unitatem. Haec est 'tunica' illa Domini 'inconsutilis' (Jo 19,
23), quae scissa non fuit, sed sorte provenit.
872 468 Igitur Ecclesiae unius et unicae unum corpus,

unum caput, non duo capita quasi monstrum, Christus
videlicet et Christi vicarius Petrus Petrique successor,
dicente Domino ipsi Petro: 'Pasce oves meas' (Io 21, 17).
'Meas', inquit, et generaliter, non singulariter has vel illas:
per quod commisisse sibi intelligitur universas. Sive ergo
Graeci sive alii se dicant Petro eiusque successoribus non
esse commissos: fateantur necesse est se de ovibus
Christi non esse, dicente Domino in Joanne, 'unum ovile,
unum et unicum esse pastorem' (Jo 10, 16).
873 469 In hac eiusque potestate duos esse gladios,

spiritualem videlicet et temporalem, evangelicis dictis
instruimur (Provocatur ad Lc 22, 38 et Mt 26, 52) ...
Uterque ergo est in potestate Ecclesiae, spiritualis
scilicet gladius et materialis. Sed is quidem pro Ecclesia,
ille vero ab Ecclesia exercendus. Ille sacerdotis, is manu
regum et militum, sed ad nutum et patientiam sacerdotis.
Oportet autem gladium esse sub gladio, et temporalem
auctoritatem spirituali subiici potestati. ... Spiritualem et
dignitate et nobilitate terrenam quamlibet praecellere
potestatem, oportet tanto clarius nos fateri, quanto
328
spiritualia temporalia antecellunt. ... Nam Veritate

testante, spiritualis potestas terrenam potestatem
instituere habet, et iudicare, si bona non fuerit. ... Ergo si
deviat terrena potestas, iudicabitur a potestate spirituali;
sed, si deviat spiritualis minor, a suo superiore; si vero
suprema, a solo Deo, non ab homine poterit iudicari,
testante Apostolo: 'Spiritualis homo iudicat omnia, ipse
autem a nemine iudicatur' (1 Cor 2, 15).
874 469 Est autem haec auctoritas, etsi data sit homini et
exerceatur per hominem, non humana, sed potius divina
potestas, ore divino Petro data, sibique suisque
successoribus in ipso Christo, quem confessus fuit petra
firmata, dicente Domino ipsi Petro: 'Quodcumque
ligaveris' etc. (Mt 16, 19). Quicumque igitur huic potestati
a Deo sic ordinatae 'resistit, Dei ordinationi resistit' (Rom
13, 2), nisi duo, sicut Manichaeus, fingat esse principia,
quod falsum et haereticum iudicamus, quia, testante
Moyse, non in principiis, sed 'in principio caelum Deus
creavit et terram' (cf. Gn 1, 1).
469 Porro subesse Romano Pontifici omni humanae

creaturae declaramus, dicimus, diffinimus omnino esse de
necessitate salutis.
Benoît XI, Const. 'Inter cunctas sollicitudines',

17 février 1304
875 470 ... Licet ... de necessitate non sit, iterum eadem
confiteri peccata, tamen, quia propter erubescentiam,
quae magna est paenitentiae pars, ut eorundem
peccatorum iteretur confessio, reputamus salubre:
districte iniungimus, ut Fratres (Praedicatores et Minores)
ipsi confitentes attente moneant, et in suis
praedicationibus exhortentur, quod suis sacerdotibus
saltem semel confiteantur in anno, asserendo, id ad
animarum profectum procul dubio pertinere.
329
Concile de Vienne (oecum. XV; sous Clément V; 1311-

1312);
Session III, 6 mai 1312; Constitution "Ad nostrum qui";
erreurs des Bégards et des Béguines sur l'état de
perfection
891 471 (1) Quod homo in vita praesenti tantum et talem
perfectionis gradum potest acquirere, quod reddetur
penitus impeccabilis et amplius in gratia proficere non
valebit: nam, ut dicunt, si quis semper posset proficere,
posset aliquis Christo perfectior inveniri.
892 472 (2) Quod ieiunare non oportet hominem nec

orare, postquam gradum perfectionis huiusmodi fuerit
assecutus, quia tunc sensualitas est ita perfecte spiritui et
rationi subiecta, quod homo potest libere corpori
concedere quidquid placet.
893 473 (3) Quod illi, qui sunt in praedicto gradu

perfectionis et spiritu libertatis, non sunt humanae
subiecti oboedientiae, nec ad aliqua praecepta Ecclesiae
obligantur; quia (ut asserunt) 'ubi spiritus Domini, ibi
libertas' (2 Cor 3, 17).
894 474 (4) Quod homo potest ita finalem beatitudinem

secundum omnem gradum perfectionis in praesenti
assequi, sicut eam in vita obtinebit beata.
895 475 (5) Quod quaelibet intellectualis natura in se ipsa

naturaliter est beata, quodque anima non indiget lumine
gloriae, ipsam elevante ad Deum videndum et eo beate
fruendum.
896 476 (6) Quod se in actibus exercere virtutum est

hominis imperfecti, et perfecta anima licentiat a se
virtutes.
330
897 477 (7) Quod mulieris osculum, cum ad hoc natura

non inclinet, est mortale peccatum; actus autem carnalis,
cum ad hoc natura inclinet, peccatum non est, maxime
cum tentatur exercens.
898 478 (8) Quod in elevatione corporis Jesu Christi non

debent assurgere nec eidem reverentiam exhibere:
asserentes, quod esset imperfectioniseisdem, si a
puritate et altitudine suae contemplationis tantum
descenderent, quod circa ministerium (al.: mysterium) seu
sacramentum Eucharistiae aut circa passionem
humanitatis Christi aliqua cogitarent.
899 478 (Censura:) Nos sacro approbante Concilio sectam

ipsam cum praemissis erroribus damnamus et
reprobamus omnino inhibentes districtius, ne quis ipsos
de cetero teneat, approbet vel defendat.
Constitutio "Fidei Catholicae"

900 480 (De duabus naturis Christi.)
Fidei catholicae fundamento, praeter quod, teste
Apostolo, nemo potest aliud ponere (I Cor 3, 11), firmiter
inhaerentes, aperte cum sancta matre Ecclesia
confitemur, unigenitum Dei Filium in iis omnibus, in quibus
Deus Pater exsistit, una cum Patre aeternaliter
subsistentem, partes nostrae naturae simul unitas, ex
quibus ipse in se verus Deus exsistens fieret verus homo,
humanum videlicet corpus passibile et animam
intellectivam seu rationalem, ipsum corpus vere per se et
essentialiter informantem, assumpsisse ex tempore in
virginali thalamo ad unitatem suae hypostasis et
personae.
901 480 (De vulnere lateris Christi.)

Et quod in hac assumpta natura ipsum Dei Verbum pro
omnium operanda salute non solum affigi cruci et in ea
mori voluit, sed etiam emisso iam spiritu perforari lancea
331
sustinuit latus suum, ut exinde profluentibus undis aquae

et sanguinis formaretur unica et immaculata ac virgo
sancta mater Ecclesia, coniux Christi, sicut de latere primi
hominis soporati Eva sibi in coniugium est formata, ut sic
certae figurae primi et veteris Adae, qui secundum
Apostolum 'est forma futuri' (cf. Rom 5,14), in nostro
novissimo Adam, id est Christo, veritas responderet. Haec
est, inquam, veritas, illius praegrandis aquilae vallata
testimonio, quam propheta vidit Ezechiel animalibus
ceteris evangelicis transvolantem, beati Iohannis
videlicet, Apostoli et Evangelistae, qui sacramenti huius
rem gestam narrans et ordinem in Evangelio suo dixit: 'Ad
Iesum autem cum venissent, ut viderunt eum iam
mortuum, non fregerunt eius crura, sed unus militum
lancea latus eius aperuit, et continuo exivit sanguis et
aqua; et qui vidit, testimonium perhibuit, et verum est
testimonium eius, et ille scit, quia vera dicit, ut (et) vos
credatis' (Io 19, 33 ss). Nos igitur ad tam praeclarum
testimonium ac sanctorum Patrum et Doctorum
communem sententiam apostolicae considerationis, ad
quam dumtaxat haec declarare pertinet, aciem
convertentes, sacro approbante Concilio, declaramus,
praedictum Apostolum et Evangelistam Ioannem rectum
in praemissis factae rei ordinem tenuisse, narrando, quod
Christo 'iam mortuo unus militum lancea latus eius
aperuit'.
902 481 (De anima ut forma corporis.)

Porro doctrinam omnem seu positionem temere
asserentem, aut vertentem in dubium, quod substantia
animae rationalis seu intellectivae vere ac per se humani
corporis non sit forma, velut erroneam ac veritati
catholicae inimicam fidei, praedicto sacro approbante
Concilio reprobamus: definientes, ut cunctis nota sit fidei
sincerae veritas ac praecludatur universis erroribus
aditus, ne subintrent, quod quisquis deinceps asserere,
defendere seu tenere pertinaciter praesumpserit, quod
anima rationalis seu intellectiva non sit forma corporis
332
humani per se et essentialiter, tamquam haereticus sit

censendus.
903 482 (De effectu baptismi.)

Ad hoc baptisma unicum baptizatos omnes in Christo
regenerans est, sicut unus Deus ac fides unica ab
omnibus fideliter confitendum, quod celebratum in aqua
in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti credimus esse
tam adultis quam parvulis communiter perfectum
remedium ad salutem.
904 483 Verum quia quantum ad effectum baptismi in

parvulis reperiuntur doctores quidam theologi opiniones
contrarias habuisse, quibusdam ex ipsis dicentibus, per
virtutem baptismi parvulis quidem culpam remitti, sed
gratiam non conferri, aliis econtra asserentibus, quod et
culpa iisdem in baptismo remittitur, et virtutes ac
informans gratia infunduntur quoad habitum (v. D. 410),
etsi non pro illo tempore quoad usum: Nos autem
attendentes generalem efficaciam mortis Christi, quae
per baptisma applicatur pariter omnibus baptizatis,
opinionem secundam, quae dicit, tam parvulis quam
adultis conferri in baptismo informantem gratiam et
virtutes, tanquam probabiliorem, et dictis Sanctorum et
doctorum modernorum theologiae magis consonam et
concordem, sacro approbante Concilio duximus
eligendam.
Constitutio 'Ex gravi ad nos'

906 479 ... Si quis in illum errorem inciderit, ut
pertinaciter affirmare praesumat, exercere usuras non
esse peccatum, decernimus eum velut haereticum
puniendum.
Constitutio 'Exivi de paradiso'

333
908 ... Succrevit non parum scrupulosa quaestio inter

fratres, videlicet: utrum ex suae professione regulae
obligentur ad arctum et tenuem sive pauperem usum
rerum, quibusdam ... dicentibus quod, sicut quoad
dominium rerum habent ex voto abdicationem
arctissimam, ita ipsis quoad usum arctitudo maxima et
exilitas est indicta; aliis in contrarium asserentibus, quod
ex professione sua ad nullum usum pauperem qui non
exprimatur in regula obligantur, licet teneantur ad usum
moderatum temperantiae, sicut et magis ex condecenti,
quam ceteri christiani. Volentes itaque conscientiarum
praedictorum fratrum providere quieti ..., declarando
dicimus, quod fratres Minores ex professione suae
regulae specialiter obligantur ad arctos usus seu
pauperes, qui in ipsorum regula continentur, et eo
obligationis modo, sub quo continet seu ponit regula
dictos usus. Dicere autem, sicut aliqui asserere
perhibentur, quod haereticum sit, tenere usum pauperem
includi vel non includi sub voto evangelicae paupertatis,
praesumptuosum et temerarium iudicamus.
Jean XXII, Const. 'Gloriosam Ecclesiam', 23 janvier 1318

910 484 12... Praedicti temeritatis atque impietatis filii, ut
habet fide digna relatio, ad eam sunt mentis inopiam
devoluti, quod adversus praeclarissimam et saluberrimam
christianae fidei veritatem impie sentiunt, sacramenta
Ecclesiae veneranda contemnunt et in gloriosum
Ecclesiae Romanae primatum, cunctis nationibus
percellendum, ab ipso conterendi citius impetu caeci
furoris impingunt...
911 485 (1) 14. Primus itaque error, qui de istorum officina
tenebrosa prorumpit, duas fingit ecclesias, unam
carnalem, divitiis pressam, effluentem divitiis (al.:
deliciis), sceleribus maculatam, cui Romanum praesulem
aliosque inferiores praelatos dominari asserunt; aliam
spiritualem, frugalitate mundam, virtute decoram,
334
paupertate succinctam, in qua ipsi soli eorumque

complices continentur, cui etiam ipsi spiritualis vitae
merito, si qua fides est adhibenda mendaciis,
principantur. ...
912 486 (2) 16. Secundus error, quo praedictorum

insolentium conscientia maculatur, venerabiles Ecclesiae
sacerdotes aliosque ministros sic iurisdictionis et ordinis
(BullTau:-!) clamitat auctoritate desertos, ut nec
sententias ferre, nec sacramenta conficere, nec
subiectum populum instruere valeant vel docere, illos
fingentes omni ecclesiastica potestate privatos, quos a
sua perfidia viderint alienos: quia apud ipsos solos (ut
ipsi somniant) sicut spiritualis vitae sanctitas, sic
auctoritas perseverat, in qua re Donatistarum sequuntur
errorem...
913 487 (3) 18. Tertius istorum error in Waldensium errore

coniurat, quoniam et ii et illi in nullum eventum asserunt
fore iurandum, dogmatizantes mortalis criminis
contagione pollui et poena teneri, quos contigerit
iuramenti religione constringi...
914 488 (4) 20. Quarta huiusmodi impiorum blasphemia

de praedictorum Waldensium venenato fonte
prorumpens, sacerdotes rite etiam et legitime secundum
formam Ecclesiae ordinatos, quibuslibet tamen criminibus
pressos, non posse conficere vel conferre ecclesiastica
sacramenta confingit...
915 489 (5) 22. Quintus error sic istorum hominum mentes
obcaecat, ut Evangelium Christi in se solis hoc in tempore
asserant esse completum, quod hactenus (ut ipsi
somniant) obtectum fuerat, immo prorsus exstinctum...
916 490 24. Multa sunt alia, quae isti praesumptuosi

homines contra coniugii venerabile sacramentum garrire
dicuntur, multa, quae de cursu temporum et fine saeculi
335
somniant, multa, quae de Antichristi adventu, quae

iamiam instare asserunt, flebili vanitate divulgant. Quae
omnia, quia partim haeretica, partim insana, partim
fabulosa cognoscimus, damnanda potius cum suis
auctoribus, quam stilo prosequenda aut refellenda
censemus...
Jean XXII, Const. 'Vas electionis', 24 juillet 1321

921 491 (1) Quod confessi fratribus, habentibus licentiam
generalem audiendi confessiones, tenentur eadem
peccata, quae confessi fuerant, iterum confiteri proprio
sacerdoti.
922 492 (2) Quod stante Statuto (Cc. Lateran. IV, DS 812)
'Omnis utriusque sexus' edito in concilio generali Romano
(ita DenCh; al.: Romanus) Pontifex non potest facere,
quod parochiani non teneantur confiteri omnia peccata
sua semel in anno proprio sacerdoti, quem dicit esse
parochialem curatum; immo nec Deus posset hoc facere:
quia, ut dicebat, implicat contradictionem.
923 493 (3) Quod Papa non potest dare generalem

potestatem audiendi confessiones, immo nec Deus, quin
confessus habenti generalem licentiam teneatur iterum
confiteri suo proprio sacerdoti, quem dicit esse (ut
praemittitur) parochialem curatum.
924 493 (Censura:) ... Comperimus, praemissos articulos

doctrinam non sanam, sed periculosam multum et veritati
contrariam continere. Quos etiam articulos omnes...
magister Ioannes... revocavit... Omnes articulos et
quemlibet eorum tamquam falsos et erroneos et a
doctrina sana devios auctoritate Apostolica damnamus et
reprobamus de fratrum Nostrorum consilio..., doctrinam
ipsis contrariam veram esse et catholicam asserentes...
336
Jean XXII, Ep. 'Nequaquam sine dolore' ad Armenios,

21 novembre 1321
925 (Docet Romana Ecclesia)... illorum vero animas, qui
post sacramentum baptismatis susceptum nullam omnino
peccati maculam incurrerunt, illas etiam, quae post
contractam peccati maculam vel in suis manentes
corporibus vel eisdem exutae et purgatae, in caelum mox
recipi.
926 493a - Illorum autem animas, qui in mortali peccato

vel cum solo originali decedunt, mox in infernum
descendere, poenis tamen ac locis disparibus puniendas.
Jean XXII, Const. 'Cum inter nonnullos', 12 novembre 1323

930 494 Cum inter nonnullos viros scholasticos saepe
contingat in dubium revocari, utrum pertinaciter
affirmare, Redemptorem nostrum ac Dominum Iesum
Christum eiusque Apostolos in speciali non habuisse
aliqua nec in communi etiam, haereticum sit censendum,
diversa et adversa etiam sentientibus circa illud: Nos,
huic concertationi finem imponere cupientes, assertionem
huiusmodi pertinacem - cum Scripturae sacrae, quae in
plerisque locis ipsos nonnulla habuisse asserit,
contradicat expresse, ipsamque Scripturam sacram, per
quam utique fidei orthodoxae probantur articuli, quoad
praemissa fermentum aperte supponat continere
mendacii, ac per consequens, quantum in ea est, eius in
totum fidem evacuans, fidem catholicam reddat, eius
probationem adimens, dubiam et incertam - deinceps
erroneam fore censendam et haereticam, de fratrum
Nostrorum consilio hoc perpetuo declaramus edicto.
931 494 Rursus in posterum pertinaciter affirmare, quod

Redemptori nostro praedicto eiusque Apostolis, iis quae
ipsos habuisse Scriptura sacra testatur, nequaquam ius
ipsis utendi competierit, nec illa vendendi seu donandi ius
habuerint aut ex ipsis alia acquirendi, quae tamen ipsos
337
de praemissis fecisse Scriptura sacra testatur seu ipsos

potuisse facere supponit expresse; cum talis assertio
ipsorum usum et gesta evidenter includat, in praemissis
non iusta: quod utique de usu, gestis seu factis
Redemptoris nostri Dei Filii sentire nefas est, sacrae
Scripturae contrarium et doctrinae catholicae inimicum:
assertionem ipsam pertinacem, de fratrum Nostrorum
consilio, deinceps erroneam fore censendam merito ac
haereticam declaramus.
Jean XXII, Const. 'Licet iuxta doctrinam' ad episc. urbis

Worcester, 23 octobre 1327
941 495 (1) Quod illud, quod de Christo legitur in
Evangelio beati Matthaei (17, 26), quod ipse solvit
tributum Caesari, quando staterem sumptum ex ore piscis
illis qui petebant didrachma iussit dari (dare), hoc facit
non condescensive e liberalitate sive pietate (suae
pietatis), sed necessitate coactus. (Inde in bulla ex mente
Marsilii concluditur:) Quod omnia temporalia Ecclesiae
subsunt Imperatori, et ea potest accipere velut sua.
942 496 (2) Quod beatus Petrus Apostolus non plus

auctoritatis habuit quam alii Apostoli habuerunt (non fuit
plus caput Ecclesiae quam quilibet aliorum Apostolorum),
nec aliorum Apostolorum fuit caput (-!). Item quod
Christus nullum caput dimisit Ecclesiae, nec aliquem suum
vicarium fecit.
943 497 (3) Quod ad Imperatorem spectat, Papam

corrigere, instituere et destituere ac punire (corrigere
Papam et punire, ac instituere et destituere).
944 498 (4) Quod omnes sacerdotes, sive sit Papa, sive
archiepiscopus, sive sacerdos simplex (quicumque), sunt
ex institutione Christi auctoritatis et iurisdictionis
aequalis. (Sed quod unus habet plus alio, hoc est
338
secundum quod Imperator concessit plus vel minus et,

sicut concessit, revocare potest.)
945 499 (5) Quod (Papa vel) tota Ecclesia simul iuncta
(sumpta) nullum hominem (quantumcumque sceleratum)
punire potest punitione coactiva, nisi concedat hoc
Imperator (nisi Imperator daret eis auctoritatem).
946 500 (Censura:) Articulos praedictos ... velut sacrae

Scripturae contrarios et fidei catholicae inimicos,
haereticos, seu haereticales et erroneos, necnon et
praedictos Marsilium et Ioannem haereticoS, immo
haeresiarchas fore manifestos et notorios sententialiter
declaramus.
Jean XXII, Const. 'In agro dominico', 27 mars 1329

950 Ex inquisitione... auctoritate... Coloniensis
archiepiscopi prius facta et tandem auctoritate Nostra in
Romana curia renovata comperimus, evidenter constare
per confessionem eiusdem Ekardi, quod ipse praedicavit,
dogmatizavit et scripsit viginti sex articulos, tenorem qui
sequitur continentes:
951 501 (1) Interrogatus quandoque, quare Deus mundum

non prius pro duxerit, respondit tunc, sic nunc, quod Deus
non potuit primo (legendum: prius! Ita Echardus.)
producere mundum, quia res non potest agere, antequam
sit; unde quam cito Deus fuit, tam cito mundum creavit.
952 502 (2) Item concedi potest mundum fuisse ab

aeterno.
953 503 (3) Item simul et semel, quando Deus fuit, quando
Filium sibi coaeternum per omnia coaequalem Deum
genuit, etiam mundum creavit.
339
954 504 (4) Item in omni opere, etiam malo, malo,

inquam, tam poenae quam culpae, manifestatur et
relucet aequaliter gloria Dei.
955 505 (5) Item vituperans quempiam vituperio ipso

peccato vituperii laudat Deum, et quo plus vituperat et
gravius peccat, amplius Deum laudat.
956 506 (6) Item Deum ipsum quis blasphemando Deum

laudat.
957 507 (7) Item quod petens hoc aut hoc, malum petit et
male, quia negationem boni et negationem Dei petit, et
orat Deum sibi negari.
958 508 (8) Qui non intendunt res, nec honores, nec
utilitatem, nec devotionem internam, nec sanctitatem,
nec praemium, nec regnum caelorum, sed omnibus his
renuntiaverunt, etiam quod suum est, in illis hominibus
honoratur Deus.
959 509 (9) Ego nuper cogitavi, utrum ego vellem aliquid
recipere a Deo vel desiderare: ego volo de hoc valde
bene deliberare, quia ubi ego essem accipiens a Deo, ibi
essem ego sub eo vel infra eum, sicut unus famulus vel
servus, et ipse sicut dominus in dando, et sic non
debemus esse in aeterna vita.
960 510 (10) Nos transformamur totaliter in Deum et

convertimur in eum; simili modo sicut in sacramento panis
convertitur in corpus Christi, sic ego convertor in eum,
quod ipse operatur me suum esse unum, non simile. Per
viventem Deum verum est, quod ibi nulla est distinctio.
961 511 (11) Quidquid Deus Pater dedit Filio suo

unigenito in humana natura, hoc totum dedit mihi. Hic
nihil excipio, nec unionem nec sanctitatem, sed totum
dedit mihi sicut sibi.
340
962 512 (12) Quidquid dicit sacra Scriptura de Christo,

hoc etiam totum verificatur de omni bono et divino
homine.
963 513 (13) Quidquid proprium est divinae naturae, hoc

totum proprium est homini iusto et divino; propter hoc iste
homo operatur, quidquid Deus operatur, et creavit una
cum Deo caelum et terram, et est generator Verbi
aeterni, et Deus sine tali homine nesciret quidquam
facere.
964 514 (14) Bonus homo debet sic conformare

voluntatem suam voluntati divinae, quod ipse velit
quidquid Deus vult. Quia Deus vult aliquo modo me
peccasse, nollem ego, quod ego peccata non
commisissem et haec est vera paenitentia.
965 515 (15) Si homo commisisset mille peccata mortalia,

si talis homo esset recte dispositus, non deberet velle se
ea non commisisse.
966 516 (16) Deus proprie non praecipit actum

exteriorem.
967 517 (17) Actus exterior non est proprie bonus nec
divinus, nec operatur ipsum Deus proprie neque parit.
968 518 (18) Afferamus fructum actuum non exteriorum,

qui nos bonos non faciunt, sed actuum interiorum, quos
Pater in nobis manens facit et operatur.
969 519 (19) Deus animas amat, non opus extra.
970 520 (20) Quod bonus homo est unigenitus Filius Dei.
971 521 (21) Homo nobilis est ille unigenitus Filius Dei,
quem Pater aeternaliter genuit.
341
972 522 (22) Pater generat me suum filium et eundem

filium. Quidquid Deus operatur, hoc est unum; propter hoc
generat ipse me suum filium sine omni distinctione.
973 523 (23) Deus est unus omnibus modis et secundum

omnem rationem, ita ut in ipso non sit invenire aliquam
multitudinem in intellectu vel extra intellectum. Qui enim
duo videt vel distinctionem videt, Deum non videt, Deus
enim unus est extra numerum et supra numerum nec ponit
in unum (lege: numerum) cum aliquo. Sequitur (scl. loco
posteriore): nulla igitur distinctio in ipso Deo esse potest
aut intelligi.
974 524 (24) Omnis distinctio est a Deo aliena, neque in

natura neque in personis; probatur: quia natura ipsa est
una et hoc unum, et quaelibet persona est una et idipsum
unum, quod natura.
975 525 (25) Cum dicitur: 'Simon, diligis me plus his?' (Io
21, 15 s), sensus est, id est plus quam istos, et bene
quidem, sed non perfecte. In primo enim et secundo et (,
in) plus et minus et (-!) gradus est et ordo, in uno autem
nec gradus est nec ordo. Qui igitur diligit Deum plus
quam proximum, bene quidem, sed nondum perfecte.
976 526 (26) Omnes creaturae sunt unum purum nihil: non
dico, quod sint quid modicum vel aliquid, sed quod sint
unum purum nihil.
Obiectum praeterea exstitit dicto Ekardo, quod

praedicaverat alios duos articulos sub his verbis:
977 527 (1) Aliquid est in anima, quod est increatum et

increabile; si tota anima esset talis, esset increata et
increabilis, et hoc est intellectus.
342
978 528 (2) Quod Deus non est bonus neque melior neque
optimus; ita male dico, quandocumque voco Deum
bonum, ac si ego album vocarem nigrum.
979 529 (Censura:) ... quia ... invenimus primos quindecim

memoratos articulos et duos etiam alios ultimos tam ex
suorum sono verborum quam ex suarum connexione
sententiarum errorem seu labem haeresis continere, alios
vero undecim, quorum primus incipit 'Deus non praecipit'
etc. (prop. 16), reperimus nimis male sonare et multum
esse temerarios de haeresique suspectos, licet cum multis
expositionibus et suppletionibus sensum catholicum
formare valeant vel habere: ne articuli huiusmodi seu
contenta in eis corda simplicium ... inficere valeant, ...
529 Nos ... praefatos quindecim primos articulos et duos
alios ultimos tamquam haereticos, dictos vero alios
undecim tamquam male sonantes, temerarios, et
suspectos de haeresi, ac nihilominus libros quoslibet seu
opuscula eiusdem Ekardi, praefatos articulos seu eorum
aliquem continentes, damnamus et reprobamus expresse.
980 Porro ... volumus notum esse, quod, prout constat per
publicum instrumentum inde confectum, praefatus
Ekardus in fine vitae suae fidem catholicam profitens
praedictos viginti sex articulos, quos se praedicasse
confessus exstitit, necnon quaecumque alia per eum
scripta et docta ..., quae possent generare in mentibus
fidelium sensum haereticum vel erroneum ac verae fidei
inimicum, quantum ad illum sensum revocavit ac etiam
reprobavit ..., determinationi Apostolicae Sedis et
Nostrae tam se quam scripta sua et dicta omnia
summittendo.

343
Jean XXII, Bulla 'Ne super his', 3 décembre 1334

990 Ne super his (hiis), quae de animabus purgatis
separatis a corporibus (an citra resumptionem corporum
divinam essentiam illa visione, videlicet quam vocat
facialem Apostolus, videant) tam per Nos quam per
nonnullos alios in praesentia Nostra recitando sacram
Scripturam ac originalia dicta Sanctorum vel alias
ratiocinando saepius dicta sunt, aliter quam per Nos
dicta et intellecta fuerint et intelligantur ac dicantur,
auribus valeant fidelium inculcari, ecce quod Nostram
intentionem, quam cum sancta Ecclesia catholica circa
haec habemus et habuimus, serie praesentium ut sequitur
declaramus.
991 Fatemur siquidem et credimus, quod animae

purgatae separatae a corporibus sunt in caelo, caelorum
regno et paradiso et cum Christo in consortio angelorum
congregatae et vident Deum de communi lege ac divinam
essentiam facie ad faciem clare, in quantum status et
condicio compatitur animae separatae. Si vero alia vel
aliter circa materiam huiusmodi per Nos dicta fuerint
quoquomodo, illa in habitu fidei catholicae diximus ac
recitando et conferendo dixisse asserimus et volumus
esse dicta. Insuper si qua alia sermocinando, conferendo,
dogmatizando, docendo seu alio quovis modo diximus
circa ea quae fidem concernunt catholicam, sacram
Scripturam aut bonos mores, ea in quantum sunt consona
fidei catholicae, determinationi Ecclesiae, sacrae
Scripturae ac bonis moribus, approbamus, alias autem
illa haberi volumus pro non dictis, et ea minime
approbamus, sed in quantum essent a praemissis fide
catholica, determinatione Ecclesiae, sacra Scriptura vel
bonis moribus aut aliquo ipsorum dissonantia,
reprobamus et nihilominus omnia dicta et scripta Nostra
de quacumque materia ubicumque et in quocumque loco
ac in quocumque statu, quem habemus vel habuerimus
hactenus, submittimus determinationi Ecclesiae ac
successorum Nostrorum.
344
Benoît XII, Const. 'Benedictus Deus', 29 janvier 1336

1000 530 (Visio Dei beatifica.)
Hac in perpetuum valitura Constitutione auctoritate
Apostolica diffinimus: quod secundum communem Dei
ordinationem animae sanctorum omnium (hominum), qui
de hoc mundo ante D'ni N. Iesu Christi passionem
decesserunt, nec non sanctorum Apostolorum, martyrum,
confessorum, virginum et aliorum fidelium defunctorum
post sacrum ab eis Christi baptisma susceptum, in quibus
nihil purgabile fuit, quando decesserunt, nec erit, quando
decedent etiam in futurum, vel si tunc fuerit aut erit
aliquid purgabile in eisdem, cum post mortem suam
fuerint purgatae, ac quod animae puerorum eodem
Christi baptismate renatorum et baptizandorum cum
fuerint baptizati, ante usum liberi arbitrii decedentium,
mox post mortem suam et purgationem praefatam in illis,
qui purgatione huius modi indigebant, etiam ante
resumptionem suorum corporum et iudicium generale
post ascensionem Salvatoris Domini nostri Iesu Christi in
caelum, fuerunt, sunt et erunt in caelo, caelorum regno et
paradiso caelesti cum Christo, sanctorum Angelorum
consortio congregatae, ac post Domini Jesu Christi
passionem et mortem viderunt et vident divinam
essentiam visione intuitiva et etiam faciali, nulla
mediante creatura in ratione obiecti visi se habente, sed
divina essentia immediate se nude, clare et aperte eis
ostendente, quodque sic videntes eadem divina essentia
perfruuntur, necnon quod ex tali visione et fruitione
eorum animae, qui iam decesserunt, sunt vere beatae et
habent vitam et requiem aeternam, et etiam (animae)
illorum, qui postea decedent, eandem divinam videbunt
essentiam ipsaque perfruentur ante iudicium generale;
1001 530 ac quod visio huiusmodi divinae essentiae

eiusque fruitio actus fidei et spei in eis evacuant, prout
fides et spes propri(a)e theologicae sunt virtutes;
345
quodque, postquam inchoata fuerit vel erit talis intuitiva

ac facialis visio et fruitio in eisdem, eadem visio et fruitio
sine aliqua intercisione (intermissione) seu evacuatione
praedictae visionis et fruitionis continuata exstitit et
continuabitur usque ad finale iudicium et ex tunc usque in
sempiternum.
1002 531 (Infernum. - Iudicium generale.)

Diffinimus insuper, quod secundum Dei ordinationem
communem animae decedentium in actuali peccato
mortali mox post mortem suam ad inferna descendunt,
ubi poenis infernalibus cruciantur, et quod nihilominus in
die iudicii omnes homines 'ante tribunal Christi' cum suis
corporibus comparebunt, reddituri de factis propriis
rationem, 'ut referat unusquisque propria corporis, prout
gessit, sive bonum sive malum' (2 Cor 5, 10).
Benoît XII, Libellus " Cum dudum " aux Arméniens, 1341
1006 532 4. Item quod Armeni dicunt et tenent, quod
peccatum primorum parentum personale ipsorum tam
grave fuit, quod omnes eorum filii semine eorum
propagati usque ad Christi passionem merito dicti
peccati personalis ipsorum damnati fuerunt et in inferno
post mortem detrusi, non propter hoc, quod ipsi ex Adam
aliquod peccatum originale contraxerint, cum dicant
pueros nullum omnino habere originale peccatum, nec
ante Christi passionem nec post; sed dicta damnatio ante
Christi passionem eos sequebatur ratione gravitatis
peccati personalis, quod commiserunt Adam et Eva,
transgrediendo divinum praeceptum is datum: sed post
Domini passionem, in qua peccatum primorum arentum
deletum fuit, pueri, qui nascuntur ex filiis Adam, non sunt
uamnationi addicti, nec in inferno ratione dicti peccati
sunt detrudendi, quia Christus totaliter peccatum
primorum parentum delevit in sua passione.
346
1007 533 5. Item quod quidam magister Armenorum

vocatus Mechit(a)riz, qui interpretatur paraclitus, de novo
introduxit et docuit, quod anima humana filii propagatur
ab anima patris sui, sicut corpus a corpore, et angelus
etiam unus ab alio, quia cum anima humana rationalis
exsistens, et angelus exsistens intellectualis naturae, sint
quaedam lumina spiritualia, ex se ipsis propagant alia
lumina spiritualia...
1008 534 6. Item dicunt Armeni, quod animae puerorum,

qui nascuntur ex christianis parentibus post Christi
passionem, si moriantur antequam baptizentur, vadunt ad
paradisum terrestrem, in quo fuit Adam ante peccatum;
animae vero puerorum, qui nascuntur ex parentibus non
christianis post Christi passionem et moriuntur sine
baptismo, vadunt ad loca, ubi sunt animae parentum
ipsorum...
1009 8. Item Armeni dicunt quod animae puerorum

baptizatorum et animae multum perfectorum hominum
post generale (!) iudicium intrabunt in regnum caelorum,
ubi carebunt omni malo poenali huius vitae. ... Non tamen
videbunt Dei essentiam, quia nulla creatura eam videre
potest; sed videbunt claritatem Dei, quae ab eius
essentia emanat, sicut lux solis emanat a sole et tamen
non est sol.
1010 535 17. Item quod Armeni communiter tenent, quod

in alio saeculo non est purgatorium animarum, quia, ut
dicunt, si christianus confiteatur peccata sua, omnia
peccata eius et poenae peccatorum ei dimittuntur. Nec
etiam ipsi orant pro defunctis, ut eis in alio saeculo
peccata dimittantur, sed generaliter orant pro omnibus
mortuis, sicut pro beata Maria, Apostolis. ...
1011 536 18. Item quod Armeni credunt et tenent, quod

Christus descendit de caelo et incarnatus fuit propter
hominum salutem non pro eo, quod filii propagati ex
347
Adam et Eva post peccatum eorum ex eis contrahant

originale peccatum, a quo per Christi incarnationem et
mortem salventur, cum nullum tale peccatum dicant esse
in filiis Adae: sed dicunt quod Christus propter salutem
hominum est incarnatus et passus, quia per suam
passionem filii Adam, qui dictam passionem
praecesserunt, fuerunt liberati ab inferno, in quo erant
non ratione originalis peccati quod in eis esset, sed
ratione gravitatis peccati personalis primorum parentum.
Credunt etiam, quod Christus propter salutem puerorum
qui nati fuerunt post eius passionem, incarnatus fuit et
passus, quia per suam passionem destruxit totaliter
infernum. ...
1012 537 19. ... in tantum dicunt (Armeni), quod (dicta)

concupiscentia carnis est peccatum et malum, quod
parentes etiam christiani, quando matrimonialiter
concumbunt, committunt peccatum..., quia actum
matrimonialem dicunt esse peccatum et etiam
matrimonium. ...
1013 538 40. Alii vero dicunt, quod episcopi et presbyteri

Armenorum nihil faciunt ad peccatorum remissionem nec
principaliter nec ministerialiter sed solus Deus peccata
remittit: nec episcopi vel presbyteri adhibentur ad
faciendam dictam peccatorum remissionem, nisi quia ipsi
acceperunt potestatem loquendi a Deo et ideo, cum
absolvunt, dicunt: 'Deus dimittat tibi peccata tua'; vel: 'Ego
dimitto tibi peccata tua in terra et Deus dimittat tibi in
caelis'.
1014 539 42. Item Armeni dicunt et tenent, quod sola

Christi passio sine omni alio Dei dono, etiam gratificante,
sufficit ad peccatorum remissionem: nec dicunt, quod ad
peccatorum remissionem faciendam requiratur gratia Dei
gratificans, vel iustificans, nec quod in sacramentis novae
legis detur gratia gratificans.
348
540 48. Item Armeni dicunt et tenent, quod, si Armeni

committant semel quodcunque crimen, quibusdam
exceptis, ecclesia eorum potest absolvere eos, quantum
ad culpam et poenam de dictis criminibus: sed si aliquis
postea committeret iterum dicta crimina, absolvi non
posset per eorum ecclesiam.
1015 541 49. Item dicunt, quod si aliquis... accipiat

tertiam (uxorem), vel quartam et deinceps, non potest
absolvi per eorum ecclesiam, quia dicunt, quod tale
matrimonium fornicatio est. ...
1016 542 58. Item quod Armeni dicunt et tenent, quod ad

hoc, quod sit baptismus verus, ista tria requiruntur,
scilicet aqua, chrisma... et Eucharistia; ita quod, si aliquis
baptizaret in aqua aliquem dicendo: 'Ego te baptizo in
nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen', et postea
non inungeretur (dicto) chrismate, non esset baptismus. Si
etiam non daretur ei Eucharistiae sacramentum,
baptizatus non esset. ...
543 64. Item Catholicon minoris Armeniae dicit, quod

sacramentum confirmationis nihil valet, et si valet aliquid,
ipse dedit licentiam presbyteris suis, ut idem
sacramentum conferant.
1017 66. Item omnes Armeni communiter dicunt et tenent,

quod per verba posita in canone Missae, quando dicitur
per sacerdotem 'Accepit panem et gratias agens fregit et
dedit suis sanctis electis et recumbentibus discipulis
dicens: Accipite et manducate ex hoc omnes, hoc est
Corpus meum ...; similiter et calicem accipiens ... dicens:
Accipite et bibite ex hoc omnes, hic est Sanguis meus ...
in remissionem peccatorum' non conficitur nec ipsi
conficere intendunt Corpus et Sanguinem Christi, sed
solum dicunt verba recitative, recitando scilicet quod
Dominus fecit, quando sacramentum instituit. Et post dicta
verba dicit sacerdos multas orationes positas in eorum
349
canone, et post dictas orationes venit ad locum, ubi sic in

eorum canone dicitur: 'Adoramus, supplicamus et petimus
a te, benigne Deus, mitte in nobis et in hoc propositum
donum, coessentialem tibi Spiritum Sanctum, per quem
panem benedictum Corpus veraciter efficies Domini nostri
et Salvatoris Jesu Christi' - et dicta verba dicit sacerdos
ter, deinde dicit sacerdos super calicem et vinum
benedictum: 'Sanguinem veraciter efficies D'ni N. et
Salvatoris Jesu Christi', et per haec verba (sic dictae
'Epiclesis') credunt, quod conficiantur Corpus Christi et
Sanguis.
1018 544 67. Item quod Armeni non dicunt, quod post
dicta verba consecrationis panis et vini sit facta
transsubstantiatio panis et vini in verum corpus Christi et
sanguinem, quod natum fuit de Virgine Maria et passum
et resurrexit; sed tenent, quod illud sacramentum sit
exemplar vel similitudo aut figura veri corporis et
sanguinis Domini: ... propter quod ipsi sacramentum
Altaris non vocant corpus et sanguinem Domini, sed
hostiam vel sacrificium vel communionem. ...
1019 545 68. Item Armeni dicunt et tenent, quod si

presbyter vel episcopus ordinatus committat
fornicationem, etiam in secreto, perdit potestatem
conficiendi et ministrandi omnia sacramenta. ...
1020 546 70. Item Armeni non dicunt nec tenent, quod
sacramentum Eucharistiae digne susceptum operetur in
suscipiente peccatorum remissionem, vel poenarum
debitarum peccato relaxationem, vel quod per ipsum
detur gratia Dei vel eius augmentum: sed ... corpus Christi
intrat in eius corpus et in ipsum convertitur, sicut alia
alimenta convertuntur in alimentato. ...
547 92. Item quod apud Armenos non sunt nisi tres
ordines, scl. acolythatus, diaconatus et presbyteratus :
quos ordines conferunt episcopi promissa vel accepta
350
pecunia. Et eodem modo dicti ordines presbyteratus et

diaconatus confirmantur, scl. per manus impositionem,
dicendo quaedam verba hoc solummodo mutato, quod in
ordinatione diaconi exprimitur ordo diaconatus, et in
ordinatione presbyteri ordo presbyteratus. Nullus autem
episcopus apud eos potest ordinare alium episcopum nisi
solus Catholicon.
548 95. Item quod Catholicon minoris Armeniae dedit

potestatem cuidam presbytero, ut posset ordinare in
diaconos, quos vellet de subiectis. ...
549 109. Item quod apud Armenos nullus punitur de

quocunque errore, quem teneat ...
Clément VI, Bulla iubilaei 'Unigenitus Dei Filius', 27 janvier

1343
1025 550 Unigenitus Dei Filius... 'factus nobis a Deo
sapientia, iustitia, sanctificatio et redemptio' (cf. I Cor 1,
30), 'non per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per
proprium sanguinem introivit semel in sancta, aeterna
redemptione inventa' (Hebr 9, 12). 'Non enim
corruptibilibus auro et argento, sed sui ipsius agni
incontaminati et immaculati pretioso sanguine nos
redemit' (cf. I Petr 1, 18 s), quem in ara crucis innocens
immolatus non guttam sanguinis modicam, quae tamen
propter unionem ad Verbum pro redemptione totius
humani generis suffecisset, sed copiose velut quoddam
profluvium noscitur effudisse ita, ut 'a planta pedis usque
ad verticem capitis nulla sanitas' (cf. Is 1, 6) inveniretur in
ipso. Quantum ergo exinde, ut nec supervacua inanis aut
superflua tantae effusionis miseratio redderetur,
thesaurum militanti Ecclesiae acquisivit, volens suis
thesaurizare filiis pius Pater, ut sic sit 'infinitus thesaurus
hominibus, quo qui usi sunt, Dei amicitiae participes sunt
effecti' (cf. Sap 7, 14).
351
1026 551 Quem quidem thesaurum... per beatum Petrum

caeli clavigerum, eiusque successores, suos in terris
vicarios, commisit fidelibus salubriter dispensandum, et
pro piis ac rationabilibus causis, nunc pro totali, nunc pro
partiali remissione poenae temporalis pro peccatis
debitae, tam generaliter, quam specialiter (prout cum
Deo expedire cognoscerent), vere paenitentibus et
confessis misericorditer applicandum.
1027 552 Ad cujus quidem thesauri cumulum Beatae Dei

Genitricis omniumque electorum a primo justo usque ad
ultimum merita adminiculum praestare noscuntur; de
cujus consumptione seu minutione non est aliquatenus
formidandum, tam propter infinita Christi (ut praedictum
est) merita, quam pro eo, quod quanto plures ex ejus
applicatione trahuntur ad justitiam, tanto magis acrrescit
ipsorum cumulus meritorum;
Clément VI, Schedula revocationis Parisiis praestitae,

25 novembre 1347; Errores philosophici Nicolai de
Ultricuria
1028 553 1. ... Quod de rebus per apparentia naturalia
quasi nulla certitudo potest haberi; illa tamen modica
potest in brevi haberi tempore, si homines convertant
intellectum suum ad res, et non ad intellectum Aristotelis
et commentatoris.
1029 554 2. ... Quod non potest evidenter evidentia

praedicta ex una re inferri vel concludi alia res, vel ex
non-esse unius non-esse alterius.
1030 555 3. ... Quod propositiones: 'Deus est', 'Deus non

est', penitus idem significant, licet alio modo.
1031 556 9. ... Quod certitudo evidentiae non habet

gradus.
352
1032 557 10. ... Quod de substantia materiali alia ab

anima nostra non habemus certitudinem evidentiae.
1033 558 11. ... Quod excepta certitudine fidei non erat
alia certitudo nisi certitudo primi principii vel quae in
primum principium potest resolvi.
1034 559 14. ... Quod nescimus evidenter, quod alia a Deo
possint esse causa alicuius effectus - quod aliqua causa
causet efficienter, quae non sit Deus - quod aliqua causa
efficiens naturalis sit vel esse possit.
1035 560 15. ... Quod nescimus evidenter, utrum aliquis

effectus sit vel esse possit naturaliter productus.
1036 561 17. ....Quod nescimus evidenter, quod in aliqua

productione concurrat subiectum.
1037 562 21. ...Quod quacumque re demonstrata nullus

scit evidenter, quin excedat nobilitate omnes alias.
1038 563 22. ...Quod quacumque re demonstrata nullus

scit evidenter, quin ipsa sit Deus, si per Deum
intelligamus ens nobilissimum.
1039 564 25. ...Quod aliquis nescit evidenter, quin ista

possit rationabiliter concedi: 'Si aliqua res est producta,
Deus est productus'.
1040 565 26. ... Quod non potest evidenter ostendi, quin
quaelibet res sit aeterna.
1041 566 30. ... Quod istae consequentiae non sunt

evidentes: 'Actus intelligendi est: ergo intellectus est.
Actus volendi est: igitur voluntas est'.
1042 567 31. ... Quod non potest evidenter ostendi, quin
omnia, quae apparent, sint vera.
353
1043 568 32. ... Quod Deus et creatura non sunt aliquid.
1044 39. ... Quod universum est perfectissimum secundum

se et secundum omnes partes suas, et quod nulla
imperfectio potest esse in toto nec in partibus, et propter
hoc oportet tam totum quam partes esse aeterna nec
transire de non-esse in esse, nec e converso, quia ad istud
sequitur necessario in universo vel in partibus eius
imperfectio.
1045 569 40. ... Quod quidquid est in universo, est melius
ipsum quam non ipsum.
1046 42. ... Quod praemiatio bonorum et punitio malorum

per hoc fit, quia quando corpora atomalia segregantur,
remanet quidam spiritus, qui dicitur intellectus, et alius,
qui dicitur sensus, et isti spiritus, sicut in bono se
habebant in optima dispositione, sic se habebunt
infinities secundum quod illa individua infinities
congregabuntur, et sic in hoc bonus praemiabitur, malus
autem punietur, quia infinities, quando iterabitur
congregatio suorum atomalium, habebit semper suam
malam dispositionem. Vel potest, dicit (Nicolaus de U.),
aliter poni, quia illi duo spiritus bonorum, quando dicitur
corrumpi suppositum eorum, fiunt praesentes alteri
supposito constituto ex atomis perfectioribus. Et tunc, cum
tale suppositum sit maioris flexionis et perfectionis,
idcirco intelligibilia magis quam prius veniunt ad eos.
1047 43. ... Quod esse corruptibile includit repugnantiam

et contradictionem.
1048 570 53. ... Quod hoc est primum principium et non
aliud: 'Si aliquid est, aliquid est'.
1049 58. ... Quod Deus potest praecipere rationali

creaturae quod habeat ipsum odio, et ipsa oboediens
354
plus meretur quam si ipsum diligeret ex praecepto,

quoniam hoc faceret cum maiori conatu et magis contra
propriam inclinationem.
Clément VI, Ep. 'Super quibusdam' ad (Mekhithar =)

Consolatorem, Catholicon Armeniorum, 29 septembre
1351
1050 570a ... Quaerimus:
1., si creditis tu et ecclesia Armenorum, quae tibi obedit,
omnes illos, qui in baptismo eandem fidem catholicam
receperunt, et postmodum a communione fidei eiusdem
Ecclesiae Romanae, quae una sola catholica est,
recesserunt vel recedent in futurum esse schismaticos et
haereticos, si pertinaciter divisi a fide ipsius Romanae
Ecclesiae perseverent.
1051 570b 2., petimus, si creditis tu et Armeni tibi

obedientes, quod nullus homo viatorum extra fidem ipsius
Ecclesiae et obedientiam Pontificum Romanorum poterit
finaliter salvus esse.
1052 570c In secundo vero capitulo ... quaerimus:

1., si credidisti, credis vel credere es paratus cum
ecclesia Armenorum, quae tibi obedit, quod beatus
Petrus plenissimam potestatem iurisdictionis acceperit
super omnes fideles Christianos a Domino Iesu Christo: et
quod omnis potestas iurisdicticnis, quam in certis terris et
provinciis et diversis partibus orbis specialiter et
particulariter habuerunt Judas Thaddaeus et ceteri
Apostoli, subiecta fuerit plenissime auctoritati et
potestati, quam super quoscumque in Christum credentes
in omnibus partibus orbis beatus Petrus ab ipso Domino
Iesu Christo accepit: et quod nullus Apostolus vel
quicumque alius super omnes Christianos nisi solus Petrus
plenissimam potestatem accepit.
355
1053 570d 2., si credidisti, tenuisti vel credere ac tenere

paratus es cum Armenis tibi subiectis, quod omnes
Romani Pontifices, qui beato Petro succedentes canonice
intraverunt et canonice intrabunt, ipsi beato Petro
Romano Pontifici successerint et succedent in eadem
plenitudine, iurisdictione potestatis, quam ipse beatus
Petrus accepit a Domino Jesu Christo super totum et
universum corpus Ecclesiae militantis.
1054 570e 3., si credidistis et creditis tu et Armeni tibi

subiecti, Romanos Pontifices qui fuerunt, et Nos qui sumus
Pontifex Romanus, ac illos qui in posterum successive
erunt, tamquam legitimos et potestate plenissimos Christi
vicarios, omnem potestativam iurisdictionem, quam
Christus ut caput conforme in humana vita habuit,
immediate ab ipso Christo super totum ac universum
corpus militantis Ecclesiae accepisse.
1055 570f 4., si credidisti et credis, quod omnes Romani

Pontifices qui fuerunt, Nos qui sumus, et alii qui erunt in
posterum, ex plenitudine potestatis et auctoritatis
praemissae potuerunt, possumus et poterunt immediate
per Nos et eos de omnibus tamquam de iurisdictione
Nostra ac eorum subditis iudicare et ad iudicandum
quoscumque voluerimus ecclesiasticos iudices constituere
et delegare.
1056 570g 5., Si credidisti et credis, quod in tantum fuerit,

sit et erit suprema et praeeminens auctoritas et iuridica
potestas Romanorum Pontificum qui fuerunt, Nostri qui
sumus, et illorum qui in posterum erunt, ut a nemine
iudicari potuerint, potuerimus neque in posterum
poterunt; sed soli Deo iudicandi servati fuerint, servemur
et servabuntur: et quod a sententiis et iudiciis Nostris non
potuerit neque possit nec poterit ad aliquem iudicem
alium appellari.
356
1057 570h 6., si credidisti et adhuc credis, plenitudinem

potestatis Romani Pontificis se extendere in tantum, quod
patriarchas, catholicon, archiepiscopos, episcopos,
abbates et quoscumque praelatos alios de dignitatibus,
in quibus fuerint constituti, possit ad alias dignitates
maioris vel minoris iurisdictionis transferre, vel
exigentibus eorum criminibus ipsos degradare et
deponere, excommunicare et Satanae tradere (cf. 1 Cor
5, 5).
1058 570i 7., si credidisti et adhuc credis, pontificalem

auctoritatem non posse nec debere subici cuicumque
imperiali et regali aut alteri saeculari potestati quantum
ad institutionem iudicialem, correctionem vel
destitutionem.
1059 570k 8., si credidisti et credis, Romanum Pontificem

solum posse sacros generales canones condere,
plenissimam indulgentiam dare visitantibus limina
Apostolorum Petri et Pauli vel ad Terram Sanctam
accedentibus, aut quibuscumque fidelibus vere et plene
paenitentibus et confessis.
1060 570l 9, si credidisti et credis, omnes, qui se contra

fidem Romanae Ecclesiae erexerunt et in finali
impaenitentia mortui fuerunt, damnatos fuisse et ad
perpetua infernorum supplicia descendisse.
1061 570 10., si credidisti et adhuc credis, Romanum

Pontificem circa administrationem sacramentorum
Ecclesiae, salvis semper illis, quae sunt de integritate et
necessitate sacramentorum, posse diversos ritus
ecclesiarum Christi tolerare, et etiam concedere, ut
serventur.
1062 570 11., si credidisti et credis, Armenos, qui Romano

Pontifici in diversis partibus orbis obediunt et formas et
ritus Romanae Ecclesiae in administratione
357
sacramentorum et in ecclesiasticis officiis, ieiuniis et aliis

caerimoniis studiose et cum devotione observant, bene
agere et illa agendo vitam aeternam mereri.
1063 570 12., si credidisti et credis, neminem de dignitate

episcopali ad archiepiscopalem, patriarchalem vel
catholicon posse transferri auctoritate propria, nec etiam
auctoritate cuiuscumque principis saecularis, sive rex
fuerit sive imperator, vel quicumque alius fultus
qualicumque potestate et dignitate terrena.
1064 570 13., si credidisti et adhuc credis, solum

Romanum Pontificem, dubiis emergentibus circa fidem
catholicam, posse per determinationem authenticam, cui
sit inviolabiliter adhaerendum finem imponere, et esse
verum et catholicum quidquid ipse auctoritate clavium
sibi traditarum a Christo determinat esse verum, et quod
determinat esse falsum et haereticum, sit (sic)
censendum.
1065 570 14., si credidisti et credis, Novum et Vetus

Testamentum in omnibus libris, quos Romanae Ecclesiae
nobis tradidit auctoritas, veritatem indubiam per omnia
continere...
1066 570 ... Quaerimus, si credidisti et credis,

purgatorium esse, ad quod descendunt animae
decedentium in gratia, quae nondum per completam
paenitentiam de suis satisfecerunt peccatis.
1067 570 Item si credidisti et credis, quod igne crucientur

ad tempus, et quod mox purgatae, etiam citra diem
iudicii, ad veram et aeternam beatitudinem perveniant,
quae in faciali Dei visione et dilectione consistit.
1068 571 Responsiones dedisti, quae nos inducunt, ut a te

sequentia requiramus:
358
1. de consecratione chrismatis, si credis, quod per nullum

sacerdotem, qui non est episcopus, chrisma potest rite et
debite consecrari.
1069 572 2., si credis, quod sacramentum confirmationis

per alium quam per episcopum non potest ex officio
ordinarie ministrari.
1070 573 3., si credis, quod solum per Romanum

Pontificem, plenitudinem potestatis habentem, possit
dispensatio sacramenti confirmationis presbyteris, qui
non sunt episcopi, committi.
1071 574 4., si credis, quod chrismati per quoscumque

sacerdotes, qui non sunt episcopi neque a Romano
Pontifice super hoc commissionem seu concessionem
aliquam receperunt, iterum per episcopum vel episcopos
sint chrismandi.
1072 574a Post praedicta omnia, mirari cogimur

vehementer, quod in quadam Epistola quae incipit
'Honorabilibus in Christo Patribus' subtrahis de LIII primis
capitulis capitula XIV:
1. Quod Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio.
1073 574a 3. Quod parvuli ex primis parentibus
contrahunt originale peccatum.
1074 574a 6. Quod animae ex toto purgatae separatae a
suis orporibus manifeste Deum vident.
1075 574a 9. Quod animae decedentium in mortali
peccato in infernum descendant.
1076 574a 12. Quod baptismus deleat originale et actuale
peccatum.
1077 574a 13. Quod Christus non destruxit descendendo
ad inferos inferiorem infernum.
1078 574a 15. Quod angeli a Deo fuerunt creati boni.
1079 574a 30. Quod effusio sanguinis animalium nullam
operatur remissionem peccatorum.
359
1080 574a 32. Quod non iudicent comestores piscium et

olei in diebus ieiuniorum.
1081 574a 39. Quod in Ecclesia catholica baptizati, si
efficiantur infideles et post modum convertantur, non sunt
iterum baptizandi.
1082 574a 40. Quod parvuli ante octavum diem possunt
baptizari, et quod baptismus non potest esse in liquore
alio quam in vera aqua.
1083 574a 42 Quod corpus Christi post verba
consecrationis sit idem numero quod corpus natum de
Virgine et immolatum in cruce.
1084 574a 45 Quod nullus, etiam sanctus, corpus Christi
potest conficere nisi sit sacerdos.
1085 574a 46 Quod est de necessitate salutis, confiteri
proprio sacerdoti vel de licentia eius, omnia peccata
mortalia perfecte et distincte.
Bienheureux Urbain V, Schedula revocationis Dionysio

Foullechat
iniunctae, vi Const. 'Ex supernae clementiae', 23 dec. 1368
a) Cedula (primae) revocationis (31 janvier 1365)
1087 575 (Art. 4, conclusio 3) Quod haec benedicta, immo
superbenedicta lex et dulcissima, videlicet lex amoris ...
omnem aufert proprietatem et dominium ...: - revoco
tamquam falsam, erroneam et haereticam, quia Christus
et Apostoli illam legem perfectissime tenuerunt, et multi
alii statuum diversorum legem hanc ... tenuerunt ..., qui
proprietatem et dominium habuerunt ...
1088 (Correlarium 1) Quod haec lex (amoris) desponsat

duo pronomina possessiva, videlicet 'meum' et 'tuum' ... -
(Corr. 2) Quod non minus facit omnia communia perfecta
caritas quam extrema necessitas ... - Dico nunc, quod ista
duo correlaria, ut sequuntur ex praedicta conclusione,
sunt falsa.
360
1089 (Corr. 4) Quod hanc legem dedit Christus discipulis

suis principaliter ad actualiter exsequendum, non solum
habitualiter... - Istud correlarium intelligendo hanc legem
amoris ut auferentem omnem proprietatem et dominium,
sicut conclusio dicit, sic intellectum reputo falsum,
erroneum et haereticum et contra determinationem
Ecclesiae ...
1090 576 (Concl. 4) Quod actualis abdicatio cordialis

voluntatis et temporalis potestatis, dominii seu
auctoritatis, statum perfectissimum ostendit et efficit ... -
Istam universaliter intellectam reputo falsam, erroneam
et haereticam...
1091 577 1091 (Corr.1) Quod Christus non abdicasse

huiusmodi possessionem et ius in temporalibus, non
habetur ex nova lege, immo potius oppositum (cf. Mt 8,
20). - (Corr. 2) Quod hanc legem pro regula perfectionis
Christus docuit et exemplo firmavit... - Ista duo correlaria
revoco tamquam falsa, erronea et haeretica, et contra
determinationem Decretalis domini Ioannis papae XXII,
quae incipit 'Quia quorumdam'.
1092 (Corr. 4) Quod abdicatio rerum temporalium

secundum animi praeparationem nullam aut valde
imperfectam et fragilem ostendit et efficit perfectionem
...: - revoco tamquam falsum et scandalosum.
1093 Respondendo (cuidam baccalario dicenti)... quod

Christus talia non abdicavit, illud negavi, et dixi, quod
Christus nihil sibi retinuit. - Ista duo dicta revoco
tamquam falsa et haeretica, quia Christus loculos habuit
propter infirmos, a fidelibus oblata conservans...
1094 (Correl. ultimum) Quod non plus curavit Christus de

temporalibus quam faciunt divites de pauperibus... - Nunc
dico quod Christus de temporalibus curavit, quia non
omnia abdicavit...
361
b) propositiones additae ad alteram revocationem

(12 avr. 1369)
1095 Quod Christus in morte sua omnia simpliciter
abdicavit. - Istam reputo tamquam falsam, erroneam et
haereticam.
1096 Quod quando corpus (Christi) in sepulcro mansit, ibi

caritas abstulit ab eo omnem proprietatem et dominium. -
Istam revocavi tamquam falsam, erroneam et haereticam.
1097 Quod tunc vacavit sedes generalis Domini usque ad

diem istam: ... - revoco tamquam falsam et erroneam.
Grégoire XI, Ep. Cardinalium Inquis. ad archiep. Tarracon.

et
Caesaro August., 8 août 1371
1101 578 1. Quod si hostia consecrata cadat seu
proiciatur in cloacam, lutum seu aliquem turpem locum,
quod, speciebus remanentibus, sub eis esse desinit
corpus Christi et redit substantia panis.
1102 579 2. Quod si hostia consecrata a mure corrodatur

seu a bruto sumatur, quod, remanentibus dictis
speciebus, sub eis desinit esse corpus Christi et redit
substantia panis.
1103 580 3. Quod si hostia consecrata a iusto vel a

peccatore sumatur, quod, dum species dentibus teritur,
Christus ad caelum rapitur et in ventrem hominis non
traicitur.
Grégoire XI, Bulla 'Salvator humani generis' ad archiep.

Rigensem eiusque suffraganeos, 8 avril 1374
362
1110 ... Universis Christi fidelibus per Apostolica scripta

mandamus, quod ipsis scriptis seu legibus reprobatis de
cetero non utantur... : (Art. l) Quidquid homo fecerit extra
iudicium, quantumcumque hoc sit notorium, se liberare
poterit per suum iuramentum, nec contra talem valet
aliquod testimonium.
1111 (6) Quod si quis fuerit interfectus (in) spolio vel

furto, pro quo consanguineus interfecti se praebeat ad
duellum, talis per duellum repellit omne testimonium, nec
talis mortuus tunc sine duello poterit convinci.
1112 (7) Quod si duo dictant in iudicio simul contrarias

sententias, tunc quicumque talium habuerit maiorem
sequelam, talis sententiam obtinebit.
1113 (8) Quod quicumque fuerit appellatus ad duellum

secundum istius libri formam, talis non potest negare
duellum, nisi sic appellans minus bene natus fuerit quam
appellatus.
1114 (9) Quod quicumque per(di)dit ius suum ratione furti

vel spolii,
talis incusatus secundo de furto vel spolio non potest se
liberare iuramento, sed electionem habet ad ferrum
ignitum aut aquam bullientem vel ad duellum. Huius
quidem articuli pars ultima, quae ad ferrum ignitum etc.
electionem concedit, est erronea.
1115 (12) Quod heres non tenetur de furto vel spolio

perpetrato per illum, cui succedit in hereditate,
respondere: quod erroneum est saltem in foro
conscientiae.
1116 (Censura: Scripta damnantur tamquam) falsa,

temeraria, iniqua et iniusta et in quibusdam haeretica
(haec verba desunt in Ep. ad Carolum IV imp. de eadem
363
re) et schismatica et contra bonos mores exsistentia

periculosaque animabus.

Grégoire XI, Conclusiones Iohannis Wyclif, damnatae in
Ep.
'Super periculosis' ad episcopos Cantuar. et London.,
22 mai 1377
1121 - 1. Totum genus concurrentium, citra Christum, non
habet potestatem simpliciter ordinandi, ut Petrus et omne
genus suum dominetur politice super mundum.
1122 2. Deus non potest dare homini pro se et heredibus

suis in perpetuum civile dominium.
1123 3. Chartae humanitatis adinventae de hereditate

olim perpetua sunt impossibiles.
1124 4. Quilibet exsistens in gratia gratifice et fideliter

nedum habet ius, sed in re habet omnia Dei.
1125 5. Homo potest solum ministratorie dare tam

naturali filio quam imitationis in schola Christi, tam
temporale dominium quam aeternum.
1126 6. Si Deus est, domini temporales possunt legitime

ac meritorie auferre bona fortunae ab Ecclesia
delinquente.
1127 7. Numquid Ecclesia est in tali statu vel non, non est
meum discutere sed dominorum temporalium examinare
et, posito casu, confidenter agere et in poena(m)
damnationis eius temporalia auferre.
364
1128 8. Scimus quod non est possibile, quod vicarius

Christi pure ex bullis suis vel ex illis cum voluntate et
consensu suo et sui collegii quemquam habilitet vel
inhabilitet.
1129 9. Non est possibile hominem excommunicari, nisi

prius et principaliter excommunicetur a se ipso.
1130 10. Nemo ad sui deteriorationem excommunicatur,

suspenditur vel aliis censuris cruciatur nisi in causa Dei.
1131 11. Maledictio vel excommunicatio non ligat

simpliciter, nisi quantum fertur in adversarium legis
Christi.
1132 12. Non est exemplificata potestas a Christo suis

discipulis excommunicandi subditos, praecipue propter
negationem temporalium, sed e contra.
1133 13. Discipuli Christi non habent potestatem coacte

exigere temporalia per censuras.
1134 14. Non est possibile de potentia Dei absoluta, quod

si papa vel alius praetendat se quovis modo solvere vel
ligare, eo ipso solvit et ligat.
1135 l5. Credere debemus quod solum tunc solvit vel

ligat, quando se conformat legi Christi.
1136 16. Hoc debet catholice credi: quilibet sacerdos rite

ordinatus habet potestatem sufficienter sacramenta
quaelibet conferendi, et per consequens quemlibet
contritum a peccato quolibet absolvendi.
1137 17. Licet regibus, auferre temporalia a viris

ecclesiasticis, ipsis abutentibus habitualiter.
365
1138 18. Sive domini temporales sive sancti papae sive

Caput Ecclesiae, qui est Christus, dotaverint Ecclesiam
bonis fortunae vel gratiae, et excommunicaverint eius
temporalia auferentes, licet tamen propter condicionem
implicitam delicto proportionabili eam temporalibus
spoliare.
1139 19. Ecclesiasticus, immo Romanus Pontifex, potest

legitime a subditis et laicis corripi, etiam accusari.
Boniface IX, Bullae papales spectantes privilegium

monasterii
S.Osithae in Essexia conferendi ordines maiores;
a) Bulla 'Sacrae religionis' ad abbatem et Conventum
monasterii
1 février 1400
1145 Sacrae religionis, sub qua dilecti filii abbas et
Conventus monasterii Apostolorum Petri et Pauli ac S.
Osithae Virginis et Martyris in Essexia Ordinis S. Augustini
Londoniensis dioecesis devotum et sedulum exhibent
Altissimo famulatum, promeretur honestas, ut votis eorum
..., quantum cum Deo possumus, favorabiliter annuamus.
Hinc est quod Nos, ipsorum abbatis et Conventus in hac
parte supplicationibus inclinati, ut idem abbas et
successores sui in perpetuum abbates eiusdem
monasterii pro tempore exsistentes omnibus et singulis
Canonicis praesentibus et futuris professis eiusdem
monasterii omnes minores necnon subdiaconatus,
diaconatus et presbyteratus ordines statutis a iure
temporibus conferre libere et licite valeant et quod dicti
Canonici sic per dictos abbates promoti in sic susceptis
ordinibus libere et licite ministrare possint, quibuscumque
constitutionibus Apostolicis et aliis contrariis in
contrarium editis quibuscumque quacumque firmitate
roboratis nequaquam obstantibus, eisdem abbati et
successoribus suis ac eorum Canonicis auctoritate
Apostolica tenore praesentium indulgemus. Ipsis abbati
366
et Conventui de uberioris dono gratiae concedentes et

eadem auctoritate decernentes quod si forsan
imposterum gratias aut indulgentias seu privilegia vel
alias quascumque concessiones seu Litteras Apostolicas
de huiusmodi ordinibus conferendis vel suscipiendis aut
de alia quacumque materia seu re per Sedem
Apostolicam vel praedicta auctoritate imperpetuum vel
ad certum tempus praedictis abbati et Conventui vel aliis
quibuscumque in partibus Angliae vel alibi concessa per
eandem Sedem in genere vel in specie revocari, restringi
aut minui contigerit, per hoc praesens indulgentia
nullatenus revocetur, restringatur aut in aliquo
quomodolibet minuatur. Sed praesentes Litterae, nisi de
ipsis plena et expressa de verbo ad verbum mentio
habeatur, in omni sui permaneant roboris firmitate,
constitutionibus... concessis et contrariis non obstantibus
quibuscumque.
b) Bulla 'Apostolicae Sedis' ad idem monasterium

6 février 1403
1146 Apostolicae Sedis providentia circumspecta
nonnumquam concessa seu ordinata per eam cassat,
revocat et annullat, prout... praesertim cathedralium ac
praelatorum illis praesidentium statui id conspicit utiliter
expedire. Dudum siquidem Nos ad dilectorum filiorum
abbatis et Conventus monasterii S. Osithae O. S. Aug.
Londoniensis dioecesis petitionis instantiam (l ) ut ipse
abbas et successores sui abbates dicti monasterii ...
mitra, anulo et omnibus aliis pontificalibus insigniis libere
uti, quodque in dicto monasterio ... ac parochialibus et
aliis ecclesiis ad ipsos ... pertinentibus, quamvis ipsis
pleno iure non subessent, benedictionem sollemnem post
Missarum, Vesperorum et Matutinorum sollemnia,
dummodo in benedictione huiusmodi aliquis antistes vel
Sedis Apostolicae legatus praesens non esset, elargiri
possent per quasdam primo, (2) et deinde, ut abbas et
successores praefati omnibus et singulis Canonicis
367
praesentibus et futuris Professis eiusdem monasterii

omnes minores necnon subdiaconatus, diaconatus et
presbyteratus ordines statutis a iure temporibus conferre
libere et licite valerent, fel. record. Alexandri pp. IV
praedecessoris Nostri quae incipit 'Abbates' et aliis
quibuscumque constitutionibus Apostolicis contrariis
nequaquam obstantibus, eisdem abbati et successoribus
auctoritate Apostolica de speciali gratia per quasdam
alias Litteras Nostras (DS 1145) duximus indulgendum
prout in praedictis Litteris plenius continetur. Cum autem,
sicut exhibita Nobis nuper pro parte Ven. Fratris Nostri
Roberti episcopi Londoniensis petitio continebat,
monasterium praefatum, in quo idem episcopus ius
obtinet patronatus, per quosdam ipsius episcopi
praedecessores... fundatum exstiterit ac Litterae et
indulta huiusmodi in gravem ipsius episcopi et
iurisdictionis suae ordinariae ac Ecclesiae Londoniensis
laesionem vergere dignoscantur, pro parte eiusdem
episcopi Nobis fuit humiliter supplicatum, ut suae et
eiusdem Ecclesiae indemnitati consulere in praemissis de
benignitate Apostolica dignaremur. Nos super his ...
providere volentes, huiusmodi supplicationibus inclinati
Litteras et indulta huiusmodi auctoritate Apostolica ex
certa scientia tenore praesentium revocamus, cassamus
et irritamus ac nullius esse volumus roboris vel momenti.
Conc. (oecum. XVI) de Constance; Session VIII, 4 mai

1415;
Décret confirmé par le pape le 22 février 1418; erreurs de
Jean Wyclif
1151 581 1. Substantia panis materialis et similiter
substantia vini materialis remanent in sacramento altaris.
1152 582 2. Accidentia panis non manent sine subiecto in

eodem sacramento.
368
1153 583 3. Christus non est in eodem sacramento

identice et realiter (in) propria praesentia corporali.
1154 584 4. Si episcopus vel sacerdos exsistat in peccato

mortali, non ordinat, non consecrat, non conficit, non
baptizat.
1155 585 5. Non est fundatum in Evangelio, quod Christus

Missam ordinaverit.
1156 586 6. Deus debet oboedire diabolo.
1157 587 7. Si homo fuerit debite contritus, omnis

confessio exterior est sibi superflua et inutilis.
1158 588 8. Si Papa sit praescitus et malus, et per

consequens membrum diaboli, non habet potestatem
super fideles sibi ab aliquo datam, nisi forte a Caesare.
1159 589 9. Post Urbanum VI non est aliquis recipiendus in

Papam, sed vivendum est more Graecorum sub legibus
propriis.
1160 590 10. Contra Scripturam sacram est, quod viri

ecclesiastici habeant possessiones.
1161 591 11. Nullus praelatus debet aliquem

excommunicare, nisi prius sciat eum excommunicatum a
Deo: et qui sic excommunicat, fit ex hoc haereticus vel
excommunicatus.
1162 592 12. Praelatus excommunicans clericum, qui

appellavit ad regem vel ad concilium regni, eo ipso
traditor est regis et regni.
1163 593 13. Illi, qui dimittunt praedicare sive audire

verbum Dei propter excommunicationem hominum, sunt
369
excommunicati, et in Dei iudicio traditores Christi

habebuntur.
1164 594 14. Licet alicui diacono vel presbytero

praedicare verbum Dei absque auctoritate Sedis
Apostolicae sive episcopi catholici.
1165 595 15. Nullus est dominus civilis, nullus est

praelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato
mortali (cf. DS 1230).
1166 596 16. Domini temporales possunt ad arbitrium

suum auferre bona temporalia ab Ecclesia, possessionatis
habitualiter delinquentibus, id est ex habitu, non solum
actu delinquentibus.
1167 597 17. Populares possunt ad suum arbitrium

dominos delinquentes corrigere.
1168 598 18. Decimae sunt purae eleemosynae, et

possunt parochiani propter peccata suorum praelatorum
ad libitum suum eas auferre.
1169 599 19. Speciales orationes, applicatae uni

personae per praelatos vel religiosos, non plus prosunt
eidem, quam generales, ceteris paribus.
1170 600 20. Conferens eleemosynam Fratribus est

excommunicatus eo facto.
1171 601 21. Si aliquis ingreditur religionem privatam

qualemcumque, tam possessionatorum quam
mendicantium, redditur ineptior et inhabilior ad
observationem mandatorum Dei.
1172 602 22. Sancti, instituentes religiones privatas, sic

instituendo peccaverunt.
370
1173 603 23. Religiosi viventes in religionibus privatis non

sunt de religione christiana. (Censura in utroque textu
(i.e. 23 et 24) ibi addita: ) Prima pars est scandalosa et
praesumptuosa, pro quanto sic generaliter et indistincte
loquitur; et secunda erronea, pro quanto asserit
mendicitatem fratribus non licere.
1174 604 24. Fratres tenentur per laborem manuum

victum acquirere, et non per mendicitatem. - (Censura in
utroque textu (i.e. 23 et 24) ibi addita: ) Prima pars est
scandalosa et praesumptuosa, pro quanto sic generaliter
et indistincte loquitur; et secunda erronea, pro quanto
asserit mendicitatem fratribus non licere.
1175 605 25. Omnes sunt simoniaci, qui se obligant orare

pro aliis, eis in temporalibus subvenientibus.
1176 606 26. Oratio praesciti nulli valet.
1177 607 27. Omnia de necessitate absoluta eveniunt.
1178 608 28. Confirmatio iuvenum, clericorum ordinatio,

locorum consecratio reservantur Papae et episcopis
propter cupiditatem lucri temporalis et honoris.
1179 609 29. Universitates, studia, collegia, graduationes,

et magisteria, in iisdem sunt vana gentilitate introducta;
tantum prosunt Ecclesiae, sicut diabolus.
1180 610 30. Excommunicatio Papae vel cuiuscumque

praelati non est timenda, quia est censura antichristi.
1181 611 31. Peccant fundantes claustra, et ingredientes

sunt viri diabolici.
1182 612 32. Ditare clerum est contra regulam Christi.

371
1183 613 33. Silvester papa et Constantinus imperator

errarunt Ecclesiam dotando.
1184 614 34. Omnes de ordine mendicantium sunt

haeretici, et dantes eis eleemosynas sunt excommunicati.
1185 615 35. Ingredientes religionem aut aliquem

ordinem eo ipso inhabiles sunt ad observanda divina
praecepta (cf. DS 1171), et per consequens ad
perveniendum ad regnum caelorum, nisi apostataverint
ab iisdem.
1186 616 36. Papa cum omnibus clericis suis

possessionem habentibus sunt haeretici, eo quod
possessiones habent, et consentientes eis, omnes
videlicet domini saeculares et ceteri laici.
1187 617 37. Ecclesia Romana est synagoga satanae (cf.

Apo 2, 9), nec Papa est proximus et immediatus vicarius
Christi et Apostolorum.
1188 618 38. Decretales epistolae sunt apocryphae, et

seducunt a fide Christi, et clerici sunt stulti, qui student
eis.
1189 619 39. Imperator et domini saeculares sunt seducti

a diabolo, ut Ecclesiam ditarent bonis temporalibus.
1190 620 40. Electio Papae a cardinalibus a diabolo est

introducta.
1191 621 41. Non est de necessitate salutis credere,

Romanam Ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias.
- (Censura:) Error, si per Romanam Ecclesiam intelligatur
universalis Ecclesia aut concilium generale, aut pro
quanto negaret primatum Summi Pontificis super alias
Ecclesias particulares.
372
1192 622 42. Fatuum est credere indulgentiis (-as) Papae

et episcoporum.
1193 623 43. Iuramenta illicita sunt, quae fiunt ad

corroborandum humanos contractus et commercia civilia.
1194 624 44. Augustinus, Benedictus et Bernardus

damnati sunt, nisi paenituerint de hoc, quod habuerunt
possessiones et instituerunt et intraverunt religiones: et
sic, a Papa usque ad ultimum religiosum, omnes sunt
haeretici.
1195 625 45. Omnes religiones indifferenter introductae

sunt a diabolo.
Session XIII, 15 juin 1415; Décret confirmé par Martin V

le 1 septembre 1425
1198 626 Cum in nonnullis mundi partibus quidam
temerarie asserere praesumant, populum christianum
debere sacrum Eucharistiae sacramentum sub utraque
panis et vini specie suscipere, et non solum sub specie
panis, sed etiam sub specie vini populum laicum passim
communicent, etiam post coenam vel alias non ieiunum,
et communicandum esse pertinaciter asserant contra
laudabilem Ecclesiae consuetudinem rationabiliter
approbatam, quam tamquam sacrilegam damnabiliter
reprobare conantur: hinc est, quod hoc praesens
Concilium... declarat, decernit et diffinit, quod licet
Christus post coenam instituerit et suis discipulis
administraverit sub utraque specie panis et vini hoc
venerabile sacramentum, tamen hoc non obstante
sacrorum canonum auctoritas laudabilis et approbata
consuetudo Ecclesiae servavit et servat, quod huiusmodi
sacramentum non debet confici post coenam, neque a
fidelibus recipi non ieiunis, nisi in casu infirmitatis aut
alterius necessitatis a iure vel Ecclesia concesso vel
admisso.
373
1199 626 Et sicut haec consuetudo ad evitandum aliqua

pericula et scandala rationabiliter introducta est, sic
potuit simili aut maiori ratione introduci aut rationabiliter
observari, quod, licet in primitiva Ecclesia huiusmodi
sacramentum reciperetur a fidelibus sub utraque specie,
tamen postea a conficientibus sub utraque specie et a
laicis tantummodo sub specie panis suscipiatur (al.: Et
similiter quod licet in primitiva Ecclesia huiusmodi
sacramentum reciperetur a fidelibus sub utraque specie:
tamen haec consuetudo ad evitandum aliqua pericula et
scandala est rationabiliter introducta, quod a
conficientibus sub utraque specie, et a laicis tantummodo
sub specie panis suscipiatur), cum firmissime credendum
sit et nullatenus dubitandum, integrum Christi corpus et
sanguinem tam sub specie panis quam sub specie vini
veraciter contineri. Unde, cum huiusmodi consuetudo ab
Ecclesia et sanctis Patribus rationabiliter introducta et
diutissime observata sit, habenda est pro lege, quam non
licet reprobare aut sine Ecclesiae auctoritate pro libito
innovare (immutare).
1200 626 Quapropter dicere, quod hanc consuetudinem

aut legem observare sit sacrilegum aut illicitum, censeri
debet erroneum, et pertinaciter asserentes oppositum
praemissorum tamquam haeretici arcendi sunt...
Session XV, 6 juillet 1415; Décret confirmé par le pape

le 22 février 1418; Erreurs de Jean Hus
1201 627 1. Unica est sancta universalis Ecclesia, quae
est praedestinatorum universitas. Et infra sequitur:
Universalis sancta Ecclesia tantum est una, sicut tantum
unus est numerus omnium praedestinatorum.
1202 628 2. Paulus numquam fuit membrum diaboli, licet

fecit quosdam actus actibus ecclesiae malignantium
consimiles.
374
1203 629 3. Praesciti non sunt partes Ecclesiae, cum nulla

pars eius finaliter excidat (Bulla: -et) ab ea, eo quod
praedestinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit
(Bulla: -et) (cf. I Cor 13, 8).
1204 630 4. Duae naturae, divinitas et humanitas, sunt

unus Christus.
1205 631 5. Praescitus, etsi aliquando est in gratia

secundum praesentem iustitiam, tamen numquam est
pars sanctae Ecclesiae; et praedestinatus semper manet
membrum Ecclesiae, licet aliquando excidat a gratia
adventitia, sed non a gratia praedestinationis.
1206 632 6. Sumendo Ecclesiam pro convocatione

praedestinatorum, sive fuerint in gratia, sive non
secundum praesentem iustitiam, isto modo Ecclesia est
articulus fidei.
1207 633 7. Petrus non est nec fuit caput Ecclesiae

sanctae catholicae.
1208 634 8. Sacerdotes quomodolibet criminose viventes,

sacerdotii polluunt potestatem, et sicut filii infideles
sentiunt infideliter de septem sacramentis Ecclesiae, de
clavibus, officiis, censuris, moribus, caeremoniis, et sacris
rebus Ecclesiae, veneratione reliquiarum, indulgentiis et
ordinibus.
1209 635 9. Papalis dignitas a Caesare inolevit, et Papae

praefectio (Bulla: perfectio) et institutio a Caesaris
potentia emanavit.
1210 636 10. Nullus sine revelatione assereret

rationabiliter de se vel alio, quod esset caput ecclesiae
particularis, nec Romanus Pontifex est caput Romanae
Ecclesiae (Bulla: particularis).
375
1211 637 11. Non oportet credere, quod iste, quicumque

est Romanus Pontifex, sit caput cuiuscumque particularis
ecclesiae sanctae, nisi Deus eum praedestinaverit.
1212 638 12. Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi
sequatur eum in moribus: cum nulla alia sequela sit
pertinentior, nec aliter recipiat a Deo procuratoriam
potestatem; quia ad illud officium vicariatus requiritur et
morum conformitas et instituentis auctoritas.
1213 639 13. Papa non est verus et manifestus successor

Apostolorum principis Petri, si vivit moribus contrariis
Petro: et si quaerit avaritiam, tunc est vicarius Iudae
Iscarioth. Et pari evidentia Cardinales non sunt veri et
manifesti successores collegii aliorum Apostolorum
Christi, nisi vixerint more Apostolorum, servantes
mandata et consilia Domini nostri Jesu Cbristi.
1214 640 14. Doctores ponentes, quod aliquis per

censuram ecclesiasticam emendandus, si corrigi noluerit,
saeculari iudicio est tradendus, pro certo sequuntur in
hoc pontifices, scribas et pharisaeos, qui Christum non
volentem eis oboedire in omnibus, dicentes: 'Nobis non
licet interficere quemquam' (Jo 18, 31), ipsum saeculari
iudicio tradiderunt; et tales sunt homicidae graviores
quam Pilatus.
1215 641 15. Oboedientia ecclesiastica est oboedientia

secundum adinventionem sacerdotum Ecclesiae praeter
expressam auctoritatem Scripturae.
1216 642 16. Divisio immediata humanorum operum est:

quod sunt vel virtuosa vel vitiosa, quia si homo est vitiosus
et agit quidquam, tunc agit vitiose; et si est virtuosus et
agit quidquam, tunc agit virtuose; quia sicut vitium, quod
crimen dicitur seu mortale peccatum, inficit universaliter
376
actus hominis vitiosi, sic virtus vivificat omnes actus

homini virtuosi.
1217 643 17. Sacerdotes Christi viventes secundum legem

eius, et habentes Scripturae notitiam et affectum ad
aedificandum populum, debent praedicare non obstante
praetensa excommunicatione. Et infra: Quod si Papa vel
aliquis praelatus mandat sacerdoti sic disposito non
praedicare, non debet subditus oboedire.
1218 644 18. Quilibet praedicantis officium de mandato

accipit, qui ad sacerdotium accedit; et illud mandatum
debet exsequi, praetensa excommunicatione non
obstante.
1219 645 l9. Per censuras ecclesiasticas

excommunicationis, suspensionis et interdicti ad sui
exaltationem clerus populum laicalem sibi suppeditat,
avaritiam multiplicat, malitiam protegit, et viam
praeparat antichristo. Signum autem evidens est, quod
ab antichristo tales procedunt censurae, quas vocant in
suis processibus fulminationes, quibus clerus
principalissime procedit contra illos, qui denudant
nequitiam antichristi, qui clerum pro se maxime
usurpabit.
1220 646 20. Si Papa est malus et praesertim, si est

praescitus, tunc ut Iudas Apostolus est diabolus, fur, et
filius perditionis, et non est caput sanctae militantis
Ecclesiae, cum nec sit membrum eius.
1221 647 21. Gratia praedestinationis est vinculum, quo

corpus Ecclesiae et quodlibet eius membrum iungitur
Christo capiti insolubiliter.
1222 648 22. Papa vel praelatus malus et praescitus est

aequivoce pastor, et vere fur et latro.
377
1223 649 23. Papa non debet dici 'sanctissimus', etiam

secundum officium quia alias rex deberet etiam dici
sanctissimus secundum officium, et tortores et praecones
dicerentur sancti, immo etiam diabolus deberet dici
sanctus, cum sit officiarius Dei.
1224 650 24. Si Papa vivat Christo contrarie, etiamsi

ascenderet per ritam et legitimam electionem secundum
constitutionem humanam vulgatam, tamen aliunde
ascenderet quam per Christum, dato etiam quod intraret
per electionem a Deo principaliter factam; nam Iudas
Iscariothes rite et legitime est electus a Deo Christo Iesu
ad episcopatum et tamen ascendit aliunde in ovile ovium.
1225 651 25. Condemnatio 45 articulorum Iohannis

Wicleff, per doctores facta, est irrationabilis et iniqua et
male facta: ficta est causa per eos allegata, videlicet ex
eo quod 'nullus eorum sit catholicus, sed quilibet eorum
aut est haereticus, aut erroneus, aut scandalosus'.
1226 652 26. Non eo ipso, quod electores, vel maior pars
eorum consenserint viva voce secundum ritum hominum in
personam aliquam, eo ipso illa persona est legitime
electa, vel eo ipso est verus et manifestus successor vel
vicarius Petri Apostoli, vel alterius Apostoli in officio
ecclesiastico: unde, sive electores bene vel male
elegerint, operibus electi debemus credere: nam eo ipso,
quo quis copiosius operatur meritorie ad profectum
Ecclesiae, habet a Deo ad hoc copiosius facultatem.
1227 653 27. Non est scintilla apparentiae, quod oporteat

esse unum caput in spiritualibus regens Ecclesiam, quod
semper cum Ecclesia ipsa militante conversetur et
conservetur.
1228 654 28. Christus sine talibus monstruosis capitibus

per suos veraces discilpulos sparsos per orbem terrarum
melius suam Ecclesiam regularet.
378
1229 655 29. Apostoli et fideles sacerdotes Domini

strenue in necessariis ad salutem regularunt Ecclesiam,
antequam Papae officium foret introductum : sic facerent,
deficiente per summe possibile Papa, usque ad diem
iudicii.
1230 656 30. Nullus est dominus civilis, nullus est

praelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato
mortali (cf: *1165).
Conc. (oecum. XVI) de Constance; Session XVI, 6 juillet

1415;
Décret 'Quilibet tyrannus'
1235 690 'Quilibet tyrannus potest et debet licite et
meritorie occidi per quemcumque vasallum suum vel
subditum, etiam per clanculares insidias, et subtiles
blanditias et adulationes, non obstante quocumque
praestito iuramento seu confoederatione factis cum eo,
non exspectata sententia vel mandato iudicis
cuiuscumque' ... erroneam esse in fide et in moribus,
ipsamque tamquam haereticam, scandalosam, et ad
fraudes, deceptiones, mendacia, proditiones, periuria
viam dantem reprobat et condemnat. Declarat insuper,
decernit et diffinit, quod pertinaciter doctrinam hanc
perniciosissimam asserentes sunt haeretici.
Martin V, Bulle 'Inter cunctas', 22 février 1418;

Interrogations pour les Wyclifites et les Hussites
1247 657 5. Item, utrum credat, teneat et asserat, quod
quodlibet Concilium generale, et etiam Constantiense,
universalem Ecclesiam repraesentet.
1248 658 l248 6. Item, utrum credat, quod illud, quod

sacrum Concilium Constantiense, universalem Ecclesiam
repraesentans, approbavit et approbat in favorem fidei,
379
et ad salutem animarum, quod hoc est ab universis Christi

fidelibus approbandum et tenendum: et quod
condemnavit et condemnat esse fidei vel bonis moribus
contrarium, hoc ab iisdem esse tenendum pro
condemnato, credendum et asserendum.
1249 659 7. Item, utrum credat, quod condemnationes

Iohannis Wicleff, Johannis Hus et Hieronymi de Praga,
factae de personis eorum, libris et documentis per sacrum
generale Constantiense Concilium, fuerint rite et iuste
factae, et a quolibet catholico pro talibus tenendae et
firmiter asserendae.
1250 660 8. Item, utrum credat, teneat, asserat, Iohannem

Wicleff de Anglia, Johannem Hus de Bohemia et
Hieronymum de Praga fuisse haereticos et pro haereticis
nominandos ac deputandos, et libros et doctrinas eorum
fuisse et esse perversos, propter quos et quas, et eorum
pertinacias per sacrum Concilium Constantiense pro
haereticis sunt condemnati.
1251 661 11. Item, specialiter litteratus interrogetur,

utrum credat, sententiam sacri Constantiensis Concilii
super quadraginta quinque Johannis Wicleff, et Johannis
Hus triginta articulis superius descriptis latam, fore veram
et catholicam: scilicet, quod supradicti quadraginta
quinque articuli Joannis Wicleff et Iohannis Hus triginta
non sunt catholici sed quidam ex eis sunt notorie
haeretici, quidam erronei, alii temerarii et seditiosi, alii
piarum aurium offensivi.
1252 662 12. Item, utrum credat et asserat, quod in nullo

casu sit licitum iurare.
1253 663 13. Item, utrum credat, quod ad mandatum

iudicis iuramentum de veritate dicenda, vel quodlibet
aliud ad causam opportunum, etiam pro purificatione
infamiae faciendum, sit licitum.
380
1254 664 14. Item, utrum credat, quod periurium scienter

commissum, ex quacumque causa vel occasione, pro
conservatione vitae corporalis propriae vel alterius, etiam
in favorem fidei, sit mortale peccatum.
1255 665 15. Item, utrum credat, quod deliberato animo

contemnens ritum Ecclesiae, caeremonias exorcismi et
catechismi, aquae baptismatis consecratae, peccet
mortaliter.
1256 666 16. Item, utrum credat, quod post

consecrationem sacerdotis in sacramento altaris sub
velamento panis et vini non sit panis materialis et vinum
materiale, sed idem per omnia Christus, qui fuit in cruce
passus et sedet ad dexteram Patris.
1257 667 17. Item, utrum credat et asserat, quod facta

consecratione per sacerdotem, sub sola specie panis
tantum, et praeter speciem vini, sit vera caro Christi et
sanguis et anima et deitas et totus Christus, ac idem
corpus absolute et sub unaqualibet illarum specierum
singulariter.
1258 668 18. Item, utrum credat, quod consuetudo

communicandi personas laicales sub specie panis tantum,
ab Ecclesia universali observata, et per sacrum Concilium
Constantiae approbata, sit servanda sic, quod non liceat
eam reprobare aut sine Ecclesiae auctoritate pro libito
immutare. Et quod dicentes pertinaciter oppositum
praemissorum, tamquam haeretici vel sapientes
haeresim, sint arcendi et puniendi.
1259 669 19. Item, utrum credat, quod christianus

contemnens susceptionem sacramentorum confirmationis,
vel extremae unctionis, aut solemnizationis matrimonii,
peccet mortaliter.
381
1260 670 1260 20. Item, utrum credat, quod christianus

ultra contritionem cordis, habita copia sacerdotis idonei,
soli sacerdoti de necessitate salutis confiteri teneatur, et
non laico seu laicis quantumcumque bonis et devotis.
1261 671 21. Item, utrum credat, quod sacerdos in casibus

sibi permissis possit peccatorem confessum et contritum a
peccatis absolvere, et sibi paenitentiam iniungere.
1262 672 22. Item, utrum credat, quod malus sacerdos

cum debita materia et forma et cum intentione faciendi,
quod facit Ecclesia, vere conficiat, vere absolvat, vere
baptizet, vere conferat alia sacramenta.
1263 673 23. Item, utrum credat, quod beatus Petrus fuerit
vicarius Christi, habens potestatem ligandi et solvendi
super terram.
1264 674 24. Item, utrum credat, quod Papa canonice

electus, qui pro tempore fuerit, eius nomine proprio
expresso, sit successor beati Petri, habens supremam
auctoritatem in Ecclesia Dei.
1265 675 25. Item, utrum credat, auctoritatem

iurisdictionis Papae, archiepiscopi et episcopi in solvendo
et ligando esse maiorem auctoritate simplicis sacerdotis,
etiam si curam animarum habeat.
1266 676 26. Item, utrum credat, quod Papa omnibus

Christianis vere contritis et confessis ex causa pia et iusta
possit concedere indulgentias in remissionem
peccatorum, maxime pia loca visitantibus et ipsis manus
suas porrigentibus adiutrices.
1267 677 27. Et utrum credat, quod ex tali concessione

visitantes ecclesias ipsas et manus adiutrices eis
porrigentes huiusmodi indulgentias consequi possint.
382
1268 678 28. Item, utrum credat, quod singuli episcopi

suis subditis secundum limitationem sacrorum canonum
huiusmodi indulgentias concedere possint.
1269 679 29. Item, utrum credat et asserat, licitum esse

Sanctorum reliquias et imagines a Christi fidelibus
venerari.
1270 680 30. Item, utrum credat, religiones ab Ecclesia

approbatas, a sanctis Patribus rite et rationabiliter
introductas.
1271 31. Item, utrum credat, quod Papa vel alius

praelatus, propriis nominibus Papae pro tempore
expressis, vel ipsorum vicarii, possint suum subditum
ecclesiasticum sive saecularem propter inoboedientiam
sive contumaciam excommunicare, ita quod talis pro
excommunicato sit habendus.
1272 682 32. Item, utrum credat, quod inoboedientia sive

contumacia excommunicatorum crescente, praelati vel
eorum vicarii in spiritualibus habeant potestatem
aggravandi et reaggravandi, interdictum ponendi et
brachium saeculare invocandi; et quod illis censuris per
inferiores sit oboediendum.
1273 683 33. Item, utrum credat, quod Papa vel alii
praelati et eorum vicarii in spiritualibus habeant
potestatem sacerdotes et laicos inoboedientes et
contumaces excommunicandi, ab officio, beneficio,
ingressu ecclesiae et administratione ecclesiasticorum
sacramentorum suspendendi.
1274 684 34. ltem, utrum credat, quod liceat personis

ecclesiasticis absque peccato huius mundi habere
possessiones et bona temporalia.
383
1275 685 35. Item, utrum credat, quod laicis ipsa ab eis
auferre potestate propria non liceat; immo quod sic
auferentes, tollentes et invadentes bona ipsa
ecclesiastica sint tamquam sacrilegi puniendi, etiam si
male viverent personae ecclesiasticae bona huiusmodi
possidentes.
1276 686 36. Item, utrum credat, quod huiusmodi ablatio

et invasio, cuicumque sacerdoti, etiam male viventi,
temere vel violenter facta vel illata, inducat sacrilegium.
1277 687 37. Item, utrum credat, quod liceat laicis

utriusque sexus, viris scilicet et mulieribus, libere
praedicare verbum Dei.
1278 688 38. Item, utrum credat, quod singulis

sacerdotibus libere liceat praedicare verbum Dei,
ubicumque, quandocumque et quibuscumque placuerit,
etiam si non sint missi.
1279 689 39. Item, utrum credat, quod omnia peccata

mortalia, et specialiter manifesta, sint publice corrigenda
et exstirpanda.
Martin V,Bulla 'Gerentes ad vos' ad abbatem monasterii

Cisterciensis Altzelle in Saxonia, 16 novembre 1427
1290 Gerentes ad vos et monasterium vestrum paternae
dilectionis affectum, ad commoda vestra libenter
intendimus ac petitionibus vestris illis praesertim, quibus
dispendiis vestris occurritur, facilem impertimur
assensum. Hinc est quod Nos volentes vos et monasterium
ipsum praerogativa gratiae prosequi et honoris tibi fili
abbas, quotiens hoc hinc ad quinquennium opportunum
fuerit, singulas ecclesias ad tuam et tuorum Conventus
collationem, provisionem, praesentationem seu quamvis
aliam dispositionem communiter et divisim pertinentes ac
membra dicti monasterii in dioecesi Misnensi (Meissen)
384
consistentia eorumque cimeteria, sanguine vel semine

polluta reconciliandi necnon singulis monachis eiusdem
monasterii ac personis tibi abbati subiectis omnes etiam
sacros ordines conferendi, dioecesani loci licentia super
hoc minime requisita, constitutionibus et ordinationibus
Apostolicis ceterisque contrariis nequaquam obstantibus,
auctoritate Apostolica tenore praesentium licentiam
concedimus et etiam facultatem.

(?)
445; sous Eugene IV; Bulle d'union des Grecs "Laetentur
caeli": 6 juillet 1439
1300 691 (De processione Spiritus Sancti. )
In nomine igitur Sanctae Trinitatis, Patris et Filii et
Spiritus Sancti, hoc sacro universali approbante
Florentino Concilio, diffinimus, ut haec fidei veritas ab
omnibus Christianis credatur et suscipiatur, sicque omnes
profiteantur, quod Spiritus Sanctus ex Patre et Filio
aeternaliter est, et essentiam suam suumque esse
subsistens habet ex Patre simul et Filio, et ex utroque
aeternaliter tamquam ab uno principio et unica
spiratione procedit (cf Cc. Lugdun. ll: *850);
1301 691 declarantes, quod id, quod sancti Doctores et

Patres dicunt, ex Patre per Filium procedere Spiritum
Sanctum, ad hanc intelligentiam tendit, ut per hoc
significetur, Filium quoque esse secundum Graecos
quidem causam, secundum Latinos vero principium
subsistentiae Spiritus Sancti, sicut et Patrem. Et quoniam
omnia, quae Patris sunt, Pater ipse unigenito Filio suo
gignendo dedit, praeter esse Patrem, hoc ipsum quod
385
Spiritus Sanctus procedit ex Filio, ipse Filius a Patre

aeternaliter habet, a quo etiam aeternaliter genitus est.
1302 691 Diffinimus insuper, explicationem verborum

illorum 'Filioque' veritatis declarandae gratia, et
imminente tunc necessitate, licite ac rationabiliter
Symbolo fuisse appositam.
1303 692 Item, in azymo sive fermentato pane triticeo

corpus Christi veraciter confici; sacerdotesque in altero
ipsum Domini corpus conficere debere, unumquemque
scilicet iuxta suae Ecclesiae sive occidentalis sive
orientalis consuetudinem.
1304 693 (De sorte defunctorum.)

Item, si vere paenitentes in Dei caritate decesserint,
antequam dignis paenitentiae fructibus de commissis
satisfecerint et omissis, eorum animas poenis purgatoriis
post mortem purgari: et ut a poenis huiusmodi releventur,
prodesse eis fidelium vivorum suffragia, Missarum scilicet
sacrificia, orationes et eleemosynas, et alia pietatis
officia, quae a fidelibus pro aliis fidelibus fieri
consueverunt secundum Ecclesiae instituta.
1305 693 - Illorumque animas, qui post baptisma

susceptum nullam omnino peccati maculam incurrerunt,
illas etiam, quae post contractam peccati maculam, vel in
suis corporibus, vel eisdem exutae corporibus, prout
superius dictum est, sunt purgatae, in caelum mox recipi
et intueri clare ipsum Deum trinum et unum, sicuti est, pro
meritorum tamen diversitate alium alio perfectius.
1306 693 - Illorum autem animas, qui in actuali mortali

peccato vel solo originali decedunt, mox in infernum
descendere, poenis tamen disparibus puniendas (cf. DS
856-858 ).
1307 694 (Ordo sedium patriarch.; primatus Rom.)

386
Item diffinimus, sanctam Apostolicam Sedem, et

Romanum Pontificem, in universum orbem tenere
primatum, et ipsum Pontificem Romanum successorem
esse beati Petri principis Apostolorum et verum Christi
vicarium, totiusque Ecclesiae caput et omnium
Christianorum patrem ac doctorem exsistere; et ipsi in
beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi
universalem Ecclesiam a Domino nostro Jesu Christo
plenam potestatem traditam esse; quemadmodum etiam
in gestis oecumenicorum Conciliorum et in sacris
canonibus continetur.
1308 Renovantes insuper ordinem traditum in canonibus

ceterorum venerabilium patriarcharum, ut patriarcha
Constantinopolitanus secundus sit post sanctissimum
Romanum Pontificem, tertius vero Alexandrinus, quartus
autem Antiochenus, et quintus Hierosolymitanus, salvis
videlicet privilegiis omnibus et iuribus eorum.
Conc. (oecum XVII) Florentinum, Decr. 'Moyses vir Dei'

contra
Conc. Basileense, 4 septembre 1439
1309 (Synodales Concilii Basileensis) ... tres propositiones
quas fidei veritates vocant, quasi Nos et omnes principes
ac praelatos et alios fideles et devotos Apostolicae Sedis
haereticos facerent, protulerunt, quarum tenor sequitur in
haec verba: 'Veritas de potestate concilii generalis
universam Ecclesiam repraesentantis supra papam et
quemlibet alterum declarata per Constanciense et hoc
Basiliense generalia concilia, est veritas fidei catholicae.
Veritas haec, quod papa concilium generale universalem
Ecclesiam repraesentans actu legitime congregatum
super declaratis in praefata veritate, aut aliquo sine eius
consensu nullatenus auctoritate potest dissolvere, aut ad
aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre,
est veritas catholica. Veritatibus praedictis pertinaciter
repugnans est censendus haereticus.' (Reprobatio:) ...
387
ipsasque propositiones superius descriptas iuxta pravum

ipsorum Basiliensium intellectum quem facto
demonstrant, veluti sano S. Scripturae et sanctorum
patrum et ipsius constanciensis Concilii sensui contrarium
necnon praefatam assertam declarationis seu privationis
sententiam cum omnibus inde secutis et quae in futurum
sequi possent, tamquam impias et scandalosas necnon in
manifestam Dei Ecclesiae scissuram ac omnis
ecclesiastici ordinis et christiani principatus confusionem
tendentes, ipso sacro approbante Concilio damnamus et
reprobamus, ac damnatas et reprobatas nuntiamus.
1310 695 Quinto, ecclesiasticorum sacramentorum

veritatem pro ipsorum Armenorum tam praesentium quam
futurorum faciliore doctrina sub hac brevissima redigimus
formula. Novae Legis septem sunt sacramenta: videlicet
baptismus, confirmatio, Eucharistia, Paenitentia, extrema
unctio, ordo et matrimonium, quae multum a sacramentis
differunt Antiquae Legis. Illa enim non causabant
gratiam, sed eam solum per passionem Christi dandam
esse figurabant: haec vero nostra et continent gratiam, et
ipsam digne suscipientibus conferunt.
1311 695 - Horum quinque prima ad spiritualem

uniuscuiusque hominis in seipso perfectionem, duo ultima
ad totius Ecclesiae regimen multiplicationemque ordinata
sunt. Per baptismum enim spiritualiter renascimur; per
confirmationem augemur in gratia, et roboramur in fide;
renati autem et roborati nutrimur divina Eucharistiae
alimonia. Quod si per peccatum aegritudinem incurrimus
animae, per paenitentiam spiritualiter sanamur :
spiritualiter etiam et corporaliter, prout animae expedit,
per extremam unctionem ; per ordinem vero Ecclesia
gubernatur et multiplicatur spiritualiter, per matrimonium
corporaliter augetur.
1312 695 - Haec omnia sacramenta tribus perficiuntur,

videlicet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma,
388
et persona ministri conferentis sacramentum cum

intentione faciendi, quod facit Ecclesia: quorum si aliquod
desit, non perficitur sacramentum.
1313 695 - Inter haec sacramenta tria sunt: baptismus,

confirmatio et ordo, quae characterem, id est, spirituale
quoddam signum a ceteris distinctivum, imprimunt in
anima indelebile. Unde in eadem persona non
reiterantur. Reliqua vero quattuor characterem non
imprimunt, et reiterationem admittunt.
1314 696 Primum omnium sacramentorum locum tenet

sanctum baptisma, quod vitae spiritualis ianua est : per
ipsum enim membra Christi ac de corpore efficimur
Ecclesiae. Et cum per primum hominem mors introierit in
universos (cf: Rom 5, 12), nisi ex aqua et Spiritu
renascamur, non possumus ut inquit Veritas, in regnum
caelorum introire (cf. Jo 3, 5 ). Materia huius sacramenti
est aqua vera et naturalis : nec refert, frigida sit an
calida. Forma autem est: Ego te baptizo in nomine Patris
et Filii et Spiritus Sancti. Non tamen negamus, quin et per
illa verba: 'Baptizetur (falso in plurimis ed.: baptizatur)
talis servus Christi in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti', vel 'Baptizatur manibus meis talis in nomine Patris
et Filii et Spiritus Sancti', verum perficiatur baptisma;
quoniam cum principalis causa, ex qua baptisma virtutem
habet, sit sancta Trinitas, instrumentalis autem sit
minister, qui tradit exterius sacramentum: si exprimitur
actus, qui per ipsum exercetur ministrum, cum sanctae
Trinitatis invocatione, perficitur sacramentum.
1315 696 - Minister huius sacramenti est sacerdos, cui ex

officio competit baptizare. In causa autem necessitatis
non solum sacerdos vel diaconus, sed etiam laicus vel
mulier, immo etiam paganus et haereticus baptizare
potest, dummodo formam servet Ecclesiae et facere
intendat, quod facit Ecclesia.
389
1316 696 - Huius sacramenti effectus est remissio omnis

culpae originalis et actualis, omnis quoque poenae, quae
pro ipsa culpa debetur. Propterea baptizatis nulla pro
peccatis praeteritis iniungenda est satisfactio: sed
morientes, antequam culpam aliquam committant, statim
ad regnum caelorum et Dei visionem perveniunt.
1317 697 Secundum sacramentum est confirmatio; cuius

materia est chrisma confectum ex oleo, quod nitorem
significat conscientiae, et balsamo, quod odorem
significat bonae famae, per episcopum benedicto. Forma
autem est : Signo te signo crucis, et confirmo te chrismate
salutis, in nomine Pattis et Filii et Spiritus Sancti.
1318 697 - Ordinarius minister est episcopus. Et cum

ceteras unctiones simplex sacerdos valeat exhibere, hanc
non nisi episcopus debet conferre: quia de solis Apostolis
legitur, quorum vicem tenent episcopi, quod per manus
impositionem Spiritum Sanctum dabant, quemadmodum
Actuum Apostolorum lectio manifestat: Cum enim
audissent, inquit, Apostoli, qui erant Hierosolymis, quia
recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum
et Ioannem. Qui cum venissent, oraverunt pro eis, ut
acciperent Spiritum Sanctum: nondum enim in quemquam
illorum venerat, sed baptizati tantum erant in nomine
Domini Iesu. Tunc imponebant manus super illos, et
accipiebant Spiritum Sanctum (cf. Act 8 ,14 ss). Loco
autem illius manus impositionis in Ecclesia datur
confirrnatio. Legitur tamen aliquando per Apostolicae
Sedis dispensationem ex rationabili et urgente admodum
causa simplicem sacerdotem chrismate per episcopum
confecto hoc administrasse confirmationis sacramentum.
1319 697 Effectus autem huius sacramenti est, quia in eo

datur Spiritus Sanctus ad robur, sicut datus est Apostolis
in die Pentecostes, ut videlicet Christianus audacter
Christi confiteatur nomen. Ideoque in fronte, ubi
verecundiae sedes est, confirmandus inungitur, ne Christi
390
nomen confiteri erubescat et praecipue crucem eius,

quae Iudaeis quidem est scandalum, gentibus autem
stultitia (cf. 1 Cor 1, 23) secundum Apostolum; propter
quod signo crucis signatur.
1320 698 Tertium est Eucharistiae sacramentum, cuius

materia est panis triticeus, et vinum de vite, cui ante
consecrationem aqua modicissima admisceri debet. Aqua
autem ideo admiscetur, quoniam iuxta testimonia
sanctorum Patrum ac Doctorum Ecclesiae pridem in
disputatione exhibita creditur, ipsum Dominum in vino
aqua per mixto hoc instituisse sacramentum. Deinde, quia
hoc convenit dominicae passionis repraesentationi. Inquit
enim beatus Alexander Papa, quintus (successor) a beato
Petro: 'In sacramentorum oblationibus, quae intra
Missarum solemnia Domino offeruntur, panis tantum et
vinum aqua permixtum in sacrificium offerantur. Non enim
debet in calice Domini aut vinum solum aut aqua sola
offerri, sed utrumque permixtum: quia utrumque, id est,
sanguis et aqua, ex latere Christi profluxisse legitur (cf.
Jo 19, 34)'. Tum etiam, quod convenit ad significandum
huius sacramenti effectum, qui est unio populi christiani
ad Christum. Aqua enim populum significat, secundum
illud Apocalypsis: Aquae multae, populi multi (cf. Apc
17,15). Et Iulius Papa, secundus (sueccessor) post beatum
Silvestrum, ait: 'Calix dominicus iuxta canonum
praeceptum vino et aqua permixtus debet offerri, quia
videmus in aqua populum intelligi, in vino vero ostendi
sanguinem Christi. Ergo cum in calice vinum et aqua
miscetur, Christo populus adunatur, et fidelium plebs ei,
in quem credit, copulatur et iungitur.' Cum ergo tam
sancta Romana Ecclesia a beatissimis Apostolis Petro et
Paulo edocta, quam reliquae omnes Latinorum
Graecorumque ecclesiae, in quibus omnis sanctitatis et
doctrinae lumina claruerunt, ab initio nascentis Ecclesiae
sic servaverint et modo servent, inconveniens admodum
videtur, ut alia quaevis regio ab hac universali et
rationabili discrepet observantia. Decernimus igitur, ut
391
etiam ipsi Armeni se cum universo orbe christiano

conforment, eorumque sacerdotes in calicis oblatione
paululum aquae, prout dictum est, vino admisceant.
1321 698 Forma huius sacramenti sunt verba Salvatoris,

quibus hoc confecit sacramentum; sacerdos enim in
persona Christi loquens hoc conficit sacramentum. Nam
ipsorum verborum virtute substantia panis in corpus
Christi, et substantia vini in sanguinem convertuntur: ita
tamen, quod totus Christus continetur sub specie panis et
totus sub specie vini. Sub qualibet quoque parte hostiae
consecratae et vini consecrati, separatione facta, totus
est Christus.
1322 698 Huius sacramenti effectus, quem in anima

operatur digne sumentis, est adunatio hominis ad
Christum. Et quia per gratiam homo Christo incorporatur
et membris eius unitur, consequens est, quod per hoc
sacramentum in sumentibus digne gratia augeatur;
omnemque effectum, quem materialis cibus et potus
quoad vitam agunt corporalem, sustentando, augendo,
reparando et delectando, sacramentum hoc quoad vitam
operatur spiritualem; in quo, ut inquit Urbanus (IV) Papa
(DS 846) gratam Salvatoris nostri recensemus memoriam,
a malo retrahimur, confortamur in bono, et ad virtutum et
gratiarum proficimus incrementum.
1323 699 Quartum sacramentum est paenitentia, cuius

quasi materia sunt actus paenitentis, qui in tres
distinguuntur partes. Quarum prima est cordis contritio;
ad quam pertinet, ud doleat de peccato commisso, cum
proposito non peccandi de cetero. Secunda est oris
confessio; ad quam pertinet, ut peccator omnia peccata,
quorum memoriam habet, suo sacerdoti confiteatur
integraliter. Tertia est satisfactio pro peccatis secundum
arbitrium sacerdotis; quae quidem praecipue fit per
orationem, ieiunium et eleemosynam. Forma huius
sacramenti sunt verba absolutionis, quae sacerdos
392
profert, cum dicit: Ego te absolvo; minister huius

sacramenti est sacerdos habens auctoritatem absolvendi
vel ordinariam vel ex commissione superioris. Effectus
huius sacramenti est absolutio a peccatis.
1324 700 Quintum sacramentum est extrema unctio, cuius

materia est oleum olivae per episcopum benedictum. Hoc
sacramentum nisi infirmo, de cuius morte timetur, dari
non debet; qui in his locis ungendus est: in oculis propter
visum, in auribus propter auditum, in naribus propter
odoratum, in ore propter gustum vel locutionem, in
manibus propter tactum, in pedibus propter gressum, in
renibus propter delectationem ibidem vigentem. Forma
huius sacramenti est haec: 'Per istam sanctam unctionem
et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus,
quicquid deliquisti per visum', et similiter in aliis membris.
1325 700 - Minister huius sacramenti est sacerdos.

Effectus vero est mentis sanatio et, in quantum animae
expedit, ipsius etiam corporis. De hoc sacramento inquit
beatus Iacobus Apostolus: 'Infirmatur quis in vobis ?
Inducat presbyteros Ecclesiae, ut orent super eum,
ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei
salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus, et si in
peccatis sit, dimitten tur ei' (Iac 5, 14s).
1326 701 Sextum est sacramentum ordinis, cuius materia

est illud, per cuius traditionem confertur ordo: sicut
presbyteratus traditur per calicis cum vino et patenae
cum pane porrectionem; diaconatus vero per libri
Evangeliorum dationem; subdiaconatus vero per calicis
vacui cum patena vacua superposita traditionem et
similiter de aliis per rerum ad ministeria sua pertinentium
assignationem. Forma sacerdotii talis est: 'Accipe
potestatem offerendi sacrificium in Ecclesia pro vivis et
mortuis, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti'. Et sic
de aliorum ordinum formis, prout in Pontificali Romano
late continetur. Ordinarius minister huius sacramenti est
393
episcopus. Effectus augmentum gratiae, ut quis sit

idoneus Christi minister.
1327 702 Septimum est sacramentum matrimonii, quod

est signum coniunctionis Christi et Ecclesiae secundum
Apostolum dicentem 'Sacramentum hoc magnum est: ego
autem dico in Christo et in Ecclesia' (Eph 5, 32). Causa
efficiens matrimonii regulariter est mutuus consensus per
verba de praesenti expressus. Assignatur autem triplex
bonum matrimonii. Primum est proles suscipienda et
educanda ad cultum Dei. Secundum est fides, quam unus
coniugum alteri servare debet. Tertium indivisibilitas
matrimonii, propter hoc quod significat indivisibilem
coniunctionem Christi et Ecclesiae. Quamvis autem ex
causa fornicationis liceat tori separationem facere, non
tamen aliud matrimonium contrahere fas est, cum
matrimonii vinculum legitime contracti perpetuum sit.
1328 His omnibus explicatis praedicti Armenorum

oratores nomine suo et sui patriarchae et omnium
Armenorum, hoc saluberrimum synodale decretum cum
omnibus suis capitulis, declarationibus, diffinitionibus,
traditionibus, praeceptis et statutis omnemque doctrinam
in ipso descriptam necnon quicquid tenet et docet Sancta
Sedes Apostolica et Romana Ecclesia, cum omni
devotione et obedientia acceptant, suscipiunt et
amplectuntur. Illos quoque Doctores et sanctos Patres,
quos Ecclesia Romana approbat, ipsi reverenter
suscipiunt. Quascunque vero personas et quicquid ipsa
Ecclesia Romana reprobat et damant, ipsi pro reprobatis
et damnatis habent.

(?)
1445; sous Eugene IV; Bulle d'union des Coptes et des
Ethiopiens, " Cantate Domino ", 4 février 1442 (1441 dans
le
394
style de Florence)
1330 703 Sacrosancta Romana Ecclesia, Domini et
Salvatoris nostri voce fundata, firmiter credit, profitetur et
praedicat, unum verum D e u m omnipotentem,
incommutabilem et aeternum, Patrem et Filium et
Spiritum Sanctum, unum in essentia, trinum in personis:
Patrem ingenitum, Filium ex Patre genitum, Spiritum
Sanctum ex Patre et Filio procedentem. Patrem non esse
Filium aut Spiritum Sanctum; Filium non esse Patrem aut
Spiritum Sanctum; Spiritum Sanctum non esse Patrem aut
Filium: sed Pater tantum Pater est, Filius tantum Filius est,
Spiritus Sanctus tantum Spiritus Sanctus est. Solus Pater
de substantia sua genuit Filium, solus Filius de solo Patre
est genitus, solus Spiritus Sanctus simul de Patre procedit
et Filio. Hae tres Personae sunt unus Deus, et non tres dii:
quia trium est una substantia una essentia, una natura,
una divinitas, una immensitas una aeternitas omniaque
sunt unum, ubi non obviat relationis oppositio.
1331 704 'Propter hanc unitatem Pater est totus in Filio,

totus in Spiritu Sancto; Filius totus est in Patre, totus in
Spiritu Sancto; Spiritus Sanctus totus est in Patre, totus in
Filio. Nullus alium aut praecedit aeternitate aut excedit
magnitudine, aut superat potestate. Aeternum quippe et
sine initio est, quod Filius de Patre exstitit; et aeternum
ac sine initio est, quod Spiritus Sanctus de Patre Filioque
procedit.' Pater quidquid est aut habet, non habet ab alio,
sed ex se; et est principium sine principio. Filius quidquid
est aut habet, habet a Patre, et est principium de
principio. Spiritus Sanctus quidquid est aut habet, habet
a Patre simul et Filio. Sed Pater et Filius non duo principia
Spiritus Sancti, sed unum principium: sicut Pater et Filius
et Spiritus Sanctus non tria principia creaturae, sed unum
principium.
1332 705 Quoscumque ergo adversa et contraria

sentientes damnat, reprobat et anathematizat et a Christi
corpore quod est Ecclesia, alienos esse denuntiat. Hinc
395
damnat Sabellium personas confundentem et ipsarum

distinctionem realem penitus auferentem. Damnat
Arianos, Eunomianos, Macedonianos solum Patrem Deum
verum esse dicentes, Filium autem et Spiritum Sanctum in
creaturarum ordine collocantes. Damnat et quoscumque
alios, gradus seu inaequalitatem in Trinitate facientes.
1333 706 Firmissime credit, profitetur et praedicat, unum

verum Deum, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, esse
omnium visibilium et invisibilium c r e a t o r e m: qui
quando voluit, bonitate sua universas, tam spiritales
quam corporales, condidit creaturas: bonas quidem, quia
a summo bono factae sunt, sed mutabiles, quia de nihilo
factae sunt, nullamque mali asserit esse naturam, quia
omnis natura, in quantum natura est, bona est.
1334 706 Unum atque eundem Deum Veteris et Novi

Testamenti, hoc est, Legis et Prophetarum atque Evangelii
profitetur auctorem: quoniam eodem Spiritu Sancto
inspirante utriusque Testamenti Sancti locuti sunt: quorum
libros sucipit et veneratur, qui titulis sequentibus
continentur:
1335 706 Quinque Moysi, id est Genesi, Exodo, Levitico,

Numeris, Deuteronomio; Josue, Judicum, Ruth, Quatuor
Regum, Duobus Paralipomenon, Esdra, Neemia, Tobia,
Judith, Hester, Job, Psalmis David, Parabolis, Ecclesiaste,
Canticis Canticorum, Sapientia, Ecclesiastico, Isaya,
Jeremia, Baruch, Ezechiele, Daniele, Duodecim Prophetis
Minoribus id est Osee, Johele, Amos, Abdia, Jona,
Michea, Naum, Abachuc, Sophonia, Ageo, Zacharia,
Malachia; Duobus Machabeorum, Quatuor Evangeliis
Mathaei, Marci, Lucae, Johannis; Quatuordecim Epistolis
Pauli, Ad Romanos, Duabus ad Corinthios, Ad Galatas, Ad
Ephesios, Ad Philipenses, Duabus ad Thesalonicense, Ad
Colocenses, Duabus ad Timotheum, Ad Titum, Ad
Philomenon, Ad Hebraeos; Petri duabus; Tribus Johannis;
396
Una Jacobi; Una Judae; Actibus Apostolorum et

Apocalypsi Johannis.
1336 707 - Propterea Manichaeorum anathematizat

insaniam, qui duo prima principia posuerunt, unum
visibilium, aliud invisibilium; et alium Novi Testamenti
Deum, alium Veteris esse dixerunt.
(décret pour les Jacobites)

1337 708 Firmiter credit, profitetur et praedicat, unam ex
Trinitate personam, verum Deum, Dei Filium ex Patre
genitum, Patri consubstantialem et coaeternum, in
plenitudine temporis, quam divini consilii inscrutabilis
altitudo disposuit, propter salutem humani generis veram
hominis integramque naturam ex immaculato utero
Mariae Virginis assumpsisse et sibi in unitatem personae
copulasse tanta unitate, ut quidquid ibi Dei est, non sit ab
homine separatum; et quidquid est hominis, non sit a
deitate divisum; sitque unus et idem indivisus, utraque
natura in suis proprietatibus permanente, Deus et homo,
Dei Filius et hominis filius, aequalis Patri secundum
divinitatem, minor Patre secundum humanitatem:
immortalis et aeternus ex natura divinitatis, passibilis et
temporalis ex conditione assumptae humanitatis.
1338 709 Firmiter credit, profitetur et praedicat, Dei

Filium in assumpta humanitate ex Virgine vere natum,
vere passum, vere mortuum et sepultum, vere ex mortuis
resurrexisse, in caelum ascendisse, sedereque ad
dexteram Patris, et venturum in fine saeculorum ad vivos
mortuos que iudicandos.
1339 710 Anathematizat autem, exsecratur et damnat

omnem haeresim contraria sapientem. Et primo damnat
Ebionem, Cerinthum, Marcionem, Paulum Samosatenum,
Photinum omnesque similiter blasphemantes, qui
percipere non valentes unionem personalem humanitatis
ad Verbum, Jesum Christum Dominum nostrum verum
397
Deum esse negaverunt: ipsum purum hominem

confitentes, qui divinae gratiae participatione majore,
quam sanctioris vitae merito suscepisset, divinus homo
diceretur.
1340 710 Anathematizat etiam Manichaeum cum

sectatoribus suis, qui Dei Filium non verum corpus, sed
phantasticum sumpsisse somniantes, humanitatis in
Christo veritatem penitus sustulerunt.
1341 710 Necnon Valentinum asserentem, Dei Filium nihil

de Virgine Matre cepisse, sed corpus caeleste sumpsisse
atque ita transisse per uterum Virginis, sicut per
aquaeductum defluens aqua transcurrit.
1342 710 Arium etiam, qui asserens, corpus ex Virgine

assumptum anima caruisse, voluit loco animae fuisse
deitatem.
1343 710 Apollinarem quoque, qui intelligens, si anima

corpus informans negetur in Christo, humanitatem veram
ibidem non fuisse, solam posuit animam sensitivam, sed
deitatem Verbi vicem rationalis animae tenuisse.
1344 710 Anathematizat etiam Theodorum Mopsuestenum

atque Nestorium asserentes, humanitatem Dei Filio
unitam esse per gratiam et ob id duas in Christo esse
personas, sicut duas fatentur esse naturas, cum
intelligere non valerent, unionem humanitatis ad Verbum
hypostaticam exstitisse, et propterea negarent verbi
subsistentiam accepisse. Nam secundum hanc
blasphemiam non Verbum caro factum est,sed Verbum
per gratiam habitavit in carne: hoc est, non Dei Filius
homo factus est, sed magis Dei Filius habitavit in homine.
1345 710 Anathematizat etiam, exsecratur et damnat

Eutychen archimandritam: qui cum intelligeret, juxta
Nestorii blasphemiam veritatem incarnationis excludi, et
398
propterea oportere, quod ita Dei Verbo unita esset

humanitas, ut deitatis et humanitatis una esset eademque
persona, ac etiam capere non posset, stante pluralitate
naturarum, unitatem personae: sicut deitatis et
humanitatis in Christo unam posuit esse personam, ita
unam asseruit esse naturam, volens ante unionem
dualitatem fuisse naturarum, sed in unam naturam in
assumptione transiisse, maxima blasphemia et impietate
concedens aut humanitatem in deitatem, aut deitatem in
humanitatem esse conversam.
1346 710 Anathematizat etiam, exsecratur et damnat

Macarium Antiochenum omnesque similia sapientes, qui,
licet vere de naturarum dualitate et personae unitate
sentiret, tamen circa Christi operationes enormiter
oberravit (aberravit) dicens, in christo utriusque naturae
unam fuisse operationem unamque voluntatem. Hos
omnes cum haeresibus suis anathematizat sacrosancta
Romana Ecclesia, affirmans in Christo duas esse
voluntates duasque operationes.
1347 711 Firmiter credit, profitetur et docet, neminem

unquam ex viro feminaque conceptum a diaboli dominatu
fuisse liberatum, nisi per fidem mediatoris Dei et
hominum Jesu Christi Domini nostri: qui sine peccato
conceptus, natus et mortuus, humani generis hostem,
peccata nostra delendo, solus sua morte prostravit,et
regni caelestis introitum, quem primus homo peccato
proprio cum omni successione perdiderat, reseravit:
quem aliquando venturum omnia Veteris Testamenti
sacra sacrificia, sacramenta, ceremoniae praesignrunt.
1348 712 Firmiter credit, profitetur et docet, legalia

Veteris Testamenti, seu Mosaicae legis, quae dividuntur
in ceremonias, sacra sacrificia, sacramenta, quia
significandi alicuius futuri gratia fuerant instituta, licet
divino cultui illa aetate congruerunt, significato per illa
Domino nostro Jesu Christo adveniente cessasse, et Novi
399
Testamenti sacramenta coepisse. Quemcumque etiam

post passionem in legalibus spem ponentem et illis velut
ad salutem necessariis se subdentem, quasi Christi fides
sine illis salvare non posset, peccasse mortaliter. Non
tamen negat a Christi passione usque ad promulgatum
Evangelium illa potuisse servari, dum tamen minime ad
salutem necessaria crederentur, sed post promulgatum
Evangelium sine interitu salutis aeternae asserit non
posse servari. Omnes ergo post illud tempus
circumcisionis et sabbati reliquorumque legalium
observatores alienos a Christi fide denuntiat et salutis
aeternae minime posse esse participes, nisi aliquando ab
iis erroribus resipiscant. Omnibus igitur, qui christiano
nomine gloriantur, praecipit omnino, quocumque
tempore, vel ante vel post baptismum, a circumcisione
cessandum; quoniam sive quis in ea spem ponat, sive non,
sine interitu salutis aeternae observari omnino non
potest.
1349 712 Circa pueros vero propter periculum mortis,

quod potest saepe contingere, cum ipsis non possit alio
remedio subveniri, nisi per sacramentum baptismi, per
quod eripiuntur a diaboli dominatu et in Dei filios
adoptantur, admonet, non esse per quadraginta aut
octoginta dies seu aliud tempus iuxta quorundam
observantiam sacrum baptisma differendum, sed
quamprimum commode fieri potest, debere conferri: ita
tamen, quod mortis imminente periculo mox sine ulla
dilatione baptizentur, etiam per laicum vel mulierem, in
forma Ecclesiae, si desit sacerdos, quemadmodum in
decreto Armenorum plenius continetur (DS 1315).
1350 713 Firmiter credit, profitetur et praedicat, omnem

creaturam Dei bonam, 'nihilque reiciendum, quod cum
gratiarum actione percipitur' (1 Tim 4, 4), quia, iuxta
verbum Domini (Mt 15, 11), 'non quod intrat in os,
coinquinat hominem'; illamque Mosaicae legis ciborum
mundorum et immundorum differentiam ad ceremonialia
400
asserit pertinere, quae surgente Evangelio transierunt et

efficacia esse desierunt. Illam etiam Apostolorum
prohibitionem 'ab immolatis simulacrorum et sanguine et
suffocato' (Act 15, 29) dicit illi tempori congruisse, quo ex
Judaeis atque gentilibus, qui antea diversis ceremoniis
moribusque vivebant, una surgebat Ecclesia, ut cum
Judaeis etiam gentiles aliquid communiter observarent,
et in unum Dei cultum fidemque conveniendi praeberetur
occasio et dissensionis materia tolleretur: cum Judaeis
propter antiquam consuetudinem sanguis et suffocatum
abominabilia viderentur et esu immolatitii poterant
arbitrari gentiles ad idololatriam redituros. Ubi autem eo
usque propagata est christiana religio, ut nullus in ea
Judaeus carnalis appareat, sed omnes ad Ecclesiam
transeuntes in eosdem ritus Evangelii ceremoniasque
conveniant, credentes 'omnia munda mundis' (Tit 1, 15):
illius apostolicae prohihitionis causa cessante, etiam
cessavit effectus. Nullam itaque cibi naturam
condemnandam esse denuntiat, quem societas admittit
humana : nec inter animalia discernendum per
quemcumque, sive virum sive mulierem, et quocumque
genere mortis intereant: quamvis pro salute corporis, pro
virtutis exercitio, pro regulari et ecclesiastica disciplina
possint et debeant multa non negata dimitti, quia, iuxta
Apostolum, 'omnia licent, sed non omnia expediunt' (I Cor
6, 12; 10, 22).
1351 714 Firmiter credit, profitetur et praedicat, 'nullos

extra catholicam Ecclesiam exsistentes (intra cath. E. non
exs.), non solum paganos', sed nec Judaeos aut
haereticos atque schismaticos, aeternae vitae fieri posse
participes; sed in ignem aeternum ituros, 'qui paratus est
diabolo et angelis eius' (Mt 25, 41), nisi ante finem vitae
eidem fuerint aggregati: tantumque valere ecclesiastici
corporis unitatem, ut solum in ea manentibus ad salutem
ecclesiastica sacramenta proficiant, et ieiunia,
eleemosynae ac cetera pietatis officia et exercitia
militiae christianae praemia aeterna parturiant.
401
'Neminemque, quantascumque eleemosynas fecerit, etsi

pro Christi nomine sanguinem effuderit, posse salvari, nisi
in catholicae Ecclesiae gremio et unitate permanserit'.
1352 715 Verum quia in suprascripto decreto Armenorum

non est explicata forma verborum, quibus in
consecratione corporis et sanguinis Domini sacrosancta
Romana Ecclesia, Apostolorum Petri et Pauli doctrina et
auctoritate firmata, semper uti consuevit, illam
praesentibus duximus inserendam. In consecratione
corporis Domini hac utitur forma verborum: 'Hoc est enim
corpus meum'; sanguinis vero: 'Hic est enim calix
sanguinis mei, novi et aeterni testamenti, mysterium fidei,
qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem
peccatorum'. Panis vero triticeus, in quo sacramentum
conficitur, an eo die, an antea decoctus sit, nihil omnino
refert: dummodo enim panis substantia maneat,
nullatenus dubitandum est, quin post praedicta verba
consecrationis corporis a sacerdote cum intentione
conficiendi prolata, mox in verum Christi corpus
transsubstantietur.
1353 Quoniam nonnullos asseritur quartas nuptias

tamquam condemnatas respuere, ne peccatum, ubi non
est, esse putetur, cum secundum Apostolum mortuo viro
mulier sit ab eius lege soluta, et nubendi, cui vult, in
Domino habeat facultatem (cf. Rom 7, 3; I Cor 7, 39), nec
distinguat, mortuo primo, secundo vel tertio, declaramus
non solum secundas ac tertias, sed et quartas atque
ulteriores, si aliquod canonicum impedimentum non
obstet, licite contrahi posse. Commendatiores tamen
dicimus, si ulterius a coniugio abstinentes in castitate
permanserint, quia, sicut virginitatem viduitati, ita nuptiis
castam viduitatem laude ac merito praeferendam esse
censemus.
402

Calliste III, Const. 'Regimini universalis' ad episcopum
Magdeburg., Naumburg. et Halberstad., 6 mai 1455
1355 716 ... Nobis nuper exhibita petitio continebat, quod
licet a tanto tempore, cuius contrarii memoria non
exsistit, in diversis Alemanniae partibus, pro communi
hominum utilitate, inter habitatores et incolas partium
earundem talis inoleverit hactenusque observata fuerit...
consuetudo, quod ipsi habitatores et incolae, sive illi ex
eis, quibus id pro suis statu et indemnitatibus expedire
visum fuerit, super eorum bonis, domibus, agris, praediis,
possessionibus et hereditatibus annuos marcarum,
florenorum, seu grossorum monetae in partibus illis
currentis reditus seu census vendentes, pro singulis ex
marcis florenis sive grossis huiusmodi ab eis, qui illas vel
illos, sive reditus sive census ipsos emerint, certum
competens pretium in numerata pecunia secundum
temporis qualitatem, prout ipsi vendentes et ementes in
contractibus super his inter se firmaverunt, et recipere
soliti fuere, illa ex domibus, terris, agris, praediis,
possessionibus et hereditatibus praedictis, qui
(legendum: quae) in huiusmodi contractibus expressi (-
ae) fuerunt, praedictorum solutione redituum et censuum
efficaciter obligantes, in illorum vendentium favorem, hoc
adiecto, quod ipsi pro rata, qua huiusmodi per eos
receptam dictis ementibus restituerent in toto vel in parte
pecuniam, a solutione redituum seu censuum huiusmodi
restitutam pecuniam contingentium liberi forent penitus
et immunes, sed iidem ementes, etiamsi bona, domus,
terrae, agri, possessiones hereditates huiusmodi processu
temporis ad omnimodae destructionis sive desolationis
reducerentur opprobrium, pecuniam ipsam etiam agendo
repetere non valerent.
403
1356 716 - Apud aliquos tamen haesitationis versatur

scrupulus, an huiusmodi contractus liciti sint censendi.
Unde nonnulli, illos usurarios fore praetendentes,
occasionem quaerunt reditus et census huiusmodi ab eis
debitos non solvendi...
1357 716 Nos igitur... ad omne super his ambiguitatis

tollendum dubium, praefatos contractus licitos iurique
conformes et vendentes eosdem ad ipsorum solutionem
censuum et redituum iuxta dictorum contractuum tenores,
remoto contradictionis obstaculo, efficaciter teneri,
auctoritate Apostolica praesentium serie declaramus.
Pie II, Bulla 'Exsecrabilis', 18 janvier 1460

(style Floren. 1459)
1375 717 Exsecrabilis et pristinis temporibus inauditus
tempestate nostra inolevit abusus, ut a Romano Pontifice,
Iesu Christi vicario, cui dictum est in Persona beati Petri
'Pasce oves meas' (Jo 21, 17), et 'Quodcumque ligaveris
super terram, erit ligatum et in caelis' (Mt 16, 19),
nonnulli spiritu rebellionis imbuti, non sanioris cupiditate
iudicii, sed commissi evasione peccati ad futurum
concilium provocare praesumant. ... Volentes igitur hoc
pestiferum virus a Christi Ecclesia procul pellere ...,
huiusmodi provocationes damnamus et tamquam
erroneas ac detestabiles reprobamus.
Pie II, Propositiones damnatae in Ep. 'Cum sicut

accepimus',
14 novembre 1459; Errores Zanini de Solcia
1361 717a (1) Mundum naturaliter consumi et finiri
debere, humiditatem terrae et aÎris calore solis
consumente, ita ut elementa accendantur.
1362 717b (2) Et omnes Christianos salvandos esse.

404
1363 717c (3) Deum quoque alium mundum ab isto

creasse, et in eius tempore multos alios viros et mulieres
exstitisse, et per consequens Adam primum hominem non
fuisse.
1364 717d (4) Item Jesum Christum non pro redemptione

ob amorem humani generis, sed stellarum necessitate
passum et mortuum esse.
1365 717e (5) Item Jesum Christum, Moysen et

Mahometem mundum pro suarum libito voluntatum
rexisse.
1366 717f (6) Necnon eundem Dominum nostrum Jesum

illegitimum, et in hostia consecrata non quoad
humanitatem, sed divinitatem dumtaxat exsistere.
1367 717g (7) Extra matrimonium luxuriam non esse

peccatum, nisi legum positivarum prohibitione, easque
propterea minus bene disposuisse, et sola prohibitione
ecclesiastica se fraenari, quominus Epicuri opinionem ut
veram sectaretur.
1368 717h (8) Praeterea rem auferre alienam non esse

peccatum mortale etiam domino invito.
1369 717i (9) Legem denique Christianam per

successionem alterius legis finem habituram,
quemadmodum Lex Moysi per Legem Christi terminata
fuit.
Pie II, Bulla 'Ineffabilis summi providentia Patris',

1 août 1464
1385 718 ... Auctoritate Apostolica tenore praesentium
statuimus et ordinamus, quod nulli Fratrum praedictorum
(Minorum et Praedicatorum) deinceps liceat de
supradicta dubietate disputare, praedicare, vel publice
405
aut private verbum facere, seu aliis suadere, quod

videlicet haereticum vel peccatum sit tenere vel credere,
sanguinem ipsum sacratissimum (ut praemittitur) triduo
passionis eiusdem Domini nostri Iesu Christi ab ipsa
divinitate quomodolibet fuisse vel non fuisse divisum vel
separatum, donec super dubietatis huiusmodi decisione
quid tenendum sit, fuerit per Nos et Sedem Apostolicam
definitum.
Sixte IV, Propositiones Petri de Rivo, damnatae in Bulla

'Ad
Christi vicarii', 3 janvier 1474: Schedula revocationis
1391 719 (1) Elisabeth Luc. 1, cum loquitur beatae Mariae
Virgini dicens: 'Beata quae credidisti, quoniam
perficientur in te, quae dicta sunt tibi a Domino' (Lc 1, 45),
innuere videtur, illas propositiones, scilicet 'Paries filium
et vocabis nomen eius Jesum; hic erit magnus' etc. (Lc 1,
31s), nondum habere veritatem.
1392 720 (2) Item Luc. ult. Christus post resurrectionem

dicens: 'Necesse est impleri omnia, quae scripta sunt in
lege Moysis et Prophetis et Psalmis de me' (Lc 24, 44 ),
videtur innuisse, quod tales propositiones vacuae erant
veritatis.
1393 721 (3) Item ad Hebr. 10, ubi Apostolus inquit:

'Umbram habens lex futurorum bonorum' et 'non ipsam
imaginem rerum' (Hebr 10, 1), innuere videtur, quod
propositiones Veteris Legis, quae erant de futuro, nondum
habebant determinatam veritatem.
1394 722 (4) Item, quod non sufficit ad veritatem

propositionis de futuro, quod res erit, sed requiritur, quod
inimpedibiliter erit.
1395 (5) Item necesse est dicere alterum duorum: aut

quod in articulis fidei de futuro non est praesens et
406
actualis veritas, aut quod significatum eorum per

potentiam divinam non potuit impediri. (DS 1396)
(Censura:) scandalosae et a catholicae fidei semita
deviae.
723 (5) Item necesse est dicere alterum duorum: aut quod
in articulis fidei de futuro non est praesens et actualis
veritas, aut quod significatum eorum per potentiam
divinam non potuit impediri.
1396 723 (Censura:) scandalosae et a catholicae fidei

semita deviae.
Sixte IV, Bulla 'Salvator noster' in favorem ecclesiae S.

Petri
Xanctonensis, 3 août 1476
1398 723a Et ut animarum salus eo tempore potius
procuretur, quo magis aliorum egent suffragiis et quo
minus sibi ipsis proficere valent, auctoritate Apostolica
de thesauro Ecclesiae animabus in purgatorio
exsistentibus succurrere volentes, quae per caritatem ab
hac luce Christo unitae decesserunt ac quae, dum
viverent, sibi ut huiusmodi indulgentia suffragaretur,
meruerunt, paterno cupientes affectu, quantum cum Deo
possumus, de divina misericordia confisi ac de
plenitudine potestatis concedimus pariter ac indulgemus,
ut si qui parentes, amici aut ceteri Christi fideles pietate
commoti pro ipsis animabus purgatorio igni pro
expiatione poenarum eisdem secundum divinam iustitiam
debitarum expositis, durante dicto decennio pro
reparatione ecclesiae Xanctonensi(s) certam pecuniarum
quotam aut valorem iuxta decani et capituli dictae
ecclesiae aut nostri collectoris ordinationem dictam
ecclesiam visitando dederint aut per nuntios ab eisdem
deputandos durante dicto decennio miserint, volumus
ipsam plenariam remissionem per modum suffragii (vd.
407
DS 1405s) ipsis animabus purgatorii, pro quibus dictam

quotam pecuniarum aut valorem persolverint, ut
praefertur, pro relaxatione poenarum valere ac
suffragari.
Sixte IV, Const. 'Cum praeexcelsa', 27 février 1477

('1476' st. cur.)
1400 734 Cum praeexcelsa meritorum insignia, quibus

regina caelorum, Virgo Dei genitrix gloriosa, sedibus
praelata aethereis, sideribus quasi stella matutina
praerutilat, devotae considerationis indagine
perscrutamur ...: dignum, quin potius debitum reputamus,
universos Christi fideles, ut omnipotenti Deo (cuius
providentia eiusdem Virginis humilitatem ab aeterno
respiciens, pro reconcilianda suo auctori humana natura
lapsu primi hominis aeternae morti obnoxia, eam sui
Unigeniti habitaculum Sancti Spiritus praeparatione
constituit, ex qua carnem nostrae mortali tatis pro
redemptione populi sui assumeret, et immaculata Virgo
nillilominus post partum remaneret) de ipsius
immaculatae Virginis mira conceptione gratias et laudes
referant, et instituta propterea in Dei Ecclesia Missas et
alia divina officia dicant, et illis intersint, indulgentiis et
peccatorum remissionibus invitare, ut exinde fiant
eiusdem Virginis meritis et intercessione divinae gratiae
aptiores.
Sixte IV, Ep. encycl. 'Romani Pontificis provida', 27 nov.

1477
1405 Cum Nobis relatum esset, in publicatione
indulgentiae per Nos alias ecclesiae Xanctonensi
concessae (DS 1398), plura scandala ... fuisse exorta
praedicantesque... occasione dictae indulgentiae, quam
animabus in purgatorio exsistentibus per modum suffragii
concessimus, nonnullos scripta Nostra male
408
interpretantes publice asseruisse atque asserere, non

esse ultra opus, pro animabus ipsis orare aut pia
suffragia facere. Ex quo quam plurimi a bene agendo
retrahebantur. Nos scandalis et erroribus huiusmodi...
obviare volentes per Brevia Nostra ad ... praelatos
scripsimus, ut Christi fidelibus declarent, ipsam plenam
indulgentiam pro animabus exsistentibus in purgatorio
per modum suffragii per Nos fuisse concessam, non ut per
indulgentiam praedictam Christi fideles ipsi a piis et
bonis operibus revocarentur, sed ut illa in modum
suffragii animarum saluti prodesset; perindeque ea
indulgentia proficeret, acsi devotae orationes piaeque
eleemosynae pro earundem animarum salute dicerentur
et offerrentur.
1406 Nuper vero non sine gravi animi Nostri displicentia

intelleximus, nonnullos minus recte et longe aliter quam
intentio Nostra fuerit aut sit, huiusmodi verba
interpretatos esse. ... Non enim Nos ... ad praelatos
scripsimus et declaravimus, supradictam indulgentiam
plenariam animabus in purgatorio exsistentibus, acsi
fierent pro eisdem devotae orationes piaeque
eleemosynae efficerentur, videre prodesse, non quod
intenderemus, prout nec intendimus, neque etiam inferre
vellemus, indulgentiam non plus proficere aut valere
quam eleemosynae et orationes, aut eleemosynas et
orationes tantum proficere tantumque valere quantum
indulgentia per modum suffragii, cum sciamus orationes
et eleemosynas et indulgentiam per modum suffragii
longe distare; sed eam 'perinde' valere diximus, id est,
per eum modum, 'ac si' id est per quem orationes et
eleemosynae valent. Et quoniam orationes et
eleemosynae valent tamquam suffragia animabus
impensa, Nos, quibus plenitudo potestatis ex alto est
attributa, de thesauro.universalis Ecclesiae qui ex Christi
Sanctorumque eius meritis constat, Nobis commisso,
auxilium et suffragium animabus purgatorii afferre
cupientes supradictam concessimus indulgentiam, ita
409
tamen, ut fideles ipsi pro eisdem animabus suffragium

darent, quod ipsae defunctorum animae per se nequeant
adimplere. Haec in scriptis Nostris sensimus et sentimus...
1407 Ut igitur sanctum et laudabile desiderium hoc

Nostrum a nullo potest iure damnari, etiam intentio et
sana mens, quae non nisi ad apertum bonum intendit,
impugnari per ambiguitatis medium non debet, cum
secundum theologicae disciplinae rationem quaecumque
propositio dubium intellectum in se continens semper in
eo sensu sit accipienda in quo vera redditur locutio.
Quamobrem... praesentium tenore motu proprio
decernimus et declaramus, in quibuscumque scriptis
Nostris semper Nostrae intentionis fuisse et nunc esse:
ipsam plenariam indulgentiam per modum suffragii
animabus in purgatorio exsistentibus concessam sic
valere et suffragari, quemadmodum communis Doctorum
schola eas valere et suffragari concedit.
Osma, damnatae in Bulla 'Licet ea quae de nostro

mandato',
9 août 1479
1411 724 (1) Confessionem peccatorum in specie, ex
universalis Ecclesiae realiter statuto, non divino iure
compertam fore (Complut. 2.: Quod conf. de pecc. in
specie fuerit ex aliquo statuto universalis Ecclesiae, non
de iure divino).
1412 725 (2) Peccata mortalia quoad culpam et poenam

alterius saeculi absque confessione, sola cordis
contritione (supplendum ex (3): deleri) (Complut. 1: ...
alterius saeculi delentur per solam cordis contritionem
sine ordine ad claves),
1413 726 (3) pravas vero cogitationes sola displicentia

deleri (3: Quod pravae cogit. confiteri non debent, sed
sola displ. delentur sine ordine ad claves).
410
1414 727 (4) Quod confessio secreta sit, necessario non

exigi (4: Confessio debet esse secreta, i. e. de peccatis
secretis, non de manifestis).
1415 728 (5) Non peracta paenitentia, confitentes absolvi

non debere (5: Non sunt absolvendi paenitentes, nisi
peracta prius paenitentia eis iniuncta).
1416 729 (6) Romanum Pontificem purgatorii poenam

remittere (suppl. ex (7): non posse) (6: Papa non potest
indulgere alicui vivo poenam purgatorii),
1417 731 (7) et super his, quae universalis Ecclesia

statuit, dispensare non posse (=8).
1418 732 (8) Sacramentum quoque paenitentiae,

quantum ad collationem gratiae, naturae, non autem
institutionis Novi vel Veteris Testamenti exsistere (9: ...
qu. ad coll. gratiae, sacramentum naturae est, non
alicuius institutionis Vet. vel N. T.).
1419 733 (Censura in Bulla 6) Pro potioris cautelae

suffragio, omnes et singulas propositiones praedictas
falsas, sanctae catholicae fidei contrarias, erroneas et
scandalosas et ab evangelica veritate penitus alienas,
sanctorum quoque Patrum decretis et aliis Apostolicis
constitutionibus contrarias fore ac manifestam haeresim
continere... declaramus.
Sixte IV, Const. 'Grave nimis', 4 septembre 1483

1425 735 Sane cum s. Romana Ecclesia de intemeratae
semperque Virginis Mariae conceptione publice festum
solemniter celebret, et speciale ac proprium super hoc
officium ordinaverit : nonnulli, ut accepimus, diversorum
ordinum praedicatores in suis sermonibus ad populum
publice per diversas civitates et terras affirmare hactenus
411
non erubuerunt, et quotidie praedicare non cessant,

omnes illos, qui tenent aut asserunt, eandem gloriosam et
immaculatam Dei genitricem absque originalis peccati
macula fuisse conceptam, mortaliter peccare, vel esse
haereticos, eiusdem immaculatae conceptionis officium
celebrantes, audientesque sermones illorum, qui eam
sine huiusmodi macula conceptam esse affirmant,
peccare graviter.
1426 735 ... Nos igitur huiusmodi temerariis ausibus ...

obviare volentes motu proprio, non ad alicuius Nobis
super hoc oblatae petitionis instantiam, sed de Nostra
mera deliberatione et certa scientia, huiusmodi
assertiones ... qui affirmare praesumerent, eos, qui
crederent aut tenerent, eandem Dei genitricem ab
originalis peccati macula in sua conceptione
praeservatam fuisse, propterea alicuius haeresis labe
pollutos fore vel mortaliter peccare, aut huiusmodi
officium conceptionis celebrantes seu huiusmodi
sermones audientes alicuius peccati reatum incurrere,
utpote falsas et erroneas et a veritate penitus alienas,
editosque desuper libros praedictos, id continentes,
quoad hoc auctoritate Apostolica tenore praesentium
reprobamus et damnamus; ... (sed reprehenduntur etiam
ii), qui ausi fuerint asserere, contrariam opinionem
tenentes, videlicet gloriosam Virginem Mariam cum
originali peccato fuisse conceptam, haeresis crimen vel
peccatum incurrere mortale, cum nondum sit a Romana
Ecclesia et Apostolica Sede decisum...
Innocent VIII, Bulla 'Exposcit tuae devotionis' ad Iohannem

abb.
monasterii Cistertii (Citeaux), Cabillon. dioec., 9 avr 1489
1435 ... Cum itaque sicut exhibita Nobis nuper pro parte
tua petitio continebat, ex privilegiis et indultis Apostolicis
tibi et aliorum quatuor monasteriorum praedictorum
abbatibus pro tempore exsistentibus, ut, omnes ordines
412
minores personis Ordinis eiusdem intra monasteria

praedicta conferre ac pallas altaris et alia ornamenta
ecclesiastica benedicere ac mitra et anulo et aliis
pontificalibus insigniis uti, nec non in ipsis et aliis
monasteriis et prioratibus illis subiectis, ac in
parochialibus et aliis ecclesiis ad eos communiter vel
divisim pertinentibus, quamvis eis pleno iure non
subessent, benedictionem sollemnem, post Missarum,
Vesperarum et Matutinarum sollemnia, dummodo in
benedictione huiusmodi aliquis antistes vel Apostolicae
Sedis legatus praesens non foret, elargiri, ... obtenta
valerent, ... concessum fuerit ...: Nos qui Ordinem ipsum
prae ceteris in visceribus gerimus charitatis et illum
intendimus non minoribus gratiis et privilegiis quam
praedecessores Nostri fecerunt, decorare, tuis in hac
parte supplicationibus inclinati, tibi et successoribus tuis,
ac dictis abbatibus aliorum quatuor monasterium
praedictorum nunc et pro tempore exsistentibus, ut de
cetero perpetuis futuris temporibus, praedicta et
quaecumque alia vestimenta ac ornamenta ecclesiastica
... benedicere, et calices consecrare ... ac altaria ... in
quibuslibet locis dicti Ordinis, chrismate sacra prius ab
aliquo catholico antistite recepto consecrare, et etiam
benedictionem sollemnem post Missarum, Vesperarum et
Matutinarum sollemnia ... elargiri, ac, ne monachi dicti
Ordinis pro suscipiendis Subdiaconatus et Diaconatus
ordinibus extra claustrum hinc inde discurrere cogantur,
tibi et successoribus tuis, ut quibuscumque dicti Ordinis
monachis, aliis vero quatuor abbatibus praefatis ac
eorum successoribus, ut suorum monasteriorum
praedictorum religiosis, quos ad id idoneos repereritis,
Subdiaconatus et Diaconatus ordines huiusmodi alias rite
conferre, ... libere et licite possitis et possunt, auctoritate
Apostolica et ex certa scientia tenore praesentium de
speciali dono gratiae indulgemus.
Conc. (oecum. XVIII) Latran V (continuation sous Léon X),

413
Sessio VIII, 19 décembre 1513: Bulla 'Apostolici regiminis'

1440 738 Cum ... zizaniae seminator ... nonnullos
perniciosissimos errores, a fidelibus semper explosos, in
agro Domini superseminare et augere sit ausus, de
natura praesertim animae rationalis, quod videlicet
mortalis sit, aut unica in cunctis hominibus, et nonnulli
temere philosophantes, secundum saltem philosophiam
verum id esse asseverent : contra huiusmodi pestem
opportuna remedia adhibere cupientes, hoc sacro
approbante Concilio damnamus et reprobamus omnes
asserentes animam intellectivam mortalem esse, aut
unicam in cunctis hominibus, et haec in dubium vertentes,
cum illa non solum vere per se et essentialiter humani
corporis forma exsistat, sicut in canone felicis
recordationis Clementis papae V praedecessoris Nostri in
(generali) Viennensi Concilio edito continetur (DS 902),
verum et immortalis, et pro corporum quibus infunditur
multitudine singulariter multiplicabilis, et multiplicata, et
multiplicanda sit...
1441 738 Cumque verum vero minime contradicat, omnem

assertionem veritati illuminatae fidei contrariam omnino
falsam esse definimus (cf. DS 3017); et, ut aliter
dogmatizare non liceat, districtius inhibemus: omnesque
huiusmodi erroris assertionibus inhaerentes veluti
damnatissimas haereses seminantes per omnia ut
detestabiles et abominabiles haereticos et infideles,
catholicam fidem labefactantes, vitandos et puniendos
fore decernimus.
Sessio X, 4 mai 1515: Bulla 'Inter multiplices'

1442 (Disputantium de montibus pietatis alii censuerunt)
eos montes non esse licitos, in quibus aliquid ultra sortem
pro libra, decurso certo tempore, per ministros huius
montis ab ipsis pauperibus, quibus mutuum datur,
exigitur, et propterea ab usurarum crimine... mundos non
evadere, cum Dominus noster, Luca Evangelista testante
414
(Lc 6, 34 s), aperto nos praecepto obstrinxerit, ne ex dato

mutuo quidquam ultra sortem sperare debeamus. Ea enim
propria est usurarum interpretatio, quando videlicet ex
usu rei, quae non germinat, nullo labore, nullo sumptu
nullove periculo lucrum fetusque conquiri studetur...
1443 (Alii autem e contra asserunt, illos montes licitos

esse, dummodo) ratione mutui nihil petatur. ...; pro
indemnitate tamen eorumdem montium, impensarum
videlicet ministrorum eorumdem ac rerum omnium ad
illorum necessariam conservationem pertinentium,
absque montium huiusmodi lucro, idque moderatum et
necessarium ab his, qui ex huiusmodi mutuo commodum
suscipiunt, licite ultra sortem exigi et capi posse nonnihil
licere, cum regula iuris habeat, quod qui commodum
sentit, onus quoque sentire debeat, praesertim si
Apostolica accedat auctoritas. Quam quidem sententiam
a fel. record. Paulo II, Sixto IV, Innocentio VIII, Alexandro
VI et Iulio II Romanis Pontificibus praedecessoribus
Nostris probatam ... esse ostendunt.
1444 Nos ... providere volentes alterius quidem partis,

iustitiae zelum ne vorago aperiretur usurarum, alterius,
pietatis et veritatis amorem, ut pauperibus subveniretur:
... sacro approbante Concilio, declaramus et definimus,
montes pietatis antedictos per respublicas institutos et
auctoritate Sedis Apostolicae ... confirmatos, in quibus
pro eorum impensis et indemnitate aliquid moderatum ad
solas ministrorum impensas et aliarum rerum ad illorum
conservationem, ut praefertur, pertinentium. pro eorum
indemnitate dumtaxat, ultra sortem absque lucro
eorundem montium recipitur, neque speciem mali
praeferre nec peccandi incentivum praestare neque ullo
pacto improbari, quin immo meritorium esse ac laudari et
probari debere tale mutuum et minime usurarium putari...
Omnes autem ..., qui contra praesentis declarationis et
sanctionis formam de cetero praedicare seu disputare
415
verbo vel scriptis ausi fuerint, excommunicationis latae

sententiae poenam ... incurrere volumus.
Sessio XI, 19 décembre 1516: Bulla 'Pastor aeternus

gregem.'
1445 740 ... Nos a tam nefariae Sanctionis (pragmaticae
Bituricensis) et contentorum in ea revocatione retrahi aut
desistere salva conscientia... non posse aut debere
censemus. Nec illud Nos movere debet, quod Sanctio ipsa
et in ea contenta in Basileensi Concilio edita et, ipso
Concilio instante, a Bituricensi Congregatione recepta et
acceptata fuerunt, cum ea omnia post translationem
eiusdem Basileensis Concilii per fel. mem. Eugenium IV
(Ferraram 18 septembre 1437) factam, a Basileensi
Conciliabulo facta exstiterint ac propterea nullum robur
habere potuerint, cum etiam solum Romanum Pontificem
pro tempore exsistentem tamquam auctoritatem super
omnia concilia habentem, conciliorum indicendorum,
transferendorum ac dissolvendorum plenum ius et
potestatem habere nedum ex sacrae Scripturae
testimonio, dictis sanctorum Patrum ac aliorum
Romanorum Pontificum etiam, praedecessorum
Nostrorum, sacrorumque canonum decretis, sed propria
etiam eorundem conciliorum confessione manifeste
constet...
Léon X, Decr. "Cum postquam" à Cajetan de Vio, Légat du

Pape,
9 novembre 1518
1447 740a ... Ne de cetero quisquam ignorantiam
doctrinae Romanae Ecclesiae circa hujusmodi
indulgentias et illarum efficaciam allegare aut
ignorantiae hujusmodi praetextu se excusare, aut
protestatione conficta se juvare, sed ut ipsi de notorio
mendacio ut culpabiles convinci et merito damnari
possint, per praesentem tibi significandum duximus,
416
Romanam Ecclesiam, quam reliquae tamquam matrem

sequi tenentur, tradidisse:
1448 740a Romanum Pontificem, Petri clavigeri

successorem et Jesu Christi in terris vicarium, potestate
clavium, quarum est aperire regnum caelorum tollendo
illius in Christi fidelibus impedimenta (culpam scilicet et
poenam pro actualibus peccatis debitam, culpam quidem
mediante sacramento paenitentiae, poenam vero
temporalem pro actualibus peccatis secundum divinam
justitiam debitam mediante ecclesiastica indulgentia),
posse pro rationabilibus causis concedere eisdem Christi
fideibus, qui caritate jungente membra sunt Christi, sive
in hac vita sint, sive in purgatorio, indulgentias ex
superabundantia meritorum Christi et sanctorum; ac tam
pro vivis quam pro defunctis Apostolica auctoritate
indulgentiam concedendo, thesaurum meritorum Jesu
Christi et Sanctorum dispensare, per modum absolutionis
indulgentiam ipsam conferre, vel per modum suffragii
illam transferre consuevisse. Ac propterea omnes, tam
vivos quam defunctos, qui veraciter omnes indulgentias
hujusmodi consecuti fuerint, a tanta temporali poena,
secundum divinam justitiam pro peccatis suis actualibus
debita liberari, quanta concessae et acquisitae
indulgentiae aequivalet.
1449 740a Et ita ab omnibus teneri et praedicari debere

sub excommunicationis latae sententiae poena ...
auctoritate Apostolica earumdem tenore praesentium
decernimus.
Léon X, Bulle 'Exsurge Domine', 15 juin 1520;

erreurs de Martin Luther
1451 741 1. Haeretica sententia est, sed usitata,
sacramenta Novae Legis iustificantem gratiam illis dare,
qui non ponunt obicem.
417
1452 742 2. In puero post baptismum negare remanens

peccatum, est Paulum et Christum simul conculcare.
1453 743 3. Fomes peccati, etiamsi nullum adsit actuale

peccatum, moratur exeuntem a corpore animam ab
ingressu caeli.
1454 744 4. Imperfecta caritas morituri fert secum

necessario magnum timorem, qui se solo satis est facere
poenam purgatorii, et impedit introitum regni.
1455 745 5. Tres esse partes paenitentiae: contritionem,

confessionem et satisfactionem, non est fundatum in
sacra Scriptura nec antiquis sanctis christianis doctoribus.
1456 746 6. Contritio, quae paratur per discussionem,

collationem et detesta tionem peccatorum, qua quis
recogitat annos suos in amaritudine animae suae,
ponderando peccatorum gravitatem, multitudinem,
foeditatem, amissionem aeternae beatitudinis, ac
aeternae damnationis acquisitionem, haec contritio facit
hypocritam, immo magis peccatorem.
1457 747 7. Verissimum est proverbium et omnium

doctrina de contritionibus huc usque data praestantius:
'De cetero non facere, summa paenitentia: optima
paenitentia, nova vita.'
1458 748 8. Nullo modo praesumas confiteri peccata

venialia, sed nec omnia mortalia, quia impossibile est, ut
omnia mortalia cognoscas. Unde in primitiva Ecclesia
solum manifesta mortalia confitebantur.
1459 749 9. Dum volumus omnia pure confiteri, nihil aliud

facimus, quam quod misericordiae Dei nihil volumus
relinquere ignoscendum.
418
1460 750 10. Peccata non sunt ulli remissa, nisi remittente
sacerdote credat sibi remitti; immo peccatum maneret,
nisi remissum crederet: non enim sufficit remissio peccati
et gratiae donatio, sed oportet etiam credere esse
remissum.
1461 751 11. Nullo modo confidas absolvi propter tuam

contritionem, sed propter verbum Christi: 'Quodcumque
solveris' etc. (Mt 16,19). Hinc, inquam, confide, si
sacerdotis obtinueris absolutionem, et crede fortiter te
absolutum, et absolutus vere eris, quidquid sit de
contritione.
1462 752 12. Si per impossibile confessus non esset

contritus, aut sacerdos non serio, sed ioco absolveret, si
tamen credat se absolutum, verissime est absolutus.
1463 753 13. In sacramento paenitentiae ac remissione

culpae non plus facit Papa aut episcopus, quam infimus
sacerdos: immo, ubi non est sacerdos, aeque tantum
quilibet Christianus, etiamsi mulier aut puer esset.
1464 754 14. Nullus debet sacerdoti respondere, se esse

contritum, nec sacerdos requirere.
1465 755 15. Magnus est error eorum, qui ad sacramenta

Eucharistiae accedunt huic innixi, quod sint confessi, quod
non sint sibi conscii alicuius peccati mortalis, quod
praemiserint orationes suas et praeparatoria omnes illi
iudicium sibi manducant et bibunt. Sed si credant et
confidant, se gratiam ibi consecuturos, haec sola fides
facit eos puros et dignos.
1466 756 16. Consultum videtur, quod Ecclesia in communi

Concilio statueret, laicos sub utraque specie
communicandos: nec Bohemi communicantes sub utraque
specie sunt haeretici, sed schismatici.
419
1467 757 17. Thesauri Ecclesiae, unde Papa dat

indulgentias, non sunt merita Christi et Sanctorum.
1468 758 18. Indulgentiae sunt piae fraudes fidelium, et

remissiones bonorum operum; et sunt de numero eorum,
quae licent, et non de numero eorum, quae expediunt (cf.
1 Cor 6, 12).
1469 759 19. Indulgentiae his, qui veraciter eas

consequuntur, non valent ad remissionem poenae pro
peccatis actualibus debitae apud divinam iustitiam.
1470 760 20. Seducuntur credentes indulgentias esse

salutares et ad fructum spiritus utiles.
1471 761 21. Indulgentiae necessariae sunt solum publicis

criminibus, et proprie conceduntur duris solummodo et
impatientibus.
1472 762 22. Sex generibus hominum indulgentiae nec

sunt necessariae nec utiles: videlicet mortuis seu
morituris, infirmis, legitime impeditis, his, qui non
commiserunt crimina, his, qui crimina commiserunt, sed
non publica, his, qui meliora operantur.
1473 763 23. Excommunicationes sunt tantum externae

poenae nec privant hominem communibus spiritualibus
Ecclesiae orationibus.
1474 763 24. Docendi sunt Christiani plus diligere

excommunicationem quam timere.
1475 765 25. Romanus Pontifex, Petri successor, non est

Christi vicarius super omnes totius mundi ecclesias ab
ipso Christo in beato Petro institutus.
420
1476 766 26. Verbum Christi ad Petrum: 'Quodcumque

solveris super terram' etc.. (Mt 16) extenditur dumtaxat
ad ligata ab ipso Petro.
1477 767 27. Certum est, in manu Ecclesiae aut Papae

prorsus non esse statuere articulos fidei, immo nec leges
morum seu bonorum operum.
1478 768 28. Si Papa cum magna parte Ecclesiae sic vel
sic sentiret, nec etiam erraret; adhuc non est peccatum
aut haeresis, contrarium sentire, praesertim in re non
necessaria ad salutem, donec fuerit per Concilium
universale alterum reprobatum, alterum approbatum.
1479 769 29. Via nobis facta est enervandi auctoritatem

Conciliorum, et libere contradicendi eorum gestis, et
iudicandi eorum decreta, et confidenter confitendi
quidquid verum videtur, sive probatum fuerit sive
reprobatum a quocumque Concilio.
1480 770 30. Aliqui articuli Johannis Hus condemnati in

Concilio Constantiensi sunt christianissimi, verissimi et
evangelici, quos nec universalis Ecclesia posset damnare.
1481 771 31. In omni opere bono iustus peccat.
1482 772 32. Opus bonum optime factum est veniale

peccatum.
1483 773 33. Haereticos comburi est contra voluntatem

Spiritus.
1484 774 34. Proeliari adversus Turcas est repugnare Deo

visitanti iniquitates nostras per illos.
1485 775 35. Nemo est certus, se non semper peccare

mortaliter, propter occultissimum superbiae vitium.
421
1486 776 16. Liberum arbitrium post peccatum est res de

solo titulo et dum facit quod in se est, peccat mortaliter.
1487 777 37. Purgatorium non potest probari ex sacra

Scriptura, quae sit in canone.
1488 778 38. Animae in purgatorio non sunt securae de

earum salute, saltem omnes: nec probatum est ullis aut
rationibus aut Scripturis, ipsas esse extra statum merendi
vel augendae caritatis.
1489 779 39. Animae in purgatorio peccant sine

intermissione quamdiu quaerunt requiem et horrent
poenas.
1490 780 40. Animae ex purgatorio liberatae suffragiis

viventium minus beantur, quam si per se satisfecissent.
1491 781 41. Praelati ecclesiastici et principes saeculares

non male facerent si omnes saccos mendicitatis delerent.
1492 781 (Censura:) Praefatos omnes et singulos articulos

seu errores tamquam, ut praemittitur, respective
haereticos, aut scandalosos, aut falsos, aut piarum
aurium offensivos, vel simplicium mentium seductivos, et
veritati catholicae obviantes, damnamus, reprobamus,
atque omnino reicimus.

Paul III, Breve 'Pastorale officium' ad archiep. Tolet.,
29 mai 1537
1495 Ad Nostrum siquidem pervenit auditum, quod ...
Carolus (V) Romanorum imperator... ad reprimendos eos,
qui cupiditate aestuantes contra humanum genus
422
inhumanum gerunt animum, publico edicto omnibus sibi

subiectis prohibuit, ut quisquam Occidentales aut
Meridionales Indos in servitutem redigere aut eos bonis
suis privare praesumat. Hos igitur attendentes Indos
ipsos, licet extra gremium Ecclesiae exsistant, non tamen
sua libertate aut rerum suarum dominio privatos vel
privandos esse, cum homines ideoque fidei et salutis
capaces sint, non servitute delendos, sed
praedicationibus et exemplis ad vitam invitandos fore, ac
praeterea Nos talium impiorum tam nefarios ausus
reprimere et ne iniuriis et damnis exasperati ad Christi
fidem amplectendam duriores efficiantur providere
cupientes circumspectioni tuae ... mandamus, quatenus...
universis et singulis uniuscuiusque dignitatis...
exsistentibus sub excommunicationis latae sententiae
poena ... districtius inhibeas, ne praefatos Indos
quomodolibet in servitutem redigere aut eos bonis suis
spoliare quoquomodo praesumant.
Paul III, Const. 'Altitudo divini consilii', 1 juin 1537

1497 Super eorum (Indorum Occidentalium) vero
matrimonium hoc observandum decernimus, ut, qui ante
conversionem plures iuxta eorum mores habebant uxores,
et non recordantur quam primo acceperint, conversi ad
fidem, unam ex illis accipiant, quam voluerint, et cum ea
matrimonium contrahant per verba de praesenti, ut moris
est; qui vero recordantur, quam primo acceperint, aliis
dimissis, eam retineant.
Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio III, 4 février 1546;

Decretum de Symbolo fidei
1500 782 Haec sacrosancta oecumenica et generalis
Tridentina Synodus, in Spiritu Sancto legitime
congregata, in ea praesidentibus eisdem tribus
Apostolicae Sedis legatis, magnitudinem rerum
tractandarum considerans, praesertim earum, quae
423
duobus illis capitibus de exstirpandis haeresibus et

moribus reformandis continentur, quorum causa
praecipue est congregata, ... Symbolum fidei, quo sancta
Romana Ecclesia utitur, tamquam principium illud, in quo
omnes, qui fidem Christi profitentur, necessario
conveniunt, ac fundamentum firmum et unicum, contra
quod portae inferi numquam praevalebunt (cf. Mt 16,18),
totidem verbis, quibus in omnibus ecclesiis legitur,
exprimendum esse censuit. (Sequitur Symbolum 'Nicaeno-
Constantinopolitanum' : DS 150).
Concile de Trente (XIXeme oecum.), Decretum de libris

sacris et
de traditionibus recipendis, 8 avril 1546
1501 783 Sacrosancta oecumenica et generalis Tridentina
Synodus, in Spiritu Sancto legitime congregata, ... hoc sibi
perpetuo ante oculos proponens, ut sublatis erroribus
puritas ipsa Evangelii in Ecclesia conservetur, quod
promissum ante per Prophetas in Scripturis sanctis
Dominus noster Jesus Christus Dei Filius proprio ore
primum promulgavit, deinde per suos Apostolos tamquam
fontem omnis salutaris veritatis et morum disciplinae
'omni creaturae praedicari' (Mc 16.15) jussit;
perspiciensque, hanc veritatem et disciplinam contineri in
libris scriptis et sine scripto traditionibus, quae ab ipsius
Christi ore ab Apostolis acceptae, aut ab ipsis Apostolis
Spiritu Sancto dictante quasi per manus traditae ad nos
usque pervenerunt, orthodoxorum Patrum exempla
secuta, omnes libros tam Veteris quam Novi Testamenti,
cum utriusque Unus Deus sit auctor, nec non traditiones
ipsas, tum ad fidem, tum ad mores pertinentes, tamquam
vel oretenus a Christo, vel a Spiritu Sancto dictatas et
continua successione in Ecclesia catholica conservatas,
pari pietatis affectu ac reverentia suscipit et veneratur.
Sacrorum vero librorum indicem huic decreto
adscribendum censuit, ne cui dubitatio suboriri possit,
424
quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur. Sunt vero

infra scripti.
1502 784 Testamenti Veteris: Quinque Moisis, id est

Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium;
Iosue, Iudicum, Ruth, quatuor Regum, duo Paralipomenon,
Esdrae primus et secundus, qui dicitur Nehemias, Tobias,
Iudith, Esther, Iob, Psalterium Davidicum centum
quinquaginta psalmorum, Parabolae, Ecclesiastes,
Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus, Isaias,
Ieremias cum Baruch, Ezechiel, Daniel, duodecim
Prophetae minores, id est Osea, Ioel, Amos, Abdias,
Ionas, Michaeas, Nahum, Habacuc, Sophonias, Aggaeus,
Zacharias, Malachias; duo Machabaeorum primus et
secundus.
1503 784 Testamenti Novi: Quatuor Evangelia, secundum

Matthaeum, Marcum, Lucam, loannem; Actus
Apostolorum a Luca Evangelista conscripti, quatuordecim
epistolae Pauli Apostoli, ad Romanos, duae ad Corinthios,
ad Galatas, ad Ephesios, ad Philippenses, ad
Colossenses, duae ad Thessalonicenses, duae ad
Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad Hebraeos; Petri
Apostoli duae, Ioannis Apostoli tres, Jacobi Apostoli una,
Judae Apostoli una, et Apocalypsis Joannis Apostoli.
1504 784 Si quis autem libros ipsos integros cum omnibus

suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi
consueverunt et in veteri vulgata latina editione
habentur, pro sacris et canonicis non susceperit, et
traditiones praedictas sciens et prudens contempserit:
anathema sit.
1505 784 Omnes itaque intelligant, quo ordine et via ipsa

Synodus post iactum fidei confessionis fundamentum sit
progressura, et quibus potissimum testimoniis ac
praesidiis in confirmandis dogmatibus et instaurandis in
Ecclesia moribus sit usura.
425
1506 785 Insuper eadem sacrosancta Synodus

considerans, non parum utilitatis accedere posse
Ecclesiae Dei, si ex omnibus latinis editionibus, quae
circumferuntur sacrorum librorum, quaenam pro
authentica habenda sit, innotescat: statuit et declarat, ut
haec ipsa vetus et vulgata editio, quae longo tot
saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis
lectionibus, disputationibus praedicationibus et
expositionibus pro authentica habeatur et quod nemo
illam reicere quovis praetextu audeat vel praesumat (cf.
DS 3825).
1507 786 Praeterea ad coercenda petulantia ingenia

decernit, ut nemo, suae prudentiae innixus, in rebus fidei
et morum, ad aedificationem doctrinae christianae
pertinentium, sacram Scripturam ad suos sensus
contorquens, contra eum sensum, quem tenuit et tenet
sancta mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et
interpretatione Scripturarum sanctarum, aut etiam contra
unanimem consensum Patrum ipsam Scripturam sacram
interpretari audeat, etiamsi hujusmodi interpretationes
nullo umquam tempore in lucem edendae forent...
1508 786 Sed et impressoribus modum in hac parte, ut

par est, imponere volens... statuit, ut posthac sacra
Scriptura, potissimum vero haec ipsa vetus et Vulgata
editio quam emendatissime imprimatur, nullique liceat
imprimere vel imprimi facere quosvis libros de rebus
sacris sine nomine auctoris, neque illos in futurum
vendere aut etiam apud se retinere, nisi primum
examinati probatique fuerint ab Ordinario...
Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio V, 17 juin 1546;

Decretum de peccato originali
426
1510 787 Ut fides nostra catholica, 'sine qua impossibile

est placere Deo' (Hebr 11,6), purgatis erroribus in sua
sinceritate integra et illibata permaneat, et ne populus
christianus 'omni vento doctrinae circumferatur' (Eph 4,
14), cum serpens ille antiquus, humani generis perpetuus
hostis, inter plurima mala, quibus Ecclesia Dei his nostris
temporibus perturbatur, etiam de peccato originali
eiusque remedio non solum nova, sed etiam vetera
dissidia excitaverit: sacrosancta oecumenica et generalis
Tridentina Synodus... iam ad revocandos errantes et
nutantes confirmandos accedere volens, sacrarum
Scripturarum et sanctorum Patrum ac probatissimorum
conciliorum testimonia et ipsius Ecclesiae iudicium et
consensum secuta, haec de ipso peccato originali statuit,
fatetur ac declarat:
1511 788 1. Si quis non confitetur, primum hominem

Adam, cum mandatum Dei in paradiso fuisset
transgressus, statim sanctitatem et iustitiam, in qua
constitutus fuerat, amisisse incurrisseque per offensam
praevaricationis huiusmodi iram et indignationem Dei
atque ideo mortem, quam antea illi comminatus fuerat
Deus, et cum morte captivitatem sub eius potestate, 'qui
mortis' deinde 'habuit imperium' (Hebr 2, 14), hoc est
diaboli, 'totumque Adam per illam praevaricationis
offensam secundum corpus et animam in deterius
commutatum fuisse' (cf. DS 371): anathema sit.
1512 789 2. 'Si quis Adae praevaricationem sibi soli et non

eius propagini asserit nocuisse', acceptam a Deo
sanctitatem et iustitiam, quam perdidit sibi soli et non
nobis etiam eum perdidisse; aut inquinatum illum per
inoboedientiae peccatum 'mortem' et poenas 'corporis
tantum in omne genus humanum transfudisse, non autem
et peccatum, quod mors est animae': an. s. 'cum
contradicat Apostolo dicenti: 'Per unum hominem
peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors et ita
427
in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes

peccaverunt' (Rom 5, 12: cf. DS 372).
1513 790 3. Si quis hoc Adae peccatum, quod origine

unum est et propagatione, non imitatione transfusum
omnibus inest unicuique proprium, vel per humanae
naturae vires, vel per aliud remedium asserit tolli, quam
per meritum unius mediatoris Domini nostri Jesu Christi
(cf DS 1340), qui nos Deo reconciliavit in sanguine suo,
"factus nobis justitia, sanctificatio et redemptio" (Cor1
1.30); aut negat, ipsum Christi Jesu meritum per baptismi
sacramentum, in forma Ecclesiae rite collatum, tam
adultis quam parvulis applicari: an. s. Quia "non est aliud
nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos
salvos fieri" (Act 4.12). Unde illa vox: "Ecce agnus Dei,
ecce qui tollit peccata mundi" (cf Jo 1.29). Et illa:
"Quicumque baptizati estis, Christum induistis" (Gal 3.27).
1514 791 4. "Si quis parvulos recentes ab uteris matrum

baptizandis negat", etiam si fuerint a baptizatis
parentibus orti, "aut dicit, in remissionem quidem
peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere
originalis peccati, quod regenerationis lavacro necesse
sit expiari" ad vitam aeternam consequendam, "unde fit
consequens, ut in eis forma baptismatis in remissionem
peccatorum non vera, sed falsa intelligatur: an. s.
Quoniam non aliter intelligendum est id, quod dicit
Apostolus: 'per unum hominem peccatum intravit in
mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes homines
mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt' (Rom 5.12),
nisi quemadmodum ecclesia catholica ubique diffusa
semper intellexit. Propter hanc enim regulam fidei, ex
traditione Apostolorum, "etiam parvuli, qui nihil
peccatorum in semetipsis adhuc committere potuerunt,
ideo in remissionem peccatorum veraciter baptizantur, ut
in eis regeneratione mundetur, quod generatione
contraxerunt" (cf D.102). "Nisi enim quis renatus fuerit ex
428
aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei"

(Jo 3.5).
1515 792 5. Si quis per Iesu Christi Domini nostri gratiam,

quae in baptismate confertur, reatum originalis peccati
remitti negat, aut etiam asserit non tolli totum id, quod
veram et propriam peccati rationem habet, sed illud dicit
tantum radi aut non imputari : an. s. In renatis enim nihil
odit Deus, quia 'nihil est damnationis iis, qui vere
consepulti sunt cum Christo per baptisma in mortem'
(Rom 6, 4), qui 'non secundum carnem ambulant' (Rom
8,1), sed veterem hominem exuentes et novum, qui
secundum Deum 'creatus est, induentes' (cf: Eph 4,22ss;
Col 3,9s), innocentes, immaculati, puri, innoxii ac Deo
dilecti filii effecti sunt, 'heredes quidem Dei, coheredes
autem Christi' (Rom 8,17), ita ut nihil prorsus eos ab
ingressu caeli remoretur. Manere autem in baptizatis
concupiscentiam vel fomitem, haec sancta Synodus
fatetur et sentit; quae cum ad agonem relicta sit, nocere
non consentientibus et viriliter per Christi Iesu gratiam
repugnantibus non valet. Quin immo 'qui legitime
certaverit, coronabitur' (2 Tim 2,5). Hanc
concupiscentiam, quam aliquando Apostolus 'peccatum'
(cf. Rom 6,12ss; 7,7 14-20) appellat, sancta Synodus
declarat, Ecclesiam catholicam numquam intellexisse,
peccatum appellari, quod vere et proprie in renatis
peccatum sit, sed quia ex peccato est et ad peccatum
inclinat. Si quis autem contrarium senserit: an. s.
1516 792 6. Declarat tamen haec ipsa sancta Synodus,

non esse suae intentionis, comprehendere in hoc decreto,
ubi de peccato originali agitur, beatam et immaculatam
Virginem Mariam Dei genitricem, sed observandas esse
constitutiones felicis recordationis Sixti Papae IV, sub
poenis in eis constitutionibus contentis, quas innovat (DS
1400, 1425s).
429
Conc. (oecum. XIX) de Trente; Sessio VI, 13 janvier 1547;

Decretum de iustificatione
1520 792a Cum hoc tempore, non sine multarum
animarum iactura et gravi ecclesiasticae unitatis
detrimento, erronea quaedam disseminata sit de
iustificatione doctrina: ad laudem et gloriam
omnipotentis Dei, Ecclesiae tranquillitatem et animarum
salutem sacrosancta oecumenica et generalis Tridentina
synodus ... exponere intendit omnibus Christifidelibus
veram sanamque doctrinam ipsius iustificationis, quam
'sol iustitiae' (Mal 4,2) Christus Iesus, 'fidei nostrae auctor
et consummator' (cf. Hebr 12,2), docuit, Apostoli
tradiderunt et catholica Ecclesia Spiritu Sancto
suggerente, perpetuo retinuit; districtius inhibendo, ne
deinceps audeat quisquam aliter credere, praedicare aut
docere, quam praesenti decreto statuitur ac declaratur.
1521 793 Primum declarat sancta Synodus, ad

iustificationis doctrinam probe et sincere intelligendam
oportere, ut unusquisque agnoscat et fateatur, quod, cum
omnes homines in praevaricatione Adae innocentiam
perdidissent (Rom 5, 12; 1 Cor 15, 22; cf. DS 239), 'facti
immundi' (Is 64, 6) et (ut Apostolus inquit) 'natura filii irae'
(Eph 2, 3), quemadmodum in decreto de peccato originali
exposuit, usque adeo 'servi erant peccati' (Rom 6, 20) et
sub potestate diaboli ac mortis, ut non modo gentes per
vim naturae (can. 1), sed ne Iudaei quidem per ipsam
etiam litteram Legis Moysi inde liberari aut surgere
possent, tametsi in eis liberum arbitrium minime
exstinctum (can. 5) esset, viribus licet attenuatum et
inclinatum (cf. DS 378).
1522 794 Cap.2. "De dispensatione et mysterio adventus

Christi" -
Quo factum est, ut caelestis Pater, "Pater misericordiarum
et Deus totius consolationis" (Cor2 1.3), Christum Jesum
(can. 1) Filium suum, et ante Legem et Legis tempore
multis sanctis Patribus declaratum ac promissum (cf Gen
430
49.10-18), cum venit beata illa "plenitudo temporis" (Eph

1.10; Gal 4.4), ad homines miserit, ut et Judaeos, qui sub
Lege erant, redimeret, et "gentes, quae non sectabantur
justitiam, justitiam apprehenderent" (Rom 9.30), atque
omnes "adoptionem filiorum reciperent" (Gal 4.5). Hunc,
"proposuit Deus propitiatorem per fidem in sanguine
ipsius, pro peccatis nostris" (Rom 3.25), "non solum autem
pro nostris, sed etiam pro totius mundi" (Jo1 2.2).
1523 795 Cap.3. "Qui per Christum justificantur" - Verum
etsi ille "pro omnibus mortuus est" (Cor2 5.15), non omnes
tamen mortis ejus beneficium recipiunt, sed ii dumtaxat,
quibus meritum passionis ejus communicatur. Nam sicut
revera homines, nisi ex semine Adae propagati
nascerentur, non nascerentur injusti, cum ea
propagatione per ipsum, dum concipiuntur, propriam
injustitiam contrahant: ita nisi in Christo renascerentur,
numquam justificarentur (can. 2 et 10), cum ea
renascentia per meritum passionis ejus gratia, qua justi
fiunt, illis tribuatur. Pro hoc beneficio Apostolus gratias
nos semper agere hortatur Patri, "qui dignos nos fecit in
partem sortis sanctorum in lumine" (Col 1.12), et eripuit
de potestate tenebrarum, transtulitque in regnum Filii
dilectionis suae, in quo habemus redemptionem et
remissionem peccatorum (Col 1.13s).
1524 796 Cap. 4. Quibus verbis iustificationis impii

descriptio insinuatur, ut sit translatio ab eo statu, in quo
homo nascitur filius primi Adae, in statum gratiae et
'adoptionis filiorum' (Rom 8,15) Dei, per secundum Adam
Iesum Christum Salvatorem nostrum; quae quidem
translatio post Evangelium promulgatum sine lavacro
regenerationis (can. 5 de bapt.) aut eius voto fieri non
potest, sicut scriptum est: 'Nisi quis renatus fuerit ex aqua
et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei' (Jo
3,5).
Cap. 5. "De necessitate praeparationis ad justificationem

in adultis, et unde sit"
431
1525 797 Declarat praeterea, ipsius justificationis

exordium in adultis a Dei per Christum Jesum
praeveniente gratia (can.3) sumendum esse, hoc est, ab
ejus vocatione, qua nullis eorum existentibus meritis
vocantur, ut qui per peccata a Deo aversi erant, per ejus
excitantem atque adjuvantem gratiam ad convertendum
se ad suam ipsorum justificationem, eidem gratiae libere
(can. 4 et 5) assentiendo et cooperando, disponantur, ita
ut, tangente Deo cor hominis per Spiritus Sancti
illuminationem, neque homo ipse nihil omnino agat,
inspirationem illam recipiens, quippe qui illam et abicere
potest, neque tamen sine gratia Dei movere se ad
justitiam coram illo libera sua voluntate possit (can.3).
Unde in sacris Litteris cum dicitur: "Convertimini ad me, et
ego convertar ad vos" (Zach 1.3), libertatis nostrae
admonemur; cum respondemus: "Converte nos, Domine,
ad te, et convertemur" (Lam 5.21), Dei nos gratiam
praeveniri confitemur.
1526 798 Disponuntur autem ad ipsam iustitiam (can. 7 et

9), dum excitati divina gratia et adiuti, fidem 'ex auditu'
(cf. Rom 10, 17) concipientes, libere moventur in Deum,
credentes, vera esse, quae divinitus revelata et promissa
sunt (can. 12-14), atque illud in primis, a Deo iustificari
impium per gratiam eius, 'per redemptionem, quae est in
Christo Iesu' (Rom 3,24), et dum, peccatores se esse
intelligentes, a divinae iustitiae timore, quo utiliter
concutiuntur (can. 8), ad considerandam Dei
misericordiam se convertendo, in spem eriguntur,
fidentes, Deum sibi propter Christum propitium fore,
illumque tamquam omnis iustitiae fontem diligere
incipiunt ac propterea moventur adversus peccata per
odium aliquod et detestationem (can. 9), hoc est, per eam
paenitentiam, quam ante baptismum agi oportet (cf. Act
2, 38); denique dum proponunt suscipere baptismum,
inchoare novam vitam et servare divina mandata.
432
1527 798 De hac dispositione scriptum est: 'Accedentem

ad Deum oportet credere, quia est et quod inquirentibus
se remunerator sit' (Hebr 11, 6), et 'Confide, fili,
remittuntur tibi peccata tua' (Mt 9, 2; Mc 2, 5), et: 'Timor
Domini expellit peccatum' (Eccli 1, 27), et: 'Paenitentiam
agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Iesu
Christi in remissionem peccatorum vestrorum, et
accipietis donum Spiritus Sancti' (Act 2, 38), et: 'Euntes
ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine
Patris et Filii et Spiritus Sancti, docentes eos servare
quaecumque mandavi vobis' (Mt 28, 19 ), denique:
'Praeparate corda vestra Domino' (I Rg 7, 3).
1528 799 Cap.7. "Quid sit justificatio impii, et quae ejus

causae". - Hanc dispositionem seu praeparationem
justificatio ipsa consequitur, quae non est sola
peccatorum remissio (can. 11), sed et sanctificatio et
renovatio interioris hominis per voluntariam susceptionem
gratiae et donorum, unde homo ex injusto fit justus et ex
inimico amicus, ut sit "heres secundum spem vitae
aeternae" (Tit 3.7).
1529 799 Hujus justificationis causae sunt: finalis quidem

gloria Dei et Christi ac vita aeterna; efficiens vero
misericors Deus, qui gratuito abluit et sanctificat (Cor1
6.11) signans et ungens Spiritu promissionis Sancto, qui
est pignus hereditatis nostrae (cf Eph 1.13s); meritoria
autem dilectissimus Unigenitus suus, Dominus noster
Jesus Cristus, qui "cum essemus inimici" (cf Rom 5.10),
"propter nimiam caritatem, qua dilexit nos" (Eph 2.4), sua
sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem
meruit (can. 10), et pro nobis Deo Patri satisfecit;
instrumentalis item sacramentum baptismi, quod est
"sacramentum fidei", sine qua nulli unquam contigit
justificatio. demum unica formalis causa est "Justitia Dei,
non qua ipse justus est, sed qua nos justos facit" (can. 10
et 11), qua videlicet ab eo donati renovamur spiritu
mentis nostrae, et non modo reputamur, sed vere justi
433
nominamur et sumus, justitiam in nobis recipientes

unusquisque suam, secundum mensuram, quam "Spiritus
Sanctus partitur singulis prout vult" (Cor1 12.11), et
secundum propriam cujusque dispositionem et
cooperationem.
1530 800 Quamquam enim nemo possit esse justus, nisi

cui merita passionis Domini nostri Jesu Christi
communicantur, id tamen in hac impii justificatione fit,
dum ejusdem sanctissimae passionis merito per Spiritum
Sanctum caritas Dei diffunditur in cordibus (cf Rom 5.5)
eorum, qui justificantur, atque ipsis inhaeret (can. 11).
Unde in ipsa justificatione cum remissione peccatorum
haec omnia simul infusa accipit homo per Jesum
Christum, cui inseritur: fidem, spem et caritatem.
1531 800 Nam fides, nisi ad eam spes accedat et caritas,

neque unit perfecte cum Christo, neque corporis ejus
vivum membrum efficit. Qua ratione verissime dicitur,
"fidem sine operibus mortuam" (cf Jac 2.17ss) et otiosam
esse (can. 19), et "in Christo Jesu neque circumcisionem
aliquid valere, neque praeputium,sed fidem quae per
caritatem operatur" (Gal 5.6; 6.15). Hanc fidem ante
baptismi sacramentum ex Apostolorum traditione
catechumeni ab Ecclesia petunt, cum petunt "fidem vitam
aeternam praestantem", quam sine spe et caritate fides
praestare non potest. unde et statim verbum Christi
audiunt: "si vis ad vitam igredi, serva mandata" (Mt 19.17;
can. 18-20). Itaque veram et christianma justitiam
accipientes, eam ceu primam stolam (cf Lc 15.22) pro illa,
quam Adam sua inobedientia sibi et nobis perdidit, per
Christum Jesum illis donatam, candidam et immaculatam
jubentur statim renati conservare, ut eam perferant ante
tribunal Domini nostri Jesu Christi et habeant vitam
aeternam.
1532 801 Cum vero Apostolus dicit, justificari hominem "

per fidem " (can.9), et " gratis " (Rom 3.22,24), ea verba in
434
eo sensu intelligenda sunt, quem perpetuus Ecclesiae

catholicae consensus tenuit et expressit, ut scilicet per
fidem ideo justificari dicamur, quia " fides est humanae
salutis initium " Rituale Romanum, Ordo Bapt. n.1
fundamentum et radix omnis justificationis, " sine qua
impossibile est placere Deo " (Heb 11.6) et ad filiorum
ejus consirtium pervenire; gratis autem justificari ideo
dicamur, quia nihil eorum, quae justificationem
praecedunt, sive fides, sive opera, ipsam justificationis
gratiam promeretur; " si enim gratia est, jam non ex
operibus; alioquin (ut idem Apostolus inquit) gratia jam
non est gratia " (Rom 11.6).
1533 802 Cap 9. Quamvis autem necessarium sit credere,

neque remitti, neque remissa umquam fuisse peccata,
nisi gratis divina misericordia propter Christum: nemini
tamen fiduciam et certitudinem remissionis peccatorum
suorum iactanti et in ea sola quiescenti peccata dimitti
vel dimissa esse dicendum est, cum apud haereticos et
schismaticos possit esse, immo nostra tempestate sit et
magna contra Ecclesiam catholicam contentione
praedicetur vana haec et ab omni pietate remota fiducia
(can. 12).
1534 802 Sed neque illud asserendum est, oportere eos,

qui vere iustificati sunt absque ulla omnino dubitatione
apud semetipsos statuere, se esse iustificatos,
neminemque a peccatis absolvi ac iustificari, nisi eum,
qui certo credat, se absolutum et iustificatum esse, atque
hac sola fide absolutionem et iustificationem perfici (can.
14), quasi qui hoc non credit, de Dei promissis deque
mortis et resurrectionis Christi efficacia dubitet. Nam
sicut nemo pius de Dei misericordia, de Christi merito
deque sacramentorum virtute et efficacia dubitare debet:
sic quilibet, dum seipsum suamque propriam infirmitatem
et indispositionem respicit, de sua gratia formidare et
timere potest (can. 13), cum nullus scire valeat
435
certitudine fidei, cui non potest subesse falsum, se

gratiam Dei esse consecutum.
1535 803 Cap 10.

Sic ergo iustificati et 'amici Dei' ac 'domestici' (Io 15, 15;
Eph 2, 19 ) facti, 'euntes de virtute in virtutem' (Ps 83, 8),
'renovantur (ut Apostolus inquit) de die in diem' (2 Cor 4,
16), hoc est, 'mortificando membra carnis' (Col 3, 5) suae
et exhibendo ea arma iustitiae (Rom 6, 13 19) in
sanctificationem per observationem mandatorum Dei et
Ecclesiae: in ipsa iustitia per Christi gratiam accepta,
'cooperante fide bonis operibus' (cf. Iac 2, 22), crescunt
atque magis iustificantur (can. 24 et 32), sicut scriptum
est: 'Qui iustus est, iustificetur adhuc' (Apc 22, 11), et
iterum: 'Ne verearis usque ad mortem iustificari' (Eccli
18,22), et rursus: 'videtis, quoniam ex operibus iustificatur
homo et non ex fide tantum' (Iac 2, 24). Hoc vero iustitiae
incrementum petit sancta Ecclesia, cum orat: 'Da nobis,
Domine, fidei, spei et caritatis augmentum' (Dom. 13 post
Pent., or.).
1536 804 Cap. 11. Nemo autem, quantumvis iustificatus,

liberum se esse ab observatione mandatorum (can. 20)
putare debet; nemo temeraria illa et a Patribus sub
anathemate prohibita voce uti, Dei praecepta homini
iustificato ad observandum esse impossibilia (can. 18 et
22; cf. DS 397). 'Nam Deus impossibilia non iubet, sed
iubendo monet, et facere quod possis, et petere quod non
possis', et adiuvat ut possis; 'cuius mandata gravia non
sunt' (I Jo 5, 3), cuius 'iugum suave est et onus leve' (cf. Mt
11, 30). Qui enim sunt filii Dei, Christum diligunt: qui
autem diligunt eum, (ut ipsemet testatur) servant
sermones eius (Jo 14, 23), quod utique cum divino auxilio
praestare possunt.
1537 804 - Licet enim in hac mortali vita quantumvis sancti

et iusti in levia saltem et quotidiana, quae etiam venialia
436
(can. 23) dicuntur, peccata quandoque cadant, non

propterea desinunt esse iusti. Nam iustorum illa vox est et
humilis et verax: 'Dimitte nobis debita nostra' (Mt 6, 12: cf
DS 229s). Quo fit, ut iusti ipsi eo magis se obligatos ad
ambulandum in via iustitiae sentire debeant, quo 'liberati
iam a peccato, servi autem facti Deo' (cf. Rom 6, 22),
'sobrie et iuste et pie viventes' (Tit 2, 12), proficere
possunt per Christum Iesum, per quem accessum
habuerunt in gratiam istam (Rom 5, 2). Deus namque sua
gratia semel iustificatos 'non deserit, nisi ab eis prius
deseratur'.
1538 804 Itaque nemo sibi in sola fide (can. 9 19 20)

blandiri debet, putans fide sola se heredem esse
constitutum hereditatemque consecuturum, etiamsi
Christo non compatiatur, ut et glorificetur (cf. Rom 8, 17).
Nam et Christus ipse (ut inquit Apostolus), 'cum esset
Filius Dei, didicit ex his, quae passus est, oboedientiam,
et consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi
causa salutis aeternae' (Hebr 5, 8 s). Propterea Apostolus
ipse monet iustificatos dicens: 'Nescitis, quod ii, qui in
stadio currunt, omnes quidem currunt, sed unus accipit
bravium? Sic currite, ut comprehendatis. Ego igitur sic
curro, non quasi in incertum, sic pugno, non quasi aerem
verberans, sed castigo corpus meum et in servitutem
redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus
efficiar' (1 Cor 9, 24 ss). Item princeps Apostolorum
Petrus: 'Satagite, ut per bona opera certam vestram
vocationem et electionem faciatis; haec enim facientes
non peccabitis aliquando' (2 Petr 1, 10).
1539 804 - Unde constat, eos orthodoxae religionis

doctrinae adversari, qui dicunt, iustum in omni bono
opere saltem venialiter peccare (can. 25; cf: DS 1481s),
aut (quod intolerabilius est) poenas aeternas mereri;
atque etiam eos, qui statuunt, in omnibus operibus iustos
peccare, si in illis, suam ipsorum socordiam excitando et
sese ad currendum in stadio cohortando, cum hoc, ut in
437
primis glorificetur Deus, mercedem quoque intuentur

aeternam (can. 26 31), cum scriptum sit: 'Inclinavi cor
meum ad faciendas iustificationes tuas propter
retributionem' (Ps 118, 112), et de Moyse dicat Apostolus,
quod 'aspiciebat in remuneratione(m)' (Hebr 11, 26).
1540 805 Nemo quoque, quamdiu in hac mortalitate

vivitur, de arcano divinae praedestinationis mysterio
usque adeo praesumere debet, ut certo statuat, se
omnino esse in numero praedestinatorum (can. 15), quasi
verum esset, quod iustificatus aut amplius peccare non
possit (can. 23), aut, si peccaverit, certam sibi
resipiscentiam promittere debeat. Nam, nisi ex speciali
revelatione, sciri non potest, quos Deus sibi elegerit (can.
16 ).
1541 806 Similiter de perseverantiae munere (can. 16), de

quo scriptum est: 'Qui perseveraverit usque in finem, hic
salvus erit' (Mt 10, 22; 24, 13 ) (quod quidem aliunde
haberi non potest, nisi ab eo, qui 'potens est eum, qui
stat, statuere' (cf Rom 14, 4), ut perseveranter stet, et
eum, qui cadit, restituere), nemo sibi certi aliquid
absoluta certitudine polliceatur, tametsi in Dei auxilio
firmissimam spem collocare et reponere omnes debent.
Deus enim, nisi ipsi illius gratiae defuerint, sicut coepit
opus bonum, ita perficiet, operans velle et perficere (Phil
2, 13; can. 22 ). Verumtamen qui se existimant stare,
videant, ne cadant (I Cor 10, 12), et cum timore ac
tremore salutem suam operentur (Phil 2, 12), in laboribus,
in vigiliis, in eleemosynis, in orationibus et oblationibus,
in ieiuniis et castitate (cf. 2 Cor 6, 3ss). Formidare enim
debent, scientes, quod in spem (cf. I Petr 1, 3) gloriae et
nondum in gloriam renati sunt, de pugna, quae superest
cum carne, cum mundo, cum diabolo, in qua victores esse
non possunt, nisi cum Dei gratia Apostolo obtemperent
dicenti: 'Debitores sumus non carni, ut secundum carnem
vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini. Si
438
autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis' (Rom 8,

12 s).
1542 1542 Qui vero ab accepta iustificationis gratia per

peccatum exciderunt, rursus iustificari poterunt (can. 29),
cum excitante Deo per paenitentiae sacramentum merito
Christi amissam gratiam recuperare procuraverint. Hic
enim iustificationis modus est lapsi reparatio, quam
'secundam post naufragium deperditae gratiae tabulam'
sancti Patres apte nuncuparunt. Etenim pro iis, qui post
baptismum in peccata labuntur, Christus Iesus
sacramentum instituit paenitentiae, cum dixit: 'Accipite
Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata,
remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt' (Io 20,
22 23).
1543 1543 - Unde docendum est, christiani hominis

paenitentiam post lapsum multo aliam esse a baptismati,
eaque contineri non modo cessationem a peccatis, et
eorum detestationem, aut 'cor contritum et humiliatum'
(Ps 50, 19), verum etiam et eorundem sacramentalem
confessionem, saltem in voto et suo tempore faciendam,
et sacerdotalem absolutionem, itemque satisfactionem
per ieiunium, eleemosynas, orationes et alia pia
spiritualis vitae exercitia, non quidem pro poena aeterna,
quae vel sacramento vel sacramenti voto una cum culpa
remittitur sed pro poena temporali (can. 30), quae (ut
sacrae Litterae docent) non tota semper, ut in baptismo
fit, dimittitur illis, qui gratiae Dei, quam acceperunt,
ingrati Spiritum Sanctum contristaverunt (cf. Eph 4, 30) et
templum Dei violare (cf. 1 Cor 3,17) non sunt veriti. De
qua paenitentia scriptum est: 'Memor esto, unde
excideris, age paenitentiam, et prima opera fac' (Apc 2,
5), et iterum: 'Quae secundum Deum tristitia est,
paenitentiam in salutem stabilem operatur' (2 Cor 7, 10),
et rursus: 'Paenitentiam agite' (Mt 3,2; 4,17), et: 'Facite
fructus dignos paenitentiae' (Mt 3, 8).
439
15. 'Quolibet mortali peccato amitti gratiam, sed non

fidem'
1544 808 Adversus etiam hominum quorumdam callida
ingenia, qui 'per dulces sermones et benedictiones
seducunt corda innocentium' (Rom 16, 18), asserendum
est, non modo infidelitate (can. 27), per quam et ipsa
fides amittitur, sed etiam quocumque alio mortali
peccato, quamvis non amittatur fides (can. 28), acceptam
iustificationis gratiam amitti: divinae legis doctrinam
defendendo, quae a regno Dei non solum infideles
excludit, sed et fideles quoque 'fornicarios, adulteros,
molles, masculorum concubitores, fures, avaros, ebriosos,
maledicos, rapaces' (cf. 1 Cor 6,9s), ceterosque omnes,
qui letalia committunt peccata, a quibus cum divinae
gratiae adiumento abstinere possunt et pro quibus a
Christi gratia separantur (can. 27).
16. 'De fructu iustificationis, hoc est, de merito bonorum

operum, deque ipsius meriti ratione'
1545 809 Hac igitur ratione iustificatis hominibus, sive
acceptam gratiam perpetuo conservaverint, sive amissam
recuperaverint, proponenda sunt Apostoli verba:
Abundate in omni opere bono, 'scientes, quod labor
vester non est inanis in Domino' (1 Cor 15, 58); 'non enim
iniustus est Deus, ut obliviscatur operis vestri et
dilectionis, quam ostenditis in nomine ipsius' (Hebr 6, 10),
et: 'Nolite amittere confidentiam vestram, quae magnam
habet remunerationem' (Hebr 10, 35). Atque ideo bene
operantibus 'usque in finem' (Mt 10, 22) et in Deo
sperantibus proponenda est vita aeterna, et tamquam
gratia filiis Dei per Christum Iesum misericorditer
promissa, et 'tamquam merces' ex ipsius Dei promissione
bonis ipsorum operibus et meritis fideliter reddenda (can.
26 et 32). Haec est enim illa corona iustitiae, quam post
suum certamen et cursum repositam sibi esse aiebat
Apostolus, a iusto iudice sibi reddendam, non solum
440
autem sibi, sed et omnibus qui diligunt adventum eius (2

Tim 4, 7s).
1546 809 Cum enim ille ipse Christus Iesus tamquam

'caput in membra' (Eph 4, 15 ) et tamquam 'vitis in
palmites' (Jo 15, 5) in ipsos iustificatos iugiter virtutem
influat, quae virtus bona eorum opera semper antecedit,
comitatur et subsequitur, et sine qua nullo pacto Deo
grata et meritoria esse possent (can. 2): nihil ipsis
iustificatis amplius deesse credendum est, quominus
plene illis quidem operibus, quae in Deo sunt facta,
divinae legi pro huius vitae statu satisfecisse, et vitam
aeternam suo etiam tempore (si tamen in gratia
decesserint (Apc 14, 13)) consequendam vere
promeruisse censeantur (can. 32), cum Christus Salvator
noster dicat: Si quis biberit ex aqua, quam ego dabo ei,
non sitiet in aeternum, sed fiet in eo fons aquae salientis
in vitam aeternam (Jo 4, 14).
1547 809 Ita neque propria nostra iustitia tamquam ex

nobis propria statuitur, neque ignoratur aut repudiatur
iustitia Dei (Rom 10, 3); quae enim iustitia nostra dicitur,
quia per eam nobis inhaerentem iustificamur (can. 10 et
11), illa eadem Dei est, quia a Deo nobis infunditur per
Christi meritum.
1548 810 Neque vero illud omittendum est, quod, licet

bonis operibus in sacris Litteris usque adeo tribuatur, ut
etiam qui uni ex minimis suis potum aquae frigidae
dederit, promittat Christus, eum non esse sua mercede
cariturum (Mt 10,42), et Aposto)us testetur, id quod in
praesenti est momentaneum et leve tribulationis nostrae,
supra modum in sublimitate aeternum gloriae pondus
operari in nobis (2 Cor 4,17): absit tamen, ut christianus
homo in se ipso vel confidat vel glorietur et non in Domino
(cf. 1 Cor 1,31; 2 Cor 10,17), cuius tanta est erga omnes
homines bonitas, ut eorum velit esse merita (can. 32 ),
quae sunt ipsius dona (DS 248).
441
1549 810 Et quia 'in multis offendimus omnes' (Iac 3, 2;

can. 23 ), unusquisque sicut misericordiam et bonitatem,
ita severitatem et iudicium ante oculos habere debet,
neque se ipsum aliquis, etiam si nihil sibi conscius fuerit,
iudicare, quoniam omnis hominum vita non humano
iudicio examinanda et iudicanda est, sed Dei, qui
'illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit
consilia cordium, et tunc laus erit unicuique a Deo' (l Cor
4, 4s), qui, ut scriptum est, reddet unicuique secundum
opera sua (Rom 2, 6).
1550 810 Post hanc catholicam de iustificatione

doctrinam (can. 33), quam nisi quisque fideliter
firmiterque receperit, iustificari non poterit, placuit
sanctae Synodo hos canones subiungere, ut omnes sciant,
non solum quid tenere et sequi, sed etiam quid vitare et
fugere debeant.

Canones de iustificatione
1551 811 Can. 1. Si quis dixerit, hominem suis operibus,
quae vel per humanae naturae vires, vel per Legis
doctrinam fiant, absque divina per Christum Jesum gratia
posse iustificari coram Deo: anathema sit (cf. DS 1521).
1552 812 Can. 2. Si quis dixerit, ad hoc solum divinam

gratiam per Christum Jesum dari, ut facilius homo iuste
vivere ac vitam aeternam promereri possit, quasi per
liberum arbitrium sine gratia utrumque, sed aegre tamen
et difficulter possit: an. s. (cf: DS 1524s).
442
1553 813 Can. 3. Si quis dixerit, sine praeveniente Spiritus

Sancti inspiratione atque eius adiutorio hominem
credere, sperare et diligere aut paenitere posse, sicut
oportet, ut ei iustificationis gratia conferatur: an. s. (DS
1525).
1554 814 Can. 4. Si quis dixerit, liberum hominis arbitrium

a Deo motum et excitatum nihil cooperari assentiendo
Deo excitanti atque vocanti, quo ad obtinendam
iustificationis gratiam se disponat ac praeparet, neque
posse dissentire, si velit, sed velut inanime quoddam nihil
omnino agere mereque passive se habere: an. s. (cf. DS
1525).
1555 815 Can. 5. Si quis liberum hominis arbitrium post

Adae peccatum amissum et exstinctum esse dixerit, aut
rem esse de solo titulo, immo titulum sine re, figmentum
denique a satana invectum in Ecclesiam: an. s. DS 1521
1525 1486).
1556 816 Can. 6. Si quis dixerit, non esse in potestate

hominis vias suas malas facere, sed mala opera ita ut
bona Deum operari, non permissive solum, sed etiam
proprie et per se, adeo ut sit proprium eius opus non
minus proditio Judae quam vocatio Pauli: an. s.
1557 817 Can. 7. Si quis dixerit, opera omnia, quae ante

iustificationem fiunt, quacumque ratione facta sint, vere
esse peccata vel odium Dei mereri, aut quanto
vehementius quis nititur se disponere ad gratiam, tanto
eum gravius peccare: an. s. (cf. DS 1526).
1558 818 Can. 8. Si quis dixerit, gehennae metum, per

quem ad misericordiam Dei de peccatis dolendo
confugimus vel a peccando abstinemus, peccatum esse
aut peccatores peiores facere: an. s. (cf. DS 1526 1456).
443
1559 819 Can. 9. Si quis dixerit, sola fide impium

iustificari, ita ut intelligat, nihil aliud requiri, quo ad
iustificationis gratiam consequendam cooperetur, et nulla
ex parte necesse esse, eum suae voluntatis motu
praeparari atque disponi: an. s. (cf. DS 1532 1538 1465
1460 s).
1560 820 Can. 10. Si quis dixerit, homines sine Christi

justitia, per quam nobis meruit, justificari, aut per eam
ipsam formaliter justos esse: an. s.
1561 821 Can. 11. Si quis dixerit, homines iustificari vel

sola imputatione iustitiae Christi, vel sola peccatorum
remissione, exclusa gratia et caritate, quae in cordibus
eorum per Spiritum Sanctum diffundatur atque illis
inhaereat, aut etiam gratiam, qua iustificamur, esse
tantum favorem Dei: an. s. (cf. DS 1528ss 1545s).
1562 822 Can. 12. Si quis dixerit, fidem iustificantem nihil

aliud esse quam fiduciam divinae misericordiae peccata
remittentis propter Christum, vel eam fiduciam solam
esse, qua iustificamur: an. s. (cf. DS 1533s).
1563 823 Can. 13. Si quis dixerit, omni homini ad

remissionem peccatorum assequendam necessarium
esse, ut credat certo et absque ulla haesitatione propriae
infirmitatis et indispositionis, peccata sibi esse remissa:
an. s. (cf. DS 1533s 1460ss ).
1564 824 Can. 14. Si quis dixerit, hominem a peccatis

absolvi ac iustificari ex eo, quod se absolvi ac iustificari
certo credat, aut neminem vere esse iustificatum, nisi qui
credit se esse iustificatum, et hac sola fide absolutionem
et iustificationem perfici an. s. (cf. DS 1533s 1460ss).
1565 825 Can. 15. Si quis dixerit, hominem renatum et

iustificatum teneri ex fide ad credendum, se certo esse in
numero praedestinatorum: an. s. (cf. DS 1540 ).
444
1566 826 Can. 16. Si quis magnum illud usque in finem

perseverantiae donum se certo habiturum absoluta et
infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex speciali
revelatione didicerit: an. s. (cf. DS 1540s).
1567 827 Can. 17. Si quis iustificationis gratiam non nisi

praedestinatis ad vitam contingere dixerit, reliquos vero
omnes, qui vocantur, vocari quidem, sed gratiam non
accipere, utpote divina potestate praedestinatos ad
malum: an. s.
1568 828 Can. 18. Si quis dixerit, Dei praecepta homini

etiam iustificato et sub gratia constituto esse ad
observandum impossibilia: an. s. (cf. DS 1536 ).
1569 829 Can 19. Si quis dixerit, nihil praeceptum esse in

Evangelio praeter fidem, cetera esse indifferentia, neque
praecepta, neque prohibita, sed libera, aut decem
praecepta nihil pertinere ad Christianos: an. s. (cf. DS
1536s).
1570 830 Can. 20. Si quis hominem iustificatum et

quantumlibet perfectum dixerit non teneri ad
observantiam mandatorum Dei et Ecclesiae, sed tantunt
ad credendum, quasi vero Evangelium sit nuda et
absoluta promissio vitae aeternae, sine condicione
observationis mandatorum: an. s. (cf. DS 1536s).
1571 831 Can. 21. Si quis dixerit, Christum Iesum a Deo

hominibus datum fuisse ut redemptorem, cui fidant, non
etiam ut legislatorem, cui obediant: an. s.
1572 832 Can. 22. Si quis dixerit, iustificatum vel sine

speciali auxilio Dei in accepta iustitia perseverare posse,
vel cum eo non posse: an. s. (cf. DS 1541).
445
1573 833 Can. 23. Si quis hominem semel iustificatum

dixerit amplius peccare non posse, neque gratiam
amittere, atque ideo eum, qui labitur et peccat, numquam
vere fuisse iustificatum; aut contra, posse in tota vita
peccata omnia etiam venialia vitare, nisi ex speciali Dei
privilegio, quemadmodum de beata Virgine tenet
Ecclesia: an. s. (cf. DS 1537 1549).
1574 834 Can. 24. Si quis dixerit, iustitiam acceptam non

conservari atque etiam non augeri coram Deo per bona
opera, sed opera ipsa fructus solummodo et signa esse
iustificationis adeptae non etiam ipsius augendae
causam: an. s. (cf. DS 1535).
1575 835 Can. 25. Si quis in quolibet bono opere iustum

saltem venialiter peccare dixerit, aut (quod intolerabilius
est) mortaliter, atque ideo poenas aeternas mereri,
tantumque ob id non damnari, quia Deus ea opera non
imputet ad damnationem: an. s. (Cf. DS 1539 1481s).
1576 836 Can. 26. Si quis dixerit, justos non debere pro
bonis operibus, quae in Deo fuerint facta, exspectare et
sperare aeternam retributionem a Deo per ejus
misericordiam et Jesu Christi meritum, si bene agendo et
divina mandata custodiendo usque in finem
perseveraverint: an. s.
1577 837 Can. 27. Si quis dixerit, nullum esse mortale

peccatum nisi infidelitatis, aut nullo alio quantumvis gravi
et enormi praeterquam infidelitatis peccato semel
acceptam gratiam amitti: an. s. (cf. DS 1544).
1578 838 Can. 28. Si quis dixerit, amissa per peccatum

gratia simul et fidem semper amitti, aut fidem, quae
remanet, non esse veram fidem, licet non sit viva, aut
eum, qui fidem sine caritate habet, non esse Christianum:
an. s. (cf. DS 1544).
446
1579 839 Can. 29. Si quis dixerit, eum, qui post baptismum
lapsus est, non posse per Dei gratiam resurgere; aut
posse quidem, sed sola fide, amissam iustitiam
recuperare sine sacramento paenitentiae, prout sancta
Romana et universalis Ecclesia, a Christo Domino et eius
Apostolis edocta, hucusque professa est, servavit et
docuit: an. s. (cf. DS 1542s).
1580 840 Can. 30. Si quis post acceptam iustificationis

gratiam cuilibet peccatori paenitenti ita culpam remitti et
reatum aeternae poenae deleri dixerit, ut nullus
remaneat reatus poenae temporalis, exsolvendae vel in
hoc saeculo vel in futuro in purgatorio, antequam ad
regna caelorum aditus patere possit: an. s. (cf. DS 1543).
1581 841 Can. 31 Si quis dixerit, iustificatum peccare,

dum intuitu aeternae mercedis bene operatur: an. s. (cf.
DS 1539).
1582 842 Can. 32. Si quis dixerit, hominis justificati bona

opera ita esse dona Dei, ut non sint etiam bona ipsius
justificati merita, aut ipsum justificatum bonis operibus,
quae ab eo per Dei gratiam et Jesu Christi meritum (cujus
vivum membrum est) fiunt, non vere mereri augmentum
gratiae, vitam aeternam et ipsius vitae aeternae (si
tamen in gratia decesserit) consecutionem, atque etiam
gloriae augmentum: an. s.
1583 843 Can. 33. Si quis dixerit, per hanc doctrinam

catholicam de iustificatione, a sancta Synodo hoc
praesenti decreto expressam, aliqua ex parte gloriae Dei
vel meritis Iesu Christi Domini nostri derogari, et non
potius veritatem fidei nostrae, Dei denique ac Christi Iesu
gloriam illustrari: an. s.
Concile de Trente (XIXeme oecuménique), Session VII, 3

mars
447
C1547,
Décret De Sacramentis
1600 843a Ad consummationem salutaris de justificatione
doctrinae, quae in praecedenti proxima sessione uno
omnium patrum consensu promulgata fuit, consentaneum
visum est, de sanctissimis Ecclesiae sacramentis agere,
per quae omnis vera justitia vel incipit, vel coepta
augetur, vel amissa reparatur. Propterea sacrosancta
oecumenica et generalis Tridentina Synodus... ad errores
eliminandos, et extirpandas haereses, quae circa ipsa
sanctissima sacramenta hac nostra tempestate, tum de
damnatis olim a Patribus nostris haeresibus
suscitatae,tum etiam de novo adinventae sunt, quae
cathiolicae Ecclesiae puritati et animarum saluti
magnopere officiunt: sanctarum Scrioturarum doctrinae,
apostolicis traditionibus atque aliorum conciliorum et
Patrum consensui inhaerendo, hos praesentes canones
statuendos et decernendos censuit, reliquuos, qui
supersunt ad coepti operis perfectionem, deinceps
(divino Spiritu adjuvante) editura.
1601 844 Can. 1. Si quis dixerit, sacramenta novae Legis

non fuisse omnia a Jesu Christo Domino nostro instituta,
aut esse plura vel pauciora, quam septem, videlicet
baptismum, confirmationem, Eucharistiam, paenitentiam,
extremam unctionem, ordinem et matrimonium, aut etiam
aliquod horum septem non esse vere et proprie
sacramentum: anathema sit.
1602 845 Can. 2. Si quis dixerit, ea ipsa novae Legis

sacramenta a sacramentis antiquae Legis non differre,
nisi quia caeremoniae sunt aliae et alii ritus externi: an. s.
1603 846 Can. 3. Si quis dixerit, haec septem sacramenta

ita esse inter se paria, ut nulla ratione aliud sit alio
dignius: an. s.
448

non esse ad salutem necessaria, sed superflua, et sine eis
aut eorum voto per solam fidem homines a Deo gratiam
iustificationis adipisci, licet omnia singulis necessaria non
sint: an. s.
1605 848 Can. 5. Si quis dixerit, haec sacramenta propter

solam fidem nutriendam instituta fuisse: an. s.

non continere gratiam, quam significant, aut gratiam
ipsam non ponentibus obicem non conferre (cf. DS 1451),
quasi signa tantum externa sint acceptae per fidem
gratiae vel iustitiae, et notae quaedam christianae
professionis, quibus apud homines discernuntur fideles ab
infidelibus: an. s.
1607 850 Can. 7. Si quis dixerit, non dari gratiam per

huiusmodi sacramenta semper et omnibus, quantum est
ex parte Dei, etiamsi rite ea suscipiant, sed aliquando et
aliquibus: an. s.
1608 851 Can. 8. Si quis dixerit, per ipsa novae Legis

sacramenta ex opere operato non conferri gratiam, sed
solam fidem divinae promissionis ad gratiam
consequendam sufficere: an. s.
1609 852 Can. 9. Si quis dixerit, in tribus sacramentis,

baptismo scilicet, confirmatione et ordine, non imprimi
characterem in anima, hoc est signum quoddam
spirituale et indelebile, unde ea iterari non possunt: an. s.
1610 853 Can. 10. Si quis dixerit, Christianos omnes in

verbo et omnibus sacramentis administrandis habere
potestatem: an. s.
1611 854 Can. 11. Si quis dixerit, in ministris, dum

sacramenta conficiunt et conferunt, non requiri
449
intentionem, saltem faciendi quod facit Ecclesia: an. s.

(cf. DS 1262).
1612 855 Can. 12. Si quis dixerit, ministrum in peccato

mortali exsistentem, modo omnia essentialia, quae ad
sacramentum conficiendum aut conferendum pertinent,
servaverit, non conficere aut conferre sacramentum : an.
s. (cf: DS 1154).
1613 856 Can. 13. Si quis dixerit, receptos et approbatos

Ecclesiae catholicae ritus in sollemni sacramentorum
administratione adhiberi consuetos aut contemni, aut sine
peccato a ministris pro libito omitti, aut in novos alios per
quemcumque ecclesiarurn pastorem mutari posse: an. s.
Canones De sacramento baptismi

1614 857 Can. 1. Si quis dixerit, baptismum Ioannis
habuisse eandem vim cum baptismo Christi: an. s.
1615 858 Can. 2. Si quis dixerit, aquam veram et

naturalem non esse de necessitate baptismi, atque ideo
verba illa Domini nostri Iesu Christi: 'Nisi quis renatus
fuerit ex aqua et Spiritu Sancto' (Jo 3, 5) ad metaphoram
aliquam detorserit: an. s.
1616 859 Can 3 Si quis dixerit, in Ecclesia Romana (quae

omnium ecclesiarum mAter est et magistra) non esse
veram de baptismi sacramento doctrinam : an. s.3
1617 860 Can 4. Si quis dixerit, baptismum, qui etiam

datur ab haereticis in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti, cum intentione faciendi quod facit Ecclesia, non
esse verum baptismum: an. s.
1618 861 Can. 5. Si quis dixerit, baptismum liberum esse,

hoc est non necessarium ad salutem : an. s. (cf. DS 1524)
450
1619 862 Can 6. Si quis dixerit, baptizatum non posse,

etiamsi velit, gratiam amittere, quantumcumque peccet,
nisi nolit credere: an. s. (cf: DS 1544).
1620 863 Can. 7. Si quis dixerit, baptizatos per baptismum

ipsum solius tantum fidei debitores fieri, non autem
universae legis Christi servandae: an. s.
1621 864 Can. 8. Si quis dixerit, baptizatos liberos esse ab

omnibus sanctae Ecclesiae praeceptis, quae vel scripta
vel tradita sunt, ita ut ea observare non teneantur, nisi se
sua sponte illis summittere voluerint: an. s.
1622 865 Can. 9. Si quis dixerit, ita revocandos esse

homines ad baptismi suscepti memoriam, ut vota omnia,
quae post baptismum fiunt, vi promissionis in baptismo
ipso iam factae irrita esse intelligant, quasi per ea et
fidei, quam professi sunt, detrahatur, et ipsi baptismo: an.
s.
1623 866 Can. 10. Si quis dixerit, peccata omnia, quae

post baptismum fiunt, sola recordatione et fide suscepti
baptismi vel dimitti vel venialia fieri: an. s.
1624 867 Can 11. Si quis dixerit, verum et rite collatum

baptismum iterandum esse illi, qui apud infideles fidem
Christi negaverit, cum ad paenitentiam convertitur: an. s.
1625 868 Can. 12. Si quis dixerit, neminem esse

baptizandum nisi ea aetate qua Christus baptizatus est,
vel in ipso mortis articulo: an. s.
1626 869 Can. 13. Si quis dixerit, parvulos eo, quod actum
credendi non habent, suscepto baptismo inter fideles
computandos non esse, ac propterea, cum ad annos
discretionis pervenerint, esse rebaptizandos, aut
praestare omitti eorum baptisma, quam eos non actu
proprio credentes baptizari in sola fide Ecclesiae: an. s.
451
1627 870 Can. 14. Si quis dixerit, huiusmodi parvulos

baptizatos, cum adoleverint, interrogandos esse, an
ratum habere velint, quod patrini eorum nomine, dum
baptizarentur, polliciti sunt, et ubi se nolle responderint,
suo esse arbitrio relinquendos nec alia interim poena ad
christianam vitam cogendos, nisi ut ab Eucharistiae
aliorumque sacramentorum perceptione arceantur, donec
resipiscant: an. s.
Canones De sacramento confirmationis

1628 871 Can. 1. Si quis dixerit, confirmationem
baptizatorum otiosam caeremoniam esse et non potius
verum et proprium sacramentum, aut olim nihil aliud
fuisse, quam catechesim quandam, qua adolescentiae
proximi fidei suae rationem coram Ecclesia exponebant:
an. s.
1629 872 Can. 2. Si quis dixerit, iniurios esse Spiritui

Sancto eos, qui sacro confirmationis chrismati virtutem
aliquam tribuunt: an. s.
1630 873 Can. 3. Si quis dixerit, sanctae confirmationis

ordinarium ministrum non esse solum episcopum, sed
quemvis simplicem sacerdotem: an. s.
Sessio XIII, 11 octobre 1551; Decretum de ss. Eucharistia

1635 873a Sacrosancta oecumenica et generalis
Tridentina Synodus..., etsi in eum finem non absque
peculiari Spiritus Sancti ductu et gubernatione
convenerit, ut veram et antiquam de fide et sacramentis
doctrinam exponeret, et ut haeresibus omnibus et aliis
gravissimis incommodis, quibus Dei Ecclesia misere nunc
exagitatur et in multas ac varias partes scinditur,
remedium afferret, hoc praesertim iam inde a principio in
votis habuit, ut stirpitus convelleret zizania exsecrabilium
452
errorum et schismatum quae inimicus homo his nostris

calamitosis temporibus in doctrina fidei, usu et cultu
sacrosanctae Eucharistiae superseminavit, quam alioqui
Salvator noster in Ecclesia sua tamquam symbolum
reliquit eius unitatis et caritatis, qua Christianos omnes
inter se coniunctos et copulatos esse voluit. Itaque eadem
sacrosancta synodus, sanam et sinceram illam de
venerabili hoc et divino Eucharistiae sacramento
doctrinam tradens, quam semper catholica Ecclesia ab
ipso Iesu Christo Domino nostro et eius Apostolis erudita,
atque a Spiritu Sancto illi 'omnem veritatem in dies
suggerente' (cf. Jo 14, 26) edocta retinuit et ad finem
usque saeculi conservabit, omnibus Christi fidelibus
interdicit, ne posthac de sanctissima Eucharistia aliter
credere, docere aut praedicare audeant, quam ut est hoc
praesenti decreto explicatum atque definitum.
1636 874 Principio docet sancta Synodus et aperte ac

simpliciter profitetur, in almo sanctae Eucharistiae
sacramento post panis et vini consecrationem Dominum
nostrum lesum Christum verum Deum atque hominem
vere, realiter ac substantialiter (can. I ) sub specie
illarum rerum sensibilium contineri. Neque enim haec
inter se pugnant, ut ipse Salvator noster semper ad
dextram Patris in caelis assideat iuxta modum exsistendi
naturalem, et ut multis nihilominus aliis in locis
sacramentaliter praesens sua substantia nobis adsit, ea
exsistendi ratlone quam etsi verbis exprimere vix
possumus possibilem tamen esse Deo, cogitatione per
fidem illustrata assequi possumus et constantissime
credere debemus.
1637 874 Ita enim maiores nostri omnes, quotquot in vera

Christi Ecclesia I fuerunt, qui de sanctissimo hoc
sacramento disseruerunt, apertissime professi sunt, hoc
tam admirabile sacramentum in ultima Coena
Redemptorem nostrum instituisse, cum post panis vinique
benedictionem se suum ipsius corpus illis praebere ac
453
suum sanguinem disertis ac perspicuis verbis testatus est;

quae verba a sanctis Evangelistis commemorata (Mt 26,
26 ss; Mc 14, 22 ss; Lc 22, 19 s), et a divo Paulo postea
repetita 11 Cor 11, 23ss), cum propriam illam et
apertissimam significationem prae se ferant, secundum
quam a Patribus intellecta sunt, indignissimum sane
hagitium est, ea a quibusdam contentiosis et pravis
hominibus ad fictitios et imaginarios tropos, quibus
veritas carnis et sanguinis Christi negatur, contra
universum Ecclesiae sensum detorqueri, quae, tamquam
columna et firmamentum veritatis (I Tim 3, 15), haec ab
impiis hominibus excogitata commenta velut satanica
detestata est, grato semper et memori animo
praestantissimum hoc Christi beneficium agnoscens.
1638 875 Ergo Salvator noster, discessurus ex hoc mundo

ad Patrem, sacramentum hoc instituit, in quo divitias
divini sui erga homines amoris velut effudit, 'memoriam
faciens mirabilium suorum' (Ps 110, 4) et in illius
sumptione colere nos 'sui memoriam' (1 Cor 11, 24)
praecepit suamque 'annuntiare mortem, donec ipse ad
iudicandum mundum veniat' (cf. 1 Cor 11, 26). Sumi autem
voluit sacramentum hoc tamquam spiritualem animarum
cibum (Mt 26, 26), quo alantur et confortentur (can. 5)
viventes vita illius, qui dixit: 'Qui manducat me, et ipse
vivet propter me' (Io 6, 58), et tamquam antidotum, quo
liberemur a culpis quotidianis et a peccatis mortalibus
praeservemur. Pignus praeterea id esse voluit futurae
nostrae gloriae et perpetuae felicitatis, adeoque
symbolum unius illius corporis, cuius ipse caput (1 Cor 11,
3; Eph 5, 23) exsistit, cuique nos, tamquam membra,
arctissima fidei, spei et caritatis conexione adstrictos
esse voluit, ut 'idipsum omnes diceremus, nec essent in
nobis schismata' (cf. 1 Cor 1, 10).
3. 'De excellentia ss. Eucharistiae super reliqua

sacramenta
454
1639 876 Commune hoc quidem est sanctissimae

Eucharistiae cum ceteris sacramentis, 'symbolum esse rei
sacrae et invisibilis gratiae formam visibilem'; verum illud
in ea excellens et singulare reperitur, quod reliqua
sacramenta tunc primum sanctificandi vim habent, cum
quis illis utitur: at in Eucharistia ipse sanctitatis auctor
ante usum est (can. 4).
1640 876 Nondum enim Eucharistiam de manu Domini

Apostoli susceperant (Mt 26, 26; Mc 14, 22), cum vere
tamen ipse affirmaret corpus suum esse, quod praebebat;
et semper haec fides in Ecclesia Dei fuit, statim post
consecrationem verum Domini nostri corpus verumque
eius sanguinem sub panis et vini specie una cum ipsius
anima et divinitate exsistere: sed corpus quidem sub
specie panis et sanguinem sub vini specie ex vi verborum,
ipsum autem corpus sub specie vini et sanguinem sub
specie panis animamque sub utraque, vi naturalis illius
conexionis et concomitantiae, qua partes Christi Domini,
qui iam ex mortuis resurrexit non amplius moriturus (Rom
6, 9), inter se copulantur, divinitatem porro propter
admirabilem illam eius cum corpore et anima
hypostaticam unionem (can. 1 et 3).
1641 876 - Quapropter verissimum est, tantundem sub

alterutra specie atque sub utraque contineri. Totus enim
et integer Christus sub panis specie et sub quavis ipsius
speciei parte, totus item sub vini specie et sub eius
partibus exsistit (can. 3).
1642 877 Quoniam autem Christus redemptor noster

corpus suum id, quod sub specie panis offerebat (cf Mt
26.26ss; Mc 14.22ss; Lc 22.19s; 1 Co 11.24ss), vere esse
dixit, ideo persuasum semper in Ecclesia Dei fuit, idque
nunc denuo sancta haec Synodus declarat: per
consecrationem panis et vini conversionem fieri totius
substantiae panis in substantiam corporis Christi Domini
455
nostri, et totius substantiae vini in substantiam sanguinis

ejus. quae conversio convenienter et proprie a sancta
catholica Ecclesia transsubstantiatio est appellata
(can.2).
1643 878 Nullis itaque dubitandi locus relinquitur, quin

omnes Christi fideles pro more in catholica Ecclesia
semper recepto latriae cultum, qui vero Deo debetur, huic
sanctissimo sacramento in veneratione exhibeant (can.6).
Neque enim ideo minus est adorandum, quod fuerit a
Christo Domino, ut sumatur (cf Mt 26.26ss), institutum.
Nam illum eundem Deum praesentem in eo adesse
credimus, quem Pater aeternus introducens in orbem
terrarum dicit: "Et adorent eum omnes Angeli Dei" (Heb
1.6; ex Ps 96.7), quem Magi procidentes adoraverunt (cf
Mt 2.11), quem denique in Galilea ab Apostolis adoratum
fuisse Scriptura testatur (cf Mt 28.17).
1644 878 Declarat praeterea sancta Synodus, pie et

religiose admodum in Dei Ecclesiam inductum fuisse hunc
morem, ut singulis annis peculiari quodam et festo die
praecelsum hoc et venerabile sacreamentum singulari
veneratione ac solemnitate celebraretur, utque in
processionibus reverenter et honorifice illud per vias et
loca publica circumferetur. Aequiisimum est enim, sacros
aliquos statutos esse dies, cum Christiani omnes singulari
ac rara quadam significatione gratos et memores
testentur animos erga communem Dominum et
Redemptorem pro tam ineffabili et plane divino beneficio,
quo mortis ejus victoria et triumphus repraesentatur.
Atque sic quidem oportuit victricem veritatem de
mendacio et haeresi triumphum agere, ut eius adversarii,
in conspectu tanti splendoris et in tanta universae
Ecclesiae laetitia positi, vel debilitati et fracti tabescant,
vel pudore affecti et confusi aliquando resipiscant.
1645 879 Consuetudo asservandi in sacrario sanctam

Eucharistiam adeo antiqua est, ut eam saeculum etiam
456
Nicaeni Concilii agnoverit. Porro deferri ipsam sacram

Eucharistiam ad infirmos, et in hunc usum diligenter in
ecclesiis conservari, praeterquam quod cum summa
aequitate et ratione conjunctum est, tum multis in
conciliis praeceptum invenitur, et vetustissimo catholicae
Ecclesiae more est observatum. Quare sancta haec
Synodus retinendum omnino salutarem hunc et
necessarium morem statuit(can.7).
Cap. 7. 'De praeparatione, quae adhibenda est, ut digne

quis s. Eucharistiam percipiat'
1646 880 Si non decet ad sacras ullas functiones

quempiam accedere nisi sancte, certe, quo magis
sanctitas et divinitas caelestis huius sacramenti viro
christiano comperta est, eo diligentius cavere ille debet,
ne absque magna reverentia et sanctitate (can. 11) ad id
percipiendum accedat, praesertim cum illa plena
formidinis verba apud Apostolum legamus: 'Qui manducat
et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit, non
diiudicans corpus Domini' (1 Cor 11, 29 ). Quare
communicare volenti revocandum est in memoriam eius
praeceptum: 'Probet autem seipsum homo' (1 Cor 11, 28).
1647 880 Ecclesiastica autem consuetudo declarat, eam

probationem necessariam esse, ut nullus sibi conscius
peccati mortalis, quamtumvis sibi contritus videatur,
absque praemissa sacramentali confessione ad sacram
Eucharistiam accedere debeat. Quod a Christianis
omnibus, etiam ab iis sacerdotibus, quibus ex officio
incubuerit celebrare, haec sancta Synodus perpetuo
servandum esse decrevit, modo non desit illis copia
confessoris. Quod si necessitate urgente sacerdos absque
praevia confessione celebraverit, quam primum (cf. DS
2058) confiteatur.
1648 881 Quoad usum autem recte et sapienter patres

nostri tres rationes hoc sanctum sacramentum accipiendi
457
distinxerunt. Quosdam enim docuerunt sacramentaliter

dumtaxat id sumere, ut peccatores; alios tantum
spiritualiter, illos nimirum, qui voto propositum illum
caelestem panem edentes, fide viva, "quae per
dilectionem operatur" (Gal 5.6), fructum ejus et utilitatem
sentiunt; tertios porro sacramentaliter simul et
spiritualiter (can.8); ii autem sunt, qui ita se prius probant
et instruunt, ut "vestem nuptialem induti" (cf Mt 22.11ss)
ad divinam hanc mensam accedant. In sacramentali
autem sumptione semper in Ecclesia Dei mos fuit, ut laici
a sacerdotibus communionem acciperent, sacerdotes
autem celebrantes se ipsos communicarent (can.10); qui
mos tamquam ex traditione apostolica descendens jure
ac merito retineri debet.
1649 882 Demum autem paterno affectu admonet sancta

Synodus, hortatur, rogat et obsecrat 'per viscera
misericordiae Dei nostri' (Lc 1, 78), ut omnes et singuli, qui
christiano nomine censentur, in hoc 'unitatis aliquando
conveniant et concordent, memoresque tantae maiestatis
et tam eximii amoris Iesu Christi Domini nostri, qui
dilectam animam suam in nostrae salutis pretium, et
carnem suam nobis dedit ad manducandum (Jo 6, 48 ss),
haec sacra mysteria corporis et sanguinis eius ea fidei
constantia et firmitate, ea animi devotione, ea pietate et
cultu credant et venerentur, ut panem illum
supersubstantialem (Mt 6,11) frequenter suscipere
possint, et is vere eis sit animae vita et perpetua sanitas
mentis, 'cuius vigore confortati' (3 Rg 19, 8) ex huius
miserae peregrinationis itinere ad caelestem patriam
pervenire valeant, eundem 'panem Angelorum' (Ps 77,
25), quem modo sub sacris velaminibus edunt, absque
ullo velamine manducaturi.
1650 882 Quoniam autem non est satis veritatem dicere,

nisi detegantur et refellantur errores: placuit sanctae
Synodo hos canones subiungere, ut omnes, iam agnita
458
doctrina catholica, intelligant quoque, quae (ab) illis

haereses caveri vitarique debeant.
Canones de ss. Eucharistiae sacramento

1651 883 Can. l. Si quis negaverit, in sanctissimae
Eucharistiae sacramento contineri vere, realiter et
substantialiter, corpus et sanguinem una cum anima et
divinitate Domini nostri Jesu Christi ac proinde totum
Christum; sed dixerit, tantummodo esse in eo ut in signo
vel figura, aut virtute: anathema sit (cf. DS 1636 1640).
1652 884 Can. 2. Si quis dixerit, in sacrosancto

Eucharistiae sacramento remanere substantiam panis et
vini una cum corpore et sanguine Domini nostri Jesu
Christi, negaveritque mirabilem illam et singularem
conversionem totius substantiae panis in corpus et totius
substantiae vini in sanguinem, manentibus dumtaxat
speciebus panis et vini, quam quidem conversionem
catholica Ecclesia aptissime transsubstantiationem
appellat: an. s. (cf. DS 1642).
1653 885 Can. 3. Si quis negaverit, in venerabili

sacramento Eucharistiae sub unaquaque specie et sub
singulis cuiusque speciei partibus separatione facta
totum Christum contineri: an. s. (cf. DS 1641).
1654 886 Can. 4. Si quis dixerit, peracta consecratione in

admirabili Eucharistiae sacramento non esse corpus et
sanguinem Domini nostri Iesu Christi, sed tantum in usu,
dum sumitur, non autem ante vel post, et in hostiis seu
particulis consecratis, quae post communionem
reservantur vel supersunt, non remanere verum corpus
Domini: an. s. (cf. DS 1639 s).
1655 887 Can. 5. Si quis dixerit, vel praecipuum fructum

sanctissimae Eucharistiae esse remissionem peccatorum,
vel ex ea non alios effectus provenire: an. s. (cf. DS 1638).
459
1656 888 Can. 6. Si quis dixerit, in sancto Eucharistiae

sacramento Christum unigenitum Dei Filium non esse
cultu latriae etiam externo adorandum, atque ideo nec
festiva peculiari celebritate venerandum, neque in
processionibus secundum laudabilem et universalem
Ecclesiae sanctae ritum et consuetudinem solemniter
circumgestandum, vel non publice, ut adoretur, populo
proponendum, et ejus adoratores esse ido(lo)latras: an. s.
(cf DS 1643s).
1657 889 Can. 7. Si quis dixerit, non licere sacram

Eucharistiam in sacrario reservari, sed statim post
consecrationem adstantibus necessario distribuendam;
aut non licere, ut illa ad infirmos honorifice deferatur: an.
s. (cf. DS 1645).
1658 890 Can. 8. Si quis dixerit, Christum in Eucharistia

exhibitum spiritualiter tantum manducari, et non etiam
sacramentaliter ac realiter: an. s. (cf. DS 1648).
1659 891 Can. 9. Si quis negaverit, omnes et singulos

Christi fideles utriusque sexus, cum ad annos discretionis
pervenerint, teneri singulis annis saltem in Paschate ad
communicandum iuxta praeceptum sanctae matris
Ecclesiae: an. s. (cf. DS 812).
1660 892 Can. 10. Si quis dixerit, non licere sacerdoti

celebranti se ipsum communicare: an. s. (cf. DS 1648).
1661 893 Can. 11. Si quis dixerit, solam fidem esse

sufficientem praeparationem ad sumendum sanctissimae
Eucharistiae sacramentum (cf. DS 1645 ): an. s. Et, ne
tantum Sacramentum indigne atque ideo in mortem et
condemnationem sumatur, statuit atque declarat ipsa
sancta Synodus, illis, quos conscientia peccati mortalis
gravat, quantumcumque etiam se contritos existiment,
habita copia confessoris necessario praemittendam esse
460
confessionem sacramentalem. Si quis autem contrarium

docere, praedicare vel pertinaciter asserere, seu etiam
publice disputando defendere praesumpserit, eo ipso
excommunicatus exsistat (cf. DS 1647).
Sessio XIV, 25 novembre 1551; Doctrina de sacramento

paenitentiae
Tridentina Synodus..., quamvis in decreto de iustificatione
(DS 1542s 1579) multus fuerit de paenitentiae sacramento
propter locorum cognationem necessaria quadam ratione
sermo interpositus: tanta nihilominus circa illud nostra
hac aetate diversorum errorum est multitudo, ut non
parum publicae utilitatis retulerit, de eo exactiorem et
pleniorem definitionem tradidisse, in qua, demonstratis et
convulsis Spiritus Sancti praesidio universis erroribus,
catholica veritas perspicua et illustris fieret; quam nunc
sancta haec synodus Christianis omnibus perpetuo
servandam proponit.
1668 894 Si ea in regeneratis omnibus gratitudo erga

Deum esset, ut iustitiam in baptismo ipsius beneficio et
gratia susceptam constanter tuerentur, non fuisset opus,
aliud ab ipso baptismo sacramentum ad peccatorum
remissionem esse institutum (can 2). Quoniam autem
Deus, dives in misericordia (Eph 2, 4), cognovit figmentum
nostrum (Ps 102, 14), illis etiam vitae remedium contulit,
qui sese postea in peccati servitutem et daemonis
potestatem tradidissent, sacramentum videlicet
poenitentiae (can. 1), quo lapsis post baptismum
beneficium mortis Christi applicatur.
1669 894 Fuit quidem poenitentia universis hominibus, qui

se mortali aliquo peccato inquinassent, quovis tempore
ad gratiam et iustitiam assequendam necessaria, illis
etiam, qui baptismi sacramento ablui petivissent, ut
perversitate abiecta et emendata tantam Dei
461
offensionem cum peccati odio et pio animi dolore

detestarentur. Unde Propheta ait: 'Convertimini et agite
poenitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris; et non erit
vobis in ruinam iniquitas' (Ez 18, 30). Dominus etiam dixit:
'Nisi poenitentiam egeritis, omnes similiter peribitis' (Lc
13, 3). Et princeps Apostolorum Petrus peccatoribus
baptismo initiandis poenitentiam commendans dicebat:
'Poenitentiam agite, et baptizetur unusqyuisque vestrum
(Act 2, 38).
1670 894 Porro nec ante adventum Christi poenitentia

erat sacramentum, nec est post adventum illius cuiquam
ante baptismum. Dominus autem sacramentum
poenitentiae tunc praecipue instituit, cum a mortuis
excitatus insufflavit in discipulos suos, dicens: 'Accipite
Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata,
remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt' (Io 20,
22sq). Quo tam insigni facto et verbis tam perspicuis
potestatem remittendi et retinendi peccata, ad
reconciliandos fideles post baptismum lapsos, Apostolis
et eorum legitimis successoribus fuisse communicatam,
universorum Patrum consensus semper intellexit (can.3),
et Novatianos remittendi potestatem olim pertinaciter
negantes, magna ratione Ecclesia catholica tanquam
haereticos explosit atque condemnavit. Quare verissimum
hunc illorum verborum Domini sensum sancta haec
Synodus probans et recipiens damnat eorum
commentitias interpretationes, qui verba illa ad
potestatem praedicandi verbum Dei et Christi Evangelium
annuntiandi contra huiusmodi sacramenti institutionem
falso detorquent.
1671 895 Ceterum hoc sacramentum multis rationibus a

baptismo differre dignoscitur (can. 2). Nam praeterquam
quod materia et forma, quibus sacramenti essentia
perficitur, longissime dissidet: constat certe, baptismi
ministrum iudicem esse non oportere, cum Ecclesia in
neminem iudicium exerceat, qui non prius in ipsam per
462
baptismi ianuam fuerit ingressus. 'Quid enim mihi, inquit

Apostolus, de iis, qui foris sunt, iudicare ?' (1 Cor 5, 12).
Secus est de domesticis fidei, quos Christus Dominus
lavacro baptismi sui corporis membra (cf. 1 Cor 12, 13)
semel effecit. Nam hos, si se postea crimine aliquo
contaminaverint, non iam repetito baptismo ablui, cum id
in Ecclesia catholica nulla ratione liceat, sed ante hoc
tribunal tamquam reos sisti voluit, ut per sacerdotum
sententiam non semel, sed quoties ab admissis peccatis
ad ipsum paenitentes confugerint, possent liberari.
1672 895 - Alius praeterea est baptismi, et alius

paenitentiae fructus. Per baptismum enim Christum
induentes (cf. Gal 3, 27) nova prorsus in illo efficimur
creatura, plenam et integram peccatorum omnium
remissionem consequentes: ad quam tamen novitatem et
integritatem per sacramentum paenitentiae, sine magnis
nostris fletibus et laboribus, divina id exigente iustitia,
pervenire nequaquam possumus, ut merito paenitentia
'laboriosus quidam baptismus' a sanctis Patribus dictus
fuerit. Est autem hoc sacramentum paenitentiae lapsis
post baptismum ad salutem necessarium, ut nondum
regeneratis ipse baptismus (can. 6 ).
1673 896 Docet praeterea sancta Synodus, sacramenti

paenitentiae formam, in qua praecipue ipsius vis sita est,
in illis ministri verbis positam esse : Ego te absolvo, etc. ;
quibus quidem de Ecclesiae sanctae more preces
quaedam laudabiliter adiunguntur, ad ipsius tamen
formae essentiam nequaquam spectant, neque ad ipsius
sacramenti administrationem sunt necessariae. Sunt
autem quasi materia huius sacramenti ipsius paenitentis
actus, nempe contritio, confessio et satisfactio (can. 4).
Qui quatenus in paenitente ad integritatem sacramenti,
ad plenamque et perfectam peccatorum remissionem ex
Dei institutione requiruntur, hac ratione paenitentiae
partes dicuntur.
463
1674 896 - Sane vero res et effectus huius sacramenti,

quantum ad eius vim et efficaciam pertinet, reconciliatio
est cum Deo, quam interdum in viris piis et cum devotione
hoc sacramentum percipientibus conscientiae pax ac
serenitas cum vehementi spiritus consolatione consequi
solet.
1675 896 - Haec de partibus et effectu huius sacramenti

sancta Synodus tradens simul eorum sententias damnat,
qui paenitentiae partes incussos conscientiae terrores et
fidem esse contendunt (can. 4).
1676 897 Contritio, quae primum locum inter dictos

paenitentis actus habet, animi dolor ac detestatio est de
peccato commisso, cum proposito non peccandi de
cetero. Fuit autem quovis tempore ad impetrandam
veniam peccatorum hic contritionis motus necessarius, et
in homine post baptismum lapso ita demum praeparat ad
remissionem peccatorum, si cum fiducia divinae
misericordiae et voto praestandi reliqua coniunctus sit,
quae ad rite suscipiendum hoc sacramentum requiruntur.
Declarat igitur sancta Synodus, hanc contritionem non
solum cessationem a peccato et vitae novae propositum
et inchoationem, sed veteris etiam odium continere, iuxta
illud: 'Proicite a vobis omnes iniquitates vestras, in quibus
praevaricati estis, et facite vobis cor novum et spiritum
novum' (Ez 18, 31). Et certe, qui illos Sanctorum clamores
consideraverit: 'Tibi soli peccavi, et malum coram te feci'
(Ps 50, 6); 'Laboravi in gemitu meo; lavabo per singulas
noctes lectum meum' (Ps 6, 7); 'Recogitabo tibi omnes
annos meos in amaritudine animae meae' (Is 38, 15), et
alios huius generis, facile intelliget, eos ex vehementi
quodam anteactae vitae odio et ingenti peccatorum
detestatione manasse.
1677 898 Docet praeterea, etsi contritionem hanc

aliquando caritate perfectam esse contingat
hominemque Deo reconciliare, priusquam hoc
464
sacramentum actu suscipiatur, ipsam nihilominus

reconciliationem ipsi contritioni sine sacramenti voto,
quod in illa includitur, non esse adscribendam.
1678 898 Illam vero contritionem imperfectam (can. 5),

quae attritio dicitur, quoniam vel ex turpitudinis peccati
consideratione vel ex gehennae et poenarum metu
communiter concipitur, si voluntatem peccandi excludat
cum spe veniae, declarat non solum non facere hominem
hypocritam et magis peccatorem (cf. DS 1456), verum
etiam donum Dei esse et Spiritus Sancti impulsum, non
adhuc quidem inhabitantis, sed tantum moventis, quo
paenitens adiutus viam sibi ad iustitiam parat. Et quamvis
sine sacramento paenitentiae per se ad iustificationem
perducere peccatorem nequeat, tamen eum ad Dei
gratiam in sacramento paenitentiae impetrandam
disponit. Hoc enim timore utiliter concussi Ninivitae ad
Jonae praedicationem plenam terroribus paenitentiam
egerunt et misericordiam a Domino impetrarunt (cf. Ion
3). Quamobrem falso quidam calumniantur catholicos
scriptores, quasi tradiderint, sacramentum paenitentiae
absque bono motu suscipientium gratiam conferre, quod
numquam Ecclesia Dei docuit nec sensit. Sed et falso
docent contritionem esse extortam et coactam, non
liberam et voluntariam (can. 5).
1679 899 Ex institutione sacramenti paenitentiae iam

explicata universa Ecclesia semper intellexit, institutam
etiam esse a Domino integram peccatorum confessionem
(cf. Iac 5, 16;1 Jo 1, 9 (Lc 17, 14)), et omnibus post
baptismum lapsis iure divino necessariam exsistere (can.
7), quia Dominus noster Iesus Christus, e terris ascensurus
ad caelos, sacerdotes sui ipsius vicarios reliquit (Mt 16,
19; 18, 18; Io 20, 23), tamquam praesides et iudices, ad
quos omnia mortalia crimina deferantur, in quae Christi
fideles ceciderint, quo pro potestate clavium remissionis
aut retentionis peccatorum sententiam pronuntient.
Constat enim, sacerdotes iudicium hoc incognita causa
465
exercere non potuisse, neque aequitatem quidem illos in

poenis iniungendis servare potuisse, si in genere
dumtaxat, et non potius in specie ac singillatim sua ipsi
peccata declarassent.
1680 899 Ex his colligitur, oportere a paenitentibus omnia

peccata mortalia, quorum post diligentem sui
discussionem conscientiam habent, in confessione
recenseri, etiamsi occultissima illa sint et tantum
adversus duo ultima decalogi praecepta commissa (Ex 20,
17; Act 5, 28), quae nonnumquam animum gravius
sauciant, et periculosiora sunt iis, quae in manifesto
admittuntur. Nam venialia, quibus a gratia Dei non
excludimur et in quae frequentius labimur, quamquam
recte et utiliter citraque omnem praesumptionem in
confessione dicantur (can. 7), quod piorum hominum usus
demonstrat : taceri tamen citra culpam multisque aliis
remediis expiari possunt. Verum, cum universa mortalia
peccata, etiam cogitationis, homines 'irae filios' (Eph 2, 3 )
et Dei inimicos reddant, necessum est omnium etiam
veniam cum aperta et verecunda confessione a Deo
quaerere. Itaque dum omnia, quae memoriae occurrunt,
peccata Christi fideles confiteri student procul dubio
omnia divinae misericordiae ignoscenda exponunt (can.
7). Qui vero secus faciunt et scienter aliqua retinent, nihil
divinae bonitati per sacerdotem remittendum proponunt.
'Si enim erubescat aegrotus vulnus medico detegere,
quod ignorat medicina non curat'.
1681 899 Colligitur praeterea, etiam eas circumstantias in

confessione explicandas esse, quae speciem peccati
mutant (can. 7), quod sine illis peccata ipsa nec a
paenitentibus integre exponantur, nec iudicibus
innotescant, et fieri nequeat, ut de gravitate criminum
recte censere possint et poenam, quam oportet, pro illis
paenitentibus imponere. Unde alienum a ratione est
docere, circumstantias has ab hominibus otiosis
466
excogitatas fuisse, aut unam tantum circumstantiam

confitendam esse, nempe peccasse in fratrem.
1682 900 Sed et impium est, confessionem, quae hac

ratione fieri praecipitur, impossibilem dicere (can. 8), aut
carnificinam illam conscientiarum appellare; constat
enim, nihil aliud in Ecclesia a paenitentibus exigi, quam
ut, postquam quisque diligentius se excusserit et
conscientiae suae sinus omnes et latebras exploraverit,
ea peccata confiteatur, quibus se Dominum et Deum suum
mortaliter offendisse meminerit; reliqua autem peccata,
quae diligenter cogitanti non occurrunt, in universum
eadem confessione inclusa esse intelliguntur; pro quibus
fideliter cum Propheta dicimus: 'Ab occultis meis munda
me, Domine' (Ps 18, 13). Ipsa vero huiusmodi confessionis
difficultas ac peccata detegendi verecundia gravis
quidem videri posset, nisi tot tantisque commodis et
consolationibus levaretur, quae omnibus digne ad hoc
sacramentum accedentibus per absolutionem certissime
conferuntur.
1683 901 Ceterum, quoad modum confitendi secreto apud

solum sacerdotem, etsi Christus non vetuerit, quin aliquis
in vindictam suorum scelerum et sui humiliationem, cum
ob aliorum exemplum tum ob Ecclesiae offensae
aedificationem, delicta sua publice confiteri possit: non
est tamen hoc divino praecepto mandatum, nec satis
consulte humana aliqua lege praeciperetur, ut delicta,
praesertim secreta, publica essent confessione aperienda
(can. 6). Unde cum a sanctissimis et antiquissimis
Patribus magno unanimique consensu secreta confessio
sacramentalis, qua ab initio Ecclesia sancta usa est et
modo etiam utitur, fuerit semper commendata, manifeste
refellitur inanis eorum calumnia, qui eam a divino
mandato alienam et inventum humanum esse, atque a
Patribus in Concilio Lateranensi (IV) congregatis initium
habuisse, docere non verentur (can. 8); neque enim per
Lateranense Concilium Ecclesia statuit, ut Christi fideles
467
confiterentur, quod iure divino necessarium et institutum

esse intellexerat, sed ut praeceptum confessionis saltem
semel in anno ab omnibus et singulis, cum ad annos
discretionis pervenissent, impleretur. Unde iam in
universa Ecclesia cum ingenti animarum fidelium fructu
observatur mos ille salutaris confitendi sacro illo et
maxime acceptabili tempore Quadragesimae, quem
morem haec sancta Synodus maxime probat et
amplectitur tamquam pium et merito retinendum (can. 8;
cf. DS 812).
1684 902 Circa ministrum autem huius sacramenti

declarat sancta Synodus falsas esse et a veritate
Evangelii penitus alienas doctrinas omnes, quae ad alios
quosvis homines praeter episcopos et sacerdotes (can.
10) clavium ministerium perniciose extendunt, putantes
verba illa Domini: 'Quaecumque alligaveritis super
terram, erunt ligata et in caelo, et quaecumque solveritis
super terram, erunt soluta et in caelo' (Mt 18,18), et :
'Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum
retinueritis retenta sunt' (Jo 20, 23), ad omnes Christi
fideles indifferenter et promiscue contra institutionem
huius sacramenti ita fuisse dicta, ut quivis potestatem
habeat remittendi peccata, publica quidem per
correptionem, si correptus acquieverit, secreta vero per
spontaneam confessionem cuicumque factam. Docet
quoque, etiam sacerdotes, qui peccato mortali tenentur,
per virtutem Spiritus Sancti in ordinatione collatam
tamquam Christi ministros functionem remittendi peccata
exercere, eosque prave sentire, qui in malis sacerdotibus
hanc potestatem non esse contendunt.
1685 902 Quamvis autem absolutio sacerdotis alieni

beneficii sit dispensatio tamen non est solum nudum
ministerium vel annuntiandi Evangelium vel declarandi
remissa esse peccata: sed ad instar actus iudicialis, quo
ab ipso velut a iudice sententia pronuntiatur (can. 9).
Atque ideo non debet paenitens adeo sibi de sua ipsius
468
fide blandiri, ut, etiamsi nulla illi adsit contritio, aut

sacerdoti animus serio agendi et vere absolvendi desit,
putet tamen se propter suam solam fidem vere et coram
Deo esse absolutum. Nec enim fides sine paenitentia
remissionem ullam peccatorum praestaret, nec is esset
nisi salutis suae negligentissimus, qui sacerdotem ioco se
absolventem cognosceret, et non alium serio agentem
sedulo requireret (Cf. DS 1462).
1686 903 Quoniam igitur natura et ratio iudicii illud

exposcit, ut sententia in subditos dumtaxat feratur,
persuasum semper in Ecclesia Dei fuit et verissimum esse
Synodus haec confirmat, nullius momenti absolutionem
eam esse debere, quam sacerdos in eum profert, in quem
ordinariam aut subdelegatam non habet iurisdictionem.
1687 903 Magnopere vero ad christiani populi disciplinam

pertinere sanctissimis Patribus nostris visum est, ut
atrociora quaedam et graviora crimina non a quibusvis,
sed a summis dumtaxat sacerdotibus absolverentur. Unde
merito Pontifices Maximi, pro suprema potestate sibi in
Ecclesia universa tradita, causas aliquas criminum
graviores suo potuerunt peculiari iudicio reservare.
Neque dubitandum esset, quando omnia, quae a Deo
sunt, ordinata sunt, quia hoc idem episcopis omnibus in
sua cuique dioecesi, in aedificationem tamen, non in
destructionem (2 Cor 13, 10) liceat pro illis in subditos
tradita supra reliquos inferiores sacerdotes auctoritate,
praesertim quoad illa, quibus excommunicationis censura
annexa est. Hanc autem delictorum reservationem
consonum est divinae auctoritati non tantum in externa
politia, sed etiam coram Deo vim habere (can. 11).
1688 903 Verumtamen pie admodum, ne hac ipsa

occasione aliquis pereat, in eadem Ecclesia Dei
custoditum semper fuit, ut nulla sit reservatio in articulo
mortis, atque ideo omnes sacerdotes quoslibet
paenitentes a quibusvis peccatis et censuris absolvere
469
possunt; extra quem articulum sacerdotes cum nihil

possint in casibus reservatis, id unum paenitentibus
persuadere nitantur, ut ad superiores et legitimos iudices
pro beneficio absolutionis accedant.
1689 904 Demum quoad satisfactionem, quae ex omnibus

paenitentiae partibus, quemadmodum a Patribus nostris
christiano populo fuit perpetuo tempore commendata, ita
una maxime nostra aetate summo pietatis praetextu
impugnatur ab iis, qui speciem pietatis habent, virtutem
autem eius abnegarunt (cf. 2 Tim 3, 5), sancta Synodus
declarat, falsum omnino esse et a verbo Dei alienum,
culpam a Domino numquam remitti, quin universa etiam
poena condonetur (can. 12 et 15). Perspicua enim et
illustria in sacris Litteris exempla (cf. Gn 3, 16ss; Nm 12,
14s; 20, 11s; 2 Rg 12, 13s, etc.) reperiuntur, quibus praeter
divinam traditionem hic error quam manifestissime
revincitur.
1690 904 Sane et divinae iustitiae ratio exigere videtur, ut

aliter ab eo in gratiam recipiantur, qui ante baptismum
per ignorantiam deliquerint; aliter vero, qui semel a
peccati et daemonis servitute liberati, et accepto Spiritus
Sancti dono, scientes 'templum Dei violare' (1 Cor 3, 17) et
'Spiritum Sanctum contristare' (Eph 4, 30) non
formidaverint. Et divinam clementiam decet, ne ita nobis
absque ulla satisfactione peccata dimittantur, ut
occasione accepta, peccata leviora putantes, velut iniurii
et 'contumeliosi Spiritui Sancto' (Hebr 10, 29), in graviora
labamur, 'thesaurizantes nobis iram in die irae' (Rom 2, 5:
Iac 5, 3). Procul dubio enim magnopere a peccato
revocant, et quasi freno quodam coercent hae
satisfactoriae poenae, cautioresque et vigilantiores in
futurum paenitentes efficiunt; medentur quoque
peccatorum reliquiis, et vitiosos habitus male vivendo
comparatos contrariis virtutum actionibus tollunt. Neque
vero securior ulla via in Ecclesia Dei umquam existimata
fuit ad amovendam imminentem a Domino poenam, quam
470
ut haec paenitentiae opera (Mt 3, 2 8; 4, 17; 11, 21, etc.)

homines cum vero animi dolore frequentent. Accedit ad
haec, quod dum satisfaciendo patimur pro peccatis,
Christo Iesu, qui pro peccatis nostris satisfecit (cf. Rom
5,10; 1 Jo 2, 1s), 'ex quo omnis nostra sufficientia est' (cf. 2
Cor 3, 5), conformes efficimur, certissimam quoque inde
arrham habentes, quod, si compatimur, et
conglorificabimur (cf. Rom 8, 17).
1691 904 Neque vero ita nostra est satisfactio haec, quam
pro peccatis nostris exsolvimus, ut non sit per Christum
Iesum; nam qui ex nobis tamquam ex nobis nihil
possumus, eo cooperante, 'qui nos confortat, omnia
possumus' (cf. Phil 4, 13). Ita non habet homo, unde
glorietur; sed omnis gloriatio (cf. 1 Cor 1, 31; 2 Cor 10, 17;
Gal 6, 14) nostra in Christo est, 'in quo vivimus' (cf. Act 17,
28), in quo meremur, in quo satisfacimus, 'facientes
fructus dignos paenitentiae' (cf. Lc 3, 8), qui ex illo vim
habent, ab illo offeruntur Patri, et per illum acceptantur a
Patre (can. 13 s).
1692 905 Debent ergo sacerdotes Domini, quantum

spiritus et prudentia suggesserit, pro qualitate criminum
et paenitentium facultate, salutares et convenientes
satisfactiones iniungere, ne, si forte peccatis conniveant
et indulgentius cum paenitentibus agant, levissima
quaedam opera pro gravissimis delictis iniungendo,
alienorum peccatorum participes efficiantur (cf. I Tim 5,
22). Habeant autem prae oculis, ut satisfactio, quam
imponunt, non sit tantum ad novae vitae custodiam et
infirmitatis medicamentum, sed etiam ad praeteritorum
peccatorum vindictam et castigationem: nam claves
sacerdotum non ad solvendum dumtaxat, sed et ad
ligandum concessas (cf. Mt 16, 19; 18,18; Jo 20, 23; can.
15) etiam antiqui Patres et credunt et docent. Nec
propterea existimarunt, sacramentum paenitentiae esse
forum irae vel poenarum; sicut nemo umquam catholicus
sensit, ex huiusmodi nostris satisfactionibus vim meriti et
471
satisfactionis Domini nostri Iesu Christi vel obscurari vel

aliqua ex parte imminui; quod dum Novatores intelligere
volunt, ita optimam paenitentiam novam vitam esse
docent (cf. DS 1457), ut omnem satisfactionis vim et usum
tollant (can. 13).
9. 'De operibus satisfactionis'

1693 906 Docet praeterea, tantam esse divinae
munificentiae largitatem, ut non solum poenis sponte a
nobis pro vindicando peccato susceptis, aut sacerdotis
arbitrio pro mensura delicti impositis, sed etiam (quod
maximum amoris argumentum est) temporalibus flagellis
a Deo inflictis et a nobis patienter toleratis apud Deum
Patrem per Christum Jesum satisfacere valeamus (can.
13).

b) Doctrina de sacramento extremae unctionis
1694 907 Visum est autem sanctae Synodo, praecedenti
doctrinae de paenitentia adiungere ea, quae sequuntur
de sacramento extremae unctionis, quod non modo
paenitentiae, sed et totius christianae vitae, quae
perpetua paenitentia esse debet, consummativum
existimatum est a Patribus. Primum itaque circa illius
institutionem declarat et docet, quod clementissimus
Redemptor noster, qui servis suis quovis tempore voluit de
salutaribus remediis adversus omnia omnium hostium tela
esse prospectum, quemadmodum auxilia maxima in
sacramentis aliis praeparavit, quibus Christiani
conservare se integros, dum viverent, ab omni graviore
spiritus incommodo possint: ita extremae unctionis
sacramento finem vitae tamquam firmissimo quodam
praesidio munivit (can. 1). Nam etsi adversarius noster
occasiones per omnem vitam quaerat et captet, ut
472
devorare (cf. 1 Petr 5, 8) animas nostras quoquo modo

possit: nullum tamen tempus est, quo vehementius ille
omnes suae versutiae nervos intendat ad perdendos nos
penitus, et a fiducia etiam, si possit, divinae
misericordiae deturbandos, quam cum impendere nobis
exitum vitae prospicit (perspicit).
1695 908 Instituta est autem sacra haec unctio infirmorum

tmquam vere et proprie sacramentum Novi Testamenti a
Christo Domino nostro, apud Marcum quidem insinuatum
(Mc 6.13), per Jacobum autem Apostolum ac Domini
fratrem fidelibus commendatum ac promulgatum (can.1).
"Infirmatur, inquit, quis in vobis? Inducat presbyteros
Ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in
nomine Domini; et oratio fidei salvabit infirmum, et
alleviabit eum Dominus; et, si in peccatis sit, dimittentur
ei" (Jac 5.14,15). Quibus verbis, ut ex apostolica
traditione per manus accepta Ecclesia didicit, docet
materiam, formam, proprium ministrum et effectum hujus
salutaris sacramenti. Intellexit enim Ecclesia, materiam
esse oleum ab episcopo benedictum; nam unctio
aptissime Spiritus SAncti gratiam, qua invisibiliter anima
aegrotantis inungitur, repraesentat; formam deinde esse
illa verba: "Per istam unctionem", etc.
Cap. 2. 'De effectu huius sacramenti'
1696 909 Res porro et effectus huius sacramenti illis

verbis explicatur: Et oratio fidei salvabit infirmum, et
alleviabit eum Dominus; et, si in peccatis sit, dimittentur
ei (Iac 5, 15.) Res etenim haec gratia est Spiritus Sancti,
cuius unctio delicta, si qua(e) sint adhuc expianda, ac
peccati reliquias abstergit, et aegroti animam alleviat et
confirmat (can. 2), magnam in eo divinae misericordiae
fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus et morbi
incommoda ac labores levius fert, et tentationibus
daemonis 'calcaneo insidiantis' (Gn 3, 15) facilius resistit,
473
et sanitatem corporis interdum, ubi saluti animae

expedierit, consequitur.
1697 910 Jam vero, quod attinet ad praescriptionem

eorum, qui et suscipere et ministrare hoc sacramentum
debent, haud obscure fuit illud etiam in verbis praedictis
traditum. Nam et ostenditur illic, proprios huius
sacramenti ministros esse Ecclesiae presbyteros (can. 4),
quo nomine eo loco non aetate seniores aut primores in
populo intelligendi veniunt, sed aut episcopi aut
sacerdotes ab ipsis rite ordinati per 'impositionem
manuum presbyterii' (I Tim 4, 14; can. 4).
1698 910 - Declaratur etiam, esse hanc unctionem infirmis

adhibendam, illis vero praesertim, qui tam periculose
decumbunt, ut in exitu vitae constituti videantur, unde et
sacramentum exeuntium nuncupatur. Quod si infirmi post
susceptam hanc unctionem convaluerint, iterum huius
sacramenti subsidio iuvari poterunt, cum in aliud simile
vitae discrimen inciderint.
1699 910 Quare nulla ratione audiendi sunt, qui contra

tam apertam et dilucidam Apostoli Iacobi sententiam
(Jac 5, 14) docent, hanc unctionem vel figmentum esse
humanum vel ritum a Patribus acceptum, nec mandatum
Dei nec promissionem gratiae habentem (can. 1); et qui
illam iam cessasse asserunt, quasi ad gratiam curationum
dumtaxat in primitiva Ecclesia referenda esset; et qui
dicunt, ritum et usum, quem sancta Romana Ecclesia in
huius sacramenti administratione observat, Jacobi
Apostoli sententiae repugnare atque ideo in alium
commutandum esse; et denique, qui hanc extremam
unctionem a fidelibus sine peccato contemni posse
affirmant (can. 3). Haec enim omnia manifestissime
pugnant cum perspicuis tanti Apostoli verbis. Nec
profecto Ecclesia Romana, aliarum omnium mater et
magistra, aliud in hac administranda unctione, quantum
ad ea, quae huius sacramenti substantiam perficiunt,
474
observat, quam quod beatus Jacobus praescripsit. Neque

vero tanti sacramenti contemptus absque ingenti scelere
et ipsius Spiritus Sancti iniuria esse posset.
1700 910 Haec sunt, quae de paenitentiae et extremae

unctionis sacramentis haec sancta oecumenica Synodus
profitetur et docet, atque omnibus Christi fidelibus
credenda et tenenda proponit. Sequentes autem canones
inviolabiliter servandos esse tradit, et asserentes
contrarium perpetuo damnat et anathematizat.
Canones de sacramento paenitentiae

1701 911 Can 1. Si quis dixerit, in catholica Ecclesia
paenitentiam non esse vere et proprie sacramentum pro
fidelibus, quoties post baptismum in peccata labuntur,
ipsi Deo reconciliandis, a Christo Domino nostro
institutum: anathema sit (cf. DS 1668ss).
1702 912 Can. 2. Si quis sacramenta confundens, ipsum

baptismum paenitentiae sacramentum esse dixerit, quasi
haec duo sacramenta distincta non sint, atque ideo
paenitentiam non recte 'secundam post naufragium
tabulam' appellari : an. s. (cf. DS 1671 s 1542).
1703 913 Can.3. Si quis dixerit, verba illa Domini

Salvatoris: "Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis
peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta
sunt" (Jo 20.22s), non esse intelligenda de potestate
remittendi et retinendi peccata in sacramento
paenitentiae, sicut Ecclesia catholica ab initio semper
intellexit; detorserit autem, contra institutionem hujus
sacramenti, ad auctoritatem praedicandi Evangelium: an.
s. (cf D.894).
1704 914 Can. 4. Si quis negaverit, ad integram et

perfectam peccatorum remissionem requiri tres actus in
paenitente quasi materiam sacramenti paenitentiae,
475
videlicet contritionem, confessionem et satisfactionem,

quae tres paenitentiae partes dicuntur; aut dixerit, duas
tantum esse paenitentiae partes, terrores scilicet
incussos conscientiae agnito peccato, et fidem
conceptam ex Evangelio vel absolutione, qua credit quis
sibi per Christum remissa peccata : an. s. (cf. DS 1673
1675).
1705 915 Can. 5. Si quis dixerit, eam contritionem, quae

paratur per discussionem, collectionem et detestationem
peccatorum, qua quis recogitat annos suos in amaritudine
animae suae (Is 38, 15), ponderando peccatorum suorum
gravitatem, multitudinem, foeditatem, amissionem
aeternae beatitudinis, et aeternae damnationis incursum,
cum proposito melioris vitae, non esse verum et utilem
dolorem, nec praeparare ad gratiam, sed facere
hominem hypocritam et magis peceatorem; demum illam
esse dolorem coactum et non liberum ac voluntarium: an.
s. (cf. DS 1676 1456).
1706 916 Can. 6. Si quis negaverit, confessionem

sacramentalem vel institutam vel ad salutem necessariam
esse iure divino; aut dixerit, modum secrete confitendi
soli sacerdoti, quem Ecelesia catholica ab initio semper
observavit et observat, alienum esse ab institutione et
mandato Christi, et inventum esse humanum: an. s. (cf. DS
1679ss).
1707 917 Can. 7. Si quis dixerit, in sacramento

paenitentiae ad remissionem peccatorum necessarium
non esse iure divino confiteri omnia et singula peccata
mortalia, quorum memoria cum debita et diligenti
praemeditatione habeatur, etiam occulta, et quae sunt
contra duo ultima decalogi praecepta, et circumstantias,
quae peccati speciem mutant; sed eam confessionem
tantum esse utilem ad erudiendum et consolandum
paenitentem, et olim observatam fuisse tantum ad
satisfactionem canonicam imponendam; aut dixerit, eos,
476
qui omnia peccata confiteri student, nihil relinquere velle

divinae misericordiae ignoscendum; aut demum non
licere confiteri peccata venialia : an. s. (cf. DS 1679ss).
1708 918 Can. 8. si quis dixerit, confessionem omnium

peccatorum, qualem Ecclesia servat, esse impossibilem,
et traditionem humanam a piis abolendam; aut ad eam
non teneri omnes et singulos utriusque sexus Christi
fideles iuxta magni Concilii Lateranensis constitutionem,
semel in anno et ob id suadendum esse Christi fidelibus,
ut non confiteantur tempore Quadragesimae : an. s. (cf.
DS 1682s).
1709 919 Can. 9. Si quis dixerit, absolutionem

sacramentalem sacerdotis non esse actum iudicialem,
sed nudum ministerium pronuntiandi et declarandi,
remissa esse peccata confitenti, modo tantum credat se
esse absolutum aut sacerdos non serio, sed ioco absolvat;
aut dixerit non requiri confessionem paenitentis, ut
sacerdos ipsum absolvere possit : an. s. (cf. DS 1685
1462).
1710 920 Can 10. Si quis dixerit, sacerdotes, qui in

peccato mortali sunt, potestatem ligandi et solvendi non
habere; aut non solos sacerdotes esse ministros
absolutionis, sed omnibus et singulis Christi fidelibus esse
dictum: 'Quaecumque ligaveritis super terram, erunt
ligata et in caelo et quaecumque solveritis super terram,
erunt soluta et in caelo' (Mt 18 18); et 'Quorum remiseritis
peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis retenta
sunt' (Jo 20, 23), quorum verborum virtute quilibet
absolvere possit peccata, publica quidem per
correptionem dumtaxat, si correptus acquieverit, secreta
vero per spontaneam confessionem : an. s. (cf. DS 1684).
1711 921 Can. 11. Si quis dixerit, episcopos non habere

ius reservandi sibi casus nisi quoad externam politiam,
atque ideo casuum reservationem non prohibere,
477
quominus sacerdos a reservatis vere absolvat: an. s. (cf.

DS 1687).
1712 922 Can. 12. Si quis dixerit, totam poenam simul cum
culpa remitti semper a Deo, satisfactionemque
paenitentium non esse aliam quam fidem, qua
apprehendunt Christum pro eis satisfecisse: an. s. (cf. DS
1689).
1713 923 Can. 13. Si quis dixerit, pro peccatis, quoad

poenam temporalem, minime Deo pe Christi merita
satisfieri poenis ab eo inflictis et patienter toleratis vel a
sacerdote injunctis, sed neque sponte susceptis, ut
jejuniis, orationibus, eleemosynis vel aliis etiam petatis
operibus, atque ideo optimam paenitentiam esse tantum
novam vitam: an. s.
1714 924 Can. 14. Si quis dixerit, satisfactiones, quibus

paenitentes per Christum Jesum peccata redimunt, non
esse cultus Dei, sed traditiones hominum, doctrinam de
gratia et verum Dei cultum atque ipsum beneficium mortis
Christi obscurantes: an. s. (cf. DS 1692).
1715 925 Can. 15. Si quis dixerit, claves Ecclesiae esse

datas tantum ad solvendum, non etiam ad ligandum, et
propterea sacerdotes, dum imponunt poenas
confitentibus, agere contra finem clavium et contra
institutionem Christi; et fictionem esse, quod, virtute
clavium sublata poena aeterna, poena temporalis
plerumque exsolvenda remaneat: an s. (cf. DS 1692).
Canones de extrema unctione

1716 926 Can. 1. Si quis dixerit, extremam unctionem non
esse vere et proprie sacramentum a Christo Domino
nostro institutum (cf. Mc 6, 13) et a beato Jacobo
Apostolo promulgatum (Iac 5, 14), sed ritum tantum
478
acceptum a Patribus, aut figmentum humanum: anathema

sit (cf. DS 1695 1699).
1717 927 Can. 2. Si quis dixerit, sacram infirmorum

unctionem non conferre gratiam, nec remittere peccata,
nec alleviare infirmos, sed iam cessasse, quasi olim
tantum fuerit gratia curationum: an. s. (cf. DS 1699 l696).
1718 928 Can. 3. Si quis dixerit, extremae unctionis ritum

et usum, quem observat sancta Romana Ecclesia,
repugnare sententiae beati Jacobi Apostoli, ideoque eum
mutandum, posseque a Christianis absque peccato
contemni: an. s. (cf. DS 1699).
1719 929 Can. 4. Si quis dixerit, presbyteros Ecclesiae,

quos beatus Iacobus adducendos esse ad infirmum
inungendum hortatur, non esse sacerdotes ab episcopo
ordinatos, sed aetate seniores in quavis communitate, ob
idque proprium extremae unctionis ministrum non esse
solum sacerdotem : an. s. (cf. DS 1697).
Sessio XXI, 16 juillet 1562; Doctrina de communione sub

utraque
specie et parvulorum
Prooemium

Tridentina Synodus ..., cum de tremendo et sanctissimo
Eucharistiae sacramento varia diversis in locis errorum
monstra nequissimi daemonis artibus circumferantur, ob
quae in nonnullis provinciis multi a catholicae Ecclesiae
fide atque obedientia videantur discessisse: censuit, ea,
quae ad communionem sub utraque specie et parvulorum
pertinent, hoc loco exponenda esse. Quapropter cunctis
Christifidelibus interdicit, ne posthac de iis aliter vel
credere vel docere vel praedicare audeant, quam est iis
decretis explicatum atque definitum.
479
Cap. 1. 'Laicos et clericos non conficientes non adstringi

iure
divino ad communionem sub utraque specie'
1726 930 Itaque sancta ipsa Synodus a Spiritu Sancto, qui

Spiritus est sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et
pietatis (Is 11, 2), edocta atque ipsius Ecclesiae iudicium
et consuetudinem secuta, declarat ac docet, nullo divino
praecepto laicos et clericos non conficientes obligari ad
Eucharistiae sacramentum sub utraque specie sumendum,
neque ullo pacto salva fide dubitari posse, quin illis
alterius speciei communio ad salutem sufficiat.
1727 930 Nam etsi Christus Dominus in ultima Coena

venerabile hoc sacramentum in panis et vini speciebus
instituit et Apostolis tradidit (cf. Mt 26, 26 ss; Mc 14, 22 ss;
Lc 22, 19 s; 1 Cor 11, 24s): non tamen illa institutio et
traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto
Domini ad utramque speciem accipiendam adstringantur
(can. 1 et 2). Sed neque ex sermone illo apud Ioannem
sexto recte colligitur, utriusque speciei communionem a
Domino praeceptam esse (can. 3), utcumque iuxta varias
sanctorum Patrum et Doctorum interpretationes
intelligatur. Namque qui dixit: 'Nisi manducaveritis
carnem Filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non
habebitis vitam in vobis' (Jo 6, 54), dixit quoque: 'Si quis
manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum' (Jo 6, 52). Et
qui dixit: 'Qui manducat meam carnem, et bibit meum
sanguinem, habet vitam aeternam' (Jo 6, 55), dixit etiam:
'Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita' (Jo 6,
52); et denique qui dixit: 'Qui manducat meam carnem, et
bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo' (Jo 6,
57), dixit nihilominus: 'Qui manducat hunc Panem, vivet in
aeternum' (Jo 6, 58).
2. 'Ecclesiae potestas circa dispensationem sacramenti

480
Eucharistiae'
1728 931 Praeterea declarat, hanc potestatem perpetuo

in Ecclesia fuisse, ut in sacramentorum dispensatione,
salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae
suscipientium utilitati seu ipsorum sacramentorum
venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate,
magis expedire iudicaret. Id autem Apostolus non
obscure visus est innuisse, cum ait: 'Sic nos existimet
homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum
Dei' (1 Cor 4, 1); atque ipsum quidem hac potestate usum
esse, satis constat, cum in multis aliis, tum in hoc ipso
sacramento, cum ordinatis nonnullis circa eius usum,
'Cetera, inquit, cum venero, disponam' (1 Cor 11, 34).
Quare agnoscens sancta mater Ecclesia hanc suam in
administratione sacramentorum auctoritatem, licet ab
initio christianae religionis non infrequens utriusque
speciei usus fuisset, tamen progressu temporis latissime
iam mutata illa consuetudine, gravibus et iustis causis
adducta, hanc consuetudinem sub altera specie
communicandi approbavit et pro lege habendam
decrevit, quam reprobare aut sine ipsius Ecclesiae
auctoritate pro libito mutare non licet (Can. 2).
3. 'Totum et integrum Christum ac verum sacramentum

sub qualibet
specie sumi'
1729 932 Insuper declarat, quamvis Redemptor noster, ut

antea dictum est, in suprema illa Coena hoc
sacramentum in duabus speciebus instituerit et Apostolis
tradiderit: tamen fatendum esse, etiam sub altera tantum
specie totum atque integrum Christum verumque
sacramentum sumi, ac propterea, quod ad fructum
attinet, nulla gratia necessaria ad salutem eos
defraudari, qui unam speciem solam accipiunt (can. 3).
481
1730 933 Denique eadem sancta Synodus docet, parvulos

usus rationis carentes nulla obligari necessitate ad
sacramentalem Eucharistiae communionem (can.4),
siquidem per baptismi "lavacrum regenerati" (Tit 3.5) et
Christo incorporati adeptam jam filiorum Dei gratiam in
illa aetate amittere non possunt. Neque ideo tamen
damnanda est antiquitas, si eum morem in quibusdam
locis aliquando servavit. Ut enim sanctissimi illi Patres sui
facti probabilem causam pro illius temporis ratione
habuerunt, ita certe eos nulla salutis necessitate id
fecisse sine controversia credendum est.
Canones de communione sub utraque specie et

parvulorum
1731 934 Can. 1. Si quis dixerit, ex Dei praecepto vel ex
necessitate salutis omnes et singulos Christi fideles
utramque speciem sanctissimi Eucharistiae sacramenti
sumere debere: anathema sit (cf. DS 1726s).
1732 935 Can. 2. Si quis dixerit, sanctam Ecclesiam

catholicam non iustis causis et rationibus adductam
fuisse, ut laicos atque etiam clericos non conficientes sub
una panis tantummodo specie communicaret, aut in eo
errasse: an. s. (cf. DS 1728).
1733 936 Can. 3. Si quis negaverit, totum et integrum

Christum, omnium gratiarum fontem et auctorem, sub una
panis specie sumi, quia, ut quidam falso asserunt, non
secundum ipsius Christi institutionem sub utraque specie
sumatur: an. s. (cf. DS 1726s).
1734 937 Can. 4. Si quis dixerit, parvulis, antequam ad

annos discretionis pervenerint, necessariam esse
Eucharistiae communionem: an. s. (cf. DS 1730).
482
Doctrina de ss. Missae sacrificio

Tridentina Synodus..., ut vetus, absoluta atque omni ex
parte perfecta de magno Eucharistiae mysterio in sancta
catholica Ecclesia fides atque doctrina retineatur et in
sua puritate, propulsatis erroribus atque haeresibus,
conservetur: de ea, quatenus verum et singulare
sacrificium est, Spiritus Sancti illustratione edocta, haec,
quae sequuntur, docet, declarat et fidelibus populis
praedicanda decernit.
Cap.1. 'De institutione sacrosancti Missae sacrificii'
1739 938 Quoniam sub priori Testamento (teste Apostolo

Paulo) propter Levitici sacerdotii imbecillitatem
consummatio non erat, oportuit (Deo Patre
misericordiarum ita ordinante) sacerdotem alium
"secundum ordinem Melchisedech" (Gen 14.18; Ps 109.4;
Heb 7.11) surgere, Dominum nostrum Jesum Christum, qui
posset omnes, quotquot sanctificandi essent, consummare
(Heb 10.4) et ad perfectum adducere.
1740 938 Is igitur Deus et Dominus noster,etsi semel

seipsum in ara crucis, morte intercedente, Deo Patri
oblaturus erat, ut aeternam illis (illic) redemptionem
operaretur: quia tamen per morteme sacerdotium
exstinguendum non erat (Heb 7.24,27), in Coena
novissima, "qua nocte tradebatur" (Cor1 11.13), ut
dilectae sponsae suae Ecclesiae visibile (sicut hominum
natura exigit) relinqueret sacrificium, quo cruentum illud
semel in cruce peragendum repraesentaretur ejusque
memoria in finem usque saeculi permaneret, atque illius
salutaris virtus in remissionem eorum, quae a nobis
quotidie commituntur, peccatorum applicaretur:
"sacerdotem secundum ordinem Melchisededch se in
aeternum" (Ps 109.4) constitutum declarans, corpus et
sanguinem suum sub speciebus panis et vini Deo Patri
483
obtulit ac sub earundem rerum symbolis Apostolis (quos

tunc Novi Testamenti sacerdotes constituebat), ut
sumerent, tradidit, et eisdem eorumque in sacerdotio
successoribus, ut offerent, praecipit per haec verba: "Hoc
facite in meam commemorationem", etc. (Lc 22.19; Cor1
11.24), uti semper catholica Ecclesia intellexit et docuit
(can. 2.).
1741 938 Nam celebrato veteri Pascha, quod in

memoriam exitus de Aegypto multitudo filiorum Israel
immolabat (Ex 12.1ss), novum instituit Pascha, se ipsum
ab Ecclesia per sacerdotes sub signis visibilibus
immolandum in memoriam transitus si ex hoc mundo ad
Patrem, quando per sui sanguinis effusionem nos redemit
"eripuitque de potestate tenebrarum et in regnum suum
transtulit" (Col 1.13).
1742 939 Et haec quidem illa munda oblatio est, quae

nulla indignitate aut malitia offerentium inquinari potest,
quam Dominus per Malachiam nomini suo, quod magnum
futurum esset in gentibus, in omni loco mundam
offerendam praedixit (Mal 1.11), et quam non obscure
innuit Apostolus Paulus Corinthiis scribens, cum dicit, non
posse eos, qui participatione mensae daemoniorum
polluti sint, mensae Domini participes fieri (Cor1 10.21),
per mensam altare utrobique intelligens. Haec denique
illa est, quae per varias sacrificiorum, naturae et Legis
tempore (Gen 4.4; 8.20; 12.8; 22; Ex: passim), similitudines
figurabatur, utpote quae bona omnia per illa significata
veluti illorum omnium consummatio et perfectio
complectitur.
Cap.2. 'Sacrificium visibile esse propitiatorium pro vivis et

defunctis'
1743 940 Et quoniam in divino hoc sacrificio, quod in

Missa peragitur, idem ille Christus continetur et incruente
484
immolatur, qui in ara crucis "semel seipsum cruente

obtulit" (Heb 9.14,27): docet sancta Synodus, sacrificium
istud vere propitiatorium esse (can.3), per ipsumque fieri,
ut, si cum vero corde et recta fide, cum metu ac
reverentia, contriti ac paenitentes ad Deum "accedamus,
misericordiam consequamur et gratiam inveniamus in
auxilio opportuno" (Heb 4.16). Hujus quippe oblatione
placatus Dominus, gratiam et donum paenitentiae
concedens, crimina et peccata etiam ingentia dimittit.
Una enim eademque est hostia, idem nunc offerens
sacerdotum ministerio, qui se ipsum tunc in cruce obtulit,
sola offerendi ratione diversa. Cujus quidem oblationis
(cruentae, inquam) fructus per hanc incruentam uberrime
percipiuntur: tantum abest, ut illi per hanc quovis modo
derogetur (can.4). Quare non solum pro fidelium vivorum
peccatis, poenis, satisfactionibus et aliis necessitatibus,
sed et pro defunctis in Christo, nondum ad plenum
purgatis, rite juxta Apostolorum traditionem offertur (can.
3).
Cap. 3. De Missis in honorem Sanctorum
1744 941 Et quamvis in honorem et memoriam Sanctorum

nonnullas interdum Missas Ecclesia celebrare
consueverit, non tamen illis sacrificium offerri docet, sed
Deo soli, qui illos coronavit (can. 5). Unde 'nec sacerdos
dicere solet: Offero tibi sacrificium, Petre et Paule', sed,
Deo de illorum victoriis gratias agens, eorum patrocinia
implorat, 'ut ipsi pro nobis intercedere dignentur in caelis,
quorum memoriam facimus in terris'.
Cap. 4. Utrum missam celebrare conveniet
1745 942 Et cum sancta sancte administrari conveniat,

sitque hoc omnium sanctissimum sacrificium: ecclesia
catholica, ut digne reverenterque offerretur ac
485
perciperetur, sacrum canonem multis ante saeculis

instituit, ita ab omni errore purum (can.6), ut nihil in eo
contineatur, quod non maxime sanctitatem ac pietatem
quandam redoleat mentesque offerentium in Deum
erigat. Is enim constat cum ex ipsis Domini verbis, tum ex
Apostolorum traditionibus ac sanctorum quoque
Pontificum piis institutionibus.
Cap. 5. "De solemnibus Missae sacrificii caeremoniis"
1746 Cumque natura hominum ea sit, ut non facile queat

sine adminiculis exterioribus ad rerum divinarum
mediattionem sustolli, propterea pia mater Ecclesia ritus
quosdam, ut scilicet quaedam submissa voce (can. 9),
alia vero elatiore in Missa pronuntiarentur, instituit;
caeremonias item adhibuit (can. 7), ut mysticas
benedictiones, lumina, thymiamata, vestes aliaque id
genus multa ex apostolica disciplina et traditione, quo et
majestas tanti sacrificii commendaretur, et mentes
fidelium per haec visibilia religionis et pietatis signa ad
rerum altissimarum, quae in hoc sacrificio latent,
contemplationem excitarentur.
Cap. 6. De Missa, in qua solus sacerdos communicat
1747 944 Optaret quidem sacrosancta Synodus, ut in

singulis Missis fideles adstantes non solum spirituali
affectu, sed sacramentali etiam Eucharistiae perceptione
communicarent, quo ad eos sanctissimi huius sacrificii
fructus uberior proveniret; nec tamen, si id non semper
fiat, propterea Missas illas, in quibus solus sacerdos
sacramentaliter communicat, ut privatas et illicitas
damnat (can. 8), sed probat atque commendat, si quidem
illae quoque Missae vere communes censeri debent,
partim quod in eis populus spiritualiter communicet,
partim vero, quod a publico Ecclesiae ministro non pro se
486
tantum, sed pro omnibus fidelibus qui ad Corpus Christi

pertinent, celebrentur.
Cap. 7. De aqua in calice offerendo vino miscenda
1748 945 Monet deinde sancta Synodus, praeceptum esse

ab Ecclesia sacerdotibus, ut aquam vino in calice
offerendo miscerent (can. 9), tum quod Christum
Dominum ita fecisse credatur, tum etiam quia e latere
eius aqua simul cum sanguine exierit (Jo 19, 34), quod
sacramentum hac mixtione recolitur. Et cum 'aquae' in
Apocalypsi beati Joannis populi dicantur (Apc 17, 1 15),
ipsius populi fidelis cum capite Christo unio
repraesentatur.
Cap 8. De Missa vulgari lingua passim non celebranda, et

mysteriis eius populo explicandis
1749 946 Etsi Missa magnam contineat populi fidelis

eruditionem, non tamen expedire visum est Patribus, ut
vulgari passim lingua celebraretur (can. 9). Quamobrem,
retento ubique cuiusque ecclesiae antiquo et a sancta
Romana Ecclesia, omnium ecclesiarum matre et magistra,
probato ritu, ne oves Christi esuriant, neve 'parvuli panem
petant et non sit, qui frangat eis' (cf. Thr 4, 4): mandat
sancta Synodus pastoribus et singulis curam animarum
gerentibus, ut frequenter inter Missarum celebrationem
vel per se vel per alios, ex his, quae in Missa leguntur
exponant atque inter cetera sanctissimi huius sacrificii
mysterium aliquod declarent, diebus praesertim
Dominicis et festis.
Concile de Trente (XIXeme oecuménique), Session XXII,

17 septembre 1562, Doctrine De ss. Missae sacrificio
487
1750 947 Quia vero adversus veterem hanc in sacrosancto

Evangelio, Apostolorum traditionibus sanctorumque
Patrum doctrina fundatam fidem hoc tempore multi
disseminati sunt errores, multaque a multis docentur et
disputantur: sacrosancta Synodus, post multos gravesque
his de rebus mature habitos tractatus, unanimi patrum
omnium consensu, quae huic purissimae fidei sacraeque
doctrinae adversantur, damnare et a sancta Ecclesia
eliminare per subjectos hos canones constituit.
Canones de ss. Missae sacrificio

1751 948 Can. 1. Si quis dixerit, in Missa non offerri Deo
verum et proprium sacrificium, aut quod offerri non sit
aliud quam nobis Christum ad manducandum dari: an. s.
1752 949 Can. 2. Si quis dixerit, illis verbis: 'Hoc facite in

meam commemorationem' (Jo 22, 19; 1 Cor 11, 24),
Christum non instituisse Apostolos sacerdotes, aut non
ordinasse, ut ipsi aliique sacerdotes offerrent corpus et
sanguinem suum: an. s. (cf. DS 1740).
1753 950 Can. 3. Si quis dixerit, Missae sacrificium tantum

esse laudis et gratiarum actionis, aut nudam
commemorationem sacrificii in cruce peracti, non autem
propitiatorium; vel soli prodesse sumenti; neque pro vivii
et defunctis, pro peccatis, poenis, satisfactionibus et aliis
necessitatibus offerri debere: an. s. (cf. DS 1743).
1754 951 Can. 4. Si quis dixerit, blasphemiam irrogari

sanctissimo Christi sacrificio in cruce peracto per Missae
sacrificium, aut illi per hoc derogari: an. s. (cf. DS 1743).
1755 952 Can. 5. Si quis dixerit, imposturam esse, Missas

celebrari in honorem Sanctorum et pro illorum
intercessione apud Deum obtinenda, sicut Ecclesia
intendit: an. s. (cf. DS 1744).
488
1756 953 Can. 6. Si quis dixerit, canonem Missae errores

continere ideoque abrogandum esse: an. s. (cf. DS 1745).
1757 954 Can. 7. Si quis dixerit, caeremonias, vestes et

externa signa, quibus in Missarum celebratione Ecclesia
catholica utitur, irritabula impietatis esse magis quam
officia pietatis: an. s. (cf. DS 1746).
1758 955 Can. 8. Si quis dixerit, Missas, in quibus solus

sacerdos sacramentaliter communicat, illicitas esse
ideoque abrogandas: an. s. (cf. DS 1747).
1759 956 Can. 9. Si quis dixerit, Ecclesiae Romanae ritum,

quo submissa voce pars canonis et verba consecrationis
proferuntur, damnandum esse; aut lingua tantum vulgari
Missam celebrari debere; aut aquam non miscendam
esse vino in calice offerendo, eo quod sit contra Christi
institutionem: an. s. (cf. DS 1746 1748 s).
1760 Insuper cum eadem sacrosancta Synodus superiori

sessione duos articulos alias propositos et tum nondum
discussos, videlicet: - An rationes, quibus sancta catholica
Ecclesia adducta fuit, ut communicaret laicos atque etiam
non celebrantes sacerdotes sub una panis specie, ita sint
retinendae, ut nulla ratione calicis usus cuiquam sit
permittendus, - et: An, si honestis et christianae caritati
consentaneis rationibus concedendus alicui vel nationi vel
regno calicis usus videatur, sub aliquibus condicionibus
concedendus sit, et quaenam illae sint, in aliud tempus,
oblata sibi occasione, examinandos atque diffiniendos
reservaverit: nunc eorum, pro quibus petitur, saluti
optimum consultum volens, decrevit, integrum negotium
ad Sanctissimum Dominum esse referendum prout
praesenti decreto refert; qui pro sua singulari prudentia
id efficiat, quod utile rei publicae christianae et salutare
petentibus usum calicis fore iudicaverit.
489
Sessio XXIII, 15 juillet 1563: Doctrina de sacramento

ordinis
1763 956a Vera et catholica doctrina de sacramento
ordinis ad condemnandos errores nostri temporis, a
sancta Synodo Tridentina decreta et publicata sessione
(sub Pio IV) septima.
1764 957 Sacrificium et sacerdotium ita Dei ordinatione

conjuncta sunt, ut utrumque in omni lege exstiterit. Cum
igitur in Novo Testamento sanctum Eucharistiae
sacrificium visibile ex Domini institutione catholica
Ecclesia acceperit: fateri etiam oportet, in ea novum esse
visibile et externum sacerdotium (can. 1), in quod vetus
translatum est (cf Heb 7.12ss). Hoc autem ab eodem
Domino Salvatire nostro institutum esse (can.3), atque
Apostolis eorumque successoribus in sacerdotio
potestatem traditam consecrandi, offerendi et
ministrandi corpus et sanguinem ejus, nec non et peccata
dimittendi et retinendi, sacrae Litterae ostendunt, et
catholicae Ecclesiae traditio semper docuit (can.1).
1765 958 Cum autem divina res sit tam sancti sacerdotii
ministerium, consentaneum fuit, quo dignius et maiore
cum veneratione exerceri posset, ut in Ecclesiae
ordinatissima dispositione plures et diversi essent
ministrorum ordines (Mt 16, 19; Lc 22, 19; Jo 20, 22s), qui
sacerdotio ex officio deservirent, ita distributi, ut, qui iam
clericali tonsura insigniti essent, per minores ad maiores
ascenderent (can. 2). Nam non solum de sacerdotibus,
sed et de diaconis sacrae Litterae apertam mentionem
faciunt (Act 6, 5; I Tim 3, 8 ss; Phil 1, 1) et, quae maxime in
illorum ordinatione attendenda sunt, gravissimis verbis
docent; et ab ipso Ecclesiae initio sequentium ordinum
nomina atque uniuscuiusque eorum propria ministeria,
subdiaconi scilicet, acolythi, exorcistae, lectoris et ostiarii
in usu fuisse cognoscuntur, quamvis non pari gradu. Nam
subdiaconatus ad maiores ordines a Patribus et sacris
490
Conciliis refertur, in quibus et de aliis inferioribus

frequentissime legimus.
1766 959 Cum Scripturae testimonio, apostolica traditione

et Patrum unanimi consensu perspicuum sit, per sacram
ordinationem, quae verbis et signis exterioribus perficitur,
gratiam conferri: dubitare nemo debet, ordinem esse vere
et proprie unum ex septem sanctae Ecclesiae sacramentis
(can.3). Inquit enim Apostolus: "Admoneo te, ut resuscites
gratiam Dei, quae est in te per impositionem manuum
mearum. Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed
virtutis et dilectionis et sobrietatis" (2 Tim 1.6,7; cf 1 Tim
4.14).
1767 960 Quoniam vero in sacramento ordinis, sicut et in

baptismo et confirmatione, character imprimitur (can. 4),
qui nec deleri nec auferri potest: merito sancta Synodus
damnat eorum sententiam, qui asserunt, Novi Testamenti
sacerdotes temporariam tantummodo potestatem
habere, et semel rite ordinatos iterum laicos effici posse
si verbi Dei ministerium non exerceant (can. 1). Quod si
quis omnes Christianos promiscue Novi Testamenti
sacerdotes esse, aut omnes pari inter se potestate
spirituali praeditos affirmet: nihil aliud facere videtur
quam ecclesiasticam hierarchiam, quae est 'ut castrorum
acies ordinata' (cf: Ct 6, 3), confundere (can. 6), perinde
ac si, contra beati Pauli doctrinam, omnes Apostoli,
omnes Prophetae, omnes Evangelistae, omnes Pastores,
omnes sint Doctores (cf. 1 Cor 12, 29; Eph 4, 11).
1768 960 Proinde sancta Synodus declarat, praeter

ceteros ecclesiasticos gradus episcopos, qui in
Apostolorum locum successerunt, ad hunc hierarchicum
ordinem praecipue pertinere, et 'positos' (sicut idem
Apostolus ait) 'a Spiritu Sancto regere Ecclesiam Dei' (Act
20, 28), eosque presbyteris superiores esse, ac
sacramentum confirmationis conferre, ministros Ecclesiae
ordinare, atque alia pleraque peragere ipsos posse,
491
quarum functionum potestatem reliqui inferioris ordinis

nullam habent (can. 7).
1769 960 Docet insuper sancta Synodus, in ordinatione

episcoporum, sacerdotum et ceterorum ordinum nec
populi nec cuiusvis saecularis potestatiS et magistratus
consensum sive vocationem sive auctoritatem ita requiri
ut sine ea irrita sit ordinatio; quin potius decernit, eos, qui
tantummodo a populo aut saeculari potestate ac
magistratu vocati et instituti ad haec ministeria
exercenda ascendunt, et qui ea propria temeritate sibi
sumunt, omnes non Ecclesiae ministros, sed 'fures et
latrones, per ostium non ingressos' (cf. Jo 10, 1), habendos
esse (can. 8).
1770 960 Haec sunt, quae generatim sacrae Synodo visum

est Christifideles de sacramento ordinis docere. His
autem contraria certis et propriis canonibus in hunc, qui
sequitur, modum damnare constituit, ut omnes, ante
Christo, fidei regula utentes, in tot errorum tenebris
catholicam veritatem facilius agnoscere et tenere possint.

Canones de sacramento ordinis
1771 961 Can. 1. Si quis dixerit, non esse in Novo
Testamento sacerdotium visibile et externum, vel non
esse potestatem aliquam consecrandi et offerendi verum
corpus et sanguinem Domini, et peccata remittendi et
retinendi, sed officium tantum et nudum ministerium
praedicandi Evangelium, vel eos, qui non praedicant,
prorsus non esse sacerdotes: anathema sit (cf. DS 1764
1767).
492
1772 962 Can. 2. Si quis dixerit, praeter sacerdotium non

esse in Ecclesia catholica alios ordines, et maiores et
minores, per quos velut per gradus quosdam in
sacerdotium tendatur: an. s. (cf. DS 1765).
1773 963 Can. 3. Si quis dixerit, ordinem sive sacram

ordinationem non esse vere et proprie sacramentum a
Christo Domino institutum, vel esse figmentum quoddam
humanum, excogitatum a viris rerum ecclesiasticarum
imperitis, aut esse tantum ritum quendam eligendi
ministros verbi Dei et sacramentorum: an. s. (cf. DS 1766).
1774 964 Can. 4. Si quis dixerit, per sacram ordinationem

non dari Spiritum Sanctum, ac proinde frustra episcopos
dicere: Accipe Spiritum Sanctum; aut per eam non
imprimi characterem; vel eum, qui sacerdos semel fuit,
laicum rursus fieri posse: an. s. (cf. DS 1767).
1775 965 Can. 5. Si quis dixerit, sacram unctionem, qua

Ecclesia in sancta ordinatione utitur, non tantum non
requiri, sed contemnendam et perniciosam esse, similiter
et alias ceremonias: an. s.
1776 966 Can. 6. Si quis dixerit, in Ecclesia catholica non

esse hierarchiam, divina ordinatione institutam, quae
constat ex episcopis, presbyteris et ministris an. s. (cf. DS
1768).
1777 967 Can. 7. Si quis dixerit, episcopos non esse

presbyteris superiores; vel non habere potestatem
confirmandi et ordinandi, vel eam, quam habent, illis esse
cum presbyteris communem; vel ordines ab ipsis collatos
sine populi vel potestatis saecularis consensu aut
vocatione irritos esse; aut eos, qui nec ab ecclesiastica et
canonica potestate rite ordinati nec missi sunt, sed
aliunde veniunt, legitimos esse verbi et sacramentorum
ministros: an. s. (cf. DS 1768 s).
493
1778 968 Si quis dixerit, episcopos, qui auctoritate

Romani Pontificis assumuntur non esse legitimos et veros
episcopos, sed figmentum humanum: an. s.
Sessio XXIV, 11 novembre 1563; De sacramento

matrimonii
1797 969 Matrimonii perpetuum indissolubilemque nexum
primus humani generis parens divini Spiritus instinctu
pronuntiavit, cum dixit: 'Hoc nunc os ex ossibus meis, et
caro de carne mea. Quamobrem relinquet homo patrem
suum et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in
carne una' (Gn 2, 23 s; cf. Eph 5, 31).
1798 969 Hoc autem vinculo duos tantummodo copulari et

coniungi, Christus Dominus apertius docuit, cum postrema
illa verba, tamquam a Deo prolata, referens dixit: 'Itaque
iam non sunt duo, sed una caro' (Mt 19, 6), statimque
eiusdem nexus firmitatem, ab Adamo tanto ante
pronuntiatam, his verbis confirmavit: 'Quod ergo Deus
mconiunxit, homo non separet (Mt 19, 6; Mc 10, 9).
1799 969 Gratiam vero, quae naturalem illum amorem

perficeret, et indissolubilem unitatem confirmaret,
coniugesque sanctificaret, ipse Christus, venerabilium
sacramentorum institutor atque perfector, sua nobis
Passione promeruit. Quod Paulus Apostolus innuit, dicens:
'Viri, diligite uxores vestras, sicut Christus dilexit
Ecclesiam, et se ipsum tradidit pro ea' (Eph 5, 25), mox
subiungens: 'Sacramentum hoc magnum est; ego autem
dico, in Christo et in Ecclesia' (Eph 5, 32).
1800 970 Cum igitur matrimonium in lege evangelica

veteribus connubiis per Christum gratia praestet: merito
inter Novae Legis sa cramenta annumerandum sancti
Patres nostri, Concilia et universalis Ecclesiae traditio
semper docuerunt ; adversus quam impii homines huius
saeculi insanientes, non solum perperam de hoc
494
venerabili sacramento senserunt, sed de more suo,

praetextu Evangelii libertatem carnis introducentes,
multa ab Ecclesiae catholicae sensu et ab Apostolorum
temporibus probata consuetudine aliena, scripto et verbo
asseruerunt, non sine magna Christifidelium iactura.
Quorum temeritati sancta et universalis Synodus cupiens
occurrere, insigniores praedictorum schismaticorum
haereses et errores, ne plures ad se trahat perniciosa
eorum contagio, exterminandos duxit, hos in ipsos
haereticos eorumque errores decernens anathematismos.
Canones de sacramento matrimonii

1801 971 Can. 1. Si quis dixerit, matrimonium non esse
vere et proprie unum ex septem Legis evangelicae
sacramentis, a Christo Domino institutum, sed ab
hominibus in Ecclesia inventum, neque gratiam conferre:
anathema sit (cf. DS 1800).
1802 972 Can. 2. Si quis dixerit, licere Christianis plures

simul habere uxores, et hoc nulla lege divina esse
prohibitum (Mt 19, 9 ss): an. s. (cf. DS 1798).
1803 973 Can. 3. Si quis dixerit, eos tantum

consanguinitatis et affinitatis gradus, qui Levitico (18, 6
ss) exprimuntur, posse impedire matrimonium
contrahendum, et dirimere contractum; nec posse
Ecclesiam in nonnullis illorum dispensare, aut constituere,
ut plures impediant et dirimant: an. s. (cf. DS 1559).
1804 974 Can. 4. Si quis dixerit, Ecclesiam non potuisse

constituere impedimenta matrimonium dirimentia vel in
iis constituendis errasse: an. s.
1805 975 Can. 5. Si quis dixerit, propter haeresim, aut

molestam cohabitationem, aut affectatam absentiam a
coniuge dissolvi posse matrimonii vinculum: an. s.
495
1806 976 Can. 6. Si quis dixerit, matrimonium ratum, non

consummatum, per solemnem religionis professionem
alterius coniugum non dirimi: an. s.
1807 977 Can. 7. Si quis dixerit, Ecclesiam errare, cum

docuit et docet, iuxta evangelicam et apostolicam
doctrinam (cf. Mc 10; 1 Cor 7), propter adulterium alterius
coniugum matrimonii vinculum non posse dissolvi, et
utrumque, vel etiam innocentem, qui causam adulterio
non dedit, non posse, altero coniuge vivente, aliud
matrimonium contrahere, moecharique eum, qui dimissa
adultera aliam duxerit, et eam, quae dimisso adultero alii
nupserit: an. s.
1808 978 Can. 8. Si quis dixerit, Ecclesiam errare, cum ob

multas causas separationem inter coniuges quoad
thorum, seu quoad cohabitationem ad certum incertumve
tempus, fieri posse decernit: an. s.
1809 979 Can. 9. Si quis dixerit, clericos in sacris

ordinibus constitutos, vel regulares castitatem solemniter
professos, posse matrimonium contrahere, contractumque
validum esse, non obstante lege Ecclesiastica vel voto, et
oppositum nil aliud esse, quam damnare matrimonium;
posseque omnes contrahere matrimonium, qui non
sentiunt se castitatis (etiamsi eam voverint) habere
donum: an. s. Cum Deus id recte petentibus non deneget,
'nec patiatur, nos supra id, quod possumus, tentari' (1 Cor
10, 13).
1810 980 Can. 10. Si quis dixerit, statum coniugalem

anteponendum esse statui virginitatis vel caelibatus, et
non esse melius ac beatius, manere in virginitate aut
caelibatu, quam iungi matrimonio (cf: Mt 19, 11s; 1 Cor 7,
25s 38 40): an. s.
1811 981 Can. 11. Si quis dixerit, prohibitionem

solemnitatis nuptiarum certis anni temporibus
496
superstitionem esse tyrannicam, ab ethnicorum

superstitione profectam; aut benedictiones et alias
ceremonias, quibus Ecclesia in illis utitur, damnaverit: an.
s.
1812 982 Can. 12. Si quis dixerit, causas matrimoniales

non spectare ad iudices ecclesiasticos: an. s. (DS 2598
2659).
Canones super reformatione circa matrimonium: Decr.

'Tametsi'
1813 990 Cap. 1. (Motivum et tenor legis) Tametsi
dubitandum non est, clandestina matrimonia, libero
contrahentium consensu facta, rata et vera esse
matrimonia, quamdiu Ecclesia ea irrita non fecit, et
proinde iure damnandi sint (lege: sunt) illi, ut eos sancta
Synodus anathemate damnat, qui ea vera ac rata esse
negant, quique falso affirmant, matrimonia a filiis
familias sine consensu parentum contracta irrita esse, et
parentes ea rata vel irrita facere posse: nihilominus
sancta Dei Ecclesia ex iustissimis causis illa semper
detestata est atque prohibuit.
1814 990 Verum, cum sancta Synodus animadvertat,

prohibitiones illas propter hominum inoboedientiam iam
non prodesse, et gravia peccata perpendat, quae ex
eisdem clandestinis coniugiis ortum habent, praesertim
vero eorum, qui in statu damnationis permanent, dum
priore uxore, cum qua clam contraxerant, relicta, cum
alia palam contrahunt, et cum ea in perpetuo adulterio
vivunt; cui malo cum ab Ecclesia, quae de occultis non
iudicat, succurri non possit, nisi efficacius aliquod
remedium adhibeatur, idcirco sacri Lateranensis Concilii
(IV) sub Innocentio III celebrati (DS 817) vestigiis
inhaerendo praecipit, ut in posterum, antequam
matrimonium contrahatur, ter a proprio contrahentium
parocho tribus continuis diebus festivis in ecclesia inter
497
Missarum solemnia publice denuntietur, inter quos

matrimonium sit contrahendum; quibus denuntiationibus
factis, si nullum legitimum opponatur impedimentum, ad
celebrationem matrimonii in facie Ecclesiae procedatur,
ubi parochus, viro et muliere interrogatis, et eorum mutuo
consensu intellecto, vel dicat: 'Ego vos in matrimonium
coniungo, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti', vel
aliis utatur verbis, iuxta receptum uniuscuiusque
provinciae ritum.
1815 991 (Restrictio legis) Quod si aliquando probabilis

fuerit suspicio, matrimonium malitiose impediri posse, si
tot praecesserint denuntiationes: tunc vel una tantum
denuntiatio fiat, vel saltem parocho et duobus vel tribus
testibus praesentibus matrimonium celebretur; deinde
ante illius consummationem denuntiationes in ecclesia
fiant, ut, si aliqua subsunt impedimenta, facilius
detegantur, nisi Ordinarius ipse expedire iudicaverit, ut
praedictae denuntiationes remittantur, quod illius
prudentiae et iudicio sancta Synodus relinquit.
1816 992 (Sanctio) Qui aliter quam praesente parocho,

vel alio sacerdote de ipsius parochi seu Ordinarii licentia,
et duobus vel tribus testibus matrimonium contrahere
attentabunt: eos sancta Synodus ad sic contrahendum
omnino inhabiles reddit, et huiusmodi contractus irritos et
nullos esse decernit, prout eos praesenti decreto irritos
facit et annullat.
Concile de Trente (XIXeme oecum.), Session XXV;

Decretum de
purgatorio, 3 décembre 1563
1820 983 Cum catholica Ecclesia, Spiritu Sancto edocta,
ex sacris Litteris et antiqua Patrum traditione in sacris
Conciliis et novissime in hac oecumenica Synodo docuerit,
purgatorium esse (v.D.840), animasque ibi detentas
fidelium suffragiis, potissimum vero acceptabili altaris
498
sacrificio iuvari (v. D. 940, 950): praecipit sancta Synodus

episcopis, ut sanam de purgatorio doctrinam, a sanctis
Patribus et sacris Conciliis traditam, a Christifidelibus
credi, teneri, doceri et ubique praedicari diligenter
studeant. Apud rudem vero plebem difficiliores ac
subtiliores quaestiones, quaeque ad aedificationem non
faciunt (cf. 1 Tim 1, 4), et ex quibus plerumque nulla fit
pietatis accessio, a popularibus concionibus secludantur.
Incerta item, vel quae specie falsi laborant, evulgari ac
tractari non permittant. Ea vero, quae ad curiositatem
quandam aut superstitionem spectant, vel turpe lucrum
sapiunt, tanquam scandala et fidelium offendicula
prohibeant...
Decretum de invocatione, veneratione et reliquiis

Sanctorum,
et sacris imaginibus, 3 décembre 1563
1821 984 Mandat sancta Synodus omnibus episcopis et
ceteris docendi munus curamque sustinentibus, ut iuxta
catholicae et apostolicae Ecclesiae usum, a primaevis
christianae religionis temporibus receptum,
sanctorumque Patrum consensionem et sacrorum
Conciliorum decreta: imprimis de Sanctorum
intercessione, invocatione, reliquiarum honore, et
legitimo imaginum usu fideles diligenter instruant,
docentes eos, Sanctos, una cum Christo regnantes,
orationes suas pro hominibus Deo offerre; bonum atque
utile esse, suppliciter eos invocare et ob beneficia
impetranda a Deo per Filium eius Iesum Christum
Dominum nostrum, qui solus noster Redemptor et Salvator
est, ad eorum orationes, opem auxiliumque confugere;
illos vero, qui negant, Sanctos, aeterna felicitate in coelo
fruentes, invocandos esse; aut qui asserunt, vel illos pro
hominibus non orare, vel eorum, ut pro nobis etiam
singulis orent, invocationem esse idololatriam, vel
pugnare cum verbo Dei, adversarique honori " unius
mediatoris Dei et hominum Jesu Christi " (cf 1 Tim 2, 5);
499
vel stultum esse, in coelo regnantibus voce vel mente

supplicare: impie sentire.
1822 985 Sanctorum quoque martyrum et aliorum cum

Vhristo viventium sancta corpora, quae viva membra
fuerunt Christi et templum Spiritus Sancti (cf Cor1 3.16;
6.19; Cor2 6.16), ab ipso ad aeternam vitam suscitenda et
glorificanda, a fidelibus venranda ese, per quae multa
beneficia a Deo hominibus praestantur: iat ut affirmantes,
Sanctorum reliquiis venraionem atque honorem non
deberi, vel eas aliaque sacra monumenta a fidlibus
inutilite honorari, atque eorum opis impetrandae causa
Sanctirum memorias frustra frequentari: omnino
damnandos esse, prout jampridem eos damnavit et nunc
etiam damnat Ecclesia.
1823 986 Imagines porro Christi, Deiparae Virginis et

aliorum Sanctorum, in templis praesertim habendas et
retinendas, eisque debitum honorem et venerationem
impertiendam, non quod credatur inesse aliqua in iis
divinitas vel virtus, propter quam sint colendae, vel quod
ab eis sit aliquid petendum, vel quod ficucia in
imaginibus sit figenda, veluti olim fiebat a gentibus, quae
in idolis spem suam collocabant (cf Ps 134.15ss): sed
quoniam honos qui eis exhibetur,refertur ad prototypa,
quae illae repraesentant: ita ut per imagines, quas
osculamuret coram quibus caput aperimus et
procumbimus, Christum adoremus, et Sanctis, quorum
illae similitudinem gerunt, veneremur. Id quod
Conciliorum, praesertim vero secundae Nicaenae Synodi,
decretis contra imaginum oppugnatores est sanctitum (cf
DS 600ss);
1824 987 Illud vero diligenter doceant episcopi, per

historias mysteriorum nostrae redemptionis, picturis vel
aliis similitudinibus expressas, erudiri et confirmari
populum in articulis fidei commemorandis et assidue
recolendis; tum vero ex omnibus sacris imaginibus
500
magnum fructum percipi, non solum quia admonetur

populus beneficiorum et munerum, quae a Christo sibi
collata sunt, sed etiam, quia Dei per Sanctos miracula et
salutaria exempla oculis fidelium subiciuntur, ut pro iis
Deo gratias agant, ad Sanctorumque imitationem vitam
moresque suos componant, excitenturque ad adorandum
ac diligendum Deum, et ad pietatem colendam. Si quis
autem his decretis contraria docuerit aut senserit: an. s.
1825 988 In has autem sanctas et salutares observationes

si qui abusus irrepserint: eos prorsus aboleri sancta
Synodus vehementer cupit, ita ut nullae falsi dogmatis
imagines et rudibus periculosi erroris occasionem
praebentes statuantur. Quod si aliquando historias et
narrationes sacrae Scripturae, cum id indoctae plebi
expediet, exprimi et figurari contigerit: doceatur populus,
non propterea divinitatem figurari, quasi corporeis oculis
conspici, vel coloribus aut figuris exprimi possit. Omnis
porro superstitio in Sanctorum invocatione, reliquiarum
veneratione et imaginum sacro usu tollatur, omnis turpis
quaestus eliminetur, omnis denique lascivia vitetur. . .
Haec ut fidelius observentur, statuit sancta Synodus,
nemini licere, ullo in loco... ullam insolitam ponere vel
ponendam curare imaginem, nisi ab episcopo approbata
fuerit. Nulla etiam admittenda esse nova miracula, nec
novas reliquias recipiendas nisi... approbante episcopo.
Decretum de reformatione generali, 3 décembre 1563

1830 Cap. 19 (De duello seu monomachia). Detestabilis
duellorum usus, fabricante diabolo introductus, ut cruenta
corporum morte animarum etiam perniciem lucretur, ex
christiano orbe penitus exterminetur. Imperator, reges...
et quocumque alio nomine domini temporales, qui locum
ad monomachiam in terris suis inter Christianos
concesserint, eo ipso sint excommunicati... Qui vero
pugnam commiserint, et qui eorum patrini vocantur,
excommunicationis ... ac perpetuae infamiae poenam
501
incurrant et ut homicidae iuxta sacros canones puniri

debeant, et, si in ipso conflictu decesserint, perpetuo
careant ecclesiastica sepultura.
Decretum de indulgentiis, 4 décembre 1563

1835 989 Cum potestas conferendi indulgentias a Christo
Ecclesiae concessa sit, atque huiusmodi potestate
divinitus sibi tradita (cf. Mt 16,19;18,18) antiquissimis
etiam temporibus illa usa fuerit: sacrosancta Synodus
indulgentiarum usum, christiano populo maxime
salutarem et sacrorum conciliorum auctoritate probatum,
in Ecclesia retinendum esse docet et praecipit, eosque
anathemate damnat, qui aut inutiles esse asserunt, vel
eas concedendi in Ecclesia potestatem esse negant. In his
tamen concedendis moderationem... adhiberi cupit, ne
nimia facilitate ecclesiastica disciplina enervetur. Abusus
vero, qui in his irrepserunt et quorum occasione hoc
indulgentiarum nomen ab haereticis blasphematur,
emendatos et correctos cupiens: praesenti decreto
generaliter statuit, pravos quaestus omnes pro his
consequendis... omnino abolendos esse.
Bulla confirmationis Conc. Tridentini 'Benedictus Deus',

26 janvier 1564 ('1563' stilo curiali)
1847 - Tandem consecuti sumus, quod nec diuturnis nec
nocturnis curis elaborare destitimus quodque a Patre
luminum (Iac 1, 17) assidue precati sumus. Cum enim eam
in urbem undique ex christiani nominis nationibus
convenisset - Nostris convocata litteris et sua etiam
ipsorum pietate excitata - episcoporum et aliorum
insignium praelatorum maxima et oecumenico concilio
digna frequentia, ... Nobis adeo concilii libertati
faventibus, ut etiam de rebus Sedi Apostolicae proprie
reservatis liberum ipsi Concilio arbitrium per litteras ad
legatos Nostros scriptas ultro permiserimus, quae de
sacramentis et aliis rebus, quae quidem necessariae
502
visae sint, tractanda, diffinienda et statuenda restabant

ad confutandas haereses, ad tollendos abusus et
emendandos mores, a sacrosancta Synodo summa
libertate diligentiaque tractata et accurate ac mature
admodum definita, explicata, statuta sunt...
1848 Cum autem ipsa sancta Synodus, pro sua erga

Sedem Apostolicam reverentia, antiquorum etiam
conciliorum vestigiis inhaerens, decretorum suorum
omnium, quae Nostro et praedecessorum Nostrorum
tempore facta sunt, confirmationem a Nobis petierit,
decreto de ea re in publica sessione facto : Nos ...
postulatione ipsius Synodi cognita, habita super hac re
cum venerab. Fratribus Nostris S. R. E. cardinalibus
deliberatione matura, Sanctique Spiritus in primis auxilio
invocato, cum ea decreta omnia catholica et populo
christiano utilia ac salutaria esse cognovissemus: ad Dei
omnipotentis laudem, de eorumdem Fratrum Nostrorum
consilio et assensu, in consistorio Nostro secreto illa
omnia et singula auctoritate Apostolica hodie
confirmavimus et ab omnibus Christifidelibus suscipienda
ac servanda esse decrevimus...
1849 Ad vitandum praeterea perversionem et

confusionem, quae oriri posset, si unicuique liceret, prout
ei liberet, in decreta Concilii commentarios et
interpretationes suas edere: Apostolica auctoritate
inhibemus omnibus... : ne quis sine auctoritate Nostra
audeat ullos commentarios, glossas, annotationes, scholia
ullumve omnino interpretationis genus super ipsius
Concilii decretis quocumque modo edere aut quidquam
quocumque nomine, etiam sub praetextu maioris
decretorum corroborationis aut exsecutionis aliove
quaesito colore statuere.
1850 Si cui vero in eis aliquid obscurius dictum et

statutum fuisse eamque ob causam interpretatione aut
decisione aliqua egere visum fuerit : ascendat ad locum,
503
quem Dominus elegit, ad Sedem videlicet Apostolicam,

omnium fidelium magistram, cuius auctoritatem etiam
ipsa sancta Synodus tam reverenter agnovit. Nos enim
difficultates et controversias, si quae ex eis decretis ortae
fuerint, nobis declarandas et decidendas, quemadmodum
ipsa quoque sancta Synodus decrevit, reservamus...
'Regulae Tridentinae' de libris prohibitis, confirmatae in

Const. 'Dominici gregis custodiae', 24 mars 1564
1851 Regula I: Libri omres, quos ante annum 1515 aut
Summi Pontifices aut Concilia oecumenica damnarunt, et
in hoc Indice non sunt, eodem modo damnati esse
censeantur, sicut olim damnati fuerunt.
1852 Regula II: Haeresiarcharum libri, tam eorum, qui

post praedictum annum (1515) haereses invenerunt vel
suscitarunt, quam qui haereticorum capita aut duces sunt
vel fuerunt, ... omnino prohibentur. Aliorum autem
haereticorum libri, qui de religione quidem ex professo
tractant, omnino damnantur. Qui vero de religione non
tractant, a theologis catholicis... examinati et approbati
permittuntur...
1853 Regula III: Versiones scriptorum etiam

ecclesiasticorum, quae hactenus editae sunt a damnatis
auctoribus, modo nihil contra sanam doctrinam
contineant, permittuntur. Librorum autem Veteris
Testamenti versiones viris tantum doctis et piis iudicio
episcopi concedi poterunt, modo huiusmodi versionibus
tamquam elucidationibus vulgatae editionis ad
intelligendam sacram Scripturam, non autem tamquam
sano textu utantur. Versiones vero Novi Testamenti ab
auctoribus primae classis huius Indicis facta nemini
concedantur, quia utilitatis parum, periculi vero plurimum
lectoribus ex earum lectione manare solet. Si quae vero
annotationes cum huiusmodi quae permittuntur
versionibus vel cum vulgata editione circumferuntur,
504
expunctis locis suspectis a facultate theologica alicuius

Universitatis catholicae aut Inquisitione generali, permitti
eisdem poterunt, quibus et versiones....
1854 Regula IV: Cum experimento manifestum sit, si sacra

Biblia vulgari lingua passim sine discrimine permittantur,
plus inde ob hominum temeritatem detrimenti quam
utilitatis oriri, hac in parte iudicio episcopi aut inquisitoris
stetur, ut cum consilio parochi vel confessarii Bibliorum a
catholicis auctoribus versorum lectionem in vulgari lingua
eis concedere possint, quos intellexerint ex huiusmodi
lectione non damnum, sed fidei atque pietatis
augmentum capere posse...
1855 Regula V: Libri illi, qui haereticorum auctorum opera

interdum prodeunt, in quibus nulla vel pauca de suo
apponunt, sed aliorum dicta colligunt, cuiusmodi sunt
lexica, concordantiae, apophthegmata..., si quae
habeant, quae purgatione indigeant, illis episcopi...
consilio sublatis aut emendatis, permittantur.
1856 Regula VI: Libri vulgari idiomate de controversiis

inter catholicos et haereticos nostri temporis disserentes
non passim permittantur, sed idem de iis servetur, quod
de bibliis vulgari lingua scriptis statutum est. Qui vero de
ratione bene vivendi, contemplandi, confitendi ac
similibus argumentis vulgari sermone conscripti sunt, si
sanam doctrinam contineant, non est, cur prohibeantur...
1857 Regula VII: Libri, qui res lascivas seu obscoenas ex

professo tractant, narrant aut docent, cum non solum
fidei, sed et morum, qui huiusmodi librorum lectione
facile corrumpi solent, ratio habenda sit, omnino
prohibentur. ... Antiqui vero ab ethnicis conscripti propter
sermonis elegantiam et proprietatem permittuntur : nulla
tamen ratione pueris praelegendi erunt.
505
1858 Regula VIII: Libri, quorum principale argumentum

bonum est, in quibus tamen obiter aliqua inserta
sunt,quae ad haeresim seu impietatem, divinationem seu
superstitionem spectant, a catholicis theologis ...
expurgati concedi possunt. ...
1859 Regula IX: Libri omnes et scripta geomantiae,

hydromantiae, aeromantiae, pyromantiae,
oneiromantiae, chiromantiae, necromantiae, sive
in.quibus continentur sortilegia, veneficia, auguria,
auspicia, incantationes artis magicae, prorsus reiiciuntur.
Episcopi vero diligenter provideant, ne astrologiae
iudiciariae libri, tractatus, indices legantur vel habeantur,
qui de futuris contingentibus successibus, fortuitisve
casibus aut iis actionibus, quae ab humana voluntate
pendent, certi aliquid eventurum affirmare audent. ...
1860 Regula X: In librorum aliarumve scripturarum

impressione servetur, quod in Concilio Lateranensi (V) sub
Leone X, sess. X, statutum est. (Sequuntur praecepta
disciplinaria particularia pro librorum auctoribus,
bibliopolis, bibliothecis).
1861 Ad extremum vero omnibus fidelibus praecipitur, ne

quis audeat contra harum regularum praescriptum aut
huius Indicis prohibitionem libros aliquos legere aut
habere. Quod si quis libros haereticorum vel cuiusvis
auctoris scripta, ob haeresim vel ob falsi dogmatis
suspicionem damnata atque prohibita, legerit sive
habuerit, statim in excommunicationis sententiam
incurrat. ...
Pie IV, Bulle " Injunctum nobis ", 13 novembre 1564;

Profession de foi tridentine
1862 994 Ego N- firma fide credo et profiteor omnia et
singula, quae continentur in Symbolo fidei (C'polit.: cf.
*150), quo sancta Romana Ecclesia utitur, videlicet: (
506
)Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem

caeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium; et in
unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, et
ex Patre natum ante omnia saecula, Deum de Deo, lumen
de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum,
consubstantialem Patri; per quem omnia facta sunt; qui
propter nos homines et propter nostram salutem
descendit de caelis, incarnatus est de Spiritu Sancto ex
Maria Virgine, et homo factus est; Crucifixus etiam pro
nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est; et
resurrexit tertia die secundum Scripturas, et ascendit in
caelum, sedet ad dexteram Patris, et iterum venturus est
cum gloria iudicare vivos et mortuos, cuius regni non erit
finis; et in Spiritum Sanctum Dominum et vivificantem, qui
ex Patre Filioque procedit; qui cum Patre et Filio simul
adoratur et conglorificatur; qui locutus est per Prophetas;
et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam.
Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum, et
exspecto resurrectionem mortuorum, et vitam venturi
saeculi. Amen.
1863 995 Apostolicas et ecclesiasticas traditiones

reliquasque ejusdem Ecclesiae observationes et
constitutiones firmissime admitto et amplector. Item
sacram Scripturam juxta eum sensum, quem tenuit et
tenet sancta mater Ecclesia, cujus est judicare de vero
sensu et interpretatione sacrarum Scripturarum, admitto,
nec eam umquam, nisi juxta unanimem consensum
Patrum accipiam et interpretabor.
1864 996 Profiteor quoque septem esse vere et proprie

sacramenta Novae Legis a Iesu Christo Domino nostro
instituta atque ad salutem humani generis, licet non
omnia singulis, necessaria, scilicet baptismum,
confirmationem, Eucharistiam, paenitentiam, extremam
unctionem, ordinem et matrimonium, illaque gratiam
conferre, et ex his baptismum, confirmationem et ordinem
sine sacrilegio reiterari non posse. Receptos quoque et
507
approbatos Ecclesiae catholicae ritus in supradictorum

omnium sacramentorum solemni administratione recipio
et admitto.
1865 996 Omnia et singula, quae de peccato originali et

de iustificatione in sacrosancta Tridentina Synodo
definita et declarata fuerunt, amplector et recipio.
1866 997 Profiteor pariter in Missa offerri Deo verum,

proprium et propitiatorium sacrificium pro vivis et
defunctis, atque in sanctissimo Eucharistiae sacramento
esse vere, realiter et substantialiter corpus et sanguinem
una cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi,
fierique conversionem totius substantiae panis in corpus,
et totius substantiae vini in sanguinem, quam
conversionem catholica Ecclesia transsubstantiationem
appellat. Fateor etiam sub altera tantum specie totum
atque integrum Christum verumque sacramentum sumi.
1867 998 Constanter teneo purgatorium esse, animasque

ibi detentas fidelium suffragiis juvari; similiter et Sanctos
una cum Christo regnantes venerandos atque invocandos
esse, eosque orationes Deo pro nobis offerre, atque
eorum reliquias esse venerandas. firmite asero, imagines
Christi ac Deiparae semper Virginis, nec non aliorum
Sanctorum, habendas et retinendas esse, atque eis
debitum honorem ac venrationem impertiendam;
indulgentiarum etiam potestatem a Christo in Eclesia
relictam fuisse, illarumque usum christiano populo
maxime salutarem esse affirmo.
1868 999 Sanctam catholicam et apostolicam Romanam

Ecclesiam omnium ecclesiarum matrem et magistram
agnosco; Romanoque Pontifici, beati Petri Apostolorum
principis successori ac Jesu Christi vicario, veram
oboedientiam spondeo ac iuro.
508
1869 1000 Cetera item omnia a sacris canonibus et

oecumenicis Conciliis, ac praecipue a sacrosancta
Tridentina Synodo (et ab oecumenico Concilio Vaticano),
tradita, definita ac declarata (praesertim de Romani
Pontificis Primatu et infallibili magisterio), indubitanter
recipio atque profiteor; simulque contraria omnia, atque
haereses quascumque ab Ecclesia damnatas et reiectas
et anathematizatas ego pariter damno, reicio, et
anathematizo.
1870 1000 Hanc veram catholicam fidem, extra quam

nemo salvus esse potest, quam in praesenti sponte
profiteor et veraciter teneo, eandem integram et
immaculatam usque ad extremum vitae spiritum
constantissime, Deo adiuvante, retinere et confiteri atque
a meis subditis vel illis, quorum cura ad me in munere
meo spectabit, teneri, doceri et praedicari, quantum in
me erit, curaturum, ego idem N. spondeo, voveo ac iuro:
sic me Deus adiuvet, et haec sancta Dei Evangelia.
Pie IV, Const. 'Cum quorumdam hominum', 7 août 1555

1880 993 (cupientes admonere omnes), qui hactenus
asseruerunt, dogmatizarunt vel crediderunt, Deum
omnipotentem non esse trinum in personis et incomposita
omnino indivisaque unitate substantiae et unum unamet
simplici divinitatis essentia; aut Dominum nostrum non
esse Deum verum eiusdem substantiae per omnia cum
Patre et Spiritu Sancto; aut eundem secundum carnem
non esse conceptum in utero beatissimae semperque
Virginis Mariae de Spiritu Sancto, sed sicut ceteros
homines ex semine Ioseph; aut eundem Dominum ac
Deum nostrum Jesum Christum non subiisse acerbissimam
crucis mortem, ut nos a peccatis et ab aeterna morte
redimeret et Patri ad vitam aeternam reconciliaret; aut
eandem beatissimam Virginem Mariam non esse veram
Dei matrem, nec perstitisse semper in virginitatis
integritate, ante partum scilicet, in partu et perpetuo post
509
partum, ex parte omnipotentis Dei Patris et Filii et

Spiritus Sancti Apostolica auctoritate requirimus et
monemus...
Saint Pie V, Bulla 'Ex omnibus afflictionibus', 1 octobre

1567;
Errores Michaelis Baii de hominis natura et de gratia
1901 1001 1. Nec angeli nec primi hominis adhuc integri
merita recte vocantur gratia.
1902 1002 2. Sicut opus malum ex natura sua est mortis

aeternae meritorium, sic bonum opus ex natura sua est
vitae aeternae meritorium.
1903 1003 3. Et bonis angelis et primo homini, si in statu

illo perseverasset usque ad ultimum vitae, felicitas esset
merces, et non gratia.
1904 1004 4. Vita aeterna homini integro et angelo

promissa fuit intuitu bonorum operum, et bona opera ex
lege naturae ad illam consequendam per se sufficiunt.
1905 1005 5. In promissione facta (et) angelo et primo

homini continetur naturalis iustitiae constitutio, qua pro
bonis operibus, sine alio respectu, vita aeterna iustis
promittitur.
1906 1006 6. Naturali lege constitutum fuit homini, ut, si in

oboedientia perseveraret, ad eam vitam pertransiret, in
qua mori non posset.
1907 1007 7. Primi hominis integri merita fuerunt primae

creationis munera; sed iuxta modum loquendi Scripturae
sacrae non recte vocantur gratia; quo fit, ut tantum
merita, non etiam gratia, debeant nuncupari.
510
1908 1008 8. In redemptis per gratiam Christi nullum

inveniri potest bonum meritum, quod non sit gratis
indigno collatum.
1909 1009 9. Dona concessa homini integro et angelo,

forsitan non improbanda ratione, possunt dici gratia : sed
quia, secundum usum (sacrae) Scripurae, nomine gratiae
ea tantum munera intelliguntur, quae per Jesum
(Christum) male merentibus et indignis conferuntur, ideo
neque merita neque merces, quae illis redditur gratia dici
debet.
1910 1010 10. Solutionem (Solutio) poenae temporalis,

quae peccato dimisso saepe remanet, et corporis
resurrectionem (-io) proprie nonnisi meritis Christi
adscribendam esse (adscribenda est).
1911 1011 11. Quod pie et iuste in hac vita mortali usque
in finem vitae conversati vitam consequimur aeternam, id
non proprie gratiae Dei, sed ordinationi naturali statim
initio creationis constitutae iusto Dei iudicio deputandum
est : neque in hac retributione bonorum ad Christi
meritum respicitur, sed tantum ad primam institutionem
generis humani, in qua lege naturali constitutum est, ut
iusto Dei iudicio oboedientiae mandatorum vita aeterna
reddatur.
1912 1012 12. Pelagii sententia est : opus bonum, citra

gratiam adoptionis factum, non est regni caelestis
meritorium.
1913 1013 13. Opera bona, a filiis adoptionis facta, non

accipiunt rationem meriti ex eo, quod fiunt per spiritum
adoptionis inhabitantem corda filiorum Dei, sed tantum
ex eo, quod sunt conformia legi, quodque per ea
praestatur oboedientia legi.
511
1914 1014 14. Opera bona iustorum non accipiunt in die

iudicii extremi ampliorem mercedem, quam iusto Dei
iudicio mererentur (mereantur) accipere.
1915 1015 15. Docet rationem meriti non consistere (Ratio

meriti non consistit) in eo, quod, qui bene operatur,
habeat gratiam et inhabitantem Spiritum Sanctum, sed in
eo solum, quod oboedit divinae legi, quam sententiam
saepius repetit et multis rationibus probat fere toto libro
(-!).
1916 1016 16. In eodem libro saepius repetit quod (-!) non
est vera legis oboedientia, quae fit sine caritate.
1917 1017 17. Dicit sentire (Sentiunt) cum Pelagio, qui

dicunt, esse necessarium ad rationem meriti, ut homo per
gratiam adoptionis sublimetur ad statum deificum.
1918 1018 18. Dicit (-!) opera catechumenorum, ut fidem

et paenitentiam ante remissionem peccatorum factam,
esse (sunt) vitae aeternae merita : quam vitam non
consequentur catechumeni, nisi prius praecedentium
delictorum impedimenta tollantur.
1919 1019 19. Videtur insinuare quod (- !) opera justitiae

et temperantiae, quae Christus fecit, ex dignitate
personae operantis non traxerunt majorem valorem.
1920 1020 20. Nullum est peccatum ex natura sua veniale,

sed omne peccatum meretur poenam aeternam.
1921 1021 21. Humanae naturae sublimatio et exaltatio in

consortium divinae naturae debita fuit integritati primae
condicionis, et proinde naturalis dicenda est, et non
supernaturalis.
1922 1022 22. Cum Pelagio sentiunt, qui textum Apostoli

ad Romanos secundo: 'Gentes, quae legem non habent,
512
naturaliter ea, quae legis sunt, faciunt' (Rom 2, 14)

intelligunt de gentibus fidei gratiam non habentibus.
1923 1023 23. Absurda est sententia eorum, qui dicunt,

hominem ab initio dono quodam supernaturali et gratuito,
supra condicionem naturae suae fuisse exaltatum, ut fide,
spe et caritate Deum supernaturaliter coleret.
1924 1024 24. A vanis et otiosis hominibus, secundum

insipientiam philosophorum, excogitata est sententia
(quae ad Pelagianismum reicienda est), hominem ab
initio sic constitutum, ut per dona naturae superaddita
fuerit largitate conditoris sublimatus et ad Dei filium
adoptatus, et ad Pelagianismum reicienda est illa
sententia (-!).
1925 1025 25. Omnia opera infidelium sunt peccata, (26)

et philosophorum virtutes sunt vitia.
1926 1026 26. (27). Integritas primae creationis non fuit

indebita humanae naturae exaltatio, sed naturalis eius
condicio, quam sententiam repetit ... per plura capitula (-
!).
1927 1027 27. (28). Liberum arbitrium, sine gratiae Dei

adiutorio, nonnisi ad peccandum valet.
1928 1028 28 (29). Pelagianus est error, dicere, quod

liberum arbitrium valet ad ullum peccatum vitandum.
1929 1029 29. (30A). Non soli 'fures' ii sunt et 'latrones', qui
Christum viam et 'ostium' veritatis et vitae negant, sed
etiam quicunque 'aliunde' quam per ipsum in viam
iustitiae (hoc est ad aliquam iustitiam) 'conscendi' (cf. Io
10,1) posse dicunt (docent),
513
1930 1030 30. (30B). aut tentationi ulli, sine gratiae ipsius
adiutorio, resistere hominem posse, sic ut in eam non
inducatur aut (ac) ab ea non superetur.
1931 1031 31. Caritas perfecta et sincera, quae est ex

(de) 'corde puro et conscientia bona et fide non ficta' (I
Tim 1, 5), tam in catechumenis quam in paenitentibus
potest esse sine remissione peccatorum.
1932 1032 32. Caritas illa, quae est plenitudo legis, non
est semper coniuncta cum remissione peccatorum.
1933 1033 33. Catechumenus iuste, recte et sancte vivit,

et mandata Dei observat, ac legem implet per caritatem,
ante obtentam remissionem peccatorum, quae in
baptismi lavacro demum percipitur.
1934 1034 34. Distinctio illa duplicis amoris, naturalis

videlicet, quo Deus amatur ut auctor naturae, et gratuiti,
quo Deus amatur ut beatificator, vana est et commentitia
et ad illudendum sacris Litteris et plurimis veterum
testimoniis excogitata.
1935 1035 35. Omne, quod agit peccator vel servus

peccati, peccatum est.
1936 1036 36. Amor naturalis, qui ex viribus naturae

exoritur, ex sola philosophia per elationem
praesumptionis humanae, cum iniuria crucis Christi
defenditur a nonnullis doctoribus.
1937 1037 37. Cum Pelagio sentit, qui boni aliquid

naturalis, hoc est, quod ex naturae solis viribus ortum
ducit, agnoscit.
1938 1038 38. Omnis amor creaturae rationalis aut vitiosa

est cupiditas, qua mundus diligitur, quae a Iohanne
514
prohibetur, aut laudabilis illa caritas, qua 'per Spiritum

Sanctum in corde diffusa' (Rom 5,5) Deus amatur.
1939 1039 39. Quod voluntarie fit, etiam si necessario fiat,

libere tamen fit.
1940 1040 40. In omnibus suis actibus peccator servit

dominanti cupiditati.
1941 1041 41. Is libertatis modus, qui est a necessitate,

sub libertatis nomine non reperitur in Scripturis, sed
solum nomen libertatis a peccato.
1942 1042 42. Justitia, qua iustificatur per fidem impius,

consistit formaliter in oboedientia mandatorum, quae est
operum iustitia; non autem in gratia aliqua animae
infusa, qua adoptatur homo in filium Dei et secundum
interiorem hominem renovatur ac divinae naturae consors
efficitur, ut, sic per Spiritum Sanctum renovatus, deinceps
bene vivere et Dei mandatis oboedire possit.
1943 1043 43. In hominibus paenitentibus ante

sacramentum absolutionis et in catechumenis ante
baptismum est vera iustificatio, separata tamen a
remissione peccatorum.
1944 1044 44. operibus plerisque, quae a fidelibus fiunt,

(solum) ut mandatis Dei pareant, cuiusmodi sunt oboedire
parentibus, depositum reddere, ab homicidio, a furto, a
fornicatione abstinere, iustificantur quidem homines, quia
sunt legis oboedientia et vera legis iustitia; non tamen iis
obtinent incrementa virtutum.
1945 1045 45. sacrificium Missae non alia ratione est

sacrificium, quam generali illa, qua 'omne opus, quod fit,
ut sancta societate Deo homo inhaereat'.
515
1946 1046 46. (46A). Ad rationem et definitionem peccati

non pertinet voluntarium, nec definitionis quaestio est,
sed causae et originis, utrum omne peccatum debeat
esse voluntarium.
1947 1047 47. (46B). Unde peccatum originis vere habet

rationem peccati sine ulla relatione ac respectu ad
voluntatem, a qua originem habuit.
1948 1048 48. (47A). Peccatum originis est habituali

parvuli voluntate voluntarium, et habitualiter dominatur
parvulo(s) eo quod non gerit contrarium voluntatis
arbitrium.
1949 1049 49. (47B). Et ex habituali voluntate dominante

fit, ut parvulus decedens sine regenerationis sacramento,
quando usum rationis consecutus erit, actualiter Deum
odio habeat, Deum blasphemet et legi Dei repugnet.
1950 1050 50. (48). Prava desideria, quibus ratio non

consentit, et quae homo invitus patitur, sunt prohibita
praecepto : 'Non concupisces' (cf. Ex 20, 17).
1951 1051 51. (49). Concupiscentia sive lex membrorum,

et prava eius desideria, quae inviti sentiunt homines, sunt
vera legis inoboedientia.
1952 1052 52. (50). Omne scelus eius est condicionis, ut

suum auctorem et omnes posteros eo modo inficere
possit, quo infecit prima transgressio.
1953 1053 53. (51). Quantum est ex vi transgressionis,

tantum meritorum malorum a generante contrahunt, qui
cum minoribus nascuntur vitiis, quam qui cum maioribus.
1954 1054 54. (52). Definitiva haec sententia, Deum

homini nihil impossibile praecepisse, falso tribuitur
Augustino, cum Pelagii sit.
516
1955 1055 55. (53). Deus non potuisset ab initio talem

creare hominem, qualis nunc nascitur.
1956 1056 56 (54A). In peccato duo sunt, actus et reatus;

transeunte autem actu, nihil manet, nisi reatus sive
obligatio ad poenam.
1957 1057 57. (54B). Unde in sacramento baptismi aut

sacerdotis absolutione proprie reatus peccati dumtaxat
tollitur, et ministerium sacerdotum solum liberat a reatu.
1958 1058 58. (55). Peccator paenitens non vivificatur

ministerio sacerdotis absolventis, sed a solo Deo, qui,
paenitentiam suggerens et inspirans, vivificat eum et
resuscitat: ministerio autem sacerdotis solum reatus
tollitur.
1959 1059 59. (56). Quando per eleemosynas aliaque

paenitentiae opera Deo satisfacimus pro poenis
temporalibus, non dignum pretium Deo pro peccatis
nostris offerimus, sicut quidam errantes autumant (nam
alioqui essemus, saltem aliqua ex parte, redemptores);
sed aliquid facimus, cuius intuitu Christi satisfactio nobis
applicatur et communicatur.
1960 1060 60. (57). Per passiones Sanctorum in

indulgentiis communicatas non proprie redimuntur nostra
delicta; sed per communionem caritatis nobis eorum
passiones impertiuntur, ut digni simus, qui pretio
sanguinis Christi a poenis pro peccatis debitis liberemur.
1961 1061 61. (58). Celebris illa doctorum distinctio,

divinae legis mandata bifariam impleri, altero modo,
quantum ad praeceptorum operum substantiam tantum,
altero, quantum ad certum quendam modum, videlicet,
secundum quem valeant operantem perducere ad
517
regnum aeternum (hoc est ad modum meritorium),

commentitia est et explodenda.
1962 1062 62. (59). Illa quoque distinctio, qua opus dicitur
bifariam bonum, vel quia ex obiecto et omnibus
circumstantiis rectum est et bonum (quod moraliter
bonum appellari consuevit (appellare consueverunt)), vel
quia est meritorium regni aeterni, eo quod fit (sit) a vivo
Christi membro per Spiritum caritatis, reicienda putatur
(est).
1963 1063 63. (60). Similiter (Sed) et illa distinctio

duplicis iustitiae, alterius, quae fit per Spiritum caritatis
inhabitantem, alterius, quae fit ex inspiratione quidem
Spiritus Sancti cor ad paenitentiam excitantis, sed
nondum cor inhabitantis et in eo caritatem diffundentis,
qua divinae legis iustificatio impleatur, odiosissime et
pertinacissime (similiter) reicitur.
1964 1064 64. (6l ). Denique (Item) et illa distinctio

duplicis vivificationis, alterius, qua vivificatur peccator,
dum ei paenitentia(-ae) et vitae novae propositum et
inchoatio per Dei gratiam inspiratur, alterius, qua
vivificatur, qui vere iustificatur et palmes vivus in vite
Christo efficitur, pariter commentitia est et Scripturis
minime congruens.
1965 1065 65. (62). Non nisi Pelagiano errore admitti

potest usus aliquis liberi arbitrii bonus sive non malus, et
gratiae Christi iniuriam facit, qui ita sentit et docet.
1966 1066 66. (63 ). Sola violentia repugnat libertati

hominis naturali.
1967 1067 67. (64). Homo peccat etiam damnabiliter in

eo, quod necessario facit.
518
1968 1068 68. (65). Infidelitas pure negativa in his, in

quibus Christus non est praedicatus, peccatum est.
1969 1069 69. (66). Iustificatio impii fit formaliter per

oboedientiam legis, non autem per occultam
communicationem et inspirationem gratiae, quae per
eam iustificatos faciat implere legem.
1970 1070 70. (67). Homo exsistens in peccato mortali,

sive in reatu aeternae damnationis, potest habere veram
caritatem: et caritas etiam perfecta potest consistere
cum reatu aeternae damnationis.
1971 1071 71. (68). Per contritionem, etiam caritate

perfectam (cum caritate perfecta) et cum voto
suscipiendi sacramentum coniunctam, non remittitur
crimen, extra casum necessitatis aut martyrii, sine actuali
susceptione sacramenti.
1972 1072 72. 169). Omnes omnino iustorum afflictiones

sunt ultiones peccatorum ipsorum: unde et Iob et
martyres, quae passi sunt, propter peccata sua passi
sunt.
1973 1073 73. (70). Nemo, praeter Christum, est absque

peccato originali: hinc Beata Virgo mortua est propter
peccatum ex Adam contractum, omnesque eius
afflictiones in hac vita sicut et aliorum iustorum fuerunt
ultiones peccati actualis vel originalis.
1974 1074 74. (71). Concupiscentia in renatis relapsis in

peccatum mortale, in quibus iam dominatur, peccatum
est, sicut et alii habitus pravi.
1975 1075 75. (72). Motus pravi concupiscentiae sunt, pro

statu hominis vitiati, prohibiti praecepto : 'Non
concupisces' (Ex 20, 17); unde homo eos sentiens, et non
519
consentiens, transgreditur praeceptum: 'Non concupisces',

quamvis transgressio in peccatum non deputetur.
1976 1076 76. (73). Quamdiu aliquid concupiscentiae

carnalis in diligente est, non facit praeceptum: 'Diliges
Dominum Deum tuum ex toto corde tuo' (Dt 6, 5; Mt 22,
37).
1977 1077 77. (74). Satisfactiones laboriosae

iustificatorum non valent expiare de condigno poenam
temporalem restantem post culpam condonatam.
1978 1078 78. (75). Immortalitas primi hominis non erat

gratiae beneficium, sed naturalis condicio.
1979 1079 79. (76). Falsa est doctorum sententia, primum

hominem potuisse a Deo creari et institui sine iustitia
naturali.
1980 1080 (censura:) Quas quidem sententias stricto

coram Nobis examine ponderatas, quamquam nonnullae
aliquo pacto sustineri possent in rigore et proprio
verborum sensu ab assertoribus intento haereticas,
erroneas, suspectas, temerarias, scandalosas et in pias
aures offensionem immittentes respective, ac
quaecumque super iis verbo scriptoque emissa,
praesentium auctoritate damnamus, circumscribimus et
abolemus.

Saint Pie V, Const. 'In eam pro nostro', 28 janvier 1571
1981 1081 Primum (igitur) damnamus ea omnia cambia,
quae ficta (al. sicca) nominantur et ita confinguntur, ut
contrahentes ad certas nundinas seu ad alia loca cambia
520
celebrare simulent, ad quae loca ii, qui pecuniam

recipiunt, litteras quidem suas cambii tradunt, sed non
mittuntur, vel ita mittuntur, ut transacto tempore, unde
processerant, inanes referantur, aut etiam nullis
huiusmodi litteris traditis, pecunia ibi denique cum
interesse reposcitur, ubi contractus fuerat celebratus :
nam inter dantes et recipientes usque a principio ita
convenerat, vel certe talis intentio erat, neque quisquam
est, qui in nundinis, aut locis supradictis, huiusmodi
litteris receptis solutionem faciat. Cui malo simile etiam
illud est, cum pecuniae sive depositi sive alio nomine ficti
cambii traduntur, ut postea eodem in loco vel alibi cum
lucro restituantur.
1982 1082 Sed et in ipsis cambiis, quae realia

appellantur, interdum, ut ad nos perfertur, campsores
praestitutum solutionis terminum, lucro ex tacita vel
expressa conventione recepto seu etiam tantummodo
promisso, differulnt. Quae omnia nos usuraria esse
declaramus et, ne fiant, districtius prohibemus.
Saint Pie V, Const. 'Romani Pontificis', 2 août 1571

1983 Cum... Indis in sua infidelitate manentibus plures
permittantur uxores, quas ipsi etiam levissimis de causis
repudiant, hinc factum est quod recipientibus baptismum
permissum sit permanere cum ea uxore, quae simul cum
marito baptizata exsistit; et quia saepenumero contingit
illam non esse primam coniugem, unde tam ministri
(sacramentorum) quam episcopi gravissimis scrupulis
torquentur, existimantes illud non esse verum
matrimonium: sed quia durissimum est separare eos ab
uxoribus, cum quibus ipsi Indi baptismum susceperunt,
maxime quia difficillimum foret primam coniugem
reperire: ideo Nos, statui dictorum Indorum paterno
affectu benigne consulere atque ipsos episcopos et
ministros ab huiusmodi scrupulis eximere volentes, motu
proprio et ex certa scientia Nostra ac Apostolicae
521
potestatis plenitudine, ut Indi, sicut praemittitur, baptizati

et in futurum baptizandi cum uxore, quae cum ipsis fuerit
baptizata et baptizabitur, remanere valeant, tamquam
cum uxore legitima, aliis dimissis, Apostolica auctoritate
tenore praesentium, declaramus, matrimoniumque
huiusmodi inter eos legitime consistere.
Grégoire XIII, Décret pour l'Eglise gréco-russe, 1575;

Profession de foi prescrite aux grecs
1985 1083 Ego N. firma fide credo et profiteor omnia et
singula quae continentur in Symbolo fidei, quo sancta
Romana Ecclesia utitur, videlicet: Credo in unum Deum . .
. (ut in Symbolo Constantinopolitano, DS 150).
1986 1084 Credo etiam, suscipio atque profiteor ea

omnia, quae sacra oecumenica Synodus Florentina super
unione occidentalis et orientalis Ecclesiae definivit et
declaravit, videlicet quod Spiritus Sanctus a Patre et Filio
aeternaliter est; et essentiam suam suumque esse
subsistens habet ex Patre simul et Filio, et ex utroque
aeternaliter, tamquam ab uno principio et unica
spiratione procedit; cum id, quod sancti Doctores et
Patres dicunt, ex Patre per Filium procedere Spiritum
Sanctum, ad hanc intelligentiam tendat, ut per hoc
significetur, Filium quoque esse secundum Graecos
quidem causam secundum Latinos vero principium
subsistentiae Spiritus Sancti, sicut et Patrem. Cumque
omnia quae Patris sunt, ipse Pater unigenito Filio suo
gignendo dederit, praeter esse Patrem, hoc ipsum quod
Spiritus Sanctus procedit ex Filio, ipse Filius a Patre
aeternaliter habet, a quo aeternaliter etiam genitus est.
Illamque verborum illorum " Filioque " explicationem,
veritatis declarandae gratia, et imminente tunc
necessitate, licite ac rationabiliter Symbolo fuisse
appositam... (Sequitur textus ex Decr. unionis Graecorum
DS 1303 1307 Conc. Florentini.).
522
1987 1085 Insuper profiteor ac recipio alia omnia, quae

ex decretis sacrae oecumenicae generalis Synodi
Tridentinae sacrosancta Romana et Apostolica Ecclesia,
etiam ultra contenta in supradictis fidei Symbolis,
profitenda ac recipienda proposuit atque praescripsit, ut
sequitur. Apostolicas... (et cetera omnia, ut in Professione
fidei Tridentina DS 1863ss).
Grégoire XIII, Const. 'Populis ac nationibus', 25 janvier

1585
1988 Populis ac nationibus nuper ex gentilitatis errore ad
fidem catholicam conversis expedit indulgere circa
libertatem contrahendi matrimonia, ne homines,
continentiae servandae minime assueti, propterea minus
libenter in fide persistant, et alios illorum exemplo ab
eius perceptione deterreant. Quoniam igitur saepe
contingit multos utriusque sed praecipue virilis sexus
infideles, post contracta gentili ritu matrimonia, ... ab
hostibus captos, a patriis finibus et propriis coniugibus in
remotissimas regiones exterminari, adeo ut tam ipsi,
captivique, qui in patria remanent, si postea ad fidem
convertantur, coniuges infideles tam longo locorum
intervallo disiunctos, an sine contumelia Creatoris secum
cohabitare velint, ut par est, monere nequeant, vel quia
interdum ad hostiles et barbaras provincias ne nuntiis
quidem accessus pateat, vel quia ignorent prorsus in
quas regiones fuerint transvecti, vel quia itineris
longitudo magnam afferat difficultatem: idcirco Nos,
attendentes huiusmodi connubia inter infideles contracta,
vera quidem, non tamen adeo rata censeri, ut necessitate
suadente dissolvi non possint, ... locorum Ordinariis et
parochis ... concedimus facultatem dispensandi (super
interpellatione) cum quibuscumque utriusque sexus
Christifidelibus incolis dictarum regionum et serius ad
fidem conversis, qui ante baptisma susceptum
matrimonium contraxerunt, ut eorum quilibet, superstite
coniuge infideli, et eius consensu minime requisito, aut
523
responso non exspectato, matrimonia cum quovis fideli

alterius etiam ritus contrahere et in facie Ecclesiae
sollemnizare et in eis postea carnali copula consummatis
quoad vixerint remanere licite valeant : dummodo constet
etiam summarie et extraiudicialiter, coniugem, ut
praefertur, absentem moneri legitime non posse, aut
monitum intra tempus in eadem monitione praefixum
suam voluntatem non significasse; quae quidem
matrimonia, etiamsi postea innotuerit coniuges priores
infideles suam voluntatem iuste impeditos declarare non
potuisse, et ad fidem etiam tempore transacti secundi
matrimonii conversos fuisse, nihilominus rescindi
numquam debere, sed valida et firma prolemque inde
suscipiendam legitimam fore decernimus.
Clément VIII, Decr. ad omnes Superiores regulares, 26

mai 1593
1989 (c. 4) Tam Superiores pro tempore exsistentes quam
confessarii, qui postea ad superioritatis gradum fuerint
promoti, caveant diligentissime, ne ea notitia, quam de
aliorum peccatis in confessione habuerunt, ad exteriorem
gubernationem utantur. Atque ita per quoscumque
Regularium Superiores, quicumque illi sint, observari
mandamus.
Clément VIII, Instr. 'Presbyteri Graeci', 30 août 1595

1990 Presbyteri Graeci baptizatos chrismate in fronte non
consignent, et ideo ab ipsis in ordine baptismi apud
eorum Euchologium praetermittantur, quae sequuntur
post illa verba... 'Et post orationem', etc. ubi habetur
forma huius consignationis...
1991 1. Episcopi Latini infantes seu alios baptizatos a

presbyteris Graecis de facto chrismate in fronte
consignatos confirment, et tutius videtur, ut cum cautela
et sub condicione id faciant, videlicet: N., si es
524
confirmatus, ego te non confirmo, sed si non es

confirmatus, ego consigno te signo crucis et confirmo te
chrismate salutis in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti; praesertim vero, cum verisimiliter dubitari potest,
quod ab episcopis Graecis fuerint baptizati.
1992 1086 3... Non sunt cogendi presbyteri Graeci, olea

sancta praeter chrisma ab episcopis Latinis dioecesanis
accipere, cum huiusmodi olea ab eis in ipsa oleorum et
sacramentorum exhibitione, ex vetere ritu, conficiantur
seu benedicantur.... Chrisma autem quod non nisi ab
episcopo, etiam iuxta eorum ritum, benedici potest,
cogantur accipere.
1993 1087 ( 4) Ordinati ab episcopis schismaticis, a1ias

rite ordinatis, servata debita forma, recipiunt quidem
ordinem, sed non exsecutionem.
Decr. S. Officii, (sous Clément VIII); 20 juin 1602

1994 1088 Sanctissimus Dn. ... propositionem, scilicet
'licere per litteras seu internuntium confessario absenti
peccata sacramentaliter confiteri et ab eodem absente
absolutionem obtinere', uti falsam, temerariam et
scandalosam damnavit ac prohibuit, praecepitque, ne
deinceps ista propositio publicis privatisve lectionibus,
concionibus et congressibus doceatur, neve umquam
tamquam aliquo casu probabilis defendatur, imprimatur
aut ad praxim quovis modo deducatur.
Decr. S. Officii, 7 juin 1603

1995 1089 Qu.: An doctrina Patris Suarez, contenta in
tomo IV Commentariorum suorum in 3am Partem D.
Thomae disp. 21, sect. 4, ubi post publicationem decreti a
Sanctissimo D. N. anno elapso de mense Iunii emanati,
circa materiam confessionis sacramentalis, de eadem
materia ac de sensu dicti decreti disputat, sit aperte
525
contraria dispositioni eiusdem decreti? Resp: Cum verba

praecitati decreti clare ac ex ipsorum forma ostendant,
Sanctissimum damnasse non solum sententiam
asserentem licere ab absente sacerdote absolutionem
obtinere, sed etiam licere confessario absenti peccata
sacramentaliter confiteri, verbumque 'licere' ex adiunctis
aliis dilucide contrahatur ad significandum illicitum quod
est contra institutionem et essentiam sacramenti (ut
ipsemet Suarez veritate coactus fatetur), merumque
figmentum sit, nullum habens in verbis decreti verisimile
fundamentum, dicere quod ibi damnatur tota illa
hypothetica solum copulatim, videlicet per modum unius,
debueritque eadem hypothetica damnanda concipi cum
particula copulativa, et non disiunctiva, ut ex proprietate
sermonis utrumque membrum subiiceret censurae ae
damnationi, et non tantum unum vel aliud, et inanis sit
praetextus arguere ab eo casu, dum super solis signis
datis paenitentiae, relatis sacerdoti advenienti, datur
iamiam morituro absolutio ad confessionem peccatorum
absenti sacerdoti factam, cum omnino diversam contineat
difficultatem: ideo praefati domini censuerunt
praedictam P. Suarez doctrinam aperte pugnare cum
definitione Sanctissimi.
Paul V, Formula pro finiendis disputationibus de auxiliis

ad
Praepositos Generales O. Pr. et S. I. missa, 5 septembre
1607
1997 1090 In negotio de auxiliis facta est potestas a
Summo Pontifice cum disputantibus tum consultoribus
redeundi in patrias aut domus suas : additumque est,
fore, ut Sua Sanctitas declarationem et determinationem,
quae exspectabatur, opportune promulgaret. Verum ab
eodem Ss. Domino serio admodum vetitum est, in
quaestione hac pertractanda ne quis partem suae
oppositam aut qualificaret aut censura quapiam notaret...
526
Quin optat etiam, ut verbis asperioribus amaritiem animi

significantibus invicem abstineant.
Decr. S. Off., (sous Urbain VIII); 23 juillet 1639

1998 Circa baptismum datum Alegretae annorum trium
circiter filiae hebraeae... invitis parentibus, ...
(cardinales) censuerunt parvulam puellam esse vere
baptizatam, concurrente materia, forma et intentione,
baptismum probari unico teste, et quamvis filii
Hebraeorum non possint invitis parentibus baptizari, si
tamen de facto baptizentur, valet baptismus et character
imprimitur; filiam baptizatam penes Christianos alendam;
mulierem baptizantem acriter monendam, ut in posterum
caveat a similibus; notificandum vero populo, non licere
invitis parentibus filios Hebraeorum baptizare, quia, licet
finis sit bonus, media autem non licita, potissimum stante
Bulla Iulii III imponente poenam 1000 ducatorum et
suspensionis baptizantibus filios Hebraeorum invitis
parentibus.
Una cum relatione de ultima Congregatione de auxiliis

repertum est etiam manuscriptum allocutionis Pauli V
destinatae legato regis Hispaniae die 26. Iul. 1611, quae
apprime ad eandem libertatem docendi spectat ideoque
meretur, ut magis in extenso adnotetur (ed. G.
Schneemann, op. supra cit., 295s) - retinetur modus
scribendi originalis italicus antiquior quandoque
permixtus cum latino - : ... Che si e sopraseduto in esso
(scl. decidendi aliguid in qu. de auxiliis) per tre ragioni:
La prima per accertare bene et perche il tempo insegna
et mostra la verita delle cose, come quello che e gran
giudice et censore delle cose.
La seconda perche si l'una et l'altra parte conviene nella
sostanza con la verita cattolica, cioe che Dio con la
efficacia della sua grazia ci fa fare et facit de nolentibus
volentes et flectit et immutat hominum voluntates, del che
ci e questione, ma solo sono discrepanti nel modo, perche
527
i Dominicani dicono che predetermina la nostra volonta

fisice, hoc est realiter et efficienter, et i Gesuiti tengono
che lo fa congrue et moraliter, opinioni che l'una et
l'altera si possono defendere. La terza perche in questi
tempi in che ci sono tante heresie conviene molto
conservare et mantenere la riputazione et credito di
queste due religioni, e con discreditare una puo seguire
gran danno. Se si dicesse che converra sapere qual fede
si ha da tenere in questa materia, si risponde che sia da
seguitare et tenere la dottrina del Concilio Tridentino
nella sessione VI de iustificatione che e chiara et dilucida
et in che consiste l'errore et heresia dei Pelagiani et
Semipelagiani et quello di Calvino et insegna la dottrina
cattolica che e necessario che il libero arbitrio sia mosso,
eccitato et adjuvato dalla gratia di Iddio et puo
liberamente assentire et dissentire et non entra in questa
questione del modo che opera la gratia, la quale fu tocca
dal Concilio et fu lasciata come inutile et non necessaria,
imitando in cio Celestino primo, che avendo difinito alcuni
questioni o proposizioni in questa materia disse, che
alcune altre difficilioris et subtilioris (naturae) sicuti non
audebat condemnare ita et nolebat adstruere (cf. DS
249).
Decr. S. Officii, (sous Innocent X); 24 janvier 1647

1999 1091 Sanctissimus Dn. ... propositionem hanc: 'S.
Petrus et S. Paulus sunt duo Ecclesiae principes, qui
unicum efficiunt', vel : 'sunt duo Ecclesiae catholicae
coryphaei ac supremi duces summa inter se unitate
coniuncti', vel : 'sunt geminus universalis Ecclesiae vertex,
qui in unum divinissime coaluerunt', vel : 'sunt duo
Ecclesiae summi pastores ac praesides, qui unicum caput
constituunt', ita explicatam, ut ponat omnimodam
aequalitatem inter S. Petrum et S. Paulum sine
subordinatione et subiectione S. Pauli ad S. Petrum in
potestate suprema et regimine universalis Ecclesiae,
haereticam censuit et declaravit.
528
Innocent X, Const. 'Cum occasione' ad univ. fideles,

31 mai 1653; Errores Cornelii Jansenii de gratia
2001 1092 1. Aliqua Dei praecepta hominibus iustis
volentibus et conantibus, secundum praesentes quas
habent vires, sunt impossibilia; deest quoque illis gratia,
qua possibilia fiant (cf: DS 1954).
2002 1093 2. Interiori gratiae in statu naturae lapsae

numquam resistitur.
2003 1094 3. Ad merendum et demerendum in statu

naturae lapsae non requiritur in homine libertas a
necessitate, sed sufficit libertas a coactione.
2004 1095 4. Semipelagiani admittebant praevenientis

gratiae interioris necessitatem ad singulos actus, etiam
ad initium fidei; et in hoc erant haeretici, quod vellent
eam gratiam talem esse, cui posset humana voluntas
resistere vel obtemperare.
2005 1096 5. Semipelagianum est dicere, Christum pro

omnibus omnino hominibus mortuum esse aut sanguinem
fudisse.
2006 (Censura) Propos. 1: temerariam, impiam,

blasphemam, anathemate damnatam et haereticam
declaramus et uti talem damnamus. - 2: haereticam... - 3:
haereticam ... - 4: falsam et haereticam ... - 5: falsam,
temerariam, scandalosam, et intellectam eo sensu, ut
Christus pro salute dumtaxat praedestinatorum mortuus
sit, impiam, blasphemam, contumeliosam, divinae pietati
derogantem et haereticam ...
2007 Non intendentes tamen per hanc declarationem et

definitionem super praedictis quinque propositionibus
529
factam approbare ullatenus alias opiones quae

continentur in praedicto libro Cornelii Iansenii.
Decr. S. Officii, (sous Innocent X); 23 avril 1654

2008 1097 Cum tam Romae quam alibi circumferantur
quaedam asserta, acta, manuscripta et forsitan typis
excusa Congregationum habitarum coram fel. rec.
Clemente VIII et Paulo V super quaestione de auxiliis
divinae gratiae tam sub nomine Francisci Pegnae, olim
Rotae Romanae decani, quam Fr. Thomae de Lemos O.
Praed. aliorumque praelatorum et theologorum, qui ut
asseritur, praedictis interfuerunt Congregationibus,
necnon quoddam autographum seu exemplar assertae
Constitutionis eiusdem Pauli V super definitione
praedictae quaestionis de auxiliis, ac damnationis
sententiae seu sententiarum Ludovici Molinae Soc. Iesu :
eadem Sanctitas sua praesenti hoc decreto declarat ac
decernit, praedictis assertis, actis, tam pro sententia
Fratrum Ord. S. Dominici quam Ludovici Molinae
aliorumque Soc. Iesu religiosorum, et autographo sive
exemplari praedictae assertae Constitutionis Pauli V
nullam omnino esse fidem adhibendam ; neque ab
alterutra parte seu a quocumque alio allegari posse vel
debere : sed super quaestione praedicta observanda
esse decreta Pauli V et Urbani VIII suorum
praedecessorum (cf. DS 19970).
Alexandre VII, Const. 'Ad sanctam beati Petri sedem',

16 octobre 1656
2010 5. Cum ... nonnulli iniquitatis filii praedictas quinque
propositiones vel in libro praedicto eiusdem Cornelii
Iansenii non reperiri, sed ficte et pro arbitrio compositas
esse, vel non in sensu ab eodem intento damnatas fuisse
asserere magno cum Christi fidelium scandalo non
reformident,
530
2011 6. Nos, qui omnia quae hac in re gesta sunt

sufficienter et attente perspeximus, utpote qui (qua
cardinalis et commissarius) ... omnibus illis congressibus
interfuimus, in quibus Apostolica auctoritate eadem
causa discussa est, ea profecto diligentia, qua maior
desiderari non posset, quamcumque dubitationem super
praemissis in posterum auferre volentes, ... praeinsertam
Innocentii praedec. Nostri constitutionem, declarationem
et definitionem harum serie confirmamus, approbamus et
innovamus,
2012 1098 et quinque illas propositiones ex libro

praememorati Cornelii Jansenii episcopi Iprensis, cui
titulus est Augustinus, excerptas ac in sensu ab eodem
Cornelio Iansenio intento damnatas fuisse, declaramus et
definimus, ac uti tales, inusta scilicet eadem singulis
nota, quae in pradicta declaratione et definitione
unicuique illarum si(n)gillatim inuritur, iterum
damnamus...
Resp. S. Officii, (sous Alexandre VII); 11 février 1661

2013 5005 Qu.: An confessarius sollicitando propter
parvitatem materiae sit denuntiandus ? Resp.: Cum in
rebus venereis non detur parvitas materiae, et, si daretur,
in re praesenti non dari (detur?), censuerunt esse
denuntiandum, et opinionem contrariam non esse
probabilem.
Alexandre VII, Breve 'Sollicitudo omnium ecclesiarum';

8 décembre 1661
2015 1100 I. Vetus est Christi fidelium erga eius
beatissimam matrem Virginem Mariam pietas
sentientium, eius animam in primo instanti creationis
atque infusionis in corpus fuisse speciali Dei gratia et
privilegio, intuitu meritorum Iesu Christi eius filii, humani
generis Redemptoris, a macula peccati originalis
531
praeservatam immunem, atque in hoc sensu eius

conceptionis festivitatem sollemni ritu colentium et
celebrantium; crevitque horum numerus post editas a fel.
rec. Sixto pp. IV ... constitutiones (DS 1400 1425 a Conc.
Trid. innovatas: DS 1516). ... Aucta rursus et propagata
fuit pietas haec, ... ita ut, accedentibus quoque plerisque
celebrioribus academiis ad hanc sententiam, iam fere
omnes catholici eam complectantur.
2016 1100 2. Et quia ex occasione contrariae assertionis

in contionibus, lectionibus, conclusionibus et actibus
publicis, quod nempe eadem beatissima Virgo Maria
fuerit concepta cum peccato originali, oriebantur in
populo christiano cum magna Dei offensa scandala,
iurgia et dissensiones, recol. mem. Paulus pp. V etiam
praedecessor Noster vetuit horum opinionem praefatae
sententiae contrariam publice doceri aut praedicari.
Quam prohibitionem piae mem. Gregorius pp. XV similiter
praedecessor Noster ad privata etiam colloquia extendit,
mandans insuper in favorem eiusdem sententiae, ut in
sacrosanctae Missae sacrificio ac divino Officio
celebrandis tam publice quam privatim non alio quam
'conceptionis' nomine uti quicumque debeant.
2017 1100 4. Nos, considerantes quod sancta Romana

Ecclesia de intemeratae semperque Virginis Mariae
Conceptione festum sollemniter celebrat et speciale ac
proprium super hoc Officium olim ordinavit ... volentesque
laudabili huic pietati et devotioni et festo ac cultui ...
favere, ... (Decreta) edita in favorem sententiae
asserentis, animam beatae Mariae Virginis in sui
creatione et in corpus infusione Spiritus Sancti gratia
donatam et a peccato originali praeservatam fuisse ...
innovamus.
Alexandre VII, Const. 'Regiminis apostolici', 15 février

1665
532
('1664' st. cur.)
2020 1099 'Ego N. Constitutioni Apostolicae Innocentii X,

datae die 31. maii 1653, et Constitutioni Alexandri VII,
datae die 16. Octobris 1656, Summorum Pontificum, me
subicio, et quinque propositiones ex Cornelii Jansenii
libro, cui nomen Augustinus, excerptas, et in sensu ab
eodem auctore intento, prout illas per dictas
Constitutiones Sedes Apostolica damnavit, sincero animo
reicio ac damno, et ita iuro: Sic me Deus adiuvet, et haec
sancta Dei evangelia.'
Propositiones XLV damnatae in Decretis S. Officii (sous

Alexandre VII); Errores doctrinae moralis laxioris;
prop. 1-28, décret V du 24 sept. 1665; 29-45, du 18 mars
1666
2021 1101 1. Homo nullo umquam vitae suae tempore
tenetur elicere actum fidei, spei et caritatis ex vi
praeceptorum divinorum ad eas virtutes pertinentium.
2022 1102 2. Vir equestris ad duellum provocatus potest

illud acceptare, ne timiditatis notam apud alios incurrat.
2023 1103 3. Sententia asserens, Bullam 'Coenae' solum

prohibere absolutionem haeresis et aliorum criminum,
quando publica sunt, et id non derogare facultati
Tridentini, in qua de occultis criminibus sermo est, anno
1629, 18. Iulii in Consistorio sacrae Congregationis
Eminentissimorum Cardinalium visa et tolerata est.
2024 1104 4. Praelati regulares possunt in foro

conscientiae absolvere quoscumque saeculares ab
haeresi occulta et ab excommunicatione propter eam
incursa.
2025 1105 5. Quamvis evidenter tibi constet, Petrum esse

haereticum, non teneris denuntiare, si probare non
possis.
533
2026 1106 6. Confessarius, qui in sacramentali

confessione tribuit paenitenti chartam postea legendam,
in qua ad venerem incitat, non censetur sollicitasse in
confessione, ac proinde non est denuntiandus.
2027 1107 7. Modus evadendi obligationem denuntiandae

sollicitationis est, si sollicitatus confiteatur cum
sollicitante: hic potest ipsum absolvere absque onere
denuntiandi.
2028 1108 8. Duplicatum stipendium potest sacerdos pro

eadem Missa licite accipere, applicando petenti partem
etiam specialissimam fructus ipsimet celebranti
correspondentem, idque post decretum Urbani VIII.
2029 1109 9. Post decretum Urbani potest sacerdos, cui

Missae celebrandae traduntur, per alium satisfacere,
collato illi minori stipendio, alia parte stipendii sibi
retenta.
2030 1110 10. Non est contra iustitiam, pro pluribus

sacrificiis stipendium accipere, et sacrificium unum
offerre. Neque etiam est contra fidelitatem etiamsi
promittam promissione, etiam iuramento firmata, danti
stipendium, quod pro nullo alio offeram.
2031 1111 11. Peccata in confessione omissa seu oblita ob

instans periculum vitae aut ob aliam causam, non
tenemur in sequenti confessione exprimere.
2032 1112 12. Mendicantes possunt absolvere a casibus

episcopis reservatis, non obtenta ad id episcoporum
facultate.
2033 1113 13. Satisfacit praecepto annuae confessionis,

qui confitetur regulari episcopo praesentato, sed ab eo
iniuste reprobato.
534
2034 1114 14. Qui facit confessionem voluntarie nullam,

satisfacit praecepto Ecclesiae (cf. DS 2155).
2035 1115 15. Paenitens propria auctoritate substituere

sibi alium potest, qui loco ipsius paenitentiam adimpleat.
2036 1116 16. Qui beneficium curatum habent, possunt

sibi eligere in confessarium simplicem sacerdotem non
approbatum ab Ordinario.
2037 1117 17. Est licitum religioso vel clerico,

calumniatorem gravia crimina de se vel de sua religione
spargere minantem occidere, quando alius modus
defendendi non suppetit: uti suppetere non videtur, si
calumniator sit paratus vel ipsi religioso, vel eius religioni
publice et coram gravissimis viris praedicta impingere,
nisi occidatur.
2038 1118 18. Licet interficere falsum accusatorem, falsos

testes ac etiam iudicem, a quo iniqua certo imminet
sententia, si alia via non potest innocens damnum evitare.
2039 1119 19. Non peccat maritus occidens propria

auctoritate uxorem in adulterio deprehensam.
2040 1120 20. Restitutio a Pio V imposita beneficiatis non

recitantibus non debetur in conscientia ante sententiam
declaratoriam iudicis, eo quod sit poena.
2041 1121 21. Habens capellaniam collativam, aut

quodvis aliud beneficium ecclesiasticum, si studio
litterarum vacet, satisfacit suae obligationi, si officium
per alium recitet.
2042 1122 22. Non est contra iustitiam, beneficia

ecclesiastica non conferre gratis: quia collator conferens
illa beneficia ecclesiastica pecunia interveniente non
535
exigit illam pro collatione beneficii, sed veluti pro

emolumento temporali, quod tibi conferre non tenebatur.
2043 1123 23. Frangens ieiunium Ecclesiae, ad quod

tenetur, non peccat mortaliter, nisi ex contemptu vel
inoboedientia hoc faciat, puta quia non vult se subicere
praecepto.
2044 1124 24. Mollities, sodomia et bestialitas sunt

peccata eiusdem speciei infimae; ideoque sufficit dicere
in confessione, se procurasse pollutionem.
2045 1125 25. Qui habuit copulam cum soluta, satisfacit

confessionis praecepto dicens : Commisi cum soluta grave
peccatum contra castitatem, non explicando copulam.
2046 1126 26. Quando litigantes habent pro se opiniones

aeque probabiles, potest iudex pecuniam accipere pro
ferenda sententia in favorem unius prae alio.
2047 1127 27. Si liber sit alicuius iunioris et moderni,

debet opinio censeri probabilis, dum non constet,
reiectam esse a Sede Apostolica tamquam improbabilem.
2048 1128 28. Populus non peccat, etiamsi absque ulla

causa non recipiat legem a principe promulgatam.
2049 1129 29. In die ieiunii qui saepius modicum quid

comedit, etiamsi notabilem quantitatem in fine
comederit, non frangit ieiunium.
2050 1130 30. Omnes officiales, qui in republica

corporaliter laborant, sunt excusati ab obligatione ieiunii,
nec debent se certificare an labor sit compatibilis cum
ieiunio.
2051 1131 31. Excusantur absolute a praecepto ieiunii

omnes illi, qui iter agunt equitando, utcumque iter agunt,
536
etiamsi iter necessarium non sit et etiamsi iter unius diei

conficiant.
2052 1132 32. Non est evidens, quod consuetudo non

comedendi ova et lacticinia in Quadragesima obliget.
2053 1133 33. Restitutio fructuum ob omissionem Horarum

suppleri potest per quascumque eleemosynas, quas
antea beneficiarius de fructibus sui beneficii fecerit.
2054 1134 34. In die Palmarum recitans officium paschale

satisfacit praecepto.
2055 1135 35. Unico officio potest quis satisfacere duplici

praecepto pro die praesenti et crastino.
2056 1136 36. Regulares possunt in foro conscientiae uti

privilegiis suis, quae sunt expresse revocata per
Concilium Tridentinum.
2057 1137 37. Indulgentiae concessae regularibus et

revocatae a Paulo V hodie sunt revalidatae.
2058 1138 38. Mandatum Tridentini, factum sacerdoti

sacrificanti ex necessitate cum peccato mortali,
confitendi 'quamprimum' (cf. DS 1647), est consilium, non
praeceptum.
2059 1139 39. Illa particula 'quamprimum' intelligitur, cum

sacerdos suo tempore confitebitur.
2060 1140 40. Est probabilis opinio, quae dicit, esse

tantum veniale osculum habitum ob delectationem
carnalem et sensibilem, quae ex osculo oritur, secluso
periculo consensus ulterioris et pollutionis.
2061 1141 41. Non est obligandus concubinarius ad

eiciendam concubinam, si haec nimis utilis esset ad
537
oblectamentum concubinarii, vulgo 'regalo', dum,

deficiente illa (Sanchez illo) nimis aegre ageret vitam, et
aliae epulae taedio magno concubinarium afficerent, et
alia famula nimis difficile inveniretur.
2062 1142 42. Licitum est mutuanti, aliquid ultra sortem

exigere, si se obliget ad non repetendam sortem usque
ad certum tempus.
2063 1143 43. Annuum legatum pro anima relictum non

durat plus quam per decem annos.
2064 1144 44. Quoad forum conscientiae, reo correcto

eiusque contumacia cessante, cessant censurae.
2065 1145 45. Libri prohibiti 'donec expurgentur', possunt

retineri usque dum adhibita diligentia corrigantur.
(censura S. Off.) ut minimum scandalosae.
Decr. S. Officii, 5 mai 1667, (sous Alexandre VII)

2070 1146 (Circa controversiam:) an illa attritio, quae
concipitur ex metu gehennae, excludens voluntatem
peccandi, cum spe veniae, ad impetrandam gratiam in
sacramento paenitentiae requirat insuper aliquem actum
dilectionis Dei, asserentibus quibusdam, negantibus aliis,
et invicem adversam sententiam censurantibus: ...
Sanctitas Sua ... praecipit ... ut, si deinceps de materia
attritionis praefatae scribent vel libros aut scripturas
edent vel docebunt vel praedicabunt vel alio quovis modo
paenitentes aut scholares ceterosque erudient, non
audeant alicuius theologicae censurae alteriusve iniuriae
aut contumeliae nota taxare alterutram sententiam, sive
negantem necessitatem aliqualis dilectionis Dei in
praefata attritione ex metu gehennae concepta, quae
hodie inter scholasticos communior videtur, sive
538
asserentem dictae dilectionis necessitatem, donec ab hac

Sancta Sede fuerit aliquid hac in re definitum.
Decr. Cgr. S. Concilii , (sous Innocent XI), 12 février 1679

2090 1147 Etsi frequens quotidianusque sacrosanctae
Eucharistiae usus a SS. Patribus fuerit semper in Ecclesia
probatus: numquam tamen aut saepius illam percipiendi
aut ab ea abstinendi certos singulis mensibus aut
hebdomadis dies statuerunt, quos nec Concilium
Tridentinum praescripsit, sed, quasi humanam
infirmitatem secum reputaret, nihil praecipiens, quid
cuperet tantum indicavit, cum inquit: 'Optaret quidem
sacrosancta Synodus, ut in singulis Missis fideles
adstantes sacramentali Eucharistiae perceptione
communicarent' (DS 1747). Idque non immerito:
multiplices enim sunt conscientiarum recessus, variae ob
negotia spiritus alienationes; multae contra gratiae et
Dei dona parvulis concessa, quae cum humanis oculis
scrutari non possimus, nihil certe de cuiusque dignitate
atque integritate et consequenter de frequentiore aut
quotidiano vitalis panis esu potest constitui.
2091 1147 Et propterea quod ad negotiatores ipsos

attinet, frequens ad sacram alimoniam percipiendam
accessus confessariorum secreta cordis explorantium
iudicio est relinquendus, qui ex conscientiarum puritate
et frequentiae fructu et ad pietatem processu laicis
negotiatoribus et coniugatis, quod prospicient eorum
saluti profuturum, id illis praescribere debebunt.
2092 1147 In coniugatis autem hoc amplius

animadvertant, cum beatus Apostolus nolit eos 'invicem
fraudari, nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacent
orationi' (cf. l cor 7, 5), eos serio admoneant, tanto magis
ob sacratissimae Eucharistiae reverentiam continentiae
vacandum purioreque mente ad caelestium epularum
communionem esse conveniendum.
539
2093 1148 In hoc igitur pastorum diligentia potissimum

invigilabit, non ut a frequenti aut quotidiana sacrae
communionis sumptione unica praecepti formula aliqui
deterreantur, aut sumendi dies generaliter constituantur,
sed magis quid singulis permittendum, per se aut
parochos seu confessarios sibi decernendum putet;
illudque omnino prohibeat ut nemo a sacro convivio, seu
frequenter seu quotidie accesserit, repellatur...
2094 1149 Proderit etiam praeter parochorum et

confessariorum diligentiam opera quoque concionatorum
uti et cum eis constitutum habere, ut cum fideles ad
sanctissimi Sacramenti frequentiam (quod facere debent)
accesserint (al.: accenderint), statim de magna ad illud
sumendum praeparatione orationem habeant,
generatimque ostendant, eos, qui ad frequentiorem aut
quotidianam salutiferi cibi sumptionem devoto studio
excitantur, debere, sive laici negotiatores sint, sive
coniugati, sive quicumque alii, suam agnoscere
infirmitatem, ut dignitate Sacramenti ac divini iudicii
formidine discant caelestem mensam, in qua Christus est,
revereri; et si quando se minus paratos senserint, ab ea
abstinere seque ad maiorem praeparationem accingere.
2095 1150 Porro episcopi et parochi seu confessarii

redarguant asserentes, communionem quotidianam esse
de iure divino...

Propositiones LXV damnatae in Decr. S. Officii 2 mars
1679,
(sous Innocent XI); Errores doctrinae moralis laxioris
540
2101 1151 1. Non est illicitum, in sacramentis conferendis

sequi opinionem probabilem de valore sacramenti, relicta
tutiore, nisi id vetet lex, conventio aut periculum gravis
damni incurrendi. Hinc sententia probabili tantum
utendum non est in collatione baptismi, ordinis
sacerdotalis aut episcopalis.
2102 1152 2. Probabiliter existimo, iudicem posse

iudicare iuxta opinionem etiam minus probabilem.
2103 1153 3. Generatim, dum probabilitate sive intrinseca

sive extrinseca quantumvis tenui, modo a probabilitatis
finibus non exeatur, confisi aliquid agimus, semper
prudenter agimus.
2104 1154 4. Ab infidelitate excusabitur infidelis non

credens, ductus opinione minus probabili.
2105 1155 5. An peccet mortaliter, qui actum dilectionis

Dei semel tantum in vita eliceret, condemnare non
audemus.
2106 1156 6. Probabile est, ne singulis quidem rigorose

quinquenniis per se obligare praeceptum caritatis erga
Deum.
2107 1157 7. Tunc solum obligat, quando tenemur

iustificari, et non habemus aliam viam, qua iustificari
possumus.
2108 1158 8. Comedere et bibere usque ad satietatem ob

solam voluptatem non est peccatum, modo non obsit
valetudini; quia licite potest (quis) appetitus naturalis
suis actibus frui.
2109 1159 9. Opus coniugii ob solam voluptatem

exercitum omni penitus caret culpa ac defectu veniali.
541
2110 1160 10. Non tenemur proximum diligere actu

interno et formali.
2111 1161 11. Praecepto proximum diligendi satisfacere

possumus per solos actus externos.
2112 1162 12. Vix in saecularibus invenies, etiam in

regibus, superfluum statui. Et ita vix aliquis tenetur ad
eleemosynam, quando tenetur tantum ex superfluo statui.
2113 1163 13. Si cum debita moderatione facias, potes

absque peccato mortali de vita alicuius tristari, et de
illius morte naturali gaudere, illam inefficaci affectu
petere et desiderare, non quidem ex displicentia
personae, sed ob aliquod temporale emolumentum.
2114 1164 14. Licitum est, absoluto desiderio cupere

mortem patris, non quidem ut malum patris, sed ut bonum
cupientis; quia nimirum ei obventura est pinguis
hereditas.
2115 1165 15. Licitum est filio gaudere de parricidio

parentis a se in ebrietate perpetrato, propter ingentes
divitias inde ex hereditate consecutas.
2116 1166 16. Fides non censetur cadere sub praeceptum

speciale et secundum se.
2117 1167 17. Satis est actum fidei semel in vita elicere.
2118 1168 18. Si (a) potestate publica quis interrogetur,

fidem ingenuo confiteri, ut Deo et fidei gloriosum consulo
: tacere ut peccaminosum per se non damno.
2119 1169 19. Voluntas non potest efficere, ut assensus

fidei in se ipso sit magis firmus, quam mereatur pondus
rationum ad assensum impellentium.
542
2120 1170 20. Hinc potest quis prudenter repudiare

assensum, quem habebat, supernaturalem.
2121 1171 21. Assensus fidei supernaturalis et utilis ad

salutem stat cum notitia solum probabili revelationis,
immo cum formidine, qua quis formidet, ne non sit locutus
Deus.
2122 1172 22. Nonnisi fides unius Dei necessaria videtur

necessitate medii, non autem explicita Remuneratoris.
2123 1173 23. Fides late dicta ex testimonio creaturarum

similive motivo ad iustificationem sufficit.
2124 1174 24. Vocare Deum in testem mendacii levis non

est tanta irreverentia, propter quam velit aut possit
damnare hominem.
2125 1175 25. Cum causa licitum est iurare sine animo
iurandi, sive res sit levis sive gravis.
2126 1176 26. Si quis vel solus vel coram aliis, sive
interrogatus sive propria sponte, sive recreationis causa,
sive quocumque alio fine iuret, se non fecisse aliquid,
quod revera fecit, intelligendo intra se aliquid aliud, quod
non fecit, vel aliam viam (diem) ab ea, in qua fecit, vel
quodvis aliud additum verum, revera non mentitur nec est
periurus.
2127 1177 27. Causa iusta utendi his amphibologiis est,

quoties id necessarium aut utile est ad salutem corporis,
honorem, res familiares tuendas, vel ad quemlibet alium
virtutis actum, ita ut veritatis occultatio censeatur tunc
expediens et studiosa.
2128 1178 28. Qui mediante commendatione vel munere

ad magistratum vel officium publicum promotus est,
poterit cum restrictione mentali praestare iuramentum,
543
quod de mandato regis a similibus solet exigi, non habito

respectu ad intentionem exigentis; quia non tenetur fateri
crimen occultum.
2129 1179 29. Urgens metus gravis est causa iusta

sacramentorum administrationem simulandi.
2130 1180 30. Fas est viro honorato occidere invasorem,

qui nititur calumniam inferre, si aliter haec ignominia
vitari nequit : idem quoque dicendum si quis impingat
alapam vel fuste percutiat et post impactam alapam vel
ictum fustis fugiat.
2131 1181 31. Regulariter occidere possum furem pro

conservatione unius aurei.
2132 1182 32. Non solum licitum est defendere

defensione occisiva, quae actu possidemus, sed etiam, ad
quae ius inchoatum habemus et quae nos possessuros
speramus.
2133 1183 33. Licitum est tam heredi quam legatario,

contra iniuste impedientem, ne vel hereditas adeatur vel
legata solvantur, se taliter defendere sicut et ius habenti
in cathedram vel praebendam, contra earum
possessionem iniuste impedientem.
2134 1184 34. Licet procurare abortum ante animationem

foetus, ne puella deprehensa gravida occidatur aut
infametur.
2135 1185 35. Videtur probabile, omnem foetum (quamdiu

in utero est) carere anima rationali et tunc primum
incipere eandem habere, cum paritur : ac consequenter
dicendum erit, in nullo abortu homicidium committi.
2136 1186 36. Permissum est furari, non solum in extrema

necessitate, sed etiam in gravi.
544
2137 1187 37. Famuli et famulae domesticae possunt

occulte heris suis surripere ad compensandam operam
suam, quam maiorem iudicant salario, quod recipiunt.
2138 1188 38. Non tenetur quis sub poena peccati

mortalis restituere, quod ablatum est per pauca furta,
quantumcumque sit magna summa totalis.
2139 1189 39. Qui alium movet aut inducit ad inferendum

grave damnum tertio, non tenetur ad restitutionem istius
damni illati.
2140 1190 40. Contractus mohatra licitus est, etiam

respectu eiusdem personae et cum contractu
retrovenditionis praevie inito cum intentione lucri.
2141 1191 41. Cum numerata pecunia pretiosior sit

numeranda, et nullus sit, qui non maioris faciat pecuniam
praesentem quam futuram, potest creditor aliquid ultra
sortem a mutu(at)ario exigere et eo titulo ab usura
excusari.
2142 1192 42. Usura non est, dum ultra sortem aliquid
exigitur tamquam ex benevolentia et gratitudine debitum,
sed solum si exigatur tamquam ex iustitia debitum.
2143 1193 43. Quidni nonnisi veniale sit, detrahentis

auctoritatem magnam sibi noxiam falso crimine elidere?
2144 1194 44. Probabile est, non peccare mortaliter, qui

imponit falsum crimen alicui, ut suam iustitiam et
honorem defendat. Et si hoc non sit probabile, vix ulla erit
opinio probabilis in theologia.
2145 1195 45. Dare temporale pro spirituali non est

simonia, quando temporale non datur tamquam pretium,
sed dumtaxat tamquam motivum conferendi vel efficiendi
545
spirituale, vel etiam quando tempora1e sit solum gratuita

compensatio pro spirituali, aut e contra.
2146 1196 46. Et id quoque locum habet, etiamsi

temporale sit principale motivum dandi spirituale; immo
etiamsi sit finis ipsius rei spiritualis, sic ut illud pluris
aestimetur quam res spiritualis.
2147 1197 47. Cum dicit Concilium Tridentinum, eos

alienis peccatis communicantes mortaliter peccare, qui,
nisi quos digniores et Ecclesiae magis utiles ipsi
iudicaverint, ad ecclesias promovent: Concilium vel primo
videtur per hoc 'digniores' non aliud significare velle, nisi
dignitatem eligendorum, sumpto comparativo pro
positivo; vel secundo locutione minus propria ponit
'digniores', ut excludat indignos, non vero dignos; vel
tandem loquitur tertio, quando fit concursus.
2148 1198 48. Tam clarum videtur, fornicationem

secundum se nullam involvere malitiam, et solum esse
malam, quia interdicta, ut contrarium omnino rationi
dissonum videatur.
2149 1199 49. Mollities iure naturae prohibita non est.

Unde, si Deus eam non interdixisset, saepe esset bona et
aliquando obligatoria sub mortali.
2150 1200 50. Copula cum coniugata, consentiente

marito, non est adulterium ; adeoque sufficit in
confessione dicere, se esse fornicatum.
2151 1201 51. Famulus, qui submissis humeris scienter

adiuvat herum suum ascendere per fenestras ad
stuprandam virginem, et multoties eidem subservit
deferendo scalam, aperiendo ianuam, aut quid simile
cooperando non peccat mortaliter, si id faciat metu
notabilis detrimenti, puta ne a domino male tractetur, ne
torvis oculis aspiciatur, ne domo expellatur.
546
2152 1202 52. Praeceptum servandi festa non obligat sub

mortali, seposito scandalo, si absit contemptus.
2153 1203 53. Satisfacit praecepto Ecclesiae de audiendo

Sacro, qui duas eius partes, immo quattuor simul a
diversis celebrantibus audit.
2154 1204 54. Qui non potest recitare Matutinum et

Laudes, potest autem reliquas Horas, ad nihil tenetur;
quia maior pars trahit ad se minorem.
2155 1205 55. Praecepto communionis annuae satisfit per

sacrilegam Domini manducationem (cf. DS 2034).
2156 1206 56. Frequens confessio et communio, etiam in

his, qui gentiliter vivunt, est nota praedestinationis.
2157 1207 57. Probabile est, sufficere attritionem

naturalem, modo honestam.
2158 1208 58. Non tenemur confessario interroganti fateri

peccati alicuius consuetudinem.
2159 1209 59. Licet sacramentaliter absolvere dimidiate

tantum confessos ratione magni concursus paenitentium,
qualis verbi gratia potest contingere in die magnae
alicuius festivitatis aut indulgentiae.
2160 1210 60. Paenitenti habenti consuetudinem

peccandi contra legem Dei, naturae aut Ecclesiae, etsi
emendationis spes nulla appareat, nec est neganda nec
differenda absolutio, dummodo ore proferat, se dolere et
proponere emendationem.
2161 1211 61. Potest aliquando absolvi, qui in proxima

occasione peccandi versatur, quam potest et non vult
547
omittere, quin immo directe et ex proposito quaerit aut ei

se ingerit.
2162 1212 62. Proxima occasio peccandi non est

fugienda, quando causa aliqua utilis aut honesta non
fugiendi occurrit.
2163 1213 63. Licitum est quaerere directe occasionem

proximam peccandi pro bono spirituali vel temporali
nostro vel proximi.
2164 1214 64. Absolutionis capax est homo, quantumvis

laboret ignorantia mysteriorum fidei, et etiamsi per
negligentiam, etiam culpabilem, nesciat mysterium
sanctissimae Trinitatis et Incarnationis Domini nostri Jesu
Christi.
2165 1215 65. Sufficit illa mysteria semel credidisse.
2166 (Censura:) Omnes propositiones damnatae et

prohibitae sicut iacent, ut minimum tamquam
scandalosae et in praxi perniciosae.
2167 1216 (Conclusio Decreti:) Tandem, ut ab iniuriosis

contentionibus doctores seu scholastici aut alii
quicumque in posterum se abstineant, et ut paci et
caritati consulatur, idem Sanctissimus in virtute sanctae
oboedientiae eis praecipit, ut tam in libris imprimendis ac
manuscriptis, quam in thesibus, disputationibus ac
praedicationibus caveant ab omni censura et nota,
necnon a quibuscumque conviciis contra eas
propositiones, quae adhuc inter catholicos hinc inde
controvertuntur, donec a Sancta Sede, re cognita, super
iisdem propositionibus iudicium proferatur.
Decr. S. Officii, (sous Innocent XI); 23 novembre 1679

548
2170 1217 1. Deus donat nobis omnipotentiam suam, ut ea

utamur, sicut aliquis donat alteri villam vel librum.
2171 1218 2. Deus subicit nobis suam omnipotentiam.

(Censura: Prohibentur uti) temerariae ad minimum et
novae.
2175 Facta relatione per Patrem Lauream contentorum in

litteris Patris Thirsi Gonzalez Soc. Iesu, Ssmo D. N.
directis, Em'mi Domini dixerunt quod scribatur per
Secretarium Status Nuntio Apostolico Hispaniarum ut
significet dicto Patri Thirso, quod Sanctitas Sua benigne
accepit ac, non sine laude perlectis eius litteris, mandavit
ut ipse libere et intrepide praedicet, doceat et calamo
defendat opinionem magis probabilem, nec non viriliter
impugnet sententiam eorum qui asserunt quod in
concursu minus probabilis opinionis cum probabiliori sic
cognita et judicata, licitum sit sequi minus probabilem
eumque certum faciat, quod quidquid favore opinionis
magis probabilis egerit et scripserit, gratum erit
Sanctitati Suae.
2176 Iniungatur Patri Generali Societatis Iesu de ordine

Sanctitatis Suae, ut non modo permittat eiusdem Patribus
Societatis scribere pro opinione magis probabili et
impugnare sententiam asserentium, quod in concursu
minus probabilis opinionis cum probabiliori sic cognita et
iudicata, licitum sit sequi minus probabilem, verum etiam
scribat omnibus Universitatibus Societatis, mentem
Sanctitatis Suae esse ut quilibet, prout sibi libuerit, libere
scribat pro opinione magis probabili et impugnet
contrariam praedictam; eisque iubeat ut mandato
Sanctitatis Suae omnino se submittant.
2177 (Additum in autographo S. Officii:) Die 8 Julii 1680.

Renunciato praedicto Ordine Sanctitatis Suae Patri
Generali Societatis Jesu per Assessorem, respondit, se in
omnibus quanto citius pariturum, licet nec per ipsum, nec
549
per suos Praedecessores fuerit umquam interdictum

scribere pro opinione magis probabili, eamque docere.
Instructio S. Officii (Schema a cardinali Hieronymo

Casanate
elaboratum), (sous Innocent XI), cc. octobre 1682
2181 1. Nemini igitur orationi meditativae sive
contemplativae addicto liceat vocalem orationem a
Christo Domino institutam, ab Apostolis servatam et ab
Ecclesia catholica perenni successione in omnibus divinis
ministeriis semper adhibitam, vel despicere vel tamquam
inutilem et in comparatione meditativae aut
contemplativae inanem deprimere; sed docente propheta
in hymnis et canticis Dominum esse laudandum, eam
omnes cum mentali pariter et contemplativa laudent
atque commendent.
2182 2. Cum vero in domo Patris caelestis mansiones

multae sint (cf. Io 14, 2), meditationi vacantes eorumque
directores nullo modo contemplationi studentes
despiciant aut otiosos vocent aut, quod peius est, aliqua
haeresis labe notent; sed donis cuique eorum a Deo per
meditationem collatis sancte et pie utantur et fruantur;
praecipue cum contemplationis gratiam saepe summi,
saepe minimi, saepius remoti aliquando etiam coniugati
percipiant.
2183 3. Contemplativi pariter meditativos non

contemnant, cum regulariter per meditationis gradus ad
contemplationis apicem perveniatur; sed omnes
glorificent cum caritate Deum, Dominum nostrum Jesum
Christum, scientes quod non habet aliquid viriditatis
ramus boni operis, si non manet in radice caritatis.
2184 4. Licet autem nemo a contemplationis gratia,

auxiliante Deo, repellatur, animadvertendum tamen
magnopere est per directores animarum, ne omnis aetas,
550
gradus, sexus aut condicio ad huius doctrinae et exercitii

praxim indistincte admittatur, sed prius mensuram
spiritus, quid ferre quidve agere valeat, assidua
observatione pensent, ut alios ad meditationem, alios ad
contemplationem, iuxta uniuscuiusque spiritum,
perducant.
2185 5. Ut autem doctrina de oratione contemplativa, qua

fidelium animae ad summam cum Deo unionem elevantur,
purgatis erroribus, integra et illibata permaneat, caveant
inprimis contemplativi asserere aut tenere, solius Dei
praesentiam in omni loco esse obiectum contemplationis
seu orationis quam quietis vocant: cum omnia
meditationis obiecta possint, licet diverso modo, esse
obiecta contemplationis; neque pariter audeant asserere,
eos numquam qui meditatione se exercent, ad aliquem
perfectionis gradum ascendere posse, nisi ad
contemplationis orationem transierint.
2186 6. Et quia per incarnationem et passionem Domini

nostri Iesu Christi salvati et liberati sumus, caveant
contemplativi, ne, voluntarie atque ex industria, eiusdem
Domini nostri vitae, gestorum, passionis et redemptionis
mysteriorum obliviscantur aut eorumdem
considerationem inutilem et contemplationis statui
contrariam esse asseverent; immo eorum considerationi,
ad exemplum omnium Sanctorum, pro loci et temporis
opportunitate sedulo incumbant.
2187 7. Neque Christi Domini Beatissimaeque eius Matris

Mariae Virginis ceterorumque Sanctorum, qui cum Deo
regnant in caelis et pro nobis in hac lacrymarum valle
constitutis orant, imagines et simulacra, tam externa
quam interna, velut contemplationi inutilia a mente et
oculis removeant; licet aliquando, in actu contemplationis
tantum, et quando mens nostra caelestibus donis perfusa
ad divinarum rerum contemplationem attrahitur, ne
anima distrahatur, liceat a figuris pro tunc recedere.
551
2188 8. Et quia perfectae contemplationis exercitium in

eo praecipue versatur, ut anima in contemplationis actu
nihil aliud agat, immo cum pro tunc omnium creaturarum
oblivione ad Deum aut divina in sublimium virtutum fidei,
spei et caritatis, quibus Deus praecipue colitur
consideratione elevetur, nullo modo meditativi audeant
aut praesumant contemplativos tamquam otiosos et
desides in vulgus sugillare.
2189 9 Meminerint praeterea tam contemplativi quam

meditativi, minime se exemptos esse ab observatione
praeceptorum Dei et Ecclesiae immo omnes, velut servi
erga dominos et uxores erga viros suos, stricte teneri ad
observantiam mandatorum, quae secundum cuiusque
statum servari debent, cum virtus orationis ad
humilitatem et oboedientiam, non vero ad superbiam et
elationem, perducat.
2190 10. Idem pariter docendum et tenendum est de

clericis tam saecularibus quam regularibus, pariterque
de monialibus: ne praetextu meditationis sive
contemplationis praesumant se ab ecclesiasticis
obligationibus, regularibus votis, institutis aut regulis
eximi aut liberari, cum ab eorum observantia, quamvis ad
aliquem perfectum orandi gradum pervenerint, nullo
modo probentur exempti.
2191 11. Ab externis autem religionis et pietatis officiis,

quae a fidelibus in Ecclesia catholica exerceri solent,
quemadmodum sunt sacramentorum et sacramentalium
usus, ecclesiarum visitatio et ieiuniorum observantia,
contionum auditio et reliqua spiritualis sive corporalis
misericordiae opera, sciant cuncti, contemplativi aeque
ac meditativi, minime esse exemptos, immo magno fore
fidelibus scandalo, si praedictorum mandatorum aliqua
ab eis, praetextu contemplationis seu meditationis,
negligantur.
552
2192 12. Impium prorsus et christiana puritate indignum

est asserere, non esse resistendum tentationibus, neque
imputari contemplativis ipsa peccata, quae ab eis, dum
contemplant, committuntur, sub falsa opinione, quod tunc
non ipsi contemplativi, sed diabolus per eorum membra
talia operetur. Impium pariter est asserere, huiusmodi
peccata non esse per contemplativos in sacramento
paenitentiae aperienda et Ecclesiae clavibus subiicienda.
Impium denique, quod simpliciter necessaria sit ad
salutem oratio mentalis sive meditativa sive
contemplativa.
Decr. S. Officii, 18 novembre 1682

2195 1220 Propositio: 'Scientia ex confessione acquisita
uti licet, modo fiat sine directa aut indirecta revelatione
et gravamine paenitentis, nisi aliud multo gravius ex non
usu sequatur, in cuius comparatione prius merito
contemnatur', addita deinde explicatione sive limitatione,
quod sit intelligenda de usu scientiae ex confessione
acquisitae cum gravamine paenitentis, seclusa
quacumque revelatione, atque in casu, quo multo maius
(t. orig.: gravius) gravamen eiusdem paenitentis ex non
usu sequeretur. C e n s u r a: Dictam propositionem,
quatenus admittit usum dictae scientiae cum gravamine
paenitentis, omnino prohibendam esse, etiam cum dicta
explicatione sive limitatione.
Innocent XI, Propositiones damnatae in Decr. S. Officii,

28 août, et in Const. 'Caelestis Pastor', 20 novembre 1687
2201 1221 1. oportet (hominem suas) potentias
annihilare, et haec est via interna.
2202 1222 2. Velle operari active, est Deum offendere, qui

vult esse (ipse) solus agens : et ideo opus est, seipsum in
553
Deo totum (et) totaliter derelinquere et postea

permanere velut corpus exanime.
2203 1223 3. Vota de aliquo faciendo sunt perfectionis

impeditiva.
2204 1224 4. Activitas naturalis est gratiae inimica,

impeditque Dei operationes et veram perfectionem; quia
Deus operari vult in nobis sine nobis.
2205 1225 5. Nihil operando anima se annihilat et ad

suum principium redit et ad suam originem, quae est
essentia Dei, in qua transformata remanet ac divinizata,
et Deus tunc in se ipso remanet; quia tunc non sunt
amplius duae res unitae, sed una tantum, et hac ratione
Deus vivit et regnat in nobis, et anima seipsam annihilat
in esse operativo.
2206 1226 6. Via interna est illa, in qua non cognoscitur

nec lumen, nec amor, resignatio; et non oportet Deum
cognoscere, et hoc modo recte proceditur.
2207 1227 7. Non debet anima cogitare nec de praemio,

nec de punitione, nec de paradiso, nec de inferno, nec de
morte, nec de aeternitate.
2208 1228 8. Non debet velle scire, an gradiatur cum

voluntate Dei, an cum eadem voluntate resignata maneat
necne; nec opus est, ut velit cognoscere suum statum nec
proprium nihil; sed debet ut corpus exanime manere.
2209 1229 9. Non debet anima reminisci nec sui, nec Dei,
nec cuiuscumque rei, et in via interna omnis reflexio est
nociva, etiam reflexio ad suas actiones humanas et ad
proprios defectus.
2210 1230 10. Si propriis defectibus alios scandalizet, non

est necessarium reflectere, dummodo non adsit voluntas
554
scandalizandi: et ad proprios defectus non posse

reflectere, gratia Dei est.
2211 1231 11. Ad dubia quae occurrunt, an recte

procedatur necne, non opus est reflectere.
2212 1232 12. Qui suum liberum arbitrium Deo donavit, de

nulla re debet curam habere, nec de inferno, nec de
paradiso; nec debet desiderium habere propriae
perfectionis, nec virtutum, nec propriae sanctitatis, nec
propriae salutis, cuius spem expurgare debet.
2213 1233 13. Resignato Deo libero arbitrio, eidem Deo

relinquenda est cogitatio et cura de omni re nostra, et
relinquere, ut faciat in nobis, sine nobis, solam divinam
voluntatem.
2214 1234 14. Qui divinae voluntati resignatus est, non

convenit, ut a Deo rem aliquam petat; quia petere est
imperfectio, cum sit actus propriae voluntatis et
electionis, et est velle, quod divina voluntas nostrae
conformetur, et non quod nostra divinae: et illud
Evangelii: 'Petite et accipietis' (Jo 16, 24), non est dictum
a Christo pro animabus internis, quae nolunt habere
voluntatem; immo huiusmodi animae eo perveniunt, ut
non possint a Deo rem aliquam petere.
2215 1235 15. Sicut non debent a Deo rem aliquam

petere, ita nec illi ob rem aliquam gratias agere debent;
quia utrumque est actus propriae voluntatis.
2216 1236 16. Non convenit indulgentias quaerere pro

poena propriis peccatis debita; quia melius est divinae
iustitiae satisfacere, quam divinam misericordiam
quaerere: quoniam illud ex puro Dei amore procedit, et
istud ab amore nostri interessato, nec est res Deo grata
nec meritoria, quia est velle crucem fugere.
555
2217 1237 17. Tradito Deo libero arbitrio, et eidem relicta

cura et cogitatione animae nostrae, non est amplius
habenda ratio tentationum; nec eis alia resistentia fieri
debet nisi negativa, nulla adhibita industria; et si natura
commovetur, oportet sinere ut commoveatur, quia est
natura.
2218 1238 18. Qui in oratione utitur imaginibus, figuris,

speciebus et propriis conceptibus, non adorat Deum in
spiritu et veritate (Jo 4, 23).
2219 1239 19. Qui amat Deum eo modo, quo ratio

argumentatur aut intellectus comprehendit, non amat
verum Deum.
2220 1240 20. Asserere, quod in oratione opus est sibi per
discursum auxilium ferre et per cogitationes, quando
Deus animam non alloquitur, ignorantia est. Deus
numquam loquitur, eius locutio est operatio, et semper in
anima operatur, quando haec suis discursibus,
cogitationibus et operationibus eum non impedit.
2221 1241 21. In oratione opus est manere in fide obscura

et universali, cum quiete et oblivione cuiuscumque
cogitationis particularis ac distinctae attributorum Dei ac
Trinitatis, et sic in Dei praesentia manere ad illum
adorandum et amandum eique inserviendum; sed absque
productione actuum, quia Deus in his sibi non complacet.
2222 1242 22. Cognitio haec per fidem non est actus a
creatura productus, sed est cognitio a Deo creaturae
tradita, quam creatura se habere non cognoscit, nec
postea cognoscit illam se habuisse; et idem dicitur de
amore.
2223 1243 23. Mystici cum S. Bernardo vel auctore,

'Scalae claustralis', sub nomine ejusdem Bernardi (in
'Scala Claustralium') distinguunt quattuor gradus:
556
lectionem, meditationem, orationem, et contemplationem

infusam. Qui semper in primo sistit, numquam ad
secundum pertransit. Qui semper in secundo persistit,
numquam ad tertium pervenit, qui est nostra
contemplatio acquisita, in qua per totam vitam
persistendum est, dummodo Deus animam non trahat
(absque eo, quod ipsa id exspectet) ad contemplationem
infusam; et hac cessante, anima regredi debet ad tertium
gradum et in ipso permanere, absque eo, quod amplius
redeat ad secundum aut primum.
2224 1244 24. Qualescumque cogitationes in oratione

occurrant, etiam impurae, etiam contra Deum, Sanctos,
fidem et sacramenta, si voluntarie non nutriantur nec
voluntarie expellantur, sed cum indifferentia et
resignatione tolerentur; non impediunt orationem fidei,
immo eam perfectiorem efficiunt, quia anima tunc magis
divinae voluntati resignata remanet.
2225 1245 25. Etiamsi superveniat somnus et dormiatur,

nihilominus fit oratio et contemplatio actualis; quia oratio
et resignatio, resignatio et oratio idem sunt, et dum
resignatio perdurat, perdurat et oratio.
2226 1246 26. Tres illae viae: purgativa, illuminativa et

unitiva, sunt absurdum maximum, quod dictum fuerit in
mystica, cum non sit nisi unica via, scilicet via interna.
2227 1247 27. Qui desiderat et amplectitur devotionem

sensibilem, non desiderat nec quaerit Deum, sed
seipsum; et male agit, cum eam desiderat et eam habere
conatur, qui per viam internam incedit, tam in locis sacris
quam in diebus solemnibus.
2228 1248 28. Taedium rerum spiritualium bonum est,

siquidem per illud purgatur amor proprius.
557
2229 1249 29. Dum anima interna fastidit discursus de

Deo et virtutes et frigida remanet, nullum in se ipsa
sentiens fervorem, bonum signum est.
2230 1250 30. Totum sensibile, quod experimur in vita

spirituali, est abominabile, spurcum et immundum.
2231 1251 31. Nullus meditativus veras virtutes exercet

internas; quae non debent a sensibus cognosci. Opus est
amittere virtutes.
2232 1252 32. Nec ante nec post communionem alia

requiritur praeparatio aut gratiarum actio (pro istis
animabus internis), quam permanentia in solita
resignatione passiva, quia supplet modo perfectiore
omnes actus virtutum, qui fieri possunt et fiunt in via
ordinaria. Et si hac occasione communionis insurgunt
motus humiliationis, petitionis aut gratiarum actionis,
reprimendi sunt, quoties non dignoscatur, eos esse ex
impulsu speciali Dei: alias sunt impulsus naturae nondum
mortuae.
2233 1253 33. Male agit anima, quae procedit per hanc
viam internam, si in diebus solemnibus vult aliquo conatu
particulari excitare in se devotum aliquem sensum,
quoniam animae internae omnes dies sunt aequales,
omnes festivi. Et idem dicitur de locis sacris, quia
huiusmodi animabus omnia loca sunt aequalia.
2234 1254 34. Verbis et lingua gratias agere Deo, non est
pro animabus internis, quae in silentio manere debent,
nullum Deo impedimentum opponendo (apponendo),
quod operetur in illis; et quo magis Deo se resignant,
experiuntur, se non posse orationem dominicam seu Pater
noster recitare.
2235 1255 35. Non convenit animabus hujus viae internae,

quod faciant operationes, etiam virtuosas, ex propria
558
electione et activitate: alias non essent mortuae. Nec

debent elicere actus amoris erga beatam Virginem,
Sanctos aut humanitatem Christi: quia, cum ista objecta
sensibilia sint, talis est amor erga illa.
2236 1256 36. Nulla creatura, nec beata Virgo, nec Sancti
sedere debent in nostro corde: quia solus Deus vult illud
occupare et possidere.
2237 1257 37. In occasione tentationum, etiam

furiosarum, non debet anima elicere actus explicitos
virtutum oppositarum, sed debet in supradicto amore et
resignatione permanere.
2238 1258 38. Crux voluntaria mortificationum pondus

grave est et infructuosum, ideoque dimittenda.
2239 1259 39. Sanctiora opera et paenitentiae, quas

peregerunt Sancti, non sufficiunt ad removendam ab
anima vel unicam adhaesionem.
2240 1260 40. Beata Virgo nullum umquam opus exterius

peregit, et tamen fuit Sanctis omnibus sanctior. Igitur ad
sanctitatem perveniri potest absque opere exteriore.
2241 1261 41. Deus permittit et vult ad nos humiliandos et

ad veram transformationem perducendos, quod in
aliquibus animabus perfectis, etiam non arreptitiis,
daemon violentiam inferat earum corporibus, easque
actus carnales committere faciat, etiam in vigilia et sine
mentis offuscatione, movendo physice earum (illarum)
manus et alia membra contra earum voluntatem. Et idem
dicitur quoad alios actus per se peccaminosos: in quo
casu non sunt peccata, quia in his non adest consensus.
2242 1262 42. Potest dari casus, quod huiusmodi

violentiae ad actus carnales contingant eodem tempore
559
ex parte duarum personarum, scilicet maris et feminae, et

ex parte utriusque sequatur actus.
2243 1263 43. Deus praeteritis saeculis sanctos efficiebat

tyrannorum ministerio; nunc vero eos efficit sanctos
ministerio daemonum, qui causando in eis praedictas
violentias facit, ut illi seipsos magis despiciant atque
annihilent et se Deo resignent.
2244 1264 44 Iob blasphemavit, et tamen non peccavit

labiis suis; quod (quia) fuit ex daemonis violentia.
2245 1265 45. Sanctus Paulus huiusmodi daemonis

violentias in suo corpore passus est; unde scripsit: Non
quod volo bonum, hoc ago; sed, quod nolo malum, hoc
facio (Rom 7, 19).
2246 1266 46. Huiusmodi violentiae sunt medium magis

proportionatum ad annihilandam animam, et ad eam ad
veram transformationem et unionem perducendam, nec
alia superest via: et haec est via facilior et tutior.
2247 1267 47. Cum huiusmodi violentiae occurrunt, sinere

oportet, ut satanas operetur, nullam adhibendo
industriam nullumque proprium conatum, sed permanere
debet homo in suo nihilo; et etiamsi sequantur pollutiones
et actus obscoeni propriis manibus, et etiam peiora, non
opus est seipsum inquietare, sed foras emittendi sunt
scrupuli, dubia et timores; quia anima fit magis
illuminata, magis roborata magisque candida et
acquiritur sancta libertas; et prae omnibus non opus est
haec confiteri (, et sanctissime fit non confitendo,) quia
hoc pacto superatur daemon, et acquiritur thesaurus
pacis.
2248 1268 48. Satanas, qui huiusmodi violentias causat

(infert), suadet deinde, gravia esse delicta, ut anima se
inquietet, ne in via interna ulterius progrediatur: unde ad
560
eius vires enervandas melius est ea non confiteri, quia

non sunt peccata, nec etiam venialia.
2249 1269 49. Iob ex violentia daemonis se propriis

manibus polluebat eodem tempore, quo mundas habebat
ad Deum preces, sic interpretando locum ex capite XVI
Iob (cf. Iob 16, 18).
2250 1270 50. David, Jeremias et multi ex sanctis

Prophetis huiusmodi violentias patiebantur harum
impurarum operationum externarum.
2251 1271 51. In sacra Scriptura multa sunt exempla

violentiarum ad actus externos peccaminosos; uti illud de
Samsone, qui per violentiam seipsum occidit cum
Philistaeis (Idc 16, 29 s), coniugium iniit cum alienigena
(Idc 14, 1 ss), et cum Dalila meretrice fornicatus est (Idc
16, 4 ss), quae alias erant prohibita et peccata fuissent;
de Iuditha, quae Holoferni mentita fuit (Idth 11, 4 ss); de
Elisaeo, qui pueris maledixit (4 Reg 2, 24); de Elia, qui
combussit duos (-! ) duces cum turmis regis Achab (cf. 4
Reg 1, 10 ss). An vero fuerit violentia immediate a Deo
peracta vel daemonum ministerio, ut in aliis animabus
contingit, in dubio relinquitur.
2252 1272 52. Cum huiusmodi violentiae, etiam impurae,

absque mentis offuscatione accidunt, tunc anima Deo
potest uniri, et de facto semper magis unitur.
2253 1273 53. Ad cognoscendum in praxi, an aliqua

operatio in aliis personis fuerit violenta (violentia) regula,
quam de hoc habeo, nedum sunt protestationes
animarum illarum, quae protestantur, se dictis violentiis
non consensisse aut iurare non posse, quod in iis
consenserint, et videre quod sint animae, quae proficiunt
in via interna; sed regulam sumerem a lumine quodam,
actuali cognitione humana ac theologica superiori, quod
me certo cognoscere facit cum interna securitate
561
(certitudine), quod talis operatio est violenta: et certus

sum, quod hoc lumen a Deo procedit, quia ad me pervenit
(provenit) coniunctum cum certitudine, quod a Deo
proveniat, et mihi nec umbram dubii relinquit in
contrarium: eo modo, quo interdum contingit, quod Deus
aliquid revelando eodem tempore animam certam reddit,
quod ipse sit, qui revelat, et anima in contrarium non
potest dubitare.
2254 1274 54. Spirituales vitae ordinariae in hora mortis

se delusos invenient et confusos (et) cum omnibus
passionibus in alio mundo purgandis.
2255 1275 55. Per hanc viam internam pervenitur, etsi

multa cum sufferentia, ad purgandas et exstinguendas
omnes passiones, ita quod nihil amplius sentitur, nihil,
nihil: nec ulla sentitur inquietudo, sicut corpus mortuum,
nec anima se amplius commoveri sinit.
2256 1276 56. Duae leges et duae cupiditates (animae

una, et amoris proprii altera) tamdiu perdurant, quamdiu
perdurat amor proprius: unde quando hic purgatus est et
mortuus, uti fit per viam internam, non adsunt amplius
illae duae leges et duae cupiditates, nec ulterius lapsus
aliquis incurritur, nec aliquid sentitur amplius, ne quidem
veniale peccatum.
2257 1277 57. Per contemplationem acquisitam pervenitur

ad statum non faciendi amplius peccata, nec mortalia nec
venialia.
2258 1278 58. Ad huiusmodi statum pervenitur non

reflectendo amplius ad proprias operationes; quia
defectus ex reflexione oriuntur.
2259 1279 59. Via interna seiuncta est a confessione, a

confessariis et a casibus conscientiae, a theologia et
philosophia.
562
2260 1280 60. Animabus provectis, quae reflexionibus

mori incipiunt, et eo etiam perveniunt, ut sint mortuae,
Deus confessionem aliquando efficit impossibilem et
supplet ipse tanta gratia praeservante, quantam in
sacramento reciperent: et ideo huiusmodi animabus non
est bonum in tali casu ad sacramentum paenitentiae
accedere, quia id est (in) illis impossibile.
2261 1281 61. Anima, cum ad mortem mysticam pervenit,

non potest amplius aliud velle, quam quod Deus vult, quia
non habet amplius voluntatem, et Deus illi eam abstulit.
2262 1282 62. Per viam internam pervenitur ad continuum

statum immobilem in pace imperturbabili.
2263 1283 63. Per viam internam pervenitur etiam ad

mortem sensuum: quin immo signum, quod quis in statu
nihilitatis maneat, id est mortis mysticae, est, si sensus
exteriores non repraesentent amplius res sensibiles, unde
sint ac si non essent, quia non perveniunt ad faciendum,
quod intellectus ad eas se applicet.
2264 1284 64. Theologus minorem dispositionem habet

quam homo rudis ad statum contemplativi: primo, quia
non habet fidem adeo puram, secundo, quia non est adeo
humilis; tertio, quia non adeo curat propriam salutem;
quarto, quia caput refertum habet phantasmatibus,
speciebus, opinionibus et speculationibus, et non potest
in illum ingredi verum lumen.
2265 1285 65. Praepositis oboediendum est in exteriore,

et latitudo voti oboedientiae religiosorum tantummodo ad
exterius pertingit. In interiore vero aliter res se habet, ubi
(quo) solus Deus et director intrant.
2266 1286 66. Risu digna est nova quaedam doctrina in

Ecclesia Dei, quod anima quoad internum gubernari
563
debeat ab episcopo: quod si episcopus non sit capax,

anima ipsum cum suo directore adeat. Novam dico
doctrinam; quia nec sacra Scriptura, nec concilia, nec
canones, nec bullae, nec Sancti, nec auctores eam
umquam tradiderunt nec tradere possunt: quia Ecclesia
non iudicat de occultis, et anima ius habet et facultatem
eligendi quemcumque sibi visum fuerit.
2267 1287 67. Dicere, quod internum manifestandum est

exteriori tribunali praepositorum, et quod peccatum sit id
non facere, est manifesta deceptio: quia Ecclesia non
iudicat de occultis, et propriis animabus praeiudicant his
deceptionibus et simulationibus.
2268 1288 68. In mundo non est facultas nec iurisdictio ad

praecipiendum, ut manifestentur epistolae directoris
quoad internum animae: et ideo opus est animadvertere,
quod hoc est insultus satanae, etc.
2269 (Censura:) Quas quidem propositiones tamquam

haereticas (3 13-15 41-53), suspectas (haeresi proximas:
21 23 57 60s; haeresim sapientes: 2 4-10 12 16-19 31s 35s
55s 58) et erroneas (4-6 8-10 13-19 21s 24 32 35 41-53 58),
scandalosas (6s 9-11 14-20 24s 30-52 54 58-60 63s 66),
blasphemas (10 14s 41-53 60), piarum aurium offensi v as
(6 30 58), temerarias (11 14s 17-20 23s 26s 30-35 38s 41-
68), christianae disciplinae relaxativas (10 16 21s 24s 31
35 38s 41-52 59 65s) et eversivas (iurisdictionis eccl.: 68)
et seditiosas (65) respective... damnavimus.... Praeterea...
damnavimus omnes libros omniaque opera quocumque
loco et idiomate impressa necnon omnia manuscripta
eiusdem Michaelis de Molinos.

564
Alexandre VIII, Articuli cleri Gallicani (19 mars 1682) irriti

declarati in Const. 'Inter multiplices', 4 août 1690
2281 1322 1.- Beato Petro eiusque successoribus Christi
vicariis ipsique Ecclesiae rerum spiritualium et ad
aeternam salutem pertinentium, non autem civilium ac
temporalium a Deo traditam potestatem, dicente Domino:
'Regnum meum non est de hoc mundo' (Jo 18, 36), et
iterum: 'Reddite ergo, quae sunt Caesaris, Caesari, et
quae sunt Dei, Deo' (Lc 20, 25), ac proinde stare
Apostolicum illud: 'Omnis anima potestatibus
sublimioribus subdita sit; non est enim potestas nisi a
Deo; quae autem sunt, a Deo ordinatae sunt; itaque qui
potestati resistit, Dei ordinationi resistit' (Rom 13, 1s).
Reges ergo et principes in temporalibus nulli
ecclesiasticae potestati Dei ordinatione subici, neque
auctoritate clavium Ecclesiae directe vel indirecte
deponi, aut illorum subditos eximi a fide atque
oboedientia, ac praestito fidelitatis sacramento solvi
posse: eamque sententiam publicae tranquillitati
necessariam, nec minus Ecclesiae quam Imperio utilem,
ut verbo Dei, Patrum traditioni et Sanctorum exemplis
consonam, omnino retinendam.
2282 1323 2. Sic inesse Apostolicae Sedi ac Petri

successoribus, Christi vicariis, rerum spiritualium plenam
potestatem, ut simul valeant atque immota consistant
sanctae oecumenicae Synodi Constantiensis a Sede
Apostolica comprobata ipsorumque Romanorum
Pontificum ac totius Ecclesiae usu confirmata atque ab
ecclesia Gallicana perpetua religione custodita decreta
de auctoritate Conciliorum generalium, quae sessione
quarta et quinta continentur, nec probari a Gallicana
ecclesia, qui eorum decretorum, quasi dubiae sint
auctoritatis ac minus approbata, robur infringant aut ad
solum schismatis tempus Concilii dicta detorqueant.
2283 1324 3. Hinc Apostolicae potestatis usum

moderandum per canones Spiritu Dei conditos et totius
565
mundi reverentia consecratos; valere etiam regulas,

mores et instituta a regno et ecclesia Gallicana recepta,
patrumque terminos manere inconcussos, atque id
pertinere ad amplitudinem Apostolicae Sedis, ut statuta
et consuetudines tantae Sedis et ecclesiarum
consensione firmatae propriam stabilitatem obtineant.
2284 1325 4. In fidei quoque quaestionibus praecipuas

Summi Pontificis esse partes, eiusque decreta ad omnes
et singulas ecclesias pertinere, nec tamen irreformabile
esse iudicium nisi Ecclesiae consensus accesserit.
2285 1326 (Sent. iudicialis Bullae:) Omnia et singula,

quae tam quoad extensionem iuris regaliae, quam quoad
declarationem de potestate ecclesiastica ac quattuor in
ea contentas propositiones in supradictis Comitiis Cleri
Gallicani a. 1682 habitis acta et gesta fuerunt, cum
omnibus et singulis mandatis, arrestis, confirmationibus,
declarationibus, epistolis, edictis et decretis a quibusvis
personis sive ecclesiasticis sive laicis, quomodolibet
qualificatis, quavis auctoritate et potestate, etiam
individuam expressionem requirente, fungentibus, editis
seu publicatis ... ipso iure nulla, irrita, invalida, inania,
viribusque et effectu penitus et omnino vacua ab ipso
initio fuisse et esse ac perpetuo fore, neminemque ad
illorum seu cuiuslibet eorum, etiamsi iuramento vallata
sint, observantiam teneri ... tenore praesentium
declaramus.
Decr. S. Officii, (sous Alexandre VIII), 24 août 1690

2290 1289 1. Bonitas obiectiva consistit in convenientia
obiecti cum natura rationali: formalis vero in conformitate
actus cum regula morum. Ad hoc sufficit, ut actus moralis
tendat in finem ultimum interpretative. Hunc homo non
tenetur amare neque in principio neque in decursu vitae
suae moralis.
566
2291 1290 2. Peccatum philosophicum seu morale est

actus humanus disconveniens naturae rationali et rectae
rationi; theologicum vero et mortale est transgressio
libera divinae legis. Philosophicum, quantumvis grave, in
illo, qui Deum vel ignorat vel de Deo actu non cogitat, est
grave peccatum, sed non est offensa Dei, neque
peccatum mortale dissolvens amicitiam Dei, neque
aeterna poena dignum.
2292 1290 (Censura:) Propos. 1: Declarata et damnata uti

haeretica. - 2. scandalosa, temeraria, piarum aurium
offensiva et erronea.
Decr. S. Officii, 7 décembre 1690; Errores Jansenistarum

2301 1291 1. In statu naturae lapsae ad peccatum
mortale (Viva: formale) et demeritum sufficit illa libertas,
qua voluntarium ac liberum fuit in causa sua, peccato
originali et voluntate Adami peccantis.
2302 1292 2. Tametsi detur ignorantia invincibilis iuris

naturae, haec in statu naturae lapsae operantem ex ipsa
non excusat a peccato formali.
2303 1293 3. Non licet sequi opinionem (probabilem) vel

inter probabiles probabilissimam.
2304 1294 4. Christus dedit semetipsum pro nobis

oblationem Deo, non pro solis electis, sed pro omnibus et
solis fidelibus.
2305 1295 5. Pagani, Judaei, haeretici aliique huius

generis nullum omnino accipiunt a Jesu Christo influxum:
adeoque hinc recte inferes, in illis esse voluntatem
nudam et inermem sine omni gratia sufficienti.
567
2306 1296 6. Gratia sufficiens statui nostro non tam utilis,

quam perniciosa est, sic, ut proinde merito possimus
petere: A gratia sufficienti libera nos, Domine.
2307 1297 7. Omnis humana actio deliberata est Dei

dilectio vel mundi: si Dei caritas Patris est; si mundi,
concupiscentia carnis, hoc est, mala est.
2308 1298 8. Necesse est, infidelem in omni opere

peccare.
2309 1299 9. Revera peccat, qui odio habet peccatum

mere ob eius turpitudinem et disconvenientiam cum
natura, sine ullo ad Deum offensum respectu.
2310 1300 10. Intentio, qua quis detestatur malum et

prosequitur bonum mere, ut caelestem obtineat gloriam,
non est recta nec Deo placens.
2311 1301 11. Omne, quod non est ex fide christiana

supernaturali, quae per dilectionem operatur, peccatum
est.
2312 1302 12. Quando in magnis peccatoribus deficit

omnis amor, deficit etiam fides: et etiamsi videantur
credere, non est fides divina, sed humana.
2313 1303 13. Quisquis etiam aeternae mercedis intuitu

Deo famulatur, caritate si caruerit vitio non caret, quoties
intuitu licet beatitudinis operatur.
2314 1304 14. Timor gehennae non est supernaturalis.
2315 1305 15. Attritio, quae gehennae et poenarum metu

concipitur, sine dilectione benevolentiae Dei propter se,
non est bonus motus ac supernaturalis.
568
2316 1306 16. Ordinem praemittendi satisfactionem

absolutioni induxit non politia aut institutio Ecclesiae, sed
ipsa Christi lex et praescriptio, natura rei id ipsum
quodammodo dictante.
2317 1307 17. Per illam praxim mox absolvendi ordo

paenitentiae est inversus.
2318 1308 18. Consuetudo moderna quoad

administrationem sacramenti paenitentiae, etiamsi eam
plurimorum hominum sustentet auctoritas et multi
temporis diuturnitas confirmet, nihilominus ab Ecclesia
non habetur pro usu sed abusu.
2319 1309 19. Homo debet agere tota vita paenitentiam

pro peccato originali.
2320 1310 20. Confessiones apud religiosos factae

pleraeque vel sacrilegae sunt vel invalidae.
2321 1311 21. Parochianus potest suspicari de

mendicantibus, qui eleemosynis communibus vivunt, de
imponenda nimis levi et incongrua paenitentia seu
satisfactione ob quaestum seu lucrum subsidii temporalis.
2322 1312 22. Sacrilegi sunt iudicandi, qui ius ad

communionem percipiendam praetendunt, antequam
condignam de delictis suis paenitentiam egerint.
2323 1313 23. Similiter arcendi sunt a sacra communione,

quibus nondum inest amor Dei purissimus et omnis
mixtionis expers.
2324 1314 24. Oblatio in templo, quae fiebat a beata

Virgine Maria in die purificationis suae pe duos pullos
columbarum, unum in holocaustum et alterum pro
peccatis, sufficienter testatur, quod indiguerit
569
purificatione, et quod filius (qui offerebatur), etiam

macula matris maculatus esset, secundum verba legis.
2325 1315 25. Dei Patris (Viva: sedentis) simulacrum nefas

est christiano in templo collocare.
2326 1316 26. Laus, quae defertur Mariae ut Mariae, vana

est.
2327 1317 27. Valuit aliquando baptismus sub hac forma

collatus: " In nomine Patris etc. ", praetermissis illis: " Ego
te baptizo.
2328 1318 28. Valet baptismus collatus a ministro, qui

omnem ritum externum formamque baptizandi observat,
intus vero in corde suo apud se resolvit: Non intendo,
quod facit Ecclesia.
2329 1319 29. Futilis et toties convulsa est assertio de

Pontificis Romani supra Concilium oecumenicum
auctoritate atque in fidei quaestionibus decernendis
infallibilitate.
2330 1320 30. Ubi quis invenerit doctrinam in Augustino

clare fundatam, illam absolute potest tenere et docere,
non respiciendo ad ullam Pontificis Bullam.
2331 1321 31. Bulla URBANI VIII " In eminenti " est
subreptitia.
2332 1321 (Censura: Damnatae et prohibitae tamquam)

temerariae, scandalosae, male sonantes, iniuriosae,
haeresi proximae, haeresim sapientes, erroneae,
schismaticae, et haereticae respective.
Resp. S. Officii ad Missionarios Capucc., (sous Innocent

XII),
23 juillet 1698
570
2340 5006 Qu.: An matrimonium inter apostatas a fide, et

antea rite baptizatos, post apostasiam, publice more
gentilium vel Mahumetanorum initum, sit vere
matrimonium et sacramentum. Resp.: Si adsit pactum
dissolubilitatis, non esse matrimonium neque
sacramentum; si vero non adsit, esse matrimonium et
sacramentum.
Innocent XII, Bref 'Cum alias ad apostolatus', 12 mars

1699;
Errores Francisci de Fénelon de amore erga Deum
2351 1327 1. Datur habitualis status amoris Dei, qui est
caritas pura et sine ulla admixtione motivi proprii
interesse. Neque timor poenarum, neque desiderium
remunerationum habent amplius in eo partem. Non
amatur amplius Deus propter meritum, neque propter
perfectionem, neque propter felicitatem in eo amando
inveniendam.
2352 1328 2. In statu vitae contemplativae sive unitivae

amittitur omne motivum interessatum timoris et spei.
2353 1329 3. Id, quod est essentiale in directione animae,

est non aliud facere, quam sequi pedetentim gratiam cum
infinita patientia, praecautione et subtilitate. Oportet se
intra hos limites continere, ut sinatur Deus agere, et
numquam ad purum amorem ducere, nisi quando Deus
per unctionem interiorem incipit aperire cor huic verbo,
quod adeo durum est animabus adhuc sibimet affixis, et
adeo potest illas scandalizare aut in perturbationem
conicere.
2354 1330 4. In statu sanctae indifferentiae anima non

habet amplius desideria voluntaria et deliberata propter
suum interesse, exceptis iis occasionibus, in quibus toti
suae gratiae fideliter non cooperatur.
571
2355 1331 5. In eodem statu sanctae indifferentiae nihil

nobis, omnia Deo volumus. Nihil volumus, ut simus perfecti
et beati propter interesse proprium; sed omnem
perfectionem ac beatitudinem volumus, in quantum Deo
placet efficere, ut velimus res istas impressione suae
gratiae.
2356 1332 6. In hoc sanctae indifferentiae statu nolumus

amplius salutem ut salutem propriam, ut liberationem
aeternam, ut mercedem nostrorum meritorum, ut nostrum
interesse omnium maximum; sed eam volumus voluntate
plena, ut gloriam et beneplacitum Dei, ut rem, quam ipse
vult, et quam nos vult velle propter ipsum.
2357 1333 7. Derelictio non est nisi abnegatio seu sui

ipsius renuntiatio, quam Jesus Christus a nobis in
Evangelio requirit, postquam externa omnia reliquerimus.
Ista nostri ipsorum abnegatio non est nisi quoad interesse
proprium ... Extremae probationes, in quibus haec
abnegatio seu sui ipsius derelictio exerceri debet, sunt
tentationes, quibus Deus aemulator vult purgare amorem,
nullum ei ostendendo perfugium neque ullam spem quoad
suum interesse proprium, etiam aeternum.
2358 1334 8. Omnia sacrificia, quae fieri solent ab

animabus quam maxime disinteressatis circa earum
aeternam beatitudinem, sunt condicionalia. ... Sed hoc
sacrificium non potest esse absolutum in statu ordinario.
In uno extremarum probationum casu hoc sacrificium fit
aliquo modo absolutum.
2359 1335 9. In extremis probationibus potest animae

invincibiliter persuasum esse persuasione reflexa, et
quae non est intimus conscientiae fundus, se iuste
reprobatam esse a Deo.
2360 1336 10. Tunc anima divisa a semetipsa exspirat

cum Christo in cruce, dicens: 'Deus, Deus meus, ut quid
572
dereliquisti me?' (Mt 27, 46.) In hac involuntaria

impressione desperationis conficit sacrificium absolutum
sui interesse proprii quoad aeternitatem.
2361 1337 11. In hoc statu anima amittit omnem spem sui
proprii interesse; sed numquam amittit in parte superiore,
id est in suis actibus directis et intimis, spem perfectam,
quae est desiderium disinteressatum promissionum.
2362 1338 12. Director tunc potest huic animae

permittere, ut simpliciter acquiescat iacturae sui proprii
interesse et iustae condemnationi, quam sibi a Deo
indictam credit.
2363 1339 13. Inferior Christi pars in cruce non

communicavit superiori suas involuntarias perturbationes.
2364 1340 14. In extremis probationibus pro purificatione

amoris fit quaedam separatio partis superioris animae ab
inferiore. ... In ista separatione actus partis inferioris
manant ex omnino caeca et involuntaria perturbatione:
nam totum, quod est voluntarium et intellectuale, est
partis superioris.
2365 1341 15. Meditatio constat discursivis actibus, qui a

se invicem facile distinguuntur. ... Ista compositio actuum
discursivorum et reflexorum est propria exercitatio amoris
interessati.
2366 1342 16. Datur status contemplationis adeo sublimis

adeoque perfectae, ut fiat habitualis: ita ut, quoties
anima actu orat, sua oratio sit contemplativa, non
discursiva. Tunc non amplius indiget redire ad
meditationem eiusque actus methodicos.
2367 1343 17. Animae contemplativae privantur intuitu

distincto, sensibili et reflexo Jesu Christi duobus
temporibus diversis: primo in fervore nascente earum
573
contemplationis; secundo anima amittit intuitum Jesu

Christi in extremis probationibus.
2368 1344 18. In statu passivo exercentur omnes virtutes

distinctae, non cogitando, quod sint virtutes. In quolibet
momento aliud non cogitatur, quam facere id, quod Deus
vult, et amor zelotypus simul efficit, ne quis amplius sibi
virtutem velit nec umquam sit adeo virtute praeditus,
quam cum virtuti amplius affixus non est.
2369 1345 19. Potest dici in hoc sensu, quod anima

passiva et disinteressata nec ipsum amorem vult amplius,
quatenus est sua perfectio et sua felicitas, sed solum
quatenus est id, quod Deus a nobis vult.
2370 1346 20. In confitendo debent animae transformatae

sua peccata detestari et condemnare se et desiderare
remissionem suorum peccatorum non ut propriam
purificationem et liberationem, sed ut rem, quam Deus
vult et vult nos velle propter suam gloriam.
2371 1347 21. Sancti mystici excluserunt a statu

animarum transformatarum exercitationes virtutum.
2372 1348 22. Quamvis haec doctrina (de puro amore)

esset pura et simplex perfectio evangelica in universa
traditione designata, antiqui pastores non proponebant
passim multitudini iustorum, nisi exercitia amoris
interessati eorum gratiae proportionata.
2373 1349 23. Purus amor ipse solus constituit totam vitam
interiorem; et tunc evadit unicum principium et unicum
motivum omnium actuum, qui deliberati et meritorii sunt.
2374 1349 (Censura:) ... Librum praedictum ..., quippe ex

cuius lectione et usu fideles sensim in errores ab Ecclesia
catholica iam damnatos induci possent, ac insuper
tamquam continentem propositiones, sive in obvio earum
574
verborum sensu sive attenta sententiarum connexione,

temerarias (1s8 10 15-20 22), scandalosas (7 10 12 19-21),
male sonantes (4-6 23), piarum aurium offensivas (8 18),
in praxi perniciosas (2 14 17) ac etiam erroneas (1-7 10s
13 17-19 22s) respective, tenore praesentium damnamus
et reprobamus ipsiusque libri impressionem...
prohibemus.
Resp. S. Officii ad episc. Quebecensem, (sous Clément

XI),
25 janvier 1703
2380 1349a Qu.: Utrum, antequam adulto conferatur
baptisma, minister ei teneatur explicare omnia fidei
nostrae mysteria, praesertim si est moribundus, quia hoc
perturbaret mentem illius? An non sufficeret, si
moribundus promitteret fore ut, ubi e morbo convalescet,
instruendum se curet, ut in praxim redigat, quod ei
praescriptum fuerit? Resp.: Non sufficere promissionem,
sed missionarium teneri adulto, etiam moribundo, qui
incapax omnino non sit, explicare mysteria fidei, quae
sunt necessaria necessitate medii, ut sunt praecipue
mysteria Trinitatis et Incarnationis.
10 mai 1703
2381 1349b Qu. 2: An possit baptizari adultus rudis et
stupidus, ut contigit in barbaro, si ei detur sola Dei
cognitio et aliquorum eius attributorum, praesertim
iustitiae remunerativae et vindicativae, iuxta hunc
Apostoli locum: Accedentem ad Deum oportet credere,
quia est et remunerator est (cf. Hebr 11, 6), ex quo
infertur, adultum barbarum in certo casu urgentis
necessitatis posse baptizari, quamvis non credat explicite
in Iesum Christum. Resp.: Missionarium non posse
baptizare non credentem explicite in Dominum Iesum
Christum, sed teneri illum instruere de omnibus iis, quae
sunt necessaria necessitate medii iuxta captum
baptizandi.
575
2382 1349b Qu. 8: Utrum conferendum sit viaticum aut

extrema unctio rnoribundis adultis, quos aliquando
baptismi capaces credimus, non autem Communionis
aliorumque sacramentorum? Resp.: Non esse
administrandum viaticum neophyto moribundo, nisi
saltem discernat cibum spiritualem a corporali,
cognoscendo et credendo in sacra hostia praesentiam
Christi Domini. Non esse pariter conferendum
sacramentum extremae unctionis neophyto moribundo
quem missionarius capacem baptismi credidit, nisi saltem
idem habeat aliquam intentionem recipiendi sacram
unctionem in beneficium animae pro mortis tempore
ordinatam.
Clément XI, Const. 'Vineam Domini Sabaoth', 16 juillet

1705
2390 1350 ( 6 vel 25). Ut quaevis imposterum erroris
occasio penitus praecidatur, atque omnes catholicae
Ecclesiae filii Ecclesiam ipsam audire non tacendo solum
(nam et impii in tenebris conticescunt (1 Reg 2,9)) sed et
interius obsequendo, quae vera est orthodoxi hominis
oboedientia, condiscant: hac Nostra perpetuo valitura
constitutione, oboedientiae, quae praeinsertis Apostolicis
constitutionibus debetur, obsequioso illo silentio
nequaquam satisfieri; sed damnatum in quinque praefatis
propositionibus Ianseniani libri sensum, quem illarum
verba prae se ferunt, ut praefertur, ab omnibus Christi
fidelibus ut haereticum, non ore solum, sed et corde reici
ac damnari debere; nec alia mente, animo aut credulitate
supradictae formulae subscribi licite posse, ita ut, qui
secus aut contra quoad haec omnia et singula senserint,
tenuerint, praedicaverint, verbo vel scripto docuerint aut
asseruerint, tamquam praefatarum Apostolicarum
constitutionum transgressores omnibus et singulis illarum
censuris et poenis omnino subiaceant, eadem auctoritate
576
Apostolica decernimus, declaramus, statuimus et

ordinamus.
Clément XI, Const. 'Unigenitus Dei Filius', 8 septembre

1713;
Errores iansenistici Paschasii Quesnel
2400 (2) ... Perspicue novimus summam huiusmodi libri
perniciem ideo potissimum progredi et invalescere, quod
eadem intus lateat et velut improba sanies non nisi secto
ulcere foras erumpat, cum ipse liber primo aspectu
legentes specie quadam pietatis illiciat ...
2401 1351 (3) 1. Quid aliud remanet animae, quae Deum

atque ipsius gratiam amisit, nisi peccatum et peccati
consecutiones, superba paupertas et segnis indigentia,
hoc est generalis impotentia ad laborem, ad orationem et
ad omne opus bonum? - Exstat haec propositio in
Observationibus moralibus Quesnelli ad Lc 16, 3.
2402 1352 2. Iesu Christi gratia, principium efficax boni

cuiuscumque generis, necessaria est ad omne opus
bonum; absque illa non solum nihil fit, sed nec fieri
potest. - Jo 15, 5: ed. 1693.
2403 1353 3. In vanum, Domine, praecipis, si tu ipse non

das, quod praecipis. - Act 16.10.
2404 1354 4. Ita, Domine, omnia possibilia sunt ei, cui

omnia possibilia facis, eadem operando in illo. - Mc 9, 22.
2405 1355 5. Quando Deus non emollit cor per interiorem

unctionem gratiae suae, exhortationes et gratiae
exteriores non inserviunt nisi ad illud magis obdurandum.
- Rom 9, 18: ed. 1693.
2406 1356 6. Discrimen inter foedus iudaicum et

christianum est, quod in illo Deus exigit fugam peccati et
577
implementum legis a peccatore, relinquendo illum in sua

impotentia: in isto vero Deus peccatori dat quod iubet,
illum sua gratia purificando. - Rom 11, 27.
2407 1357 7. Quae utilitas pro homine in vetere foedere,

in quo Deus illum reliquit eius propriae infirmitati,
imponendo ipsi suam legem? Quae vero felicitas non est
admitti ad foedus, in quo Deus nobis donat quod petit a
nobis? - Hebr 8, 7.
2408 1358 8. Nos non pertinemus ad novum foedus, nisi in

quantum participes sumus ipsius novae gratiae, quae
operatur in nobis id, quod Deus nobis praecipit. - Hebr 8,
10.
2409 1359 9. Gratia Christi est gratia suprema, sine qua

confiteri Christum numquam possumus, et cum qua
numquam illum abnegamus. - 1 Cor 12, 3: ed. 1693.
2410 1360 10. Gratia est operatio manus omnipotentis

Dei, quam nihil impedire potest aut retardare. - Mt 20, 34.
2411 1361 11. Gratia non est aliud quam voluntas

omnipotens Dei iubentis et facientis, quod jubet. - Mc 2,
11.
2412 1362 12. Quando Deus vult salvare animam,

quocumque tempore, quocumque loco, effectus
indubitabilis sequitur voluntatem Dei. - Mc 2, 12.
2413 1363 13. Quando Deus vult animam salvam facere et

eam tangit interiore gratiae suae manu, nulla voluntas
humana ei resistit. - Lc 5, 13: ed. 1693.
2414 1364 14. Quantumcumque remotus a salute sit

peccator obstinatus, quando Jesus se ei videndum
exhibet lumine salutari suae gratiae, oportet ut se dedat,
578
accurrat, sese humiliet et adoret Salvatorem suum. - Mc

5, 67: ed. 1693.
2415 1365 15. Quando Deus mandatum suum et suam

externam locutionem comitatur unctione sui Spiritus et
interiore vi gratiae suae, operatur illam in corde
oboedientiam, quam petit. - Lc 9, 60.
2416 1366 16. Nullae sunt illecebrae, quae non cedant

illecebris gratiae; quia nihil resistit Omnipotenti. - Act 8,
12.
2417 1367 17. Gratia est vox illa Patris, quae homines
interius docet ac eos venire facit ad Iesum Christum :
quicumque ad eum non venit, postquam audivit vocem
exteriorem Filii, nullatenus est doctus a Patre. - Jo 6, 45.
2418 1368 18. Semen verbi, quod manus Dei irrigat,

semper affert fructum suum. - Act 11, 21.
2419 1369 19. Dei gratia nihil aliud est quam eius
omnipotens voluntas: haec est idea, quam Deus ipse
nobis tradit in omnibus suis Scripturis. - Rom 14. 4 - ed.
1693.
2420 1370 20. Vera gratiae idea est, quod Deus vult sibi a
nobis oboediri, et oboeditur; imperat, et omnia fiunt;
loquitur tamquam Dominus, et omnia sibi submissa sunt.-
Mc 4, 39.
2421 1371 21. Gratia Jesu Christi est gratia fortis, potens,
suprema, invincibilis, utpote quae est operatio voluntatis
omnipotentis, sequela et imitatio operationis Dei
incarnantis et resuscitantis Filium suum. 2 Cor 5, 21: ed.
1693.
2422 1372 22. Concordia omnipotentis operationis Dei in

corde hominis cum libero ipsius voluntatis consensu
579
demonstratur illico nobis in incarnatione, veluti in fonte

atque architypo omnium aliarum operationum
misericordiae et gratiae, quae omnes ita gratuitae atque
ita dependentes a Deo sunt, sicut ipsa originalis operatio.
- Lc 1, 48.
2423 1373 23. Deus ipse nobis ideam tradidit

omnipotentis operationis suae gratiae, eam significans
per illam, quae creaturas e nihilo producit et mortuis
reddit vitam. - Rom 4, 17.
2424 1374 24. Iusta idea, quam centurio habet de

omnipotentia Dei et Jesu Christi in sanandis corporibus
solo motu suae voluntatis, est imago ideae, quae haberi
debet de omnipotentia suae gratiae in sanandis
animabus a cupiditate. - Lc 7, 7.
2425 1375 25. Deus illuminat animam et eam sanat aeque

ac corpus sola sua voluntate : iubet, et ipsi obtemperatur.
- Lc 18, 42.
2426 1376 26. Nullae dantur gratiae nisi per fidem. - Lc 8,

48.
2427 1377 27. Fides est prima gratia et fons omnium

aliarum. - 2 Pt 1, 3.
2428 1378 28. Prima gratia, quam Deus concedit

peccatori, est peccatorum remissio. - Mc 11, 25.
2429 1379 29. Extra Ecclesiam nulla conceditur gratia. - Lc

10, 35 36.
2430 1380 30. Omnes, quos Deus vult salvare per

Christum, salvantur infallibiliter. - Jo 6, 40.
580
2431 1381 31. Desideria Christi semper habent suum

effectum: pacem intimo cordium infert, quando eis illam
optat. - Jo 20, 19.
2432 1382 32. Jesus Christus se morti tradidit ad

liberandum pro semper suo sanguine primogenitos, id est
electos, de manu angeli exterminatoris. - Gal 4, 4-7.
2433 1383 33. Proh, quantum oportet bonis terrenis et

sibimetipsi renuntiasse, ad hoc, ut quis fiduciam habeat
sibi, ut ita dicam, appropriandi Christum Jesum, eius
amorem, mortem et mysteria; ut facit sanctus Paulus
dicens : 'Qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me'. -
Gal 2, 20.
2434 1384 34. Gratia Adami non producebat nisi merita

humana. - 2 Cor 5, 21 : ed. 1 693.
2435 1385 35. Gratia Adami est sequela creationis et erat

debita naturae sanae et integrae. - 2 Cor 5, 21.
2436 1386 36. Differentia essentialis inter gratiam Adami

et status innocentiae ac gratiam christianam est, quod
primam unusquisque in propria persona recepisset, ista
vero non recipitur, nisi in persona Jesu Christi resuscitati,
cui nos uniti sumus. - Rom 7, 4.
2437 1387 37. Gratia Adami, sanctificando illum in

semetipso, erat illi proportionata: gratia christiana, nos
sanctificando in Jesu Christo, est omnipotens et digna
Filio Dei. - Eph 1, 6.
2438 1388 38. Peccator non est liber nisi ad malum sine
gratia Liberatoris. -Lc 8, 9.
2439 1389 39. Voluntas, quam gratia non praevenit, nihil

habet luminis nisi ad aberrandum, ardoris nisi ad se
581
praecipitandum, virium nisi ad se vulnerandum, est capax

omnis mali et incapax ad omne bonum. - Mt 20, 34.
2440 1390 40. Sine gratia nihil amare possumus nisi ad

nostram condemnationem. - 2 Thess 3, 18: ed. 1693.
2441 1391 41. Omnis cognitio Dei, etiam naturalis, etiam

in philosophis ethnicis, non potest venire nisi a Deo ; et
sine gratia non producit nisi praesumptionem, vanitatem
et oppositionem ad ipsum Deum loco affectuum
adorationis, gratitudinis et amoris. - Rom 1, 19.
2442 1392 42. Sola gratia Christi reddit hominem aptum

ad sacrificium fidei ; sine hoc nihil nisi impuritas, nihil nisi
indignitas. - Act 11, 9.
2443 1393 43. Primus effectus gratiae baptismalis est

facere, ut moriamur peccato, adeo ut spiritus, cor, sensus
non habeant plus vitae pro peccato, quam homo mortuus
habeat pro rebus mundi. - Rom 6, 2: ed. 1693.
2444 1394 44. Non sunt nisi duo amores, unde volitiones
et actiones omnes nostrae nascuntur : amor Dei, qui
omnia agit propter Deum, quemque Deus remuneratur, et
amor, quo nos ipsos ac mundum diligimus, qui, quod ad
Deum referendum est, non refert et propter hoc ipsum fit
malus. - Jo 5, 29.
2445 1395 45. Amore Dei in corde peccatorum non

amplius regnante necesse est, ut in eo carnalis regnet
cupiditas omnesque actiones eius corrumpat. - Lc 15, 13:
ed. 1693.
2446 1396 46. Cupiditas aut caritas usum sensuum bonum

vel malum faciunt. - Mt 5, 28.
2447 1397 47. Oboedientia legis profluere debet ex fonte,

et hic fons est caritas. Quando Dei amor est illius
582
principium interius, et Dei gloria eius finis, tunc purum

est, quod apparet exterius; alioquin non est nisi
hypocrisis aut falsa iustitia. - Mt 25, 26: ed. 1693.
2448 1398 48. Quid aliud esse possumus, nisi tenebrae,

nisi aberratio et nisi peccatum, sine fidei lumine, sine
Christo et sine caritate? -Eph 5, 8.
2449 1399 49. Ut nullum peccatum est sine amore nostri,

ita nullum est opus bonum sine amore Dei. - Mc 7, 22 23.
2450 1400 50. Frustra clamamus ad Deum: 'Pater mi', si

spiritus caritatis non est ille, qui clamat. - Rom 8, 15.
2451 1401 51. Fides iustificat, quando operatur, sed ipsa

non operatur nisi per caritatem. - Act 13, 39.
2452 1402 52. Omnia alia salutis media continentur in fide

tamquam in suo germine et semine ; sed haec fides non
est absque amore et fiducia. - Act 10, 43.
2453 1403 53. Sola caritas christiano modo facit (actiones

christianas) per relationem ad Deum et Jesum Christum. -
Col 3, 14.
2454 1404 54. Sola caritas est, quae Deo loquitur; eam
solam Deus audit. - 1 Cor 13, 1.
2455 1405 55. Deus non coronat nisi caritatem: qui currit
ex alio impulsu et ex alio motivo, in vanum currit. - 1 Cor
9, 24.
2456 1406 56. Deus non remunerat nisi caritatem:

quoniam caritas sola Deum honorat. - Mt 25, 36.
2457 1407 57. Totum deest peccatori, quando ei deest

spes; et non est spes in Deo, ubi non est amor Dei. - Mt 27,
5.
583
2458 1408 58. Nec Deus est nec religio, ubi non est
caritas. - 1 Jo 4, 8.
2459 1409 59. Oratio impiorum est novum peccatum; et

quod Deus illis concedit, est novum in eos judicium. Jo
10.25 : ed. 1693
2460 1410 60. Si solus supplicii timor animat

paenitentiam, quo haec est magis violenta, eo magis
ducit ad desperationem. - Mt 27, 5.
2461 1411 61. Timor nonnisi manum cohibet, cor autem

tamdiu peccato addicitur, quamdiu ab amore iustitiae
non ducitur. - Lc 20, 19.
2462 1412 62. Qui a malo non abstinet nisi timore poenae,
illud committit in corde suo et iam est reus coram Deo. -
Mt 21, 46.
2463 1413 63. Baptizatus adhuc est sub lege sicut

Judaeus, si legem non adimpleat, aut adimpleat ex solo
timore. - Rom 6, 14.
2464 1414 64. Sub maledicto legis numquam fit bonum;

quia peccatur sive faciendo malum sive illud nonnisi ob
timorem evitando. - Gal 5, 18.
2465 1415 65. Moyses, Prophetae, sacerdotes et doctores

Legis mortui sunt absque eo, quod ullum Deo dederint
filium, cum non effecerint nisi mancipia per timorem. - Mc
12, 19.
2466 1416 66. Qui vult Deo appropinquare, nec debet ad

ipsum venire cum brutalibus passionibus neque adduci
per instinctum naturalem aut per timorem sicuti bestiae,
sed per fidem et per amorem sicuti filii. - Hebr 12, 20: ed.
1693.
584
2467 1417 67. Timor servilis non sibi repraesentat Deum

nisi ut dominum durum, imperiosum, iniustum,
intractabilem. - Lc 19, 21: ed. 1693.
2468 1418 68. Dei bonitas abbreviavit viam salutis,

claudendo totum in fide et precibus. - Act 2, 21.
2469 1419 69. Fides, usus, augmentum et praemium fidei,

totum est donum purae liberalitatis Dei. - Mc 9, 22.
2470 1420 70. Numquam Deus affligit innocentes; et

afflictiones semper serviunt vel ad puniendum peccatum
vel ad purificandum peccatorem. - Jo 9, 3.
2471 1421 71. Homo ob sui conservationem potest sese

dispensare ab ea lege, quam Deus condidit propter eius
utilitatem. - Mc 2, 28.
2472 1422 72. Nota Ecclesiae christianae est, quod sit

catholica, comprehendens et omnes angelos caeli et
omnes electos et iustos terrae et omnium saeculorum. -
Hebr 12, 22-24.
2473 1423 73. Quid est Ecclesia, nisi coetus filiorum Dei
manentium in eius sinu, adoptatorum in Christo,
subsistentium in eius persona, redemptorum eius
sanguine, viventium eius spiritu, agentium per eius
gratiam, et exspectantium gratiam futuri saeculi ? - 2
Thess 1, 1s: ed. 1693.
2474 1424 74. Ecclesia sive integer Christus incarnatum

Verbum habet ut caput, omnes vero Sanctos ut membra. -
1 Tim 3, 16.
2475 1425 75. Ecclesia est unus solus homo compositus ex

pluribus membris, quorum Christus est caput, vita,
585
subsistentia et persona; unus solus Christus compositus ex

pluribus Sanctis, quorum est sanctificator. - Eph 2, 14-16.
2476 1426 76. Nihil spatiosius Ecclesia Dei: quia omnes

electi et iusti omnium saeculorum illam componunt. - Eph
2, 22.
2477 1427 77. Qui non ducit vitam dignam filio Dei et
membro Christi, cessat interius habere Deum pro Patre et
Christum pro capite. - 1 Jo 2, 24: ed. 1 693.
2478 1428 78. Separatur quis a populo electo, cuius figura

fuit populus Judaicus et caput est Jesus Christus, tam non
vivendo secundum Evangelium quam non credendo
Evangelio. - Act 3, 23.
2479 1429 79. Utile et necessarium est omni tempore,

omni loco et omni personarum generi, studere et
cognoscere spiritum, pietatem et mysteria sacrae
Scripturae. - 1 Cor 14, 5.
2480 1430 80. Lectio sacrae Scripturae est pro omnibus. -

Act 8, 28.
2481 1431 81. Obscuritas sancta verbi Dei non est laicis
ratio dispensandi se ipsos ab eius lectione. - Act 8, 31.
2482 1432 82. Dies Dominicus a Christianis debet

sanctificari lectionibus pietatis et super omnia sanctarum
Scripturarum. Damnosum est, velle Christianum ab hac
lectione retrahere. - Act 15, 21.
2483 1433 83. Est illusio sibi persuadere, quod notitia

mysteriorum religionis non debeat communicari feminis
lectione sacrorum librorum. Non ex feminarum
simplicitate, sed ex superba virorum scientia ortus est
Scripturarum abusus, et natae sunt haereses. - Jo 4, 26.
586
2484 1434 84. Abripere e Christianorum manibus Novum

Testamentum seu eis illud clausum tenere auferendo eis
modum illud intelligendi, est illis Christi os obturare. - Mt
5, 2.
2485 1435 85. Interdicere Christianis lectionem sacrae

Scripturae, praesertim Evangelii, est interdicere usum
luminis filiis lucis et facere, ut patiantur speciem
quandam excommunicationis. - Lc 11, 33: ed. 1693.
2486 1436 86. Eripere simplici populo hoc solatium

iungendi vocem suam voci totius Ecclesiae (cf. DS 2666),
est usus contrarius praxi apostolicae et intentioni Dei. - 1
Cor 14, 16.
2487 1437 87. Modus plenus sapientia, lumine et caritate

est dare animabus tempus portandi cum humilitate et
sentiendi statum peccati, petendi spiritum paenitentiae
et contritionis, et incipiendi ad minus satisfacere iustitiae
Dei, antequam reconcilientur. - Act 8, 9.
2488 1438 88. Ignoramus, quid sit peccatum et vera

paenitentia, quando volumus statim restitui possessioni
bonorum illorum, quibus nos peccatum spoliavit, et
detrectamus separationis istius ferre confusionem. - Lc 17,
11, 12.
2489 1439 89. Quartus decimus gradus conversionis

peccatoris est, quod, cum sit iam reconciliatus, habet ius
assistendi sacrificio Ecclesiae. - Lc 15, 23.
2490 1440 90. Ecclesia auctoritatem excommunicandi

habet, ut eam exerceat per primos pastores de consensu
saltem praesumpto totius corporis. - Mt 18, 17.
2491 1441 91. Excommunicationis iniustae metus

numquam debet nos impedire ab implendo debito nostro;
numquam eximus ab Ecclesia, etiam quando hominum
587
nequitia videmur ab ea expulsi, quando Deo, Jesu Christo,

atque ipsi Ecclesiae per caritatem affixi sumus. - Jo 9, 22
23.
2492 1442 92. Pati potius in pace excommunicationem et

anathema iniustum, quam prodere veritatem, est imitari
sanctum Paulum; tantum abest, ut sit erigere se contra
auctoritatem aut scindere unitatem. - Rom 9, 3.
2493 1443 Jesus quandoque sanat vulnera, quae

praeceps primorum pastorum festinatio infligit sine ipsius
mandato. Jesus restituit, quod ipsi inconsiderato zelo
rescindunt. - Jo 18, 11.
2494 1444 94. Nihil peiorem de Ecclesia opinionem ingerit

eius inimicis, quam videre illic dominatum exerceri supra
fidem fidelium, et foveri divisiones propter res, quae nec
fidem laedunt nec mores. - Rom 14, 16.
2495 1445 95. Veritates eo devenerunt, ut sint lingua

quasi peregrina plerisque Christianis, et modus eas
praedicandi est veluti idioma incognitum; adeo remotus
est a simplicitate Apostolorum, et supra communem
captum fideiium; neque satis advertitur, quod hic
defectus sit unum ex signis maxime sensibilibus
senectutis Ecclesiae et irae Dei in filios suos. - 1 Cor 14,
21.
2496 1446 96. Deus permittit, ut omnes potestates sint

contrariae praedicatoribus veritatis, ut eius victoria
attribui non possit nisi divinae gratiae. - Act 17, 8.
2497 1447 97. Nimis saepe contingit, membra illa, quae

magis sancte ac magis stricte unita Ecclesiae sunt, respici
atque tractari tamquam indigna, ut sint in Ecclesia, vel
tamquam ab ea separata ; sed 'iustus vivit ex fide' (Rom 1,
17), et non ex opinione hominum. - Act 4, 11.
588
2498 1448 98. Status persecutionis et poenarum, quas

quis tolerat tamquam haereticus, flagitiosus et impius,
ultima plerumque probatio est et maxime meritoria,
utpote quae facit hominem magis conformem Jesu Christo
- Lc 22, 37.
2499 1449 99. Pervicacia, praeventio, obstinatio in

nolendo aut aliquid examinare aut agnoscere, se fuisse
deceptum, mutant quotidie quoad multos in odorem
mortis id, quod Deus in sua Ecclesia posuit, ut in ea esset
odor vitae, verbi gratia bonos libros, instructiones, sancta
exempla, etc. - 2 Cor 2, 16.
2500 1450 100. Tempus deplorabile, quo creditur honorari

Deus persequendo veritatem eiusque discipulos! Tempus
hoc advenit. ... Haberi et tractari a religionis ministris
tamquam impium et indignum omni commercio cum Deo,
tamquam membrum putridum, capax corrumpendi omnia
in societate Sanctorum, est hominibus piis morte corporis
mors terribilior. Frustra quis sibi blanditur de suarum
intentionum puritate et zelo quodam religionis,
persequendo flamma ferroque viros probos, si propria
passione est excaecatus aut abreptus aliena, propterea
quod nihil vult examinare. Frequenter credimus
sacrificare Deo impium, et sacrificamus diabolo Dei
servum. - Jo 16, 2.
2501 1451 101. Nihil spiritui Dei et doctrinae Jesu Christi

magis opponitur, quam communia facere iuramenta in
Ecclesia; quia hoc est multiplicare occasiones peierandi,
laqueos tendere infirmis et idiotis, et efficere, ut nomen
et veritas Dei aliquando deserviant consilio impiorum. -
Mt 5, 37.
2502 1451 (Censura:) ... Propositiones praeinsertas

tamquam falsas, captiosas, male sonantes, piarum
aurium offensivas, scandalosas, perniciosas, temerarias,
Ecclesiae et eius praxi iniuriosas, neque in Ecclesiam
589
solum, sed etiam in potestates saeculi contumeliosas,

seditiosas, impias, blasphemas, suspectas de haeresi ac
haeresim ipsam sapientes, necnon haereticis et
haeresibus ac etiam schismati faventes, erroneas, haeresi
proximas, pluries damnatas, ac demum haereticas,
variasque haereses et potissimum illas, quae in famosis
Jansenii propositionibus, et quidem in eo sensu, in quo
hae damnatae fuerunt, acceptis continentur, manifeste
innovantes respective... declaramus, damnamus et
reprobamus.

Clément XII, Bulla 'Apostolicae providentiae officio',
2 octobre 1733; De libertate in modo explicandi
efficaciam gratiae
2509 1097 1 . ... Mentem tamen (Clementis XI et Benedicti
XIII) praedecessorum Nostrorum compertam habentes,
nolumus aut per Nostras aut per ipsorum laudes
Thomisticae scholae delatas, quas iterato Nostro iudicio
comprobamus et confirmamus, quicquam esse detractum
ceteris catholicis scholis diversa ab eadem in explicanda
divinae gratiae efficacia sentientibus, quarum etiam erga
S. Sedem praeclara sunt merita, quominus sententias ea
de re tueri pergant, quas hactenus palam et libere
ubique etiam in huius almae Urbis luce docuerunt et
propugnarunt.
2510 2. Quamobrem ... prohibemus sub iisdem poenis, ne

vel scribendo vel docendo vel disputando vel alia
qualibet occasione notam aut censuram ullam
theologicam iisdem scholis diversa sentientibus inurere
aut earum sententiis conviciis et contumeliis incessere
590
audeant, donec de iisdem controversiis haec S. Sedes

aliquid definiendum ac pronuntiandum censuerit.
Clément XII, Litt. Ap. 'In eminenti apostolatus specula',

28 avril 1738; De societatibus clandestinis
2511 (1) ... Nobis innotuit longe lateque progredi atque in
dies invalescere nonnullas societates, coetus, conventus,
collectiones, aggregationes seu conventicula vulgo de
'liberi Muratori' seu 'Francs Massons' , aut alia quavis
nomenclatura pro idiomatum varietate nuncupata, in
quibus cuiuscumque religionis et sectae homines,
affectata quadam contenti honestatis naturalis specie,
arcto aeque ac impervio foedere secundum leges et
statuta sibi condita invicem consociantur, quaeque simul
clam operantur tum districto iureiurando ad sacra Biblia
interposito tum gravium poenarum exaggeratione
inviolabili silentio obtegere adstringuntur. Verum cum ea
sit sceleris natura, ut se ipsum prodat et clamorem edat
sui indicem, hinc societates seu conventicula praedicta
vehementem adeo fidelium suspicionem ingesserunt, ut
iisdem aggregationibus nomen dare apud prudentes et
probos idem omnino sit ac pravitatis et perversionis
notam incurrere; nisi enim male agerent, tanto
nequaquam odio lucem haberent. Qui quidem rumor eo
usque percrebuit, ut in plurimis regionibus memoratae
societates per saeculi potestates tamquam regnorum
securitati adversantes proscriptae ac provide eliminatae
iam pridem exstiterint.
2512 (2) Nos itaque animo volventes gravissima damna,

quae ut plurimum ex huiusmodi societatibus seu
conventiculis nedum temporalis rei publicae tranquillitati
verum etiam spirituali animarum saluti inferuntur atque
idcirco tum civilibus tum canonicis minime cohaerere
sanctionibus, cum divino eloquio doceamur, ... vigilandum
esse, ne huiusmodi hominum genus veluti fures domum
perfodiant, ... ne videlicet simplicium corda pervertant,...
591
ad latissimam quae iniquitatibus impune patrandis inde

aperiri posset viam obstruendam aliisque de iustis ac
rationabilibus causis Nobis notis easdem societates ... de
'liberi Muratori' seu 'Francs Massons' aut alio quocumque
nomine appellata de nonnullorum ... cardinalium consilio
ac etiam motu proprio ... deque Apostolicae potestatis
plenitudine damnanda et prohibenda esse statuimus...
Benoît XIV, Declaratio 'Matrimonia quae in locis',

4 novembre 1741; De matrimoniis clandestinis
2515 1452 Matrimonia, quae in locis Foederatorum
Ordinum dominio in Belgio subiectis iniri solent sive inter
haereticos ex utraque parte, sive inter haereticum ex una
parte virum et catholicam feminam ex alia, aut viceversa,
non servata forma a sacro Tridentino Concilio praescripta
(Decr. 'Tametsi' DS 1813ss), utrum valida habenda sint
necne, diu multumque disceptatum est animis hominum
ac sententiis in diversa distractis; id quod satis uberem
anxietatis ac periculorum sementem per multos annos
subministravit...
2516 1453 (1) ... Sanctissimus D. N.... hanc nuper

declarationem et instructionem exarari praecepit, qua
veluti certa regula ac norma omnes Belgii antistites,
parochi earumque regionum missionarii, et vicarii
apostolici deinceps in huiusmodi negotiis uti debeant.
2517 1454 (2) Primo scilicet, quod attinet ad matrimonia

ab haereticis inter se in locis Foederatorum Ordinum
dominio subiectis celebrata, non servata forma per
Tridentinum praescripta, licet Sanctitas Sua non ignoret,
alias in casibus quibusdam particularibus et attentis tunc
expositis circumstantiis sacram Congregationem Concilii
pro eorum invaliditate respondisse, aeque tamen
compertum habens, nihil adhuc generatim et universe
super eiusmodi matrimoniis fuisse ab Apostolica Sede
definitum, et alioquin oportere omnino, ad consulendum
592
universis fidelibus in iis locis degentibus et plura

avertenda gravissima incommoda, quid generaliter de
hisce matrimoniis sentiendum sit declarare: ... declaravit
statuitque, matrimonia in dictis Foederatis Belgii
provinciis inter haereticos usque modo contracta,
quaeque imposterum contrahentur, etiamsi forma a
Tridentino praescripta non fuerit in iis celebrandis
servata, dummodo aliud non obstiterit canonicum
impedimentum, pro validis habenda esse; adeoque si
contingat, utrumque coniugem ad catholicae Ecclesiae
sinum se recipere, eodem quo antea coniugali vinculo
ipsos omnino teneri, etiamsi mutuus consensus coram
parocho catholico ab eis non renovetur; sin autem unus
tantum ex coniugibus, sive masculus sive femina,
convertatur, neutrum posse, quamdiu alter superstes erit,
ad alias nuptias transire.
2518 1455 (3) Quod vero spectat ad ea coniugia, quae

pariter in iisdem Foederatis Belgii provinciis absque
forma a Tridentino statuta contrahuntur a catholicis cum
haereticis, sive catholicus vir haereticam feminam in
matrimonium ducat, sive catholica femina haeretico viro
nubat: dolens imprimis quam maxime Sanctitas Sua, eos
esse inter catholicos, qui insano amore turpiter dementati
ab hisce detestabilibus conubiis, quae sancta mater
Ecclesia perpetuo damnavit atque interdixit, ex animo
non abhorrent et prorsus sibi abstinendum non ducunt,...
(animarum pastores) serio graviterque hortatur et monet,
ut catholicos utriusque sexus ab huiusmodi nuptiis in
propriarum animarum perniciem ineundis quantum
possint absterreant, easdemque nuptias omni meliore
modo intervertere atque efficaciter impedire satagant. At
si forte aliquod huius generis matrimonium, Tridentini
forma non servata, ibidem contractum iam sit, aut in
posterum (quod Deus avertat) contrahi contingat,
declarat Sanctitas Sua, matrimonium huiusmodi, alio non
occurrente canonico impedimento, validum habendum
esse, et neutrum ex coniugibus, donec alter eorum
593
supervixerit, ullatenus posse sub obtentu dictae formae

non servatae novum matrimonium inire; id vero debere
sibi potissime in animum inducere coniugem catholicum,
sive virum sive feminam, ut pro gravissimo scelere quod
admisit, paenitentiam agat ac veniam a Deo precetur,
coneturque pro viribus alterum coniugem a vera fide
deerrantem ad gremium catholicae Ecclesiae pertrahere
eiusque animam lucrari, quod porro ad veniam de patrato
crimine impetrandam opportunissimum foret, sciens de
cetero, ut mox dictum est, se istius matrimonii vinculo
perpetuo ligatum iri.
2519 1456 (4) (Idem valet)... etiam de similibus

matrimoniis extra fines dominii eorundem Foederatorum
Ordinum contractis ab iis, qui addicti sunt legionibus seu
militaribus copiis, quae ab iisdem Foederatis Ordinibus
transmitti solent ad custodiendas muniendasque arces
conterminas vulgo dictas di Barriera: ita quidem, ut
matrimonia ibi praeter Tridentini formam sive inter
haereticos utrimque sive inter catholicos et haereticos
inita valorem suum obtineant, dummodo uterque coniux
ad easdem copias sive legiones pertineat...
2520 1457 (5) Tandem circa coniugia, quae contrahuntur

vel in regionibus principum catholicorum ab iis, qui in
provinciis Foederatis domicilium habent, vel in Foederatis
provinciis ab habentibus domicilium in regionibus
catholicorum principum, nihil Sanctitas Sua de novo
decernendum aut declarandum esse duxit, volens, ut de
iis iuxta canonica iuris communis principia probatasque in
similibus casibus alias editas a sacra Congregatione
Concilii resolutiones, ubi disputatio contingat, decidatur,
et ita declaravit statuitque ac (ab) omnibus in posterum
servari praecepit.
Benoît XIV, Const. 'Etsi pastoralis' pro Italo-Graecis,

26 mai 1742
594
2522 1458 3 (n.1). Episcopi Latini infantes seu alios in suis

dioecesibus baptizatos a presbyteris Graecis absolute
chrismate in fronte consignatos confirment, cum neque
per praedecessores Nostros neque per Nos Graecis
presbyteris in Italia et insulis adiacentibus, ut infantibus
baptizatis sacramentum confirmationis conferant,
facultas concessa sit aut concedatur; quin immo usque ab
anno a fel. rec. Clemente VIII, praedecessore Nostro, fuit
presbyteris Italo-Graecis expresse interdictum, ne
baptizatos chrismate consignent (DS 1990).
2523 (n.4) Quamvis confirmati a simplici sacerdote

cogendi non sunt eiusmodi confirmationis sacramentum
ab episcopo suscipere, si ex tali coactione scandala oriri
possent: cum sacramentum confirmationis eiusmodi
necessitatem non habeat, ut sine eo salvus quis esse non
possit, monendi tamen sunt ab Ordinariis locorum, eos
gravis peccati reatu teneri, si cum possunt ad
confirmationem accedere, illam renuunt ac negligunt.
2524 5 (n.2) Infirmis ... unctio exhibeatur extrema. (n.3)

Nec refert, utrum eadem extrema unctio per unum vel
plures presbyteros fiat ubi huiusmodi viget consuetudo;
dummodo credant et asserant, illud sacramentum,
servata debita materia et forma, ab uno presbytero
valide et licite confici. (n.4) Idem sacerdos materiam
adhibere formamque pronuntiare respective debet; ac
propterea qui ungit, idem dicat formam respondentem,
nec alius unget et alius formam pronuntiet.
Benoît XIV, Const. " Nuper ad nos ", 16 mars 1743;

profession de foi prescrite aux orientaux
2525 1459 5.... Ego N. firma fide credo et profiteor ornnia
et singula quae continentur in Symbolo fidei, quo sancta
Romana Ecclesia utitur, videlicet: Credo in unum
Deum...(Symb. C'politanum, DS 150 vel DS 1862).
595
2526 1460 Veneror etiam et suscipio universales Synodos,

prout sequitur, videlicet: Nicaenam primam, et profiteor,
quod in ea contra Arium damnatae memoriae definitum
est, Dominum Jesum Christum esse Filium Dei ex Patre
natum unigenitum, id est ex substanta Patris natum, non
factum, consubstantialem Patri, atque impias illas voces
recte in eadem Synodo damnatas esse, 'quod aliquando
non fuerit', aut 'quod factus sit ex iis, quae non sunt, aut
ex alia substantia vel essentia', aut 'quod sit mutabilis vel
convertibilis Filius Dei'.
2527 1461 Constantinopolitanam primam (DS 150ss),

secundam in ordine, et profiteor, quod in ea contra
Macedonium damnatae memoriae definitum est, Spiritum
Sanctum non esse servum, sed Dominum, non creaturam,
sed Deum, ac unam habentem cum Patre et Filio
deitatem.
2528 1462 Ephesinam primam (DS 250ss), tertiam in

ordine, et profiteor, quod in ea contra Nestorium
damnatae memoriae definitum est, divinitatem et
humanitatem ineffabili et incomprehensibili unione in una
persona Filii Dei unum nobis Jesum Christum constituisse,
eaque de causa beatissimam Virginem vere esse Dei
genitricem.
2529 1463 Chalcedonensem (DS 300ss), quartam in

ordine, et profiteor, quod in ea contra Eutychen et
Dioscorum, ambos damnatae memoriae, definitum est,
unum eundemque Filium Dei Dominum nostrum Jesum
Christum perfectum esse in deitate, et perfectum in
humanitate, Deum verum, et hominem verum ex anima
rationali et corpore, consubstantialem Patri secundum
deitatem, eundem consubstantialem nobis secundum
humanitatem, per omnia nobis similem absque peccato;
ante saecula quidem de Patre genitum secundum
deitatem, in novissimis autem diebus eundem propter nos
et propter nostram salutem ex Maria Virgine Dei
596
genitrice secundum humanitatem unum eundemque

Christum Filium Dominum unigenitum in duabus naturis
inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter
agnoscendum, nusquam sublata differentia naturarum
propter unionem, magisque salva proprietate utriusque
naturae in unam personam atque substantiam
concurrente, non in duas personas partitum aut divisum,
sed unum eundemque Filium et Unigenitum Deum Verbum
Dominum Jesum Christum : item eiusdem Domini nostri
Jesu Christi divinitatem, secundum quam consubstantialis
est Patri et Spiritu Sancto, impassibilem esse et
immortalem, eundem autem crucifixum et mortuum
tantummodo secundum carnem, ut pariter definitum est in
dicta Synodo et (in) epistola S. Leonis Romani Pontificis
(cf. DS 290ss), cuius ore beatum Petrum Apostolum
locutum esse Patres in eadem Synodo acclamaverunt, per
quam definitionem damnatur impia haeresis illorum, qui
Trisagio ab angelis tradito (scl. Is 6, 3) et in praefata
Chalcedonensi Synodo decantato: 'Sanctus Deus, sanctus
fortis, sanctus immortalis, miserere nobis', addebant: 'qui
crucifixus es pro nobis' atque adeo divinam naturam trium
personarum passibilem asserebant et mortalem.
2530 1464 Constantinopolitanam secundam (DS 421ss),

quintam in ordine in qua praefatae Chalcedonensis
Synodi definitio renovata est.
2531 1465 Contantinopolitanam tertiam (DS 550ss),

sextam in ordine, et profiteor, quod in ea contra
Monothelitas definitum est, in uno eodemque Domino
nostro Jesu Christo duas esse naturales voluntates et
duas naturales operationes indivise, inconvertibilter,
inseparabiliter, inconfuse, et humanam ejus voluntatem
non contrariam, sed subjectam divinae ejus atque
omnipotenti voluntati.
2532 1466 Nicaenam secundam (DS 600ss), septimam in

ordine, et profiteor, quod in ea contra Iconoc1astas
597
definitum est, imagines Christi ac Deiparae Virginis,

necnon aliorum Sanctorum habendas et retinendas esse,
atque eis debitum honorem et venerationem
impertiendam.
2533 1467 Constantinopolitanam quartam (DS 650ss),

octavam in ordine, et profiteor, in ea Photium merito
fuisse damnatum et sanctum Ignatium Patriarcham
restitutum.
2534 1468 Veneror etiam et suscipio omnes alias

universales Synodos auctoritate Romani Pontificis
legitime celebratas et confirmatas, et praesertim
Florentinam Synodum (DS 1300ss); et profiteor, quae in
ea definita sunt (quae sequuntur, partim verbotenus
allegata, partim excerpta sunt ex Decr. unionis
Graecorum et ex Decr. pro Armenis eiusdem Concilii)....
2535 1469 Pariter veneror et suscipio Tridentinam

Synodum (DS 1500ss), et profiteor, quae in ea definita et
declarata sunt, et praesertim offerri Deo in Missa verum,
proprium et propitiatorium sacrificium, pro vivis et
defunctis, atque in sanctissimo Eucharistiae sacramento,
iuxta fidem, quae semper in Ecclesia Dei fuit, contineri
vere, realiter et substantialiter corpus et sanguinem una
cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi ac
proinde totum Christum, fierique conversionem totius
substantiae panis in corpus et totius substantiae vini in
sanguinem, quam conversionem catholica Ecclesia
aptissime transsubstantiationem appellat, et sub
unaquaque specie, et singulis cuiusque speciei partibus,
separatione facta, totum Christum contineri.
2536 1470 Item septem esse Novae Legis sacramenta a

Christo Domino nostro instituta ad salutem humani
generis, quamvis non omnia singulis necessaria, videlicet
baptismum, confirmationem, Eucharistiam, paenitentiam,
extremam unctionem, ordinem et matrimonium: illaque
598
gratiam conferre, et ex his baptismum, confirmationem et

ordinem (sine sacrilegio) iterari non posse. Item
baptismum esse necessarium ad salutem, ac proinde, si
mortis periculum immineat, mox sine ulla dilatione
conferendum esse, et a quocumque et quandocumque sub
debita materia et forma et intentione collatum esse
validum. Item sacramenti matrimonii vinculum
indissolubile esse, et quamvis propter adulterium,
haeresim aut alias causas possit inter coniuges thori et
cohabitationis separatio fieri, non tamen illis aliud
matrimonium contrahere fas esse.
2537 1471 Item apostolicas et ecclesiasticas traditiones

suscipiendas esse et venerandas. Indulgentiarum etiam
potestatem a Christo Ecclesiae relictam fuisse, illarumque
usum christiano populo maxime salutarem esse.
2538 1472 Pariter, quae de peccato originali, de

iustificatione de sacrorum librorum tam Veteris quam
Novi Testamenti indice et interpretatione in praefata
Tridentina Synodo definita sunt, suscipio et profiteor.
2539 (Jussu Leonis XIII, Decreto S. Cgr. de Propag. Fide,

16 Iul. 1878, hic additur: Item veneror et suscipio
oecumenicam synodum Vaticanam, atque omnia ab
eadem tradita, definita et declarata, praesertim de
Romani Pontificis primatu ac de eius infallibili magisterio,
firmissime amplector et profiteor.)
2540 1473 Cetera item omnia suscipio et profiteor, quae

recipit et profitetur sancta Romana Ecclesia, simulque
contraria omnia, et schismata et haereses ab eadem
Ecclesia damnatas, reiectas et anathematizatas ego
pariter damno, reicio et anathematizo. Insuper Romano
Pontifici beati Petri principis Apostolorum successori ac
Jesu Christi vicario veram oboedientiam spondeo ac iuro.
Hanc fidem catholicae Ecclesiae, extra quam nemo salvus
599
esse potest, etc. (ut in professione fidei Tridentina, DS

1870ss).
Benoît XIV, Breve 'Suprema omnium Ecclesiarum', 7 juillet

1745
2543 1474 (1) Pervenit (enim) haud ita pridem ad aures
Nostras, nonnullos istarum partium confessarios falsa zeli
imagine seduci se passos, sed a zelo secundum scientiam
(cf: Rom 10, 2) longe aberrantes, perversam quandam et
perniciosam praxim in audiendis Christi fidelium
confessionibus et in saluberrimo paenitentiae sacramento
administrando invehere atque introducere coepisse: ut
videlicet, si forte in paenitentes incidissent socium
criminis habentes, ab iisdem paenitentibus socii
huiusmodi seu complicis nomen passim exquirerent,
atque ad illud sibi revelandum non inducere modo
suadendo conarentur, sed quod detestabilius est,
denuntiata quoque, nisi revelarent, absolutionis
sacramentalis negatione prorsus adigerent atque
compellerent; immo etiam complicis eiusdem nedum
nomen, sed habitationis insuper locum sibi exigerent
designari: quam illi quidem intolerandam imprudentiam
tum procurandae complicis correctionis aliorumque
bonorum colligendorum specioso praetextu colorare, tum
emendicatis quibusdam doctorum opinionibus defendere
non dubitarent; cum revera opiniones huiusmodi vel
falsas et erroneas sequendo, vel veras et sanas male
applicando, perniciem tam suis quam paenitentium
animabus consciscerent, ac sese praeterea plurium
gravium damnorum, quae inde facile consecutura fore
praevidere debuerant, reos coram Deo aeterno iudice
constituerent. ...
2544 1474 (3) (Censura:) Nos autem, ne in tam gravi

animarum discrimine ulla ex parte Apostolico Nostro
ministerio deesse videamur, neve mentem hac super re
Nostram apud vos obscuram aut ambiguam esse sinamus:
600
notum vobis esse volumus, memoratam superius praxim

penitus reprobandam esse, eandemque a Nobis per
praesentes Nostras in forma Brevis litteras reprobari
atque damnari tamquam scandalosam et perniciosam, ac
tam famae proximorum quam ipsi etiam sacramento
iniuriosam, tendentemque ad sacrosancti sigilli
sacramentalis violationem atque ab eiusdem
paenitentiae sacramenti tantopere proficuo et necessario
usu fideles abalienantem.
Benoît XIV, Ep. encycl. 'Vix pervenit' ad ep'os Italiae,

1 novembre 1745
2546 1475 (3) 1. (Conceptus usurae). Peccati genus illud,
quod usura vocatur, quodque in contractu mutui propriam
suam sedem et locum habet in eo est repositum, quod
quis ex ipsomet mutuo, quod suapte natura tantundem
dumtaxat reddi postulat, quantum receptum est, plus sibi
reddi velit, quam est receptum, ideoque ultra sortem
lucrum aliquod, ipsius ratione mutui, sibi deberi
contendat. Omne propterea huiusmodi lucrum, quod
sortem superet, illicitum et usurarium est.
2547 1476 2. Neque vero ad istam labem purgandam

ullum arcessiri subsidium poterit vel ex eo, quod id lucrum
non excedens et nimium sed moderatum, non magnum
sed exiguum sit; vel ex eo, quod is, a quo id lucrum solius
causa mutui deposcitur, non pauper sed dives exsistat,
nec datam sibi mutuo summam relicturus otiosam, sed ad
fortunas suas amplificandas vel novis coÎmendis praediis
vel quaestuosis agitandis negotiis utilissime sit
impensurus. Contra mutui siquidem legem, quae
necessario in dati atque redditi aequalitate versatur,
agere ille convincitur, quisquis, eadem aequalitate semel
posita, plus aliquid a quolibet vi mutui ipsius, cui per
aequale iam satis est factum, exigere adhuc non veretur:
proindeque, si acceperit, restituendo erit obnoxius ex eius
obligatione iustitiae, quam commutativam appellant, et
601
cuius est in humanis contractibus aequalitatem cuiusque

propriam et sancte servare et non servatam exacte
reparare.
2548 1477 3. Per haec autem nequaquam negatur, posse

quandoque una cum mutui contractu quosdam alios, ut
aiunt, titulos, eosdemque ipsimet universim naturae mutui
minime innatos et intrinsecos forte concurrere ex quibus
iusta omnino legitimaque causa consurgat quiddam
amplius supra sortem ex mutuo debitam rite exigendi.
Neque item negatur posse multoties pecuniam ab
unoquoque suam per alios diversae prorsus naturae a
mutui natura contractus recte collocari et impendi, sive
ad proventus sibi annuos conquirendos, sive etiam ad
licitam mercaturam et negotiationem exercendam
honestaque indidem lucra percipienda.
2549 1478 4. Quemadmodum vero, in tot eiusmodi diversis

contractuum generibus, si sua cuiusque non servatur
aequalitas, quidquid plus iusto recipitur, si minus ad
usuram (eo quod omne mutuum, tam apertum quam
palliatum, absit), at certe ad aliam veram iniustitiam
restituendi onus pariter afferentem spectare compertum
est: ita, si rite omnia peragantur et ad iustitiae libram
exigantur, dubitandum non est, quin multiplex in iisdem
contractibus licitus modus et ratio suppetat humana
commercia et fructuosam ipsam negotiationem ad
publicum commodum conservandi ac frequentandi. Absit
enim a Christianorum animis, ut per usuras aut similes
alienas iniurias florere posse lucrosa commercia
existiment; cum contra ex ipso oraculo divino discamus,
quod 'iustitia elevat gentem, miseros autem facit populos
peccatum' (Prv 14. 34).
2550 1479 5. Sed illud diligenter animadvertendum est,

falso sibi quemquam et nonnisi temere persuasurum,
reperiri semper ac praesto ubique esse vel una cum
mutuo titulos alios legitimos, vel, secluso etiam mutuo,
602
contractus alios iustos, quorum vel titulorum vel

contractuum praesidio, quotiescumque pecunia,
frumentum aliudve id generis alteri cuicumque creditur,
toties semper liceat auctarium moderatum ultra sortem
integram salvamque recipere. Ita si quis senserit, non
modo divinis documentis et catholicae Ecclesiae de usura
iudicio, sed ipsi etiam humano communi sensui ac
naturali rationi procul dubio adversabitur. Neminem enim
id saltem latere potest, quod multis in casibus tenetur
homo simplici ac nudo mutuo alteri succurrere, ipso
praesertim Christo Domino edocente: 'Volenti mutuari a
te, ne avertaris' (Mt 5, 42): et quod similiter multis in
circumstantiis, praeter unum mutuum, alteri nulli vero
iustoque contractui locus esse possit. Quisquis igitur suae
conscientiae consultum velit, inquirat prius diligenter
oportet, verene cum mutuo iustus alius titulus, verene
iustus alter a mutuo contractus occurrat, quorum
beneficio, quod quaerit lucrum, omnis labis expers et
immune reddatur.
Benoît XIV, Instructio 'Postremo mense', 28 février 1747;

De baptismo infantium invitis parentibus
2552 1480 3. ... Primo (enim) expendetur, utrum invitis
parentibus ac reluctantibus Hebraei infantes baptizari
licite possint. Secundo, si hoc nefas esse dixerimus, an
casus unquam contingat aliquis, in quo id fieri non modo
possit, sed etiam liceat planeque deceat. Tertio,
baptismum Hebraeis infantibus tunc impertitum, cum fas
non sit, ratumne an vero irritum haberi debeat. Quarto,
quid sit faciendum, cum infantes Hebraei afferuntur, ut
baptizentur, aut compertum sit, eos iam fuisse sacro
baptismate initiatos : demum, quomodo probari possit,
eosdem aquis salutaribus iam lustratos fuisse.
1481 4. De primo primae partis capite si sermo sit, utrum

nempe dissentientibus parentibus Hebraei infantes
baptizari possint, aperte asserimus, hoc iam a S. Thoma
603
tribus in locis definitum fuisse, nempe in Quodl. 2, a. 7; in

(S. th.) IIa IIae, q. 10, a. 12, ubi ad examen revocans
quaestionem in Quodlibetis propositam: 'Utrum pueri
Iudaeorum et aliorum infidelium sint invitis parentibus
baptizandi', ita respondet: 'Respondeo dicendum. quod
maximam habet auctoritatem Ecclesiae consuetudo, quae
semper est in omnibus aemulanda, etc. Hoc autem
Ecclesiae usus nunquam habuit, quod Iudaeorum filii
invitis parentibus baptizarentur ...'; atque ita ait in IIIa, q.
68, a. 10: 'Respondeo dicendum, quod pueri infidelium filii
... si nondum habent usum liberi arbitrii, secundum ius
naturale sunt sub cura parentum, quamdiu ipsi sibi
providere non possunt ..., et ideo contra iustitiam
naturalem esset, si tales pueri invitis parentibus
baptizarentur; sicut etiam si aliquis habens usum rationis
baptizaretur invitus. Esset etiam periculosum. ...'
2553 1482 5. Scotus in IV Sent. dist. 4, q. 9, n. 2 et in

quaestionibus relatis ad n. 2 censuit laudabiliter posse
principem imperare, ut invitis etiam parentibus
Hebraeorum atque infidelium infantuli baptizentur,
dummodo id potissimum prudenter caveatur, ne iidem
infantes a parentibus occidantur. ... Praevaluit (tamen) in
tribunalibus S. Thomae sententia ... atque inter theologos
canonumque peritos vulgatior est. ...
2554 1483 7. Hoc igitur posito, quod nefas sit Hebraeorum

infantes reluctante parentum arbitrio baptizare, nunc
iuxta ordinem initio propositum descendere iam oportet
ad alteram partem: an videlicet contingere umquam
possit occasio aliqua, in qua id liceat et conveniat. ...
2555 1484 8. ... Cum id eveniat, ut ab aliquo Christiano

Hebraeorum puer morti proximus reperiatur, rem opinor
laudabilem Deoque gratam is certe efficiet, qui salutem
puero aqua lustrali praebeat immortalem. ...
604
2556 1485 9. Si item eveniret, ut puer aliquis Hebraeus

proiectus esset atque a parentibus derelictus, communis
omnium sententia est pluribus quoque confirmata iudiciis,
eum baptizari oportere, reclamantibus etiam
repetentibusque parentibus. ...
2557 1486 14. Postquam casus magis obvios exposuimus,

in quibus nostra haec regula prohibet, Hebraeorum
infantes invitis parentibus baptizari, aliquas insuper
declarationes addimus ad hanc regulam pertinentes,
quarum haec prima est : si parentes desint, infantes vero
alicujus Hebraei tutelae commissi fuerint, eos sine tutoris
assensu licite baptizari nullo modo posse, cum omnis
parentum potestas ad tutores pervenerit. ... 15. Secunda
est, si pater christianae militiae nomen daret iuberetque
infantem filium baptizari; eum quidem vel matre Hebraea
dissentiente baptizandum esse, cum filius non sub matris,
sed sub patris potestate sit habendus. ... 16. Tertia est:
quamvis mater filios sui iuris non habeat, tamen ad
Christi fidem si accedat et infantem offerat baptizandum,
tametsi pater Hebraeus reclamet, eum nihilominus aqua
baptismatis abluendum esse. ... 17. Quarta est, quod si
pro certo habeatur, parentum voluntatem esse infantium
baptismati necessariam, quoniam sub appellatione
parentum locum quoque habet paternus avus: ... hinc
necessario sequitur, ut, si avus paternus catholicam fidem
amplexus sit ac nepotem ferat ad sacri lavacri fontem,
quamvis mortuo iam patre mater Hebraea repugnet,
tamen infans sit absque dubio baptizandus ...
2558 1487 18. Fictitia res non est, quod aliquando pater
Hebraeus se velle catholicam religionem amplecti
praedicet ac se ipsum filiosque infantes baptizandos
offerat, postmodum vero sui se consilii paeniteat
abnuatque filium baptizari. Id Mantuae evenit. ... Res ad
examen deducta est in Congregatione S. Officii, ac
Pontifex die 24 septembre a. 1699 ... decrevit, quod 'duo
filii infantes, alter scilicet triennis, alter quinquennis
605
baptizentur. Alii, nempe filius octo annorum et filia

duodecim, collocentur in domo Catechumenorum, si ea
Mantuae adsit, sin minus apud piam honestamque
personam ad effectum explorandi ipsorum voluntatem
eosque instruendi'. ...
2559 1488 19. Sunt quoque aliqui infideles suos infantes

Christianis offerre soliti, ut aquis salubribus abluantur,
non tamen Christi ut stipendia mereantur, neque ut
originalis culpa eorum ex anima deleatur: sed id faciunt
indigna quadam superstitione ducti, quod nempe
baptismi beneficio existimant eosdem a malignis
spiritibus, a foetore aut morbo aliquo liberandos. ...
2560 21. Cum ad theologos canonumque peritos huius

quaestionis examen transisset, varii casus propositi ac
discussi fuerunt. Infideles aliqui, cum hoc sibi in animum
induxissent, baptismi gratia infantes suos a morbis
daemonumque vexationibus liberatum iri, eo dementiae
adducti sunt, ut mortem quoque minitati sint catholicis
sacerdotibus qui, utpote eorum pravae mentis conscii,
baptismum eorumdem liberis constantissime denegabant.
... (Quidam) sentiunt omnibus conferri baptismum posse,
mors ut evitetur, dum materia solum, non autem forma,
adhibeatur. At huic sententiae refragatur congregatio S.
Officii coram Pontifice habita die 5 septembre 1625: (DS
2561) 'Sacra Congregatio universalis Inquisitionis habita
coram Sanctissimo, relatis Litteris episcopi Antibarensis,
in quibus supplicabat pro resolutione infrascripti dubii:
An, cum sacerdotes coguntur a Turcis, ut baptizent eorum
filios, non ut christianos efficiant, sed pro corporali salute,
ut liberentur a foetore, comitiali morbo, maleficiorum
periculo et lupis, an in tali casu possint saltem ficte eos
baptizare, adhibita baptismi materia sine debita forma ?
Respondit negative, quia baptismus est ianua sacra
mentorum ac protestatio fidei, nec ullo modo fingi potest'.
...
606
1489 21. Cum ad theologos canonumque peritos huius

quaestionis examen transisset, varii casus propositi ac
discussi fuerunt. Infideles aliqui, cum hoc sibi in animum
induxissent, baptismi gratia infantes suos a morbis
daemonumque vexationibus liberatum iri, eo dementiae
adducti sunt, ut mortem quoque minitati sint catholicis
sacerdotibus qui, utpote eorum pravae mentis conscii,
baptismum eorumdem liberis constantissime denegabant.
... (Quidam) sentiunt omnibus conferri baptismum posse,
mors ut evitetur, dum materia solum, non autem forma,
adhibeatur. At huic sententiae refragatur congregatio S.
Officii coram Pontifice habita die 5 septembre 1625:
2561 1489 'Sacra Congregatio universalis Inquisitionis

habita coram Sanctissimo, relatis Litteris episcopi
Antibarensis, in quibus supplicabat pro resolutione
infrascripti dubii: An, cum sacerdotes coguntur a Turcis, ut
baptizent eorum filios, non ut christianos efficiant, sed pro
corporali salute, ut liberentur a foetore, comitiali morbo,
maleficiorum periculo et lupis, an in tali casu possint
saltem ficte eos baptizare, adhibita baptismi materia
sine debita forma ? Respondit negative, quia baptismus
est ianua sacra mentorum ac protestatio fidei, nec ullo
modo fingi potest'. ...
2562 1490 29. ... Ad eos itaque spectat hic sermo noster,
qui baptismo, neque a parentibus neque ab aliis, qui ius
in eos habeant, offeruntur, sed ab aliquo nullam habente
auctoritatem. De iis praeterea agitur, quorum casus non
comprehenduntur sub ea dispositione, quae sinit
baptismum conferri, etiamsi maiorum consensus desit:
hoc quidem in casu baptizari non debent, sed ad illos
remitti, quorum in potestate ac fide sunt legitime
constituti. Quod si iam sacramento initiati essent, aut
detinendi sunt aut ab Hebraeis parentibus recuperandi
tradendique Christi fidelibus, ut ab illis pie sancteque
informentur; hic enim baptismi licet illiciti, tamen veri
validique, effectus est. ...
607
Benoît XIV, Ep. 'Dum praeterito' ad supremum

inquisitorem
Hispan. 31 juillet 1748;
De libertate docendi in quaestionibus de auxiliis

2564 1090 Tu scis in celeberrimis quaestionibus de
praedestinatione et gratia et de modo conciliandi
humanam libertatem cum omnipotentia Dei multiplices
esse in scholis opiniones. Thomistae traducuntur uti
destructores humanae libertatis et uti sectatores nedum
Jansenii sed etiam Calvini; sed cum ipsi obiectis apprime
satisfaciant, nec eorum sententia fuerit umquam a Sede
Apostolica reprobata, in ea Thomistae impune versantur,
nec fas est ulli Superiori ecclesiastico in praesenti rerum
statu eos a sua sententia removere. Augustiniani
traducuntur tamquam sectatores Baii et Jansenii.
Reponunt ipsi, se humanae libertatis fautores esse, et
oppositiones pro viribus eliminant, cumque eorum
sententia usque adhuc a Sede Apostolica damnata non
sit, nemo est qui non videat, a nullo praetendi posse, ut a
sua sententia discedant. Sectatores Molinae et Suaresii a
suis adversariis proscribuntur, perinde ac si essent
Semipelagiani; Romani Pontifices de hoc Moliniano
systemate usque adhuc Judicium non tulerunt, et idcirco
in eius tuitione (ipsi libere) prosequuntur et prosequi
possunt.
2565 Uno verbo, episcopi et inquisitores non notas (i.e.

qualificationes seu censuras), quas doctores inter se
digladiantes sibi invicem opponunt, attendere debent,
sed an notae invicem oppositae sint a Sede Apostolica
reprobatae. Haec libertati scholarum favet, haec nullum
ex propositis modis conciliandi humanam libertatem cum
608
divina omnipotentia usque adhuc reprobavit. Episcopi et

inquisitores, cum se dat occasio, eodem modo se gerant,
etiam si uti privatae personae unius potius quam alterius
sententiae sint sectatores. Nos ipsi etsi uti privati
doctores in theologicis rebus uni faveamus opinioni, ut
Summi Pontifices tamen oppositum non reprobamus nec
sinimus ab aliis reprobari.
Benoît XIV, Breve 'Singulari nobis' ad Henricum card.

ducem
Eborac., 9 février 1749; De incorporatione in Ecclesiam vi
baptismi
2566 12. ... Haereticus aliquem baptizando, si formam
adhibeat, et materiam legitimam, ... is sacramenti
charactere insignitur. ...
2567 13. Deinde id etiam compertum est, eum qui

baptisma ab haeretico rite suscepit, illius vi Ecclesiae
catholicae membrum effici; privatus siquidem baptizantis
error hac eum felicitate privare nequit, si sacramentum
conferat in fide verae Ecclesiae, atque eius instituta
servet in his quae pertinent ad validitatem baptismi.
Egregie hoc confirmat Suarez in sua Fidei catholicae
defensione contra errores sectae Anglicanae lib.I cap.24,
ubi probat baptizatum Ecclesiae membrum fieri, hoc
etiam addens, quod si haereticus, quod saepius accidit,
infantem lustret impotem ad fidei actum eliciendum, hoc
impedimento non est, quominus ille habitum fidei cum
baptismo accipiat.
2568 14. Postremo exploratum habemus, ab haereticis

baptizatos, si ad eam aetatem venerint, in qua bona a
malis dispicere per se possint atque erroribus baptizantis
adhaereant, illos quidem ab Ecclesiae unitate repelli,
iisque bonis orbari omnibus, quibus fruuntur in Ecclesia
versantes, non tamen ab eius auctoritate et legibus
609
liberari, ut sapienter Gonzalez disserit in Cap. 'Sicut' n. 12

de haereticis.
2569 15. Hoc quidem in transfugis ac perduellibus

observatum videmus, quos leges civiles a fidelium
subditorum privilegiis omnino excludunt. Leges quoque
ecclesiasticae privilegia clericalia iis clericis non
concedunt, qui sacrorum canonum iussa negligunt. Nemo
autem sentit, aut perduelles aut clericos canonum
violatores suorum principum aut praelatorum auctoritati
non subiacere.
2570 16. Haec exempla, ni fallimur, pertinent ad

quaestionem; ut enim illi, sic haeretici Ecclesiae subditi
sunt et legibus ecclesiasticis tenentur.
Benoît XIV, Const. 'Detestabilem', 10 novembre 1752;

Errores de duello
2571 1491 1. Vir militaris, qui, nisi offerat vel acceptet
duellum, tamquam formidolosus, timidus, abiectus et ad
officia militaria ineptus haberetur, indeque officio, quo se
suosque sustentat, privaretur, vel promotionis alias sibi
debitae ac promeritae spe perpetuo carere deberet,
culpa et poena vacaret, sive offerat sive acceptet
duellum.
2572 1492 2. Excusari possunt etiam honoris tuendi vel

humanae vilipensionis vitandae gratia duellum
acceptantes, vel ad illud provocantes, quando certo
sciunt, pugnam non esse secuturam utpote ab aliis
impediendam.
2573 1493 3. Non incurrit ecclesiasticas poenas ab

Ecclesia contra duellantes latas dux vel officialis militiae,
acceptans duellum ex gravi metu amissionis famae et
officii.
610
2574 1494 4. Licitum est, in statu hominis naturali,

acceptare et offerre duellum ad servandas cum honore
fortunas, quando alio remedio earum iactura propulsari
nequit.
2575 1495 5. Asserta licentia pro statu naturali applicari

etiam potest statui civitatis male ordinatae, in qua
nimirum vel negligentia vel malitia magistratus iustitia
aperte denegatur.
(Censura: Damnatae ac prohibitae tamquam) falsae,

scandalosae ac perniciosae.
Clément XIII, Resp. S. Officii ad episc. Coccinensem;

De privilegio Paulino; 1 août 1759
2580 Expos.: Saepe contingit, ut ex duobus infidelibus
alter convertatur ad fidem alter converti quidem tunc
nolit, consentiat tamen cohabitare cum fideli sine
contumelia Creatoris et quin eum pertrahat ad mortale
peccatum, immo promittat se quoque fidem postea
amplexaturum, quod ob aliquam specialem rationem
aliquamdiu differre necessarium ducit. Quare fidelis
infidelem non dimittit, sed cohabitare pergunt ut
coniuges, idque ad longum tempus et aliquos etiam
annos: at postea infidelis, mutata voluntate, non solum
converti non vult, sed tentat fidelem pertrahere ad
idolorum cultum, vel discedit, nec iam consentit habitare
cum illo, immo ad alias nuptias ipse transit.
2581 Qu.: 1. An in hoc casu possit etiam fidelis derelictus

discedere et ad alias nuptias transire, habeatque hic
locum privilegium ab Apostolo promulgatum: 'Si infidelis
discedit, discedat' (l Cor 7, 15)? Resp.: Ad 1. In casu de
quo agitur: affirmative.
2582 2. An id solum habeat locum, quando infidelis

discedit odio fidei, an etiam quando discedit propter
611
discordias vel aliam causam a fide diversam ? Resp.: Ad.

2. Cum militet ex parte coniugis conversi favor fidei, eo
potest uti quacumque ex causa, dummodo iusta sit,
nimirum si non dederit iustum ac rationabile motivum
alteri coniugi discedendi, ita tamen, ut tunc solum
intelligatur solutum iugum vinculi matrimonialis cum
infideli, quando coniux conversus (renuente altero post
interpellationem converti) transit ad alia vota fideli.
2583 3. An etiam possit fidelis transire ad alias nuptias,

quando infidelis quacumque de causa ab eo discessit nec
sciri potest, vivat adhuc necne. Resp.: Ad. 3
Praemittendam esse interpellationem, qua intimetur
coniugi infideli, an velit converti, a qua interpellatione
Apostolica Sedes iustis de causis dispensat.
2584 4. An fidelis, qui ex dispensatione valide contraxit

matrimonium cum infideli, transire possit ad alias nuptias,
si infidelis discedat vel cohabitare nolit vel eum pertrahat
ad mortale peccatum? Resp.: Ad 4. Si fidelis, praevia
dispensatione, contraxit matrimonium cum infideli,
censetur illud contraxisse cum explicita condicione,
dummodo nimirum infidelis secum cohabitare velit
absque contumelia Creatoris: quare, si infidelis non
servat supradictam condicionem, adhibenda sunt iuris
remedia ad hoc, ut eam servet; alias separari debent
quoad torum et cohabitationem, non tamen quoad
vinculum; quocirca in casu de quo agitur, coniuge infideli
superstite, non potest fidelis ad alia vota transire.
2585 5. An aliquo, et quanto tempore possit fidelis post

conversionem cohabitare cum infideli, quin privetur
potestate transeundi ad alias nuptias? Resp.: Ad 5.
Conversus ad fidem in ipso conversionis momento non
intelligitur solutus a vinculo matrimonii cum infideli adhuc
superstite contracti, sed tunc acquirit tantummodo ius
transeundi ad alias nuptias cum coniuge tamen fideli,
idque si coniux infidelis renuat post interpellationem
612
converti. Ceterum tunc solum coniugii vinculum

dissolvitur, quando coniux conversus transit cum effectu
ad alias nuptias. Si autem coniux conversus ante
susceptionem baptismi habeat plures uxores, et prima
recusat amplecti fidem: tunc legitime potest quamlibet ex
illis retinere, dummodo fidelis fiat; sed in hoc casu
contrahentes mutuum consensum coram parocho et
testibus renovare debent.
Clément XIV, Instructio pro simplici sacerdote

administrante
sacramentum confirmationis ex S. Sedis Ap. delegatione,
4 mai 1774
2588 Etsi iuxta sacrosancti Tridentini Concilii definitionem
(sess. VII, De confirm., can. 3: DS 1630) solus episcopus
est ordinarius huius sacramenti minister, solet tamen
quandoque iustis de causis Sedes Apostolica simplici
sacerdoti tamquam extraordinario ministro facultatem
tribuere illud conferendi. Sacerdos igitur, cui facultas
haec fuerit concessa, in primis curet apud se habere
Chrisma per catholicum antistitem cum eadem S. Sede
communionem habentem confectum, ac sciat, sibi
numquam licere, sine eo confirmationem administrare vel
illud ab episcopis haereticis aut schismaticis recipere (cf.
DS 215).
Pie VI, Rescr. ad Card. Fransckenberg archiepis. Mechlin.

et
episcopos Belgii ; 13 juillet 1782
1496 ... Non (ideo) recedendum nobis est ab uniformi
praedecessorum nostrorum sententia et ab ecclesiastica
disciplina quae non probant matrimonia inter partes
utrimque haereticas vel inter catholicam unam et
haereticam alteram, idque multo minus casu, quo
dispensatione in aliquo gradu opus sit. ...
613
2590 1497 ... Si praemissa... admonitione ad avocandam

partem catholicam ab illicito matrimonio, ipsa nihilominus
in voluntate illud contrahendi persistat, et matrimonium
infallibiliter secuturum praevideatur, poterit tunc
parochus catholicus materialem suam exhibere
praesentiam, sic tamen, ut sequentes observare teneatur
cautelas: Primo, ut non assistat tali matrimonio in loco
sacro, nec aliqua veste ritum sacrum praeferente indutus,
neque recitabit super contrahentes preces aliquas
ecclesiasticas, et nullo modo ipsis benedicet. Secundo, ut
exigat et recipiat a contrahente haeretico declarationem
in scriptis, qua cum iuramento, praesentibus duobus
testibus, qui debebunt et ipsi subscribere, obliget se ad
permittendum comparti usum liberum religionis
catholicae et ad educandum in eadem omnes liberos
nascituros sine ulla sexus distinctione. ... Tertio, ut et ipse
contrahens catholicus declarationem edat a se et duobus
testibus subscriptam, in qua cum iuramento promittat,
non tantum se numquam apostaturum a religione sua
catholica, sed educaturum in ipsa omnem prolem
nascituram, et procuraturum se efficaciter conversionem
alterius contrahentis acatholici.
1498 Quarto, quod attinet proclamationes decreto

Caesareo imperatas, quas episcopi reprehendunt actus
esse civiles potius quam sacros, respondemus: cum
praeordinatae illae sint ad futuram celebrationem
matrimonii et ex consequenti positivam eidem
cooperationem contineant, quod utique excedit simplicis
tolerantiae limites, non posse nos, ut hae fiant, annuere.
...
1499 Superest nunc de uno adhuc puncto loquendum,

super quo licet non simus expresse interrogati, silentio
tamen illud praetereundum non credimus, utpote quod in
praxi nimis frequenter possit accidere, hoc scilicet: an
contrahens catholicus, postea volens sacramentorum
particeps fieri, ad ea debeat admitti ? Ad quod dicimus,
614
dum idem ille demonstrabit, poenitere se peccaminosae

suae coniunctionis, poterit hoc ipsi concedi, modo ante
confessionem sincere declaret, procuraturum se
conversionem coniugis haereticae, renovare se
promissionem de educanda prole in religione orthodoxa
et reparaturum se scandalum aliis fidelibus datum. Si
tales conditiones concurrant, non repugnamus nos,
quominus pars catholica sacramentorum fiat particeps.
2592 1500 Non ille (Ioseph. Val. Eybel) veritus est

'fanaticam' turbam appellare, quam prospiciebat ad
aspectum Pontificis in has voces erupturam: hominem
eum esse, qui claves regni caelorum cum ligandi
solvendique potestate a Deo acceperit, cui non alius
episcopus exaequari valeat, a quo ipsi episcopi
auctoritatem suam recipiant, quemadmodum ipse a Deo
supremam suam potestatem accepit; eundem porro
vicarium esse Christi, caput Ecclesiae visibile, iudicem
supremum fidelium.
2593 1500 An ergo, quod horribile dictu, fanatica fuerit

vox ipsa Christi claves regni caelorum cum ligandi
solvendique potestate Petro pollicentis (Mt 16,19) ... ? An
fanatica dicenda tot sollemnia totiesque repetita
Pontificum Conciliorumve decreta, quibus illi damnati
sunt, qui negarent, in beato Petro Apostolorum principe
successorem eius Romanum Pontificem constitutum a Deo
caput Ecclesiae visibile ac vicarium Jesu Christi, ei
regendae Ecclesiae plenam potestatem traditam,
veramque ab omnibus qui christiani nomine censentur
oboedientiam deberi; atque vim eam esse primatus,
quem divino iure obtinet, ut ceteris episcopis non honoris
tantum gradu, sed et supremae potestatis amplitudine
antecellat? Quo magis deploranda est praeceps ac caeca
hominis temeritas, qui ... (sequentes errores) instaurare
studuerit ... ac per multas ambages insinuarit:
615
2594 1500 quemlibet episcopum vocatum a Deo ad

gubernationem Ecclesiae non minus quam papam, nec
minore praeditum esse potestate: Christum eandem per
sese Apostolis omnibus potestatem dedisse; quidquid
aliqui credant obtineri et concedi solum a Pontifice, posse
idipsum, sive a consecratione sive ab ecclesiastica
iurisdictione pendeat, perinde obtineri a quolibet
episcopo;
2595 1500 voluisse Christum Ecclesiam reipublicae more

administrari; ei quidem regimini opus esse praeside pro
bono unitatis, verum qui non audeat se aliorum qui simul
regunt negotiis implicare; privilegium tamen habeat
negligentes cohortandi ad sua implenda munia; vim
primatus hac una praerogativa contineri supplendi
aliorum negligentiae, prospiciendi conservationi unitatis
hortationibus et exemplo; Pontifices nil posse in aliena
dioecesi praeterquam extraordinario casu;
2596 1500 Pontificem caput esse, quod vim suam ac

firmitatem teneat ab Ecclesia;
2597 1500 licitum sibi fecisse Pontifices, violandi iura

episcoporum, reservandique sibi absolutiones,
dispensationes, decisiones, appellationes, collationes
beneficiorum, alia uno verbo munia omnia, quae
singulatim recenset atque velut indebitas ac episcopis
iniuriosas reservationes traducit.
Pie VI, Ep. 'Deessemus nobis' ad episc. Motulensem,

16 septembre 1788
2598 1500a Ignotum nobis non est quosdam adesse, qui
saecularium principum auctoritati plus nimio tribuentes et
verba huius canonis (Cc. Trid. sess. XXIV, De matrim., can.
12: DS 1812) captiose interpretantes illud defendendum
susceperunt, ut, quoniam Tridentini patres hac dicendi
formula usi non fuerint: ad solos iudices ecclesiasticos aut
616
omnes causas matrimoniales - potestatem reliquerint

iudicibus laicis cognoscendi saltem causas
matrimoniales, quae sunt meri facti. Sed scimus etiam
hanc captiunculam et fallax hoc cavillandi genus omni
fundamento destitui. Verba enim canonis ita generalia
sunt, omnes ut causas comprehendant et complectantur.
Spiritus vero sive ratio legis adeo late patet, ut nullum
exceptioni aut limitationi locum relinquat.. Si enim hae
causae non alia ratione pertinent ad unum Ecclesiae
iudicium, nisi quia contractus matrimonialis est vere et
proprie unum ex septem Legis evangelicae sacramentis,
sicut haec sacramenti ratio communis est omnibus causis
matrimonialibus, ita omnes hae causae spectare unice
debent ad iudices ecclesiasticos.
Pie VI, Const. 'Auctorem fidei' ad univ. fideles, 28 août

1794;
Errores Synodi Pistoriensis
2600 ... Postquam Synodus haec Pistoriensis e latebris
erupit, in quibus - aliquamdiu abdita delituit, nemo fuit de
summa religione pie sapienterque sentiens, qui non
continuo adverterit, hoc fuisse auctorum consilium, ut
quae antea per multiplices libellos pravarum doctrinarum
semina sparserant, ea in unum velut corpus
compingerent, proscriptos dudum errores suscitarent,
Apostolicis quibus proscripti sunt decretis fidem
auctoritatemque derogarent. (Surgenti malo
comprimendo studentes)... Synodum ab episcopo editam
primum quattuor episcopis aliisque adiunctis e clero
saeculari theologis examinandam commisimus; tum etiam
plurium S.R.E cardinalium aliorumque episcoporum
congregationem deputavimus, qui totam actorum seriem
diligenter perpenderent, loca inter se dissita conferrent,
excerptas sententias discuterent. Quorum suffragia
coram Nobis voce et scripto edita excepimus; qui et
Synodum universe reprobandam et plurimas inde
617
collectas propositiones, alias quidem per sese, alias

attenta sententiarum connexione plus minus acribus
censuris perstringendas censuerunt; quorum auditis
perpensisque animadversionibus illud quoque Nobis
curae fuit, ut selecta ex tota Synodo praecipua quaedam
pravarum doctrinarum capita, ad quae potissimum fusae
per Synodum reprobandae sententiae directe vel
indirecte referuntur, in certum deinceps ordinem
redigerentur, eisdemque sua cuique peculiaris censura
subiiceretur. (Ad depellendam subdolam excusationem,)
quod quae alicubi durius dicta exciderint, ea locis aliis
planius explicata aut etiam correcta reperiantur, ... non
alia potior via inita est, quam ut iis exponendis sententiis,
quae sub latibulo ambiguitatis periculosam
suspiciosamque involvunt discrepantiam sensuum,
perversa significatio notaretur, cui subesset error, quem
catholica sententia reprobaret. ...
2601 1501 1. Propositio, quae asserit, 'postremis hisce

saeculis sparsam esse generalem obscurationem super
veritates gravioris momenti, spectantes ad religionem, et
quae sunt basis fidei et moralis doctrinae Jesu Christi':
haeretica.
2602 1502 2. Propositio, quae statuit, 'potestatem a Deo

datam Ecclesiae, ut communicaretur pastoribus, qui sunt
eius ministri pro salute animarum'; sic intellecta, ut a
communitate fidelium in pastores derivetur ecclesiastici
ministerii ac regiminis potestas: - haeretica.
2603 1503 3. Insuper, quae statuit, 'Romanum Pontificem

esse caput ministeriale' sic explicata, ut Romanus
Pontifex non a Christo in persona beati Petri, sed ab
Ecclesia potestatem ministerii accipiat, qua velut Petri
successor, verus Christi vicarius ac totius Ecclesiae caput
pollet in universa Ecclesia: - haeretica.
618
2604 1504 4. Propositio affirmans, 'abusum fore

auctoritatis Ecclesiae, transferendo illam ultra limites
doctrinae ac morum, et eam extendendo ad res
exteriores, et per vim exigendo id, quod pendet a
persuasione et corde', tum etiam, 'multo minus ad eam
pertinere, exigere per vim exteriorem subiectionem suis
decretis'; quatenus indeterminatis illis verbis 'extendendo
ad res exteriores' notet velut abusum auctoritatis
Ecclesiae usum eius potestatis acceptae a Deo, qua usi
sunt et ipsimet Apostoli in disciplina exteriore
constituenda et sancienda: - haeretica.
2605 1505 5. Qua parte insinuat, Ecclesiam non habere

auctoritatem subiectionis suis decretis exigendae aliter
quam per media, quae pendent a persuasione; quatenus
intendat, Ecclesiam 'non habere collatam sibi a Deo
potestatem, non solum dirigendi per consilia et suasiones,
sed etiam iubendi per leges, ac devios contumacesque
exteriore iudicio ac salubribus poenis coercendi atque
cogendi': - inducens in systema alias damnatum ut
haereticum.
2606 1506 6. Doctrina synodi, qua profitetur, 'persuasum

sibi esse, episcopum accepisse a Christo omnia iura
necessaria pro bono regimine suae dioecesis'; perinde ac
si ad bonum regimen cuiusque dioecesis necessariae non
sint superiores ordinationes spectantes sive ad fidem et
mores sive ad generalem disciplinam, quarum ius est
penes Summos Pontifices et Concilia generalia pro
universa Ecclesia: - schismatica, ad minus erronea.
2607 1507 7. Item, in eo quod hortatur episcopum 'ad

prosequendam naviter perfectiorem ecclesiasticae
disciplinae constitutionem'; idque, 'contra omnes
contrarias consuetudines, exemptiones, reservationes,
quae adversantur bono ordini dioecesis, maiori gloriae
Dei et maiori aedificationi fidelium'; per id quod supponit,
episcopo fas esse proprio suo iudicio et arbitratu statuere
619
et decernere contra consuetudines, exemptiones,

reservationes, sive quae in universa Ecclesia, sive etiam
in unaquaque provincia locum habent, sine venia et
interventu superioris hierarchicae potestatis, a qua
inductae sunt aut probatae et vim legis obtinent: -
inducens in schisma et subversionem hierarchici
regiminis, erronea.
2608 1508 8. Item, quod et sibi persuasum esse ait, 'iura

episcopi a Jesu Christo accepta pro gubernanda Ecclesia
nec alterari nec impediri posse, et ubi contigerit, horum
iurium exercitium quavis de causa fuisse interruptum,
posse semper episcopum ac debere in originalia sua iura
regredi, quotiescumque id exigit maius bonum suae
ecclesiae'; in eo, quod innuit, iurium episcopalium
exercitium nulla superiore potestate praepediri aut
coerceri posse, quandocumque episcopus proprio iudicio
censuerit, minus id expedire maiori bono suae ecclesiae: -
inducens in schisma et subversionem hierarchici
regiminis, erronea.
2609 1509 9. Doctrina, quae statuit, 'reformationem

abusuum circa ecclesiasticam disciplinam in synodis
dioecesanis ab episcopo et parochis aequaliter pendere
ac stabiliri debere, ac sine libertate decisionis indebitam
fore subiectionem, suggestionibus et Jussionibus
episcoporum': - falsa, temeraria, episcopalis auctoritatis
laesiva, regiminis hierarchici subversiva, favens haeresi
Aerianae a Calvino innovatae.
2610 1510 10. Item doctrina, qua parochi aliive

sacerdotes in synodo congregati pronuntiantur una cum
episcopo iudices fidei, et simul innuitur, iudicium in causis
fidei ipsis competere iure proprio, et quidem etiam per
ordinationem accepto: - falsa, temeraria, ordinis
hierarchici subversiva, detrahens firmitati definitionum
iudiciorumve dogmaticorum Ecclesiae, ad minus erronea.
620
2611 1511 11. Sententia enuntians, vetere maiorum

instituto, ab apostolicis usque temporibus ducto, per
meliora Ecclesiae saecula servato, receptum fuisse, 'ut
decreta, aut definitiones, aut sententiae etiam maiorum
sedium non acceptarentur, nisi recognitae fuissent et
approbatae a synodo dioecesana': - falsa, temeraria,
derogans pro sua generalitate oboedientiae debitae
constitutionibus Apostolicis, tum et sententiis ab
hierarchica superiore legitima potestate manantibus,
schisma fovens et haeresim.
2612 1512 12. Assertiones Synodi complexive acceptae

circa decisiones in materia fidei ab aliquot saeculis
emanatas, quas perhibet velut decreta ab una particulari
ecclesia vel paucis pastoribus profecta, nulla sufficienti
auctoritate suffulta, nata corrumpendae puritati fidei ac
turbis excitandis, intrusa per vim, e quibus inflicta sunt
vulnera nimium adhuc recentia: - falsae, captiosae,
temerariae, scandalosae, in Romanos Pontifices et
Ecclesiam iniuriosae, debitae Apostolicis constitutionibus
oboedientiae derogantes, schismaticae, perniciosae, ad
minus erroneae.
2613 1513 13. Propositio relata inter acta Synodi, quae

innuit, Clementem IX pacem Ecclesiae reddidisse per
approbationem distinctionis iuris et facti in subscriptione
formularii ab Alexandro VII praescripti: - falsa, temeraria,
Clementi IX iniuriosa.
2614 1514 14. Quatenus vero ei distinctioni suffragatur,

eiusdem fautores laudibus extollendo et eorum
adversarios vituperando: - temeraria, perniciosa, Summis
Pontificibus iniuriosa, schisma fovens et haeresim.
2615 1515 15. Doctrina, quae proponit Ecclesiam

'considerandam velut unum corpus mysticum
coagmentatum ex Christo capite et fidelibus, qui sunt eius
membra per unionem ineffabilem, qua mirabiliter
621
evadimus cum ipso unus solus sacerdos, una sola victima,

unus solus adorator perfectus Dei Patris in spiritu et
veritate'; intellecta hoc sensu, ut ad corpus Ecclesiae non
pertineant nisi fideles, qui sunt perfecti adoratores in
spiritu et veritate: - haeretica.
2616 1516 16. Doctrina Synodi de statu felicis

innocentiae, qualem eum repraesentat in Adamo ante
peccatum, complectentem non modo integritatem, sed et
iustitiam interiorem cum impulsu in Deum per amorem
caritatis, atque primaevam sanctitatem aliqua ratione
post lapsum restitutam; quatenus complexive accepta
innuit, statum illum sequelam fuisse creationis, debitum
ex naturali exigentia et condicione humanae naturae, non
gratuitum Dei beneficium: falsa, alias damnata in Baio
(DS 1901ss), et Quesnellio (DS 2434ss), erronea, favens
haeresi Pelagianae.
2617 1517 17. Propositio his verbis enuntiata: 'Edocti ab

Apostolo, spectamus mortem non iam ut naturalem
condicionem hominis, sed revera ut iustam poenam
culpae originalis'; quatenus sub nomine Apostoli subdole
allegato insinuat, mortem, quae in praesenti statu inflicta
est velut iusta poena peccati per iustam subtractionem
immortalitatis, non fuisse naturalem condicionem hominis,
quasi immortalitas non fuisset gratuitum beneficium, sed
naturalis condicio: - captiosa, temeraria, Apostolo
iniuriosa, alias damnata (DS 1978).
2618 1518 18. Doctrina Synodi enuntians, 'post lapsum

Adami Deum annuntiasse promissionem futuri liberatoris,
et voluisse consolari genus humanum per spem salutis,
quam Jesus Christus allaturus erat'; tamen 'Deum voluisse,
ut genus humanum transiret per varios status, antequam
veniret plenitudo temporum'; ac primum, ut in statu
naturae 'homo relictus propriis luminibus disceret de sua
caeca ratione diffidere, et ex suis aberrationibus moveret
se ad desiderandum auxilium superioris luminis'; doctrina,
622
ut iacet, captiosa, atque intellecta de desiderio adiutorii

superioris luminis in ordine ad salutem promissam per
Christum, ad quod concipiendum homo relictis suis
propriis luminibus supponatur sese potuisse movere: -
suspecta, favens haeresi Semipelagianae.
2619 1519 19. Item, quae subiungit, hominem sub Lege,

'cum esset impotens ad eam observandam,
praevaricatorem evasisse, non quidem culpa Legis, quae
sanctissima erat, sed culpa hominis, qui sub Lege sine
gratia magis magisque praevaricator evasit:
superadditque, Legem, si non sanavit cor hominis,
effecisse, ut sua mala cognosceret, et de sua infirmitate
convictus desideraret gratiam mediatoris'; qua parte
generaliter innuit, hominem praevaricatorem evasisse
per inobservantiam Legis, quam impotens esset
observare, quasi 'impossibile aliquid potuerit imperare,
qui iustus est, aut damnaturus sit hominem pro eo, quod
non potuit evitare, qui pius est': - falsa, scandalosa, impia,
in Baio damnata (DS 1954).
2620 1520 20. Qua parte datur intelligi, hominem sub lege
sine gratia potuisse concipere desiderium gratiae
mediatoris ordinatum ad salutem promissam per
Christum; quasi 'non ipsa gratia faciat, ut invocetur a
nobis' (Cc. Araus. II, can. 3 (DS 373): - propositio, ut iacet,
captiosa, suspecta, favens haeresi Semipelagianae.
2621 1521 21. Propositio, quae asserit, 'lumen gratiae,

quando sit solum, non praestare, nisi ut cognoscamus
infelicitatem nostri status et gravitatem nostri mali;
gratiam in tali casu producere eundem effectum, quem
Lex producebat: ideo necesse esse, ut Deus creet in corde
nostro sanctum amorem, et inspiret sanctam
delectationem contrariam amori in nobis dominanti; hunc
amorem sanctum, hanc sanctam delectationem esse
proprie gratiam Jesu Christi, inspirationem caritatis, qua
cognita sancto amore faciamus; hanc esse illam radicem,
623
e qua germinantur bona opera; hanc esse gratiam Novi

Testamenti, quae nos liberat a servitute peccati,
constituit filios Dei'; quatenus intendat, eam solam esse
proprie gratiam Jesu Christi, quae creet in corde sanctum
amorem et quae facit, ut faciamus, sive etiam, qua homo
liberatus a servitute peccati constituitur filius Dei; et non
sit etiam proprie gratia Christi ea gratia, qua cor hominis
tangitur per illuminationem Spiritus Sancti (Cc. Trid. sess.
VI c. 5 (DS 1525)) nec vera detur interior gratia Christi cui
resistitur: - falsa, captiosa, inducens in errorem in
secunda propositione Jansenii damnatum ut haereticum,
eumque renovans (DS 2002).
2622 1522 22. (...)
2623 1523 23. Doctrina Synodi de duplici amore

dominantis cupiditatis et caritatis dominantis enuntians,
hominem sine gratia esse sub virtute peccati ipsumque in
eo statu per generalem cupiditatis dominantis influxum
omnes suas actiones inficere et corrumpere; quatenus
insinuat, in homine dum est sub servitute sive in statu
peccati, destitutus gratia illa, qua liberatur a servitute
peccati et constituitur filius Dei, sic dominari cupiditatem,
ut per generalem huius influxum omnes illius actiones in
se inficiantur et corrumpantur, aut opera omnia, quae
ante iustificationem fiunt, quacumque ratione fiant, sint
peccata; quasi in omnibus suis actibus peccator serviat
dominanti cupiditati: - falsa, perniciosa, inducens in
errorem a Tridentino damnatum ut haereticum, iterum in
Baio damnatum art. 40 (DS 1557 1940).
2624 1524 24. Qua vero parte inter dominantem

cupiditatem et caritatem dominantem nulli ponuntur
affectus medii, a natura ipsa insiti suapteque natura
laudabiles qui una cum amore beatitudinis naturalique
propensione ad bonum 'remanserunt velut extrema
lineamenta et reliquiae imaginis Dei'; perinde ac si 'inter
dilectionem divinam, quae nos perducit ad regnum, et
624
dilectionem humanam illicitam, quae damnatur', non

daretur 'dilectio humana licita, quae non reprehenditur': -
falsa alias damnata (DS 1938 2307).
2625 25. Doctrina, quae timorem poenarum generatim

perhibet 'dumtaxat non posse dici malum, si saltem
pertingit ad cohibendam manum'; quasi timor ipse
gehennae, quam fides docet peccato infligendam, non sit
in se bonus et utilis, velut donum supernaturale ac motus
a Deo inspiratus praeparans ad amorem iustitiae: - falsa,
temeraria perniciosa, divinis donis iniuriosa, alias
damnata (cf. DS 1456), contraria doctrinae Concilii
Tridentini (cf. DS 1526 1678), tum et communi Patrum
sententiae, 'opus esse', iuxta consuetum ordinem
praeparationis ad iustitiam, 'ut intret timor primo, per
quem veniat caritas: timor medicamentum, caritas
sanitas.
2626 1526 26. Doctrina, quae velut fabulam Pelagianam

explodit locum illum inferorum (quem limbi puerorum
nomine fideles passim designant), in quo animae
decedentium cum sola originali culpa poena damni citra
poenam ignis puniantur; perinde ac si hoc ipso, quod, qui
poenam ignis removent, inducerent locum illum et statum
medium expertem culpae et poenae inter regnum Dei et
damnationem aeternam, qualem fabulabantur Pelagiani:
- falsa, temeraria, in scholas catholicas iniuriosa.
2627 1527 27. Deliberatio Synodi. quae praetextu

adhaesionis ad antiquos canones in casu dubii
baptismatis propositum suum declarat de omittenda
formae condicionalis mentione: - temeraria, praxi, legi
auctoritati Ecclesiae contraria.
2628 1528 28. Propositio Synodi, qua, postquam statuit,

'victimae participationem esse partem sacrificio
essentialem', subiungit 'non tamen se damnare ut illicitas
Missas illas, in quibus adstantes sacramentaliter non
625
communicant, ideo quia isti participant, licet minus

perfecte de ipsa victima, spiritu illam recipiendo';
quatenus insinuat, ad sacrificii essentiam deesse aliquod
in eo sacrificio, quod peragatur sive nullo adstante, sive
adstantibus, qui nec sacramentaliter nec spiritualiter de
victima participant; et quasi damnandae essent ut
illicitae Missae illae, in quibus, solo sacerdote
communicante, nemo adsit, qui sive sacramentaliter sive
spiritualiter communicet: - falsa, erronea, de haeresi
suspecta eamque sapiens.
2629 1529 29. Doctrina Synodi, qua parte tradere

instituens fidei doctrinam de ritu consecrationis remotis
quaestionibus scholasticis circa modum quo Christus est
in Eucharistia, a quibus parochos docendi munere
fungentes abstinere hortatur, duobus his tantum
propositis 1) Christum post consecrationem vere, realiter,
substantialiter esse sub speciebus; 2) tunc omnem panis
et vini substantiam cessare, solis remanentibus
speciebus, prorsus omittit ullam mentionem facere
transsubstantiationis seu conversionis totius substantiae
panis in corpus, et totius substantiae vini in sanguinem
quam velut articulum fidei Tridentinum Concilium definivit
(Ds 1642 1652), et quae in solemni fidei professione
continetur (DS 1866); quatenus per inconsultam istiusmodi
suspiciosamque omissionem notitia subtrahitur tum
articuli ad fidem pertinentis, tum etiam vocis ab Ecclesia
consecratae ad illius tuendam professionem adversus
haereses, tenditque adeo ad eius oblivionem
inducendam, quasi ageretur de quaestione mere
scholastica: - perniciosa, derogans expositioni veritatis
catholicae circa dogma transsubstantiationis, favens
haereticis.
2630 1530 30. De applicatione fructus sacrificii;" 30.

Doctrina Synodi, qua, dum profitetur 'credere, sacrificii
oblationem extendere se ad omnes, ita tamen, ut in
liturgia fieri possit specialis commemoratio aliquorum
626
tam vivorum quam defunctorum, precando Deum

peculiariter pro ipsis', dein continuo subicit: 'non tamen,
quod credamus, in arbitrio esse sacerdotis applicare
fructus sacrificii cui vult, immo damnamus hunc errorem
velut magnopere offendentem iura Dei, qui solus
distribuit fructus sacrificii cui vult, et secundum
mensuram, quae ipsi placet': unde et consequenter
traducit velut 'falsam opinionem invectam in populum,
quod illi, qui eleemosynam subministrant sacerdoti sub
condicione, quod celebret unam Missam, specialem
fructum ex ea percipiant'; sic intellecta, ut, praeter
peculiarem commemorationem et orationem, specialis
ipsa oblatio seu applicatio sacrificii, quae fit a sacerdote,
non magis prosit ceteris paribus illis, pro quibus
applicatur, quam aliis quibusque; quasi nullus specialis
fructus proveniret ex speciali applicatione, quam pro
determinatis personis aut personarum ordinibus
faciendam commendat ac praecipit Ecclesia, speciatim a
pastoribus pro suis ovibus, quod velut ex divino praecepto
descendens a sacra Tridentina Synodo (sess. XXIII, De
reform. c. 1) diserte est expressum - falsa, temeraria,
perniciosa, Ecclesiae iniuriosa, inducens in errorem alias
damnatum in Wicleffo (DS 1169).
2631 1531 31. Propositio Synodi enuntians, conveniens

esse, pro divinorum officiorum ordine et antiqua
consuetudine, ut in unoquoque templo unum tantum sit
altare, sibique adeo placere morem illum restituere: -
temeraria, perantiquo, pio, multis abhinc saeculis in
Ecclesia, praesertim Latina, vigenti et probato mori
iniuriosa.
2632 1532 32. Item, praescriptio vetans, ne super altaria

sacrarum reliquiarum thecae floresve apponantur: -
temeraria, pio ac probato Ecclesiae mori iniuriosa.
2633 1533 33. Propositio Synodi, qua cupere se ostendit,

ut causae tollerentur, per quas ex parte inducta est
627
oblivio principiorum ad liturgiae ordinem spectantium,

'revocando illam ad maiorem rituum simplicitatem, eam
vulgari lingua exponendo et elata voce proferendo'; quasi
vigens ordo liturgiae ab Ecclesia receptus et probatus
aliqua ex parte manasset ex oblivione principiorum,
quibus illa regi debet: - temeraria, piarum aurium
offensiva, in Ecclesiam contumeliosa, favens haereticorum
in eam conviciis.
2634 1534 34. Declaratio Synodi, qua, postquam

praemisit, ordinem paenitentiae canonicae sic ad
Apostolorum exemplum ab Ecclesia statutum fuisse ut
esset communis omnibus, nec tantum pro punitione
culpae, sed praecipue pro dispositione ad gratiam,
subdit, se 'in ordine illo mirabili et augusto totam
agnoscere dignitatem sacramenti adeo necessarii,
liberam a subtilitatibus, quae ipsi decursu temporis
adiunctae sunt'; quasi per ordinem, quo sine peracto
canonicae paenitentiae cursu hoc sacramentum per
totam Ecclesiam administrari consuevit, illius fuisset
dignitas imminuta: - temeraria, scandalosa, inducens in
contemptum dignitatis sacramenti, prout per Ecclesiam
totam consuevit administrari, Ecclesiae ipsi iniuriosa.
2635 1535 35. Propositio his verbis concepta: 'Si caritas in

principio semper debilis est, de via ordinaria ad
obtinendum augmentum huius caritatis oportet, ut
sacerdos praecedere faciat eos actus humiliationis et
paenitentiae, qui fuerunt omni aetate ab Ecclesia
commendati: redigere hos actus ad paucas orationes aut
ad aliquod ieiunium post iam collatam absolutionem,
videtur potius materiale desiderium conservandi huic
sacramento nudum nomen paenitentiae, quam medium
illuminatum et aptum ad augendum illum fervorem
caritatis, qui debet praecedere absolutionem; longe
quidem absumus ab improbanda praxi imponendi
paenitentias etiam post absolutionem adimplendas: si
omnia nostra bona opera semper adiunctos habent
628
nostros defectus, quanto magis vereri debemus, ne

plurimas imperfectiones admiserimus in difficillimo et
magni momenti opere nostrae reconciliationis'; quatenus
innuit, paenitentias, quae imponuntur adimplendae post
absolutionem, spectandas potius esse velut
supplementum pro defectibus admissis in opere nostrae
reconciliationis, quam ut paenitentias vere sacramentales
et satisfactorias pro peccatis confessis; quasi, ut vera
ratio sacramenti, non nudum nomen servetur, oporteat de
via ordinaria, ut actus humiliationis et paenitentiae, qui
imponuntur per modum satisfactionis sacramentalis,
praecedere debeant absolutionem: - falsa, temeraria,
communi praxi Ecclesiae iniuriosa, inducens in errorem
haereticali nota in Petro de Osma confixum (DS 1415; cf.
DS 2316).
2636 1536 36. Doctrina Synodi, qua, postquam praemisit,

'quando habebuntur signa non aequivoca amoris Dei
dominantis in corde hominis, posse illum merito iudicari
dignum, qui admittatur ad participationem sanguinis Jesu
Christi, quae fit in sacramentis, subdit, supposititias
conversiones, quae fiunt per attritionem, nec efficaces
esse solere nec durabiles', consequenter 'pastorem
animarum debere insistere signis non aequivocis caritatis
dominantis, antequam admittat suos paenitentes ad
sacramenta'; quae signa, ut deinde tradit ( 17), 'pastor
deducere poterit ex stabili cessatione a peccato et
fervore in operibus bonis'; quem insuper 'fervorem
caritatis' perhibet (De paenit. 10) velut dispositionem,
quae 'debet praecedere absolutionem'; sic intellecta, ut
non solum contritio imperfecta, quae passim attritionis
nomine donatur, etiam quae iuncta sit cum dilectione,
qua homo incipit diligere Deum tamquam omnis iustitiae
fontem (cf: DS 1526), nec modo contritio caritate formata,
sed et fervor caritatis dominantis, et ille quidem diuturno
experimento per fervorem in operibus bonis probatus,
generaliter et absolute requiratur, ut homo ad
sacramenta et speciatim paenitentes ad absolutionis
629
beneficium admittantur: - falsa, temeraria, quietis

animarum perturbativa, tutae ac probatae in Ecclesia
praxi contraria, sacramenti efficaciae detrahens et
iniuriosa.
2637 1537 37. Doctrina Synodi, quae de auctoritate

absolvendi accepta per ordinationem enuntiat, 'post
institutionem dioecesium et parochiarum conveniens
esse, ut quisque iudicium hoc exerceat super personas
sibi subditas sive ratione territorii sive iure quodam
personali, propterea quod aliter confusio induceretur et
perturbatio'; quatenus post institutas dioeceses et
parochias enuntiat tantummodo, 'conveniens esse ad
praecavendam confusionem, ut absolvendi potestas
exerceatur super subditos'; sic intellecta, tamquam ad
validum usum huius potestatis non sit necessaria
ordinaria vel subdelegata illa iurisdictio, sine qua
Tridentinum (DS 1686s) declarat, nullius momenti esse
absolutionem a sacerdote prolatam: - falsa, temeraria,
perniciosa, Tridentino contraria et iniuriosa, erronea.
2638 1538 38. Item, doctrina, qua, postquam Synodus

professa est, 'se non posse non admirari illam adeo
venerabilem disciplinam antiquitatis, quae (ut ait) ad
paenitentiam non ita facile et forte numquam eum
admittebat, qui post primum peccatum et primam
reconciliationem relapsus esset in culpam, subiungit, per
timorem perpetuae exclusionis a communione et pace,
etiam in articulo mortis, magnum frenum illis iniectum iri,
qui parum considerant malum peccati et minus illud
timent': - contraria can. 13 Concilii Nicaeni I (DS 129),
Decretali Innocentii I ad Exsuperium Tolos. (DS 212), tum
et Decretali Caelestini I ad episcopos Vienn. et
Narbonen. provinciae (DS 236), redolens pravitatem,
quam in ea Decretali sanctus Pontifex exhorret.
2639 1539 39. Declaratio Synodi de peccatorum venialium

confessione, quam optare se ait non tantopere
630
frequentari, ne nimium contemptibiles reddantur

huiusmodi confessiones: - temeraria, perniciosa,
Sanctorum ac piorum praxi a sacro Concilio Tridentino
probatae (DS 1680) contraria.
2640 1540 40. Propositio asserens, 'indulgentiam

secundum suam praecisam notionem aliud non esse quam
remissionem partis eius paenitentiae, quae per canones
statuta erat peccanti'; quasi indulgentia praeter nudam
remissionem poenae canonicae non etiam valeat ad
remissionem poenae temporalis pro peccatis actualibus
debitae apud divinam iustitiam: - falsa, temeraria, Christi
meritis iniuriosa, dudum in art. 19 Lutheri damnata (DS
1469).
2641 1541 41. Item in eo, quod subditur, 'scholasticos suis

subtilitatibus inflatos invexisse thesaurum male
intellectum meritorum Christi et Sanctorum, et clarae
notioni absolutionis a poena canonica substituisse
confusam et falsam applicationis meritorum'; quasi
thesauri Ecclesiae, unde Papa dat indulgentias, non sint
merita Christi et Sanctorum: - falsa, temeraria, Christi et
Sanctorum meritis iniuriosa dudum in art. 17 Lutheri (DS
1467) damnata.
2642 1542 42. Item in eo, quod superaddit 'luctuosius

adhuc esse, quod chimaerea isthaec applicatio transferri
volita sit in defunctos' : - falsa, temeraria, piarum aurium
offensiva, in Romanos Pontifices et in praxim et sensum
universalis Ecclesiae iniuriosa inducens in errorem
haereticali nota in Petro de Osma confixum (DS 1416),
iterum damnatum in art. 22 Lutheri (DS 1472).
2643 1543 43. In eo demum, quod impudentissime

invehitur in tabellas indulgentiarum, altaria privilegiata.
etc.: - temeraria, piarum aurium offensiva, scandalosa, in
Summos Pontifices atque in praxim tota Ecclesia
frequentatam contumeliosa.
631
2644 1544 44. Propositio Synodi asserens, 'reservationem

casuum nunc temporis aliud non esse quam improvidum
ligamen pro inferioribus sacerdotibus, et sonum sensu
vacuum pro paenitentibus assuetis non admodum curare
hanc reservationem': - falsa, temeraria, male sonans,
perniciosa, Concilio Tridentino contraria (DS 1687),
superioris hierarchicae potestatis laesiva.
2645 1545 45. Item, de spe, quam ostendit, fore, 'ut

reformato Rituali et ordine paenitentiae nullum amplius
locum habiturae sint huiusmodi reservationes'; prout
attenta generalitate verborum innuit, per reformationem
Ritualis et ordinis paenitentiae factam ab episcopo vel
synodo aboleri posse casus, quos Tridentina Synodus
(sess. XIV, c. 7 (DS 1687)) declarat Pontifices maximos
potuisse pro suprema potestate sibi in universa Ecclesia
tradita peculiari suo iudicio reservare: - propositio falsa,
temeraria, Concilio Tridentino et summorum Pontificum
auctoritati derogans et iniuriosa.
2646 1546 46. Propositio asserens, 'effectum

excommunicationis exteriorem dumtaxat esse, quia
tantummodo natura sua excludit ab exteriore
communicatione Ecclesiae; quasi excommunicatio non sit
poena spiritualis, ligans in caelo, animas obligans: - falsa,
perniciosa, in art. 23 Lutheri damnata (DS 1473), ad minus
erronea.
2647 1547 47. Item, quae tradit, necessarium esse iuxta

leges naturales et divinas, ut sive ad excommunicationem
sive ad suspensionem praecedere debeat examen
personale; atque adeo sententias dictas ipso facto non
aliam vim habere, nisi seriae comminationis sine ullo
actuali effectu: - falsa, temeraria, perniciosa, Ecclesiae
potestati iniuriosa, erronea.
632
2648 1548 48. Item, quae pronuntiat, 'inutilem ac vanam

esse formulam nonnullis abhinc saeculis inductam
absolvendi generaliter ab excommunicationibus, in quas
fidelis incidere potuisset'; - falsa, temeraria, praxi
Ecclesiae iniuriosa.
2649 1549 49. Item, quae damnat ut nullas et invalidas

'suspensiones ex informata conscientia': - falsa,
perniciosa, in Tridentinum iniuriosa.
2650 1550 50. Item, in eo, quod insinuat, soli episcopo fas
non esse uti potestate, quam tamen ei defert Tridentinum
(sess. XIV, c. 1 de reform.), suspensionis 'ex informata
conscientia' legitime infligendae: - iurisdictionis
praelatorum Ecclesiae laesiva.
2651 1551 51. Doctrina Synodi, quae perhibet, in

promovendis ad ordines hanc de more et instituto veteris
disciplinae rationem servari consuevisse, 'ut si quis
clericorum distinguebatur sanctitate vitae, et dignus
aestimabatur, qui ad ordines sacros ascenderet, ille
solitus erat promoveri ad diaconatum vel sacerdotium,
etiamsi inferiores ordines non suscepisset: neque tum
talis ordinatio dicebatur per saltum, ut postea dictum est'.
2652 1552 52. Item, quae innuit, non alium titulum

ordinationum fuisse, quam deputationem ad aliquod
speciale ministerium, qualis praescripta est in Concilio
Chalcedonensi (can. 6); subiungens ( 6), quamdiu Ecclesia
sese his principiis in delectu sacrorum ministrorum
conformavit, ecclesiasticum ordinem floruisse; verum
beatos illos dies transiisse, novaque principia subinde
introducta, quibus corrupta fuit disciplina in delectu
ministrorum sanctuarii.
2653 1553 53. Item, quod inter haec ipsa corruptionis

principia refert, quod recessum sit a vetere instituto, quo,
ut ait ( 5), Ecclesia insistens Apostoli vestigiis neminem
633
ad sacerdotium admittendum statuerat, nisi qui

conservasset innocentiam baptismalem: quatenus innuit,
corruptam fuisse disciplinam per decreta et instituta: 1)
Sive quibus ordinationes per saltum vetitae sunt; 2) Sive
quibus pro ecclesiarum necessitate et commoditate
probatae sunt ordinationes sine titulo specialis officii,
velut speciatim a Tridentino ordinatio ad titulum
patrimonii, salva oboedientia, qua sic ordinati
ecclesiarum necessitatibus deservire debent iis obeundis
officiis, quibus pro loco ac tempore ab episcopo admoti
fuerint, quemadmodum ab apostolicis temporibus in
primitiva Ecclesia fieri consuevit; 3) Sive quibus iure
canonico facta est criminum distinctio, quae delinquentes
reddunt irregulares; quasi per hanc distinctionem
Ecclesia recesserit a spiritu Apostoli, non excludendo
generaliter et indistincte ab ecclesiastico ministerio
omnes quoscumque, qui baptismalem innocentiam non
conservassent: - doctrina singulis suis partibus falsa,
temeraria, ordinis pro ecclesiarum necessitate et
commoditate inducti perturbativa, in disciplinam per
canones et speciatim per Tridentini decreta probatam
iniuriosa.
2654 1554 54. Item, quae velut turpem abusum notat

umquam praetendere eleemosynam pro celebrandis
Missis et sacramentis administrandis sicuti et accipere
quemlibet proventum dictum 'stolae' et generatim
quodcumque stipendium et honorarium, quod
suffragiorum aut cuiuslibet parochialis functionis
occasione offerretur; quasi turpis abusus crimine notandi
essent ministri Ecclesiae, dum secundum receptum et
probatum Ecclesiae morem et institutum utuntur iure
promulgato ab Apostolo accipiendi temporalia ab his,
quibus spiritualia ministrantur (Gal 6, 6): - falsa,
temeraria, ecclesiastici ac pastoralis iuris laesiva, in
Ecclesiam eiusque ministros iniuriosa.
634
2655 1555 55. Item, qua vehementer optare se profitetur,

ut aliqua ratio inveniretur minutuli cleri (quo nomine
inferiorum ordinum clericos designat) a cathedralibus et
collegiatis submovendi, providendo aliter, nempe per
probos et provectioris aetatis laicos, congruo assignato
stipendio ministerio inserviendi Missis et aliis officiis velut
acolythi, etc., ut olim inquit, fieri solebat, quando eius
generis officia non ad meram speciem pro maioribus
ordinibus suscipiendis redacta erant; quatenus
reprehendit institutum, quo cavetur, ut minorum ordinum
functiones per eos tantum praestentur exerceanturve, qui
in illis constituti adscriptive sunt, idque ad mentem
Tridentini (sess. XXIII, De reform. c. 17) 'ut sanctorum
ordinum a diaconatu ad ostiariatum functiones ab
apostolicis temporibus in Ecclesia laudabiliter receptae
et in pluribus locis aliquamdiu intermissae iuxta sacros
canones revocentur, nec ab haereticis tamquam otiosae
traducantur': - suggestio temeraria, piarum aurium
offensiva, ecclesiastici ministerii perturbativa, servandae
quoad fieri potest in celebrandis mysteriis decentiae
imminutiva in minorum ordinum munera et functiones, tum
in disciplinam per canones et speciatim per Tridentinum
probatam iniuriosa, favens haereticorum in eam conviciis
et calumniis.
2656 1556 56. Doctrina, quae statuit, conveniens videri in

impedimentis canonicis quae proveniunt ex delictis in iure
expressis, ullam umquam nec concedendam nec
admittendam esse dispensationem: - aequitatis et
moderationis canonicae a sacro Concilio Tridentino
probatae laesiva auctoritati et iuribus Ecclesiae
derogans.
2657 1557 57. Praescriptio Synodi, quae generaliter et

indiscriminatim velut abusum reicit quamcumque
dispensationem, ut plus quam unum residentiale
beneficium uni eidemque conferatur; item, in eo quod
subiungit, certum sibi esse iuxta Ecclesiae spiritum plus
635
quam uno beneficio tametsi simplici neminem frui posse: -

pro sua generalitate, derogans moderationi Tridentini
(Decreta de reform.: sess. VII, c. 5 et sess. XXIV c. 17).
2658 1558 58. Propositio, quae statuit, sponsalia proprie

dicta actum mere civilem continere, qui ad matrimonium
celebrandum disponit, eademque civilium legum
praescripto omnino subiacere: quasi actus disponens ad
sacramentum non subiaceat sub hac ratione iuri Ecclesiae
: - falsa, iuris Ecclesiae quoad effectus etiam e
sponsalibus vi canonicarum sanctionum profluentes
laesiva, disciplinae ab Ecclesia constitutae derogans.
2659 1559 59. Doctrina Synodi asserens, 'ad supremam

civilem potestatem dumtaxat originarie spectare,
contractui matrimonii apponere impedi menta eius
generis, quae ipsum nullum reddunt dicunturque
dirimentia': quod 'ius originarium' praeterea dicitur cum
'iure dispensandi essentialiter conexum'; subiungens,
'supposito assensu vel coniventia principum, potuisse
Ecclesiam iuste constituere impedimenta dirimentia
ipsum contractum matrimonii'; quasi Ecclesia non semper
potuerit ac possit in Christianorum matrimoniis iure
proprio impedimenta constituere, quae matrimonium non
solum impediant, sed et nullum reddant quoad vinculum,
quibus Christiani obstricti teneantur etiam in terris
infidelium, in eisdemque dispensare: canonum 3 4 9 12
sessionis XXIV Concilii Tridentini eversiva, haeretica (DS
1803ss).
2660 1560 60. Item rogatio Synodi ad potestatem civilem,

ut 'e numero impedimentorum tollat cognationem
spiritualem atque illud, quod dicitur publicae honestatis,
quorum origo reperitur in collectione Justiniani'; tum ut
'restringat impedimentum affinitatis et cognationis, ex
quacunque licita aut illicita coniunctione provenientis, ad
quartum gradum iuxta civilem computationem per lineam
lateralem et obliquam; ita tamen, ut spes nulla
636
relinquatur dispensationis obtinendae'; quatenus civili

potestati ius attribuit sive abolendi sive restringendi
impedimenta Ecclesiae auctoritate constituta vel
comprobata; item qua parte supponit, Ecclesiam per
potestatem civilem spoliari posse iure dispensandi super
impedimentis ab ipsa constitutis vel comprobatis: -
libertatis ac potestatis Ecclesiae subversiva, Tridentino
contraria, ex haereticali supra damnato principio
profecta (DS 1803ss).
2661 1561 61. Propositio, quae asserit, 'adorare directe

humanitatem Christi, magis vero aliquam eius partem,
fore semper honorem divinum datum creaturae'; quatenus
per hoc verbum directe intendat reprobare adorationis
cultum, quem fideles dirigunt ad humanitatem Christi,
perinde ac si talis adoratio, qua humanitas ipsaque caro
vivifica Christi adoratur, non quidem propter se et
tamquam nuda caro, sed prout unita divinitati, foret honor
divinus impertitus creaturae, et non potius una eademque
adoratio, qua Verbum incarnatum cum propria ipsius
carne adoratur (Cc. C'polit. II, can. 9 (DS 431; cf.DS 259)):
- falsa, captiosa, pio ac debito cultui humanitati Christi a
fidelibus praestito ac praestando detrahens et iniuriosa.
2662 1562 62. Doctrina, quae devotionem erga

sacratissimum Cor Jesu reicit inter devotiones, quas notat
velut novas, erroneas aut saltem periculosas; intellecta
de hac devotione, qualis est ab Apostolica Sede probata:
- falsa, temeraria, perniciosa, piarum aurium offensiva, in
Apostolicam Sedem iniuriosa.
2663 1563 63. Item, in eo, quod cultores Cordis Jesu hoc
etiam nomine arguit, quod non advertant, sanctissimam
carnem Christi, aut eius partem aliquam, aut etiam
humanitatem totam cum separatione aut praecisione a
divinitate adorari non posse cultu latriae; quasi fideles
Cor Jesu adorarent cum separatione vel praecisione a
divinitate, dum illud adorant ut est cor Jesu, cor nempe
637
personae Verbi, cui inseparabiliter unitum est, ad eum

modum, quo exsangue corpus Christi in triduo mortis sine
separatione aut praecisione a divinitate adorabile fuit in
sepulcro: - captiosa, in fideles Cordis Christi cultores
iniuriosa.
2664 1564 64. Doctrina, quae velut superstitiosam

universe notat 'quamcumque efficaciam, quae ponatur in
determinato numero precum et piarum salutationum';
tamquam superstitiosa censenda esset efficacia, quae
sumitur non ex numero in se spectato, sed ex praescripto
Ecclesiae certum numerum precum vel externarum
actionum praefinientis pro indulgentiis consequendis, pro
adimplendis paenitentiis, et generatim pro sacro et
religioso cultu rite et ex ordine peragendo: - falsa,
temeraria, scandalosa, perniciosa, pietati fidelium
iniuriosa, Ecclesiae auctoritati derogans, erronea.
2665 1565 65. Propositio enuntians, 'irregularem strepitum

novarum institutionum, quae dictae sunt exercitia vel
missiones...., forte numquam aut saltem perraro eo
pertingere, ut absolutam conversionem operentur; et
exteriores illos commotionis actus, qui apparuere, nil
aliud fuisse quam transeuntia naturalis concussionis
fulgura': - temeraria, male sonans, perniciosa, mori pie ac
salutariter per Ecclesiam frequentato et in verbo Dei
fundato iniuriosa.
2666 1566 66. Propositio asserens, 'fore contra

apostolicam praxim et Dei consilia, nisi populo faciliores
viae pararentur vocem suam iungendi cum voce totius
Ecclesiae'; intellecta de usu vulgaris linguae in liturgicas
preces inducendae: - falsa, temeraria, ordinis pro
mysteriorum celebratione praescripti perturbativa,
plurium malorum facile productrix.
2667 1567 67. Doctrina perhibens, a lectione sacrarum

Scripturarum nonnisi veram impotentiam excusare;
638
subiungens, ultro se prodere obscurationem, quae ex

huiusce praecepti neglectu orta est super primarias
veritates re1igionis: - falsa, temeraria, quietis animarum
perturbativa, alias in Quesnellio damnata (DS 2479ss).
2668 1568 68. Laudatio, qua summopere Synodus

commendat Quesnelli commentationes in Novum
Testamentum aliaque aliorum Quesnellianis erroribus
faventium opera, licet proscripta, eademque parochis
proponit, ut ea tamquam solidis religionis principiis
referta in suis quisque paroeciis populo post reliquas
functiones perlegant: - falsa, scandalosa, temeraria,
seditiosa, Ecclesiae iniuriosa, schisma fovens et haeresim
.
2669 1569 69. Praescriptio, quae generaliter et indistincte

inter imagines ab Ecclesia auferendas, velut rudibus
erroris occasionem praebentes, notat imagines Trinitatis
incomprehensibilis: - propter sui generalitatem,
temeraria, ac pio per Ecclesiam frequentato mori
contraria, quasi nullae exstent imagines sanctissimae
Trinitatis communiter approbatae ac tuto permittendae.
2670 1570 70. Item, doctrina et praescriptio generatim

reprobans omnem specialem cultum, quem alicui
speciatim imagini solent fideles impendere, et ad ipsam
potius quam ad aliam confugere: - temeraria, perniciosa,
pio per Ecclesiam frequentato mori, tum et illi
providentiae ordini iniuriosa, quo 'ita Deus nec in omnibus
memoriis Sanctorum ista fieri voluit, qui dividit propria
unicuique prout vult'.
2671 1571 71. Item, quae vetat, ne imagines, praesertim

beatae Virginis, ullis titulis distinguantur, praeterquam
denominationibus, quae sint analogae mysteriis, de
quibus in sacra Scriptura expressa fit mentio: quasi nec
adscribi possent imaginibus piae aliae denominationes,
quas vel in ipsismet publicis precibus Ecclesia probat et
639
commendat: - temeraria, piarum aurium offensiva,

venerationi beatae praesertim Virgini debitae iniuriosa.
2672 1572 72. Item, quae velut abusum exstirpari vult

morem, quo velatae asservantur certae imagines: -
temeraria, frequentato in Ecclesia et ad fidelium
pietatem fovendam inducto mori contraria.
2673 1573 73. Propositio enuntians, novorum festorum

institutionem ex neglectu in veteribus observandis et ex
falsis notionibus naturae et finis earundem solemnitatum
originem duxisse: - falsa, temeraria, scandalosa,
Ecclesiae iniuriosa, favens haereticorum in dies festos per
Ecclesiam celebratos conviciis.
2674 1574 74. Deliberatio Synodi de transferendis in diem

dominicum festis per annum institutis, idque pro iure,
quod persuasum sibi esse ait episcopo competere super
disciplinam ecclesiasticam in ordine ad res mere
spirituales: ideoque et praeceptum Missae audiendae
abrogandi diebus, in quibus ex pristina Ecclesiae lege
viget etiamnum id praeceptum; tum etiam in eo, quod
superaddit de transferendis in Adventum episcopali
auctoritate ieiuniis per annum ex Ecclesiae praecepto
servandis; quatenus adstruit, episcopo fas esse iure
proprio transferre dies ab Ecclesia praescriptos pro festis
ieiuniisve celebrandis, aut indictum (al. inductum) Missae
audiendae praeceptum abrogare: - propositio falsa, iuris
Conciliorum generalium et Summorum Pontificum laesiva,
scandalosa, schismati favens.
2675 1575 75. Doctrina, quae perhibet, beatis temporibus

nascentis Ecclesiae iuramenta visa esse a documentis
divini praeceptoris atque ab aurea evangelica
simplicitate adeo aliena, ut 'ipsummet iurare sine
extrema et ineluctabili necessitate reputatus fuisset actus
irreligiosus, homine christiano indignus'; insuper
'continuatam Patrum seriem demonstrare iuramenta
640
communi sensu pro vetitis habita fuisse'; indeque

progreditur ad improbanda iuramenta, quae curia
ecclesiastica iurisprudentiae feudalis, ut ait, normam
secuta, in investituris et in sacris ipsis episcoporum
ordinationibus adoptavit; statuique, adeo implorandam a
saeculari potestate legem pro abolendis iuramentis, quae
in curiis etiam ecclesiasticis exiguntur pro suscipiendis
muniis et officiis et generatim pro omni actu curiali: -
falsa, Ecclesiae iniuriosa, iuris ecclesiastici laesiva,
disciplinae per canones inductae et probatae subversiva.
2676 1576 76. Insectatio, qua Synodus scholasticam

exagitat velut eam, quae 'viam aperuit inveniendis novis
et inter se discordantibus systematibus quoad veritates
maioris pretii, ac demum adduxit ad probabilismum et
laxismum'; quatenus in scholasticam reicit privatorum
vitia, qui abuti ea potuerunt aut abusi sunt: - falsa,
temeraria, in sanctissimos viros et doctores, qui magno
catholicae religionis bono scholasticam excoluere,
iniuriosa, favens infestis in eam haereticorum conviciis.
2677 1577 77. Item, in eo, quod subdit, 'mutationem

formae regiminis ecclesiastici, qua factum est, ut ministri
Ecclesiae in oblivionem venirent suorum iurium, quae
simul sunt eorum obligationes, eo demum rem adduxisse,
ut obliterari faceret primitivas notiones ministerii
ecclesiastici et sollicitudinis pastoralis'; quasi per
mutationem regiminis congruentem disciplinae in
Ecclesia constitutae et probatae obliterari umquam
potuerit et amitti primitiva notio ecclesiastici ministerii
pastoralisve sollicitudinis: - propositio falsa, temeraria,
erronea.
2678 1578 78. Praescriptio Synodi de ordine rerum

tractandarum in collationibus, qua, posteaquam
praemisit, 'in quolibet articulo distinguendum id, quod
pertinet ad fidem et ad essentiam religionis, ab eo, quod
est proprium disciplinae, subiungit, in hac ipsa
641
(disciplina) distinguendum quod est necessarium aut utile

ad retinendos in spiritu fideles, ab eo quod est inutile aut
onerosius quam libertas filiorum novi foederis patiatur,
magis vero ab eo, quod est periculosum aut noxium,
utpote inducens ad superstitionem et materialismum';
quatenus pro generalitate verborum comprehendat et
praescripto examini subiciat etiam disciplinam ab
Ecclesia constitutam et probatam, quasi Ecclesia, quae
Spiritu Dei regitur, disciplinam constituere posset non
solum inutilem et onerosiorem quam libertas christiana
patiatur, sed et periculosam, noxiam, inducentem in
superstitionem et materialismum: - falsa, temeraria,
scandalosa, perniciosa, piarum aurium offensiva,
Ecclesiae ac Spiritui Dei, quo ipsa regitur, iniuriosa, ad
minus erronea.
2679 1579 79. Assertio, quae conviciis et contumeliis

insectatur sententias in scholis catholicis agitatas, et de
quibus Apostolica Sedes nihil adhuc definiendum aut
pronuntiandum censuit: - falsa, temeraria, in scholas
catholicas iniuriosa, debitae Apostolicis Constitutionibus
oboedientiae derogans.
2680 1580 80. Regula I, quae statuit universe et

indiscriminatim: 'statum regularem aut monasticum
natura sua componi non posse cum animarum cura
cumque vitae pastoralis muneribus, nec adeo in partem
venire posse ecclesiasticae hierarchiae, quin ex adverso
pugnet cum ipsiusmet vitae monasticae principiis'; - falsa,
perniciosa in sanctissimos Ecclesiae Patres et Praesules,
qui regularis vitae instituta cum clericalis ordinis
muneribus consociarunt, iniuriosa, pio, vetusto, probato
Ecclesiae mori Summorumque Pontificum sanctionibus
contraria: quasi 'monachi, quos morum gravitas et vitae
ac fidei institutio sancta commendat', non rite, nec modo
sine religionis offensione, sed et cum multa utilitate
Ecclesiae 'clericorum officiis aggregentur.'
642
2681 1581 81. Item, in eo, quod subiungit, sanctos

Thomam et Bonaventuram sic in tuendis adversus summos
homines mendicantium institutis versatos esse, ut in
eorum defensionibus minor aestus, accuratio maior
desideranda fuisset: - scandalosa, in sanctissimos
doctores iniuriosa, impiis damnatorum auctorum
contumeliis favens.
2682 1582 82. Regula II, 'multiplicationem ordinum ac

diversitatem naturaliter inferre perturbationem et
confusionem'; item, in eo quod praemittit 4, regularium
'fundatores', qui post monastica instituta prodierunt,
'ordines superaddentes ordinibus, reformationes
reformationibus, nihil aliud effecisse, quam primariam
mali causam magis magisque dilatare'; intellecta de
ordinibus et institutis a Sancta Sede probatis, quasi
distincta piorum munerum varietas, quibus distincti
ordines addicti sunt, natura sua perturbationem et
confusionem parere debeat: - falsa, calumniosa, in
sanctos fundatores eorumque fideles alumnos, tum et in
ipsos Summos Pontifices iniuriosa.
2683 1583 83. Regula III, qua, postquam praemisit,

'parvum corpus degens intra civilem societatem, quin vere
sit pars eiusdem parvamque monarchiam figit in statu,
semper esse periculosum', subinde hoc nomine criminatur
privata monasteria, communis instituti vinculo sub uno
praesertim capite consociata, velut speciales totidem
monarchias civili reipublicae periculosas et noxias: -
falsa, temeraria, regularibus institutis a Sancta Sede ad
religionis profectum approbatis iniuriosa, favens
haereticorum in eadem instituta insectationibus et
calumniis.
2684 1584 84. Art. I. De uno dumtaxat ordine in Ecclesia

retinendo, ac de seligenda prae ceteris regula sancti
Benedicti, cum ob sui praestantiam tum ob praeclara
illius ordinis merita, sic tamen, ut in his, quae forte
643
occurrent temporum condicioni minus congrua, instituta

vitae ratio apud Portum-Regium lucem praeferat ad
explorandum, quid addere, quid detrahere conveniat;
2685 1585 Art. II. Ne compotes fiant ecclesiasticae

hierarchiae, qui se huic ordini adiunxerint; nec ad sacros
ordines promoveantur, praeterquam ad summum unus vel
duo, initiandi tamquam curati vel capellani monasterii,
reliquis in simplici laicorum ordine remanentibus;
2686 1586 Art. III. Unum (Acta: unicum) in unaquaque

civitate admittendum monasterium, idque extra moenia
civitatis in locis abditioribus et remotioribus collocandum;
2687 1587 Art. IV. Inter occupationes vitae monasticae

pars sua labori manuum inviolate servanda, relicto tamen
congruo tempore psalmodiae impendendo, aut etiam si
cui libuerit litterarum studio; psalmodia deberet esse
moderata, quia nimia eius prolixitas parit
praecipitantiam, molestiam, evagationem; quo plus
auctae sunt psalmodiae, orationes, preces, tantundem
peraequa proportione omni tempore imminutus fervor est
sanctitasque regularium;
2688 1588 Art. V. Nulla foret admittenda distinctio

monachos inter sive choro, sive ministeriis addictos;
inaequalitas isthaec gravissimas omni tempore lites
excitavit ac discordias, et a communitatibus regularium
spiritum caritatis expulit;
2689 1589 Art. VI. Votum perpetuae stabilitatis numquam

tolerandum; non illud norant veteres monachi, qui tamen
Ecclesiae consolatio et christianismi ornamentum
exstiterunt: vota castitatis, paupertatis et oboedientiae
non admittentur instar communis et stabilis regulae. Si
quis ea vota, aut omnia, aut aliqua facere voluerit,
consilium et veniam ab episcopo postulabit, qui tamen
numquam permittet, ut perpetua sint nec anni fines
644
excedent; tantummodo facultas dabitur ea renovandi sub

iisdem condicionibus;
2690 1590 Art. VII. Omnem episcopus habebit

inspectionem in eorum vitam, studia, progressum in
pietate; ad ipsum pertinebit monachos admittere et
expellere, semper tamen accepto contubernalium
consilio;
2691 1591 Art. VIII. Regulares ordinum, qui adhuc

remanent, licet sacerdotes, in hoc monasterium admitti
etiam possent, modo in silentio et solitudine propriae
sanctificationi vacare cuperent; quo casu dispensationi
locus fieret in generali regula n. II statuta, sic tamen, ne
vitae institutionem sequantur ab aliis discrepantem, adeo
ut non plus quam una aut ad summum duae in diem
Missae celebrentur, satisque ceteris sacerdotibus esse
debeat una cum communitate concelebrare;
2692 1592 (... Item pro reformatione monialium ...)
2693 1593 85. Propositio enuntians, qualemcumque

cognitionem ecclesiasticae historiae sufficere, ut fateri
quisque debeat, convocationem concilii nationalis unam
esse ex viis canonicis, qua finiantur in Ecclesia
respectivarum nationum controversiae spectantes ad
religionem; sic intellecta, ut controversiae ad fidem et
mores spectantes in Ecclesia quacumque subortae per
nationale concilium irrefragabili iudicio finiri valeant;
quasi inerrantia in fidei et morum quaestionibus nationali
concilio competeret: - schismatica, haeretica.

Mandata et sanctiones Bullae
645
2694 1594 Mandamus igitur omnibus utriusque sexus

Christi fidelibus, ne de dictis propositionibus et doctrinis
sentire, docere, praedicare praesumant, contra quam in
hac Nostra Constitutione declaratur: ita ut, quicumque
illas vel earum aliquam coniunctim vel divisim docuerit,
defenderit, ediderit aut de eis, etiam disputando, publice
vel privatim tractaverit, nisi forsitan impugnando,
ecclesiasticis censuris aliisque contra similia
perpetrantes a iure statutis poenis ipso facto absque alia
declaratione subiaceat.
2695 1595 Ceterum, per hanc expressam praefatarum

propositionum et doctrinarum reprobationem alia in
eodem libro contenta nullatenus approbare intendimus:
cum praesertim in eo complures deprehensae fuerint
propositiones et doctrinae, sive illis, quae supra
damnatae sunt, affines, sive quae communis ac probatae
cum doctrinae et disciplinae temerarium contemptum tum
maxime infensum in Romanos Pontifices et Apostolicam
Sedem animum prae se ferunt.
2696 1595 Duo vero speciatim notanda censemus, quae
de augustissimo sanctissime Trinitatis mysterio, 2 Decreti
de fide, si non pravo animo, imprudentius certe Synodo
exciderunt, quae facile rudes praesertim et incautos in
fraudem impellere valeant:
2697 1596 Primum, dum posteaquam rite praemisit, Deum

in suo Esse unum et simplicissimum permanere, continuo
subiungens, ipsum Deum in tribus personis distingui,
perperam discedit a communi et probata in christianae
doctrinae institutionibus formula, qua Deus unus quidem "
in tribus personis distinctis " dicitur, non " in tribus
personis distinctus ": cuius formulae commutatione hoc vi
verborum subrepit erroris periculum, ut essentia divina
distincta in personis putetur, quam fides catholica sic
unam in personis distinctis confitetur, ut eam simul
profiteatur in se prorsus indistinctam.
646
2698 1597 Alterum quod de ipsismet tribus divinis

personis tradit, eas secundum earum proprietates
personales et incommunicabiles exactius loquendo
exprimi seu appellari Patrem, " Verbum " et Spiritum
Sanctum: quasi minus propria et exacta foret appellatio "
Filii ", tot Scripturae locis consecrata, voce ipsa Patris e
caelis et e nube delapsa, tum formula baptismi a Christo
praescripta, tum et praeclara illa confessione, qua "
beatus " ab ipsomet Christo Petrus est pronuntiatus; ac
non potius retinendum esset, quod, edoctus ab Augustino,
angelicus praeceptor vicissim ipse docuit, in nomine Verbi
eandem proprietatem importari, quae in nomine Filii,
dicente nimirum Augustino: Eo dicitur Verbum, quo Filius.
2699 1598 Neque silentio praetereunda insignis et fraudis

plena Synodi temeritas, quae pridem improbatam ab
Apostolica Sede Conventus Gallicani declarationem (DS
2281ss) anni 1682 ausa sit non amplissimis modo laudibus
exornare, sed, quo maiorem illi auctoritatem conciliaret,
eam in decretum 'de fide' inscriptum insidiose includere,
articulos in illa contentos palam adoptare, et quae
sparsim per hoc ipsum decretum tradita sunt, horum
articulorum publica et solemni professione obsignare.
Quo sane non solum gravior longe se Nobis offert de
Synodo, quam praedecessoribus Nostris fuerit de comitiis
illis expostulandi ratio, sed et ipsimet Gallicanae
ecclesiae non levis iniuria irrogatur, quam dignam
Synodus existimaverit, cuius auctoritas in patrocinium
vocaretur errorum, quibus illud est contaminatum
decretum.
2700 1599 Quamobrem, quae acta Conventus Gallicani,

mox ut prodierunt praedecessor Noster venerabilis
Innocentius XI per Litteras in forma Brevis ('Paternae
caritati' ) die 11. Aprilis anni 1682, post autem expressius
Alexander VIII Constitutione 'Inter multiplices' die 4. Aug.
1690 (DS 2281ss) pro apostolici sui muneris ratione
improbarunt, resciderunt, nulla et irrita declararunt;
647
multo fortius exigit a Nobis pastoralis sollicitudo,

recentem horum factam in Synodo tot vitiis affectam
adoptionem velut temerariam, scandalosam ac
praesertim post edita praedecessorum Nostrorum
decreta huic Apostolicae Sedi summopere iniuriosam
reprobare ac damnare, prout eam praesenti hac Nostra
Constitutione reprobamus et damnamus ac pro reprobata
et damnata haberi volumus.
Pie VII, Breve 'Etsi fraternitatis' ad archiep. Mogunt., 8

octobre 1803
2705 1600 Resp. S. P'cis ad quaedam dubia: Sententiam
laicorum tribunalium et catholicorum conventuum, a
quibus praesertim matrimoniorum nullitas declaratur
eorumque vinculi attentatur dissolutio, nullum robur
vimque prorsus nullam penes Ecclesiam consequi posse.
...
2706 1601 Gravissimum commissuros scelus suumque

sacrum ministerium prodituros esse eos parochos, qui has
nuptias sua praesentia probarent suaque benedictione
firmarent. Neque enim illae nuptiae dicendae sunt, sed
potius adulterina conubia. ...
Pie VII, Ep. 'Magno et acerbo' ad archiepisc.

Mohilovensem,
8 Sept. 1816
1602 Magno et acerbo dolore confecti sumus, ubi
accepimus exitiosum consilium haud ita primum
susceptum, quo sacratissimi Bibliorum libri novis ac
praeter saluberrimas Ecclesiae regulas editis
interpretationibus iisque callide in pravos sensus
contortis vernacula qualibet lingua passim pervulgantur.
Namque ab aliqua iam ex perlatis ad Nos huiusmodi
versionibus animadvertimus eam in purioris doctrinae
sanctitatem parari perniciem, ut facile fideles ex iis
648
fontibus letale ebibant venenum, ex quibus haurire

debuissent aquas sapientiae salutaris (Eccli 15, 3). ...
2710 1603 Obversari ... tibi debuisset ante oculos,... 'si

sacra Biblia vulgari lingua passim sine discrimine
permittantur, plus inde detrimenti quam utilitatis oriri (DS
1853). Porro Romana Ecclesia solam Vulgatam editionem
ex notissimo Tridentini Concilii praescripto (DS 1506)
suscipiens, aliarum linguarum versiones respuit, easque
tantum permittit, quae cum adnotationibus ex Patrum et
catholicorum doctorum scriptis opportune depromptis
eduntur, ne tantus thesaurus pateat novitatum
corruptelis, atque ut Ecclesia toto orbe diffusa sit labii
unius et sermonum eorundem (Gn 11, 1).
2711 1604 Sane cum in vernaculo sermone creberrimas

animadvertamus vicissitudines, varietates,
commutationesque, profecto ex immoderata biblicarum
versionum licentia immutabilitas illa convelleretur, quae
divina decet testimonia, et fides ipsa nutaret, cum
praesertim ex unius syllabae ratione quandoque de
dogmatis veritate dignoscatur. In id proinde pravas
teterrimasque machinationes suas conferre in more
habuerunt haeretici, ut editis vernaculis Bibliis (de
quorum tamen mira varietate ac discrepantia ipsi se
invicem accusant et carpunt) suos quisque errores
sanctiore divini eloquii apparatu obvolutos per insidias
obtruderent. 'Non (T. orig.: neque) enim natae sunt
haereses, inquiebat S. Augustinus, nisi dum Scripturae
bonae intelliguntur non bene, et quod in eis non bene
intelligitur etiam temere et audacter asseritur.' Quod si
viros pietate et sapientia spectatissimos in Scripturarum
interpretatione haud raro defecisse dolemus, quid non
timendum, si imperito vulgo, qui ut plurimum non delectu
aliquo, sed temeritate quadam iudicat, translatae in
vulgarem quamcumque linguam Scripturae libere
pervolvendae traderentur?...
649
2712 (Provocatur dein ad celebrem Innocentii III

epistolam ad fideles Ecclesiae Metensis: 'Arcana vero
fidei sacramenta . .. sapere ad sobrietatem': DS 771).
1605-1606 At notissimae sunt non mox laudati Innocentii

III solum, sed et Pii IV, Clementis VIII et Benedicti XIV
Constitutiones. ... Sed quae sit Ecclesiae mens de
Scripturae lectione atque interpretatione noscat
luculentissime fraternitas tua ex praeclara alterius
praedecessoris Nostri Clementis XI Constitutione
'Unigenitus', qua illae doctrinae diserte improbantur,
quibus utile ac necessarium asserebatur omni tempori,
omni loco et omni personarum generi cognoscere
mysteria sacrae Scripturae, cuius lectio esse pro omnibus
adstruebatur, damnosumque esse christianum populum
ab eadem retrahere, immo Christi os fidelibus obturari,
cum ex ipsorum manibus Novum Testamentum abripiatur
(cf. DS 2479-2485).
Pie VII, Resp. S. Paenitentiariae, 23 avril 1822

2715 Qu.: Potestne pia uxor permittere, ut maritus suus ad
eam accedat postquam experientia ipsi constiterit eum
more nefando Onan se gerere..., praesertim si uxor
denegando se exponat periculo saevitiarum aut timeat,
ne maritus ad meretrices accedat? Resp.: Cum in
proposito casu mulier e sua quidem parte nihil contra
naturam agat detque operam rei licitae, tota autem actus
inordinatio ex viri malitia procedat, qui loco
consummandi retrahit se et extra vas effundit, ideo si
mulier post debitas admonitiones nihil proficiat, vir autem
instet, minando verbera aut mortem aut alias graves
saevitias, poterit ipsa (ut probati theologi docent) citra
peccatum passive se praebere, cum in his rerum adiunctis
ipsa viri sui peccatum simpliciter permittat idque ex gravi
causa quae eam excuset; quoniam caritas qua illud
impedire teneretur, cum tanto incommodo non obligat.
650
Pie VII, Breve 'Adorabile Eucharistiae' ad patriarch.

Antioch.
et episcopos Graeco-Melchitarum, 8 mai 1822
2718 (Non levis doloris et metus causa exstiterunt
disseminantes) novam illam opinionem a schismaticis
hominibus propugnatam qua docetur formam, qua
vivificum hoc ... sacramentum perficitur, non in solis Jesu
Christi verbis consistere, quibus sacerdotes tam Latini
quam Graeci in consecratione utuntur, sed ad perfectam
consummatamque consecrationem addi oportere eam
precum formulam, quae memorata verba apud nos
praecurrit, in vestra autem liturgia subsequitur.... In
virtute sanctae oboedientiae ... praecipimus ... ut non
audeant deinceps ... tueri eam opinionem, quae tradit ad
admirabilem illa conversionem totius substantiae panis in
substantiam Corporis Christi, et totius substantiae vini in
substantiam Sanguinis eius necesse esse, praeter Christi
verba, eam etiam ecclesiasticam precum formulam
recitare, quam saepe iam memoravimus...
Léon XII, Ep. encycl. 'Ubi primum', 5 mai 1824

2720 (Secta quaedam) blandam pietatis et liberalitatis
speciem prae se ferens tolerantismum (sic enim aiunt)
seu indifferentismum profitetur atque extollit non modo in
rebus civilibus, de quo non est Nobis sermo, verum etiam
in religionis negotio, docens amplam unicuique
libertatem a Deo factam esse, ut quae cuique secta iuxta
suum privatum iudicium vel opinio arriserit, eam quisque
sine salutis periculo amplecti vel adoptare valeat.
(Contra hoc affertur Rom 16,17s.).
1607 ... Hostium nostrorum iniquitas eousque progreditur,

ut praeter colluviem perniciosorum librorum religioni per
se infestam, in religionis detrimentum vertere nitantur
etiam sacras Litteras ad religionis ipsius aedificationem
divinitus nobis datas. Non vos latet, Venerabiles Fratres
651
Societatem quandam, dictam vulgo biblicam, per totum

orbem audacter vagari, quae spretis sanctorum Patrum
traditionibus, et contra notissimum TRIDENTINI Concilii
decretum (cf. D 786), in id collatis viribus ac modis
omnibus intendit, ut in vulgares linguas nationum omnium
sacra vertantur vel potius pervertantur Biblia. ...
1608 Ad quam pestem avertendam praedecessores Nostri

plures ediderunt Constitutiones ... (e.g. PIUS VII; cf. D
1602sqq). ... Nos quoque pro apostolico Nostro munere
hortamur vos, Venerabiles Fratres, ut gregem vestrum a
letiferis hisce pascuis amovere omnimode satagatis.
Arguite, obsecrate, instate opportune, importune, in omni
patientia et doctrina (2 Tim 4, 2), ut fideles vestri regulis
nostrae Indicis Congregationis adamussim inhaerentes
sibi persuadeant 'si sacra Biblia vulgari lingua passim
sine discrimine permittantur, plus inde ob hominum
temeritatem detrimenti quam utilitatis oriri'. Quam
veritatem et experientia commonstrat, et praeter ceteros
Patres declaravit S. Augustinus his verbis: 'Non enim ...'
(cf. D 1604).
Pie VIII, Resp. S. Pontif. ad episc. Rhedonensem, 18 août

1830
2722 1609 Expos.: (Dissentiunt confessarii de liceitate
lucri percepti) ex pecunia negotiatoribus mutuo data, ut
ea ditescant. De sensu Epistolae encyclicae 'Vix pervenit'
acriter disputatur. Ex utraque parte momenta afferuntur
ad tuendam eam, quam quisque amplexus est,
sententiam, tali lucro faventem aut contrariam. Inde
querelae, dissensiones, denegatio sacramentorum
plerisque negotiatoribus isti ditescendi modo
inhaerentibus, et innumera damna animarum.
2723 1609 Ut animarum damnis occurrant, nonnulli

confessarii mediam inter utramque sententiam viam se
posse tenere arbitrantur. Si quis ipsos consulat de
652
istiusmodi lucro, illum ab eo deterrere conantur. Si

paenitens perseveret in consilio pecuniam mutuo dandi
negotiatoribus, et obiciat, sententiam tali mutuo
faventem multos habere patronos et insuper non fuisse
damnatam a Sancta Sede non semel ea de re consulta:
tunc isti confessarii exigunt, ut paenitens promittat se
filiali oboedientia obtemperaturum iudicio Summi
Pontificis, si intercedat qualecumque sit; nec, hac
promissione obtenta, absolutionem denegant quamvis
probabiliorem credant opinionem contrariam tali mutuo.
Si paenitens non confiteatur de lucro ex pecunia sic
mutuo data, et videatur in bona fide: isti confessarii,
etiamsi aliunde noverint ab eo perceptum esse aut etiam
nunc percipi istiusmodi lucrum, eum absolvunt, nulla ea
de re interrogatione facta, quando timent, ne paenitens
admonitus restituere aut a tali lucro abstinere recuset.
2724 1610 Qu.: 1. Utrum possit horum posteriorum

confessariorum agendi rationem probare ? 2. Utrum alios
confessarios rigidiores ipsum adeuntes consulendi causa
possit hortari, ut istorum agendi rationem sequantur,
donec S. Sedes expressum ea de quaestione iudicium
ferat? Resp. S. Pontificis: Ad 1. Non esse inquietandos. -
Ad 2. Provisum in primo.
Grégoire XVI, Resp. S. Paenitentiariae ad archiep.

Vesuntion.,
5 juillet 1831; De auctoritate S. Alphonsi de Ligorio in re
morali
2725 Qu.: Ludovicus Franc. Aug. card. de Rohan-Chabot,
archiep. Vesuntionensis (BesanÁon), doctrinae
Sapientiam et unitatem fovere nititur apud omnes
dioecesis suae qui curam gerunt animarum; quorum
nonnullis impugnantibus ac prohibentibus theologiam
moralem B. Alphonsi M. a Ligorio tamquam laxam nimis,
periculosam saluti et sanae morali contrariam, S.
Paenitentiariae oraculum requirit suppliciter, ac ipsi
653
unius theologiae professoris (scl. Th. Gousset) dubia

proponit solvenda:
2726 1. Utrum sacrae theologiae professor opiniones,

quas in sua theologia morali profitetur B. Alphonsus a
Ligorio, tuto sequi ac profiteri possit ? Resp. (cfirm. a S.
P'ce 22 juillet 1831): Ad 1. Affirmative, quin tamen ad inde
reprehendendi censeantur, qui opiniones ab aliis probatis
auctoribus traditas sequuntur.
2727 2. An sit inquietandus confessarius, qui omnes B.

Alphonsi a Ligorio sequitur opiniones in praxi s.
paenitentiae tribunalis, hac sola ratione quod a Sede
Apostolica nihil in operibus illius censura dignum
repertum fuerit ? - Confessarius, de quo in dubio, non legit
opera B. Doctoris nisi ad cognoscendam accurate eius
doctrinam, non perpendens momenta rationesve, quibus
variae nituntur opiniones; sed existimat se tuto agere eo
ipso quod doctrinam, quae nihil censura dignum continet,
prudenter judicare queat sanam esse, tutam nec
ullatenus sanctitati evangelicae contrariam. Resp. (cfirm.
a S. P'ce 22 juillet 1831): Ad 2. Negative, habita ratione
mentis S. Sedis circa approbationem scriptorum Servorum
Dei ad effectum canonizationis.
Declaratio S. Officii de usura, circa responsum aliquod Pii

DVIII
sous Grégoire XVI ; 31 août 1831
1611 A. Ad dubia episcopi Vivariensis : 1. 'An praefatum
iudicium Sanctissimi Pontificis intelligendum sit, ut verba
ipsius sonant, et separatim a titulo legis principis, de quo
Eminentissimi Cardinales loquuntur in his responsis, ita ut
unice agatur de mutuo negotiatoribus facto. 2. 'An titulus
ex lege principis, de quo Eminentissimi Cardinales, sic
intelligendus sit, ut sufficiat legem principis declarare,
licitum esse cuique convenire de lucro ex solo mutuo
facto, sicut fit in codice civili Francorum, quin dicat se
654
concedere ius tale lucrum percipiendi.' Congregatio S.

Officii responadit 31. Aug. 1831 : Provisum in decretis
feriae IV, d. 18. Aug. 1830, atque dentur decreta.
Grégoire XVI, Ep. encycl. 'Mirari vos arbitramur', 15 août

1832
2730 1613 Alteram nunc persequimur causam malorum
uberrimam, quibus afflictari in praesens comploramus
Ecclesiam, indifferentismum scilicet, seu pravam illam
opinionem, ... qualibet fidei professione aeternam posse
animae salutem comparari, si mores ad recti honestique
normam exigantur. ... Atque ex hoc putidissimo
indifferentismi fonte absurda illa fluit ac erronea
sententia seu potius deliramentum, asserendam esse ac
vindicandam cuilibet libertatem conscientiae.
2731 1614 Cui quidem pestilentissimo errori viam sternit

plena illa atque immoderata libertas opinionum, quae in
sacrae et civilis rei labem late grassatur, dictitantibus per
summam impudentiam nonnullis, aliquid ex ea commodi
in religionem promanare. At 'quae peior mors animae
quam libertas erroris?' inquiebat Augustinus. ...
1615 Neque laetiora et religioni et principatui ominari

possemus ex eorum votis, qui Ecclesiam a regno separari
mutuamque imperii cum sacerdotio concordiam abrumpi
discupiunt. Constat quippe, pertimesci ab
impudentissimae libertatis amatoribus concordiam illam,
quae semper rei et sacrae et civili fausta exstitit ac
salutaris...
2732 1616 Eos imprimis affectu paterno complexi, qui ad

sacras praesertim disciplinas et ad philosophicas
quaestiones animum appulere, hortatores auctoresque
iisdem sitis, ne solius ingenii sui viribus freti imprudenter
a veritatis semita in viam abeant impiorum, Meminerint
Deum esse sapientiae ducem emendatoremque
655
sapientium (cf. Sap 7, 15), ac fieri non posse, ut sine Deo

Deum discamus, qui per Verbum docet homines scire
Deum.
Grégoire XVI, Encycl. 'Singulari nos affecerant gaudio' ad

episcopos Galliarum, 25 juin 1834
1617 Ceterum lugendum valde est, quonam prolabantur
humanae rationis deliramenta, ubi quis novis rebus
studeat atque contra Apostoli monitum nitatur plus
sapere quam oporteat sapere (cf. Rom 12, 3), sibique
nimium praefidens veritatem quaerendam autumet extra
catholicam Ecclesiam, in qua absque vel levissimo erroris
coeno ipsa invenitur, quaeque idcirco 'columna ac
firmamentum veritatis (1 Tim 3, 15) appellatur et est.
Probe autem intelligitis Venerabiles Fratres, Nos hic loqui
etiam de fallaci illo haud ita pridem invecto philosophiae
systemate plane improbando, quo ex proiecta et
effrenata novitatum cupiditate veritas, ubi certo consistit,
non quaeritur sanctisque et apostolicis traditionibus
posthabitis doctrinae aliae inanes, futiles incertaeque,
nec ab Ecclesia probatae adsciscuntur, quibus veritatem
ipsam fulciri ac sustineri vanissimi homines perperam
arbitrantur.
Grégoire XVI, Bref " Dum acerbissimas ", 26 septembre

1835;
erreurs de George Hermes
1618 Ad augendas, quibus diu noctuque ob id (scil.
perrsecutiones Ecclesiae) premimur, angustias illud etiam
calamitosissimum ac summopere deplorandum accedit,
quod inter eos, qui pro religione editis operibus certant,
nonnulli simulate se intrudere audeant, qui similiter pro
eadem videri volunt et ostentant se dimicare, ut retenta
religionis specie, veritate autem despecta, facilius
possint 'per philosophiam' seu per vanas eorum
philosophicas commentationes 'et inanem fallaciam' (Col
656
2, 8) incautos seducere atque pervertere, hinc et populos

decipere fidentiusque inimicis palam saevientibus
adiutrices porrigere manus. Quapropter, ut nobis impiae
et insidiosae quorundam horum scriptorum molitiones
innotuerunt, non distulimus per nostras Encyclicas
aliasque Apostolicas Litteras callida eorum et prava
denuntiare consilia erroresque damnare, simul et
exitiales patefacere fraudes, quibus divinam Ecclesiae
constitutionem et ecclesiasticam disciplinam, immo et
totum ipsum publicum ordinem funditus evertere
vaferrime contendunt. Et quidem tristissimo facto
comprobatum est, eos deposito tandem simulationis velo
perduellionis vexillum contra quamcumque a Deo
constitutam potestatem alte iam extulisse.
2738 1619 Verum non haec sola subest gravissima lugendi

causa. Praeter enim eos, qui omnium catholicorum
scandalo se perduellibus devoverunt, ad amaritudinum
nostrarum cumulum in theologicum etiam studium prodire
videmus, qui novitatis cupidine et aestu " semper
discentes et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes
"(2Ti 3,7) magistri exsistunt erroris, quia veritatis discipuli
non fuerunt.(DS 2738) Peregrinis quippe improbandisque
doctrinis sacra ipsi inficiunt studia et publicum etiam, si
quod tenent in scholis et academiis, docendi magisterium
profanare non dubitant, ipsumque, quod tueri se iactant,
sacratissimum adulterare dignoscuntur fidei depositum.
Atque inter huiusmodi erroris magistros ex constanti et
fere communi per Germaniam fama adnumeratur
Georgius Hermes, utpote qui audacter a regio, quenn
universa traditio et SS. Patres in exponendis ac
vindicandis fidei veritatibus tramitem stravere,
deflectens, quin et superbe contemnens et damnans,
tenebrosam ad errorem omnigenum viam moliatur in
dubio positivo tanquam basi omnis theologicae
inquisitionis et in principio, quod statuit, rationem
principem normam ac unicum medium esse, quo horno
assequi possit supernaturalium veritatum cognitionem....
657
2739 1620 (Judicatum est, auctorem in suis) operibus

contexere absurda et a doctrina catholicae Ecclesiae
aliena; praesertim vero circa naturam fidei et
credendorum regulam, circa sacram Scripturam,
traditionem revelationem et Ecclesiae magisterium, circa
motiva credibilitatis circa argumenta, queis existentia Dei
adstrui confirmarique consuevit, circa ipsius Dei
essentiam, sanctitatem, iustitiam, libertatem, eiusdemque
finem in operibus, quae a theologis vocantur ad extra,
necnon circa gratiae necessitatem, eiusdemque ac
donorum distributionem, retributionem praemiorum, et
poenarum inflictionem, circa protoparentum statum,
peccatum originale, ac hominis lapsi vires;
2740 1620 eosdemque libros tamquam continentes

doctrinas et propositiones respective falsas, temerarias,
captiosas, in scepticismum et indifferentismum
inducentes, erroneas, scandalosas, in catholicas scholas
iniuriosas, fidei divinae eversivas, haeresim sapientes ac
alias ab Ecclesia damnatas, prohibendos et damnandos
esse censuerunt.
Grégoire XVI, Resp. S. Officii ad episc. Nicaeensem,

17 janvier 1838
2743 1612 Qu. (9 septembre 1837): An paenitentes, qui
moderatum lucrum solo legis titulo ex mutuo dubia vel
mala fide perceperunt, absolvi sacramentaliter possint,
nullo imposito restitutionis onere, dummodo de patrato
ob dubiam vel malam fidem peccato sincere doleant et
filiali oboedientia parati sint stare mandatis S. Sedis?
Resp.: Affirmative, dummodo parati sint stare mandatis S.
Sedis.
Grégoire XVI, Const. 'In supremo apostolatus fastigio',

3 décembre 1839; De servitute hominum tollenda
658
2745 ... Ad Nostram pastoralem sollicitudinem pertinere

animadvertimus, ut fideles ab inhumano Nigritarum seu
aliorum quorumcumque hominum mercatu avertere
penitus studeamus. ... Fuerunt subinde ex ipso fidelium
numero, qui sordidioris lucri cupidine turpiter obcaecati
in dissitis remotisque terris Indos, Nigritas miserosve
alios in servitutem redigere seu instituto ampliatoque
commercio eorum qui captivi facti ab aliis fuerant,
indignum horum facinus iuvare non dubitarent. Haud sane
praetermiserunt plures glor. mem. Romani Pontifices
praecessores Nostri reprehendere graviter pro suo
munere illorum rationem utpote spirituali ipsorum saluti
noxiam et christiano nomini probrosam; ex qua etiam
illud consequi pervidebant, ut infidelium gentes ad veram
nostram religionem odio habendam magis magisque
obfirmarentur. (Recoluntur documenta supra in nota
indicata).
2746 Hae quidem praedecessorum Nostrorum sanctiones

et curae profuerunt, Deo bene iuvante, non parum Indis
aliisque praedictis a crudelitate invadentium seu
mercatorum christianorum cupiditate tutandis, non ita
tamen, ut Sancta haec Sedes de plene suorum in id
studiorum exitu laetari posset, cum immo commercium
Nigritarum, etsi nonnulla ex parte imminutum, adhuc
tamen a christianis pluribus exerceatur. Quare Nos
tantum huiusmodi probrum a cunctis christianorum finibus
avertere cupientes... auctoritate Apostolica omnes
cuiuscumque condicionis christifideles admonemus et
obtestamur in Domino vehementer, ne quis audeat in
posterum vexare aut spoliare suis bonis aut in servitutem
redigere vel aliis talia in eos patrantibus auxilium aut
favorem praestare seu exercere inhumanum illud
commercium, quo Nigritae, tamquam si non homines sed
pura putaque animantia forent in servitutem utcumque
redacti, sine ullo discrimine contra iustitiae et
humanitatis iura emuntur, venduntur ac durissimis
interdum laboribus exantlandis devoventur...
659
Grégoire XVI, Resp. S. Cgr. Indulgentiarum, 28 juillet

1840; De
efficientia indulgentiae altaris privilegiati
2750 Qu.: Utrum per indulgentiam altari privilegiato
adnexam intelligenda sit indulgentia plenaria animam
statim liberans ab omnibus purgatorii poenis, an vero
tantum indulgentia quaedam secundum divinae
misericordiae beneplacitum applicanda? Resp.: Per
indulgentiam altari privilegiato adnexam, si spectetur
mens concedentis et usus clavium potestatis,
intelligendam esse indulgentiam plenariam, quae
animam statim liberet ab omnibus purgatorii poenis; si
vero spectetur applicationis effectus, intelligendam esse
indulgentiam, cuius mensura divinae beneplacito et
acceptioni respondet.
Theses a Ludovico Eugenio Bautain iussu sui episcopi

subscriptae, 8 sept. 1840 (et 18 nov. 1835); (sous Grégoire
XVI); Theses de fide et ratione oppositae fideismo
2751 1622 1. Le raisonnement peut prouver avec certitude
l'existence de Dieu et l'infinité de ses perfections (-!). - La
foi, don du ciel, suppose (est postérieure à) la revélation;
elle ne peut donc pas convenablement (- !) être alléguée
vis-a-vis d'un athée en preuve de l'existence de Dieu (cf.
DS 2812).
2752 1623 2. La divinité de la (La) révélation mosaÔque

se prouve avec certitude par la tradition orale et écrite
de la synagogue et du christianisme.
2753 1624 3 . La preuve, (de la révélation chrétienne)

tirée des miracles de Jésus-Christ, sensible et frappante
pour les témoins oculaires, n'a point perdu sa force et son
éclat vis--vis des générations subséquentes. Nous
trouvons cette preuve en toute certitude dans
660
l'authenticité du Nouveau Testament (-! ), dans la

tradition orale et écrite de tous les chrétiens. C'est par
cette double tradition que nous devons la démontrer
l'incrédule qui la rejette ( ceux qui la rejettent) ou a ceux
(-!) qui sans l'admettre encore, la désirent.
2754 1625 4. On n'a pas (point) le droit d'attendre d'un

incrédule qu'il admette la résurrection de notre divin
Sauveur, avant de lui en avoir administré des preuves
certaines; et ces preuves sont déduites (de la même
tradition) par le raisonnement.
2756 1626 5. Sur ces questions diverses, la raison précede

la foi et doit nous y conduire (L'usage de la raison
précede la foi, et y conduit l'homme par la révélation et la
grce) (cf. DS 2813).
2757 1627 6. Quelque faible et obscure que soit devenue

la raison par le péché originel, il lui reste assez de clarté
et de force pour nous guider avec certitude l'existence de
Dieu, la révélation faite aux Juifs par MoÔse, et aux
chrétiens par notre adorable Homme-Dieu (La raison peut
prouver avec certitude l'authenticité de la révélation faite
aux Juifs par MoÔse et aux chrétiens par Jésus-Christ).
Resp. S. Paenitentiariae, 8 juin 1842 (sous Grégoire XVI);

De usu onanistico matrimonii
2758 Qu.: 1) An coniuges, qui matrimonio eo utuntur
modo, ut conceptionem praecaveant, actum per se
moraliter malum exerceant ? Resp.: Ad l) Cum tota actus
deordinatio ex viri malitia procedat, qui, loco
consummandi, retrahit se et extra vas effundit: ideo si
mulier post debitas admonitiones nihil proficiat, vir autem
instet minando verbera aut mortem, poterit ipsa, ut
probati theologi docent, citra peccatum simpliciter
permittere, idque ex gravi causa, quae eam excusat;
661
quoniam caritas, qua illud impedire tenetur, cum tanto

incommodo non obligat.
2759 2) Si actus habendus sit ut moraliter malus, an

coniuges de illo se non accusantes considerari possint
tamquam in ea constituti bona fide quae eos a gravi
culpa excuset ? Resp.: Ad 2 et 3) ... confessarius revocet
in mentem adagium illud: sancta sancte esse tractanda;
atque etiam verba perpendat S. Alphonsi de Ligorio, viri
docti et harum rerum peritissimi, qui in Praxi
confessariorum, (cap. I) IV n. 41, inquit: 'Circa autem
peccata coniugum respectu ad debitum coniugale,
ordinarie loquendo, confessarius non tenetur nec decet
interrogare nisi uxores, an illud reddiderint, modestiori
modo quo possit... De aliis taceat, nisi interrogatus fuerit'.
Necnon alios probatos auctores consulere non omittat.
2760 3) An probanda sit agendi ratio confessariorum, qui,

ne coniugatos offendant, illos circa modum, quo iuribus
matrimonii utuntur, non interrogant ? Resp.: Ad 2 et 3) ...
confessarius revocet in mentem adagium illud: sancta
sancte esse tractanda; atque etiam verba perpendat S.
Alphonsi de Ligorio, viri docti et harum rerum peritissimi,
qui in Praxi confessariorum, (cap. I) IV n. 41, inquit: 'Circa
autem peccata coniugum respectu ad debitum coniugale,
ordinarie loquendo, confessarius non tenetur nec decet
interrogare nisi uxores, an illud reddiderint, modestiori
modo quo possit... De aliis taceat, nisi interrogatus fuerit'.
Necnon alios probatos auctores consulere non omittat.
Resp. S. Officii, 14 septembre 1842 (sous Grégoire XVI);

De materia unctionis infirmorum
2762 1629 Qu.: An in casu necessitatis parochus ad
validitatem sacramenti extremae unctionis uti possit oleo
a se benedicto? Resp.: (cfirm. a S. Office): Negative, ad
formam Decreti (S. Officii) 13 janvier 1611 (coram Paulo
V)
662
2763 1628 Propositio: Quod nempe sacramentum

extremae unctionis oleo episcopali benedictione non
consecrato ministrari valide possit: Declar. S. Officii:
propositionem esse temerariam et errori proximam.
De religionis christianae demonstrabilitate

2765 1622 ... Nous promettons pour aujourd'hui et pour
l'avenir:
l. de ne jamais enseigner que, avec les seules lumieres
de la droite raison, abstraction faite de la révélation
divine, on ne puisse donner une véritable démonstration
de l'existence de Dieu;
2766 1622 2. qu'avec la raison seule on ne puisse

démontrer la spiritualité et l'immortalité de l'me, ou toute
autre vérité purement naturelle rationnelle ou morale;
2767 1622 3. qu'avec la raison seule on ne puisse avoir la

science des principes ou de la métaphysique, ainsi que
des vérités qui en dépendent, comme science tout fait
distincte de la théologie surnaturelle qui se fonde sur la
révélation divine;
2768 1622 4. que la raison ne puisse acquérir une vraie et

pleine certitude des motifs de crédibilité, c'est--dire de
ces motifs qui rendent la révélation divine évidemment
croyable, tels que sont spécialement les miracles et les
prophéties, et particulierement la résurrection de Jésus-
Christ;
2769 1622 5. que la religion chrétienne ne puisse

s'adapter a toute forme légitime de gouvernement
politique, tout en restant la mÍme religion chrétienne et
catholique, completement indifférente a toutes les formes
du régime politique, ne favorisant pas l'une plus que
l'autre, et n'en excluant aucune.
663
Grégoire XVI, Ep. encycl. 'Inter praecipuas

machinationes',
8 mai 1844; De versionibus s. Scripturae
2771 1630 ... Neque denique ignoratis, quanta vel
diligentia vel sapientia opus sit transferenda fideliter in
aliam linguam eloquia Domini; ut nihil proinde facilius
contingat, quam ut in eorundem versionibus per
societates biblicas multiplicatis gravissimi ex tot
interpretum vel imprudentia vel fraude inserantur errores;
quos ipsa porro illarum multitudo et varietas diu occultat
in perniciem multorum. Ipsarum tamen societatum parum
aut nihil omnino interest, si homines Biblia illa vulgaribus
sermonibus interpretata lecturi in alios potius quam alios
errores dilabantur, dummodo assuescant paulatim ad
liberum de Scripturarum sensu iudicium sibimet ipsis
vindicandum, atque ad contemnendas traditiones divinas
ex Patrum doctrina in Ecclesia catholica custoditas,
ipsumque Ecclesiae magisterium repudiandum.
1631 Hunc in finem biblici iidem socii Ecclesiam

sanctamque hanc PETRI Sedem calumniari non cessant,
quasi a pluribus iam saeculis fidelem populum a
sacrarum Scripturarum cognitione arcere conetur ; cum
tamen plurima exstent eademque luculentissima
documenta singularis studii, quo recentioribus ipsis
temporibus Summi Pontifices, ceterique illorum ductu
catholici antistites usi sunt, ut catholicorum gentes ad Dei
eloquia scripta et tradita impensius erudirentur.
2772 1632 Iis in regulis, quae a Patribus a Tridentina

Synodo delectis conscriptae et a Pio IV (DS 1854) ...
approbatae Indicique librorum prohibitorum praemissae
sunt, generali sanctione statutum legitur, ut Biblia vulgari
sermone edita non aliis permitterentur, nisi quibus illorum
lectio ad fidei atque pietatis augmentum profutura
664
iudicaretur. Huic eidem regulae nova subinde propter

perseverantes haereticorum fraudes cautione constrictae
ea demum auctoritate Benedicti XIV adiecta declaratio
est, ut permissa porro habeatur lectio vulgarium
versionum, quae ab Apostolica Sede approbatae, aut cum
annotationibus desumptis ex sanctis Ecclesiae Patribus
vel ex doctis catholicisque viris editae fuerint ...

Pie IX, Ep. encycl. 'Qui pluribus', 9 novembre 1846;
De errore rationalismi
2775 1634 (Noscitis, christiani nominis hostes docere:)
commentitia esse et hominum inventa sacrosancta
nostrae religionis mysteria, catholicae Ecclesiae
doctrinam humanae societatis bono et commodis
adversari (cf. DS 2940), ac vel ipsum Christum et Deum
eiurare non extimescant. Et quo facilius populis illudant
atque incautos praesertim et imperitos decipiant et in
errores secum abripiant, sibi unis prosperitatis vias notas
esse comminiscuntur, sibique philosophorum nomen
arrogare non dubitant, perinde quasi philosophia, quae
tota in naturae veritate investiganda versatur, ea
respuere debeat, quae supremus et clementissimus ipse
totius naturae auctor Deus singulari beneficio et
misericordia hominibus manifestare est dignatus, ut
veram ipsi felicitatem et salutem assequantur.
2776 1635 Hinc praepostero sane et fallacissimo

argumentandi genere numquam desinunt humanae
rationis vim et excellentiam appellare, extollere contra
sanctissimam Christi fidem, atque audacissime blaterant,
eam humanae refragari rationi (cf. DS 2906). Quo certe
nihil dementius, nihil magis impium, nihil contra ipsam
rationem magis repugnans fingi vel excogitari potest. Etsi
665
enim fides sit supra rationem, nulla tamen vera dissensio

nullumque dissidium inter ipsas inveniri umquam potest,
cum ambae ab uno eodemque immutabilis aeternaeque
veritatis fonte, Deo optimo maximo, oriantur atque ita sibi
mutuam opem ferant, ut recta ratio fidei veritatem
demonstret, tueatur, defendat, fides vero rationem ab
omnibus erroribus liberet eamque divinarum rerum
cognitione mirifice illustret, confirmet atque perficiat.
2777 1636 Neque minore certe fallacia, Venerabiles

Fratres, isti divinae revelationis inimici humanum
progressum summis laudibus efferentes in catholicam
religionem temerario plane ac sacrilego ausu illum
inducere vellent, perinde ac si ipsa religio non Dei, sed
hominum opus esset aut philosophicum aliquod inventum,
quod humanis modis perfici queat. In istos tam miserre
delirantes percommode quidem cadit, quod Tertullianus
sui temporis philosophis merito exprobrabat: 'qui stoicum
et platonicum et dialecticum Christianismum protulerunt'.
Et sane cum sanctissima nostra religio non ab humana
ratione fuerit inventa, sed a Deo hominibus clementissime
patefacta, tum quisque vel facile intelligit, religionem
ipsam ex ejusdem Dei loquentis auctoritate omnem suam
vim acquirere neque ab humana ratione deduci aut
perfici umquam posse.
2778 1637 Humana quidem ratio, ne in tanti momenti

negotio decipiatur et erret, divinae revelationis factum
diligenter inquirat oportet, ut certo sibi constet, Deum
esse locutum, ac eidem, quemadmodum sapientissime
docet Apostolus, 'rationabile obsequium' exhibeat (Rom
12, 1). Quis enim ignorat vel ignorare potest, omnem Deo
loquenti fidem esse habendam, nihilque rationi ipsi magis
consentaneum esse, quam iis acquiescere firmiterque
adhaerere, quae a Deo, qui nec falli nec fallere potest,
revelata esse constiterit?
666
2779 1638 (Motiva credibilitatis religionis christianae)

Sed quam multa, quam mira, quam splendida praesto
sunt argumenta, quibus humana ratio luculentissime
evinci omnino debet, divinam esse Christi religionem et
'omne dogmatum nostrorum principium radicem desuper
ex caelorum Domino accepisse', ac propterea nihil fide
nostra certius, nihil securius, nihil sanctius exstare, et
quod firmioribus innitatur principiis. Haec scilicet fides
vitae magistra, salutis index, vitiorum omnium expultrix
ac virtutum foecunda parens et altrix, divini sui auctoris
et consummatoris Christi Jesu nativitate, vita, morte,
resurrectione, sapientia, prodigiis, vaticinationibus
confirmata, supernae doctrinae luce undique refulgens ac
coelestium divitiarum ditata thesauris, tot prophetarum
praedictionibus, tot miraculorum splendore, tot martyrum
constantia, tot Sanctorum gloria vel maxime clara et
insignis, salutares proferens Christi leges, ac maiores in
dies ex crudelissimis ipsis persecutionibus vires
acquirens, universum orbem terra marique, a solis ortu
usque ad occasum, uno Crucis vexillo pervasit atque
idolorum profigata fallacia, errorum depulsa caligine
triumphatisque cuiusque generis hostibus, omnes
populos, gentes, nationes, utcumque immanitate
barbaras ac indole, moribus, legibus, institutis diversas,
divinae cognitionis lumine illustravit, atque suavissimo
ipsius Christi iugo subiecit, annuntians omnibus pacem,
annuntians bona (cf. Is 52, 7). Quae certe omnia tanto
divinae sapientiae ac potentiae fulgore undique
collucent, ut cuiusque mens et cogitatio vel facile
intelligat, christianam fidem Dei opus esse.
2780 1639 (obligatio credendi) Itaque humana ratio ex

splendidissimis hisce aeque ac firmissimis argumentis
clare aperteque cognoscens, Deum eiusdem fidei
auctorem exsistere, ulterius progredi nequit, sed quavis
difficultate ac dubitatione penitus abiecta atque remota,
omne eidem fidei obsequium praebeat oportet, cum pro
667
certo habeat, a Deo traditum esse, quidquid fides ipsa

hominibus credendum et agendum proponit.
2781 Atque hinc plane apparet, in quanto errore illi etiam

versentur, qui ratione abutentes ac Dei eloquia tamquam
humanum opus existimantes, proprio arbitrio illa
explicare, interpretari temere audent, cum Deus ipse
vivam constituerit auctoritatem, quae verum
legitimumque caelestis suae revelationis sensum doceret,
constabiliret omnesque controversias in rebus fidei et
morum infallibili iudicio dirimeret, ne fideles
circumferantur omni vento doctrinae in nequitia hominum
ad circumventionem erroris. Quae quidem viva et
infallibilis auctoritas in ea tantum viget Ecclesia, quae a
Christo Domino supra Petrum, totius Ecclesiae caput,
principem et pastorem, cuius fidem numquam defecturam
promisit, aedificata suos legitimos semper habet
Pontifices sine intermissione ab ipso Petro ducentes
originem, in eius cathedra collocatos et eiusdem etiam
doctrinae, dignitatis, honoris ac potestatis heredes et
vindices. Et quoniam ubi Petrus, ibi Ecclesia, ac Petrus per
Romanum Pontificem loquitur et semper in suis
successoribus vivit et iudicium exercet ac praestat
quaerentibus fidei veritatem, idcirco divina eloquia eo
plane sensu sunt accipienda, quem tenuit ac tenet haec
Romana beatissimi Petri cathedra, quae, omnium
Ecclesiarum mater et magistra (DS 1616), fidem a Christo
Domino traditam, integram inviolatamque semper
servavit eamque fideles edocuit, omnibus ostendens
salutis semitam et incorruptae veritatis doctrinam.
Ceteris illius temporis erroribus
2782 Jam vero probe noscitis, Ven. Fr., alia errorum

monstra et fraudes, quibus huius saeculi filii catholicam
religionem et divinam Ecclesiae auctoritatem...
668
oppugnare et tum sacrae tum civilis potestatis iura

conculcare conantur:
2783 Huc spectant ... clandestinae illae sectae e tenebris

ad rei tum sacrae tum publicae exitium et vastitatem
emersae atque a Romanis Pontificibus decessoribus
Nostris iterato anathemate damnatae suis Apostolicis
Litteris, quas Nos Apostolicae nostrae potestatis
plenitudine confirmamus. ...
2784 Hoc volunt vaferrimae biblicae societates, quae...

divinarum scripturarum libros contra ss. Ecclesiae regulas
vulgaribus quibusque linguis translatos ac perversis
saepe explicationibus interpretatos cuiusque generis
hominibus etiam rudioribus gratuito impertiri, obtrudere
non cessant, ut divina traditione, Patrum doctrina et
catholicae Ecclesiae auctoritate reiecta, omnes eloquia
Domini privato suo iudicio interpretentur eorumque
sensum pervertant atque ita in maximos elabantur
errores. Quas societates ... Gregorius XVI. ... reprobavit,
et nos pariter damnatas esse volumus.
2785 Huc spectat horrendum ac vel ipsi naturali rationis

lumini maxime repugnans de cuiuslibet religionis
indifferentia systema (Indifferentismus), quo isti
veteratores, omni virtutis et vitii, veritatis et erroris,
honestatis et turpitudinis sublato discrimine, homines in
cuiusvis religionis cultu aeternam salutem assequi posse
comminiscuntur. ...
2786 huc infanda ac vel ipsi naturali iuri maxime adversa

de communismo, uti vocant, doctrina, qua semel admissa
omnium iura, res, proprietates ac vel ipsa humana
societas funditus everterentur.
Decr. S. Officii, (sous Pie IX); 21 mai 1851; De usu

onanistico
669
matrimonii
2791 Qu.: Qua nota digna sint tres propositiones
sequentes: 1. Ob rationes honestas coniugibus uti licet
matrimonio eo modo quo usus est Onan (Gn 38, 8ss).
Resp.: Ad. 1 Scandalosa, erronea et iuri naturali
matrimonii contraria.
2792 2. Probabile est istum matrimonii usum non esse

prohibitum iure naturali. Resp.: Ad 2. Scandalosa, et alias
implicite condemnata ab Innocentio XI propos. 49 (DS
2149).
2793 3. Nusquam expedit interrogare de hac materia

utriusque sexus coniuges, etiamsi prudenter timeatur, ne
coniuges, sive uxor sive uterque abutantur matrimonio.
Resp.: Ad 3. Propositio ut iacet, est falsa, nimis laxa et in
praxi periculosa.
Pie IX, Alloc. 'Acerbissimum vobiscum', 27 septembre 1852

1640 Nihil dicimus de alio illo decreto, quo matrimonii
sacramenti mysterio, dignitate, sanctitate omnino
despecta eiusque institutione et natura prorsus ignorata
et eversa, atque Ecclesiae in sacramentum idem
potestate penitus spreta, proponebatur iuxta iam
damnatos haereticorum errores atque adversus
catholicae Ecclesiae doctrinam, ut matrimonium tanquam
civilis tantum contractus haberetur et in variis casibus
divortium proprie dictum sanciretur (cf. D 1767)
omnesque matrimoniales causae ad laica deferrentur
tribunalia et ab illis iudicarentur (cf. D 1774); cum nemo
ex catholicis ignoret aut ignorare possit, matrimonium
esse vere et proprie unum ex septem evangelicae Legis
sacramentis a Christo Domino institutum, ac propterea
inter fideles matrimonium dari non posse, quin uno
eodemque tempore sit sacramentum, atque idcirco
quamlibet aliam inter Christianos viri et mulieris praeter
sacramentum coniunctionem, cuiuscunque etiam civilis
670
legis vi factam, nihil aliud esse nisi turpem atque

exitialem concubinatum ab Ecclesia tantopere
damnatum, ac proinde a coniugali foedere sacramentum
separari nunquam posse (cf. D 1773), et omnino spectare
ad Ecclesiae potestatem ea omnia decernere, quae ad
idem matrimonium quovis modo possunt pertinere.
Resp. S. Officii, (sous Pie IX); 6 (19) avril 1853; De usu

onanistico matrimonii
2795 Qu. l) An usus imperfectus matrimonii, sive
onanistice sive condomistice (seu adhibito nefario
instrumento vulgo 'condom') fiat, prout in casu, sit licitus?
2) An uxor sciens in congressu condomistico possit
passive se praebere ? Resp. (decr. 6., publ. 19 avril): Ad
1) Negative; est enim intrinsece malus. Ad 2) Negative;
daret enim operam rei intrinsece illicitae.
Pie IX, Bulla 'Ineffabilis Deus', 8 décembre 1854

2800 Ineffabilis Deus... ab initio et ante saecula Unigenito
Filio suo matrem, ex qua caro factus in beata temporum
plenitudine nasceretur, elegit atque ordinavit, tantoque
prae creaturis universis est prosecutus amore, ut in illa
una sibi propensissima voluntate complacuerit. Qua
propter illam longe ante omnes Angelicos Spiritus
cunctosque Sanctos caelestium omnium charismatum
copia de thesauro divinitatis de prompta ita mirifice
cumulavit, ut ipsa ab omni prorsus peccati labe semper
libera ac tota pulcra et perfecta eam innocentiae et
sanctitatis plenitudinem prae se ferret, qua maior sub
Deo nullatenus intelligitur, et quam praeter Deum nemo
assequi cogitando potest.
2801 Et quidem decebat omnino, ut perfectissimae

sanctitatis splendoribus semper ornata fulgeret, ac vel ab
ipsa originalis culpae labe plane immunis amplissimum
de antiquo serpente triumphum referret tam venerabilis
671
mater, cui Deus Pater unicum Filium suum quem de corde

suo aequalem sibi genitum tamquam seipsum diligit, ita
dare disposuit, ut naturaliter esset unus idemque
communis Dei Patris et Virginis Filius, et quam ipse Filius
substantialiter facere sibi matrem elegit, et de qua
Spiritus Sanctus voluit et operatus est, ut conciperetur et
nasceretur ille, de quo ipse procedit.
2802 Christi enim Ecclesia, sedula depositorum apud se

dogmatum custos et vindex, nihil in his umquam permutat,
nihil minuit, nihil addit, sed omni industria vetera fideliter
sapienterque tractando si qua antiquitus informata sunt
et Patrum fides sevit, ita limare, expolire studet, ut prisca
illa caelestis doctrinae dogmata accipiant evidentiam,
lucem, distinctionem, sed retineant plenitudinem,
integritatem, proprietatem, ac in suo tantum genere
crescant, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu
eademque sententia.
2803 1641 ... Ad honorem sanctae et individuae Trinitatis,

ad decus et ornamentum Virginis Deiparae, ad
exaltationem fidei catholicae et christianae religionis
augmentum, auctoritate Domini nostri Jesu Christi,
beatorum Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra
declaramus, pronuntiamus et definimus, doctrinam. quae
tenet, beatissimam Virginem Mariam in primo instanti
suae conceptionis fuisse singulari omnipotentis Dei gratia
et privilegio, intuitu meritorum Christi Jesu Salvatoris
humani generis, ab omni originalis culpae labe
praeservatam immunem, esse a Deo revelatam atque
idcirco ab omnibus fidelibus firmiter constanterque
credendam.
2804 1641 Quapropter si qui secus ac a Nobis definitum

est, quod Deus avertat praesumpserint corde sentire, ii
noverint ac porro sciant, se proprio iudicio condemnatos,
naufragium circa fidem passos esse et ab unitate
Ecclesiae defecisse, ac praeterea facto ipso suo semet
672
poenis a iure statutis subiicere, si, quod corde sentiunt,

verbo aut scripto vel alio quovis externo modo significare
ausi fuerint.
Pie IX, Alloc. " Singulari quadam ", 9 décembre 1854; sur
le
rationalisme et l'indifférentisme; (omis dans DS)
Sunt praeterea, Venerabiles Fratres, viri quidam
eruditione praestantes, qui religionem munus esse
fatentur longe praestantissimum a Deo hominibus datum,
humanam nihilominus rationem tanto habent in pretio,
tantopere extollunt, ut vel ipsi religioni aequiparandam
stultissime putent. Hinc ex vana ipsorum opinione
theologicae disciplinae perinde ac philosophicae
tractandae sunt (v. n. 1708); cum tamen illae fidei
dogmatibus innitantur, quibus nihil firmius, nihil stabilius,
istae vero humana explicentur atque illustrentur ratione,
qua nihil incertius, utpote quae varia est pro ingeniorum
varietate, innumerisque fallaciis et praestigiis obnoxia.
Ita quidem reiecta Ecclesiae auctoritate difficillimis
quibusque reconditisque quaestionibus latissimus patuit
campus, ratioque humana infirmis suis confisa viribus
licentius excurrens turpissimos in errores lapsa est, quos
hic referre nec vacat nec lubet, quippe vobis probe
cognitos atque exploratos, quique in religionis et civilis
rei detrimentum illudque maximum redundarunt.
Quamobrem istis hominibus, qui plus aequo vires efferunt
humanae rationis, ostendere oportet, plane id esse
contrarium verissimae illi sententiae Doctoris gentium: "
Si quis putet se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit
" (Gal 6, 8). Demonstrandum illis est, quantae sit
arrogantiae pervestigare mysteria, quae revelare nobis
dignatus est clementissimus Deus, eademque assequi
complectique audere humanae mentis imbecillitate et
angustiis, cum longissime ea vires excedant nostri
intellectus, qui ex Apostoli eiusdem dicto captivandus est
in obsequium fidei (cf. 2 Cor 10.5).
673
Atque huiusmodi humanae rationis sectatores seu

cultores potius, qui eam sibi certam veluti magistram
proponunt eiusque ductu fausta sibi omnia pollicentur,
obliti certe sunt, quam grave et acerbum ex culpa primi
parentis inflictum sit vulnus humanae naturae, quippe
quod et obfusae tenebrae menti et prona effecta ad
malum voluntas. Hinc celeberrimi ex antiquissima aetate
philosophi quamvis multa praeclare scripserint, doctrinas
tamen suas gravissimis erroribus contaminarunt; hinc
assiduum illud certamen, quod in nobis experimur, de quo
loquitur Apostolus: " Sentio in membris meis legem
repugnantem legi mentis meae " (Rom 7.23).
Nunc quando ex originis labe in universos Adami posteros

propagata extenuatum esse constet rationis lumen, et ex
pristino iustitiae atque innocentiae statu miserrime
deciderit humanum genus, ecquis satis esse rationem
ducat ad assequendam veritatem ? Ecquis, in tantis
periculis atque in tanta virium infirmitate ne labatur et
corruat, necessaria sibi neget ad salutem religionis
divinae et gratiae coelestis auxilia? Quae quidem auxilia
benignissime iis largitur Deus, qui humili prece eadem
flagitent, cum scriptum sit " Deus superbis resistit,
humilibus autem dat gratiam " (Jac 4,6). Idcirco conversus
olim ad Patrem Christus Dominus altissima veritatum
arcana patefacta haud esse affirmavit " prudentibus et
sapientibus huius saeculi ", qui ingenio doctrinaque sua
superbiunt et praestare negant obsequium fidei, sed vero
humilibus ac simplicibus hominibus, qui fidei divinae
oraculo nituntur et conquiescunt (Cf Mt 11, 25; Lc 10.21).
Salutare hoc documentum eorum animis inculcetis

oportet, qui humanae rationis vim usque adeo exagerant,
illius ut ope mysteria ipsa scrutari audeant atque
explicare, quo nihil ineptius, nihil insanius. Revocare illos
contendite a tanta mentis perversitate, exponentes
nimirum, nihil esse praestabilius a providentia Dei
674
concessum hominibus, quam fidei divinae auctoritatem,

hanc nobis esse quasi facem in tenebris, hanc ducem
quam sequamur ad vitam, hanc necessariam prorsus esse
ad salutem, utpote quod " sine fide . . . impossibile est
placere Deo " (Heb 11.6), et " qui... non crediderit,
condemnabitur " (Mc 16.16)
1646 Errorem alterum nec minus exitiosum aliquas

catholici orbis partes occupasse non sine moerore
novimus animisque insedisse plerumque catholicorum, qui
bene sperandum de aeterna illorum omnium salute
putant qui in vera Christi Ecelesia nequaquam versantur
(cf. D 1717). Idcirco percontari saepenumero solent,
quaenam futura post obitum sit eorum sors et conditio,
qui catholicae fidei minime addicti sunt, vanissimisque
adductis rationibus responsum praestolantur, quod
pravae huic sententiae suffragetur. Absit, Venerabiles
Fratres, ut misericordiae divinae, quae infinita est,
terminos audeamus apponere; absit, ut perscrutari
velimus arcana consilia et iudicia Dei, quae sunt abyssus
multa (Ps 35, 7), nec humana queunt cogitatione
penetrari. Quod vero apostolici Nostri muneris est,
episcopalem vestram et sollicitudinem et vigilantiam
excitatam volumus, ut, quantum potestis contendere,
opinionem illam impiam aeque ac funestam ab hominum
mente propulsetis, nimirum quavis in religione reperiri
posse aeternae salutis viam. Ea qua praestatis sollertia
ac doctrina demonstretis commissis curae vestrae
populis, miserationi ac iustitiae divinae dogmata
catholicae fidei neutiquam adversari.
1647 Tenendum quippe ex fide est, extra apostolicam

Romanam Ecclesiam salvum fieri neminem posse, hanc
esse unicam salutis arcam, hanc qui non fuerit ingressus,
diluvio periturum; sed tamen pro certo pariter habendum
est, qui verae religionis ignorantia laborent, si ea sit
invincibilis, nulla ipsos obstringi huiusce rei culpa ante
oculos Domini. Nunc vero quis tantum sibi arroget, ut
675
huiusmodi ignorantiae designare limites queat iuxta

populorum, regionum, ingeniorum aliarumque rerum tam
multarum rationem et varietatem ? Enimvero cum soluti
corporeis hisce vinculis videbimus Deum sicuti est (1 Io 3,
2), intelligemus profecto, quam arcto pulchroque nexu
miseratio ac iustitia divina copulentur; quamdiu vero in
terris versamur mortali hac gravati mole, quae hebetat
animam, firmissime teneamus ex catholica doctrina unum
Deum esse, unam fidem, unum baptisma (Eph 4,6);
ulterius inquirendo progredi nefas est.
1648 Ceterum prout caritatis ratio postulat, assiduas

fundamus preces, ut omnes quaquaversus gentes ad
Christum convertantur, communique hominum saluti pro
viribus inserviamus, neque enim abbreviata est manus
Domini (Is 59, 1), gratiaeque coelestis dona nequaquam
illis defutura sunt, qui hac luce recreari sincero animo
velint et postulent. Huiusmodi veritates defigendae
altissime sunt fidelium mentibus, ne falsis corrumpi
queant doctrinis eo spectantibus, ut religionis foveant
indifferentiam, quam ad exitium animarum serpere latius
videmus ac roborari.
Decr. S. Cgr. Indicis, 11 (15) juin 1855; Theses contra

traditionalismum Augustini Bonnetty
2811 1649 1. Etsi fides sit supra rationem, nulla tamen
vera dissensio, nullum dissidium inter ipsas inveniri
umquam potest, cum ambae ab uno eodemque
immutabili veritatis fonte, Deo optimo maximo, oriantur
atque ita sibi mutuam opem ferant' (DS 2776: cf. DS 3019).
2812 1650 2. Ratiocinatio Dei exsistentiam, animae

spiritualitatem, hominis libertatem cum certitudine
probare potest. Fides posterior est revelatione,
proindeque ad probandam Dei exsistentiam contra
atheum, ad probandam animae rationalis spiritualitatem
676
ac libertatem contra naturalismi ac fatalismi sectatorem

allegari convenienter nequit (cf. DS 2751 2754).
2813 1651 3. Rationis usus fidem praecedit et ad eam

hominem ope revelationis et gratiae conducit (cf.
DS2755).
2814 1652 4. Methodus, qua usi sunt D. Thomas, D.

Bonaventura et alii post ipsos scholastici, non ad
rationalismum ducit, neque causa fuit, cur apud scholas
hodiernas philosophia in naturalismum et pantheismum
impingeret. Proinde non licet in crimen doctoribus et
magistris illis vertere, quod methodum hanc, praesertim
approbante vel saltem tacente Ecclesia, usurpaverint.
Instructio S. Officii ad episc. Mallensem (Vic. Ap. Siam.),

4 juillet 1855; De privilegio Paulino
2817 ... Vetitum omnino est christianam nubere pagano;
quod si, praevia dispensatione disparitatis cultus a S.
Sede obtenta, quandoque eiusmodi matrimonium fieri
contingat, notum est illud indissolubile futurum quoad
vinculum, et solum aliquando quoad torum posse
dissolvi.... Numquam proinde, vivente viro illo infidele,
licet concubinario, poterit christiana mulier secundas
inire nuptias.
2818 Si vero agatur de uxore pagana alicuius pagani

concubinarii, quae convertitur, tunc facta interpellatione
(ut supra), si renuat converti aut cohabitare absque
iniuria Creatoris, ac proinde desinere a concubinatu (qui
sine iniuria Creatoris certe haberi nequit), potuerit uti
privilegio in favorem fidei concesso.
2819 Generatim, si coniugis conversio praecesserit

matrimonium cum infideli, praevia dispensatione
Apostolica initum, nullo modo illo frui potest privilegio in
favorem fidei concesso; si vero matrimonium praecesserit
677
conversionem, tunc pars conversa poterit uti eo privilegio,

servatis servandis, prout dictum est.
2820 Animadvertendum est etiam, quoad impedimenta

dirimentia, ignorantiam invincibilem aut bonam fidem
haud sufficere, ut valide contrahatur matrimonium. Etsi
quandoque (quod tamen raro credendum est in praxi) illa
ignorantia et bona fides excusare valeat a peccato,
tamen numquam efficere potest matrimonium validum,
quod obice dirimente fuerit initum.
Litt. encycl. S. Officii ad episcopos, (sous Pie IX);

4 août 1856
2823 1653 ... Nonnullae iam hac de re a Sancta Sede
datae sunt responsiones ad peculiares casus, quibus
reprobantur tamquam illicita illa experimenta, quae ad
finem non naturalem, non honestum, non debitis mediis
assequendum ordinantur; unde in similibus casibus
decretum est feria IV, 21. Aprilis 1841: 'Usum magnetismi,
prout exponitur, non licere'. Similiter quosdam libros
eiusmodi errores pervicaciter disseminantes prohibendos
censuit S. Congregatio.
2824 1653 Verum quia praeter particulares casus de usu

magnetismi generatim agendum erat, hinc per modum
regulae sic statutum fuit feria IV, 28. Iulii 1847: 'Remoto
omni errore, sortilegio, explicita aut implicita daemonis
invocatione, usus magnetismi, nempe merus actus
adhibendi media physica aliunde licita, non est moraliter
vetitus, dummodo non tendat ad finem illicitum, aut
quomodolibet pravum. Applicatio autem principiorum et
mediorum pure physicorum ad res et effectus vere
supernaturales, ut physice explicentur, non est nisi
deceptio omnino illicita et haereticalis'.
2825 1654 Quamquam generali hoc decreto satis

explicetur licitudo aut illicitudo in usu aut abusu
678
magnetismi, tamen adeo crevit hominum malitia ut,

neglecto licito studio scientiae, potius curiosa sectantes
magna cum animarum iactura ipsiusque civilis societatis
detrimento ariolandi divinandive principium quoddam se
nactos glorientur. Hinc somnambulismi et clarae
intuitionis, uti vocant, praestigiis mulierculae illae,
gesticulationibus non semper verecundis abreptae, se
invisibilia quaeque conspicere effutiunt, ac de ipsa
religione sermones instituere animas mortuorum evocare,
responsa accipere, ignota ac longinqua detegere aliaque
id genus superstitiosa exercere ausu temerario
praesumunt, magnum quaestum sibi ac dominis suis
divinando certo consecuturae. In hisce omnibus
quacumque demum utantur arte vel illusione, cum
ordinentur media physica ad effectus non naturales,
reperitur deceptio omnino illicita et haereticalis et
scandalum contra honestatem morum.
Pie IX, Bref "Eximiam tuam" à l'archevêque de Cologne,

15 juin 1857
2828 1655 ... Etenim non sine dolore apprime noscimus, in
iisdem operibus erroneum ac perniciosissimum et ab hac
Apostolica Sede saepe damnatum rationalismi systema
ampliter dominari; itemque noscimus, in iisdem libris ea
inter alia non pauca legi, quae a catholica fide
sinceraque explicatione de unitate divinae substantiae in
tribus distinctis sempiternisque Personis non minimum
aberrant; In compertis pariter habemus, neque meliora
neque accuratiora esse, quae traduntur de sacramento
Verbi incarnati deque unitae divinae Verbi personae in
duabus naturis divina et humana. Noscimus, iisdem libris
laedi catholicam sententiam ac doctrinam de homine, qui
corpore et anima ita absolvatur, ut anima eaque
rationalis sit vera per se atque immediata corporis forma.
Neque ignoramus, ea iisdem libris doceri et statui, quae
catholicae doctrinae de suprema Dei libertate a quavis
679
necessitate soluta in rebus procreandis plane

adversantur.
2829 1656 Atque illud etiam vel maxime improbandum ac

damnandum, quod Guentherianis libris humanae rationi
et philosophiae, quae in religionis rebus non dominari,
sed ancillari omnino debent, magisterii jus temere
attribuatur, ac propterea omnia perturbentur, quae
firmissima manere debent tum de distinctione inter
scientiam et fidem, tum de perenni fidei immutabilitate,
quae una semper atque eadem est, dum philosophia
humanaeque disciplinae neque semper sibi constant
neque sunt a multiplici errorum varietate immunes.
2830 1657 Accedit, nec ea sanctos Patres reverentia

haberi, quam Conciliorum canones praescribunt quamque
splendidissima Ecclesiae lumina omnino promerentur, nec
ab iis in catholicas scholas dicteriis abstineri, quae
recolendae memoriae Pius VI decessor Noster solemniter
damnavit (v. D.1576).
2831 1658 Neque silentio praeteribimus, in Guentherianis

libris vel maxime violari sanam loquendi formam, ac si
liceret verborum Apostoli Pauli oblivisci (2 Tim 1, 13) aut
horum, quae gravissime monuit Augustinus : 'Nobis ad
certam regulam loqui fas est, ne verborum licentia etiam
de rebus, quae his significantur, impiam gignat
opinionem'.
Pie IX, Litt. Ap. 'Dolore haud mediocri' ad episc.

ratislaviensem (Breslau), 30 avril 1860; De anima rationali
qua principio vitali hominis ; (D 1655 nota)
2833 Notatum ... est, Baltzerum ..., cum omnem
controversiam ad hoc revocasset, sitne corpori vitae
principium proprium, ab anima rationali re ipsa
discretum, eo temeritatis progressum esse, ut oppositam
sententiam et appellaret haereticam et pro tali
680
habendam esse multis verbis argueret. Quod quidem non

possumus non vehementer improbare, considerantes hanc
sententiam, quae unum in homine ponit vitae principium,
animam scilicet rationalem, a qua corpus quoque et
motum et vitam omnem et sensum accipiat, in Dei
Ecclesia esse communissimam atque Doctoribus
plerisque, et probatissimis quidem maxime, cum
Ecclesiae dogmate ita videri coniunctam, ut huius sit
legitima solaque vera interpretatio, nec proinde sine
errore in fide possit negari.
Instr. S. Officii ad Vic. Ap. Tche-Kiang., 1 (3) août 1860

(sous Pie IX); De dispositione in subiecto baptismi
requisito
2835 Expos.: (Missionarius, consulere volens tam
reverentiae sacramenti quam saluti aeternae infirmi iam
morituri, confert) baptismum sub hac condicione: 'si tu es
vere dispositus', expresse intendens se non baptizare
sepositis bonis dispositionibus. Qu.: Utrum talis modus
conferendi baptismum licitus sit vel non?
2836 Resp.: Explorata res est, tres in adulto requiri

dispositiones ad baptismum rite suscipiendum: fidem
nempe, paenitentiam et intentionem illum percipiendi.
Fides profecto necessaria est qua adultus debet esse
sufficienter instructus, iuxta propriae intelligentiae
mensuram, de mysteriis christianae religionis, et ea
firmiter credere; et necessaria item est paenitentia, qua
debet peccata sua dolere et actum elicere vel contritionis
vel attritionis; ac tertio necessario requiritur intentio seu
voluntas suscipiendi hoc sacramentum, eaque deficiente
non imprimitur in adulto baptismatis character.
2837 At enim vero fides et paenitentia in adulto

requiruntur, ut licite sacramentum suscipiat et fructum
sacramenti consequatur; intentio vero necessaria est ad
illud valide consequendum, adeo ut qui baptizatur
681
adultus sine fide ac paenitentia illicite quidem, at valide

baptizatur, et contra, qui baptizatur absque voluntate
sacramentum suscipiendi nec licite nec valide baptizatur.
2838 Hisce praemissis facile erit dignoscere,

missionarium in proposito casu non bene se gessisse,
quando baptismum administrans adulto moribundo,
eodem calculo habuit dispositiones requisitas ad
baptismum licite administrandum et eas quae ad illum
valide percipiendum necessario requiruntur. In dubio
enim, utrum adultus morti proximus sufficienter instructus
sit de fidei mysteriis et ea sufficienter crediderit, atque in
dubio, utrum ipsum anteactae vitae sincere paeniteat,
cum mortis necessitas urgeat, sacramentum absolute
administrare ei debet absque ulla condicione. In dubio
vero, utrum ipse vere intendat baptismum suscipere, si
praevio diligenti examine de hac intentione adhuc
dubitetur, baptismus conferri debet sub condicione:
dummodo sit capax baptismi. ...
2839 Praeterea nec bene se gessit missionarius, quando

baptismum conferens sub condicione, intendit se non
baptizare sepositis bonis dispositionibus in suscipiente
baptismum. nam in casu missionarius debet tantum
intendere se baptizare quatenus suscipiens sit capax
baptismi, id est illum sincere percipere velit.
Decr. S.Officii, 18 septembre 1861 (sous Pie IX); Errores

Ontologistarum (Qu.: Utrum sequentes propositiones tuto
tradi
possint: Censura S. Off.: Negative.)
2841 1. Immediata Dei cognitio, habitualis saltem,
intellectui humano essentialis est, ita ut sine ea nihil
cognoscere possit: siquidem est ipsum lumen
intellectuale.
682
2842 1660 2. Esse illud, quod in omnibus et sine quo nihil

intelligimus, est esse divinum.
2843 1661 3. Universalia a parte rei considerata a Deo

realiter non distinguuntur.
2844 1662 4. Congenita Dei tamquam entis simpliciter

notitia omnem aliam cognitionem eminenti modo involvit,
ita ut per eam omne ens, sub quocumque respectu
cognoscibile est, implicite cognitum habeamus.
2845 1663 5. Omnes aliae ideae non sunt nisi

modificationes ideae, qua Deus tamquam ens simpliciter
intelligitur.
2846 1664 6. Res creatae sunt in Deo tamquam pars in

toto, non quidem in toto formali, sed in toto infinito,
simplicissimo, quod suas quasi partes absque ulla sui
divisione et diminutione extra se ponit.
2847 1665 Creatio sic explicari potest: Deus ipso actu

speciali, quo se intelligit et vult tamquam distinctum a
determinata creatura, homine v. g., creaturam producit.

Pie IX, Ep. 'Gravissimas inter' ad archiepisc.
Monaco-Frisingensem, 11 décembre 1862
1666 Gravissimas inter acerbitates, quibus undique
premimur, in hac tanta temporum perturbatione et
iniquitate vehementer dolemus, cum noscamus, in variis
Germaniae regionibus reperiri nonnullos catholicos etiam
viros, qui sacram theologiam ac philosophiam tradentes
minime dubitant quandam inauditam adhuc in Ecclesia
docendi scribendique libertatem inducere, novasque et
683
omnino improbandas opiniones palam publiceque

profiteri et in vulgus disseminare.
1667 Hinc non levi moerore affecti fuimus, Venerabilis

Frater, ubi tristissimus ad Nos venit nuntius, presbyterum
Iacobum Frohschammer in ista Monacensi Academia
philosophiae doctorem huiusmodi docendi scribendique
licentiam prae ceteris adhibere, eumque suis operibus in
lucem editis perniciosissimos tueri errores. Nulla igitur
interposita mora, Nostrae Congregationi libris notandis
praepositae mandavimus, ut praecipua volumina, quae
eiusdem presbyteri Frohschammer nomine
circumferuntur, cum maxima diligentia sedulo
perpenderet, et omnia ad Nos referret. Quae volumina
germanice scripta titulum habent : Introductio in
philosophiam, De libertate scientiae, Athenaeum, quorum
primum anno 1858, alterum anno 1861, tertium vero
vertente hoc anno 1862 istis Monacensibus typis est in
lucem editum. Itaque eadem Congregatio ... iudicavit,
auctorem in pluribus non recte sentire eiusque doctrinam
a veritate catholica aberrare.
2850 1668 (S. Cgr. Indicis judicavit, auctorem a catholica

veritate aberrare) ex duplici praesertim parte, et primo
quidem quod auctor tales humanae rationi tribuat vires,
quae rationi ipsi minime competunt, secundo vero, quod
eam omnia opinandi et quidquid semper audendi
libertatem eidem rationi concedat, ut ipsius Ecclesiae
jura, officium et auctoritas de medio omnino tollantur.
2851 1669 Namque auctor in primis edocet, philosophiam,

si recta eius habeatur notio, posse non solum percipere et
intelligere ea christiana dogmata, quae naturalis ratio
cum fide habet communia (tamquam commune scilicet
perceptionis obiectum), verum etiam ea, quae
christianam religionem fidemque maxime et proprie
efficiunt, ipsumque scilicet supernaturalem hominis finem
et ea omnia, quae ad ipsum spectant, atque
684
sacratissimum Dominicae Incarnationis mysterium ad

humanae rationis et philosophiae provinciam pertinere
rationemque, dato hoc obiecto, suis propriis principiis
scienter ad ea posse pervenire. Etsi vero aliquam inter
haec et illa dogmata distinctionem auctor inducat, et
haec ultima minore iure rationi attribuat, tamen clare
aperteque docet, etiam haec contineri inter illa, quae
veram propriamque scientiae seu philosophiae materiam
constituunt.
2852 1669 Quocirca ex eiusdem auctoris sententia

concludi omnino possit ac debeat, rationem in
abditissimis etiam divinae sapientiae ac bonitatis, immo
etiam et liberae eius voluntatis mysteriis, licet posito
revelationis obiecto, posse ex se ipsa, non iam ex divinae
auctoritatis principio, sed ex naturalibus suis principiis et
viribus ad scientiam seu certitudinem pervenire. Quae
auctoris doctrina quam falsa sit et erronea, nemo est, qui
... non illico videat ...
2853 1670 Namque si isti philosophiae cultores vera ac

sola rationis et philosophicae disciplinae tuerentur
principia et iura, debitis certe laudibus essent
prosequendi. Siquidem vera ac sana philosophia
nobilissimum suum locum habet, cum eiusdem
philosophiae sit, veritatem diligenter inquirere
humanamque rationem, licet primi hominis culpa
obtenebratam, nullo tamen modo exstinctam, recte ac
sedulo excolere illustrare, eiusque cognitionis obiectum
ac permultas veritates percipere, bene intelligere,
promovere, earumque plurimas, uti Dei exsistentiam,
naturam, attributa, quae etiam fides credenda proponit,
per argumenta ex suis principiis petita demonstrare,
vindicare, defendere, atque hoc modo viam munire ad
haec dogmata fide rectius tenenda et ad illa etiam
reconditiora dogmata, quae sola fide percipi primum
possunt, ut illa aliquo modo a ratione intelligantur. Haec
685
quidem agere atque in his versari debet severa et

pulcherrima verae philosophiae scientia.
2854 1671 At vero in hoc gravissimo sane negotio tolerare

numquam possumus, ut omnia temere permisceantur,
utque ratio illas etiam res, quae ad fidem pertinent,
occupet atque perturbet, cum certissimi omnibusque
notissimi sint fines, ultra quos ratio numquam suo iure est
progressa vel progredi potest. Atque ad huiusmodi
dogmata ea omnia maxime et apertissime spectant, quae
supernaturalem hominis elevationem ac supernaturale
ejus cum Deo commercium respiciunt atque ad hunc
finem revelata noscuntur. Et sane cum haec dogmata sint
supra naturam, idcirco naturali ratione ac naturalibus
principiis attingi non possunt. Numquam siquidem ratio
suis naturalibus principiis ad huiusmodi dogmata scienter
tractanda effici potest idonea. Quod si haec isti temere
asseverare audeant, sciant, se certe non a quorumlibet
doctorum opinione, sed a communi et numquam immutata
Ecclesiae doctrina recedere.
2855 1672 Ex divinis enim Litteris et sanctorum Patrum

traditione constat, Dei quidem exsistentiam multasque
alias veritates ab iis etiam, qui fidem nondum
susceperunt, naturali rationis lumine cognosci (cf. Rom 1),
sed illa reconditiora dogmata Deum solum manifestasse,
dum notum facere voluit 'mysterium, quod absconditum
fuit a saeculis et generationibus' (Col 1, 26)...
2856 1673 ...Sancti Patres in Ecclesiae doctrina tradenda

continenter distinguere curarunt rerum divinarum
notionem, quae naturalis intelligentiae vi omnius est
communis, ab illarum rerum notitia, quae per Spiritum
Sanctum fide suscipitur, et constanter docuerunt, per
hanc ea nobis in Christo revelari mysteria, quae non
solam humanam philosophiam, verum etiam angelicam
naturalem intelligentiam transcendunt, quaeque etiamsi
divina revelatione innotuerint et ipsa fide fuerint
686
suscepta, tamen sacro adhuc ipsius fidei velo tecta et

obscura caligine obvoluta permanent, quamdiu in hac
mortali vita peregrinamur a Domino.
2857 1673 Ex his omnibus patet, alienam omnino esse a

catholicae Ecclesiae doctrina sententiam, qua idem
Frohschammer asserere non dubitat, omnia
indiscriminatim christianae religionis dogmata esse
objectum naturalis scientiae seu philosophiae, et
humanam rationem historice tantum excultam, modo
haec dogmata ipsi rationi tamquam objectum proposita
fuerint, posse ex suis naturalibus viribus et principio ad
veram de omnibus etiam reconditioribus dogmatibus
scientiam pervenire. (cf. DS 2909)
2858 1674 Nunc vero in memoratis eiusdem auctoris

scriptis alia dominatur sententia, quae catholicae
Ecclesiae doctrinae ac sensui plane adversatur. Etenim
eam philosophiae tribuit libertatem, quae non scientiae
libertas, sed omnino reprobanda et intoleranda
philosophiae licentia sit appellanda. Quadam enim
distinctione inter philosophum et philosophiam facta,
tribuit philosopho ius et officium se submittendi
auctoritati, quam veram ipse probaverit, sed utrumque
philosophiae ita denegat, ut, nulla doctrinae revelatae
ratione habita, asserat, ipsam numquam debere ac posse
auctoritati se submittere.
2859 1674 Quod esset tolerandum et forte admittendum,

si haec dicerentur de iure tantum, quod habet
philosophia, suis principiis seu methodo ac suis
conclusionibus uti, sicut et aliae scientiae, ac si eius
libertas consisteret in hoc suo iure utendo, ita ut nihil in
se admitteret, quod non fuerit ab ipsa suis condicionibus
acquisitum aut fuerit ipsi alienum. Sed haec iusta
philosophiae libertas suos limites noscere et experiri
debet. Numquam enim non solum philosopho, verum
etiam philosophiae licebit aut aliquid contrarium dicere
687
iis, quae divina revelatio et Ecclesia docet, aut aliquid ex

eisdem in dubium vocare propterea, quod non intelligit,
aut iudicium non suscipere, quod Ecclesiae auctoritas de
aliqua philosophiae conclusione, quae hucusque libera
erat, proferre constituit.
2860 1675 Accedit etiam, ut idem auctor philosophiae

libertatem seu potius effrenatam licentiam tam acriter
tam temere propugnet, ut minime vereatur asserere,
Ecclesiam non solum non debere in philosophiam
umquam animadvertere, verum etiam debere ipsius
philosophiae tolerare errores eique relinquere, ut ipsa se
corrigat (cf. DS 2911), ex quo evenit, ut philosophi hanc
philosophiae libertatem necessario participent atque ita
etiam ipsi ab omni lege solvantur. ...
2861 1676 Quocirca Ecclesia ex potestate sibi a divino

suo auctore commissa non solum ius, sed officium
praesertim habet, non tolerandi, sed proscribendi ac
damnandi omnes errores, si ita fidei integritas et
animarum salus postulaverint, et omni philosopho, qui
Ecclesiae filius esse velit, ac etiam philosophiae id
officium incumbit, nihil umquam dicere contra ea, quae
Ecclesia docet, et ea retractare, de quibus eos Ecclesia
monuerit. Sententiam autem, quae contrarium edocet,
omnino erroneam et ipsi fidei, Ecclesiae eiusque
auctoritati vel maxime iniuriosam esse edicimus et
declaramus.
Pie IX, Ep. encycl. 'Quanto conficiamur moerore' ad

episcopos
Italiae, 10 août 1863; De indifferentismo
2865 1677 Iterum commemorare et reprehendere oportet
gravissimum errorem, in quo nonnulli catholici misere
versantur, qui homines in erroribus viventes et a vera fide
atque a catholica unitate alienos ad aeternam vitam
pervenire posse opinantur (Cf. DS 2917). Quod quidem
catholicae doctrinae vel maxime adversatur.
688
2866 1677 Notum Nobis vobisque est, eos, qui invincibili

circa sanctissimam nostram religionem ignorantia
laborant, quique naturalem legem eiusque praecepta in
omnium cordibus a Deo insculpta sedulo servantes ac Deo
oboedire parati, honestam rectamque vitam agunt, posse,
divinae lucis et gratiae operante virtute, aeternam
consequi vitam, cum Deus, qui omnium mentes, animos,
cogitationes habitusque plane intuetur, scrutatur et
noscit, pro summa sua bonitate et clementia minime
patiatur, quempiam aeternis puniri suppliciis, qui
voluntariae culpae reatum non habeat.
2867 1677 Sed notissimum quoque est catholicum dogma,

neminem scilicet extra catholicam Ecclesiam posse
salvari, et contumaces adversus eiusdem Ecclesiae
auctoritatem, definitiones, et ab ipsius Ecclesiae unitate
atque a Petri successore Romano Pontifice, cui vineae
custodia a Salvatore est commissa, pertinaciter divisos
aeternam non posse obtinere salutem. ...
Pie IX, Encycl. 'Quanto conficiamur moerore' ad episcopos

Italiae, 10 août 1863
1678 Absit vero, ut catholicae Ecclesiae filii ullo unquam
modo inimici sint iis, qui eisdem fidei caritatisque vinculis
nobiscum minime sunt coniuncti, quin immo illos sive
pauperes sive aegrotantes sive aliis quibusque aerumnis
afflictos omnibus christianae caritatis officiis prosequi et
adiuvare semper studeant, et in primis ab errorum
tenebris, in quibus misere iacent, eripere atque ad
catholicam veritatem et ad amantissimam matrem
Ecclesiam reducere contendant, quae maternas suas
manus ad illos amanter tendere eosque ad suum sinum
revocare nunquam desinit, ut in fide, spe et caritate
fundati ac stabiles et 'in omni opere bono fuctificantes'
(Col 1, 10) aeternam assequantur salutem.
689
Pie IX, Ep. 'Tuas libenter' ad archiep. Monaco-

Frisingensem
(Munchen-Freising), 21 décembre 1863
2875 1679 Noscebamus... nonnullos ex catholicis, qui
severioribus disciplinis excolendis operam navant,
humani ingenii viribus nimium fidentes errorum periculis
haud fuisse absterritos, ne in asserenda fallaci et minime
sincera scientiae libertate abriperentur ultra limites, quos
praetergredi non sinit oboedientia debita erga
magisterium Ecclesiae ad totius revelatae veritatis
integritatem servandam divinitus institutum. Ex quo
evenit, ut huiusmodi catholici misere decepti et iis saepe
consentiant, qui contra huius Apostolicae Sedis ac
Nostrarum Congregationum decreta declamant ac
blaterant, ea liberum scientiae progressum impedire (cf.
DS 2912), et periculo se exponunt sacra illa frangendi
oboedientiae vincula, quibus ex Dei voluntate eidem
Apostolicae huic obstringuntur Sedi, quae a Deo ipso
veritatis magistra et vindex fuit constituta.
2876 1680 Neque ignorabamus, in Germania etiam

falsam valuisse opinionem adversus veterem scholam et
adversus doctrinam summorum illorum Doctorum (cf
D.1713), quos propter admirabilem eorum sapientiam et
vita sanctitatem universalis veneratur Ecclesia. Qua falsa
opinione ipsius Ecclesiae auctoritas in discrimen vocatur,
quandoquidem ipsa Ecclesia non solum per tot
continentia saecula permisit, ut ex eorundem Doctorum
methodo et ex principiis communi omnium catholicarum
scholarum consensu sancitis theologica excoleretur
scientia, verum etiam saepissime summis laudibus
theologicam eorum doctrinam extulit illamque veluti
fortissimum fidei propugnaculum et formidanda contra
suos inimicos arma vehementer commendavit...
2877 1681 Equidem cum omnes eiusdem conventus viri ...

asseruerint, scientiarum progressum et felicem exitum in
690
devitandis ac refutandis miserrimae nostrae aetatis

erroribus omnino pendere ab intima erga veritates
revelatas adhaesione, quas catholica docet Ecclesia, ipsi
noverunt ac professi sunt illam veritatem, quam veri
catholici scientiis excolendis et evolvendis dediti semper
tenuere ac tradiderunt. Atque hac veritate innixi
potuerunt ipsi sapientes ac veri catholici viri scientias
easdem tuto excolere, explanare easque utiles certasque
reddere. Quod quidem obtineri non potest, si humanae
rationis lumen finibus circumscriptum eas quoque
veritates investigando, quas propriis viribus et
facultatibus assequi potest, non veneretur maxime, ut par
est infallibile et increatum divini intellectus lumen, quod
in christiana revelatione undique mirifice elucet. Quamvis
enim naturales illae disciplinae suis propriis ratione
cognitis principiis nitantur, catholici tamen earum
cultores divinam revelationem veluti rectricem stellam
prae oculis habeant oportet, qua praelucente sibi a
syrtibus et erroribus caveant, ubi in suis investigationibus
et commentationibus animadvertant posse se illis adduci,
ut saepissime accidit, ad ea proferenda, quae plus
minusve adversentur infallibili rerum veritati, quae a Deo
revelatae fuere.
2878 1682 Hinc dubitare nolumus, quin ipsius conventus

viri commemoratam veritatem noscentes ac profitentes,
uno eodemque tempore plane reicere ac reprobare
voluerint recentem illam ac praeposteram philosophandi
rationem, quae etiamsi divinam revelationem veluti
historicum factum admittat, tamen ineffabiles veritates
ab ipsa divina revelatione propositas humanae rationis
investigationibus supponit, perinde ac si illae veritates
rationi subiectae essent vel ratio suis viribus et principiis
posset consequi intelligentiam et scientiam omnium
supernarum sanctissimae fidei nostrae veritatum et
mysteriorum, quae ita supra humanam rationem sunt, ut
haec numquam effici possit idonea ad illa suis viribus et
691
ex naturalibus suis principiis intelligenda aut

demonstranda (cf. DS 2909).
2879 1683 Dum vero debitas illis deferimus laudes, quod

professi sint veritatem, quae ex catholicae fidei
obligatione necessario oritur, persuadere Nobis volumus,
noluisse obligationem, qua catholici magistri ac
scriptores omnino adstringuntur, coarctare in iis tantum,
quae ab infallibili Ecclesiae iudicio veluti fidei dogmata
ab omnibus credenda proponuntur (v. D. 1722). Atque
etiam Nobis persuademus, ipsos noluisse declarare,
perfectam illam erga revelatas veritates adhaesionem,
quam agnoverunt necessariam omnino esse ad verum
scientiarum progressum assequendum et ad errores
confutandos, obtineri posse, si dumtaxat dogmatibus ab
Ecclesia expresse definitis fides et obsequium
adhibeatur. Namque etiamsi ageretur de illa subiectione,
quae fidei divinae actu est praestanda, limitanda tamen
non esset ad ea, quae expressis oecumenicorum
Conciliorum aut Romanorum Pontificum huiusque Sedis
decretis definita sunt, sed ad ea quoque extendenda,
quae ordinario totius Ecclesiae per orbem dispersae
magisterio tanquam divinitus revelata traduntur ideoque
universali et constanti consensu a catholicis theologis ad
fidem pertinere retinentur.
2880 1684 Sed cum agatur de illa subiectione, qua ex

conscientia ii omnes catholici obstringuntur, qui in
contemplatrices scientias incumbunt, ut novas suis
scriptis Ecclesiae afferant utilitates, idcirco eiusdem
conventus viri recognoscere debent, sapientibus
catholicis haud satis esse, ut praefata Ecclesiae dogmata
recipiant ac venerentur, verum etiam opus esse, ut se
subiciant decisionibus, quae ad doctrinam pertinentes a
Pontificiis Congregationibus proferuntur, tum iis doctrinae
capitibus, quae communi et constanti Catholicorum
consensu retinentur ut theologicae veritates et
conclusiones ita certae, ut opiniones eisdem doctrinae
692
capitibus adversae quamquam haereticae dici nequeant,

tamen aliam theologicam mereantur censuram.
Ep. S. Officii ad episcopos Angliae, 16 septembre 1864

(sous
Pie IX); De unicitate Ecclesiae, contra theoriam ramorum
2885 1685 (societas ad procurandam christianitatis
unitatem Londinii a. 1857 erecta expresse profitetur:) tres
videlicet christianas communiones romano-catholicam,
graeco-schismaticam et anglicanam, quamvis invicem
separatas ac divisas, aequo tamen iure catholicum
nomen sibi vindicare. Aditus igitur in illam patet omnibus
ubique locorum degentibus tum catholicis, tum graeco-
schismaticis, tum anglicanis, ea tamen lege, ut nemini
liceat de variis doctrinae capitibus, in quibus dissentiunt,
quaestionem movere, et singulis fas sit propriae
religiosae confessionis placita tranquillo animo sectari.
Sociis vero omnibus preces ipsa recitandas et
sacerdotibus sacrificia celebranda indicit iuxta suam
intentionem: ut nempe tres memoratae christianae
communiones, utpote quae, prout supponitur, Ecclesiam
catholicam omnes simul iam constituunt, ad unum corpus
efformandum tandem aliquando coeant. ...
2886 1686 Fundamentum, cui ipsa innititur, huiusmodi est,

quod divinam Ecclesiae constitutionem susque deque
vertit. Tota enim in eo est, ut supponat veram Jesu Christi
Ecclesiam constare partim ex Romana Ecclesia per
universum orbem diffusa et propagata, partim vero ex
schismate photiano et ex anglicana haeresi, quibus
aeque ac Ecclesiae Romanae 'unus sit Dominus, una fides
et unum baptisma' (cf. Eph 4, 5). ...
2887 1686 Nihil certe viro catholico potius esse debet,

quam ut inter Christianos schismata et dissensiones a
radice evellantur, et Christiani omnes sint 'solliciti servare
unitatem spiritus in vinculo pacis' (Eph 4, 3). ... At quod
693
Christifideles et ecclesiastici viri, haereticorum ductu, et

quod peius est, iuxta intentionem haeresi quam maxime
pollutam et infectam pro christiana unitate orent, tolerari
nullo modo potest.
2888 1686 Vera Jesu Christi Ecclesia quadruplici nota

quam in Symbolo credendam asserimus, auctoritate
divina constituitur et dignoscitur: et quaelibet ex hisce
notis ita cum aliis cohaeret, ut ab iis nequeat sejungi;
hinc fit, ut quae vere est et dicitur catholica, unitatis
simul, sanctitatis et apostolicae successionis
praerogativa debeat effulgere. Ecclesia igitur catholica
una est unitate conspicua perfectaque orbis terrae et
omnium gentium, ea profecto unitate, cuius principium,
radix et origo indefectibilis est beati Petri Apostolorum
principis, eiusque in Cathedra Romana successorum
suprema auctoritas et 'potior principalitas'. Nec alia est
Ecclesia catholica, nisi quae super unum Petrum
aedificata in unum conexum corpus atque compactum
(Eph 4, 16) unitate fidei et caritatis assurgit. ...
1687 Praeterea inde quoque a Londinensi societate

fideles abhorrere summopere debent, quod conspirantes
in eam et indifferentismo favent et scandalum ingerunt.
Pie IX, Encycl. 'Quanta cura', 8 décembre 1864

1688 Etsi (autem) haud omiserimus potissimos huiusmodi
errores saepe proscribere et reprobare, tamen catholicae
Ecclesiae causa animarumque salus Nobis divinitus
commissa atque ipsius humanae societatis bonum omnino
postulant, ut iterum pastoralem vestram sollicitudinem
excitemus ad alias pravas profligandas opiniones, quae
ex eisdem erroribus veluti ex fontibus erumpunt. Quae
falsae ac perversae opiniones eo magis detestandae
sunt, quod eo potissimum spectant, ut impediatur et
amoveatur salutaris illa vis, quam catholica Ecclesia ex
divini sui auctoris institutione et mandato libere exercere
694
debet usque ad consummationem saeculi (Mt 28, 20) non

minus erga singulos homines quam erga nationes,
populos summosque eorum principes, utque de medio
tollatur mutua illa inter sacerdotium et imperium
consiliorum societas et 'concordia, quae rei cum sacrae
tum civili fausta semper exstitit ac salutaris'.
1689 Etenim probe noscitis, Venerabiles Fratres, hoc

tempore non paucos reperiri, qui civili consortio impium
absurdumque naturalismi, uti vocant, principium
applicantes audent docere, 'optimam societatis publicae
rationem civilemque progressum omnino requirere, ut
humana societas constituatur et gubernetur nullo habito
ad religionem respectu, ac si ea non exsisteret, vel
saltem nullo facto veram inter falsasque religiones
discrimine'. Atque contra sacrarum Litterarum, Ecclesiae
sanctorumque Patrum doctrinam asserere non dubitant,
'optimam esse conditionem societatis, in qua imperio non
agnoscitur officium coercendi sancitis poenis violatores
catholicae religionis, nisi quatenus pax publica postulet'.
1690 Ex qua omnino falsa socialis regiminis idea haud

timent erroneam illam fovere opinionem catholicae
Ecclesiae, animarumque saluti maxime exitialem, a rec.
mem. GREGORIO XVI praedecessore Nostro
deliramentum appellatam, nimirum 'libertatem
conscientiae et cultuum esse proprium cuiuscunque
hominis ius, quod lege proclamari et asseri debet in omni
recte constituta societate, et ius civibus inesse ad
omnimodam libertatem nulla vel ecclesiastica vel civili
auctoritate coarctandam, quo suos conceptus quoscunque
sive voce, sive typis, sive alia ratione palam publiceque
manifestare ac declarare valeant'. Dum vero id temere
affirmant, haud cogitant et considerant, quod libertatem
perditionis praedicant, et quod 'si humanis
persuasionibus semper disceptare sit liberum, nunquam
deesse poterunt, qui veritati audeant resultare et de
humanae (al. mundanae) sapientiae loquacitate
695
confidere, cum hanc nocentissimam vanitatem quantum

debeat fides et sapientia christiana vitare, ex ipsa Domini
nostri Iesu Christi institutione cognoscat'.
2890 1691 Quoniam, ubi a civili societate fuit amota

religio ac repudiata divinae revelationis doctrina et
auctoritas, vel ipsa germana iustitiae humanique iuris
notio tenebris obscuratur et amittitur, atque in verae
iustitiae legitimique iuris locum materialis substituitur vis,
inde liquet, cur nonnulli certissimis sanae rationis
principiis penitus neglectis posthabitisque audeant
conclamare, 'voluntatem populi, publica, quam dicunt,
opinione vel alia ratione manifestatam constituere
supremam legem ab omni divino humanoque iure
solutam, et in ordine politico facta consummata eo ipso,
quod consummata sunt, vim iuris habere'. Verum ecquis
non videt planeque sentit, hominum societatem religionis
ac verae iustitiae vinculis solutam nullum aliud profecto
propositum habere posse, nisi scopum comparandi
cumulandique opes nullamque aliam in suis actionibus
legem sequi, nisi indomitam animi cupiditatem
inserviendi propriis voluptatibus et commodis? ...
1692 Eapropter huiusmodi homines acerbo sane odio

insectantur religiosas familias quamvis de re christiana,
civili ac litteraria summopere meritas, et blaterant,
easdem nullam habere legitimam exsistendi rationem,
atque ita haereticorum commentis plaudunt. Nam, ut
sapientissime rec. mem. PIUS VI decessor Noster
docebat, 'regularium abolitio laedit statum publicae
professionis consiliorum evangelicorum, laedit vivendi
rationem in Ecclesia commendatam tanquam apostolicae
doctrinae consentaneam, laedit ipsos insignes
fundatores, quos super altaribus veneramur, qui nonnisi a
Deo inspirati eas constituerunt societates'.
2891 1693 Neque contenti amovere religionem a publica

societate volunt religionem ipsam a privatis etiam arcere
696
familiis. Etenim funestissimum communismi et socialismi

docentes ac profitentes errorem asserunt 'societatem
domesticam seu familiam totam suae exsistentiae
rationem a iure dumtaxat civili mutuari; proindeque ex
lege tantum civili dimanare ac pendere iura omnia
parentum in filios, cum primis vero ius institutionis
educationisque curandae'.
1694 Etenim funestissimum communismi et socialismi

docentes ac profitentes errorem asserunt 'societatem
domesticam seu familiam totam suae exsistentiae
rationem a iure dumtaxat civili mutuari; proindeque ex
lege tantum civili dimanare ac pendere iura omnia
parentum in filios, cum primis vero ius institutionis
educationisque curandae'.
2892 1695 Quibus impiis opinionibus machinationibusque

in id praecipue intendunt fallacissimi isti homines, ut
salutifera catholicae Ecclesiae doctrina ac vis a iuventutis
institutione et educatione prorsus eliminetur.
2893 1696 Alii instaurantes prava ac toties damnata

novatorum commenta insigni impudentia audent
Ecclesiae et huius Apostolicae Sedis supremam
auctoritatem a Christo Domino ei tributam civilis
auctoritatis arbitrio subicere, et omnia eiusdem Ecclesiae
et Sedis iura denegare circa ea, quae ad exteriorem
ordinem pertinent.
2894 1697 Namque ipsos minime pudet affirmare:

Ecclesiae leges non obligare in conscientia, nisi cum
promulgantur a civili potestate; acta et decreta
Romanorum Pontificum ad religionem et Ecclesiam
spectantia indigere sanctione et approbatione vel
minimum assensu potestatis civilis; constitutiones
Apostolicas, quibus damnantur clandestinae societates,
sive in eis exigatur sive non exigatur iuramentum de
secreto servando, earumque asseclae et fautores
697
anathemate mulctantur, nullam habere vim in illis orbis

regionibus, ubi eiusmodi aggregationes tolerantur a civili
gubernio. ...
2895 1698 Neque erubescunt palam publiceque profiteri

haereticorum effatum et principium, ex quo tot perversae
oriuntur sententiae atque errores. Dictitant enim
'Ecclesiasticam potestatem non esse iure divino
distinctam et independentem a potestate civili, neque
eiusmodi distinctionem et independentiam servari posse,
quin ab Ecclesia invadantur et usurpentur essentialia iura
potestatis civilis'. Atque silentio praeterire non possumus
eorum audaciam, qui ... contendunt 'illis Apostolicae
Sedis iudiciis et decretis, quorum obiectum ad bonum
generale Ecclesiae eiusdemque iura ac disciplinam
spectare declaratur, dummodo fidei morumque dogmata
non attingat, posse assensum et oboedientiam detrectari
absque peccato et absque ulla catholicae professionis
iactura.
2896 1699 Itaque omnes et singulas pravas opiniones ac

doctrinas singillatim hisce litteris commemoratas
auctoritate Nostra Apostolica reprobamus, proscribimus
atque damnamus, easque ab omnibus catholicae
Ecclesiae filiis veluti reprobatas, proscriptas atque
damnatas omnino habere volumus et mandamus.
Pie IX, Syllabus Pii IX, seu Collectio errorum in diversis

Actis Pii IX proscriptorum, editus 8 décembre 1864
I. Pantheismus, naturalismus et rationalismus absolutus
2901 1701 1. Nullum supremum, sapientissimum,
providentissimumque Numen divinum exsistit, ab hac
rerum universitate distinctum, et Deus idem est ac rerum
natura et idcirco immutationibus obnoxius, Deusque
reapse fit in homine et mundo, atque omnia Deus sunt et
ipsissimam Dei habent substantiam; ac una eademque
res est Deus cum mundo et proinde spiritus cum materia,
698
necessitas cum libertate, verum cum falso, bonum cum

malo et iustum cum iniusto (26').
2902 1702 2. Neganda est omnis Dei actio in homines et

mundum (26').
2903 1703 3. Humana ratio, nullo prorsus Dei respectu

habito, unicus est veri et falsi, boni et mali arbiter, sibi
ipsi est lex et naturalibus suis viribus ad hominum ac
populorum bonum curandum sufficit (26').
2904 1704 4. Omnes religionis veritates ex nativa

humanae rationis vi derivant; hinc ratio est princeps
norma, qua homo cognitionem omnium cuiuscunque
generis veritatum assequi possit ac debeat (1' 17' 26').
2905 1705 5. Divina revelatio est imperfecta et idcirco

subjecta continuo et indefinito progressui, qui humanae
rationis progressui respondeat.
2906 1706 6. Christi fides humanae refragatur rationi;

divinaque revelatio non solum nihil prodest, verum etiam
nocet hominis perfectioni (1' 26').
2907 1707 7. Prophetiae et miracula in sacris Litteris

exposita et narrata sunt poetarum commenta, et
christianae fidei mysteria philosophicarum
investigationum summa; et utriusque Testamenti libris
mythica continentur inventa; ipseque Jesus Christus est
mythica fictio (1' 26').
II. Rationalismus moderatus

2908 1708 8. Cum ratio humana ipsi religioni
aequiparetur, idcirco theologicae disciplinae perinde ac
philosophicae tractandae sunt (13').
699
2909 1709 9. Omnia indiscriminatim dogmata religionis

christianae sunt obiectum naturalis scientiae seu
philosophiae; et humana ratio historice tantum exculta
potest ex suis naturalibus viribus et principiis ad veram
de omnibus etiam reconditioribus dogmatibus scientiam
pervenire, modo haec dogmata ipsi rationi tamquam
obiectum proposita fuerint (27' 30' (vd. DS 2878)).
2910 17010 10. Cum aliud sit philosophus, aliud

philosophia, ille ius et officium habet se submittendi
auctoritati, quam veram ipse probaverit; at philosophia
neque potest neque debet ulli sese submittere auctoritati
(27' 30' (vd. DS 2856s)).
2911 1711 11. Ecclesia non solum non debet in

philosophiam umquam animadvertere, verum etiam debet
ipsius philosophiae tolerare errores eique relinquere, ut
ipsa se corrigat (27' (vd. DS 2860)).
2912 1712 12. Apostolicae Sedis Romanarumque

Congregationum decreta liberum scientiae progressum
impediunt (30' (vd. DS 2875)).
2913 1713 13. Methodus et principia, quibus antiqui

Doctores scholastici Theologiam excoluerunt, temporum
nostrorum necessitatibus scientiarumque progressui
minime congruunt (v. D.1680).
2914 1714 14. Philosophia tractanda est nulla

supernaturalis revelationis habita ratione (30').
NB. Cum rationalismi systemate cohaerent quoad

maximam partem errores Antonii Guenther, qui
damnantur in 19' et 21'.
III. Indifferentismus, latitudinarismus

700
2915 1715 15. Liberum cuique homini est eam amplecti ac

profiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus
veram putaverit (8' 26').
2916 1716 16. Homines in cuiusvis religionis cultu viam

aeternae salutis reperire aeternamque salutem assequi
possunt (1' 3' 17').
2917 1717 17. Saltem bene sperandum est de aeterna

illorum omnium salute, qui in vera Christi Ecclesia
nequaquam versantur (13' 28' (vd. DS 2805s 2865ss)).
2918 1718 18. Protestantismus non aliud est quam diversa

verae eiusdem christianae religionis forma, in qua aeque
ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est (5').
...reprobantur in 1' 4' 5' 13' 28'.
V. Errores de Ecclesia eiusque iuribus

2919 1719 19. Ecclesia non est vera perfectaque societas
plane libera, nec pollet suis propriis et constantibus
iuribus sibi a divino suo fundatore collatis sed civilis
potestatis est definire, quae sint Ecclesiae iura ac limites,
intra quos eadem iura exercere queat (13' 23' 26').
2920 1720 20. Ecclesiastica potestas suam auctoritatem

exercere non debet absque civilis gubernii venia et
assensu (25').
2921 1721 21. Ecclesia non habet potestatem dogmatice

definiendi, religionem catholicae Ecclesiae esse unice
veram religionem (8').
2922 1722 22. Obligatio, qua catholici magistri et

scriptores omnino adstringuntur, coarctatur in iis tantum,
quae ab infallibili Ecclesiae iudicio veluti fidei dogmata
ab omnibus credenda proponuntur (30' (vd. DS 2879)).
701
2923 1723 23. Romani Pontifices et Concilia oecumenica a

limitibus suae potestatis recesserunt, iura principum
usurparunt atque etiam in rebus fidei et morum
definiendis errarunt (8').
2924 1724 24. Ecclesia vis inferendae potestatem non

habet neque potestatem ullam temporalem directam vel
indirectam (9').
2925 1725 25. Praeter potestatem episcopatui

inhaerentem, alia est attributa temporalis potestas a
civili imperio vel expresse vel tacite concessa, revocanda
propterea, cum libuerit, a civili imperio (9').
2926 1726 26. Ecclesia non habet nativum ac legitimum

ius acquirendi ac possidendi (18' 29').
2927 1727 27. Sacri Ecclesiae ministri Romanusque

Pontifex ab omni rerum temporalum cura ac dominio sunt
omnino excludendi (26').
2928 1728 28. Episcopis, sine gubernii venia, fas non est
vel ipsas apostolicas Litteras promulgare (18').
2929 1729 29. Gratiae a Romano Pontifice concessae

existimari debent tamquam irritae, nisi per gubernium
fuerint imploratae (18').
2930 1730 30. Ecclesiae et personarum ecclesiasticarum

immunitas a iure civili ortum habuit (8').
2931 1731 31. Ecclesiasticum forum pro temporalibus

clericorum causis sive civilibus sive criminalibus omnino
de medio tollendum est, etiam in consulta et reclamante
Apostolica Sede (12' 18').
2932 1732 32. Absque ulla naturalis iuris et aequitatis

violatione potest abrogari personalis immunitas, qua
702
clerici ab onere subeundae exercendaeque militiae

eximuntur; hanc vero abrogationem postulat civilis
progressus maxime in societate ad formam liberioris
regiminis constituta (32').
2933 1733 33. Non pertinet unice ad ecclesiasticam

iurisdictionis potestatem proprio ac nativo iure dirigere
theologicarum rerum doctrinam (30').
2934 1734 34. Doctrina comparantium Romanum

Pontificem principi libero et agenti in universa Ecclesia
doctrina est, quae medio aevo praevaluit (9').
2935 1735 35. Nihil vetat, alicuius Concilii generalis

sententia aut universorum populorum facto summum
Pontificatum ab Romano episcopo atque Urbe ad alium
episcopum aliamque civitatem transferri (9').
2936 1736 36. Nationalis concilii definitio nullam aliam

admittit disputationem, civilisque administratio rem ad
hosce terminos exigere potest (9').
2937 1737 37. Institui possunt nationales ecclesiae ab

auctoritate Romani Pontificis subductae planeque divisae
(23' 24').
2938 1738 38. Divisioni Ecclesiae in orientalern atque

occidentalem nimia Romanorum Pontificum arbitria
contulerunt (9').

VI. Errores de societate civili tum in se tum in suis ad
Ecclesiam relationibus spectata
703
2939 1739 39. Reipublicae status, utpote omnium iurium

origo et fons, iure quodam pollet nullis circumscripto
limitibus (26').
2940 1740 40. Catholicae Ecclesiae doctrina humanae

societatis bono et commodis adversatur (1' (vd. DS 2775)
4').
2941 1741 41. Civili potestati vel ab infideli imperante

exercitae competit potestas indirecta negativa in sacra;
eidem proinde competit nedum ius quod vocant
'exsequatur', sed etiam ius 'appellationis', quam
nuncupant, 'ab abusu' (9').
2942 1742 42. In conflictu legum utriusque potestatis ius

civile praevalet (9').
2943 1743 43. Laica potestas auctoritatem habet

rescindendi, declarandi ac faciendi irritas solemnes
conventiones (vulgo 'Concordata') super usu iurium ad
ecclesiasticam immunitatem pertinentium cum Sede
Apostolica initas sine huius consensu, immo et ea
reclamante (7' 23').
2944 1744 44. Civilis auctoritas potest se immiscere

rebus, quae ad religionem, mores et regimen spirituale
pertinent. Hinc potest de instructionibus iudicare, quas
Ecclesiae pastores ad conscientiarum normam pro suo
munere edunt, quin etiam potest de divinorum
sacramentorum administratione et dispositionibus ad ea
suscipienda necessariis decernere (7' 26 ).
2945 1745 45. Totum scholarum publicarum regimen, in

quibus iuventus christianae alicuius reipublicae
instituitur, episcopalibus dumtaxat seminariis aliqua
ratione exceptis, potest ac debet attribui auctoritati civili,
et ita quidem attribui, ut nullum alii cuicumque auctoritati
recognoscatur ius immiscendi se in disciplina scholarum,
704
in regimine studiorum, in graduum collatione, in delectu

aut approbatione magistrorum (7' 10').
2946 1746 46. Immo in ipsis clericorum seminariis

methodus studiorum adhibenda civili auctoritati subicitur
(18').
2947 1747 47. Postulat optima civilis societatis ratio, ut

populares scholae, quae patent omnibus cuiusque e
populo classis pueris, ac publica universim instituta, quae
litteris severioribusque disciplinis tradendis et educationi
iuventutis curandae sunt destinata, eximantur ab omni
Ecclesiae auctoritate, moderatrice vi et ingerentia,
plenoque civilis ac politicae auctoritatis arbitrio
subiciantur ad imperantium placita et ad communium
aetatis opinionum amussim (31').
2948 1748 48 Catholicis viris probari potest ea iuventutis

instituendae ratio, quae sit a catholica fide et ab
Ecclesiae potestate seiuncta, quaeque rerum dumtaxat
naturalium scientiam ac terrenae socialis vitae fines
tantummodo vel saltem primario spectet (31').
2949 1749 49. Civilis auctoritas potest impedire, quominus

sacrorum antistites et fideles populi cum Romano
Pontifice libere ac mutuo communicent (26').
2950 1750 50. Laica auctoritas habet per se ius

praesentandi episcopos et potest ab illis exigere, ut
ineant dioecesium procurationem, antequam ipsi
canonicam a Sancta Sede institutionem et Apostolicas
Litteras accipiant (18').
2951 1751 51. Immo laicum gubernium habet ius

deponendi ab exercitio pastoralis ministerii episcopos,
neque tenetur oboedire Romano Pontifici in iis, quae
episcopatum et episcoporum respiciunt institutionem (8'
12').
705
2952 1752 52. Gubernium potest suo iure immutare

aetatem ab Ecclesia praescriptam pro religiosa tam
mulierum quam virorum professione omnibusque
religiosis familiis indicere, ut neminem sine suo permissu
ad solemnia vota nuncupanda admittant (18').
2953 1753 53 Abrogandae sunt leges, quae ad

religiosarum familiarum statum tutandum earumque iura
et officia pertinent; immo potest civile gubernium iis
omnibus auxilium praestare, qui a suscepto religiosae
vitae instituto deficere ac solemnia vota frangere velint;
pariterque potest religiosas easdem familias perinde ac
collegiatas ecclesias et beneficia simplicia etiam iuris
patronatus penitus exstinguere, illorumque bona et
reditus civilis potestatis administrationi et arbitrio
subicere et vindicare (12' 14' 15').
2954 1754 54. Reges et principes non solum ab Ecclesiae

iurisdictione eximuntur, verum etiam in quaestionibus
iurisdictionis dirimendis superiores sunt Ecclesia (8').
2955 1755 55. Ecclesia a statu statusque ab Ecclesia

seiungendus est (12').
VII. Errores de ethica naturali et christiana

2956 1756 56. Morum leges divina haud egent sanctione,
minimeque opus est, ut humanae leges ad naturae ius
conformentur aut obligandi vim a Deo accipiant (26').
2957 1757 57. Philosophicarum rerum morumque scientia,

item civiles leges possunt et debent a divina et
ecclesiastica auctoritate declinare (26').
2958 1758 58. Aliae vires non sunt agnoscendae nisi illae,
quae in materia positae sunt, et omnis morum disciplina
706
honestasque collocari debet in cumulandis et augendis

quovis modo divitiis ac in voluptatibus explendis (26' 28').
2959 1759 59. Ius in materiali facto consistit, et omnia

hominum officia sunt nomen inane, et omnia humana
facta iuris vim habent (26').
2960 1760 60. Auctoritas nihil aliud est, nisi numeri et

materialium virium summa (26').
2961 1761 61. Fortunata facti iniustitia nullum iuris

sanctitati detrimentum affert (24').
2962 1762 62. Proclamandum est et observandum

principium, quod vocant de non-interventu (22').
2963 1763 63. Legitimis principibus oboedientiam

detractare, immo et rebellare licet (1' 2' 5' 20').
2964 1764 64. Tum cuiusque sanctissimi iuramenti violatio,

tum quaelibet scelesta flagitiosaque actio sempiternae
legi repugnans non solum haud est improbanda, verum
etiam omnino licita summisque laudibus efferenda,
quando id pro patriae amore agatur (4').
VIII. Errores de matrimonio christiano

2965 1765 65. Nulla ratione ferri potest, Christum
evexisse matrimonium ad dignitatem sacramenti (9').
2966 1766 66. Matrimonii sacramentum non est nisi quid

contractui accessorium ab eoque separabile, ipsumque
sacramentum in una tantum nuptiali benedictione situm
est (9').
2967 1767 67. Iure naturae matrimonii vinculum non est

indissolubile, et in variis casibus divortium proprie dictum
auctoritate civili sanciri potest (9' 12').
707
2968 1768 68. Ecclesia non habet potestatem

impedimenta matrimonium dirimentia inducendi, sed ea
potestas civili auctoritati competit, a qua impedimenta
exsistentia tollenda sunt (8').
2969 1769 69. Ecclesia sequioribus saeculis dirimentia

impedimenta inducere coepit, non iure proprio, sed illo
iure usa, quod a civili potestate mutuata erat (9').
2970 1770 70. Tridentini canones, qui anathematis

censuram illis inferunt, qui facultatem impedimenta
dirimentia inducendi Ecclesiae negare audeant (DS
1803s), vel non sunt dogmatici vel de hac mutuata
potestate intelligendi sunt (9').
2971 1771 71. Tridentini forma (vd. DS 1813ss) sub

infirmitatis poena non obligat, ubi lex civi1is aliam
formam praestituat et velit hac nova forma interveniente
matrimonium valere (9').
2972 1772 72. Bonifatius VIII votum castitatis in

ordinatione emissum nuptias nullas reddere primus
asseruit (9').
2973 1773 73. Vi contractus mere civilis potest inter

Christianos constare veri nominis matrimonium,
falsumque est, aut contractum matrimonii inter
Christianos semper esse sacramentum, aut nullum esse
contractum, si sacramentum excludatur (9' 11' 12' 23).
2974 1774 74. Causae matrimoniales et sponsalia suapte

natura ad forum civile pertinent (9' 12').
N. B. Huc facere possunt duo alii errores de clericorum

caelibatu abolendo et de statu matrimonii statui
virginitatis anteferendo. (Contra hos vd.) 1' et 8'.
708
IX. Errores de civili Romani Pontificis principatu

2975 1775 75. De temporalis regni cum spirituali
compatibilitate disputant inter se christianae et
catholicae Ecclesiae filii (9').
2976 1776 76. Abrogatio civilis imperii, quo Apostolica

Sedes potitur, ad Ecclesiae libertatem felicitatemque vel
maxime conduceret (4' 6').
NB. (Effata hac de re vd. etiam in) 4' 6' 20' 22' 24' 26'.
X. Errores, qui ad liberalismum hodiernum referuntur

2977 1777 77. Aetate hac nostra non amplius expedit,
religionem catholicam haberi tamquam unicam status
religionem, ceteris quibuscumque cultibus exclusis (16').
2978 1778 78. Hinc laudabiliter in quibusdam catholici

nominis regionibus lege cautum est, ut hominibus illuc
immigrantibus liceat publicum proprii cuiusque cultus
exercitium habere (12').
2979 1779 79. Enimvero falsum est, civilem cuiusque

cultus libertatem, itemque plenam potestatem omnibus
attributam quaslibet opiniones cogitationesque palam
publiceque manifestandi conducere ad populorum mores
animosque facilius corrumpendos ac indifferentismi
pestem propagandam (18').
2980 1780 80. Romanus Pontifex potest ac debet cum

progressu, cum liberalismo et cum recenti civilitate sese
reconciliare et componere (24').
Instructio S. Paenitentiariae, 15 juin 1866; De matrimonio

civili
709
2990 (2) S. Paenitentiaria superfluum putat in memoriam

cuiusque revocare, quod est ss. religionis nostrae
notissimum dogma, nimirum matrimonium unum esse ex
septem sacramentis a Christo Dno. institutis, proindeque
ad Ecclesiam ipsam, cui idem Christus divinorum suorum
mysteriorum dispensationem commisit, illius directionem
unice pertinere, tum etiam superfluum putat in cuiusque
memoriam revocare formam a s. Tridentina Synodo
praescriptam (Sess. XXIV, De reform. matr., c. 1: DS
1813ss), sine cuius observantia in locis, ubi illa
promulgata fuit, valide contrahi matrimonium nequaquam
posset.
2991 (3) Sed ex hisce aliisque axiomatibus et catholicis

doctrinis debent animarum pastores practicas
instructiones conficere, quibus etiam fidelibus id
persuadeant, quod (Pius IX) in Consistorio secreto 27.
Sept. l852 proclamabat: 'Inter fideles matrimonium dari
non posse quin uno eodemque tempore sit sacramentum;
atque idcirco quamlibet aliam inter christianos viri et
mulieris praeter sacramentum coniunctionem, etiam
civilis legis vi factam, nihil aliud esse nisi turpem atque
exitialem concubinatum'.
2992 (4) Atque hinc facile deducere poterunt, civilem

actum coram Deo eiusque Ecclesia, nedum ut
sacramentum, verum nec ut contractum haberi ullo modo
posse; et quemadmodum civilis potestas ligandi
quemquam fidelium in matrimonio incapax est, ita et
solvendi incapacern esse, ideoque ... sententiam omnem
de separatione coniugum legitimo matrimonio coram
Ecclesia coniunctorum a laica potestate latam, nullius
valoris esse; et coniugem, qui eiusmodi sententia abutens
alii se personae coniungere auderet, fore verum
adulterum: quemadmodum esset verus concubinarius, qui
vi tantum civilis actus in matrimonio persistere
praesumeret; atque utrumque absolutione indignum esse,
710
donec haud resipiscat ac praescriptionibus Ecclesiae se

subiiciens ad paenitentiam convertatur.
2993 (5) (Conceditur tamen ad poenas vitandas, ob prolis

bonum et ad polygamiae periculum avertendum, ut)
fideles, postquam matrimonium legitime contraxerint
coram Ecclesia, se sistant actum lege decretum
exsecuturi, ea tamen intentione: sistendo se Gubernii
Officiali nil aliud faciant quam ut civilem caeremoniam
exsequantur.
Pie IX, Litt. Ap. 'Jam vos omnes' ad omnes Protestantes

aliosque Acatholicos, 13 septembre 1868
2997 Nemo inficiari ac dubitare potest, ipsum Christum
Jesum, ut humanis omnibus generationibus redemptionis
suae fructus applicaret, suam hic in terris supra Petrum
unicam aedificasse Ecclesiam, id est unam, sanctam,
catholicam, apostolicam, eique necessariam omnem
contulisse potestatem, ut integrum inviolatumque
custodiretur fidei depositum ac eadem fides omnibus
populis, gentibus, nationibus traderetur, ut per baptisma
omnes in mysticum suum Corpus cooptarentur homines, ...
utque eadem Ecclesia, quae mysticum suum constituit
Corpus, in sua propria natura semper stabilis et immota
usque ad consummationem saeculorum permaneret...
2998 Nunc vero qui accurate consideret ac meditetur

condicionem, in qua versantur variae et inter se
discrepantes religiosae societates seiunctae a catholica
Ecclesia, ... vel facile sibi persuadere debebit, neque
aliam peculiarem ex eisdem societatibus neque omnes
simul coniunctas ullo modo constituere et esse illam unam
et catholicam Ecclesiam, quam Christus Dominus
aedificavit, constituit et esse voluit, neque membrum aut
partem eiusdem Ecclesiae ullo modo dici posse,
quandoquidem sunt a catholica unitate visibiliter divisae.
Cum enim eiusmodo societates careant viva illa et a Deo
711
constituta auctoritate, quae homines res fidei morumque

disciplinam praesertim docet eosque dirigit ac moderatur
in iis omnibus, quae ad aeternam salutem pertinent, tum
societates ipsae in suis doctrinis continenter variarunt, et
haec mobilitas ac instabilitas apud easdem societates
numquam cessat. Quisque vel facile intelligit... id vel
maxime adversari Ecclesiae a Christo Domino institutae...
2999 Quamobrem ii omnes, qui Ecclesiae catholicae

unitatem et veritatem non tenent, occasionem
amplectantur huius Concilii, quo Ecclesia catholica, cui
eorum Maiores adscripti erant, novum intimae unitatis et
inexpugnabilis vitalis sui roboris exhibet argumentum, ac
indigentiis eorum cordis respondentes ab eo statu se
eripere studeant, in quo de sua propria salute securi esse
non possunt.
Concile Vatican I (XXeme oecuménique), Session III, 24

avril
1870, Constitution "Dei Filius"
3000 1781 ... Nunc autem, sedentibus Nobiscum et
judicantibus universi orbis episcopis, in hanc
oecumenicam Synodum auctoritate Nostra in Spiritu
Sancto congregatis, innixi Dei Verbo scripto et tradito,
prout ab Ecclesia catholica sancte custoditum et genuine
expositum accepimus, ex hac Petri cathedra in conspectu
omnium salutarem Christi doctrinam profiteri et declarare
constituimus, adversis erroribus potestate Nobis a Deo
tradita proscriptis atque damnatis.
Cap. 1. De Deo rerum omnium creatore

3001 1782 Sancta catholica apostolica Romana ecclesia
credit et confitetur, unum esse Deum verum et vivum,
creatorem ac Dominum caeli et terrae, omnipotentem,
aeternum, immensum, incomprehensibilem, intellectu ac
voluntate omnique perfectione infinitum; qui cum sit una
712
singularis, simplex omnino et incommutabilis substantia

spiritualis, praedicandus est re et essentia a mundo
distinctus, in se et ex se beatissimus, et super omnia,
quae praeter ipsum sunt et concipi possunt, ineffabiliter
excelsus (can. 1-4).
3002 1783 Hic solus verus Deus bonitate sua et

"omnipotenti virtute" non ad augendam suam
beatitudinem nec ad acquirendam, sed ad
manifestandam perfectionem suam per bona, quae
creaturis impertitur, liberrimo consilio "simul ab initio
temporis utramque de nihilo condidit creaturam,
spiritualem et corporalem, angelicam videlicet et
mundanam, ac deinde humanam quasi communem ex
spiritu et corpore constitutam (Conc. Lateran. IV: cf D.800;
infra can. 2 et 5).
3003 1784 Universa vero, quae condidit, Deus providentia

sua tuetur atque gubernat, 'attingens a fine usque ad
finem fortiter et disponens omnia suaviter' (cf. Sap 8,
1).'Omnia enim nuda et aperta sunt oculis eius' (Hebr 4,
13), ea etiam, quae libera creaturarum actione futura
sunt.
Cap. 2. De revelatione
3004 1785 Eadem sancta mater Ecclesia tenet et docet,
Deum, rerum omnium principium et finem, naturali
humanae rationis lumine e rebus creatis certo cognosci
posse; 'invisibilia enim ipsius, a creatura mundi, per ea
quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur' (Rom 1, 20):
attamen placuisse eius sapientiae et bonitati, alia eaque
supernaturali via se ipsum ac aeterna voluntatis suae
decreta humano generi revelare, dicente Apostolo:
'Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus
in Prophetis novissime diebus istis locutus est nobis in
Filio' (Hebr 1, 1 s; can. 1).
713
3005 1786 Huic divinae revelationi tribuendum quidem

est, ut ea, quae in rebus divinis humanae rationi per se
impervia non sunt, in praesenti quoque generis humani
condicione ab omnibus expedite, firma certitudine et
nullo admixto errore cognosci possint. Non hac tamen de
causa revelatio absolute necessaria dicenda est, sed quia
Deus ex infinita bonitate sua ordinavit hominem ad finem
supernaturalem, ad participanda scilicet bona divina,
quae humanae mentis intelligentiam omnino superant;
siquidem 'oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor
hominis ascendit, quae praeparavit Deus iis, qui diligunt
illum' (l Cor 2, 9; can. 2 et 3).
3006 1787 Haec porro supernaturalis revelatio, secundum

universalis Ecclesiae fidem a sancta Tridentina Synodo
declaratam continetur "in libris scriptis et sine scripto
traditionibus, quae ipsius Christi ore ab Apostolis
acceptae, aut (ab) ipsis Apostolis Spiritu Sancto dictante
quasi per manus traditae, ad nos usque pervenerunt" (cf
D.783). Qui quidem veteris et Novi testamenti libri integri
cum omnibus suis partibus, prout in ejusdem Concilii
decreto recensentur, et in veteri Vulgata latina editione
habentur, pro sacris et canonicis suscipiendi sunt. Eos
vero Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo,
quod sola humana industria concinnati, sua deinde
auctoritate sint approbati; nec ideo dumtaxta, quod
revelationem sine errore contineant; sed propterea, quod
Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent
auctorem, atque uti tales ipsi Ecclesiae traditi sunt
(can.4).
3007 1788 Quoniam vero, quae sancta Tridentina Synodus

de interpretatione divinae Scripturae ad coercenda
petulantia ingenia salubriter decrevit, a quibusdam
hominibus prave exponuntur, Nos idem decretum
renovantes hanc illius mentem esse declaramus, ut in
rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae
christianae pertinentium is pro vero sensu sacrae
714
Scripturae habendus sit, quem tenuit ac tenet sancta

mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et
interpretatione Scripturarum sanctarum; atque ideo
nemini licere contra hunc sensum aut etiam contra
interpretari.
Cap. 3. De fide
3008 1789 Cum homo a Deo tanquam creatore et Domino
suo totus dependeat et ratio creata increatae Veritati
penitus subiecta sit, plenum revelanti Deo intellectus et
voluntatis obsequium fide praestare tenemur (can. 1).
Hanc vero fidem, quae ,humanae salutis initium est' (cf.
D.801), Ecclesia catholica profitetur, virtutem esse
supernaturalem, qua, Dei aspirante et adiuvante gratia,
ab eo revelata vera esse credimus, non propter
intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine
perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei
revelantis, qui nec falli nec fallere potest (can.2). " Est
enim fides, testante Apostolo, sperandarum substantia
rerum, argumentum non apparentium " (Heb 11,l).
3009 1790 Ut nihilominus fidei nostrae obsequium rationi

consentaneum (cf. Rom 12,1) esset, voluit Deus cum
internis Spiritus Sancti auxiliis externa iungi revelationis
suae argumenta, facta scilicet divina, atque imprimis
miracula et prophetias, quae cum Dei omnipotentiam et
infinitam scientiam luculenter commonstrent, divinae
revelationis signa sunt certissima et omnium
intelligentiae accommodata (can.3et4). Quare tum
Moyses et Prophetae, tum ipse maxime Christus Dominus
multa et manifestissima miracula et prophetias ediderunt;
et de Apostolis legimus: " Illi autem profecti
praedicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem
confirmlante sequentibus signis " (Mc 16,20). Et rursum
scriptum est: " Habemus firmiorem propheticum
715
sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucernae

lucenti in caliginoso loco " (2 Petr l, l9).
3010 1791 Licet autem fidei assensus nequaquam sit

motus animi caecus: nemo tamen " evangelicae
praedicationi consentire " potest, sicut oportet ad salutem
consequendam, " absque illuminatione et inspiratione
Spiritus Sancti, qui dat omnibus suavitatem in
consentiendo et credendo veritati " (Conc. Araus., v. D.
178 sqq). Quare fides ipsa in se, etiamsi per caritatem
non operatur, (cf.Gal 5,6), donum Dei est, et actus eius est
opus ad salutem pertinens, quo homo liberam praestat
ipsi Deo oboedientiam gratiae eius, cui resistere posset,
consentiendo et cooperando (cf. D. 797 sq; can. 5).
3011 1792 Porro fide divina et catholica ea omnia

credenda sunt, quae in verbo Dei scripto vel tradito
continentur et ab Ecclesia sive solemni judicio sive
ordinario et universali magisterio tamquam divinitus
revelata credenda proponuntur.
3012 1793 Quoniam vero " sine fide . . . impossibile est

placere Deo " (Hebr 11,6) et ad filiorum eius consortium
pervenire, ideo nemini unquam sine illa contigit
iustificatio, nec ullus, nisi in ea " perseveraverit usque in
finem " (Mt 10,22; 24,13), vitam aeternam assequetur. Ut
autem officio veram fidem amplectendi in eaque
constanter perseverandi satisfacere possemus, Deus per
Filium suum unigenitum Ecclesiam instituit, suaeque
institutionis manifestis notis instruxit, ut ea tanquam
custos et magistra verbi revelati ab omnibus posset
agnosci.
3013 1794 Ad solam enim catholicam Ecclesiam ea

pertinent omnia, quae ad evidentem fidei christianae
credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt
disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam
nempe admirabilem propagationem, eximiam
716
sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis

foecunditatem, ob catholicam unitatem invictamque
stabilitatem magnum quoddam et perpetuum est motivum
credibilitatis et divinae suae legationis testimonium
irrefragabile.
3014 1794 Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in

nationes (cf. Is 11, 12) et ad se invitet, qui nondum
crediderunt, et filios suos certiores faciat, firmissimo niti
fundamento fidem, quam profitentur. Cui quidem
testimonio efficax subsidium accedit ex superna virtute.
Etenim benignissimus Dominus et errantes gratia sua
excitat atque adiuvat, ut 'ad agnitionem veritatis venire' (I
Tim 2, 4) possint, et eos, quos 'de tenebris transtulit in
admirabile lumen suum' (cf. 1 Petr 2, 9), in hoc eodem
lumine ut perseverent, gratia sua confirmat, non
deserens, nisi deseratur (Cf. DS 1537). Quocirca minime
par est condicio eorum, qui per caeleste fidei donum
catholicae veritati adhaeserunt, atque eorum, qui ducti
opinionibus humanis falsam religionem sectantur; illi
enim, qui fidem sub Ecclesiae magisterio susceperunt,
nullam umquam habere possunt iustam causam mutandi
aut in dubium fidem eandem revocandi (can. 6). Quae
cum ita sint, 'gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos
fecit in partem sortis sanctorum in lumine' (Col 1, 12),
tantam ne negligamus salutem, sed 'aspicientes in
auctorem fidei et consummatorem Jesum' (Hebr 12, 2)
'teneamus spei nostrae confessionem indeclinabilem'
(Hebr 10, 23).
Cap.4 " de fide et ratione "

3015 1795 Hoc quoque perpetuus Ecclesiae catholicae
consensus tenuit et tenet duplicem esse ordinem
cognitionis non solum principio, sed obiecto etiam
distinctum: principio quidem, quia in altero naturali
ratione, in altero fide divina cognoscimus; obiecto autem,
quia praeter ea, ad quae naturalis ratio pertingere
717
potest, credenda nobis proponuntur mysteria in Deo

abscondita, quae, nisi revelata divinitus, innotescere non
possunt (can. 1). Quocirca Apostolus, qui a gentibus
Deum " per ea, quae facta sunt " (Rom 1, 20), cognitum
esse testatur, disserens tamen de gratia et veritate, quae
" per Jesum Christum facta est " (cf. Jo 1, 17), pronuntiat: "
Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita
est, quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam
nostram, quam nemo principum huius saeculi cognovit . .
., nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum: Spiritus
enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei " (I Cor 2.
7,8,10). Et ipse Unigenitus confitetur Patri, quia abscondit
haec a sapientibus et prudentibus, et revelavit ea
parvulis (cf Mt 11, 25).
3016 1796 Ac ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo pie

et sobrie quaerit, aliquam Deo dante mysteriorum
intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur tum ex
eorum, quae naturaliter cognoscit, analogia, tum e
mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine hominis
ultimo; numquam tamen idonea redditur ad ea
perspicienda instar veritatum, quae proprium ipsius
obiectum constituunt, Divina enim mysteria suapte natura
intellectum creatum sic excedunt, ut etiam revelatione
tradita et fide suscepta ipsius tamen fidei velamine
contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant,
quamdiu in hac mortali vita " peregrinamur a Domino: per
fidem enim ambulamus et non per speciem " (2 Cor 5, 6s).
".
3017 1797 Verum etsi fides sit supra rationem, nulla

tamen umquam inter fidem et rationem vera dissensio
esse potest: cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem
infundit, animo humano rationis lumen indiderit, Deus
autem negare se ipsum non possit, nec verum vero
umquam contradicere. Inanis autem huius contradictionis
species inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad
mentem Ecclesiae intellecta et exposita non fuerint vel
718
opinionum commenta pro rationis effatis habeantur.

'Omnem' igitur 'assertionem veritati illuminatae fidei
contrariam omnino falsam esse definimus' (Cc. Lateran. V:
DS 1441).
3018 1798 Porro Ecclesia, quae una cum apostolico

munere docendi mandatum accepit fidei depositum
custodiendi, jus etiam et officium divinitus habet falsi
nominis scientiam (1 Tim 6.20) proscribendi, ne quis
decipiatur per philosophiam et inanem fallaciam (cf Col
2.8; can.2). Quapropter omnes Christiani fideles
hujusmodi opiniones, quae fidei doctrinae contrariae esse
cognoscuntur, maxime si ab Ecclesia reprobatae fuerint,
non solum prohibentur tamquam legitimas scientiae
conclusiones defendere, sed pro erroribus potius, qui
fallacem veritatis speciem prae se ferant, habere
tenentur omnino.
3019 1799 Neque solum fides et ratio inter se dissidere

numquam possunt, sed opem quoque sibi mutuam ferunt,
cum recta ratio fidei fundamenta demonstret eiusque
lumine illustrata rerum divinarum scientiam excolat, fides
vero rationem ab erroribus liberet ac tueatur eamque
multiplici cognitione instruat. Quapropter tantum abest,
ut Ecclesia humanarum artium et disciplinarum culturae
obsistat, ut hanc multis modis iuvet atque promoveat. Non
enim commoda ab iis ad hominum vitam dimanantia aut
ignorat aut despicit; fatetur immo, eas, quemadmodum a
'Deo scientiarum Domino' (cf I Reg 2, 3) profectae sunt,
ita, si rite pertractentur, ad Deum iuvante eius gratia
perducere. Nec sane ipsa vetat, ne huiusmodi disciplinae
in suo quaeque ambitu propriis utantur principiis et
propria methodo; sed iustam hanc libertatem agnoscens,
id sedulo cavet, ne divinae doctrinae repugnando errores
in se suscipiant, aut fines proprios transgressae ea, quae
sunt fidei, occupent et perturbent.
719
3020 1800 Neque enim fidei doctrina, quam Deus

revelavit, velut philosophicum inventum proposita est
humanis ingeniis perficienda, sed tamquam divinum
depositum Christi Sponsae tradita, fideliter custodienda
et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque
dogmatum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel
declaravit sancta mater Ecclesia, nec umquam ab eo
sensu altioris intelligentiae specie et nomine recedendum
(can.3). " Crescat igitur... et multum vehementerque
proficiat, tam singulorum quam omnium, tam unius
hominis quam totius Ecclesiae, aetatum ac saeculorum
gradibus, intelligentia, scientia, sapientia: sed in suo
dumtaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem
sensu eademque sententia ".
Canones; 1. De Deo rerum omnium creatore

3021 1801 l. Si quis unum verum Deum visibilium et
invisibilium creatorem et Dominum negaverit: anathema
sit (cf. DS 3001).
3022 1802 2. Si quis praeter materiam nihil esse affirmare

non erubuerit: an. s. (cf: DS 3002).
3023 1803 3. Si quis dixerit, unam eandemque esse Dei et

rerum omnium substantiam vel essentiam: an. s. (cf. DS
3001).
3024 1804 4. Si quis dixerit, res finitas tum corporeas tum

spirituales aut saltem spirituales e divina substantia
emanasse, aut divinam essentiam sui manifestatione vel
evolutione fieri omnia, aut denique Deum esse ens
universale seu indefinitum, quod sese determinando
constituat rerum universitatem in genera, species et
individua distinctam: an. s.
3025 1805 5. Si quis non confiteatur, mundum resque

omnes, quae in eo continentur, et spirituales et
720
materiales secundum totam suam substantiam a Deo ex

nihilo esse productas, aut Deum dixerit non voluntate ab
omni necessitate libera, sed tam necessario creasse,
quam necessario amat se ipsum, aut mundum ad Dei
gloriam conditum esse negaverit: an. s.
2. De revelatione
3026 1806 1. Si quis dixerit, Deum unum et verum,
creatorem et Dominum nostrum, per ea, quae facta sunt,
naturali rationis humanae lumine certo cognosci non
posse: anathema sit (cf. DS 3004).
3027 1807 2. Si quis dixerit, fieri non posse aut non

expedire, ut per revelationem divinam homo de Deo
cultuque ei exhibendo doceatur: an. s.
3028 1808 3. Si quis dixerit, hominem ad cognitionem et

perfectionem, quae naturalem superet, divinitus evehi
non posse, sed ex se ipso ad omnis tandem veri et boni
possessionem iugi profectu pertingere posse et debere:
an. s.
3029 1809 4. Si quis sacrae Scripturae libros integros cum

omnibus suis partibus, prout illos sancta Tridentina
Synodus recensuit (DS 1501ss), pro sacris et canonicis non
susceperit aut eos divinitus inspiratos esse negaverit: an.
s.
3. De fide
3031 1810 1. Si quis dixerit, rationem humanam ita
independentem esse, ut fides ei a Deo imperari non
possit: anathema sit (cf. DS 3008).
3032 1811 2. Si quis dixerit, fidem divinam a naturali de

Deo et rebus moralibus scientia non distingui, ac
propterea ad fidem divinam non requiri, ut revelata
721
veritas propter auctoritatem Dei revelantis credatur: an.

s. (cf. DS 3008).
3033 1812 3. Si quis dixerit, revelationem divinam externis

signis credibilem fieri non posse, ideoque sola interna
cuiusque experientia aut inspiratione privata homines ad
fidem moveri debere: an. s. (cf. DS 3009).
3034 1813 4. Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse,

proindeque omnes de iis narrationes, etiam in sacra
Scriptura contentas, inter fabulas vel mythos ablegandas
esse; aut miracula certo cognosci numquam posse nec iis
divinam religionis christianae originem rite probari : an.
s. (cf. DS 3009).
3035 1814 5. Si quis dixerit, assensum fidei christianae

non esse liberum sed argumentis humanae rationis
necessario produci; aut ad solam fidem vivam, quae per
caritatem operatur (Gal 5, 6), gratiam Dei necessariam
esse: an. s. (cf. DS 3010).
3036 1815 6. Si quis dixerit, parem esse condicionem

fidelium atque eorum, qui ad fidem unice veram nondum
pervenerunt, ita ut catholici iustam causam habere
possint fidem, quam sub Ecclesiae magisterio iam
susceperunt, assensu suspenso in dubium vocandi, donec
demonstrationem scientificam credibilitatis et veritatis
fidei suae absolverint an. s. (cf. DS 3014).
4. Fides et ratio
3041 1816 1. Si quis dixerit, in revelatione divina nulla
vera et proprie dicta mysteria contineri, sed universa
fidei dogmata posse per rationem rite excultam e
naturalibus principiis intelligi et demonstrari: anathema
sit (cf: DS 3015s).
722
3042 1817 2. Si quis dixerit, disciplinas humanas ea cum

libertate tractandas esse, ut earum assertiones, etsi
doctrinae revelatae adversentur, tamquam verae retineri
neque ab Ecclesia proscribi possint: an s. (cf DS3017).
3043 1818 3. Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab

Ecclesia propositis aliquando secundum progressum
scientiae sensus tribuendus sit alius ab eo, quem
intellexit et intelligit Ecclesia: an. s. (cf. DS3020).
1819 Itaque supremi pastoralis Nostri officii debitum

exsequentes, omnes Christi fideles, maxime vero eos, qui
praesunt vel docendi munere funguntur, per viscera Iesu
Christi obtestamur, necnon eiusdem Dei et Salvatoris
nostri auctoritate iubemus, ut ad hos errores a sancta
Ecclesia arcendos et eliminandos, atque purissimae fidei
lucem pandendam studium et operam conferant.
1820 Quoniam vero satis non est, haereticam pravitatem

devitare, nisi ii quoque errores diligenter fugiantur, qui
ad illam plus minusve accedunt, omnes officii monemus,
servandi etiam Constitutiones et Decreta, quibus pravae
eiusmodi opiniones, quae isthic diserte non enumerantur,
ab hac Sancta Sede proscriptae et prohibitae sunt.

Concile Vatican I (oecum. XX) 8 décembre 1869 - 20
octobre 1870
(sous Pie IX); Sessio IV, 18 juillet 1870: Constitutio
dogmatica 'Pastor aeternus' de Ecclesia Christi
3050 1821 Pastor aeternus et episcopus animarum
nostrarum (1 Petr 2, 25), ut salutiferum redemptionis opus
perenne redderet, sanctam aedificare Ecclesiam
decrevit, in qua veluti in domo Dei viventis fideles omnes
723
unius fidei et caritatis vinculo continerentur. Quapropter,

priusquam clarificaretur, rogavit Patrem non pro
Apostolis tantum, sed et pro eis, qui credituri erant per
verbum eorum in ipsum, ut omnes unum essent, sicut ipse
Filius et Pater unum sunt (cf. Io 17, 20 s). Quemadmodum
igitur Apostolos, quos sibi de mundo elegerat, misit, sicut
ipse missus erat a Patre (Jo 20, 21): ita in Ecclesia sua
pastores et doctores usque ad consummationem saeculi
(Mt 28, 20) esse voluit.
3051 1821 Ut vero episcopatus ipse unus et indivisus

esset, et per cohaerentes sibi invicem sacerdotes
credentium multitudo universa in fidei et communionis
unitate conservaretur, beatum Petrum ceteris Apostolis
praeponens in ipso instituit perpetuum utriusque unitatis
principium ac visibile fundamentum, super cuius
fortitudinem aeternum exstrueretur templum, et Ecclesiae
caelo inferenda sublimitas in huius fidei firmitate
consurgeret.
3052 1821 Et quoniam portae inferi ad evertendam, si fieri

posset, Ecclesiam, contra eius fundamentum divinitus
positum maiore in dies odio undique insurgunt, Nos ad
catholici gregis custodiam, incolumitatem, augmentum,
necessarium esse iudicamus, sacro approbante Concilio,
doctrinam de institutione, perpetuitate ac natura sacri
Apostolici primatus, in quo totius Ecclesiae vis ac soliditas
consistit, cunctis fidelibus credendam et tenendam,
secundum antiquam atque constantem universalis
Ecclesiae fidem, proponere, atque contrarios, dominico
gregi adeo perniciosos errores proscribere et
condemnare.
Cap. 1. De apostolici primatus in beato Petro institutione

3053 1822 Docemus itaque et declaramus, iuxta Evangelii
testimonia primatum iurisdictionis in universam Dei
Ecclesiam immediate et directe beato Petro Apostolo
724
promissum atque collatum a Christo Domino fuisse. Unum

enim Simonem, cui iam pridem dixerat: 'Tu vocaberis
Cephas' (Jo 1, 42), postquam ille suam edidit
confessionem inquiens: 'Tu es Christus, Filius Dei vivi',
solemnibus his verbis allocutus est Dominus: 'Beatus es,
Simon Bar Iona: quia caro et sanguis non revelavit tibi,
sed Pater meus, qui in caelis est. Et ego dico tibi, quia tu
es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam
meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam:
et tibi dabo claves regni caelorum. Et quodcumque
ligaveris super terram, erit ligatum et in caelis: et
quodcumque solveris super terram, erit solutum et in
caelis' (Mt 16, 16ss). Atque uni Simoni Petro contulit Iesus
post suam resurrectionem summi pastoris et rectoris
iurisdictionem in totum suum ovile dicens; 'Pasce agnos
meos', 'Pasce oves meas' (Io 21, 15ss).
3054 1822 Huic tam manifestae sacrarum Scripturarum

doctrinae, ut ab Ecclesia catholica semper intellecta est,
aperte opponuntur pravae eorum sententiae, qui
constitutam a Christo Domino in sua Ecclesia regiminis
formam pervertentes negant, solum Petrum prae ceteris
Apostolis sive seorsum singulis sive omnibus simul vero
proprioque iurisdictionis primatu fuisse a Christo
instructum; aut qui affirmant, eundem primatum non
immediate directeque ipsi beato Petro, sed Ecclesiae et
per hanc illi ut ipsius Ecclesiae ministro delatum fuisse.
3055 (Canon.) Si quis igitur dixerit, beatum Petrum

Apostolum non esse a Christo Domino constitutum
Apostolorum omnium principem et totius Ecclesiae
militantis visibile caput; vel eundem honoris tantum, non
autem verae propriaeque iurisdictionis primatum ab
eodem Domino nostro Jesu Christo directe et immediate
accepisse: anathema sit.
2. De perpetuitate primatus beati Petri in Romanis

725
Pontificibus
3056 Quod autem in beato Apostolo Petro princeps
pastorum et pastor magnus ovium Dominus Christus in
perpetuam salutem ac perenne bonum Ecclesiae instituit,
id eodem auctore in Ecclesia, quae fundata super petram
ad finem saeculorum usque firma stabit, iugiter durare
necesse est. 'Nulli' sane 'dubium, immo saeculis omnibus
notum est, quod sanctus beatissimusque Petrus,
Apostolorum princeps et caput fideique columna et
Ecclesiae catholicae fundamentum, a Domino nostro Iesu
Christo, Salvatore humani generis ac Redemptore, claves
regni accepit: qui ad hoc usque tempus et semper in suis
successoribus', episcopis sanctae Romanae Sedis, ab ipso
fundatae eiusque consecratae sanguine 'vivit' et
praesidet et 'iudicium exercet'.
3057 Unde quicumque in hac cathedra Petro succedit, is

secundum Christi ipsius institutionem primatum Petri in
universam Ecclesiam obtinet. 'Manet ergo dispositio
veritatis, et beatus Petrus in accepta fortitudine petrae
perseverans suscepta Ecclesiae gubernacula non reliquit.'
Hac de causa ad Romanam Ecclesiam 'propter
potentiorem principalitatem necesse' semper fuit 'omnem
convenire Ecclesiam, hoc est eos, qui sunt undique
fideles', ut in ea sede, e qua 'venerandae communionis
iura' in omnes dimanant, tamquam membra in capite
consociata in unam corporis compagem coalescerent.
3058 (Canon.) Si quis ergo dixerit, non esse ex ipsius

Christi Domini institutione seu iure divino, ut beatus
Petrus in primatu super universam Ecclesiam habeat
perpetuos successores: aut Romanum Pontificem non esse
beati Petri in eodem primatu successorem: anathema sit.
3. De vi et ratione primatus Romani Pontificis

3059 1826 Quapropter apertis innixi sacrarum Litterarum
testimoniis, et inhaerentes tum praedecessorum
726
Nostrorum, Romanorum Pontificum, tum Conciliorum

generalium disertis perspicuisque decretis, innovamus
oecumenici Concilii Florentini definitionem, qua
credendum ab omnibus Christi fidelibus est, 'sanctam
Apostolicam Sedem, et Romanum Pontificem in universum
orbem tenere primatum, et ipsum Pontificem Romanum
successorem esse beati Petri, principis Apostolorum, et
verum Christi vicarium totiusque Ecclesiae caput et
omnium Christianorum patrem ac doctorem exsistere; et
ipsi in beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi
universalem Ecclesiam a Domino nostro Iesu Christo
plenam potestatem traditam esse; quemadmodum etiam
in gestis oecumenicorum conciliorum et in sacris
canonibus continetur' (DS 1307).
3060 1827 Docemus proinde et declaramus, Ecclesiam

Romanam, disponente Domino, super omnes alias
ordinariae potestatis obtinere principatum, et hanc
Romani Pontificis jurisdictionis potestatem,quae vere
episcopalis est, immediatam esse: erga quam
cujuscumque ritus et dignitatis pastores atque fideles,
tam seorsum singuli quam simul omnes, officio
hierarchicae subordinationis veraeque oboedientiae
obstringuntur, non solum in rebus, quae ad fidem et
mores, sed etiam in iis, quae ad disciplinam et regimen
Ecclesiae per totum orbem diffusae pertinent; ita ut,
custodita cum Romano Pontifice tam communionis quam
ejusdem fidei professionis unitate, Ecclesia Christi sit
unus grex sub uno summo pastore. Haec est catholicae
veritatis doctrina, a qua deviare salva fide atque salute
nemo potest.
3061 1828 Tantum autem abest, ut haec Summi Pontificis

potestas officiat ordinariae ac immediatae illi episcopalis
iurisdictionis potestati, qua episcopi, qui positi a Spiritu
Sancto (cf. Act 20, 28) in Apostolorum locum successerunt,
tamquam veri pastores assignatos sibi greges singuli
singulos pascunt et regunt, ut eadem a supremo et
727
universali pastore asseratur, roboretur ac vindicetur,

secundum illud sancti Gregorii Magni: 'Meus honor est
honor universalis Ecclesiae. Meus honor est fratrum
meorum solidus vigor. Tum ego vere honoratus sum, cum
singulis quibusque honor debitus non negatur'.
3062 1829 Porro ex suprema illa Romani Pontificis

potestate gubernandi universam Ecclesiam ius eidem
esse consequitur, in huius sui muneris exercitio libere
communicandi cum pastoribus et gregibus totius
Ecclesiae, ut iidem ab ipso in via salutis doceri ac regi
possint. Quare damnamus ac reprobamus illorum
sententias, qui hanc supremi capitis cum pastoribus et
gregibus communicationem licite impediri posse dicunt
aut eandem reddunt saeculari potestati obnoxiam, ita ut
contendant, quae ab Apostolica Sede vel eius auctoritate
ad regimen Ecclesiae constituuntur, vim ac valorem non
habere, nisi potestatis saecularis placito confirmentur.
3063 1830 Et quoniam divino Apostolici primatus iure

Romanus Pontifex universae Ecclesiae praeest, docemus
etiam et declaramus, eum esse iudicem supremum
fidelium, et in omnibus causis ad examen ecclesiasticum
spectantibus ad ipsius posse iudicium recurri (DS 861);
Sedis vero Apostolicae cuius auctoritate maior non est,
iudicium a nemine fore retractandum, neque cuiquam de
eius licere iudicare iudicio (cf. DS 638ss). Quare a recto
veritatis tramite aberrant, qui affirmant, licere ab iudiciis
Romanorum Pontificum ad oecumenicum concilium
tamquam ad auctoritatem Romano Pontifice superiorem
appellare.
3064 1831 (canon.) Si quis itaque dixerit, Romanum

Pontificem habere tantummodo officium inspectionis vel
directionis, non autem plenam et supremam potestatem
iurisdictionis in universam Ecclesiam, non solum in rebus,
quae ad fidem et mores, sed etiam in iis, quae ad
disciplinam et regimen Ecclesiae per totum orbem
728
diffusae pertinent; aut eum habere tantum potiores

partes, non vero totam plenitudinem huius supremae
potestatis; aut hanc eius potestatem non esse ordinariam
et immediatam sive in omnes ac singulas ecclesias sive in
omnes et singulos pastores et fideles: anathema sit.
4. De Romani Pontificis infallibili magisterio

3065 1832 Ipso autem Apostolico primatu, quem Romanus
Pontifex tamquam Petri principis Apostolorum successor
in universam Ecclesiam obtinet, supremam quoque
magisterii potestatem comprehendi, haec Sancta Sedes
semper tenuit, perpetuus Ecclesiae usus comprobat,
ipsaque oecumenica Concilia, ea imprimis, in quibus
Oriens cum Occidente in fidei caritatisque unionem
conveniebat, declaraverunt.
3066 1833 Patres enim Concilii Constantinopolitani quarti,

maiorum vestigiis inhaerentes, hanc solemnem ediderunt
professionem: 'Prima salus est, rectae fidei regulam
custodire (...) Et quia non potest Domini nostri Iesu Christi
praetermitti sententia dicentis: 'Tu es Petrus, et super
hanc petram aedificabo Ecclesiam meam' (Mt 16, 18)
haec, quae dicta sunt, rerum probantur effectibus, quia in
Sede Apostolica immaculata est semper catholica
reservata religio, et sancta celebrata doctrina. Ab huius
ergo fide et doctrina separari minime cupientes (...)
speramus, ut in una communione, quam Sedes Apostolica
praedicat, esse mereamur, in qua est integra et vera
christianae religionis soliditas' (cf. DS 363s).
3067 1834 Approbante vero Lugdunensi Concilio secundo

Graeci professi sunt: 'sanctam Romanam Ecclesiam
summum et plenum primatum et principatum super
universam Ecclesiam catholicam obtinere quem se ab
ipso Domino in beato Petro Apostolorum principe sive
vertice, cuius Romanus Pontifex est successor, cum
potestatis plenitudine recepisse veraciter et humiliter
729
recognoscit; et sicut prae ceteris tenetur fidei veritatem

defendere, sic et, si quae de fide subortae fuerint
quaestiones, suo debent iudicio definiri' (cf. DS 861).
3068 1835 Florentinum denique Concilium definivit:

'Pontificem Romanum verum Christi vicarium totiusque
Ecclesiae caput et omnium Christianorum patrem et
doctorem exsistere; et ipsi in beato Petro pascendi,
regendi ac gubernandi universalem Ecclesiam a Domino
nostro Iesu Christo plenam potestatem traditam esse' (DS
1307).
3069 Huic pastorali muneri ut satisfacerent,

praedecessores Nostri indefessam semper operam
dederunt, ut salutaris Christi doctrina apud omnes terrae
populos propagaretur, parique cura vigilarunt, ut, ubi
recepta esset, sincera et pura conservaretur. Quocirca
totius orbis antistites, nunc singuli, nunc in Synodis
congregati, longam ecclesiarum consuetudinem et
antiquae regulae formam sequentes, ea praesertim
pericula, quae in negotiis fidei emergebant, ad hanc
Sedem Apostolicam retulerunt, ut ibi potissimum
resarcirentur damna fidei, ubi fides non potest sentire
defectum. Romani autem Pontifices, prout temporum et
rerum condicio suadebat, nunc convocatis oecumenicis
Conciliis aut explorata Ecclesiae per orbem dispersae
sententia, nunc per Synodos particulares, nunc aliis, quae
divina suppeditabat providentia, adhibitis auxiliis, ea
tenenda definiverunt, quae sacris Scripturis et apostolicis
traditionibus consentanea, Deo adjutore, cognoverant.
3070 Neque enim Petri successoribus Spiritus Sanctus

promissus est, ut eo revelante novam doctrinam
patefacerent, sed ut, eo assistente, traditam per
Apostolos revelationem seu fidei depositum sancte
custodirent et fideliter exponerent. Quorum quidem
apostolicam doctrinam omnes venerabiles Patres amplexi
et sancti Doctores orthodoxi venerati atque secuti sunt;
730
plenissime scientes, hanc sancti Petri Sedem ab omni

semper errore illibatam permanere, secundum Domini
Salvatoris nostri divinam pollicitationem discipulorum
suorum principi factam: "Ego rogavi pro te, ut non deficiat
fides tua: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos"
(Lc 22.32).
3071 1837 Hoc igitur veritatis et fidei numquam

deficientis charisma Petro eiusque in hac cathedra
successoribus divinitus collatum est, ut excelso suo
munere in omnium salutem fungerentur, ut universus
Christi grex per eos ab erroris venenosa esca aversus,
caelestis doctrinae pabulo nutriretur, ut, sublata
schismatis occasione, Ecclesia tota una conservaretur,
atque suo fundamento innixa, firma adversus inferi portas
consisteret.
3072 1838 At vero cum hac ipsa aetate, qua salutifera

Apostolici muneris efficacia vel maxime requiritur, non
pauci inveniantur, qui illius auctoritati obtrectant,
necessarium omnino esse censemus, praerogativam,
quam unigenitus Dei Filius cum summo pastorali officio
coniungere dignatus est, solemniter asserere.
3073 1839 Itaque Nos traditioni a fidei christianae

exordio perceptae fideliter inhaerendo, ad Dei Salvatoris
nostri gloriam, religionis catholicae exaltationem et
christianorum populorum salutem, sacro approbante
Concilio, docemus et divinitus revelatum dogma esse
definimus:
3074 1839 Romanum Pontificem, cum ex cathedra

loquitur, id est, cum omnium Christianorum pastoris et
doctoris munere fungens pro suprema sua Apostolica
auctoritate doctrinam de fide vel moribus ab universa
Ecclesia tenendam definit, per assistentiam divinam ipsi
in beato Petro promissam, ea infallibilitate pollere, qua
divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina
731
de fide vel moribus instructam esse voluit; ideoque

eiusmodi Romani Pontificis definitiones ex sese, non
autem ex consensu Ecclesiae, irreformabiles esse.
3075 1840 (Canon.) Si quis autem huic Nostrae definitioni

contradicere, quod Deus avertat, praesumpserit :
anathema sit.
Resp. S. Officii ad Vic. Ap. Oceaniae Centralis (sous Pie

IX),
18 décembre 1872; De fide et intentione ministri
sacramentorum
3100 Qu.: 1. Utrum baptismus ab illis haereticis
(Methodistis) administratus sit dubius propter defectum
intentionis faciendi quod voluit Christus, si expresse
declaratum fuerit a ministro, antequam baptizet
baptismum nullum habere effectum in animam?
3101 2. Utrum dubius sit baptismus sic collatus, si

praedicta declaratio non expresse facta fuerit immediate,
antequam baptismus conferretur sed illa saepe
pronuntiata fuerit a ministro, et illa doctrina aperte
praedicetur in illa secta?
3102 Resp.: Porro haec dubia iampridem agitata fuisse,

ac pro validitate baptismi fuisse responsum, videre potes
apud Benedictum XIV De synodis dioeces. lb.VII cap.VI
n.9, ubi haec habentur: 'Caveat episcopus, ne incertam et
dubiam pronuntiet baptismi validitatem hoc tantum
nomine, quod haereticus minister, a quo fuit collatus, cum
non credat per regenerationis lavacrum deleri peccata,
illud non contulerit in remissionem peccatorum, atque
ideo non habuerit intentionem illud conficiendi, prout a
Christo Domino fuerit constitutum ...' Cuius rei ratio
perspicue traditur a Card. Bellarmino De sacramentis in
genere lb.1 cap.27 n.13, ubi (contra asserentes, Conc.
Tridentinum in sess.VII can.11 (DS 1611) definivisse, non
732
esse ratum sacramentum, nisi minister intendat non solum

actum, sed etiam finem sacramenti, i.e. illud propter quod
sacramentum est institutum,) haec subdit:' ... Concilium
enim in toto canone 11 non nominat finem sacramenti,
neque dicit oportere ministrum intendere quod Ecclesia
intendit, sed quod Ecclesia facit. Porro, quod Ecclesia
facit, non finem, sed actionem significat. ... Ex quo est,
quod Innocentius IV, in cap. 2 De baptismo n.9 ait,
validum esse baptisma collatum a saraceno, de quo
notum est non credere per immersionem aliquid fieri nisi
madefactionem, dummodo intenderit facere, quod ceteri
baptizantes faciunt.
Conclusio Responsi: Ad 1. Negative: quia non obstante

errore quoad effectus baptismi non excluditur intentio
faciendi quod facit Ecclesia. Ad 2. Provisum in primo.
Instructio S. Cgr. de Propaganda Fide, a. 1873 (sous Pie IX

3105 Conclusio (ex omnibus resolutionibus in Instructione
allatis): 1. Generatim loquendo de lucro ex mutuo, nihil
omnino percipi inde posse vi mutui, seu immediate et
praecise ratione ipsius.
3106 2. Aliquid ultra sortem percipere licitum esse, si

forte titulus aliquis extrinsecus, non mutui naturae
universim coniunctus et innatus, mutuo accedat.
3107 3. Deficientibus licet aliis quibuslibet titulis,

cuiusmodi sunt lucrum cessans, damnun emergens, atque
periculum amittendae sortis, vel assumendi insolitos
labores pro sortis recuperatione, unum quoque legis
civilis titulum ceu sufficientem in praxi haberi posse, tum
a fidelibus, tum ab eorum confessariis, quibus proinde
suos paenitentes hac super re inquietare non licet, donec
quaestio haec sub iudice pendeat nec S. Sedes ipsam
explicite definierit.
733
3108 4. Praxis huius tolerantiam minime extendi posse

sive ad cohonestandam usuram quamvis modicam erga
pauperes sive usuram immodicam ac naturalis aequitatis
limites excedentem.
3109 5. Denique, quaenam usurae quantitas dicenda sit

immodica et excessiva, quaenam iusta ac moderata,
universim determinari non posse cum hoc dimetiri
oporteat in singulis casibus, respectu habito ad omnes et
singulas circumstantias locorum, personarum ac
temporum.
Pie IX, Encycl. 'Etsi multa luctuosa', 21 novembre 1873

1841 Fides (tamen) docet et humana ratio demonstrat,
duplicem exsistere rerum ordinem simulque binas
distinguendas esse potestates in terris, alteram
naturalem, quae humanae societatis tranquillitati et
saecularibus negotiis prospiciat, alteram vero, cuius origo
supra naturam est, quae praeest civitati Dei, nimirum
Ecclesiae Christi, ad pacem animarum et salutem
aeternam divinitus instituta. Haec autem duplicis
potestatis officia sapientissime ordinata sunt, ut
reddantur, quae sunt Dei, Deo, et propter Deum, quae
sunt Caesaris Caesari (Mt 22, 21); qui 'ideo magnus est,
quia coelo minor est; illius enim est ipse, cuius (et)
coelum est et omnis creatura'. A quo certe divino
mandato nunquam deflexit Ecclesia, quae semper et
ubique fidelium suorum animis ingerere contendit
obsequium, quod inviolabiliter servare debent erga
supremos principes eorumque iura quoad saecularia;
docuitque cum Apostolo, esse principes non timori boni
operis sed mali, iubens fideles subditos esse non solum
propter iram, quia princeps gladium portat vindex in iram
ei qui malum agit, sed etiam propter conscientiam, quia
in officio suo Dei minister est (Rom 13, 8sqq). Hunc autem
principum metum ipsa cohibuit ad opera mala, eundem
plane excludens a divinae legis observantia, memor eius
734
quod fideles docuit beatus PETRUS : 'Nemo vestrum

patiatur ut homicida, aut fur, aut maledicus, aut
alienorum appetitor ; si autem ut Christianus, non
erubescat, glorificet autem Deum in isto nomine (1 Petr 4,
15sq).
Pie IX, Encycl. 'Quod nunquam' ad episcopos Borussiae,

6 février 1876
1842 ... Partes Nostri muneris implendas intendimus per
hasce litteras aperta testatione denuntianTes omnibus,
ad quos ea res pertinet, et universo catholico orbi, leges
illas irritas esse, utpote quae divinae Ecclesiae
constitutioni prorsus adversantur. Non enim potentes
huius saeculi praefecit Dominus sacrorum antistitibus in
iis quae ad sanctum ministerium attinent ; sed beatum
PETRUM, cui non modo agnos, sed et oves suas
pascendas commendavit (cf. Io 21, 16 17); proindeque a
nulla quantumvis sublimi saeculi potestate episcopali
officio privari possunt ii 'quos Spiritus Sanctus posuit
episcopos regere Ecclesiam Dei' (Act 20, 28). ... Illud
autem sciant qui vobis infesti sunt, quod renuentes vos
praestare Caesari, quae Dei sunt, nullam regiae
auctoritati iniuriam allaturi estis, et nihil ex ea detracturi
; scriptum est enim 'Oboedire opportet Deo magis quam
hominibus' (Act 5, 29); ac simul noverint, unumquemque
vestrum tributum et obsequium Caesari dari paratum
esse, non propter iram, sed propter conscientiam (Rom
13, 5 sq) in iis, quae civili subsunt imperio et potestati. ...
Responsa ad Ep. circularem cancellarii Bismarck

Decretum Conc.
Vaticani de Rom. Pontifice interpretantem, Jan.-Mart.
1875.
De iurisdictione Romani Pontificis et episcoporum;
a) Declaratio collectiva episcoporum Germaniae, Jan-Fev
1875
735
3112 (Versio latina) Epistola circularis asserit quoad

decreta Concilii Vaticani : 'Hisce decretis papa facultate
donatus est, vindicandi sibi in singulis quibusque
dioecesibus iura episcopalia et substituendi potestatem
papalem potestati territoriali episcopali.' 'Jurisdictio
episcopalis absorpta est iurisdictione papali.' 'Papa non
iam, sicut hucusque, determinata quaedam iura sibi
reservata exercet sed omnis plenitudo iurium
episcopalium est in eius manibus.' 'Per se in locum
cuiusque episcopi subrogatus est, et ab eo solo dependet,
num etiam in praxi quolibet momento eius locum
occupare velit respectu guberniorum civilium.' 'Episcopi
iam non sunt nisi eius instrumenta, sunt officiales propria
sua responsabilitate destituti;' 'Respectu guberniorum
civilium facti sunt officiales principis independentis
extranei, et quidem talis principis, qui vi infallibilitatis
absolutissimus est, plus quam quilibet alius monarchus
absolutus mundi.' Omnes illae theses fundamento carent
et contradicunt tam verbis quam sensui vero Decretorum
Conc. Vaticani a papa, episcopatu, repraesentantibus
scientiarum catholicarum saepius declarato.
3113 Est quidem secundum haec decreta potestas

iurisdictionis ecclesiastica papae potestas suprema,
ordinaria et immediata, suprema potestas gubernandi
papae a Jesu Christo Filio Dei in Petro communicata,
quae extenditur directe in totam Ecclesiam, proinde
etiam in singulas quasque dioeceses et omnes fideles, ut
conservetur unitas fidei, disciplinae et regiminis
Ecclesiae, neque est facultas ex solis aliquibus iuribus
reservatis consistens. Haec vero non est nova doctrina,
sed veritas fidei catholicae semper agnita ..., quae Conc.
Vaticanum contra errores Gallicanorum, Jansenistarum,
Febronianorum ... renovavit et confirmavit. Secundum
hanc catholicae Ecclesiae doctrinam papa est episcopus
Romanus, non episcopus cuiuslibet alterius urbis aut
dioecesis, non est episcopus Coloniensis aut
Vratislaviensis, etc. Sed qua Episcopus Romanus simul est
736
papa, id est pastor et caput totius Ecclesiae, caput

omnium episcoporum omniumque fidelium, eiusque
potestas papalis non solum viget in casibus quibusdam
exceptionalibus, sed omni tempore locoque valet et
obligat. In tali munere constitutus papa invigilare debet,
ut quisque episcopus obligationes muneris sui integre
impleat, et ubi episcopus impeditur aut alia necessitas id
exposcit, S. P'ci ius et officium competit, non quidem qua
episcopus dioecesis de qua agitur, sed qua papa omnia
ea in eadem (dioecesi) disponere, quae eius
admistrationem attinet. ...
3114 Decreta Concilii Vaticani ne umbram quidem

fundamenti praebent assertioni, papam eisdem factum
esse principem absolutum, et quidem vi infallibilitatis
absolutissimum, 'plus quam ullum in mundo monarchum
absolutum'. Primo, dominium potestatis ecclesiasticae
Pontificis essentialiter diversum est ab illo principatu
civili monarchi; neque ullo modo plena ac summa
potestas domini alicuius territorii quoad res civiles a
catholicis negatur. Sed praeterea neque quoad res
ecclesiasticas papa monarchus absolutus nuncupari
potest, quippe cum subordinatus sit iuri divino et
obstrictus sit iis, quae Christus pro Ecclesia sua disposuit.
Non potest mutare constitutionem Ecclesiae a fundatore
divino datam ad modum legislatoris civilis qui potest
mutare constitutionem rei publicae. Constitutio Ecclesiae
in omnibus essentialibus fundatur in ordinatione divina
ideoque immunis est ab omni arbitraria dispositione
humana.
3115 Vi eiusdem institutionis divinae, in quo fundatur

munus Summi Pontificis, exsistit etiam episcopatus,
competunt eidem iura et officia vi dispositionis ab ipso
Deo promanantis, ad quae mutanda Summo Pontifici
neque ius neque potestas prostat. Decreta Vaticana ergo
plane erronee intelliguntur, coniiciendo, iisdem
'iurisdictionem episcopalem a papali absorptam esse',
737
papam 'per se in locum cuiusque episcopi subrogatum

esse', episcopos remanere solummodo 'instrumenta
papae, Officiales eius sine propria responsabilitate'. ...
Quod in specie hanc assertionem (modo dictam) attinet ...
necesse est, ut eam acerrime reiiciamus, profecto non
Ecclesia catholica ea (societas) est, in qua illud axioma
immorale et despoticum susceptum sit, quo enuntiatur,
mandato superioris in quovis casu tolli propriam
responsabilitatem.
3116 Denique opinio, papam 'vi suae infallibilitatis esse

principem absolutissimum', supponit conceptum omnino
erroneum dogmatis infallibilitatis papalis. Sicut Concilium
Vaticanum nitidis et expressis verbis enuntiavit et ex
rerum natura per se patet, haec restringitur ad
proprietatem summi magisterii papalis: id vero coincidit
cum ambitu magisterii infallibilis ipsius Ecclesiae et est
ligatum ad doctrinam in s. Scriptura et in traditione
contentam necnon ad definitiones a magisterio
ecclesiastico iam latas. Hac (infallibilitate) proinde
quoad negotia gubernii papae nihil omnino mutatum est.
b) Litt. Ap. 'Mirabilis illa constantia' ad Germaniae episc.

3117 ... Gloriam Ecclesiae vos continuastis, Ven. Fr., dum
germanum Vaticani Concilii definitionum sensum a
vulgata quadam circulari epistola captiosa
commentatione detortum restituendum suscepistis, ne
fideles deciperet et, in invidiam conversus, ansam
praebere videretur machinationibus obiiciendis libertati
electionis novi Pontificis. Equidem ea est perspicuitas et
soliditas declarationis vestrae, ut, cum nihil
desiderandum relinquat, amplissimis tantum
gratulationibus Nostris occasionem suppeditare deberet;
nisi gravius etiam testimonium exposceret a Nobis
versuta quarundam ephemeridum vox, quae, ad
restituendam refutatae a vobis epistolae vim, conata est
lucubrationi vestrae fidem derogare, suadendo,
738
emollitam et minime propterea respondentem huiusce

Sedis Apostolicae menti probatam a vobis fuisse
conciliarium definitionum doctrinam. Nos itaque vafram
hanc et calumniosam insinuationem ac suggestionem
reiicimus; cum declaratio vestra nativam referat
catholicam ac propterea sacri Concilii et huius Sanctae
Sedis sententiam luculentis et ineluctabilibus rationum
momentis scitissime munitam et nitide sic explicatam, ut
honesto cuilibet ostendere valeat, nihil prorsus esse in
impetitis definitionibus, quod novum sit aut quidquam
immutet in veteribus relationibus quodque obtentum
aliquem praebere possit urgendae vexationi Ecclesiae ...
Decr. S. Officii, 7 juillet 1875 (sous Pie IX);

De explicatione transsubstantiationis
3121 1843 Qu.: Utrum tolerari possit explicatio
transsubstantiationis in ss. Eucharistiae sacramento, quae
sequentibus propositionibus comprehenditur: 1. Sicut
formalis ratio hypostaseos est per se esse seu per se
subsistere, ita formalis ratio substantiae est in se esse et
actualiter non sustentari in alio tamquam primo subiecto;
probe enim ista duo discernenda sunt : esse per se (quae
est formalis ratio hypostaseos), et esse in se (quae est
formalis ratio substantiae).
3122 1844 2. Quare sicut natura humana in Christo non

est hypostasis, quia non per se subsistit, sed est assumpta
ab hypostasi superiore divina, ita substantia finita, ex. gr.
substantia panis, desinit esse substantia eo solum et
absque alia sui mutatione, quod in alio supernaturaliter
sustentatur, ita ut iam non in se sit, sed in alio ut in primo
subiecto.
3123 1845 3. Hinc transsubstantiatio seu conversio totius

substantiae panis in substantiam corporis Christi Domini
nostri explicari potest hac ratione, quod corpus Christi,
dum fit substantialiter praesens in Eucharistia, sustentat
739
naturam panis, quae hoc ipso et absque alia sui

mutatione desinit esse substantia, quia iam non est in se,
sed in alio sustentante; adeoque manet quidem natura
panis, sed in ea cessat formalis ratio substantiae; et ideo
non duae sunt substantiae, sed una sola nempe corporis
Christi.
3124 1846 4. Igitur in Eucharistia manent materia et

forma elementorum panis; verum iam in alio
supernaturaliter exsistentes rationem substantiae non
habent, sed habent rationem supernaturalis accidentis,
non quasi ad modum naturalium accidentium afficerent
corpus Christi, sed eo dumtaxat, quod a corpore Christi
modo, quo dictum est, sustentantur. Resp.: Prout hic
exponitur, tolerari non posse.
Instr. S. Officii ad episc. Nesqualliensem (sous Pie IX),

24 janvier 1877; De fide et intentione ministri
sacramentorum
3126 ... Novit Amplitudo Tua, dogma fidei esse baptismum
a quocumque sive schismatico sive haeretico sive etiam
infideli administratum validum esse habendum, dummodo
in eiusdem administratione singula concurrerint, quibus
sacramentum perficitur, scl. debita materia, praescripta
forma, et persona ministri cum intentione faciendi quod
facit Ecclesia. Hinc consequitur errores peculiares, quos
ministrantes sive privatim sive etiam publice profitentur,
nihil officere posse validitati baptismi vel cuiuscumque
sacramenti. ... Immo ... peculiares errores ministrantium
per se et propria ratione neque excludunt illam
intentionem, quam minister sacramentorum debet
habere, faciendi nempe quod facit Ecclesia (Recolitur
Resp. S. Off. 18 décembre 1872, cf. DS 3100ss.). Videt
igitur Ampl. Tua, errores (haereticorum) ... non esse
incompossibiles cum illa intentione, quam sacramentorum
ministri de necessitate eorumdem sacramentorum
tenentur habere, faciendi nempe quod facit Ecclesia vel
740
faciendi quod Christus voluit ut fieret; et eosdem errores

per se non posse inducere generalem praesumptionem
contra validitatem sacramentorum in genere et baptismi
in specie, ita ut ea ipsa sola statui possit practicum
principium omnibus casibus applicandum, vi cuius quasi a
priori, ut aiunt, baptismus sit iterum conferendus.
Pie IX, Alloc. 'Luctuosis exagitati', 12 mars 1877

1847 ... Nos novissime declarare coacti fuimus, tolerari
posse, ut acta canonicae institutionis eorundem
episcoporum laicae potestati exhibeantur, ad
occurrendum, quantum in Nobis est, funestissimis rerum
adiunctis, in quibus non amplius agebatur de
temporalium bonorum possessione, sed ipsae fidelium
conscientiae, earum pax, animarum procuratio et salus,
quae suprema Nobis lex est, in apertum discrimen
vocabantur. Verum in hoc quod egimus ad gravissima
pericula removenda, palam ac iterum agnosci volumus,
Nos iniustam eam legem, quae regium placitum vocatur,
omnino improbare ac detestari, aperte declarantes, per
ipsam laedi divinam Ecclesiae auctoritatem eiusque
libertatem violari ... (cf. D 1829).
Decr. S. Officii, (sous Léon XIII), 20 novembre 1878


3128 1848 Qu.: 'An baptismum sub condicione conferri
debeat haereticis, qui se convertunt ad religionem
catholicam, a quocumque loco proveniant et ad
quamcumque sectam pertineant?' Resp.: 'Negative. Sed in
conversione haereticorum, a quocumque loco vel a
quacumque secta venerint, inquirendum de validitate
baptismi in haeresi suscepti. Instituto igitur in singulis
casibus examine, si compertum fuerit, aut nullum aut
741
nulliter collatum fuisse, baptizandi erunt absolute. Si

autem pro tempore et locorum ratione, investigatione
peracta, nihil sive pro validitate sive pro invaliditate
detegatur aut adhuc probabile dubium de baptismi
validitate supersit, tum sub condicione secreto
baptizentur. Demum si constiterit validum fuisse,
recipiendi erunt tantummodo ad abiurationem seu
professionem fidei.'
Léon XIII, Ep. encyc1. 'Quod apostolici muneris',

28 décembre 1878
3130 1849 Ex Evangelicis documentis ea est hominum
aequalitas, ut omnes eandem naturam sortiti ad eandem
filiorum Dei celsissimam dignitatem vocentur, simulque et
uno eodemque fine omnibus praestituto singuli secundum
eandem legem iudicandi sint, poenas aut mercedem pro
merito consecuturi.
3131 1849 Inaequalitas tamen iuris et potestatis ab ipso

naturae auctore dimanat, 'ex quo omnis paternitas in
caelis et in terra nominatur' (Eph 3, 15). Principum autem
et subditorum animi mutuis officiis et iuribus secundum
catholicam doctrinam ac praecepta ita devinciuntur, ut et
imperandi temperetur libido et oboedientiae ratio facilis,
firma et nobilissima efficiatur. ...
3132 1849 Si tamen quandoque contingat temere et ultra

modum publicam a principibus potestatem exerceri,
catholicae Ecclesiae doctrina in eos insurgere proprio
marte non sinit, ne ordinis tranquillitas magis magisque
turbetur neve societas maius exinde detrimentum capiat.
Cumque res eo devenerint, ut nulla alia spes salutis
affulgeat, docet, christianae patientiae meritis et
instantibus ad Deum precibus remedium esse
maturandum. - Quodsi legislatorum ac principum placita
aliquid sanciverint aut iusserint, quod divinae aut naturali
legi repugnet, christiani nominis dignitas et officium
742
atque apostolica sententia suadent, oboediendum esse

magis Deo quam hominibus (Act 5, 29). ...
3133 1849 Publicae autem ac domesticae tranquillitati

catholica sapientia, naturalis divinaeque legis praeceptis
suffulta, consultissime providit etiam per ea, quae sentit
ac docet de iure dominii et partitione bonorum, quae ad
vitae necessitatem et utilitatem sunt comparata. Cum
enim socialistae ius proprietatis tamquam humanum
inventum naturali hominum aequalitati repugnans
traducant, et communionem bonorum affectantes,
pauperiem haud aequo animo esse perferendam, et
ditiorum possessiones ac iura impune violari posse
arbitrentur : Ecclesia multo satius et utilius
inaequalitatem inter homines, corporis ingeniique viribus
naturaliter diversos, etiam in bonis possidendis agnoscit,
et ius proprietatis ac dominii, ab ipsa natura profectum,
intactum cuilibet et inviolatum esse iubet; novit enim
furtum ac rapinam a Deo, omnis iuris auctore ac vindice,
ita fuisse prohibita, ut aliena vel conspicere (al.
concupiscere) non liceat, furesque et raptores, non secus
ac adulteri et idololatrae, a caelesti regno excludantur (I
Cor 6, 9s).
1852 Nec tamen idcirco pauperum curam negligit, aut

ipsorum necessitatibus consulere pia mater praetermittit
: quin immo materno illos complectens affectu, et probe
noscens eos gerere ipsius Christi personam, qui sibi
praestitum beneficium putat, quod vel in minimum
pauperem a quopiam fuerit collatum, magno illos habet
in honore, omni qua potest ope sublevat ; domos atque
hospitia iis excipiendendis et curandis ubique terrarum
curat erigenda eaque in suam recipit tutelam. Gravissimo
divites urget praecepto, ut quod superest pauperibus
tribuant, eosque divino terret iudicio, quo, nisi egenorum
inopiae succurrant, aeternis sint suppliciis mulctandi.
Tandem pauperum animos maxime recreat ac solatur,
sive exemplum Christi obiciens, qui, cum esset dives,
743
propter nos egenus factus est (2 Cor 8, 9), sive eiusdem

verba recolens, quibus pauperes beatos (Mt 5, 3) edixit et
aeternae beatitudinis praemia sperare iussit.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Aeterni Patris', 4 août 1879

3135 Equidem non tantam humanae philosophiae vim et
auctoritatem tribuimus, ut cunctis omnino erroribus
propulsandis... parem esse iudicemus: sicut enim ... per
admirabile fidei lumen 'non persuasibilibus humanae
sapientiae verbis' diffusum, 'sed in ostensione spiritus et
virtutis' (1 Cor 2,4) orbi terrarum contigit, ut primaevae
dignitati restitueretur; ita etiam in praesens ab
omnipotenti potissimum virtute et auxilio Dei
exspectandum est, ut mortalium mentes ... resipiscant.
Sed neque spernenda neve posthabenda sunt naturalia
adiumenta, quae divinae sapientiae beneficio ... hominum
generi suppetunt; quibus in adiumentis rectum
philosophiae usum constat esse praecipuum. Non enim
frustra rationis lumen humanae menti Deus inseruit, et
tantum abest, ut superaddita fidei lux intelligentiae
virtutem exstinguat aut imminuat, ut potius perficiat,
auctisque viribus, habilem ad maiora reddat.
3136 Ac primo quidem philosophia, si rite a sapientibus

usurpetur, iter ad veram fidem quodammodo sternere et
munire valet, suorumque alumnorum animos ad
revelationem suscipiendam convenienter praeparare. ...
Et sane benignissimus Deus in eo quod pertinet ad res
divinas, non eas tantum veritates lumine fidei patefecit,
quibus attingendis impar humana intelligentia est, sed
nonnullas etiam manifestavit, rationi non omnino
impervias, ut scilicet, accedente Dei auctoritate, statim et
sine aliqua erroris admixtione omnibus innotescerent. Ex
quo factum est, ut quaedam vera, quae vel divinitus ad
credendum proponuntur, vel cum doctrina fidei arctis
quibusdam vinculis colligantur, ipsi ethnicorum sapientes,
naturali tantum ratione praelucente cognoverint,
744
aptisque argumentis demonstraverint ac vindicaverint. ...

Haec autem vera, vel ipsis ethnicorum sapientibus
explorata, vehementer est opportunum in revelatae
doctrinae commodum utilitatemque convertere, ut reipsa
ostendatur, humanam quoque sapientiam, atque ipsum
adversariorum testimonium, fidei christianae suffragari. ...
3137 Solidissimis (ope philosophiae) positis fundamentis,

perpetuus et multiplex adhuc requiritur philosophiae
usus, ut sacra theologia naturam, habitum, ingeniumque
verae scientiae suscipiat atque induat. In hac enim
nobilissima disciplinarum magnopere necesse est, ut
multae ac diversae caelestium doctrinarum partes in
unum veluti corpus colligantur, ut suis quaeque locis
convenienter dispositae, et ex propriis principiis
derivatae apto inter se nexu cohaereant; demum ut
omnes et singulae suis iisque invictis argumentis
confirmentur. - Nec silentio praetereunda aut minimi
facienda est accuratior illa atque uberior rerum quae
creduntur cognitio et ipsorum fidei mysteriorum, quoad
fieri potest, aliquanto lucidior intelligentia, quam
Augustinus aliique Patres et laudarunt et assequi
studuerunt, quamque ipsa Vaticana Synodus (Const. de
fide cath., c.4: DS 3016) fructuosissimam esse decrevit. ...
3138 Postremo hoc quoque ad disciplinas philosophicas

pertinet, veritates divinitus traditas religiose tueri, et iis
qui oppugnare audeant resistere. Quam ad rem, magna
est philosophiae laus, quod fidei propugnaculum ac veluti
firmum religionis munimentum habeatur. Est quidem, sicut
Clemens Alexandrinus testatur, 'per se perfecta et nullius
indiga Servatoris doctrina, cum sit Dei virtus et sapientia.
Accedens autem graeca philosophia veritatem non facit
potentiorem; sed cum debiles efficiat sophistarum
adversus eam argumentationes et propulset dolosas
adversus veritatem insidias, dicta est vineae apta sepes
et vallus'. ...
745
3139 Inter scholasticos Doctores omnium princeps et

magister longe eminet Thomas Aquinas: qui, uti
Caietanus animadvertit, veteres 'Doctores sacros quia
summe veneratus est, ideo intellectum omnium
quodamodo sortitus est'. Illorum doctrinas, velut dispersa
cuiusdam corporis membra, in unum Thomas collegit et
coagmentavit, miro ordine digessit et magnis incrementis
ita adauxit, ut catholicae Ecclesiae singulare praesidium
et decus iure meritoque habeatur. ...
3140 Nos igitur, dum edicimus, libenti gratoque animo

excipiendum esse quidquid sapienter dictum, quidquid
utiliter fuerit a quopiam inventum atque excogitatum, vos
omnes... quam enixe hortamur, ut ad catholicae fidei
tutelam et decus, ad societatis bonum, ad scientiarum
omnium incrementum auream S. Thomae sapientiam
restituatis et quam latissime propagetis. Sapientiam
sancti Thomae dicimus: si quid enim est a Doctoribus
scholasticis vel nimia subtilitate quaesitum vel parum
considerate traditum, si quid cum exploratis posterioris
aevi doctrinis minus cohaerens vel denique quoquo modo
non probabile id nullo pacto in animo est aetati nostrae
ad imitandum proponi.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Arcanum divinae sapientiae'

10 février 1880
3142 1853 (Universalis traditio docet) Christum Dominum
ad sacramenti dignitatem evexisse matrimonium,
simulque effecisse, ut coniuges caelesti gratia, quam
merita eius pepererunt, saepti ac muniti, sanctitatem in
ipso coniugio adipiscerentur, atque in eo, ad exemplar
mystici connubii sui cum Ecclesia mire conformato, et
amorem, qui est naturae consentaneus, perfecisse et viri
ac mulieris individuam suapte natura societatem divinae
caritatis vinculo validius coniunxisse. ... - Similiter
Apostolis auctoribus didicimus unitatem perpetuamque
firmitatem quae ab ipsa requirebatur nuptiarum origine,
746
sanctam esse et nullo tempore violabilem Christum

iussisse. ...
3143 1853 Neque iis dumtaxat, quae commemorata sunt,

christiana eius perfectio absolutioque continetur. Nam
primo quidem nuptiali societati excelsius quiddam et
nobilius propositum est quam antea fuisset: ea enim
spectare iussa est non modo ad propagandum genus
humanum, sed ad ingenerandam Ecclesiae sobolem,
'cives Sanctorum et domesticos Dei' (cf. Eph 2,19). ...
Secundo loco sua utrique coniugum sunt officia definita,
sua iura integre descripta. Eos scilicet ipsos necesse est
sic esse animo semper affectos, ut amorem maximum,
constantem fidem, sollers assiduumque praesidium alteri
alterum debere intelligant. Vir est familiae princeps et
caput mulieris; quae tamen, quia caro est de carne illius
et os de ossibus eius, subiiciatur pareatque viro in morem
non ancillae, sed sociae: ut scilicet oboedientiae
praestitae nec honestas nec dignitas absit. In eo autem
qui praeest et in hac quae paret, cum imaginem uterque
referant alter Christi, altera Ecclesiae, divina caritas esto
perpetua moderatrix officii. ...
3144 Christus igitur, cum ad talem et tantam excellentiam

matrimonia renovavisset, totam ipsorum disciplinam
Ecclesiae credidit et commendavit. Quae potestatem in
coniugia christianorum omni cum tempore tum loco
exercuit, atque ita exercuit, ut illam propriam eius esse
appareret, nec hominum concessu quaesitam, sed
auctoris sui voluntate divinitus adeptam. ... Simili modo
ius matrimonii aequabile inter omnes atque unum
omnibus est constitutum, vetere inter servos et ingenuos
sublato discrimine; exaequata viri et uxoris iura; etenim,
ut aiebat Hieronymus, 'apud nos, quod non licet feminis,
aeque non licet viris, et eadem servitus pari condicione
censetur': atque illa eadem iura ob remunerationem
benevolentiae et vicissitudinem officiorum stabiliter
firmata; adserta et vindicata mulierum dignitas; vetitum
747
viro poenam capitis de adultera sumere iuratamque

fidem libidinose atque impudice violare. Atque illud
etiam magnum est, quod de potestate patrumfamilias
Ecclesia, quantum oportuit, limitaverit, ne filiis et filiabus
coniugii cupidis quidquam de iusta libertate minueretur;
quod nuptias inter cognatos et affines certis gradibus
nullas esse posse decreverit, ut nimirum supernaturalis
coniugum amor latiore se campo diffunderet; quod
errorem et vim et fraudem, quantum potuit, a nuptiis
prohibenda curaverit; quod sanctam pudicitiam thalami,
quod securitatem personarum, quod coniugiorum decus,
quod religionis incolumitatem sarta tecta esse voluerit.
Denique tanta vi, tanta providentia legum divinum istud
institutum communiit, ut nemo sit rerum aequus
existimator, quin intelligat, hoc etiam ex capite quod ad
coniugia refertur, optimam esse humani generis custodem
ac vindicem Ecclesiam ...
3145 1854 Neque quemquam moveat illa tantopere a

Regalistis praedicata distinctio, vi cuius contractum
nuptialem a sacramento disiungunt, eo sane consilio, ut,
Ecclesiae reservatis sacramenti rationibus, contractum
tradant in potestatem arbitriumque principum civitatis.
Etenim non potest huiusmodi distinctio, seu verius
distractio, probari; cum exploratum sit, in matrimonio
christiano contractum a sacramento non esse
dissociabilem; atque ideo non posse contractum verum et
legitimum consistere, quin sit eo ipso sacramentum. Nam
Christus Dominus dignitate sacramenti auxit
matrimonium; matrimonium autem est ipse contractus, si
modo sit factus iure.
3146 1854 Huc accedit, quod ob hanc causam

matrimonium est sacramentum quia est sacrum signum et
efficiens gratiam, et imaginem referens mysticarum
nuptiarum Christi cum Ecclesia. Istarum autem forma ac
figura illo ipso exprimitur summae coniunctionis vinculo,
quo vir et mulier inter se conligantur, quodque aliud nihil
748
est, nisi ipsum matrimonium. Itaque apparet, omne inter

christianos iustum coniugium in se et per se esse
sacramentum: nihilque magis abhorrere a veritate, quam
esse sacramentum decus quoddam adiunctum, aut
proprietatem allapsam extrinsecus, quae a contractu
disiungi ac disparari hominum arbitratu queat.
Resp. S. Paenitentiariae, (sous Léon XIII), 16 juin 1880

3148 Qu.: An licitus sit usus matrimonii illis tantum diebus,
quibus difficilior est conceptio? Resp.: Coniuges praedicto
modo utentes inquietandos non esse posseque
confessarium sententiam de qua agitur, illis coniugibus
caute tamen, insinuare, quos alia ratione a detestabili
onanismi crimine abducere frustra tentaverit.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Diuturnum illud', 29 juin 1881

3150 1855 Etsi homo arrogantia quadam et contumacia
incitatus frenos imperii depellere saepe contendit,
numquam tamen assequi potuit, ut nemini pareret.
Praeesse aliquos in omni consociatione hominum et
communitate cogit ipsa necessitas. ... Interest autem
attendere hoc loco, eos, qui reipublicae praefuturi sint,
posse in quibusdam causis voluntate iudicioque deligi
multitudinis non adversante neque repugnante doctrina
catholica. Quo sane delectu designatur princeps, non
conferuntur iura principatus: neque mandatur imperium,
sed statuitur, a quo sit gerendum. - Neque hic quaeritur
de rerum publicarum modis: nihil enim est, cur non
Ecclesiae probetur aut unius aut plurium principatus, si
modo iustus sit, et in communem utilitatem intentus.
Quamobrem, salva iustitia, non prohibentur populi illud
sibi genus comparare reipublicae, quod aut ipsorum
ingenio aut maiorum institutis moribusque magis apte
conveniat.
749
3151 1856 Ceterum ad politicum imperium quod attinet,

illud a Deo proficisci recte docet Ecclesia. ... Qui civilem
societatem a libero hominum consensu natam volunt,
ipsius imperii ortum ex eodem fonte petentes, de iure suo
inquiunt aliquid unumquemque cessisse et voluntate
singulos in eius se contulisse potestatem, ad quem
summa illorum iurium pervenisset. Sed magnus est error
non videre, id quod manifestum est, homines cum non sint
solivagum genus, citra liberam ipsorum voluntatem ad
naturalem communitatem esse natos: ac praeterea
pactum, quod praedicant, est aperte commenticium et
fictum, neque ad impertiendum valet politicae potestati
tantum virium, dignitatis, firmitudinis, quantum tutela
reipublicae et communes civium utilitates requirunt. Ea
autem decora et praesidia universa tunc solum est
habiturus principatus, si a Deo, augusto sanctissimoque
fonte, manare intelligatur. ...
3152 1857 Una illa hominibus causa est non parendi, si

quid ab iis postuletur, quod cum naturali aut divino iure
aperte repugnet: omnia enim, in quibus naturae lex vel
Dei voluntas violatur, aeque nefas est imperare et facere.
Si cui igitur usuveniat, ut alterutrum malle cogatur,
scilicet aut Dei aut principum iussa negligere, Iesu
Christo parendum est reddere iubenti 'quae sunt
Caesaris, Caesari, quae sunt Dei, Deo' (Mt 22, 21), atque
ad exemplum Apostolorum animose respondendum:
'Oboedire oportet Deo magis quam hominibus' (Act 5, 29).
...
1858 Profecto Ecclesia Christi neque principibus potest

esse suspecta neque populis invisa. Principes quidem
ipsa monet sequi iustitiam nullaque in re ab officio
declinare: at simul eorum roborat multisque rationibus
adiuvat auctoritatem. Quae in genere rerum civilium
versantur, ea in potestate supremoque imperio eorum
esse agnoscit et declarat in iis, quorum iudicium,
diversam licet ob causam, ad sacram civilemque pertinet
750
potestatem, vult exsistere inter utramque concordiam,

cuius beneficio funestae utrique contentiones devitantur.
Decr. S. Cgr. indicis, (sous Léon XIII), 5 (30) décembre

1881
3154 Qu.: 1. Utrum libri ad S. Indicis Congregationem
delati et ab eadem dimissi seu non prohibiti, censeri
debeant immunes ab omni errore contra fidem et mores.
3155 2. Et quatenus negative, utrum libri dimissi seu non

prohibiti a S. Indicis Congregatione, possint tum
philosophice tum theologice citra temeritatis notam
impugnari.
Resp. (cfirm. a S. P'ce 28 décembre): Ad 1: Negative. - Ad

2: Affirmative.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Humanum genus', 20 avril 1884

3156 Simulare et velle in occulto latere, obligare sibi
homines tamquam mancipia, tenacissimo nexu nec satis
declarata causa, alieno addictos arbitrio ad omne facinus
adhibere...: immanitas quaedam est, quam rerum natura
non patitur. Quapropter societatem de qua loquimur cum
iustitia et naturali honestate pugnare, ratio et veritas
ipsa convincit. (Ex supra dictis indiciis) erumpit illud, quod
est consiliorum suorum ultimum, scilicet evertere funditus
omnem eam quam instituta christiana pepererunt
disciplinam religionis reique publicae, novamque
(disciplinam) ad ingenium suum exstruere, ductis e medio
naturalismo fundamentis et legibus.
3157 Hac quae diximus aut dicturi sumus, de secta

Massonica intelligi oportet spectata in genere suo et
quatenus sibi cognatas foederatasque complectitur
societates, non autem de sectatoribus earum singulis. In
quorum numero utique possunt esse nec pauci, qui
751
quamvis culpa non careant quod sese istius modi

implicuerint societatibus, tamen nec sint flagitiose
factorum per se ipsi participes et illud ultimum ignorent
quod illae nituntur adipisci. Similiter ex consociationibus
ipsis nonnullae fortasse nequaquam probant conclusiones
quasdam extremas, quas, cum ex principiis communibus
necessario consequantur, consentaneum esset amplexari,
nisi per se foeditate sua turpitudo ipsa deterreret.
3158 1859 Nomen sectae Massonum dare nemo sibi

quapiam de causa licere putet, si catholica professio et
salus sua tanti apud eum sit, quanti esse debet.
Instr. S. Off. 'Ad gravissima avertenda', (sous Léon XIII),

10 mai 1884
3159 1860 (3) Ne quis vero errori locus fiat, cum
diiudicandum erit, quaenam ex his perniciosis sectis
censurae, quae vero prohibitioni tantum obnoxiae sint,
certum imprimis est, excommunicatione latae sententiae
mulctari massonicam aliasque eius generis sectas, quae
... contra Ecclesiam vel legitimas potestates machinantur,
sive id clam sive palam fecerint, sive exegerint sive non a
suis asseclis secreti servandi iuramentum.
3160 1861 (4) Praeter istas sunt et aliae sectae prohibitae

atque sub gravis culpae reatu vitandae, inter quas
praecipue recensendae illae omnes, quae a sectatoribus
secretum nemini pandendum et omnimodam
oboedientiam occultis ducibus praestandam iureiurando
exigunt. Animadvertendum insuper est, adesse nonnullas
societates, quae, licet certo statui nequeat, pertineant
necne ad has, quas memoravimus, dubiae tamen et
periculi plenae sunt tum ob doctrinas quas profitentur,
tum ob agendi rationem, quam sequuntur ii, quibus
ducibus ipsae coaluerunt et reguntur ...
752
Resp. S. Off. ad episc. Pictav. (Poitiers) (sous Léon XIII),

(28) 31 mai 1884
3162 Qu.: 1. Potestne medicus rogatus a duellantibus
duello assistere cum intentione citius finem pugnae
imponendi, vel simpliciter vulnera ligandi ac curandi, quin
incurrat excommunicationem Summo Pontifici simpliciter
reservatam? 2. Potestne saltem, quin duello sit praesens,
in domo vicina vel in loco propinquo sistere, proximus ac
paratus ad praebendum suum ministerium, si duellantibus
opus fuerit? 3. Quid de confessario in iisdem
condicionibus? Resp.: Ad 1. Non posse, et
excommunicationem incurri. Ad 2. et 3. Quatenus ex
condicto fiat, item non posse et excommunicationem
incurri.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Immortale Dei', 1 novembre 1885

3165 Insitum homini natura est, ut in civili societate vivat:
is enim necessarium vitae cultum et paratum, itemque
ingenii atque animi perfectionem cum in solitudine
adipisci non possit, provisum divinitus est, ut ad
coniunctionem congregationemque hominum nasceretur
cum domesticam, tum etiam civilem, quae suppeditare
vitae sufficientiam perfectam sola potest. Quoniam vero
non potest societas ulla consistere, nisi si aliquis omnibus
praesit, efficaci similique movens singulos ad commune
propositum impulsione, efficitur, civili hominum
communitati necessariam esse auctoritatem, qua regatur:
quae, non secus ac societas, a natura proptereaque a
Deo ipso oriatur auctore. - Ex quo illud consequitur,
potestatem publicam per se ipsam non esse nisi a Deo
(cf. Rom 13, 1)... - Ius autem imperii per se non est cum
ulla reipublicae forma necessario copulatum: aliam sibi
vel aliam assumere recte potest, modo utilitatis bonique
communis reapse efficientem.
3166 Sicut Iesus Christus in terras venit, ut homines 'vitam

habeant ...' (Jo 10,10), eodem modo Ecclesia propositum
753
habet tamquam finem salutem animorum sempiternam:

ob eamque rem talis est natura sua, ut porrigat sese ad
totius complexum gentis humanae, nullis nec locorum nec
temporum limitibus circumscripta. ...
3167 Haec societas, quamvis ex hominibus constet, non

secus ac civilis communitas, tamen propter finem sibi
constitutum atque instrumenta, quibus ad finem
contendit, supernaturalis est et spiritualis: atque ideo
distinguitur ac differt a societate civili: et, quod plurimum
interest, societas est genere et iure perfecta, cum
adiumenta ad incolumitatem actionemque suam
necessaria voluntate beneficioque Conditoris sui, omnia
in se et per se ipsa possideat. Sicut finis, quo tendit
Ecclesia, longe nobilissima est, ita eius potestas est
omnium praestantissima, neque imperio civili potest
haberi inferior aut eidem esse ullo modo obnoxia.
3168 1866 Itaque Deus humani generis procurationem

inter duas potestates partitus est, scilicet ecclesiasticam
et civilem, alteram quidem divinis, alteram humanis rebus
praepositam. Utraque est in suo genere maxima: habet
utraque certos, quibus contineatur, terminos eosque sua
cuiusque natura causaque proxima definitos; unde aliquis
velut orbis circumscribitur, in quo sua cuiusque actio iure
proprio versetur. Sed quia utriusque imperium est in
eosdem, cum usu venire possit, ut res una atque eadem,
quamquam aliter atque aliter, sed tamen eadem res ad
utriusque ius iudiciumque pertineat, debet
providentissimus Deus, a quo sunt ambae constitutae,
utriusque itinera recte atque ordine composuisse. ...
Itaque inter utramque potestatem quaedam intercedat
necesse est ordinata colligatio; quae quidem coniunctioni
non immerito comparatur, per quam anima et corpus in
homine copulantur. ... Quidquid igitur est in rebus
humanis quoquo modo sacrum, quidquid ad salutem
animorum cultumve Dei pertinet, sive tale illud sit natura
sua, sive rursus tale intelligatur propter causam, ad quam
754
refertur, id est omne in potestate arbitrioque Ecclesiae :

cetera vero, quae civile et politicum genus complectitur,
rectum est civili auctoritati esse subiecta, cum Jesus
Christus iusserit, quae Caesaris sint, reddi Caesari, quae
Dei, Deo (Mt 22, 21). ...
3169 1867 Ecclesiam vero etiam in suorum officiorum

munere potestati civili velle esse subiectam, magna
quidem iniuria, magna temeritas est, Hoc facto
perturbatur ordo, quia quae naturalia sunt praeponuntur
iis, quae sunt supra naturam: tollitur aut certe magnopere
minuitur frequentia bonorum, quibus, si nulla re
impediretur, communem vitam Ecclesia compleret;
praetereaque via ad inimicitias munitur et certamina,
quae, quantam utrique reipublicae perniciem afferant,
nimis saepe eventus demonstravit.
3170 1868 Ex iis autem Pontificum praescriptis illa omnino

intelligi necesse est, ortum publicae potestatis a Deo
ipso, non a multitudine repeti oportere: seditionum
licentiam cum ratione pugnare: officia religionis nullo
loco numerare, vel uno modo esse in disparibus generibus
affectos, nefas esse privatis hominibus, nefas civitatibus:
immoderatam sentiendi sensusque palam iactandi
potestatem non esse in civium iuribus neque in rebus
gratia patrocinioque dignis ulla ratione ponendam.
3171 1869 Similiter intelligi debet, Ecclesiam societatem

esse, non minus quam ipsam civitatem, genere et iure
perfectam: neque debere qui summam imperii teneant,
committere, ut sibi servire aut subesse Ecclesiam cogant,
aut minus esse sinant ad suas res agendas liberam, aut
quicquam de ceteris iuribus detrahant, quae in ipsam a
Iesu Christo collata sunt.
3172 1870 In negotiis autem mixti iuris, maxime esse

secundum naturam, itemque secundum Dei consilia non
secessionem alterius potestatis ab altera, multoque
755
minus contentionem, sed plane concordiam, eamque cum

causis proximis congruentem, quae causae utramque
societatem genuerunt. - Haec quidem sunt, quae de
constituendis temperandisque civitatibus ab Ecclesia
catholica praecipiuntur.
3173 1871 Quibus tamen dictis decretisque si recte

diiudicari velit, nulla per se reprehenditur ex variis
reipublicae formis, ut quae nihil habent, quod doctrinae
catholicae repugnet, eaedemque possunt si sapienter
adhibeantur et iuste, in optimo statu tueri civitatem.
3174 1872 Immo neque illud per se reprehenditur,

participem plus minus esse populum reipublicae: quod
ipsum certis in temporibus certisque legibus potest non
solum ad utilitatem, sed etiam ad officium pertinere
civium.
3175 1873 Insuper neque causa iusta nascitur, cur

Ecclesiam quisquam criminetur aut esse in lenitate
facilitateque plus aequo restrictam aut ei, quae germana
et legitirna sit, libertati inimicam.
3176 1874 Revera si divini cultus varia genera eodem iure

esse, quo veram religionem, Ecclesia iudicat non licere,
non ideo tamen eos damnat rerum publicarum
moderatores, qui, magni alicuius adipiscendi boni aut
prohibendi causa mali, moribus atque usu patienter
ferunt, ut ea habeant singula in civitate locum.
3177 1875 Atque illud quoque magnopere cavere Ecclesia

solet, ut ad amplexandam fidem catholicam nemo invitus
cogatur, quia quod sapienter Augustinus monet: 'Credere
non potest (homo) nisi volens.'
3178 1876 Simili ratione nec potest Ecclesia libertatem

probare eam, quae fastidium gignat sanctissimarum Dei
legum debitamque potestati legitimae oboedientiam
756
exuat. Est enim licentia verius quam libertas:

rectissimeque ab Augustino 'libertas perditionis', a Petro
Apostolo 'velamen malitiae' (I Petr 2, 16) appellatur:
immo, cum sit praeter rationem, vera servitus est: 'qui
enim facit peccatum, servus est peccati' (Jo 8, 34). Contra
illa germana est atque expetenda libertas, quae, si
privatim spectetur, erroribus et cupiditatibus, teterrimis
dominis, hominem servire non sinit : si publice, civibus
sapienter praeest, facultatem augendorum commodorum
large ministrat remque publicam ab alieno arbitrio
defendit.
3179 1877 - Atqui honestam hanc et homine dignam

libertatem Ecclesia probat omnium maxime, eamque ut
tueretur in populis firmam atque integram, eniti et
contendere nunquam destitit. - Revera quae res in civitate
plurimum ad communem salutem possunt ; quae sunt
contra licentiam principum populo male consulentium
utiliter institutae ; quae summam rempublicam vetant in
municipalem vel domesticam rem importunius invadere ;
quae valent ad decus, ad personam hominis, ad
aequabilitatem iuris in singulis civibus conservandam:
earum rerum omnium Ecclesiam catholicam vel
inventricem vel auspicem vel custodem semper fuisse
superiorum aetatum monumenta testantur. Sibi igitur
perpetuo consentiens, si ex altera parte libertatem
respuit immodicam, quae et privatis et populis in
licentiam vel in servitutem cadit, ex altera volens et
libens amplectitur res meliores, quas dies afferat, si vere
prosperitatem contineant huius vitae, quae quoddam est
velut stadium ad alteram eamque perpetuo mansuram.
1878 -Ergo quod inquiunt, Ecclesiam recentiori civitatum

invidere disciplinae, et quaecunque horum temporum
ingenium peperit, omnia promiscue repudiare, inanis est
et ieiuna calumnia. Insaniam quidem repudiat opinionum,
improbat nefaria seditionum studia illumque nominatim
habitum animorum, in quo initia perspiciuntur voluntarii
757
discessus a Deo ; sed quia omne, quod verum est, a Deo

proficisci necesse est, quidquid indagando veri
attingatur, agnoscit Ecclesia velut quoddam divinae
mentis vestigium. Cumque nihil sit in rerum natura veri,
quod doctrinis divinitus traditis fidem abroget, multa,
quae adrogent, omnisque possit inventio veri ad Deum
ipsum vel cognoscendum vel laudandum impellere,
idcirco quidquid accedat ad scientiarum fines
proferendos, gaudente et libente Ecclesia semper
accedet : eademque studiose, ut solet, sicut alias
disciplinas, ita illas etiam fovebit ac provehet, quae
positae sunt in explicatione naturae.
1879 Quibus in studiis non adversatur Ecclesia, si quid

mens repererit novi: non repugnat, quin plura quaerantur
ad decus commoditatemque vitae: immo inertiae
desidiaeque inimica magnopere vult, ut hominum ingenia
uberes ferant exercitatione et cultura fructus; incitamenta
praebet ad omne genus artium atque operum: omniaque
harum rerum studia ad honestatem salutemque virtute
sua dirigens, impedire nititur, quominus a Deo bonisque
coelestibus sua hominem intelligentia atque industria
deflectat. ...
1880 Itaque in tam difficili rerum cursu catholici homines,

si Nos, ut oportet, audierint, facile videbunt, quae sua
cuiusque sint tam in opinionibus quam in factis officia. - Et
in opinando quidem, quaecunque Pontifices Romani
tradiderunt vel tradituri sunt, singula necesse est et
tenere iudicio stabili comprehensa, et palam, quoties res
postulaverit, profiteri. Ac nominatim de iis quas libertates
vocant novissimo tempore quaesitas, oportet Apostolicae
Sedis stare iudicio, et quod ipsa senserit, idem sentire
singulos. Cavendum, ne quem fallat honesta illarum
species: cogitandumque quibus ortae initiis, et quibus
passim sustententur atque alantur studiis. Satis iam est
experiendo cognitum, quarum illae rerum effectrices sint
in civitate: eos quippe passim genuere fructus, quorum
758
probos viros et sapientes iure poeniteat. Si talis alicubi

aut reapse sit aut fingatur cogitatione civitas, quae
christianum nomen insectetur proterve et tyrannice, cum
eaque conferatur genus id reipublicae recens, de quo
loquimur, poterit hoc videri tolerabilius. Principia tamen,
quibus nititur, sunt profecto eiusmodi, sicut ante diximus,
ut per se ipsa probari nemini debeant.
1881 Potest autem aut in privatis domesticisque rebus aut

in publicis actio versari. - Privatim quidem primum
officium est, praeceptis evangelicis diligentissime
conformare vitam et mores, nec recusare, si quid
christiana virtus exigat ad patiendum tolerandumque
paulo difficilius. Debent praeterea singuli Ecclesiam sic
diligere ut communem matrem eiusque et servare
oboedienter leges et honori servire et iura salva velle
conarique, ut ab iis, in quos quisque aliquid auctoritate
potest, pari pietate colatur atque ametur.
1881 Illud etiam publicae salutis interest, ad rerum

urbanarum administrationem conferre sapienter operam :
in eaque studere maxime et efficere, ut adolescentibus
ad religionem, ad probos mores informandis ea ratione,
qua aequum est Christianis, publice consultum sit: quibus
ex rebus magnopere pendet singularum salus civitatum.
1883 Item catholicorum hominum operam ex hoc tanquam

angustiore campo longius excurrere ipsamque summam
rempublicam complecti generatim utile est atque
honestum. Generatim eo dicimus, quia haec praecepta
Nostra gentes universas attingunt. Ceterum potest alicubi
accidere, ut maximis iustissimisque de causis
rempublicam capessere in muneribusque politicis versari
nequaquam expediat. Sed generatim, ut diximus, nullam
velle rerum publicarum partem attingere tam esset in
vitio, quam nihil ad communem utilitatem afferre studii,
nihil operae: eo vel magis, quod catholici homines ipsius,
quam profitentur, admonitione doctrinae ad rem integre
759
et ex fide gerendam impelluntur. Contra, ipsis otiosis,

facile habenas accepturi sunt ii, quorum opiniones spem
salutis haud sane magnam afferant. Idque esset etiam
cum pernicie coniunctum christiani nominis: propterea
quod plurimum possent, qui male essent in Ecclesiam
animati, minimum, qui bene.
1884 Quamobrem perspicuum est, ad rempublicam

adeundi causam esse iustam catholicis: non enim adeunt
neque adire debent ob eam causam, ut probent quod est
hoc tempore in rerum publicarum rationibus non
honestum ; sed ut has ipsas rationes, quoad fieri potest,
in bonum publicum transferant sincerum atque verum,
destinatum animo habentes, sapientiam virtutemque
catholicae religionis tanquam saluberrimum succum ac
sanguinem in omnes reipublicae venas inducere. ...
1885 ... Ne animorum coniunctio criminandi temeritate

dirimatur, sic intelligant universi : integritatem
professionis catholicae consistere nequaquam posse cum
opinionibus ad naturalismum vel rationalismum
accedentibus, quarum summa est tollere funditus instituta
christiana hominisque stabilire in societate principatum,
posthabito Deo. - Pariter non licere aliam officii formam
privatim sequi, aliam publice ita scilicet, ut Ecclesiae
auctoritas in vita privata observetur, in publica respuatur.
Hoc enim esset honesta et turpia coniungere
hominemque secum facere digladiantem, cum contra
debeat sibi semper constare, neque ulla in re ullove in
genere vitae a virtute christiana deficere.
1886 Verum si quaeratur de rationibus mere politicis, de

optimo genere reipublicae, de ordinandis alia vel alia
ratione civitatibus, utique de his rebus potest honesta
esse dissensio. Quorum igitur cognita ceteroqui pietas est
animusque decreta Sedis Apostolicae oboedienter
accipere paratus, iis vitio verti dissentaneam de rebus
quas diximus sententiam iustitia non patitur: multoque est
760
maior iniuria, si in crimen violatae suspectaeve fidei

catholicae, quod non semel factum dolemus adducantur.
1887 Omninoque istud praeceptum teneant, qui

cogitationes suas solent mandare litteris, maximeque
ephemeridum auctores. In hac quidem de rebus maximis
contentione nihil est intestinis concertationibus, vel
partium studiis relinquendum loci, sed conspirantibus
animis studiisque id debent universi contendere, quod est
commune omnium propositum, religionem remque
publicam conservare. Si quid igitur dissidiorum antea fuit,
oportet voluntaria quadam oblivione conterere; si quid
temere, si quid iniuria actum, ad quoscunque demum ea
culpa pertineat, compensandum est caritate mutua, et
praecipuo quodam omnium in Apostolicam Sedem
obsequio redimendum.
1888 Hac via duas res praeclarissimas catholici

consecuturi sunt, alteram, ut adiutores sese impertiant
Ecclesiae in conservanda propagandaque sapientia
christiana; alteram, ut beneficio maximo afficiant
societatem civilem, cuius malarum doctrinarum
cupiditatumque causa magnopere periclitatur salus.

Resp. S. Paenitentiariae (sous Léon XIII), 10 mars 1886
3185 Expos.: (Orator, diversum agendi modum
confessariorum quoad interrogationes de usu matrimonii
onanistico exponens, primum breviter recolit, quae hac in
re praesertim in Responso S. Paenitentiariae 14
décembre 1876 ad parochum dioec. Andegav. (Angers)
declarata sunt:) ... Constat, non esse licitum, favere
paenitentium errori, qui a multis bona fides dicitur, nec
talem bonam fidem creare. Constat etiam non satisfacere
761
muneri suo eos confessarios, qui, quando paenitens

solummodo accusat onanismum, altum silentium servant,
et finita confessione peccatorum, illum verbis generalibus
ad contritionem excitant illique asserenti, se detestari
omne peccatum lethale, sanctam absolutionem
impertiuntur. Constat praeterea, omni reprehensione
carere eos confessarios, qui (intra limites (decentiae) ...
quoad interrogationes... ) non omittunt quemcumque
paenitentem, sive sponte sive ex interrogatione prudenter
facta, confessum de onanismo, reprehendere, non secus
ac de aliis gravibus peccatis, ... nec illum absolvunt, nisi
sufficientibus signis monstret se dolere de praeterito et
habere propositum non amplius onanistice agendi. -
(Remanent vero dubia quae sequuntur: )
3186 Qu.: 1. Quando adest fundata suspicio, paenitentem,

qui de onanismo omnino silet, huic crimini esse addictum,
num confessario liceat a prudenti et discreta
interrogatione abstinere, eo quod praevideat, plures a
bona fide exturbandos, multosque sacramenta deserturos
esse ? - Annon potius teneatur confessarius prudenter ac
discrete interrogare ? Resp.: Ad 1. Regulariter negative
ad primam partem; affirmative ad ad secundam.
3187 2. An confessarius, qui sive ex spontanea

confessione sive ex prudenti interrogatione cognoscit
paenitentem esse onanistam, teneatur illum de huius
peccati gravitate, aeque ac de aliorum peccatorum
mortalium, monere... eique absolutionem tunc solum
impertiri, cum sufficientibus signis constet eumdem
dolere de praeterito et habere propositum non amplius
onanistice agendi ? Ad 2. Affirmative, iuxta doctrinam
probatorum auctorum.
Decr. S. Officii (sous Léon XIII), 19 mai 1886

3188 1863 Qu.: 1. An licitum sit nomen dare societatibus,
quibus propositum est, promovere usum comburendi
762
hominum cadavera ? 2. An licitum sit, mandare, ut sua

aliorumve cadavera comburantur? Resp. (cfirm. a S. P'ce):
Ad I- Negative, et si agatur de societatibus Massonicae
sectae filialibus, incurri poenas contra hanc latas. - Ad 2
Negative.
3190 1865 Expos.: A nonnullis Galliarum episcopis

sequentia dubia S. R. et U. Inquisitioni proposita sunt: In
epistola S. R. et U. Inquis. 25. Iuni 1885 ad omnes in
Gallica dicione Ordinarios circa civilis divortii legem ita
decernitur: 'Attentis gravissimis rerum, temporum ac
locorum adiunctis tolerari posse, ut qui magistratus
obtinent et advocati causas matrimoniales in Gallia
agant, quin officio cedere teneantur', condiciones adiecit,
quarum secunda haec est: 'Dummodo ita animo comparati
sint tum circa valorem et nullitatem coniugii, tum circa
separationem corporum, de quihus causis iudicare
coguntur, ut numquam proferant sententiam, neque
proferendam defendant vel ad eam provocent vel
excitent divino aut ecclesiastico juri repugnantem.'
3191 1865 Qu.: 1. An recta sit interpretatio per Gallias

diffusa ac etiam typis data, iuxta quam satisfacit
condicioni praecitatae iudex, qui, licet matrimonium
aliquod validum sit coram Ecclesia, ab illo matrimonio
vero et constanti omnino abstrahit, et applicans legem
civilem pronuntiat, locum esse divortio, modo solos
effectus civiles solumque contractum civilem abrumpere
mente intendat, eaque sola respiciant termini prolatae
sententiae? Aliis terminis, an sententia sic lata dici possit
divino aut ecclesiastico iuri non repugnans ? Resp. (cfirm.
a S. P'ce): Negative ad 1.
3192 1865 2. Postquam iudex pronuntiavit locum esse

divortio, an possit syndicus (gallice: le maire) et ipse
solos effectus civiles solumque civilem contractum
intendens, ut supra exponitur, divortium pronuntiare
763
quamvis matrimonium validum sit coram Ecclesia. Resp.

(cfirm. a S. P'ce): Negative ad 2.
3193 1865 3. Pronuntiato divortio, an possit idem syndicus

coniugem ad alias nuptias transire attentantem civiliter
cum alio iungere, quamvis matrimonium prius validum sit
coram Ecclesia vivatque altera pars ? Resp. (cfirm. a S.
P'ce): Negative ad 3.
Decr. S. Officii (sous Léon XIII), 15 décembre 1886

3195 1864 Quoties agatur de iis, quorum corpora non
propria ipsorum, sed aliena voluntate cremationi
subiiciantur, Ecclesiae ritus et suffragia adhiberi posse
tum domi tum in ecclesia, non autem usque ad
cremationis locum, remoto scandalo. Scandalum vero
removeri etiam poterit, si notum fiat, cremationem non
propria defuncti voluntate electam fuisse.
3196 1864 - At ubi agatur de iis, qui propria voluntate

cremationem elegerunt, et in hac voluntate certo et
notorie usque ad mortem perseverarunt, attento Decreto
feria IV 19 mai 1886 (DS 3188) agendum cum iis iuxta
normas Ritualis Romani, tit. 'Quibus non licet dare
ecclesiasticam sepulturam'. In casibus autem
particularibus, in quibus dubium vel difficultas oriatur,
consulendus erit Ordinarius. ...
Resp. S. Officii ad episc. Carcasson. (sous Léon XIII),

8 mai 1887
3198 1937 Qu.: (Utrum ad periculum corruptionis vini
praecavendum remedia quae sequuntur sint licita et
quodnam praeferendum:) 1. Vino naturali addatur parva
quantitas 'd'eau-de-vie'; 2. Ebulliatur vinum ad 65
altitudinis gradus. Resp.: Praeferendum vinum prout
secundo loco exponitur.
764
Decr. S. Officii 'Post obitum' (sous Léon XIII),

14 décembre 1887; Errores Antonii de Rosmini-Serbati
3201 1891 1. In ordine rerum creatarum immediate
manifestatur humano intellectui aliquid divini in se ipso,
huiusmodi nempe, quod ad divinam naturam pertineat.
3202 1892 2. Cum divinum dicimus in natura, vocabulum

istud 'divinum' non usurpamus ad significandum effectum
non divinum causae divinae neque mens nobis est loqui
de 'divino' quodam, quod tale sit per participationem.
3203 1893 3. In natura igitur universi, id est in

intelligentiis, quae in ipso sunt, aliquid est, cui convenit
denominatio divini non sensu figurato, sed proprio. - Est
actualitas non distincta a reliquo actualitatis divinae.
3204 1894 4. Esse indeterminatum, quod procul dubio

notum est omnibus intelligentiis, est divinum illud, quod
homini in natura manifestatur.
3205 1895 5. Esse, quod homo intuetur, necesse est, ut sit

aliquid entis necessarii et aeterni, causae creantis,
determinantis ac finientis omnium entium contingentium
atque hoc est Deus.
3206 1896 6. In esse, quod praescindit a creaturis et a

Deo, quod est esse indeterminatum, atque in Deo, esse
non indeterminato, sed absoluto, eadem est essentia.
3207 1897 7. Esse indeterminatum intuitionis, esse

initiale, est aliquid Verbi, quod mens Patris distinguit non
realiter, sed secundum rationem a Verbo.
3208 1898 8. Entia finita, quibus componitur mundus,

resultant ex duobus elementis, id est ex termino reali
finito et ex esse initiali, quod eidem termino tribuit
formam entis.
765
3209 1899 9. Esse, obiectum intuitionis, est actus initialis

omnium entium. - Esse initiale est initium tam
cognoscibilium quam subsistentium : est pariter initium
Dei, prout a nobis concipitur, et creaturarum.
3210 1900 10. Esse virtuale et sine limitibus est prima ac

simplicissima omnium entitatum, adeo ut quaelibet alia
entitas sit composita, et inter ipsius componentia semper
et necessario sit esse virtuale. - Est pars essentialis
omnium omnino entitatum, utut cogitatione dividantur.
3211 1901 11. Quidditas (id quod res est) entis finiti non
constituitur eo, quod habet positivi, sed suis limitibus.
Quidditas entis infiniti constituitur entitate, et est
positiva; quidditas vero entis finiti constituitur limitibus
entitatis, et est negativa.
3212 1902 12. Finita realitas non est, sed Deus facit eam
esse addendo infinitae realitati limitationem. - Esse
initiale fit essentia omnis entis realis. - Esse, quod actuat
naturas finitas, ipsis coniunctum, est recisum a Deo.
3213 1903 13. Discrimen inter esse absolutum et esse

relativum non illud est, quod intercedit substantiam inter
et substantiam, sed aliud multo maius; unum enim est
absolute ens, alterum est absolute non-ens. At hoc
alterum est relative ens, Cum autem ponitur ens
relativum, non multiplicatur absolute ens; hinc absolutum
et relativum absolute non sunt unica substantia, sed
unicum esse; atque hoc sensu nulla est diversitas esse,
immo habetur unitas esse.
3214 1904 14. Divina abstractione producitur esse initiale

primum finitorum entium elementum; divina vero
imaginatione producitur reale finitum seu realitates
omnes, quibus mundus constat.
766
3215 1905 15. Tertia operatio esse absoluti mundum

creantis est divina synthesis, id est unio duorum
elementorum: quae sunt esse initiale, commune omnium
finitorum entium initium, atque reale finitum, seu potius
diversa realia finita, termini diversi eiusdem esse initialis.
Qua unione creantur entia finita.
3216 1906 16. Esse initiale per divinam synthesim ab

intelligentia relatum, non ut intelligibile, sed mere ut
essentia, ad terminos finitos reales, efficit, ut exsistant
entia finita subiective et realiter.
3217 1907 17. Id unum efficit Deus creando, quod totum

actum esse creaturarum integre ponit: hic igitur actus
proprie non est factus, sed positus.
3218 1908 18. Amor, quo Deus se diligit etiam in creaturis

et qui est ratio, qua se determinat ad creandum, moralem
necessitatem constituit, quae in ente perfectissimo
semper inducit effectum: huiusmodi enim necessitas
tantummodo in pluribus entibus imperfectis integram
relinquit libertatem bilateralem.
3219 1909 19. Verbum est materia illa invisa, ex qua, ut

dicitur Sap 11, 18, creatae fuerunt res omnes universi.
3220 1910 20. Non repugnat, ut anima humana

generatione multiplicetur, ita ut concipiatur, eam ab
imperfecto, nempe a gradu sensitivo, ad perfectum,
nempe ad gradum intellectivum, procedere.
3221 1911 21. Cum sensitivo principio intuibile fit esse,

hoc solo tactu, hac sui unione, principium illud antea
solum sentiens, nunc simul intelligens, ad nobiliorem
statum evehitur, naturam mutat, ac fit intelligens,
subsistens atque immortale.
767
3222 1912 22. Non est cogitatu impossibile, divina

potentia fieri posse, ut a corpore animato dividatur anima
intellectiva, et ipsum adhuc maneat animale; maneret
nempe in ipso, tamquam basis puri animalis, principium
animale, quod antea in eo erat veluti appendix.
3223 1913 23. In statu naturali anima defuncti exsistit

perinde ac non exsisteret; cum non possit ullam super se
ipsam reflexionem exercere, aut ullam habere sui
conscientiam, ipsius condicio similis dici potest statui
tenebrarum perpetuarum et somni sempiterni.
3224 1914 24. Forma substantialis corporis est potius

effectus animae atque interior terminus operationis
ipsius: propterea forma substantialis corporis non est ipsa
anima. - Unio animae et corporis proprie consistit in
immanenti perceptione, qua subiectum intuens ideam,
affirmat sensibile, postquam in hac eius essentiam
intuitum fuerit.
3225 1915 25. Revelato mysterio SS. Trinitatis, potest

ipsius exsistentia demonstrari argumentis mere
speculativis, negativis quidem et indirectis, huiusmodi
tamen, ut per ipsa veritas illa ad philosophicas
disciplinas revocetur, atque fiat propositio scientifica
sicut ceterae: si enim ipsa, negaretur, doctrina
theosophica purae rationis non modo in completa
maneret, sed etiam omni ex parte absurditatibus scatens
annihilaretur.
3226 1916 26. Tres supremae formae esse, nempe

subiectivitas, obiectivitas, sanctitas, seu realitas,
idealitas, moralitas, si transferanlur ad esse absolutum,
non possunt aliter concipi nisi ut personae subsistentes et
viventes. Verbum, quatenus obiectum amatum, et non
quatenus Verbum id est obiectum in se subsistens per se
cognitum, est persona Spiritus Sancti.
768
3227 1917 27. In humanitate Christi humana voluntas fuit

ita rapta a Spiritu Sancto ad adhaerendum Esse
obiectivo, id est Verbo, ut illa Ipsi integre tradiderit
regimen hominis, et Verbum illud personaliter
assumpserit, ita sibi uniens naturam humanam. Hinc
voluntas humana desiit esse personalis in homine, et cum
sit persona in aliis hominibus, in Christo remansit natura.
3228 1918 28. In christiana doctrina Verbum, character et

facies Dei, imprimitur in animo eorum, qui cum fide
suscipiunt baptismum Christi.-Verbum, id est character, in
anima impressum, in doctrina christiana, est Esse reale
(infinitum) per se manifestum, quod deinde novimus esse
secundam personam SS. Trinitatis.
3229 1919 29. A catholica doctrina, quae sola est veritas,

minime alienam putamus hanc coniecturam: In
eucharistico Sacramento substantia panis et vini fit vera
caro et verus sanguis Christi, quando Christus eam facit
terminum sui principii sentientis, ipsamque sua vita
vivificat: eo ferme modo, quo panis et vinum vere
transsubstantiantur in nostram carnem et sanguinem,
quia fiunt terminus nostri principii sentientis.
3230 1920 30. Peracta transsubstantiatione, intelligi

potest corpori Christi glorioso partem aliquam adiungi in
ipso incorporatam, indivisam pariterque gloriosam.
3231 1921 31. In sacramento Eucharistiae vi verborum

corpus et sanguis Christi est tantum ea mensura, quae
respondet quantitati ('a quel tanto') substantiae panis et
vini, quae transsubstantiatur: reliquum corporis Christi ibi
est per concomitantiam.
3232 1922 32. Quoniam qui 'non manducat carnem Filii

hominis et bibit eius sanguinem, non habet vitam in se' (Jo
6, 54), et nihilominus qui moriuntur cum baptismate
aquae, sanguinis aut desiderii, certo consequuntur vitam
769
aeternam, dicendum est, his qui in hac vita non

comederunt corpus et sanguinem Christi, subministrari
hunc caelestem cibum in futura vita, ipso mortis instanti. -
Hinc etiam Sanctis Veteris Testamenti potuit Christus
descendens ad inferos se ipsum communicare sub
speciebus panis et vini, ut aptos eos redderet ad visionem
Dei.
3233 1923 33. Cum daemones fructum possederint,

putarunt se ingressuros in hominem, si de illo ederet ;
converso enim cibo in corpus hominis animatum, ipsi
poterant libere ingredi animalitatem, i. e. in vitam
subiectivam huius entis, atque ita de eo disponere sicut
proposuerant.
3234 1924 34. Ad praeservandam B. V. Mariam a labe

originis, satis erat, ut incorruptum maneret minimum
semen in homine, neglectum forte ab ipso daemone, e
quo incorrupto semine de generatione in generationem
transfuso, suo tempore oriretur Virgo Maria.
3235 1925 35. Quo magis attenditur ordo iustificationis in

homine, eo aptior apparet modus dicendi scripturalis,
quod Deus peccata quaedam tegit aut non imputat. -
Iuxta Psalmistam (Ps 31, 1) discrimen est inter iniquitates,
quae remittuntur, et peccata, quae teguntur : illae, ut
videtur sunt culpae actuales et liberae, haec vero sunt
peccata non eorum, qui pertinent ad populum Dei, quibus
propterea nullum afferunt nocumentum.
3236 1926 36. Ordo supernaturalis constituitur

manifestatione esse in plenitudine suae formae realis;
cujus communicationis seu manifestationis effectus est
sensus ('sentimento') deiformis, qui inchoatus in hac vita
constituit lumen fidei et gratiae, completus in altera vita
constituit lumen gloriae.
770
3237 1927 37. Primum lumen reddens animam

intelligentem est esse ideale ; alterum primum lumen est
etiam esse, non tamen mere ideale, sed subsistens ac
vivens: illud abscondens suam personalitatem ostendit
solum suam obiectivitatem : at qui videt alterum (quod
est Verbum), etiamsi per speculum et in aenigmate, videt
Deum.
3238 1928 38. Deus est obiectum visionis beatificae, in

quantum est auctor operum ad extra.
3239 1929 39. Vestigia sapientiae ac bonitatis, quae in

creaturis relucent, sunt comprehensoribus necessaria;
ipsa enim in aeterno exemplari collecta sunt ea Ipsius
pars, quae ab illis videri possit ('che e loro accessibile'),
ipsaque argumentum praebent laudibus, quas in
aeternum Deo Beati concinunt.
3240 1930 40. Cum Deus non possit, nec per lumen
gloriae, totaliter se communicare entibus finitis, non
potuit essentiam suam comprehensoribus revelare et
communicare, nisi eo modo, qui finitis intelligentiis sit
accommodatus: scilicet Deus se illis manifestat, quatenus
cum ipsis relationem habet, ut eorum creator, provisor,
redemptor, sanctificator.
3241 1930a (Censura, cfirm. a S. P'ce: Has propositiones

S. Officium) in proprio auctoris sensu reprobandas ac
proscribendas esse iudicavit, prout hoc generali decreto
reprobat, damnat, proscribit...
Léon XIII, Litt. encycl. 'Libertas praestantissimum',

20 juin 1888
3245 Libertas, praestantissimum naturae bonum, idemque
intelligentia aut ratione utentium naturarum unice
proprium, hanc tribuit homini dignitatem, ut sit in manu
consilii sui obtineatque actionum suarum potestatem.
771
Verumtamen eiusmodi dignitas plurimum interest, qua

ratione geratur. ... Sane integrum est homini parere
rationi, morale bonum sequi, ad summum finem suum
recta contendere. Sed idem potest ad omnia alia
deflectere, fallacesque bonorum imagines persecutus,
ordinem debitum perturbare et in interitum ruere
voluntarium. ...
3246 Libertatem nemo altius praedicat nec constantius

asserit Ecclesia catholica, quae (id) ... tuetur ut dogma.
Neque id solum: sed contradicentibus haereticis...
(nominantur Manichaei, adversarii Concilii Tridentini,
Jansenistae, Fatalistae) patrocinium libertatis Ecclesia
suscepit hominisque tam grande bonum ab interitu
vindicavit.
3247 Cur homini lex necessaria sit, in ipso eius arbitrio,

scilicet in hoc, nostrae ut voluntates a recta ratione ne
discrepent, prima est causa, tamquam in radice,
quaerenda. ... Talis (lex) est princeps omnium lex
naturalis, quae scripta est et insculpta in hominum animis
singulorum, quia ipsa est humana ratio recte facere
iubens et peccare vetans. Ista vero humanae rationis
praescriptio vim habere legis non potest, nisi quia altioris
est vox atque interpres rationis, cui mentem
libertatemque nostram subiectam esse oporteat. Vis enim
legis cum ea sit, officia imponere et iura tribuere, tota in
auctoritate nititur, hoc est: in vera potestate statuendi
officia describendique iura, item poenis praemiisque
imperata sanciendi: quae quidem omnia in homine liquet
esse non posse, si normam actionibus ipse suis summus
sibi legislator daret. Ergo consequitur, ut naturae lex sit
ipsa lex aeterna, insita in iis qui ratione utuntur, eosque
inclinans ad debitum actum et finem, eaque est ipsa
aeterna ratio Creatoris universumque mundum
gubernantis Dei.
772
3248 Quod ratio lexque naturalis in hominibus singulis,

idem efficit in consociatis lex humana ad bonum
commune civium promulgata. Ex hominum legibus aliae in
eo versantur quod est bonum malumve natura. ... Sed
istiusmodi decreta nequaquam ducunt ab hominum
societate principium, ... sed potius ipsi hominum societati
antecedunt, omninoque sunt a lege naturali ac propterea
a lege aeterna repetenda. ... Alia vero civilis potestatis
praescripta non ex naturali iure statim et proxime, sed
longius et oblique consequuntur, resque varias definiunt,
de quibus non est nisi generatim atque universe natura
cautum. ... Iamvero peculiaribus hisce vivendi regulis
prudenti ratione inventis legitimaque potestate propositis
lex humana proprii nominis continetur. ... Ex eo
intelligitur, omnino in aeterna Dei lege normam et
regulam positam esse libertatis, nec singulorum dumtaxat
hominum sed etiam communitatis et coniunctionis
humanae.
3249 Igitur in hominum societate libertas veri nominis non

est in eo posita, ut agas quod lubet. ... sed in hoc, ut per
leges civiles expeditius possis secundum legis aeternae
praescripta vivere. Eorum vero qui praesunt, non in eo
sita libertas est, ut imperare temere et ad libidinem
queant. ... sed humanarum vis legum haec debet esse, ut
ab aeterna lege manare intelligantur nec quidquam
sancire, quod non in ea, velut in principio universi iuris,
contineatur.
3250 Illa (libertas) magnopere praedicatur, quam

conscientiae libertatem nominant : quae si ita accipiatur,
ut suo cuique arbitratu aeque liceat Deum colere, (aut)
non colere, argumentis quae supra allata sunt, satis
convicitur. - Sed potest etiam in hanc sententiam accipi,
ut homini ex conscientia officii, Dei voluntatem sequi et
iussa facere, nulla re impediente, in civitate liceat. Haec
quidem vera, haec digna filiis Dei libertas, quae humanae
dignitatem personae honestissime tuetur, est omni vi
773
iniuriaque maior: eademque Ecclesiae semper optata ac

praecipue cara. Huius generis libertatem sibi constanter
vindicavere Apostoli ...
3251 (Ecclesia) nihil quidem impertiens iuris nisi iis quae

vera quaeque honesta sint, non recusat quominus
quidpiam a veritate iustitiaque alienum ferat tamen
publica potestas, scilicet maius aliquod vel vitandi causa
malum, vel adipiscendi aut conservandi bonum. Ipse
providentissimus Deus cum infinitae sit bonitatis, idemque
omnia possit, sinit tamen esse in mundo mala, partim ne
ampliora impediantur bona, partim ne maiora mala
consequantur. In regendis civitatibus Rectorem mundi par
est imitari : quin etiam cum singula mala prohibere
auctoritas hominum non possit, debet 'multa concedere
atque impunita relinquere, quae per divinam tamen
providentiam vindicantur, et recte' Verumtamen in
eiusmodi rerum adiunctis, si communis boni causa, et hac
tantum causa, potest vel etiam debet lex hominum ferre
toleranter malum, tamen nec potest nec debet id probare
aut velle per se: quia malum per se cum sit boni privatio,
repugnat bono communi, quod legislator, quoad optime
potest, velle ac tueri debet. Et hac quoque in re ad
imitandum sibi lex humana proponat Deum necesse est,
qui in eo quod mala esse in mundo sinit, 'neque vult mala
fieri, neque vult mala non fieri, sed vult permittere mala
fieri, et hoc est bonum'. Quae Doctoris Angelici sententia
brevissime continet de malorum tolerantia doctrinam.
Léon XIII, Encycl. 'Libertas, praeseantissimum', 20 juin

1888
1931 ... Multi (denique) rei sacrae a re civili distractionem
non probant ; sed tamen faciendum censent, ut Ecclesia
obsequatur tempori et flectat se atque accommodet ad
ea, quae in administrandis imperiis hodierna prudentia
desiderat. Quorum est honesta sententia, si de quadam
intelligatur aequa ratione, quae consistere cum veritate
774
iustitiaque possit : nimirum ut, explorata spe magni

alicuius boni, indulgentem Ecclesia sese impertiat idque
temporibus largiatur, quod salva officii sanctitate potest.
-Verum secus est de rebus ac doctrinis, quas demutatio
morum ac fallax iudicium contra fas invexerint. ...
3252 1932 Itaque ex dictis consequitur, nequaquam licere

petere, defendere largiri cogitandi, scribendi, docendi,
itemque promiscuam religionum libertatem, veluti iura
totidem, quae homini natura dederit. Nam si vere natura
dedisset, imperium Dei detrectari ius esset, nec ulla
temperari lege libertas humana posset. - Similiter
consequitur, ista genera libertatis posse quidem, si iustae
causae sint, tolerari, definita tamen moderatione, ne in
libidinem atque insolentiam degenerent. ...
3253 1933 Ubi dominatus premat aut impendeat

eiusmodi, qui oppressam iniusta vi teneat civitatem, vel
carere Ecclesiam cogat libertate debita, fas est aliam
quaerere temperationem reipublicae, in qua agere cum
libertate concessum sit : tunc enim non illa expeditur
immodica et vitiosa libertas, sed sublevatio aliqua salutis
omnium causa quaeritur, et hoc unice agitur, ut, ubi rerum
malarum licentia tribuitur, ibi potestas honeste faciendi
ne impediatur.
3254 1934 Atque etiam malle reipublicae statum populari

temperatum genere non est per se contra officium, salva
tamen doctrina catholica de ortu atque administratione
publicae potestatis. Ex variis reipublicae generibus, modo
sint ad consulendum utilitati civium per se idonea, nullum
quidem Ecclesia respuit: singula tamen vult, quod plane
idem natura iubet, sine iniuria cuiusquam, maximeque
integris Ecclesiae iuribus, esse constituta. ...
1935 Ad res publicas gerendas accedere, nisi alicubi ob

singularem rerum temporumque conditionem aliter
caveatur, honestum est : immo vero probat Ecclesia,
775
singulos operam suam in communem afferre fructum, et

quantum quisque industria potest, tueri, conservare,
augere rempublicam.
3255 1936 Neque illud Ecclesia damnat, velle gentem

suam nemini servire nec externo, nec domino, si modo
fieri incolumi iustitia queat. Denique nec eos reprehendit,
qui efficere volunt, ut civitates suis legibus vivant
civesque quam maxima augendorum commodorum
facultate donentur. Civicarum sine intemperantia
libertatum semper esse Ecclesia fautrix fidelissima
consuevit : quod testantur potissimum civitates Italicae,
scilicet prosperitatem, opes, gloriam nominis municipali
iure adeptae, quo tempore salutaris Ecclesiae virtus in
omnes reipublicae partes nemine repugnante pervaserat.
Resp. S. Officii ad archiep. Cameracensem (sous Léon

XIII),
14 (19) août 1889; D 1889-1890
3258 In scholis catholicis tuto doceri non posse, licitam
esse operationem chirurgicam, quam 'craniotomiam'
appellant, sicut declaratum fuit die 28. Maii 1884, et
quamcumque chirurgicam operationem directe occisivam
fetus vel matris gestantis.
Léon XIII, Encycl. 'Sapientiae chnstianae', 10 janvier 1890

1936a Esse in usu vitae plura ac maiora catholicorum
officia, quam eorum, qui sint fidei catholicae aut
perperam compotes aut omnino expertes, dubitari non
potest. ... Christianam fidem homo, ut debet, complexus,
hoc ipso Ecclesiae ut ex ea natus subicitur eiusque fit
societatis maximae sanctissimaeque particeps, quam
summa cum potestate regere, sub invisibili capite Christo
Iesu, Romani Pontificis proprium est munus. - Nunc vero si
civitatem, in qua editi susceptique in hanc lucem sumus,
776
praecipue diligere tuerique iubemur lege naturae usque

eo, ut civis bonus vel mortem pro patria oppetere non
dubitet, officium est Christianorum longe maius, simili
modo esse in Ecclesiam semper affectos. Est enim
Ecclesia civitas sancta Dei viventis, Deo ipso nata,
eodemque auctore constituta : quae peregrinatur quidem
in terris, sed vocans homines et erudiens atque deducens
ad sempiternam in coelis felicitatem. Adamanda igitur
patria est, unde vitae mortalis usuram accipimus: sed
necesse est, caritate Ecclesiam praestare, cui vitam
animae debemus perpetuo mansuram : quia bona animi
corporis bonis rectum est anteponere, multoque, quam
erga homines, sunt erga Deum officia sanctiora.
1936b Ceterum, vere si iudicare volumus, supernaturalis

amor Ecclesiae patriaeque caritas naturalis, geminae
sunt ab eodem sempiterno principio profectae caritates,
cum ipse sit utriusque auctor et causa Deus : ex quo
consequitur, non posse alterum officium pugnare cum
altero. ... Nihilominus horum officiorum ordo, vel
calamitate temporum vel iniquiore hominum voluntate,
aliquando pervertitur. Nimirum incidunt causae, cum
aliud videtur a civibus respublica, aliud a christianis
religio postulare; idque non alia sane de causa, quam
quod rectores reipublicae sacram Ecclesiae potestatem
aut nihil pensi habent aut sibi volunt esse subiectam. ... Si
reipublicae leges aperte discrepent cum iure divino, si
quam Ecclesiae imponant iniuriam, aut iis, quae sunt de
religione, officiis contradicant, vel auctoritatem Iesu
Christi in Pontifice Maximo violent, tum vero resistere
officium est, parere scelus: idque cum ipsius reipublicae
iniuria coniunctum, quia peccatur in rempublicam,
quidquid in religione delinquitur.
1936c Neque est, quod opponat quisquam, Ecclesiae

conservatorem et vindicem Iesum Christum nequaquam
opera hominum indigere. Non enim inopia virium, sed
magnitudine bonitatis vult ille, ut aliquid a nobis
777
conferatur operae ad salutis, quam ipse peperit,

obtinendos adipiscendosque fructus. Huiusce partes
officii primae sunt, catholicam doctrinam profiteri aperte
et constanter, eamque, quoad quisque potest, propagare.
... Profecto praedicandi, hoc est docendi, munus iure
divino penes magistros est, quos 'Spiritus Sanctus posuit
episcopos regere Ecclesiam Dei' (Act 20,28), maximeque
penes Pontificem Romanum, Iesu Christi vicarium,
Ecclesiae universae summa cum potestate praepositum,
credendorum, agendorum magistrum. Nihilominus nemo
putet, industriam nonnullam eadem in re ponere privatos
prohiberi, eos nominatim, quibus ingenii facultatem Deus
cum studio bene merendi dedit: qui, quoties res exigat,
commode possunt non sane doctoris sibi partes assumere,
sed ea, quae ipsi acceperint, impertire ceteris,
magistrorum voci resonantes tamquam imago. Quin immo
privatorum opera visa est Patribus Concilii VATICANI
usque adeo opportuna ac frugifera, ut prorsus
deposcendam iudicarint : 'Omnes Christi fideles ...
operam conferant.' (cf. D 1819). -Ceterum serere fidem
catholicam auctoritate exempli, professionisque
constantia praecdicare, quisgue se posse ac debere
meminerit. - In officiis igitur, quae nos iungunt Deo atque
Ecclesiae, hoc est numerandum maxime, ut in veritate
christiana propaganda propulsandisque erroribus
elaboret singulorum, quoad potest, industria.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Quamquam pluries', 15 août 1889

3260 Cur beatus Josephus nominatim habeatur Ecclesiae
patronus vicissimque plurimum sibi Ecclesia de eius tutela
patrocinioque polliceatur, causae illae sunt rationesque
singulares, quod is vir fuit Mariae, et pater, ut putabatur,
Jesu Christi. Hinc omnis eius dignitas, gratia, sanctitas,
gloria profectae. Certe Matris Dei tam in excelso dignitas
est ut nihil fieri maius queat. Sed tamen, quia intercessit
Josepho cum Virgine beatissima maritale vinculum, ad
illam praestantissimam dignitatem, qua naturis creatis
778
omnibus longissime Deipara antecellit, non est dubium,

quin accesserit ipse ut nemo magis. Est enim coniugium
societas necessitudoque omnium maxima, quae natura
sua adiunctam habet bonorum unius cum altero
communicationem. Quocirca si sponsum Virgini Deus
Iosephum dedit, dedit profecto non modo vitae socium,
virginitatis testem, tutorem honestatis, sed etiam
excelsae dignitatis eius ipso coniugali foedere
participem. - Similiter augustissima dignitate unus eminet
inter omnes, quod divino consilio custos Filii Dei fuit,
habitus hominum opinione pater. Qua ex re consequens
erat, ut Verbum Dei Josepho modeste subesset, dictoque
esset audiens omnemque adhiberet honorem, quem liberi
adhibeant parenti suo necesse est.
3261 Iamvero ex hac duplici dignitate officia sponte

sequebantur, quae patribusfamilias natura praescripsit,
ita quidem, ut domus divinae, cui Josephus praeerat,
custos idem et curator et defensor esset legitimus ac
naturalis. Cuiusmodi officia ac munia ille quidem, quoad
suppeditavit vita mortalis, revera exercuit. ...
3262 Atqui domus divina, quam Josephus velut potestate

patria gubernavit initia exorientis Ecclesiae continebat.
Virgo sanctissima quemadmodum Jesu Christi genitrix, ita
omnium est christianorum mater, quippe quos ad
Calvariae montem inter supremos Redemptoris cruciatus
generavit; itemque Jesus Christus tamquam primogenitus
est christianorum, qui ei sunt adoptione ac redemptione
fratres.
3263 Quibus rebus causa nascitur, cur beatissimus

Patriarcha commendatam sibi peculiari quadam ratione
sentiat multitudinem christianorum, ex quibus constat
Ecclesia, scilicet innumerabilis isthaec perque omnes
terras fusa familia, in quam, quia vir Mariae et pater est
Jesu Christi, paterna propemodum auctoritate pollet. Est
igitur consentaneum et beato Iosepho apprime dignum,
779
ut sicut ille olim Nazarethanam familiam, quibuscumque

rebus usuvenit, sanctissime tueri consuevit, ita nunc
patrocinio caelesti Ecclesiam Christi tegat ac defendat.

Resp. S. Officii ad episc. Massiliensem (sous Léon XIII),
30 juillet 1890; De vino ad Missam adhibendo
3264 1938 In pluribus Galliae partibus, maxime si eae ad
meridiem sitae reperiantur, vinum album, quod incruento
Missae sacrificio inservit, tam debile est ac impotens, ut
diu conservari non valeat, nisi eidem quaedam spiritus
vini ('spirito alcool') quantitas admisceatur. Qu.: l. An
istiusmodi commixtio licita sit? 2. Et, si affirmative,
quaenam quantitas huiusmodi materiae extraneae vino
adiungi permittatur? 3. In casu affirmativo, requiriturne
spiritus vini ex vino puro seu ex vitis fructu extractus?
Resp. (cfirm. a S. P'ce 31 juillet): Dummodo spiritus
('alcool') extractus fuerit ex genimine vitis, et quantitas
alcoholica addita una cum ea, quam vinum, de quo
agitur, naturaliter continet, non excedat proportionem
duodecim pro centum, et admixtio fiat, quando vinum est
valde recens, nihil obstare, quominus idem vinum in
Missae sacrificio adhibeatur.
Léon XIII, Litt. encycl. 'Rerum novarum', 15 mai 1891

3265 Possidere res privatim ut suas, ius est homini a
natura datum. ... Neque est, cur providentia introducatur
reipublicae: est enim homo, quam respublica, senior:
quocirca ius ille suum ad vitam corpusque tuendum
habere natura ante debuit, quam civitas ulla coisset. ...
Res enim eas, quae ad conservandam vitam maximeque
ad perficiendam requiruntur, terra quidem cum magna
780
largitate fundit, sed fundere ex se sine hominum cultu et

curatione non posset. Iamvero cum in parandis naturae
bonis industriam mentis viresque corporis homo insumat,
hoc ipso applicat ad sese eam naturae corporeae
partem, quam ipse percoluit, in qua velut formam
quandam personae suae impressam reliquit; ut omnino
rectum esse oporteat, eam partem ab eo possideri uti
suam, nec ullo modo ius ipsius violare cuiquam licere. ...
3266 Jura vero istiusmodi, quae in hominibus insunt

singulis, multo validiora intelliguntur esse, si cum officiis
hominurn in convictu domestico apta et connexa
spectentur. ... Quod igitur demonstravimus ius dominii
personis singularibus natura tributum, id, transferri in
hominem, qua caput est familiae, oportet: immo tanto ius
est illud validius quanto persona humana in convictu
domestico plura complectitur. Sanctissima naturae lex
est, ut victu omnique cultu paterfamilias tueatur, quos
ipse procrearit: idemque illuc a natura ipsa deducitur, ut
velit liberis suis, quippe qui paternam referunt et quodam
modo producunt personam, acquirere et parare, unde se
honeste possint in ancipiti vitae cursu a misera fortuna
defendere. Id vero efficere non alia ratione potest, nisi
fructuosarum possessione rerum, quas ad liberos
hereditate transmittat...
3267 1938b Justa possessio pecuniarum a iusto

pecuniarum usu distinguitur. Bona privatim possidere,
quod paulo ante vidimus ius est homini naturale : eoque
uti iure, maxime in societate vitae, non fas modo est, sed
plane necessarium. ... At vero si illud quaeratur, qualem
esse usum bonorum necesse sit, Ecclesia quidem sine ulla
dubitatione respondet: 'Quantum ad hoc, non debet homo
habere res exteriores ut proprias, sed ut communes, ut
scilicet de facili aliquis eas communicet in necessitate
aliorum. Unde Apostolus dicit: 'Divitibus huius saeculi
praecipe ... facile tribuere, communicare' (I Tim 6, 17s)'.
Nemo certe opitulari aliis de eo iubetur, quod ad usus
781
pertineat cum suos tum suorum necessarios: immo nec

tradere aliis, quo ipse egeat ad id servandum, quod
personae conveniat, quodque deceat. ... Sed ubi
necessitati satis et decoro datum, officium est de eo,
quod superat, gratificari indigentibus. 'Quod superest,
date eleemosynam' (Lc 11, 41). Non iustitiae, excepto in
rebus extremis, officia ista sunt, sed caritatis christianae,
quam profecto lege agendo petere ius non est. Sed
legibus iudiciisque hominum lex antecedit iudiciumque
Christi Dei, qui multis modis suadet consuetudinem
largiendi... et collatam negatamve iudicaturus (Mt 25,
34s).
3268 Duas velut notas habet in homine labor natura

insitas, nimirum ut personalis sit, quia vis agens adhaeret
personae, atque eius omnino est propria, a quo exercetur,
et eius est utilitati nata: deinde ut sit necessarius, ob
hanc causam, quod fructus laboris est homini opus ad
vitam tuendam: vitam autem tueri ipsa rerum, cui maxime
parendum, natura iubet.
3269 Iamvero si ex ea dumtaxat parte spectetur, quod

personalis est, non est dubium, quin integrum opifici sit
pactae mercedis angustius finire modum: quemadmodum
enim operas dat ille voluntate, sic et operarum mercede
vel tenui vel plane nulla contentus esse voluntate potest.
3270 Sed longe aliter iudicandum, si cum ratione

personalitatis ratio coniungitur necessitatis, cogitatione
quidem, non re, ab illa separabilis. Reapse manere in
vita, commune singulis officium est, cui scelus est deesse.
Hinc ius reperiendarum rerum, quibus vita sustentatur,
necessario nascitur: quarum rerum facultatem infimo
cuique non nisi quaesita labore merces suppeditat. Esto
igitur, ut opifex atque herus libere in idem placitum, ac
nominatim in salarii modum consentiant: subest tamen
semper aliquid ex iustitia naturali, idque libera
paciscentium voluntate maius et antiquius, scilicet alendo
782
opifici, frugi quidem et bene morato, haud imparem esse

mercedem oportere. Quod si necessitate opifex coactus,
aut mali peioris metu permotus duriorem condicionem
accipiat, quae, etiamsi nolit, accipienda sit, quod a
domino vel a redemptore operum imponitur, istud quidem
est subire vim, cui iustitia reclamat. ...
3271 Mercedem si ferat opifex satis amplam, ut ea se

uxoremque et liberos tueri commodum queat, facile
studebit parsimoniae, si sapit, efficietque, quod ipsa
videtur natura monere, ut detractis sumptibus, aliquid
etiam redundet, quo sibi liceat ad modicum censum
pervenire. ... Non tamen ad haec commoda perveniri nisi
ea condicione potest, ut privatus census ne exhauriatur
immanitate tributorum et vectigalium. Ius enim
possidendi privatim bona cum non sit lege hominum, sed
natura datum, non ipsum abolere, sed tantummodo ipsius
usum temperare et cum communi bono componere
auctoritas publica potest. Faciat ergo iniuste atque
inhumane, si de bonis privatorum plus aequo, tributorum
nomine, detraxerit...
1938d Vulgo coiri ejus generis societates, sive tota ex

opificibus conflatas, sive ex utroque ordine mixtas gratum
est : optandum vero, ut numero et actuosa virtute
crescant. ... Privatas enim societates inire concessum est
homini iure naturae: est autem ad praesidium iuris
naturalis instituta civitas, non ad interitum ; eoque si
civium coetus sociari vetuerit, plane secum pugnantia
agat propterea, quod tam ipsa quam coetus privati uno
hoc e principio nascuntur, quod homines sunt natura
congregabiles. - Incidunt aliquando tempora, cum ei
generi communitatum rectum sit leges obsistere : scilicet
si quidquam ex instituto persequantur, quod cum
probitate, cum iustitia, cum reipublicae salute aperte
dissideat.
783
Léon XIII, Ep. 'Pastoralis officii' ad episcopos Germaniae

et
Austriae, 12 septembre 1891
3272 1939 Utraque divina lex, tum ea quae naturalis
rationis lumine, tum quae Litteris divino afflatu perscriptis
promulgata est, districte vetant ne quis extra causam
publicam hominem interimat aut vulneret, nisi salutis
suae defendendae causa, necessitate coactus. At qui ad
privatum certamen provocant vel oblatum suscipiunt, hoc
agunt, huc animum viresque intendunt, nulla necessitate
adstricti, ut vitam eripiant aut saltem vulnus inferant
adversario. Utraque porro divina lex interdicit, ne quis
temere vitam proiciat suam, gravi et manifesto obiciens
discrimini, cum id nulla officii aut caritatis magnanimae
ratio suadeat; haec autem caeca temeritas, vitae
contemptrix, plane inest in natura duelli. Quare obscurum
nemini aut dubium esse potest, in eos, qui privatim
proelium conserunt singulare, utrumque cadere et scelus
alienae cladis et vitae propriae discrimen voluntarium.
Demum vix ulla pestis est, quae a civilis vitae disciplina
magis abhorreat et iustum civitatis ordinem pervertat,
quam permissa civibus licentia, ut sui quisque assertor
iuris privata vi manuque et honoris, quem violatum putet,
ultor exsistat. ...
3273 1940 Neque illis, qui oblatum certamen suscipiunt,

iusta suppetit excusatio metus, quod timeant se vulgo
segnes haberi, si pugnam detrectent. Nam si officia
hominum ex falsis vulgi opinionibus dimetienda essent,
non ex aeterna recti iustique norma, nullum esset
naturale ac verum inter honestas actiones et flagitiose
facta discrimen. Ipsi sapientes ethnici et norunt et
tradiderunt, fallacia vulgi iudicia spernenda esse a forti
et constanti viro. Iustus potius et sanctus timor est, qui
avertit hominem ab iniqua caede eumque facit de propria
et fratrum salute sollicitum. Immo qui inania vulgi
aspernatur iudicia, qui contumeliarum verbera subire
784
mavult, quam ulla in re officium deserere, hunc longe

maiore atque excelsiore animo esse perspicitur, quam qui
ad arma procurrit lacessitus iniuria. Quin etiam, si recte
diiudicari velit, ille est unus, in quo solida fortitudo
eluceat, illa, inquam, fortitudo, quae virtus vere
nominatur et cui gloria comes est non fucata, non fallax.
Virtus enim in bono consistit rationi consentaneo, et nisi
quae in iudicio nitatur approbantis Dei, stulta omnis est
gloria.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Octobri mense', 22 septembre 1891

3274 1940a Filius Dei aeternus, cum ad hominis
redemptionem et decus, hominis naturam vellet
suscipere, eaque re mysticum quoddam cum universo
humano genere initurus esset conubium, non id ante
perfecit, quam liberrima consensio accessisset
designatae matris, quae ipsius generis humani personam
quodammodo agebat, ad eam illustrem verissimamque
Aquinatis sententiam: 'Per annuntiationem exspectabatur
consensus Virginis loco totius humanae naturae'. Ex quo
non minus vere proprieque affirmare licet, nihil prorsus
de permagno illo omnis gratiae thesauro, quem attulit
Dominus, siquidem 'gratia et veritas per Jesum Christum
facta est' (Jo 1, 17), nihil nobis, nisi per Mariam, Deo sic
volente, impertiri; ut, quo modo ad summum Patrem nisi
per Filium nemo potest accedere, ita fere nisi per matrem
accedere nemo possit ad Christum.
3275 2271 Talem (Mariam) nobis praestitit Deus, cui, hoc

ipso, quod Unigenae sui matrem elegit, maternos plane
indidit sensus, aliud nihil spirantes nisi amorem et
veniam; talem facto suo Iesus Christus ostendit, cum
Mariae subesse et obtemperare ut matri filius sponte
voluit; talem de cruce praedicavit, cum universitatem
humani generis in Joanne discipulo, curandam ei
fovendamque commisit (Jo 19, 26s); talem denique se
dedit ipsa, quae eam immensi laboris hereditatem, a
785
moriente Filio relictam, magno complexa animo, materna

in omnes officia confestim coepit impendere.
Resp. S. Officii ad archiep. Friburg. (sous Léon XIII),

27 juillet 1892
3276 Qu.: 1. Utrum liceat sacramenta morientium
ministrare fidelibus, qui massonicae quidem sectae non
adhaerent nec eius ducti principiis, sed aliis rationibus
moti corpora sua post mortem cremanda mandarunt, si
hoc mandatum retractare nolint? Resp.: Ad 1. Si moniti
renuant, negative. Ut vero fiat aut omittatur monitio,
serventur regulae a probatis auctoribus traditae, habita
praesertim ratione scandali vitandi.
3277 2. Utrum liceat pro fidelibus, quorum corpora non

sine ipsorum culpa cremata sunt, Missae sacrificium
publice offerre vel etiam privatim applicare, itemque
fundationes ad hunc finem acceptare? Ad 2. Circa
publicam s. Missae applicationem negative; circa
privatam, affirmative.
3278 3. Utrum liceat cadaverum cremationi cooperari,

sive mandato ac consilio, sive praestita opera, ut medicis,
officialibus, operariis in crematorio inservientibus? Et
utrum hoc liceat saltem, si fiat in quadam necessitate aut
ad evitandum magnum damnum? Ad 3. Numquam licere
formaliter cooperari mandato vel consilio. Tolerari autem
aliquando posse materialem cooperationem, dummo 1.
crematio non habeatur pro signo protestativo massonicae
sectae; 2 non aliquid in ipsa contineatur, quod per se
directe atque unice exprimat reprobationem catholicae
doctrinae et approbationem sectae; 3 neque constet,
officiales et operarios catholicos ad opus adstringi vel
vocari in contemptum catholicae religionis. Ceterum
quamvis in hisce casibus relinquendi sunt in bona fide,
786
semper tamen monendi sunt, ne cremationi cooperari

intendant.
3279 4. Utrum liceat taliter cooperantibus ministrare

sacramenta, si ab hac cooperatione desistere nolunt aut
desistere non posse affirmant? Ad 4. Provisum in
praecedenti. Et detur Decr. 15 décembre 1886 (DS 3195s).
Léon XIII, Ep. encycl. 'Providentissimus Deus',

18 novembre 1893
3280 1941 (Magister ad docendum sumet exemplar)
versionem Vulgatam, quam Concilium Tridentinum 'in
publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et
expositionibus pro authentica' habendam decrevit (cf. DS
1506) atque etiam commendat quotidiana Ecclesiae
consuetudo. Neque tamen non sua habenda erit ratio
reliquarum versionum, quas christiana laudavit
usurpavitque antiquitas, maxime codicum primigeniorum.
Quamvis enim, ad summam rei quod spectat, ex
dictionibus Vulgatae hebraea et graeca bene eluceat
sententia, attamen si quid ambigue, si quid minus
accurate inibi elatum sit, 'inspectio praecedentis linguae',
suasore Augustino, proficiet. ...
3281 1942 ...Patrum doctrinam Synodus Vaticana amplexa

est, quando Tridentinum decretum de divini verbi scripti
interpretatione renovans hanc illius mentem esse
declaravit, ut 'in rebus fidei et morum, ad aedificationem
doctrinae christianae pertinentium, is pro vero sensu
sacrae Scripturae habendus sit, quem tenuit ac tenet
sancta mater Ecclesia, cuius est iudicare de vero sensu et
interpretatione Scripturarum sanctarum; atque ideo
nemini licere contra hunc sensum aut etiam contra
interpretari' (vd DS 1507 3007).
787
3282 1942 Qua plena sapientiae lege nequaquam

Ecclesia pervestigationem scientiae biblicae retardat aut
coercet; sed eam potius ab errore integram praestat,
plurimumque ad veram adiuvat progressionem. Nam
privato cuique doctori magnus patet campus, in quo, tutis
vestigiis, sua interpretandi industria praeclare certet
Ecclesiaeque utiliter. In locis quidem divinae Scripturae,
qui expositionem certam et definitam adhuc desiderant,
effici ita potest ex suavi Dei providentis consilio, ut quasi
praeparato studio iudicium Ecclesiae maturetur; in locis
vero iam definitis potest privatus doctor aeque prodesse,
si eos vel enucleatius apud fidelium plebem et
ingeniosius apud doctos edisserat vel insignius evincat ab
adversariis. ...
3283 1943 In ceteris analogia fidei sequenda est, et

doctrina catholica qualis ex auctoritate Ecclesiae
accepta, tamquam Summa norma est adhibenda. ...
3284 1944 Iamvero sanctorum Patrum, quibus 'post

Apostolos sancta Ecclesia plantatoribus, rigatoribus,
aedificatoribus, pastoribus, nutritoribus crevit', summa
auctoritas est, quotiescumque testimonium aliquod
biblicum, ut ad fidei pertinens morumve doctrinam uno
eodemque modo explicant omnes: nam ex ipsa eorum
consensione, ita ab Apostolis secundum catholicam fidem
traditum esse nitide eminet. ... Neque ideo tamen viam
sibi (exegeta) putet obstructam, quominus, ubi iusta
causa adfuerit, inquirendo et exponendo vel ultra
procedat, modo praeceptioni illi ab Augustino sapienter
propositae religiose obsequatur, videlicet a litterali et
veluti obvio sensu minime discedendum nisi qua eum vel
ratio tenere prohibeat vel necessitas cogat dimittere.
3285 1945 Ceterorum interpretum catholicorum est minor

quidem auctoritas; attamen, quoniam Bibliorum studia
continuum quendam progressum in Ecclesia habuerunt,
istorum pariter commentariis suus tribuendus est honor,
788
ex quibus multa opportune peti liceat ad refellenda

contraria, ad difficiliora enodanda.
3286 1946 Sacrae Scripturae magistris necesse est atque

theologos addecet eas linguas cognitas habere, quibus
libri canonici sunt primitus ab hagiographis exarati. ...
Hos autem ipsos eiusdem rei gratia doctiores esse
oportet atque exercitatiores in vera artis criticae
disciplina: perpera enim et cum religionis damno
inductum est artificium, nomine honestatum criticae
sublimioris, quo ex solis internis, uti loquuntur, rationibus
cuiuspiam libri origo, integritas, auctoritas diiudicata
emergant. Contra perspicuum est, in quaestionibus rei
historicae, cuiusmodi origo et conservatio librorum,
historiae testimonia valere prae ceteris eaque esse quam
studiosissime et conquirenda et excutienda: illas vero
rationes internas plerumque non esse tanti, ut in causam,
nisi ad quandam confirmationem, possint advocari. ...
3287 1947 Scripturae sacrae doctori cognitio naturalium

rerum bono erit subsidio, quo huius quoque modi
captiones in divinos libros instructas facilius detegat et
refellat. - Nulla quidem theologum inter et physicum vera
dissensio intercesserit, dum suis uterque finibus se
contineant, id caventes secundum S. Augustini monitum,
'ne aliquid temere et incognitum pro cognito asserant'.
Sin tamen dissenserint, quemadmodum se gerat
theologus, summatim est regula ab eodem oblata:
'Quidquid, inquit, ipsi de natura rerum veracibus
documentis demonstrare potuerint, ostendamus nostris
Litteris non esse contrarium : quidquid autem de
quibuslibet suis voluminibus his nostris Litteris, id est
catholicae fidei, contrarium protulerint, aut aliqua etiam
facultate ostendamus aut nulla dubitatione credamus
esse falsissimum'.
3288 1947 De cuius aequitate regulae in consideratione

sit primum, scriptores sacros seu verius 'Spiritum Dei, qui
789
per ipsos loquebatur, noluisse ista (videlicet intimam

adspectabilium rerum constitutionem) docere homines,
nulli saluti profutura'; quare eos, potius quam
explorationem naturae recta persequantur, res ipsas
aliquando describere et tractare aut quodam
translationis modo aut sicut communis sermo per ea
ferebat tempora hodieque de multis fert rebus in
quotidiana vita ipsos inter homines scientissimos. Vulgari
autem sermone cum ea primo proprieque efferantur,
quae cadant sub sensus, non dissimiliter scriptor sacer
(monuitque et Doctor Angelicus) 'ea secutus est, quae
sensibiliter apparent', seu quae Deus ipse, homines
alloquens, ad eorum captum significavit humano more.
3289 1948 Quod vero defensio Scripturae sanctae agenda

strenue est, non ex eo omnes aeque sententiae tuendae
sunt, quas singuli Patres aut qui deinceps interpretes in
eadem declaranda ediderint: qui prout erant opiniones
aetatis, in locis edisserendis, ubi physica aguntur,
fortasse non ita semper iudicaverunt ex veritate, ut
quaedam posuerint, quae nunc minus probentur.
Quocirca studiose dignoscendum in illorum
interpretationibus, quaenam reapse tradant tamquam
spectantia ad fidem aut cum ea maxime copulata,
quaenam unanimi tradant consensu; namque 'in his quae
de necessitate fidei non sunt licuit Sanctis diversimode
opinari, sicut et nobis', ut est S. Thomae sententia. Qui et
alio loco prudentissime habet: 'Mihi videtur tutius esse,
huiusmodi, quae philosophi communiter senserunt et
nostrae fidei non repugnant, nec sic esse asserenda ut
dogmata fidei, etsi aliquando sub nomine philosophorum
introducantur, nec sic esse neganda tamquam fidei
contraria, ne sapientibus huius mundi occasio
contemnendi doctrinam fidei praebeatur'. Sane,
quamquam ea, quae speculatores naturae certis
argumentis certa iam esse (EnchB.-!) affirmarint, interpres
ostendere debet nihil Scripturis recte explicatis obsistere.
...
790
3290 1949 Haec ipsa deinde ad cognatas disciplinas, ad

historiam praesertim, iuvabit transferri.
3291 1950 Fieri quidem potest, ut quaedam librariis in

codicibus describendis minus recte exciderint; quod
considerate iudicandum est nec facile admittendum, nisi
quibus locis rite sit demonstratum; fieri etiam potest, ut
germana alicuius loci sententia permaneat anceps; cui
enodandae multum afferent optimae interpretandi
regulae: at nefas omnino fuerit aut inspirationem ad
aliquas tantum sacrae Scripturae partes coangustare aut
concedere sacrum ipsum errasse auctorem. Nec enim
toleranda est eorum ratio, qui ex istis difficultatibus sese
expediunt, id nimirum dare non dubitantes, inspirationem
divinam ad res fidei morumque, nihil praeterea,
pertinere, eo quod falso arbitrentur, de veritate
sententiarum cum agitur, non adeo exquirendum,
quaenam dixerit Deus, ut non magis perpendatur, quam
ob causam ea dixerit.
3292 1951 Etenim libri omnes atque integri, quos Ecclesia

tamquam sacros et canonicos recipit, cum omnibus suis
partibus, Spiritu Sancto dictante conscripti sunt; tantum
vero abest, ut divinae inspirationi error ullus subesse
possit, ut ea per se ipsa non modo errorem excludat
omnem, sed tam necessario excludat et respuat quam
necessarium est, Deum, summam Veritatem, nullius
omnino erroris auctorem esse.
3293 1952 Haec est antiqua et constans fides Ecclesiae,

sollemni etiam sententia in Conciliis definita Florentino
(vd. DS 1334) et Tridentino (vd. DS 1501ss), confirmata
denique atque expressius declarata in Concilio Vaticano,
a quo absolute edictum: 'Veteris et Novi Testamenti libri
Deum habent auctorem' (DS 3006)- Quare nihil admodum
refert, Spiritum Sanctum assumpsisse homines tamquam
instrumenta ad scribendum, quasi, non quidem primario
791
auctori, sed Scriptoribus inspiratis quidpiam falsi elabi

potuerit. Nam supernaturali ipse virtute ita eos ad
scribendum excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut
ea omnia eaque sola, quae ipse iuberet, et recte mente
conciperent et fideliter conscribere vellent et apte
infallibili veritate exprimerent : secus non ipse esset
auctor sacrae Scripturae universae. ... Atque adeo
Patribus omnibus et Doctoribus persuasissimum fuit,
divinas Litteras, quales ab hagiographis editae sunt, ab
omni omnino errore esse immunes, ut propterea non
pauca illa, quae contrarii aliquid vel dissimile viderentur
afferre ..., non subtiliter minus quam religiose componere
inter se et conciliare studuerint; professi unanimes, libros
eos et integros et per partes a divino aeque esse afflatu,
Deumque ipsum per sacros auctores elocutum nihil
admodum a veritate alienum Ponere potuisse. Ea valeant
universe quae idem Augustinus ad Hieronymum scripsit :
'...Si aliquid in eis offendero Litteris, quod videatur
contrarium veritati, nihil aliud quam vel mendosum esse
codicem, vel interpretem non assecutum esse quod
dictum est, vel me minime intellexisse non ambigam'. ...
3294 1953 ... Permulta enim ex omni doctrinarum genere

sunt diu multumque contra Scripturam iactata, quae nunc,
utpote inania, penitus obsolevere; item non pauca de
quibusdam Scripturae locis (non proprie ad fidei
morumque pertinentibus regulam) sunt quondam
interpretando proposita, in quibus rectius postea vidit
acrior quaedam investigatio. Nempe opinionum
commenta delet dies; sed 'veritas manet et invalescit in
aeternum'.
Resp. S. Officii ad episc. Krishnaghurensem (sous Léon

XIII),
18 juillet 1894
3296 Q. (28 aout 1886): 1. An possint baptizari filii
infidelium, in periculo, non vero in articulo mortis
792
constituti? 2. An iidem possint saltem baptizari, quando

non est spes eos denuo revisendi ? 3. Quid, si valde
prudenter dubitetur, quod ex infirmitate, qua actu
afficiuntur, non vivant, sed moriantur ante aetatem
discretionis? 4. An baptizari possint filii infidelium in
periculo vel articulo mortis constituti, de quibus dubitatur,
an attigerint statum discretionis, et non adest
opportunitas eos docendi in rebus fidei? Resp.: Ad 1-3:
Affirmative; ad 4: Conentur missionarii eos instruere eo
meliori modo quo fieri possit; secus baptizentur sub
condicione.
Resp. S. Off. ad archiep. Camerac. (Cambrai) (sous Léon

XIII),
24 juillet 1895
3298 1890a Expos.: Titius medicus, cum ad praegnantem
graviter decumbentem vocabatur, passim
animadvertebat, lethalis morbi causam aliam non
subesse praeter ipsam praegnationem, hoc est fetus in
utero praesentia. Una igitur, ut matrem a certa atque
imminenti morte salvaret praesto ipsi erat via, procurandi
scilicet abortum seu fetus eiectionem. Viam hanc
consueto ipse inibat, adhibitis tamen mediis et
operationibus per se atque immediate non quidem ad id
tendentibus, ut in materno sinu fetum occiderent, sed
solummodo ut vivus, si fieri posset, ad lucem ederetur,
quamvis proxime moriturus, utpote qui immaturus omnino
adhuc esset. Iamvero lectis, quae die 19. Augusti 1889
Sancta Sedes ad Cameracenses archiepiscopos
rescripsit: 'tuto doceri non posse' licitam esse
quamcumque operationem directe occisivam fetus, etiam
si hoc necessarium foret ad matrem salvandam: dubius
haeret Titius circa liceitatem operationum chirurgicarum,
quibus non raro ipse abortum hucusque procurabat, ut
praegnantes graviter aegrotantes salvaret. Qu.: Titius
petit: Utrum enuntiatas operationes in repetitis dictis
circumstantiis instaurare tuto possit. Resp. (cfirm. a S.
793
P'ce 25 juillet): Negative, iuxta alia Decreta diei scl. 28

mai 1884 et 19 aout 1889.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Satis cognitum', 29 juin 1896

3300 (Ecclesia) quidem, si extremum illud quod vult
causaeque proximae sanctitatem efficientes spectentur,
profecto est spiritualis; si vero eos consideres, quibus
cohaeret, resque ipsas quae ad spiritualia dona
perducunt, externa est necessarioque conspicua. ...
Quibus de causis Ecclesiam cum corpus, tum etiam
'corpus Christi' tam crebro sacrae Litterae nominant: 'Vos
autem estis corpus Christi' (I Cor 12, 27). Propter eam rem
quod corpus est, oculis cernitur Ecclesia; propterea quod
est Christi, vivum corpus est actuosum et vegetum, quia
(Christus) eam tuetur ac sustentat. ... Quemadmodum
autem in animantibus principium vitae in occulto est ac
penitus abditum, indicatur tamen atque ostenditur motu
actuque membrorum, sic in Ecclesia supernaturalis
principium vitae perspicue ex iis, quae ab ipsa aguntur,
apparet.
3301 Ex quo consequitur, in magno eodemque pernicioso

errore versari, qui ad arbitrium suum fingunt Ecclesiam
atque informant quasi latentem minimeque conspicuam;
item qui perinde habent atque institutum quoddam
humanum cum temperatione quadam disciplinae
ritibusque externis, et sine perenni communicatione
munerum gratiae divinae, sine rebus iis, quae haustam a
Deo vitam quotidiana atque aperta significatione
testentur. Nimirum alterutram esse posse Iesu Christi
Ecclesiam tam repugnat, quam solo corpore vel anima
sola constare hominem. Complexio copulatioque earum
duarum velut partium prorsus est ad veram Ecclesiam
necessaria, sic fere ut ad naturam humanam intima
animae corporisque coniunctio. Non est Ecclesia
intermortuum quiddam, sed Corpus Christi vita
supernaturali praeditum. Sicut Christus Caput et
794
exemplar, non omnis est, si in eo vel humana dumtaxat

Spectetur natura visibilis... vel divina tantummodo natura
invisibilis, ... sed unus est ex utraque et in utraque natura
cum visibili tum invisibili sic corpus eius mysticum non
vera Ecclesia est nisi propter eam rem quod eius partes
conspicuae vim vitamque ducunt ex donis
supernaturalibus rebusque ceteris, unde propria ipsarum
ratio ac natura efflorescit.
3302 1954 In diiudicanda statuendaque natura unitatis

multos varius error de via deflectit. Ecclesiae quidem non
solum ortus, sed tota constitutio ad rerum voluntate libera
effectarum pertinet genus: quocirca ad id, quod revera
gestum est, iudicatio est omnis revocanda,
exquirendumque non sane, quo pacto una esse Ecclesia
queat, sed quo unam esse is voluit, qui condidit.
3303 1955 Iamvero, si ad id respicitur, quod gestum est,

Ecclesiam Jesus Christus non talem finxit formavitque,
quae communitates plures complecteretur genere
similes, sed distinctas neque iis vinculis alligatas, quae
Ecclesiam individuam atque unicam efficerent eo plane
modo, quo 'Credo unam ... Ecclesiam' in Symbolo fidei
profitemur ... Sane Jesus Christus de aedificio eiusmodi
mystico cum loqueretur, Ecclesiam non commemorat nisi
unam quam appellat suam: 'aedificabo Ecclesiam meam'
(Mt 16, 18). Quaecumque praeter hanc cogitetur alia,
cum non sit per Jesum Christum condita, Ecclesia Christi
vera esse non potest ... Itaque partam per Iesum Christum
salutem simulque beneficia omnia, quae inde
proficiscuntur, late fundere in omnes homines atque ad
omnes propagare aetates debet Ecclesia. Quocirca ex
voluntate auctoris sui unicam in omnibus terris in
perpetuitate temporum esse necesse est...
3304 Illud accedit, quod Ecclesiam Filius Dei mysticum

corpus suum decrevit fore, quocum ipse velut Caput
coniungeretur, ad similitudinem corporis humani quod
795
suscepit. ... Sicut igitur mortale corpus sibi sumpsit

unicum, quod obtulit ad cruciatus et necem, ut
liberationis humanae pretium exsolveret, sic pariter unum
habet corpus mysticum, in quo et cuius ipsius opera facit
sanctitatis salutisque aeternae homines compotes :
'Ipsum (Christum) dedit (Deus) caput supra omnem
Ecclesiam, quae est corpus ipsius' (Eph 1, 22s.). Dispersa
membra atque seiuncta non possunt eodem cum capite,
unum simul effectura corpus, cohaerere. Atqui Paulus
'omnia autem' inquit 'membra corporis cum sint multa,
unum tamen corpus sunt : ita et Christus' (1 Cor 12, 12).
Propterea corpus istud mysticum 'compactum' ait esse 'et
connexum ... Caput Christus: ex quo totum corpus
compactum, et connexum per omnem iuncturam
subministrationis, secundum operationem in mensuram
uniuscuiusque membri' (Eph 4, 15s.). Quamobrem
dispersa a membris ceteris siqua membra vagantur, cum
eodem atque unico capite conglutinata esse nequeunt. ...
Est igitur Ecclesia Christi unica et perpetua : quicumque
seorsum eant, aberrant a voluntate et praescriptione
Christi Domini relictoque salutis itinere ad interitum
digrediuntur.
3305 At vero qui unicam condidit, is idem condidit unam :

videlicet eiusmodi, ut quotquot in ipsa futuri essent,
arctissimis vinculis sociati tenerentur ita prorsus, ut unam
gentem, unum regnum, corpus unum efficerent : 'unum
corpus et unus spiritus ...' (Eph 4, 4). ... Tantae autem inter
homines ac tam absolutae concordiae necessarium
fundamentum est convenientia coniunctioque mentium. ...
(In hunc finem) instituit Jesus Christus in Ecclesia vivum,

authenticum, idemque perenne magisterium, quod suapte
potestate auxit, spiritu veritatis instruxit, miraculis
confirmavit, eiusque praecepta doctrinae aeque accipi ac
sua voluit gravissimeque imperavit. - Quoties igitur huius
verbo magisterii edicitur, traditae divinitus doctrinae
complexu hoc contineri vel illud, id quisque debet certo
796
credere verum esse : si falsum esse ullo modo posset,

illud consequatur, quod aperte repugnat, erroris in
homine ipsum esse auctorem Deum: 'Domine, si error est,
a te decepti sumus'. ...
3306 1957 Sicut ad unitatem Ecclesiae, quatenus est

coetus fidelium necessario unitas fidei requiritur, ita ad
ipsius unitatem, quatenus est divinitus constituta societas,
requiritur iure divino unitas regiminis, quae unitatem
communionis efficit. ...
1958 At vero quo modo doctrina caelestis nunquam fuit

privatorum arbitrio ingeniove permissa, sed principio a
Iesu tradita, deinceps ei separatim, de quo dictum est,
commendata magisterio, sic etiam non singulis e populo
christiano, verum delectis quibusdam data divinitus
facultas est perficiendi atque administrandi divina
mysteria una cum regendi gubernandique potestate. ...
1959 Quapropter mortales Iesus Christus, quotquot essent

et quotquot essent futuri, universos advocavit, ut ducem
se eundemque servatorem sequerentur, non tantum
seorsum singuli, sed etiam consociati atque invicem re
animisque iuncti, ut ex multitudine populus exsisteret iure
sociatus; fidei, finis, rerum ad finem idonearum
communione unus, uni eidemque subiectus potestati. ...
Ergo Ecclesia societas est ortu divina: fine, rebusque fini
proxime admoventibus supernaturalis : quod vero
coalescit hominibus, humana communitas est. ...
3307 Si Petri eiusque successorum plena ac summa

potestas est (quod loco antecedenti fuse demonstratum
est), ea tamen ne putetur sola. Nam qui Petrum Ecclesiae
fundamentum posuit, idem elegit 'duodecim ... quos et
Apostolos nominavit' (Lc 6,13). Quo modo Petri
auctoritatem in Romano Pontifice perpetuam manere
necesse est, sic episcopi, quod succedunt Apostolis,
horum potestatem ordinariam hereditate capiunt, ita ut
797
intimam Ecclesiae constitutionem ordo episcoporum

necessario attingat. Quamquam vero neque plenam
neque universalem ii neque summam obtinent
auctoritatem, non tamen vicarii Romanorum Pontificum
putandi, quia potestatem gerunt sibi propriam,
verissimeque populorum quos regunt, antistites ordinarii
dicuntur.
3308 1960 Sed episcoporum ordo tunc (tantum) rite, ut

Christus iussit, colligatus cum Petro putandus, si Petro
subsit eique pareat; secus in multitudinem confusam ac
perturbatam necessario delabitur. Fidei et communionis
unitati rite conservandae, non gerere honoris causa
priores partes, non curam agere satis est; sed omnino
auctoritate est opus vera eademque summa, cui
obtemperet tota communitas. ... Hinc illae de beato Petro
singulares veterum locutiones, quae in summo dignitatis
potestatisque gradu locatum luculenter praedicant.
Appellant passim 'principem coetus discipulorum',
'sanctorum Apostolorum principem', 'chori illius
coryphaeum', 'os Apostolorum omnium' 'caput illius
familiae', 'orbis totius praepositum', 'inter Apostolos
primum', 'Ecclesiae columen'. ...
3309 1961 Illud vero abhorret a veritate et aperte

repugnat constitutioni divinae, iurisdictioni Romanorum
Pontificum episcopos subesse singulos ius esse, universos
ius non esse. Haec enim omnis est causa ratioque
fundamenti, ut unitatem stabilitatemque toti potius
aedificio quam partibus eius singulis tueatur. ... Hanc
vero, de qua dicimus, (Romanorum Pontificum) in ipsum
episcoporum collegium potestatem... agnoscere ac testari
nullo tempore Ecclesia destitit (Allegantur inter alia DS
641 1445). ... Sane claves regni caelorum uni creditas
Petro, item ligandi solvendique potestatem Apostolis una
cum Petro collatam sacrae Litterae testantur; at vero
summam potestatem sine Petro et contra Petrum unde
Apostoli acceperint, nusquam est testatum. ... Neque vero
798
potestati geminae eosdem subesse confusionem habet

administrationis. Tale quicquam suspicari primum
sapientia Dei prohibemur, cuius consilio est temperatio
isthaec regiminis constituta. Illud praeterea
animadvertendum, tum rerum ordinem mutuasque
necessitudines perturbari, si bini magistratus in populo
sint eodem gradu, neutro alteri obnoxio. Sed Romani
Pontificis potestas summa est, universalis, planeque sui
iuris: episcoporum vero certis circumscripta finibus nec
plane sui iuris: 'Inconveniens est, quod duo aequaliter
super eundem gregem constituantur. Sed quod duo,
quorum unus alio principalior est, super eandem plebem
constituantur, non est inconveniens, et secundum hoc
super eandem plebem immediate sunt et sacerdos
parochialis et episcopus et papa'.
3310 1962 Romani autem Pontifices, officii sui memores,

maxime omnium conservari volunt, quidquid est in
Ecclesia divinitus constitutum: propterea quemadmodum
potestatem suam ea, qua par est, cura vigilantiaque
tuentur, ita et dedere et dabunt constanter operam, ut
sua episcopis auctoritas salva sit. Immo quidquid
episcopis tribuitur honoris, quidquid obsequii, id omne
sibimet ipsis tributum deputant.

Resp. S. officii ad quendam episc. Brasil. (sous Léon XIII),
5 août 1896; D 1937 nota
3312 1937 Expos.: ... Uva his in locis adeo debilis et
aquosa est, ut ad tolerabile vinum habendum aliquid
sacchari e planta quam vulgo 'canna de assugar'
appellamus, musto admisceri debeat. ... Cognita
Responsione S. Rom. et Univ. Inquisitionis, 25 juin 1891
lata, dubitationes ortae sunt: Qu.: Utrum sic confectum
799
vinum pro s. Missae sacrificio tuto adhiberi valeat? Resp.

(cfirm. a S. P'ce, 7 aout): Loco sacchari extracti e canna
saccharina, vulgo 'canna de assugar', addendum potius
esse spiritum alcool, dummodo ex genimine vitis
extractus fuerit et eius quantitas, addita cum ea quam
vinum de quo agitur naturaliter continet, haud excedat
proportionem 12 pro centum; huiusmodi vero admixtio
fiat, quando fermentatio tumultuosa, ut aiunt,
defervescere inceperit.
Resp. S. officii ad archiep. Tarracon. (sous Léon XIII),

5 août 1896; D 1937 nota
3313 Qu.: 1. Utrum... vinis (exportandis) praesertim
dulcibus, pro eorumdem conservatione, tantum spiritus
seu 'alcool' ex uva deprompti addi queat, ut ad 17 circiter
vel 18 vis alcoolicae gradus increscant, quin cessent
exinde esse materia apta pro Missae sacrificio? 2 Utrum
licitum sit ad s. Missae sacrificium conficiendum uti vino
ex musto obtento, quod ante fermentationem vinosam per
evaporationem igneam condensatum est? Resp. (cfirm. a
S. P'ce, 7 aout): Ad 1. Dummodo... spiritus extractus fuerit
ex genimine vitis, et quantitas alcoolica adiungenda una
cum ea quam vinum de quo agitur naturaliter continet,
non excedat proportionem 17 vel 18 pro centum, et
admixtio fiat, quando fermentatio tumultuosa, ut aiunt,
defervescere inceperit, nihil obstare, quominus idem
vinum in Missae sacrificio adhibeatur. Ad 2. Licere,
dummodo decoctio huiusmodi fermentationem alcoolicam
haud excludat, ipsaque fermentatio naturaliter obtineri
possit et de facto obtineatur.
Léon XIII, Ep. 'Apostolicae curae et caritatis',

13 septembre 1896; De ordinationibus Anglicanis
3315 1963 In ritu cuiuslibet sacramenti conficiendi et
administrandi iure discernunt inter partem ceremonialem
et partem essentialem, quae materia et forma appellari
800
consuevit. Omnesque norunt, sacramenta novae Legis

utpote signa sensibilia atque gratiae invisibilis
efficientia, debere gratiam et significare quam efficiunt,
et efficere quam significant (cf. DS 1310 1606). Quae
significatio, etsi in toto ritu essentiali, in materia scilicet
et forma, haberi debet, praecipue tamen ad formam
pertinet; cum materia sit pars per se non determinata,
quae per illam determinatur. Idque in sacramento ordinis
manifestius apparet, cuius conferendi materia, quatenus
hoc loco se dat considerandam, est manuum impositio;
quae quidem nihil definitum per se significat, et aeque ad
quosdam ordines, aeque ad confirmationem usurpatur.
3316 1964 Iamvero verba, quae ad proximam usque

aetatem habentur passim ab Anglicanis tamquam forma
propria ordinationis presbyteralis, videlicet 'Accipe
Spiritum Sanctum', minime sane significant definite
ordinem sacerdotii vel eius gratiam, et potestatem, quae
praecipue est potestas consecrandi et offerendi verum
corpus et sanguinem Domini, eo sacrificio, quod non est
nuda commemoratio sacrificii in cruce peracti (DS l753).
Forma huiusmodi aucta quidem est postea iis verbis : ad
officium et opus presbyteri; sed hoc potius convincit,
Anglicanos vidisse ipsos, primam eam formam fuisse
mancam neque idoneam rei. Eadem vero adiectio, si forte
quidem legitimam significationem apponere formae
posset, serius est inducta, elapso iam saeculo post
receptum Ordinale Eduardianum : cum propterea,
hierarchia exstincta, potestas ordinandi iam nulla esset.
...
3317 1965 De consecratione episcopali similiter est. Nam

formulae 'Accipe Spiritum Sanctum' non modo serius
annexa sunt verba 'ad officium et opus episcopi', sed
etiam de iisdem, ut mox dicemus, iudicandum aliter est
quam in ritu catholico. Neque rei proficit quidquam
advocasse praefationis precem Omnipotens Deus: cum ea
pariter deminuta sit verbis, quae summum sacerdotium
801
declarent. Sane nihil huc attinet explorare, utrum

episcopatus complementum sit sacerdotii, an ordo ab illo
distinctus : aut collatus, ut aiunt, per saltum, scilicet
homini non sacerdoti, utrum effectum habeat necne. At
ipse procul dubio, ex institutione Christi, ad sacramentum
ordinis verissime pertinet, atque est praecellenti gradu
sacerdotium; quod nimirum et voce sanctorum Patrum et
rituali nostra consuetudine summum sacerdotium, sacri
ministerii summa nuncupatur. Inde fit ut, quoniam
sacramentum ordinis verumque Christi sacerdotium a ritu
Anglicano penitus extrusum est, atque adeo in
consecratione episcopali eiusdem ritus nullo modo
sacerdotium confertur, nullo item modo episcopatus vere
ac iure possit conferri: eoque id magis, quia in primis
episcopatus muniis illud scilicet est ministros ordinandi in
sanctam Eucharistiam et sacrificium. ...
Ad rectam vero plenamque Ordinalis anglicani

aestimationem, praeter ista per aliquas eius partes
notata, nihil profecto tam valet quam si probe aestimetur
quibus adiunctis rerum conditum sit et publice
constitutum. Longum est singula persequi, neque est
necessarium : eius namque aetatis memoria satis diserte
loquitur, cuius animi essent in Ecclesiam catholicam
auctores Ordinalis, quos adsciverint fautores ab
heterodoxis sectis, quo demum consilia sua referrent.
Nimis enimvero scientes quae necessitudo inter fidem et
cultum, inter legem credendi et legem supplicandi
intercedat, liturgiae ordinem, specie quidem
redintegrandae eius formae primaevae, ad errores
Novatorum multis modis deformarunt. Quamobrem toto
Ordinali non modo nulla est aperta mentio sacrificii,
consecrationis, sacerdotii potestatisque consecrandi et
sacrificium offerendi; sed immo omnia huiusmodi rerum
vestigia, quae superessent in precationibus ritus catholici
non plane reiectis, sublata et deleta sunt de industria,
quod supra attigimus.
802
Ita per se apparet nativa Ordinalis indoles ac spiritus, uti

loquuntur. Hinc vero ab origine ducto vitio, si valere ad
usum ordinationum minime potuit, nequaquam decursu
aetatum, cum tale ipsum permanserit, futurum fuit ut
valeret. Atque ii egerunt frustra qui inde a temporibus
Caroli I conati sunt admittere aliquid sacrificii et
sacerdotii, nonnulla dein ad Ordinale facta accessione,
frustraque similiter contendit pars ea Anglicanorum non
ita magna, recentiore tempore coalita, quae arbitratur
posse idem Ordinale ad sanam rectamque sententiam
intelligi et deduci. Vana, inquimus, fuere et sunt
huiusmodi conata: idque hac etiam de causa, quod, si qua
quidem verba, in Ordinali anglicano ut nunc est,
porrigant se in ambiguum, ea tamen sumere sensum
eumdem nequeunt quem habent in ritu catholico. Nam
semel novato ritu ut vidimus, quo nempe negetur vel
adulteretur sacramentum Ordinis et a quo quaevis notio
repudiata sit consecrationis et sacrificii, iam minime
constat 'Accipe Spiritum Sanctum', qui Spiritus, cum gratia
nimirum sacramenti, in animam infunditur: minimeque
constant verba illa 'ad officium et opus presbyteri' vel
'episcopi' ac similia, quae restant nomina sine re quam
instituit Christus.
3318 1966 Cum hoc igitur intimo formae defectu

coniunctus est defectus intentionis, quam aeque
necessario postulat, ut sit sacramentum. De mente vel
intentione, utpote quae per se quiddam est interius,
Ecclesia non iudicat: at quatenus extra proditur, iudicare
de ea debet. Iamvero cum quis ad sacramentum
conficiendum et conferendum materiam formamque
debitam serio ac rite adhibuit, eo ipso censetur id
nimirum facere intendisse quod facit Ecclesia. Quo sane
principio innititur doctrina quae tenet, esse vere
sacramentum vel illud quod ministerio hominis haeretici
aut non baptizati, dummodo ritu catholico, conferatur.
Contra, si ritus immutetur, eo manifesto consilio, ut alius
inducatur ab Ecclesia non receptus, utque id repellatur
803
quod facit Ecclesia et quod ex institutione Christi ad

naturam attinet sacramenti, tunc palam est, non solum
necessariam sacramento intentionem deesse, sed
intentionem immo haberi sacramento adversam et
repugnantem.
3319 ... (Consultores S. officii) ad unum consensere,

propositam causam iam pridem ab Ap. Sede plene fuisse
et cognitam et iudicatam. ... (Verum optimum duximus)
eamdem rem auctoritate Nostra rursus declarari...
Itaque (Pontificum praedecessorum decreta)

confirmantes ac veluti renovantes, auctoritate Nostra,
motu proprio, certa scientia pronuntiamus et declaramus,
ordinationes ritu Anglicano actas irritas prorsus fuisse et
esse omninoque nullas.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Fidentem piumque', 20 septembre

1896
3320 Certissime quidem perfecti Conciliatoris nomen et
partes alii nulli conveniunt quam Christo, quippe qui unus,
homo idem et Deus, humanum genus summo Patri in
gratiam restituerit: 'Unus mediator Dei et hominum, homo
Christus Iesus...' (1 Tim 2, 5s). At vero si 'nihil prohibet', ut
docet Angelicus, 'aliquos alios secundum quid dici
mediatores inter Deum et homines, prout scilicet
cooperantur ad unionem hominis cum Deo dispositive et
ministerialiter' cuiusmodi sunt Angeli Sanctique caelites,
prophetae et utriusque Testamenti sacerdotes, profecto
eiusdem gloriae decus Virgini excelsae cumulatius
convenit.
3321 1940b Nemo etenim unus cogitari quidem potest,

qui reconciliandis Deo hominibus parem atque illa
operam vel umquam contulerit vel aliquando sit
collaturus. Nempe ipsa ad homines in sempiternum
ruentes exitium Servatorem adduxit, iam tum scilicet cum
804
pacifici sacramenti nuntium ab Angelo in terras allatum

admirabili assensu 'loco totius humanae naturae' excepit;
ipsa est, de qua natus est Iesus (Mt 1,16), vera scilicet
eius mater, ob eamque causam digna et peraccepta ad
Mediatorem mediatrix.
Resp. S. Officii (sous Léon XIII), 17 mars 1897

3323 Qu.: An adhiberi possit artificialis mulieris
fecundatio ? Resp. (cfrm. a S. P'ce 26 mars) : Non licere.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Divinum illud munus', 9 mai 1897

3325 Periculum (errandi de Trinitate) ex eo fit, ne in fide
aut in cultu vel divinae inter se Personae confundantur vel
unica in ipsis natura separetur; ... Quare Innocentius XII,
decessor Noster, sollemnia quaedam honori Patris
propria postulantibus omnino negavit. Quod si singula
Incarnati Verbi mysteria certis diebus festis celebrantur,
non tamen proprio ullo festo celebratur Verbum
secundum divinam tantum naturam : atque ipsa etiam
Pentecostes sollemnia non ideo inducta antiquitus sunt, ut
Spiritus Sanctus per se simpliciter honoraretur, sed ut
eiusdem recoleretur adventus sive externa missio. Quae
quidem omnia sapienti consilio sancita sunt, ne quis forte
a distinguendis Personis ad divinam essentiam
distinguendam prolaberetur. Quin etiam Ecclesia, ut in
fidei integritate filios contineret, sanctissimae Trinitatis
festum instituit, quod Iohannes XXII (a 1331) deinde iussit
ubique agendum ... Multaque rem confirmant. Cultus
enim, qui sanctis Caelitibus, atque Angelis, qui Virgini
Deiparae, qui Christo tribuitur, is demum in Trinitatem
ipsam redundat et desinit.
3326 Aptissimeque Ecclesia ea divinitatis opera, in quibus

potentia excellit, tribuere Patri, ea, in quibus excellit
sapientia, tribuere Filio, ea, in quibus excellit amor,
Spiritui Sancto tribuere consuevit. Non quod perfectiones
805
cunctae atque opera extrinsecus edita Personis divinis

communia non sint; sunt enim 'indivisa opera Trinitatis,
sicut et indivisa est Trinitatis essentia', quia, uti tres
Personae divinae 'inseparabiles sunt, ita inseparabiliter
operantur': verum quod ex comparatione quadam et
propemodum affinitate, quae inter opera ipsa et
Personarum proprietates intercedit, ea alteri potius quam
alteris addicuntur sive, ut aiunt, appropriantur: 'Sicut
similitudine vestigii vel imaginis in creaturis inventa,
utimur ad manifestationem divinarum Personarum, ita et
essentialibus attributis; et haec manifestatio Personarum
per essentialia attributa appropriatio dicitur'. Hoc modo
Pater, qui est 'principium totius Deitatis', idem causa est
effectrix universitatis rerum et Incarnationis Verbi et
sanctificationis animarum, 'ex ipso sunt omnia' : ex ipso,
propter Patrem. Filius autem, Verbum Imago Dei, idem est
causa exemplaris, unde res omnes formam et
pulchritudinem, ordinem et concentum imitantur; qui
exstitit nobis veritas, vita, hominis cum Deo reconciliator,
'per ipsum sunt omnia' : per ipsum, propter Filium. Spiritus
vero Sanctus idem est omnium rerum causa ultima, eo
quia sicut in fine suo voluntas lateque omnia
conquiescunt, non aliter ille, qui divina bonitas est ac
Patris ipsa Filiique inter se caritas, arcana ea opera de
salute hominum ... complet et perficit, 'in ipso sunt omnia':
in ipso, propter Spiritum Sanctum.
3327 Sane in operibus Dei externis illud eximie praestat

Incarnati Verbi Mysterium, in quo divinarum perfectionum
sic enitet lux ut quidquam supra ne cogitari quidem possit
... Hoc igitur tantum opus, etsi totius Trinitatis fuit,
attamen Spiritui Sancto tamquam proprium adscribitur:
ita ut de Virgine sic Evangelia commemorent : 'Inventa est
in utero habens de Spiritu Sancto', et 'Quod in ea natum
est, de Spiritu Sancto est' (Mt 1, 18 20). ... Divini autem
Spiritus opera non solum conceptio Christi effecta est,
sed eius quoque sanctificatio animae, quae unctio in
sacris libris nominatur (Act 10, 38): atque adeo omnis
806
actio 'praesente spiritu peragebatur' praecipueque

sacrificium eius sui: 'Per Spiritum Sanctum semetipsum
obtulit immaculatum Deo' (Hebr 9,14). Ista qui
perpenderit, nihil erit ei mirum, quod charismata omnia
almi Spiritus in animam Christi affluxerint. ... Itaque
Spiritus Sancti et praesentia conspicua super Christum et
virtute intima in anima eius duplex eiusdem Spiritus
praesignificatur missio, ea nimirum, quae in Ecclesia
manifesto patet, et ea, quae in animis iustorum secreto
illapsu exercetur.
3328 Ecclesia, quae iam concepta, ex latere ipso secundi

Adami velut in cruce dormientis orta erat, sese in lucem
hominum insigni modo primitus dedit die celeberrima
Pentecostes. Ipsaque die beneficia sua Spiritus Sanctus in
mystico Christi Corpore prodere coepit. ... Ita plane
eveniebat illud extremum Christi ad Apostolos suos
promissum de Spiritu Sancto mittendo, qui doctrinae, ipso
afflante, traditae completurus ipse esset et quodammodo
obsignaturus depositum: '... cum autem venerit ille
Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem' (Jo
16,12s). ... quam quidem veritatem impertit ac largitur
Ecclesiae, auxilio praesentissimo providens, ut ipsa ne ulli
unquam errori obnoxia sit, utque divinae doctrinae
germina alere copiosius in dies possit et frugifera
praestare ad populorum salutem. Et quoniam populorum
salus... postulat, ut haec (Ecclesia) munus idem in
perpetuitatem temporum persequatur, perennis idcirco
vita atque virtus a Spiritu Sancto suppetit, quae
Ecclesiam conservat augetque (citatur Jo 16, 16s.). Ab
ipso namque episcopi constituuntur, quorum ministerio
non modo filii generantur, sed etiam patres, sacerdotes
videlicet, ad eam regendam enutriendamque... Utrique
autem, episcopi et sacerdotes, insigni Spiritus munere id
habent, ut peccata pro potestate deleant (Citatur Jo
20,22s). Porro Ecclesiam opus esse plane divinum, alio
nullo argumento praeclarius constat quam charismatum,
quibus undique illa ornatur splendore et gloria, auctore
807
nimirum et datore Spiritu Sancto. Atque hoc affirmare

sufficiat, quod cum Christus Caput sit Ecclesiae, Spiritus
Sanctus sit eius Anima: 'Quod est in corpore nostro anima,
id est Spiritus Sanctus in Corpore Christi quod est
Ecclesia'.
3329 Certum quidem est, in ipsis etiam hominibus iustis

qui ante Christum fuerunt, insedisse per gratiam Spiritum
Sanctum, quemadmodum de prophetis, de Zacharia, de
Ioanne Baptista, de Simeone et Anna scriptum
accepimus; quippe in Pentecoste non ita se Spiritus
Sanctus tribuit, 'ut tunc primum esse Sanctorum
inhabitator inciperet, sed ut copiosius inundaret,
cumulans sua dona, non inchoans, nec ideo novus opere,
quia ditior largitate'. Verum, si et illi in filiis Dei
numerabantur, condicione tamen perinde erant ac servi,
quia etiam filius 'nihil differt a servo', quousque est 'sub
tutoribus et actoribus' (Gal 4,1s.) : ac, praeterquam quod
iustitia in illis non erat nisi ex Christi meritis adventuri,
communicatio Spiritus Sancti post Christum facta multo
est copiosior, propemodum ut arram pretio vincit res
pacta atque ut imagini longe praestat veritas. ...
3330 Regenerationis et renovationis initia sunt homini per

baptisma ; in quo sacramento... illabitur primum Spiritus
Sanctus eamque (animam) similem sibi facit. 'Quod natum
est ex Spiritu, spiritus est'(Jo 3,7). Uberiusque per sacram
confirmationem ad constantiam et robur christianae vitae
sese dono dat idem Spiritus ... Ipse (Sp. S.) non modo
affert nobis divina munera, sed eorumdem est auctor,
atque etiam munus ipse est supremum; qui a mutuo Patris
Filiique amore procedens, iure habetur et nuncupatur
'altissimi donum Dei'. Cuius doni natura et vis quo
illustrius pateat, revocare oportet ea quae in divinis
Litteris tradita sacri doctores explicaverunt, Deum
videlicet adesse rebus omnibus in eisque esse 'per
potentiam, in quantum omnia eius potestati subduntur;
per praesentiam, in quantum omnia nuda sunt et aperta
808
oculis eius; per essentiam, in quantum adest omnibus ut

causa essendi'. At vero in homine est Deus non
tantummodo ut in rebus, sed eo amplius cognoscitur ab
ipso et diligitur; cum vel duce natura bonum sponte
amemus, cupiamus, conquiramus. Praeterea Deus ex
gratia insidet animae iustae tamquam in templo, modo
penitus intimo et singulari; ex quo etiam sequitur ea
necessitudo caritatis, qua Deo adhaeret anima
coniunctissime, plus quam amico possit benevolenti
maxime et dilecto, eoque plene suaviterque fruitur.
3331 Haec autem mira coniunctio, quae suo nomine

inhabitatio dicitur, condicione tantum seu statu ab ea
discrepans, qua caelites Deus beando complectitur,
tametsi verissime efficitur praesenti totius Trinitatis
numine, 'ad eum veniemus et mansionem apud eum
faciemus' (Io 14, 23), attamen de Spiritu Sancto tamquam
peculiaris praedicatur. Siquidem divinae et potentiae et
sapientiae vel in homine improbo apparent vestigia;
caritatis, quae propria Spiritus veluti nota est, alius nemo
nisi iustus est particeps.
Resp. S. Officii (sous Léon XIII), 30 mars 1898; De fide et

intentione ad baptismum requisitis
3333 1966a Qu.: Utrum missionarius conferre possit
baptismum in articulo mortis mahumedano adulto, qui in
suis erroribus supponitur in bona fide: 1. Si habeat adhuc
plenam advertentiam, tantum illum adhortando ad
dolorem et ad confidentiam, minime loquendo de nostris
mysteriis ex timore, ut ipsis non crediturus sit. Resp.
(cfirm. a S. P'ce, 1 avril): Ad 1 et 2. Negative, i. e. non
licere huiusmodi mahumedanis... sive absolute sive
condicionate administrare baptismum; et dentur Decreta
S. officii ad episc. Quebecensem d. 25 janvier et 10 mai
1703 et Instr. S. officii, ad Vic. Ap. Tche-Kiang 1 aout 1860
(DS 2380ss 2835ss).
809
3334 1966a 2. Quamcumque habeat advertentiam, nihil ei

dicendo, cum ex una parte supponitur illi non deesse
contritionem, ex alia vero prudens non esse loqui cum eo
de nostris mysteriis. Resp. (cfirm. a S. P'ce, 1 avril): Ad 1
et 2. Negative, i. e. non licere huiusmodi mahumedanis...
sive absolute sive condicionate administrare baptismum;
et dentur Decreta S. officii ad episc. Quebecensem d. 25
janvier et 10 mai 1703 et Instr. S. officii, ad Vic. Ap. Tche-
Kiang 1 aout 1860 (DS 2380ss 2835ss).
3335 1966a 3. Si iam advertentiam amiserit, nihil prorsus

ei dicendo. Ad 3: De mahumedanis moribundis et
sensibus iam destitutis respondendum ut in Decr. S. Officii
18 septembre 1850 ad episc. Perthensem; id est: 'Si antea
dederint signa velle baptizari, vel in praesenti statu aut
nutu aut alio modo eandem dispositionem ostenderint,
baptizari posse sub condicione, quatenus tamen
missionarius, cunctis rerum adiunctis inspectis, ita
prudenter iudicaverit.
Resp. S. Officii ad episc. Sinaloensem, 4 mai 1898; De

modis
extrahendi fetum
3336 1890b Qu. eritne licita partus acceleratio, quoties ex
mulieris arctitudine impossibilis evaderet fetus egressio
suo naturali tempore ? Resp. (cfirm. a S. P'ce 6 mai): Ad 1.
Partus accelerationem per se illicitam non esse,
dummodo perficiatur iustis de causis et eo tempore ac
modis, quibus ex ordinariis contingentibus matris et fetus
vitae consulatur.
3337 1890b 2. Et si mulieris arctitudo talis sit, ut neque

partus praematurus possibilis censeatur, licebitne
abortum provocare aut caesaream suo tempore perficere
operationem? Ad 2. Quoad primam partem: negative,
iuxta decretum feria IV, 24. Iulii 1895, de abortus
810
illiceitate. - Ad secundum vero quod spectat : nihil

obstare, quominus mulier, de qua agitur, caesareae
operationi suo tempore subiciatur.
3338 1890b 3. Estne licita laparatomia, quando agitur de

praegnatione extra-uterina, seu de ectopicis
conceptibus? Ad 3. Necessitate cogente, licitam esse
laparatomiam ad extrahendos e sinu matris ectopicos
conceptus, dummodo et fetus et matris vitae, quantum
fieri potest, serio et opportune provideatur.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Caritatis studium' ad episcopos

Scotiae, 25 juillet 1898
3339 Necessitatem ... sacrificii vis ipsa et natura
religionis continet. ... Remotisque sacrificiis nulla nec
esse nec cogitari religio potest. Lege veteri non est lex
inferior Evangelii; immo multo praestantior, quia id
cumulate perfecit, quod illa inchoarat. Iamvero
sacrificium in Cruce factum praesignificabant sacrificia in
Testamento veteri usitata, multo ante quam Christus
nasceretur: post eius ascensum in caelum idem illud
sacrificium sacrificio eucharistico continuatur. Itaque
vehementer errant, qui hoc perinde respuunt, ac si
veritatem virtutemque sacrificii deminuat, quod Christus,
cruci suffixus, fecit; 'semel oblatus ad multorum
exhaurienda peccata' (Hebr 9, 28). Omnino perfecta
atque absoluta illa expiatio mortalium fuit; nec ullo modo
altera, sed ipsa illa in sacrificio eucharistico inest.
Quoniam enim sacrificalem ritum comitari in omne
tempus religioni oportebat, divinissimum fuit Redemptoris
consilium, ut sacrificium, semel in Cruce consummatum,
perpetuum et perenne fieret. Huius autem ratio
perpetuitatis inest in sacratissima Eucharistia, quae non
similitudinem inanem memoriamve tantum rei affert, sed
veritatem ipsam, quamquam specie dissimili,
proptereaque huius sacrificii efficientia sive ad
811
impetrandum sive ad expiandum ex morte Christi tota

fluit.
Léon XIII, Ep. 'Testem benevolentiae' ad archiep.

Baltimor.,
22 janvier 1899
3340 1967 Novarum igitur, quas diximus, opinionum id
fere constituitur fundamentum : quo facilius qui dissident
ad catholicam sapientiam traducantur, debere Ecclesiam
ad adulti saeculi humanitatem aliquanto propius
accedere, ac, veteri relaxata severitate, recens invectis
populorum placitis ac rationibus indulgere. Id autem non
de vivendi solum disciplina, sed de doctrinis etiam,
quibus fidei depositum continetur intelligendum esse
multi arbitrantur. Opportunum enim esse contendunt ad
voluntates discordium alliciendas, si quaedam doctrinae
capita quasi levioris momenti, praetermittantur, aut
molliantur ita, ut non eundem retineant sensum, quem
constanter tenuit Ecclesia. - Id porro, ... quam improbando
sit consilio excogitatum, haud longo sermone indiget; si
modo doctrinae ratio atque origo repetatur, quam tradit
Ecclesia. Ad rem Vaticana Synodus: 'Neque enim...
recedendum' (DS 3020)...
3341 1968 Aetatum vero praeteritarum omnium historia

testis est, Sedem hanc Apostolicam, cui non magisterium
modo, sed supremum etiam regimen totius Ecclesiae
tributum est, constanter quidem 'in eodem dogmate,
eodem sensu eademque sententia' (vd. DS 3020 et nt.)
haesisse; at vivendi disciplinam ita semper moderari
consuevisse, ut, divino incolumi iure, diversarum adeo
gentium, quas amplectitur, mores et rationes numquam
neglexerit. Id Si postulet animorum salus, nunc etiam
facturam quis dubitet ? - Non hoc tamen privatorum
hominum arbitrio definiendum, qui fere specie recti
decipiuntur; sed Ecclesiae iudicium esse oportet. ...
812
1969 In causa tamen de qua loquimur, dilecte Fili Noster,

plus affert periculi estque magis catholicae doctrinae
disciplinaeque infestum consilium illud, quo rerum
novarum sectatores arbitrantur, libertatem quandam in
Ecclesiam esse inducendam, ut, constricta quodammodo
potestatis vi ac vigilantia, liceat fidelibus suo cuiusque
ingenio actuosaeque virtuti largius aliquanto indulgere. ...
3342 1970 Externum magisterium omne ab iis, qui

christianae perfectioni adipiscendae studere velint,
tamquam superfluum, immo etiam minus utile reicitur:
ampliora, aiunt, atque uberiora nunc quam elapsis
temporibus in animos fidelium Spiritus Sanctus influit
charismata, eosque medio nemine docet arcano quodam
instinctu atque agit. ...
3343 1971 Maxime in excolendis virtutibus Spiritus Sancti

praesidio opus est omnino; verum qui nova sectari
adamant, naturales virtutes praeter modum efferunt,
quasi hae praesentis aetatis moribus ac necessitatibus
respondeant aptius, iisque exornari praestet, quod
hominem paratiorem ad agendum ac strenuiorem faciant.
- Difficile quidem intellectu est, eos, qui christiana
sapientia imbuantur, posse naturales virtutes
supernaturalibus anteferre maioremque illis efficacitatem
ac fecunditatem tribuere. ...
3344 1972 Cum hac de naturalibus virtutibus sententia

alia cohaeret admodum, qua christianae virtutes
universae in duo quasi genera dispertiuntur, in passivas,
ut aiunt, atque activas; adduntque, illas in elapsis
aetatibus convenisse melius, has cum praesenti magis
congruere. ... Christianas autem virtutes alias temporibus
aliis accommodatas esse is solum velit, qui Apostoli verba
non meminerit; 'Quos praescivit, hos et praedestinavit
conformes fieri imaginis Filii sui' (Rom 8, 29). Magister et
exemplar sanctitatis omnis Christus est; ad cuius regulam
aptari omnes necesse est, quotquot avent beatorum
813
sedibus inseri. Iamvero, haud mutatur Christus

progredientibus saeculis, sed idem heri et hodie et in
saecula (Hebr 13, 8). Ad omnium igitur aetatum homines
pertinet illud: 'Discite a me, quia mitis sum et humilis
corde' (Mt 11, 29); nulloque non tempore Christus se nobis
exhibet factum oboedientem usque ad mortem (Phil 2, 8);
valetque quavis aetate Apostoli sententia: 'Qui ... sunt
Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et
concupiscentiis' (Gal 5, 24)...
3345 1973 Ex quo virtutum evangelicarum veluti

contemptu, quae perperam passivae appellantur, pronum
erat sequi, ut religiosae etiam vitae despectus sensim per
animos pervaderet. Atque id novarum opinionum
fautoribus commune esse, conicimus ex eorum sententiis
quibusdam circa vota, quae ordines religiosi nuncupant.
Aiunt enim illa ab ingenio aetatis nostrae dissidere
plurimum, utpote quae humanae libertatis fines
coerceant; esseque ad infirmos animos magis quam ad
fortes apta; nec admodum valere ad christianam
profectionem humanaeque consociationis bonum, quin
potius utrique rei obstare atque officere. ...
1974 Postremo, ne nimiis moremur, via quoque et ratio,

qua catholici adhuc sunt usi ad dissidentes revocandos,
deserenda edicitur aliaque in posterum ad hibenda. ...
Quodsi e diversis rationibus verbi Dei eloquendi ea
quandoque praeferenda videatur, qua ad dissidentes non
in templis dicant, sed privato quovis honesto loco, nec ut
qui disputent, sed ut qui amice colloquantur, res quidem
reprehensione caret: modo tamen ad id muneris
auctoritate episcoporum ii destinentur, qui scientiam
integritatemque suam antea ipsis probaverint. ...
3346 1975 Ex his igitur, quae huc usque disseruimus,

patet, ... non posse Nobis opiniones illas probari, quarum
summam Americanismi nomine nonnulli indicant.
814
1976 Una unitate doctrinae sicut unitate regiminis eaque

catholica est Ecclesia : cuius quoniam Deus in cathedra
beati PETRI centrum ac fundamentum esse statuit, iure
Romana dicitur ; ubi enim Petrus, ibi Ecclesia.
Quamobrem quicunque catholico nomine censeri vult, is
verba Hieronymi ad DAMASUM Pontificem usurpare ex
veritate debet : 'Ego nullum primum nisi Christum sequens
beatitudini tuae, id est cathedrae PETRI, communione
consocior : super illam petram aedificatam Ecclesiam (Mt
16, 18) scio; quicunque tecum non colligit, spargit' (Mt 12,
30).
Léon XIII, Litt. encycl. 'Annum sacrum', 25 mai 1899

3350 Amplissimum istud maximumque obsequii et pietatis
testimonium (scl. actus devovendi genus humanum Ss.
Cordi Iesu) omnino convenit Iesu Christo, quia ipse
princeps est ac Dominus summus. Videlicet imperium eius
non est tantummodo in gentes catholici nominis, aut in
eos solum, qui sacro baptismate rite abluti, utique ad
Ecclesiam, si spectetur ius, pertinent, quamvis vel error
opinionum devios agat vel dissensio a caritate seiungat,
sed complectitur etiam quotquot numerantur christianae
fidei expertes, ita ut verissime in potestate Christi sit
universitas generis humani. Nam qui Dei Patris Unigenitus
est eandemque habet cum ipso substantiam, 'splendor
gloriae et figura substantiae eius' (Hebr 1, 3), huic omnia
cum Patre communia necesse est proptereaque quoque
rerum omnium summum imperium. Ob eam rem Dei Filius
de se ipse apud Prophetam 'Ego autem' effatur
'constitutus sum rex super Sion montem sanctum eius. -
Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui
te. Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et
possessionem tuam terminos terrae' (Ps 2, 6ss). Quibus
declarat, se potestatem a Deo accepisse cum in omnem
Ecclesiam, quae per Sion montem intelligitur, tum in
reliquum terrarum orbem, qua eius late termini
proferuntur. Quo autem summa ista potestas fundamento
815
nitatur, satis illa docent: 'Filius meus es tu'. Hoc enim ipso
quod omnium Regis est Filius, universae potestatis est
heres: ex quo illa 'Dabo tibi gentes hereditatem tuam'.
Quorum sunt ea similia, quae habet Paulus Apostolus:
'Quem constituit heredem universorum' (Hebr 1, 2).
3351 Illud autem considerandum maxime, quid

affirmaverit de imperio suo Iesus Christus ... suis ipse
verbis. Quaerenti enim Romano praesidi 'Ergo rex es tu?'
sine ulla dubitatione respondit: 'Tu dicis quia rex sum ego'
(Io 18, 37). Atque huius magnitudinem potestatis et
infinitatem regni illa ad Apostolos apertius confirmant :
'Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra' (Mt 28,
18). Si Christo data potestas omnis, necessario
consequitur, imperium eius summum esse oportere,
absolutum, arbitrio nullius obnoxium, nihil ut ei sit nec par
nec simile; cumque data sit in caelo et in terra, debet sibi
habere caelum terrasque parentia. Re autem vera ius
istud singulare sibique proprium exercuit, iussis nimirum
Apostolis evulgare doctrinam suam, congregare homines
in unum corpus Ecclesiae per lavacrum salutis, leges
denique imponere, quas recusare sine salutis
sempiternae discrimine nemo posset.
3352 Neque tamen sunt in hoc omnia. Imperat Christus

non iure tantum nativo, quippe Dei Unigenitus, sed etiam
quaesito. Ipse enim 'eripuit nos de potestate tenebrarum'
(Col 1, 13) idemque 'dedit redemptionem semetipsum pro
omnibus' (I Tim 2, 6). Ei ergo facti sunt 'populus
acquisitionis' (Petr 2, 9) non solum et catholici et quotquot
christianum baptisma rite accepere, sed homines singuli
et universi. ... Cur autem ipsi infideles potestate
dominatuque Iesu Christi teneantur, causam S. Thomas
rationemque edisserendo docet. Cum enim de iudiciali
eius potestate quaesisset, num ad homines porrigatur
universos, affirmassetque 'iudiciaria potestas consequitur
potestatem regiam', plane concludit: 'Christo omnia sunt
subiecta quantum ad potestatem, etsi nondum sunt ei
816
subiecta quantum ad exsecutionem potestatis'. Quae

Christi potestas et imperium in homines exercetur per
veritatem, per iustitiam, maxime per caritatem.
3353 Quoniamque inest in Sacro Corde symbolum atque

expressa imago infinitae Jesu Christi caritatis, quae
movet ipsa nos ad amandum mutuo, ideo consentaneum
est dicare se Cordi eius augustissimo: quod tamen nihil
aliud est quam dedere atque obligare se Iesu Christo,
quia quidquid honoris, obsequii, pietatis divino Cordi
tribuitur, vere et proprie Christo tribuitur ipsi.

Resp. S. Off. ad archiep. Ultraiect. (Utrecht) (sous Léon
XIII), 21 août 1901
3356 1977 Expos.: Plures medici in nosocomiis aut alibi
casu necessitatis infantes praecipue in utero matris,
baptizare solent aqua cum hydrargyro bichlorato
corrosivo (gallice: chloride de mercure) permixta.
Componitur fere haec aqua solutione unius partis huius
chloreti hydrargici in mille partibus aquae, eaque
solutione aquae potio venefica est. Ratio vero, cur hac
mixtura utantur, est, ne matris uterus morbo afficiatur.
Qu.: 1. Estne baptisma cum huiusmodi aqua
administratum certo an dubie validum?
2. Estne licitum ad omne morbi periculum vitandum
huiusmodi aqua sacramentum baptismatis administrare?
3. Licetne etiam tum hac aqua uti, quando sine ullo morbi
periculo aqua pura adhiberi potest? Resp. (cfirm. a s.
P'ce, 23 aout): Ad 1. Providebitur in 2s. Ad 2. Licere, ubi
verum adest morbi periculum. Ad 3. Negative.
817
Resp. S. Off. ad Fac. theol. Univ. Marianopol. (sous Léon

XIII), 5 mars 1902
3358 1890c Qu.: Utrum aliquando liceat e sinu matris
extrahere fetus ectopicos adhuc immaturos, nondum
exacto sexto mense post conceptionem? Resp.: Negative,
iuxta Decr. 4 mai 1898, vi cuius fetus et matris vitae,
quantum fieri potest, serio et opportune providendum est;
quoad vero tempus, iuxta idem Decretum, orator
meminerit, nullam partus accelerationem licitam esse,
nisi perficiatur tempore ac modis, quibus ex ordinarie
contingentibus matris ac fetus vitae consulatur.
Léon XIII, Ep. encycl. 'Mirae caritatis', 28 mai 1902

3360 Beneficia porro ex Eucharistia manantia qui...
consideret, illud sane praestare atque eminere intelliget,
quo cetera quaecumque sunt continentur: ex ipsa nempe
vitam in homines, quae vere vita est, influere: 'Panis quem
ego dabo, caro mea est pro mundi vita' (Jo 6, 52). Non
uno modo ... Christus est vita ...: statim namque ut in terris
... apparuit, nemo quidem ignorat vim quamdam continuo
erupisse ordinis rerum prorsus novi procreatricem
eamque in venas omnes societatis civilis et domesticae
permanasse...; quod autem praecipuum, hominum animos
et studia ad veritatem religionis sanctitatemque morum
traducta atque adeo vitam homini communicatam
caelestem plane ac divinam. ... - At vero, quoniam haec
ipsa de qua dicimus vita expressam habet similitudinem
cum vita hominis naturali, sicut altera cibo alitur ac viget,
ita alteram sustentari cibo suo et augeri oportet. Apte hic
(cibus) facit revocare, quo quidem Christus tempore ac
modo moverit animos hominum et adduxerit, ut panem
vivum, quem daturus erat,... exciperent. ... 'Si quis
manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum...' (Io 6, 52).
Gravitatem porro praecepti ita ipse convincit: 'Amen,
amen, dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis
et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis'
(Jo 6,54).
818
3361 1978 Absit igitur pervagatus ille error

perniciosissimus opinantium, Eucharistiae usum ad eos
fere amandandum esse, qui vacui curis angustique animo
conquiescere instituant in quodam vitae religiosioris
proposito. Ea quippe res, qua nihil sane nec excellentius
nec salutarius, ad omnes omnino, cuiuscumque demum
muneris praestantiaeve sint, attinet, quotquot velint
(neque unus quisquam non velle debet) divinae gratiae in
se fovere vitam. cuius ultimum est adeptio vitae cum Deo
beatae.
3362 ... Vel signa ipsa quibus huiusmodi constat

sacramentum peropportuna coniunctionis incitamenta
sunt. Qua de re S. Cyprianus: '... Quando Dominus corpus
suum panem vocat de multorum granorum adunatione
congestum, populum nostrum quem portabat indicat
adunatum; et quando sanguinem suum vinum appellat de
botris atque acinis plurimis expressum atque in unum
coactum, gregem item nostrum significat commixtione
adunatae multitudinis copulatum'. Similiter Angelicus
Doctor ex Augustini sententia: ''Dominus noster corpus et
sanguinem suum in eis rebus commendavit, quae ad
unum aliquid rediguntur ex multis; namque aliud,
scl.panis, ex multis granis in unum constat, aliud, scl.
vinum, in unum ex multis acinis confluit', et ideo
Augustinus alibi dicit: 'O sacramentum pietatis, o signum
unitatis, o vinculum caritatis''. Quae omnia confirmantur
Concilii Tridentini sententia, Christum Eucharistiam
Ecclesiae reliquisse 'tamquam symbolum eius unitatis et
caritatis, qua Christianos omnes inter se coniunctos et
copulatos esse voluit ... symbolum unius illius corporis,
cuius ipse caput exsistit...' (DS 1635 1638). Idque edixerat
Paulus : 'Quoniam unus panis, unum corpus multi sumus,
omnes qui de uno pane participamus' (I Cor 10, 17). ...
3363 Mutuae praeterea inter vivos caritatis gratia, cui a

sacramento eucharistico tantum accedit roboris et
819
incrementi, Sacrificii praesertim virtute ad omnes

permanat qui in Sanctorum communione numerantur.
Nihil est enim aliud Sanctorum communio... nisi mutua
auxilii, expiationis, precum, beneficiorum communicatio
inter fideles vel caelesti patria potitos vel igni piaculari
addictos vel adhuc in terris peregrinantes, in unam
coalescentes civitatem, cuius caput Christus, cuius forma
caritas. Hoc autem fide est ratum, etsi soli Deo
Sacrificium augustum offerri liceat, tamen etiam honori
Sanctorum in caelis cum Deo regnantium, qui illos
coronavit, celebrari posse ad eorum patrocinium nobis
conciliandum atque etiam, ut ab Apostolis traditum, ad
labes fratrum abolendas, qui, iam in Domino mortui,
nondum plane sint expiati. ...
3364 Ipsum (sacramentum Eucharistiae) denique est velut

anima Ecclesiae, ad quod ipsa sacerdotalis gratiae
amplitudo per varios ordinum gradus dirigitur.
Indidemque haurit habetque Ecclesia omnem virtutem
suam et gloriam, omnia divinorum charismatum
ornamenta, bona omnia: quae propterea summam
curarum in eo collocat, ut fidelium animos ad intimam
cum Christo coniunctionem per sacramentum Corporis et
Sanguinis eius instruat et adducat.
Saint Pie X, Litt. encycl. 'Ad diem illum', 2 février 1904

3370 1978a Ex hac autem Mariam inter et Christum
communione dolorum ac voluntatis 'promeruit' illa, 'ut
reparatrix perditi orbis dignissime fieret', atque ideo
universorum munerum dispensatrix, quae nobis Jesus
nece et sanguine comparavit. - Equidem non diffitemur
horum erogationum munerum privato proprioque iure
esse Christi; siquidem et illa eius unius morte sunt parta,
et Ipse pro potestate mediator Dei atque hominum est.
Attamen, pro ea quam diximus dolorum atque
aerumnarum Matris cum Filio communione, hoc Virgini
augustae datum est, ut sit 'totius terrarum orbis
820
potentissima apud unigenitum Filium suum mediatrix et

conciliatrix'. Fons igitur Christus est, 'et de plenitudine
eius nos omnes accepimus' (Io 1, 16); 'ex quo totum corpus
et connexum per omnem iuncturam subministrationis...
augmentum corporis facit in aedificationem sui in
caritate' (Eph 4, 16). Maria vero... 'aquaeductus est' aut
etiam collum, per quod corpus cum capite iungitur. Patet
itaque abesse profecto plurimum, ut nos Deiparae
supernaturalis gratiae efficiendae vim tribuamus, quae
Dei unius est. Ea tamen, quoniam universis sanctitate
praestat coniunctioneque cum Christo atque a Christo
ascita in humanae salutis opus, de congruo, ut aiunt,
promeret nobis, quae Christus de condigno pro meruit,
estque princeps largiendarum gratiarum ministra.
Resp. Commiss. de re Biblica (sous saint Pie X),

13 février 1905
3372 1979 Utrum ad enodandas difficultates, quae
occurrunt in nonnullis sacrae Scripturae textibus, qui
facta historica referre videntur, liceat exegetae catholico
asserere, agi in his de citatione tacita vel implicita
documenti ab auctore non inspirato conscripti, cuius
asserta omnia auctor inspiratus minime approbare aut
sua facere intendit, quaeque ideo ab errore immunia
haberi non possunt? Resp. (cfirm. a S. P'ce 13. Febr.):
Negative, excepto casu, in quo, salvis sensu ac iudicio
Ecclesiae, solidis argumentis probetur: 1. Hagiographum
alterius dicta vel documenta revera citare, et 2. eadem
nec probare nec sua facere, ita ut iure censeatur non
proprio nomine loqui.
Resp. Commiss. de Re Biblica, 23 juin 1905

3373 1980 Qu.: Utrum admitti possit tamquam principium
rectae exegeseos sententia, quae tenet, sacrae
Scripturae libros, qui pro historicis habentur, sive totaliter
sive ex parte non historiam proprie dictam et obiective
821
veram quandoque narrare, sed speciem tantum historiae

prae se ferre ad aliquid significandum a proprie litterali
seu historica verborum significatione alienum? Resp.
(cfirm. a S. P'ce): Negative, excepto tamen casu non
facile nec temere admittendo, in quo, Ecclesiae sensu non
refragante eiusque salvo iudicio solidis argumentis
probetur, Hagiographum voluisse non veram et proprie
dictam historiam tradere sed sub specie et forma
historiae parabolam, allegoriam, vel sensum aliquem a
proprie litterali seu historica verborum significatione
remotum proponere.
Decr. 'Sacra Tridentina Synodus', sous saint Pie X,

16 (20) décembre 1905
3375 1981 Desiderium vero Iesu Christi et Ecclesiae, ut
omnes Christifideles quotidie ad sacrum convivium
accedant, in eo potissimum est, ut Christifideles per
sacramentum Deo coniuncti robur inde capiant ad
compescendam libidinem, ad leves culpas quae quotidie
occurrunt abluendas, et ad graviora peccata, quibus
humana fragilitas est obnoxia, praecavenda: non autem
praecipue, ut Domini honori ac venerationi consulatur,
nec, ut sumentibus id quasi merces aut praemium sit
suarum virtutum. Unde S. Tridentinum Concilium
Eucharistiam vocat 'antidotum, quo liberemur a culpis
quotidianis et a peccatis mortalibus praeservemur' (cf. DS
1638).
3376 1982 Defervescente interim pietate ac potissimum

Ianseniana lue undequaque grassante disputari coeptum
est de dispositionibus, quibus ad frequentem et
quotidianam communionem accedere oporteat, atque alii
prae aliis maiores ac difficiliores tamquam necessarias
expostularunt. Huiusmodi disceptationes id effecerunt, ut
perpauci digni haberentur qui ss. Eucharistiam quotidie
sumerent et ex tam salutifero sacramento pleniores
effectus haurirent, contentis ceteris eo refici aut semel in
822
anno aut singulis mensibus, vel unaquaque ad summum

hebdomada. Quin etiam eo severitatis ventum est, ut a
frequentanda caelesti mensa integri coetus
excluderentur, uti mercatorum, aut eorum, qui essent
matrimonio coniuncti.
3377 Nonnulli tamen in contrariam abierunt sententiam.

Hi arbitrati communionem quotidianam iure divino esse
praeceptam, ne dies ulla praeteriret a communione
vacua, ... etiam feria VI in Parasceve Eucharistiam
sumendam censebant et ministrabant.
3378 1983 Ad haec Sancta Sedes officio proprio non

defuit (cf. DS 2090ss 2323)... Virus tamen Iansenianum,
quod bonorum etiam animos infecerat, sub specie honoris
ac venerationis Eucharistiae debiti, haud penitus evanuit.
Quaestio de dispositionibus ad frequentandam recte ac
legitime communionem S. Sedis declarationibus
supervixit; quo factum est, ut nonnulli etiam boni nominis
theologi raro et positis compluribus condicionibus
quotidianam communionem fidelibus permitti posse
censuerint.
1984 ... Sanctitas vero Sua, cum ipsi maxime cordi sit, ut
... christianus populus ad sacrum convivium perquam
frequenter et etiam quotidie advocetur eiusque fructibus
amplissimis potiatur, quaestionem praedictam huic s.
Ordini examinandam ac definiendam commisit. ... (Hinc
Congreg. S. Conc. d. 16. Dec. 1905) ea quae sequuntur
statuit ac declaravit:
3379 1985 1. Communio frequens et quotidiana... omnibus

Christifidelibus cuiusvis ordinis aut condicionis pateat, ita
ut nemo, qui in statu gratiae sit et cum recta piaque
mente ad s. mensam accedat, impediri ab ea possit.
3380 1986 2. Recta autem mens in eo est, ut qui ad s.

mensam accedit, non usui aut vanitati aut humanis
823
rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ei

arctius caritate coniungi ac divino illo pharmaco suis
infirmitatibus ac defectibus occurrere.
3381 1987 3. Etsi quam maxime expediat, ut frequenti et

quotidiana communione utentes venialibus peccatis,
saltem plene deliberatis, eorumque affectu sint expertes,
sufficit nihilominus, ut culpis mortalibus vacent, cum
proposito, se numquam in posterum peccaturos. ...
3382 1988 4. ... Curandum est, ut sedula ad s.

communionem praeparatio antecedat et congrua
gratiarum actio inde sequatur iuxta uniuscuiusque vires,
condicionem ac officia.
3383 1989 5. ... Confessarii consilium intercedat. Caveant

tamen confessarii, ne a frequenti seu quotidiana
communione quemquam avertant, qui in Statu gratiae
reperiatur et recta mente accedat. ...
1990 ... 9. Denique post promulgatum hoc Decretum

omnes ecclesiastici scriptores a quavis contentiosa
disputatione circa dispositiones ad frequentem et
quotidianam communionem abstineant...
Decr. 'Provida sapientique cura', sous saint Pie X,

18 janvier 1906
3385 1991 ... I. In universo hodierno Imperio Germaniae
caput 'Tametsi' Concilii Tridentini (DS 1813ss), quamvis in
pluribus locis sive per expressam publicationem sive per
legitimam observantiam nondum fuerit certo
promulgatum et inductum, tamen inde a die festo
Paschae (i. e. a die 15. Aprilis) huius anni 1906 omnes
catholicos etiam hucusque immunes a forma Tridentina
servanda, ita adstringat, ut inter se non aliter quam
coram parocho et duobus vel tribus testibus validum
matrimonium celebrare possint (cf. DS 3468ss).
824
3386 1992 II. Matrimonia mixta, quae a catholicis cum

haereticis vel schismaticis contrahuntur, graviter sunt
manentque prohibita, nisi accedente iusta gravique
causa canonica, datis integre, formiter, utrimque legitimis
cautionibus, per partem catholicam dispensatio super
impedimento mixtae religionis rite fuerit obtenta. Quae
quidem matrimonia, dispensatione licet impetrata,
omnino in facie Ecclesiae coram parocho ac duobus
tribusve testibus celebranda sunt, adeo ut graviter
delinquant, qui coram ministro acatholico vel coram solo
civili magistratu vel alio quolibet modo clandestino
contrahunt. Immo si qui catholici in matrimoniis istis
mixtis celebrandis ministri acatholici operam exquirunt
vel admittunt, aliud patrant delictum et canonicis censuris
subiacent.
3387 1993 Nihilominus matrimonia mixta in quibusvis

Imperii Germanici provinciis et locis, etiam in iis, quae
iuxta Romanarum Congregationum decisiones vi irritanti
capitis 'Tametsi' certo hucusque subiecta fuerunt non
servata forma Tridentina iam contracta vel (quod Deus
avertat) in posterum contrahenda, dummodo nec aliud
obstet canonicum impedimentum, nec sententia nullitatis
propter impedimentum clandestinitatis ante diem festum
Paschae huius anni legitime lata fuerit et mutuus
coniugum consensus usque ad dictam diem
perseveraverit, pro validis omnino haberi volumus idque
expresse declaramus, definimus atque decernimus.
3388 1994 III. Ut autem iudicibus ecclesiasticis tuta norma

praesto sit, hoc idem iisdemque sub condicionibus et
restrictionibus declaramus, statuimus ac decernimus de
matrimoniis acatholicorum, sive haereticorum sive
schismaticorum, inter se in iisdem regionibus non servata
forma Tridentina hucusque contractis vel in posterum
contrahendis; ita ut, si alter vel uterque acatholicorum
coniugum ad fidem catholicam convertatur, vel in foro
825
ecclesiastico controversia incidat de validitate matrimonii

duorum acatholicorum cum quaestione validitatis
matrimonii ab aliquo catholico contracti vel contrahendi
conexa, eadem matrimonia ceteris paribus pro omnino
validis pariter habenda sint. ...
Saint Pie X, Encycl. 'Vehementer nos' ad clerum et

populum
Galliae, 1 février 1908
1995 ... Nos pro suprema quam obtinemus divinitus
auctoritate sancitam legem, quae rempublicam
Gallicanam seorsum ab Ecclesia separat, reprobamus ac
damnamus ; idque ob eas quas exposuimus causas: quod
maxima afficit iniuria Deum, quem solemniter eiurat,
principio declarans rempublicam cuiusvis religiosi cultus
expertem ; quod naturae ius gentiumque violat et
publicam pactorum fidem; quod constitutioni divinae et
rationibus intimis et libertati adversatur Ecclesiae; quod
iustitiam evertit, ius opprimendo dominii multiplici titulo
ipsaque conventione legitime quaesitum; quod graviter
Apostolicae Sedis dignitatem ac personam Nostram,
episcoporum ordinem, clerum et catholicos Gallos
offendit. Propterea de rogatione, latione, promulgatione
eiusdem legis vehementissime expostulamus; in eaque
testamur nihil quicquam inesse momenti ad infirmanda
Ecclesiae jura, nulla hominum vi ausuque mutabilia.
Decr. S. Officii, sous saint Pie X, 25 avril 1906

3391 1996 Cum... quaesitum fuerit, ut unica
determinaretur formula brevis in administratione
sacramenti Extremae Unctionis in casu mortis imminentis,
... (Inquisitores) decreverunt: In casu verae necessitatis
sufficere formam: 'Per istam sanctam unctionem indulgeat
tibi Dominus, quidquid deliquisti. Amen'.
826
Resp. Commiss. de re Biblica, sous saint Pie X, 27 juin

1906
3394 1997 Qu. 1 : Utrum argumenta a criticis congesta ad
impugnandam authentiam mosaicam sacrorum librorum,
qui Pentateuchi nomine designantur, tanti sint ponderis,
ut, posthabitis quampluribus testimoniis utriusque
Testamenti collective sumptis, perpetua consensione
populi iudaici, Ecclesiae quoque constanti traditione nec
non indiciis internis, quae ex ipso textu eruuntur, ius
tribuant affirmandi, hos libros non Moysen habere
auctorem, sed ex fontibus maxima ex parte aetate
mosaica posterioribus fuisse confectos? Resp.: Negative.
3395 1998 Qu. 2: Utrum mosaica authentia Pentateuchi

talem necessario postulet redactionem totius operis, ut
prorsus tenendum sit, Moysen omnia et singula manu sua
scripsisse vel amanuensibus dictasse an etiam eorum
hypothesis permitti possit, qui existimant, eum opus
ipsum a se sub divinae inspirationis afflatu conceptum
alteri vel pluribus scribendum commisisse, ita tamen, ut
sensa sua fideliter redderent, nihil contra suam
voluntatem scriberent, nihil omitterent; ac tandem opus
hac ratione confectum, ab eodem Moyse principe
inspiratoque auctore probatum, ipsiusmet nomine
vulgaretur? Resp.: Negative ad primam partem;
affirmative ad secundam.
3396 1999 Qu. 3: Utrum absque praeiudicio mosaicae

authentiae Pentateuchi concedi possit, Moysen ad suum
conficiendum opus fontes adhibuisse, scripta videlicet
documenta vel orales traditiones, ex quibus secundum
peculiarem scopum sibi propositum et sub divinae
inspirationis afflatu nonnulla hauserit eaque ad verbum
vel quoad sententiam contracta vel amplificata ipsi operi
inseruerit? Resp.: Affirmative.
3397 2000 Qu. 4: Utrum salva substantialiter mosaica

authentia et integritate Pentateuchi admitti possit, tam
827
longo saeculorum decursu nonnullas ei modificationes

obvenisse, uti: additamenta post Moysi mortem vel ab
auctore inspirato apposita vel glossas et explicationes
textui interiectas, vocabula quaedam et formas e
sermone antiquato in sermonem recentiorem translatas,
mendosas demum lectiones vitio amanuensium
adscribendas, de quibus fas sit ad normas artis criticae
disquirere et iudicare? Resp.: Affirmative, salvo Ecclesiae
iudicio.
Resp. Commiss. de re Biblica, sous saint Pie X, 29 mai

1907
3398 2110 Qu. 1: Utrum ex constanti, universali ac solemni
Ecclesiae traditione iam a saeculo II decurrente, prout
maxime eruitur: a) ex SS. Patrum, scriptorum
ecclesiasticorum, imo etiam haereticorum, testimoniis et
allusionibus, quae, cum ab Apostolorum discipulis vel
primis successoribus derivasse oportuerit, necessario
nexu cum ipsa libri origine cohaerent; b) ex recepto
semper et ubique nomine auctoris quarti Evangelii in
canone et catalogis sacrorum Librorum; c) ex eorundem
Librorum vetustissimis manuscriptis, codicibus et in varia
idiomata versionibus ; d) ex publico usu liturgico inde ab
Ecclesiae primordiis toto orbe obtinente; praescindendo
ab argumento theologico, tam solido argumento historico
demonstretur Ioannem Apostolum et non alium quarti
Evangelii auctorem esse agnoscendum, ut rationes a
criticis in oppositum adductae hanc traditionem
nullatenus infirment? Resp.: Affirmative.
3399 2111 Qu. 2: Utrum etiam rationes internae, quae

eruuntur ex textu quarti Evangelii seiunctim considerato,
ex scribentis testimonio et Evangelii ipsius cum I Epistola
Ioannis Apostoli manifesta cognatione, censendae sint
confirmare traditionem, quae eidem Apostolo quartum
Evangelium indubitanter attribuit? - Et utrum difficultates,
quae ex collatione ipsius Evangelii cum aliis tribus
828
desumuntur, habita prae oculis diversitate temporis,

scopi et auditorum, pro quibus vel contra quos auctor
scripsit, solvi rationabiliter possint, prout SS. Patres et
exegetae catholici passim praestiterunt? Resp.:
Affirmative ad utramque partem.
3400 2112 Qu. 3: Utrum, non obstante praxi, quae a primis

temporibus in universa Ecclesia constantissime viguit,
arguendi ex quarto Evangelio tamquam ex documento
proprie historico, considerata nihilominus indole peculiari
eiusdem Evangelii et intentione auctoris manifesta
illustrandi et vindicandi Christi divinitatem ex ipsis factis
et sermonibus Domini, dici possit, facta narrata in quarto
Evangelio esse totaliter vel ex parte conficta ad hoc, ut
sint allegoriae vel symbola doctrinalia, sermones vero
Domini non prorrie et vere esse ipsius Domini sermones,
sed compositiones theologicas scriptoris, licet in ore
Domini positas? Resp.: Negative.
Decr. S. Officii 'Lamentabili', sous saint Pie X,

3 juillet 1907
3401 2001 1. Ecclesiastica lex, quae praescribit subicere
praeviae censurae libros divinas respicientes Scripturas,
ad cultores critices aut exegeseos scientificae Librorum
Veteris et Novi Testamenti non extenditur.
3402 2002 2. Ecclesiae interpretatio sacrorum Librorum

non est quidem spernenda, subiacet tamen accuratiori
exegetarum iudicio et correctioni.
3403 2003 3. Ex iudiciis et censuris ecclesiasticis contra

liberam et cultiorem exegesim latis colligi potest, fidem
ab Ecclesia propositam contradicere historiae, et
dogmata catholica cum verioribus christianae religionis
originibus componi reipsa non posse.
829
3404 2004 4. Magisterium Ecclesiae ne per dogmaticas

quidem definitiones genuinum sacrarum Scripturarum
sensum determinare potest.
3405 2005 5. Cum in deposito fidei veritates tantum

revelatae contineantur, nullo sub respectu ad Ecclesiam
pertinet iudicium ferre de assertionibus disciplinarum
humanarum.
3406 2006 6. In definiendis veritatibus ita collaborant

discens et docens Ecclesia, ut docenti Ecclesiae nihil
supersit, nisi communes discentis opinationes sancire.
3407 2007 7. Ecclesia, cum proscribit errores, nequit a

fidelibus exigere ullum internum assensum, quo iudicia a
se edita complectantur.
3408 2008 8. Ab omni culpa immunes existimandi sunt, qui

reprobationes a Sacra Congregatione Indicis aliisve
Sacris Romanis Congregationibus latas nihili pendunt.
3409 2009 9. Nimam simplicitatem aut ignorantiam prae

se ferunt, qui Deum credunt vere esse Scripturae sacrae
auctorem.
3410 2010 10. Inspiratio librorum Veteris Testamenti in eo

consistit, quod scriptores israelitae religiosas doctrinas
sub peculiari quodam aspectu, gentibus parum noto aut
ignoto, tradiderunt.
3411 2011 11. Inspiratio divina non ita ad totam

Scripturam sacram extenditur, ut omnes et singulas eius
partes ab omni errore praemuniat.
3412 2012 12. Exegeta, si velit utiliter studiis biblicis

incumbere, imprimis quamlibet praeconceptam
opinionem de supernaturali origine Scripturae sacrae
830
seponere debet, eamque non aliter interpretari quam

cetera documenta mere humana.
3413 2013 13. Parabolas evangelicas ipsimet

Evangelistae ac Christiani secundae et tertiae
generationis artificiose digesserunt, atque ita rationem
dederunt exigui fructus praedicationis Christi apud
Iudaeos.
3414 2014 14. In pluribus narrationibus non tam quae vera

sunt Evangelistae retulerunt, quam quae lectoribus, etsi
falsa, censuerunt magis proficua.
3415 2015 15. Evangelia usque ad definitum

constitutumque canonem continuis additionibus et
correctionibus aucta fuerunt; in ipsis proinde doctrinae
Christi non remansit nisi tenue et incertum vestigium.
3416 2016 16. Narrationes Ioannis non sunt proprie

historia, sed mystica Evangelii contemplatio; sermones in
eius Evangelio contenti sunt meditationes theologicae
circa mysterium salutis, historica veritate destitutae.
3417 2017 17. Quartum Evangelium miracula exaggeravit,

non tantum ut extraordinaria magis apparerent, sed
etiam ut aptiora fierent ad significandum opus et gloriam
Verbi Incarnati.
3418 2018 18. Ioannes sibi vindicat quidem rationem

testis de Christo; re tamen vera non est nisi eximius testis
vitae christianae, seu vitae Christi in Ecclesia exeunte
primo saeculo.
3419 2019 19. Heterodoxi exegetae fidelius expresserunt

sensum verum Scripturarum quam exegetae catholici.
3420 2020 20. Revelatio nihil aliud esse potuit quam

acquisita ab homine suae ad Deum relationis conscientia.
831
3421 2021 21. Revelatio, objectum fidei catholicae

constituens, non fuit cum Apostolis completa.
3422 2022 22. Dogmata, quae Ecclesia perhibet tamquam

revelata, non sunt veritates e caelo delapsae, sed sunt
interpretatio quaedam factorum religiosorum, quam
humana mens laborioso conatu sibi comparavit.
3423 2023 23. Exsistere potest et reipsa exsistit oppositio

inter facta, quae in sacra Scriptura narrantur, eisque
innixa Ecclesiae dogmata; ita ut criticus tamquam falsa
reicere possit facta, quae Ecclesia tamquam certissima
credit.
3424 2024 24. Reprobandus non est exegeta, qui

praemissas adstruit, ex quibus sequitur, dogmata
historice falsa aut dubia esse, dummodo dogmata ipsa
directe non neget.
3425 2025 25. Assensus fidei ultimo innititur in congerie

probabilitatum.
3426 2026 26. Dogmata fidei retinenda sunt tantummodo

iuxta sensum practicum, id est tamquam norma
praeceptiva agendi, non vero tamquam norma credendi.
3427 2027 27. Divinitas Jesu Christi ex Evangeliis non

probatur; sed est dogma, quod conscientia christiana e
notione Messiae deduxit.
3428 2028 28. Jesus, cum ministerium suum exercebat,

non in eum finem loquebatur, ut doceret se esse
Messiam, neque ejus miracula eo spectabent, ut id
demonstraret.
832
3429 2029 29. Concedere licet, Christum, quem exhibet

historia, multo inferiorem esse Christo, qui est obiectum
fidei.
3430 2030 30. In omnibus textibus evangelicis nomen

Filius Dei aequivalet tantum nomini Messias, minime vero
significat Christum esse verum et naturalem Dei Filium.
3431 2031 31. Doctrina de Christo, quam tradunt Paulus,

Joannes et Concilia Nicaenum, Ephesinum,
Chalcedonense, non est ea, quam Jesus docuit, sed quam
de Jesu concepit conscientia christiana.
3432 2032 32. Conciliari nequit sensus naturalis textuum

evangeliorum cum eo, quod nostri theologi docent de
conscientia et scientia infallibili Jesu Christi.
3433 2033 33. Evidens est cuique, qui praeconceptis non

ducitur opinionibus, Jesum aut errorem de proximo
messianico adventu fuisse professum, aut majorem
partem ipsius doctrinae in Evangeliis synopticis contentae
authenticitate carere.
3434 2034 34. Criticus nequit asserere Christo scientiam

nullo circumscriptam limite nisi facta hypothesi, quae
historice haud concipi potest quaeque sensui morali
repugnant, nempe Christum uti hominem habuisse
scientiam Dei et nihilominus noluisse notitiam tot rerum
communicare cum discipulis ac posteritate.
3435 2035 35. Christus non semper habuit conscientiam

suae dignitatis messianicae.
3436 2036 36. Resurrectio Salvatoris non est proprie

factum ordinis historici, sed factum ordinis mere
supernaturalis nec demonstratum nec demonstrabile,
quod conscientia christiana sensim ex aliis derivavit.
833
3437 2037 37. Fides in resurrectionem Christi ab initio fuit

non tam de facto ipso resurrectionis, quam de vita Christi
immortali apud Deum.
3438 2038 38. Doctrina de morte piaculari Christi non est

evangelica, sed tantum paulina.
3439 2039 39. Opiniones de origine sacramentorum,

quibus Patres Tridentini imbuti erant quaeque in eorum
canones dogmaticos procul dubio influxum habuerunt,
longe distant ab iis, quae nunc penes historicos rei
christianae indagatores merito obtinent.
3440 2040 40. Sacramenta ortum habuerunt ex eo, quod

Apostoli eorumque successores ideam aliquam et
intentionem Christi, suadentibus et moventibus
circumstantiis et eventibus, interpretati sunt.
3441 2041 41. Sacramenta eo tantum spectant, ut in

mentem hominis revocent praesentiam Creatoris semper
beneficam.
3442 2042 42. Communitas christiana necessitatem

baptismi induxit, adoptans illum tamquam ritum
necessarium eique professionis christianae obligationes
annectens.
3443 2043 43. Usus conferendi baptismum infantibus

evolutio fuit disciplinaris, quae una ex causis exstitit, ut
sacramentum resolveretur in duo, in baptismum scilicet et
paenitentiam.
3444 2044 44. Nihil probat ritum sacramenti

confirmationis usurpatum fuisse ab Apostolis: formalis
autem distinctio duorum sacramentorum, baptismi scilicet
et confirmationis, haud spectat ad historiam christianismi
primitivi.
834
3445 2045 45. Non omnia, quae narrat Paulus de

institutione Eucharistiae (I Cor 11, 23-25), historice sunt
sumenda.
3446 2046 46. Non adfuit in primitiva Ecclesia conceptus

de christiano peccatore auctoritate Ecclesiae
reconciliato, sed Ecclesia nonnisi admodum lente
huiusmodi conceptui assuevit. Immo etiam postquam
paenitentia tamquam Ecclesiae institutio agnita fuit, non
appellabatur sacramenti nomine, eo quod haberetur uti
sacramentum probrosum.
3447 2047 47. Verba Domini: 'Accipite Spiritum Sanctum;

quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum
retinueritis, retenta sunt' (Io 20,22 23), minime referuntur
ad sacramentum paenitentiae, quidquid Patribus
Tridentinis asserere placuit.
3448 2048 48. Iacobus in sua epistola (Iac 5, 14s) non

intendit promulgare aliquod sacramentum Christi, sed
commendare pium aliquem morem, et si in hoc more forte
cernit medium aliquod gratiae, id non accipit eo rigore,
quo acceperunt theologi, qui notionem et numerum
sacramentorum statuerunt.
3449 2049 49. Coena christiana paulatim indolem actionis

liturgicae assumente, hi, qui Coenae praeesse
consueverant, characterem sacerdotalem acquisiverunt.
3450 2050 50. Seniores, qui in Christianorum coetibus

invigilandi munere fungebantur, instituti sunt ab Apostolis
presbyteri aut episcopi ad providendum necessariae
crescentium communitatum ordinationi ; non proprie ad
perpetuandam missionem et potestatem Apostolicam.
3451 2051 51. Matrimonium non potuit evadere

sacramentum novae legis nisi serius in Ecclesia; siquidem,
ut matrimonium pro sacramento haberetur, necesse erat,
835
ut praecederet plena doctrinae de gratia et sacramentis

theologica explicatio.
3452 2052 52. Alienum fuit a mente Christi Ecclesiam

constituere veluti societatem super terram per longam
saeculorum seriem duraturam ; quin immo in mente
Christi regnum caeli una cum fine mundi iamiam
adventurum erat.
3453 2053 53. Constitutio organica Ecclesiae non est

immutabilis; sed societas christiana perpetuae evolutioni
aeque ac societas humana est obnoxia.
3454 2054 54. Dogmata, sacramenta, hierarchia, tum

quod ad notionem tum quod ad realitatem attinet, non
sunt nisi intelligentiae christianae interpretationes
evolutionesque, quae exiguum germen in Evangelio
latens externis incrementis auxerunt perfeceruntque.
3455 2055 55. Simon Petrus ne suspicatus quidem

umquam est, sibi a Christo demandatum esse primatum in
Ecclesia.
3456 2056 56. Ecclesia Romana non ex divinae

providentiae ordinatione, sed ex mere politicis
condicionibus caput omnium Ecclesiarum effecta est.
3457 2057 57. Ecclesia sese praebet scientiarum

naturalium et theologicarum progressibus infensam.
3458 2058 58. Veritas non est immutabilis plus quam ipse
homo, quippe quae cum ipso, in ipso et per ipsum
evolvitur.
3459 2059 59. Christus determinatum doctrinae corpus

omnibus temporibus cunctisque hominibus applicabile
non docuit, sed potius inchoavit motum quendam
836
religiosum diversis temporibus ac locis adaptatum vel

adaptandum.
3460 2060 60. Doctrina christiana in suis exordiis fuit

iudaica, sed facta est per successivas evolutiones primum
paulina, tum ioannica, demum hellenica et universalis.
3461 2061 61. Dici potest absque paradoxo, nullum

Scripturae caput, a primo Genesis ad postremum
Apocalypsis, continere doctrinam prorsus identicam illi,
quam super eadem re tradit Ecclesia et idcirco nullum
Scripturae caput habere eundem sensum pro critico ac
pro theologo.
3462 2062 62. Praecipui articuli Symboli Apostolici non

eandem pro Christianis primorum temporum
significationem habebant, quam habent pro christianis
nostri temporis.
3463 2063 63. Ecclesia sese praebet imparem ethicae

evangelicae efficaciter tuendae, quia obstinate adhaeret
immutabilibus doctrinis, quae cum hodiernis progressibus
componi nequeunt.
3464 2064 64. Progressus scientiarum postulat, ut

reformentur conceptus doctrinae christianae de Deo, de
creatione, de revelatione, de persona Verbi Incarnati, de
redemptione.
3465 2065 65. Catholicismus hodiernus cum vera scientia

componi nequit, nisi transformetur in quendam
christianismum non dogmaticum, id est in
protestantismum latum et liberalem.
3466 2065a Censura S. P'cis: 'Sanctitas Sua Decretum

Eminentissimorum Patrum adprobavit et confirmavit, ac
omnes et singulas supra recensitas propositiones ceu
reprobatas ac proscriptas ab omnibus haberi mandavit.'
837

Decr. S. Cgr. Concilii 'Ne temere', sous saint Pie X,
2 août 1907
3468 2066 De sponsalibus. I. Ea tantum sponsalia
habentur valida et canonicos sortiuntur effectus, quae
contracta fuerint per scripturam sub signatam a partibus
et vel a parocho aut loci Ordinario, vel saltem a duobus
testibus....
3469 2067 De matrimonio. III. Ea tantum matrimonia

valida sunt, quae contrahuntur coram parocho vel loci
Ordinario vel sacerdote ab alterutro delegato et duobus
saltem testibus....
3470 2068 VII. Imminente mortis periculo, ubi parochus

vel loci Ordinarius vel sacerdos ab alterutro delegatus
haberi nequeat, ad consulendum conscientiae et (si casus
ferat) legitimationi prolis matrimonium contrahi valide ac
licite potest coram quolibet sacerdote et duobus testibus.
3471 2069 VIII. Si contingat, ut in aliqua regione parochus

locive Ordinarius aut sacerdos ab eis delegatus, coram
quo matrimonium celebrari queat, haberi non possit
eaque rerum condicio a mense iam perseveret,
matrimonium valide ac licite iniri potest emisso a sponsis
formali consensu coram duobus testibus...
3472 2070 XI 1. Statutis superius legibus tenentur omnes

in catholica Ecclesia baptizati et ad eam ex haeresi aut
schismate conversi (licet sive hi sive illi ab eadem postea
defecerint), quoties inter se sponsalia vel matrimonia
ineant.
838
3473 2070 2. Vigent quoque pro iisdem de quibus supra

catholicis, si cum acathoIicis sive baptizatis sive non
baptizatis, etiam post obtentam dispensationem ab
impedimento mixtae religionis vel disparitatis cultus
sponsalia vel matrimonium contrahunt; nisi pro aliquo
particulari loco aut regione aliter a S. Sede sit statutum.
3474 2070 3. Acatholici sive baptizati sive non baptizati,

si inter se contrahunt, nullibi ligantur ad catholicam
sponsalium vel matrimonii formam servandam. Cum ASS
inde ab vol. 37 (1904/05) et ASS, quae a. 1908 in eorum
locum successerunt, editionem actorum Ap. Sediceps ipsi
textui inserere, si est sive longior sive ex dissitis locis
excerptus.
Saint Pie X, Encycl. 'Pascendi dominici gregis',

8 septembre 1907
2071 Quia ... modernistarum (sic enim iure in vulgus
audiunt) callidissimum artificium est, ut doctrinas suas
non ordine digestas proponant atque in unum collectas,
sed sparsas veluti atque invicem seiunctas, ut nimirum
ancipites et quasi vagi videantur, cum e contra firmi sint
et constantes; praestat, Venerabiles Fratres, doctrinas
easdem uno hic conspectu exhibere primum nexumque
indicare, quo invicem coalescunt, ut deinde errorum
causas scrutemur ac remedia ad averruncandam
perniciem praescribamus. ... Ut autem in abstrusiore re
ordinatim procedamus, illud ante omnia notandum est,
modernistarum quemlibet plures agere personas ac veluti
in se commiscere, (I.) philosophum nimirum, (II.)
credentem, (III.) theologum, (IV.) historicum, (V.) criticum,
(VI.) apologetam, (VII.) instauratorem: quas singulatim
omnes distinguere oportet, qui eorum systema rite
cognoscere et doctrinarum antecessiones
consecutionesque pervidere velit.
839
3475 2072 Philosophiae religiosae fundamentum in

doctrina illa modernistae ponunt, quam vulgo
agnosticismum vocant. Vi huius humana ratio
phaenomenis omnino includitur, rebus videlicet, quae
apparent eaque specie, qua apparent : earundem
praetergredi terminos nec ius nec potestatem habet.
Quare nec ad Deum se erigere potis est, nec illius
exsistentiam, utut per ea, quae videntur, agnoscere. Hinc
infertur, Deum scientiae obiectum directe nullatenus esse
posse; ad historiam vero quod attinet, Deum subiectum
historicum minime censendum esse. - His autem positis,
quid de naturali theologia, quid de motivis credibilitatis,
quid de externa revelatione fiat, facile quisque
perspiciet. Ea nempe modernistae penitus e medio tollunt
et ad intellectualismum amandant. ...
3476 2073 (Ex agnosticismo deducunt:) atheam debere

esse scientiam itemque historiam; in quarum finibus non
nisi phaenomenis possit esse locus, exturbato penitus Deo
et quidquid divinum est.
3477 Hic tamen agnosticismus in disciplina

modernistarum non nisi ut pars negans habenda est :
positiva, ut aiunt, in immanentia vitali constituitur. Harum
nempe ad aliam ex altera sic procedunt.
- Religio, sive ea naturalis est sive supra naturam, ceu

quodlibet factum explicationem aliquam admittat
oportet. Explicatio autem, naturali theologia deleta
adituque ad revelationem ob reiecta credibilitatis
argumenta intercluso, immo etiam revelatione qualibet
externa penitus sublata, extra hominem inquiritur frustra.
Est igitur in ipso homine quaerenda : et quoniam religio
vitae quaedam est forma, in vita omnino hominis
reperienda est. Ex hoc immanentiae religiosae principium
asseritur. Vitalis porro cuiuscumque phaenomeni,
cuiusmodi religionem esse iam dictum est, prima veluti
motio ex indigentia quapiam seu impulsione est
840
repetenda: primordia vero, si de vita pressius loquamur,

ponenda sunt in motu quodam cordis, qui sensus dicitur.
Eam ob rem, cum religionis obiectum sit Deus,
concludendum omnino est, fidem, quae initium est ac
fundamentum cuiusvis religionis, in sensu quodam intimo
collocari debere, qui ex indigentia divini oriatur. Haec
porro divini indigentia, quia non nisi certis aptisque in
complexibus sentitur, pertinere ad conscientiae ambitum
ex se non potest; latet autem primo infra conscientiam,
seu, ut mutuato vocabulo a moderna philosophia
loquuntur, in subconscientia. ...
3478 2075 In eiusmodi enim sensu modernistae non fidem

tantum reperiunt; sed, cum fide inque ipsa fide, prout
illam intelligunt, revelationi locum esse affirmant. ... Cum
fidei Deus obiectum sit aeque et causa, revelatio illa et
de Deo pariter et a Deo est; habet Deum videlicet
revelantem simul ac revelatum. Hinc autem, Ven. Fr.,
affirmatio illa modernistarum perabsurda, qua religio
quaelibet pro diverso aspectu naturalis una ac
supernaturalis dicenda est. Hinc conscientiae ac
revelationis promiscua significatio. Hinc lex, qua
conscientia religiosa ut regula universalis traditur, cum
revelatione penitus aequanda, cui subesse omnes
oporteat, supremam etiam in Ecclesia potestatem, sive
haec doceat, sive de sacris disciplinave statuat.
3479 2076 Incognoscibile, de quo loquuntur, non se fidei

sistit ut nudum quid aut singulare; sed contra in
phaenomeno aliquo arcte inhaerens, quod, quamvis ad
campum scientiae aut historiae pertinet, ratione tamen
aliqua praetergreditur. ... Tum vero fides, ab
incognoscibili allecta, quod cum phaenomeno iungitur,
totum ipsum phaenomenon complectitur ac sua vita
quodammodo permeat. Ex hoc autem duo consequuntur.
Primum, quaedam phaenomeni transfiguratio per
elationem scilicet supra veras illius condiciones, qua
aptior fiat materia ad induendam divini formam, quam
841
fides est inductura. Secundum, phaenomeni eiusdem

aliquapiam, sic vocare liceat, defiguratio inde nata, quod
fides illi loci temporisque adiunctis exempto tribuit, quae
reapse non habet; quod usuvenit praecipue, cum de
phaenomenis agitur exacti temporis, eoque amplius, quo
sunt vetustiora. Ex gemino hoc capite binos iterum
modernistae eruunt canones, qui alteri additi iam ex
agnosticismo habito critices historicae fundamenta
constituunt.
3480 Exemplo res illustrabitur, sitque illud e Christi

persona petitum. In persona Christi, aiunt, scientia atque
historia nil praeter hominem offendunt. Ergo vi primi
canonis ex agnosticismo deducti ex eius historia quidquid
divinum redolet, delendum est. Porro vi alterius canonis
Christi persona historica transfigurata est a fide: ergo
subducendum ab ea, quidquid ipsam evehit supra
condiciones historicas. Demum vi tertii canonis eadem
persona Christi a fide defigurata est: ergo removenda
sunt ab illa sermones, acta, quidquid, uno verbo, ingenio
statui, educationi eius, loco ac tempori, quibus vixit,
minime respondet.
3481 Religiosus igitur sensus, qui per vitalem

immanentiam e latebris subconscientiae erumpit, germen
est totius religionis ac ratio pariter omnium, quae in
religione quavis fuere aut sunt futura. ...
In sensu illo, inquiunt, quem saepius nominavimus,
quoniam sensus est, non cognitio, Deus quidem se homini
sistit; verum confuse adeo ac permixte, ut a subiecto
credente vix aut minime distinguatur. Necesse igitur est
aliquo eundem sensum collustrari lumine, ut Deus inde
omnino exiliat ac secernatur. Id nempe ad intellectum
pertinet, cuius est cogitare et analysim instituere; per
quem homo vitalia phaenomena in se exsurgentia in
species primum traducit, tum autem verbis significat. Hinc
vulgata modernistarum enuntiatio : debere religiosum
hominem fidem suam cogitare. ...
842
3482 2078 In eiusmodi autem negotio mens dupliciter

operatur; primum, naturali actu et spontaneo, redditque
rem sententia quadam simplici ac vulgari; secundo vero,
reflexe ac penitius, vel, ut aiunt, cogitationem
elaborando, eloquiturque cogitata secundariis sententiis,
derivatis quidem a prima illa simplici, limatioribus tamen
ac distinctioribus. Quae secundariae sententiae, si
demum a supremo Ecclesiae magisterio sancitae fuerint,
constituent dogma.
3483 2079 Sic igitur in modernistarum doctrina ventum est

ad caput quoddam praecipuum, videlicet ad originem
dogmatis atque ad ipsam dogmatis naturam. Originem
enim dogmatis ponunt quidem in primigeniis illis formulis
simplicibus, quae quodam sub respectu necessariae sunt
fidei; nam revelatio, ut reapse sit, manifestam Dei
notitiam in conscientia requirit. Ipsum tamen dogma
secundariis proprie contineri formulis affirmare
videntur.... (Formularum eiusmodi non alius est finis)
quam modum suppeditare credenti, quo sibi suae fidei
rationem reddat. Quamobrem mediae illae sunt inter
credentem eiusque fidem : ad fidem autem quod attinet,
sunt inadaequatae eius obiecti notae, vulgo symbola
vocitant; ad credentem quod spectat, sunt mera
instrumenta. - ... Obiectum autem sensus religiosi, utpote
quod absoluto continetur, infinitos habet aspectus,
quorum modo hic, modo alius apparere potest. Similiter
homo, qui credit aliis uti potest condicionibus. Ergo et
formulas, quas dogma appellamus, vicissitudini eidem
subesse oportet ac propterea varietati esse obnoxias. Ita
vero ad intimam evolutionem dogmatis expeditum est
iter.
2080 Evolvi tamen ac mutari dogma non posse solum, sed

oportere, et modernistae ipsi perfracte affirmant, et ex
eorum sententiis aperte consequitur. - Nam inter
praecipua doctrinae capita hoc illi habent, quod ab
843
immanentiae vitalis principio deducunt : formulas

religiosas, ut religiosae reapse sint nec solum intellectus
commentationes, vitales esse debere vitamque ipsam
vivere sensus religiosi. Quod non ita intelligendum est
quasi hae formulae, praesertim si mere imaginativae sint
pro ipso religioso sensu inventae; nihil enim refert
admodum earum originis, ut etiam numeri vel qualitatis:
sed ita, ut eas religiosus sensus mutatione aliqua, si opus
est, adhibita vitaliter sibi adiungat. Scilicet, ut aliis
dicamus, necesse est, ut formula primitiva acceptetur a
corde ab eoque sanciatur; itemque sub cordis ductu sit
labor, quo secundariae formulae progignuntur. Hinc
accidit, quod debeant hae formulae, ut vitales sint, ad
fidem pariter et ad credentem accommodatae esse ac
manere. Quamobrem, si quavis ex causa huiusmodi
accommodatio cesset, amittunt illae primigenias notiones
ac mutari indigent. - Haec porro formularum
dogmaticarum cum sit vis ac fortuna instabilis, mirum non
est, illas modernistis tanto esse ludibrio ac despectui; qui
nihil e contra loquuntur atque extollunt nisi religiosum
sensum vitamque religiosam. Ideo et Ecclesiam
audacissime carpunt tanquam devio itinere incedentem,
quod ab externa formularum significatione religiosam vim
ac moralem minime distinguat, et formulis notione
carentibus casso labore ac tenacissime inhaerens
religionem ipsam dilabi permittat. - Caeci equidem et
duces caecorum (Mt 16,14), qui superbo scientiae nomine
inflati usque eo insaniunt, ut aeternam veritatis notionem
et germanum religionis sensum pervertant: novo invecto
systemate, quo, ex projecta et effrenata novitatum
cupiditate, veritas, ubi certo consistit, non quaeritur,
sanctisque et apostolicis traditionibus posthabitis,
doctrinae aliae inanes, futiles, incertae nec ab Ecclesia
probatae adsciscuntur ; quibus veritatem ipsam fuciri ac
sustineri vanissimi homines arbitrantur. . Atque haec,
Venerabiles Fratres, de modernista ut philosopho.
844
3484 2081 Modernistae credenti ratum ac certum est,

realitatem divini reapse in se ipsam exsistere nec prorsus
a credente pendere. Quod si postules, in quo tandem
haec credentis assertio nitatur, reponent: in privata
cuiusque hominis experientia...: in sensu religioso
quendam esse agnoscendum cordis intuitum; quo homo
ipsam, sine medio, Dei realitatem attingit tantamque de
exsistentia Dei haurit persuasionem deque Dei tum intra
tum extra hominem actione, ut persuasionem omnem,
quae ex scientia peti possit, longe antecellat. Veram
igitur ponunt experientiam eamque rationali qualibet
experientia praestantiorem. ...
2082 Quam hic longe absumus a catholicis institutis.

Commenta eiusmodi a VATICANA Synodo improbata iam
vidimus (cf. D 2072). - His semel admissis una cum
erroribus ceteris iam memoratis, quo pacto ad atheismum
pateat via, inferius dicemus. Nunc statim advertisse
iuverit, ex hac experientiae doctrina coniuncta alteri de
symbolismo religionem quamlibet, ethnicorum minime
excepta, ut veram esse habendam. Quidni etenim in
religione quavis experientiae huiusmodi occurrant ?
Occurrisse vero non unus asserit. Quo iure autem
modernistae veritatem experientiae abnuent, quam turca
affirmet, verasque experientias unis catholicis
vindicabunt? Neque id reapse modernistae denegant;
quin immo, subobscure alii, alii apertissime, religiones
omnes contendunt esse veras. Secus autem sentire nec
posse manifestum est. Nam religioni cuipiam quo tandem
ex capite secundum illorum praecepta foret falsitas
tribuenda? Certe vel ex fallacia sensus religiosi vel quod
falsiloqua sit formula ab intellectu prolata. Atqui sensus
religiosus unus semper idemque est, etsi forte quandoque
imperfectior; formula autem intellectus ut vera sit, sufficit,
ut religioso sensui hominique credenti respondeat,
quidquid de huius perspicuitate ingenii esse queat. Unum
ad summum in religionum diversarum conflictu
modernistae contendere forte possint, catholicam utpote
845
vividiorem plus habere veritatis: itemque christiano

nomine digniorem eam esse, ut quae christianismi
exordiis respondeat plenius. ...
2083 Est aliud praeterea in hoc doctrinae capite, quod

catholicae veritati est omnino infestum. - Nam istud de
experientia praeceptum ad traditionem etiam transfertur,
quam Ecclesia huc usque asseruit, eamque prorsus
adimit. Enimvero modernistae sic traditionem intelligunt,
ut sit originalis experientiae quaedam cum aliis
communicatio per praedicationem ope formulae
intellectivae. Cui formulae propterea, praeter vim, ut
aiunt, repraesentativam, suggestivam quandam
adscribunt virtutem, tum in eo, qui credit, ad sensum
religiosum forte torpentem excitandum instaurandamque
experientiam aliquando habitam, tum in eis, qui nondum
credunt, ad sensum religiosum primo gignendum et
experientiam producendam. Sic autem experientia
religiosa late in populos propagatur; nec tantummodo in
eos, qui nunc sunt, per praedicationem, sed in posteros
etiam tam per libros quam per verborum de aliis in alios
replicationem. - Haec vero experientiae communicatio
radices quandoque agit vigetque, senescit quandoque
statim ac moritur. Vigere autem modernistis argumentum
veritatis est; veritatem enim ac vitam promiscue habent.
Ex quo inferre denuo licebit: religiones omnes quotquot
exstant veras esse, nam secus nec viverent.
3485 2084 (606) (Ordinem statuendo inter fidem et

scientiam, secundum modernistas) Fides id unice spectat,
quod scientia incognoscibilc sibi esse profitetur. Hinc ...
scientia versatur in phaenomenis, ubi nullus fidei locus;
fides e contra versatur in divinis, quae scientia penitus
ignorat. Unde demum conficitur, inter fidem et scientiam
numquam esse posse discidium ... Quibus si qui forte
obiciant, quaedam in aspectabili occurrere natura rerum,
quae ad fidem etiam pertineant, uti humanam Christi
vitam, negabunt Nam, etsi haec phaenomenis
846
accensentur, tamen quatenus vita fidei imbuuntur, et a

fide, quo supra dictum est modo, transfigurata ac
defigurata fuerunt (cf: DS 3479s), a sensibili mundo sunt
abrepta et in divini materiam translata. Quamobrem
poscenti ulterius, an Christus (607) vera patrarit miracula
vereque futura praesenserit, an vere revixerit atque in
caelum conscenderit, scientia agnostica abnuet, fides
affirmabit; ex hoc tamen nulla erit inter utramque pugna.
Nam abnuet alter ut philosophus philosophos alloquens,
Christum scilicet unice contemplatus secundum
realitatem historicam; affirmabit alter ut credens cum
credentibus locutus, Christi vitam spectans prout iterum
vivitur a fide et in fide.
3486 2085 Ex his tamen fallitur vehementer, qui reputet

posse opinari, fidem et scientiam alteram sub altera nulla
penitus ratione esse subiectam. Nam de scientia quidem
recte vereque existimabit; secus autem de fide, quae non
uno tantum, sed triplici ex capite scientiae subici dicenda
est. Primum namque advertere oportet, in facto quovis
religioso, detracta divina realitate quamque de illa habet
experientiam, qui credit, cetera omnia, praesertim vero
religiosas formulas, phaenomenorum ambitum minime
transgredi, atque ideo cadere sub scientiam. - Praeterea,
quamvis dictum est Deum solius fidei esse obiectum, id de
divina quidem realitate concedendum est, non tamen de
idea Dei. Haec quippe scientiae subest; quae dum in
ordine, ut aiunt, logico philosophatur, quidquid etiam
absolutum est attingit atque ideale. Quocirca philosophia
seu scientia cognoscendi de idea Dei jus habet eamque
in sui evolutione moderandi et, si quid extrarium
invaserit, corrigendi. Hinc modernistarum effatum :
evolutionem religiosam cum morali et intellectuali
componi debere, videlicet, ut quidam tradit, quem
magistrum sequuntur, eisdem subdi. - Accedit demum
quod homo dualitatem in se ipse non patitur: quamobrem
credentem quaedam intima urget necessitas fidem cum
scientia sic componendi ut a generali ne discrepet idea,
847
quam scientia exhibet de hoc mundo universo. Sic ergo

conficitur, scientiam a fide omnino solutam esse, fidem
contra, utut scientiae extranea praedicetur, eidem
subesse.
2086 Quod profecto apertius patebit intuenti, quo pacto

modernistae agant accommodate omnino ad ea, quae
docent. Multa enim ab eis contrarie videntur scripta vel
dicta, ut quis facile illos aestimet ancipites atque
incertos. Verumtamen consulte id et considerate accidit,
ex opinione scilicet quam habent de fidei atque scientiae
seiunctione mutua. Hinc in eorum libris quaedam
offendimus, quae catholicus omnino probet, quaedam,
aversa pagina, quae rationalistam dictasse autumes.
Hinc historiam scribentes, nullam de divinitate Christi
mentionem iniciunt, ad contionem vero in templis eam
firmissime profitentur. Item enarrantes historiam Concilia
et Patres nullo loco habent, catechesim autem si tradunt,
illa atque illos cum honore afferunt. Hinc etiam exegesim
theologicam et pastoralem a scientifica et historica
secernunt. Similiter ex principio, quod scientia a fide
nullo pacto pendeat, cum de philosophia, de historia, de
critice disserunt, Lutheri sequi vestigia non exhorrentes
(cf. D 769), despicientiam praeceptorum catholicorum,
sanctorum Patrum, oecumenicarum Synodorum magisterii
ecclesiastici omnimodis ostentant ; de qua si carpantur,
libertatem sibi adimi conqueruntur. Professi demum fidem
esse scientiae subiciendam, Ecclesiam passim aperteque
reprehendunt, quod sua dogmata philosophiae
opinionibus subdere et accommodare obstinatissime
renuat : ipsi vero veteri ad hunc finem theologia sublata,
novam invehere contendunt, quae philosophorum
delirationibus obsecundet.
3487 2087 ... Modernista theologus eisdem utitur

principiis, quae usui philosopho esse vidimus, illaque ad
credentem aptat: principia inquimus immanentiae et
symbolismi. Sic autem rem expeditissime perficit. Traditur
848
a philosopho, principium fidei esse immanens; a credente

additur, hoc principium Deum esse; concludit ipse: Deus
ergo est immanens in homine. Hinc immanentia
theologica. Iterum: philosopho certum est,
repraesentationes obiecti fidei esse tantum symbolicas;
credenti pariter certum est, fidei obiectum esse Deum in
se; theologus igitur colligit: repraesentationes divinae
realitatis esse symbolicas. Hinc symbolismus theologicus.
...
2088 Huic vero immanentiae pronuntiato aliud adicitur,

quod a permanentia divina vocare possumus : quae duo
inter se eo fere modo differunt, quo experientia privata
ab experientia per traditionem transmissa. Exemplum
rem collustrabit : sitque ab Ecclesia et sacramentis
deductum. Ecclesia, inquiunt, et sacramenta a Christo
ipso instituta minime credenda sunt. Cavet id
agnosticismus, qui in Christo nil praeter hominem novit,
cuius conscientia religiosa, ut ceterorum hominum, sensim
efformata est, cavet lex immanentiae, quae externas, ut
aiunt, applicationes respuit; cavet item lex evolutionis,
quae, ut germina evolvantur, tempus postulat et quandam
adiunctorum sibi succedentium seriem : cavet demum
historia, quae talem reapse rei cursum fuisse ostendit.
Attamen Ecclesiam et sacramenta mediate a Christo
fuisse instituta retinendum est. Qui vero ? Conscientias
christianas omnes in Christi conscientia virtute
quodammodo inclusas affirmant ut in semine planta.
Quoniam autem germina vitam seminis vivunt, Christiani
omnes vitam Christi vivere dicendi sunt. Sed Christi vita
secundum fidem divina est : ergo et Christianorum vita. Si
igitur haec vita decursu aetatum Ecclesiae et sacramentis
initium dedit, iure omnino dicetur initium huiusmodi esse
a Christo ac divinum esse. Sic omnino conficiunt divinas
esse etiam Scripturas sacras, divina dogmata. - His porro
modernistarum theologia ferme absolvitur. Brevis
profecto supellex, sed ei perabundans, qui profiteatur,
scientiae, quidquid praeceperit, semper esse
849
obtemperandum. - Horum ad cetera, quae dicemus,

applicationem quisque facile per se viderit.
3488 2089 Fidei autem cum multa sint germina, praecipua

vero Ecclesia, dogma, sacra et religiones, Libri quos
sanctos nominamus, de his quoque quid modernistae
doceant, inquirendum. - Atque ut dogma initium ponamus,
huius quae sit origo et natura iam supra indicatum est.
(cf. DS 3482). Oritur illud ex impulsione quadam seu
necessitate, vi cuius qui credit in suis cogitatis elaborat,
ut conscientia tam sua quam aliorum illustretur magis. Est
hic labor in rimando totus expoliendoque primigeniam
mentis formulam, non quidem in se illam secundum
logicam explicationem, sed secundum circumstantia, seu,
ut minus apte ad intelligendum inquiunt, vitaliter. Inde fit
ut, circa illam, secundariae quaedam, ut iam innuimus,
sensim enascantur formulae (cf. DS 3482s); quae postea
in unum corpus coagmentatae vel in unum doctrinae
aedificium, cum a magisterio publico sancitae fuerint
utpote communi conscientiae respondentes, dicuntur
dogma. Ab hoc secernendae sunt probe theologorum
commentationes. ...
3489 2089 De cultu sacrorum haud foret multis dicendum,

nisi eo quoque nomine sacramenta venirent; de quibus
maximi modernistarum errores. Cultum ex duplici
impulsione seu necessitate oriri perhibent.... Altera est ad
sensibile quiddam religioni tribuendum, altera ad eam
proferendam, quod fieri utique nequaquam possit sine
forma quadam sensibili et consecrantibus actibus, quae
sacramenta dicimus. Sacramenta autem modernistis nuda
sunt symbola seu signa, quamvis non vi carentia. Quam
vim ut indicent, exemplo ipsi utuntur verborum
quorundam, quae vulgo fortunam dicuntur sortita, eo
quod virtutem conceperint ad notiones quasdam
propagandas robustas maximeque percellentes animos.
Sicut ea verba ad notiones, sic sacramenta ad sensum
religiosum ordinata sunt: nihil praeterea. Clarius profecto
850
dicerent, si sacramenta unice ad nutriendam fidem

instituta affirmarent. Hoc tamen Tridentina Synodus
damnavit: 'Si quis dixerit, haec sacramenta propter solam
fidem nutriendam instituta fuisse, anathema sit' (DS
16051).
3490 2090 (Sacros Libros) ad modernistarum scita definire

probe quis possit: syllogen experientiarum non cuique
passim advenientium, sed extraordinariarum atque
insignium, quae in quapiam religione sunt habitae. ...
Quamvis experientia sit praesentis temporis, posse tamen
illam de praeteritis aeque ac de futuris materiam sumere,
prout videlicet, qui credit, vel exacta rursus per
recordationem in modum praesentium vivit, vel futura per
praeoccupationem. Id autem explicat, quomodo historici
quoque et apocalyptici in Libris sacris censeri queant. -
Sic igitur in hisce Libris Deus quidem loquitur per
credentem; sed, uti fert theologia modernistarum, per
immanentiam solummodo et permanentiam vitalem.
3491 2090 Quaeremus, quid tum de inspiratione ? Haec,

respondent, ab impulsione illa, nisi forte vehementia,
nequaquam secernitur, qua credens ad fidem suam verbo
scriptove aperiendam adigitur. Simile quid habemus in
poetica inspiratione; quare quidam aiebat: 'Est Deus in
nobis, agitante calescimus illo.' Hoc modo Deus initium
dici debet inspirationis sacrorum Librorum.
3492 2091 (De Ecclesia imaginantes) ponunt initio eam ex

duplici necessitate oriri, una in credente quovis, in eo
praesertim, qui primigeniam ac singularem aliquam sit
nactus experientiam, ut fidem suam cum aliis
communicet; altera, postquam fides communis inter
plures evaserit, in collectivitate ad coalescendum in
societatem et ad commune bonum tuendum, augendum,
propagandum. Quid igitur Ecclesia? Partus est
conscientiae collectivae seu consociationis
conscientiarum singularium, quae vi permanentiae vitalis
851
a primo aliquo credente pendeant, videlicet, pro

catholicis a Christo.
2092 Sed enim non intra domesticos tantum parietes

habet Ecclesia, quibuscum amice cohaerere illam
oporteat; habet et extra. Non una namque ipsa occupat
mundum; occupant aeque consociationes aliae,
quibuscum commercium et usus necessario intercedat.
Quae iura igitur, quae sint Ecclesiae officia cum civilibus
consociationibus, determinandum est etiam, nec aliter
determinandum nisi ex ipsius Ecclesiae natura, qualem
nimirum modernistae nobis descripsere. - In hoc autem
eisdem plane regulis utuntur, quae supra pro scientia
atque fide sunt allatae. Ibi de obiectis sermo erat, hic de
finibus. Sicut igitur ratione obiecti fidem ac scientiam
extraneas ab invicem vidimus, sic status et Ecclesia alter
ab altera extranea sunt ob fines, quos persequuntur,
temporalem ille, haec spiritualem. Licuit profecto alias
temporale spirituali subici; licuit de mixtis quaestionibus
sermonem interseri, in quibus Ecclesia ut domina ac
regina intererat, quia nempe Ecclesia a Deo sine medio,
ut ordinis supernaturalis est auctor, instituta ferebatur.
Sed iam haec a philosophis atque historicis respuuntur.
Status ergo ab Ecclesia dissociandus, sicut etiam
catholicus a cive. Quamobrem catholicus quilibet, quia
etiam civis, ius atque officium habet, Ecclesiae
auctoritate neglecta, eius optatis, consiliis praeceptisque
posthabitis, spretis immo reprehensionibus, ea
persequendi, quae civitatis utilitati conducere arbitretur.
Viam ad agendum civi praescribere praetextu quolibet,
abusus Ecclesiasticae potestatis est, toto nisu reiciendus.
- Ea nimirum, Venerabiles Fratres, unde haec omnia
dimanant, eadem profecto sunt, quae PIUS VI decessor
Noster in Constitutione apostolica Auctorem fidei
solemniter damnavit (cf. D 1502sq).
2093 Sed modernistarum scholae satis non est, debere

Statum ab Ecclesia seiungi. Sicut fidem, quoad elementa,
852
ut inquiunt, phaenomenica scientiae subdi oportet, sic in

temporalibus negotiis Ecclesiam subesse Statui. Hoc
quidem illi aperte nondum forte asserunt ; ratiocinationis
tamen vi coguntur admittere. Posito etenim, quod in
temporalibus rebus Status possit unus, si accidat
credentem intimis religionis actibus haud contentum in
externos exilire, ut puta administrationem
susceptionemve sacramentorum, necesse erit haec sub
Status dominium cadere. Ecquid tum de ecclesiastica
auctoritate? Cum haec nisi per externos actus non
explicetur: Statui, tota quanta est, erit obnoxia. Hac
nempe consecutione coacti, multi e protestantibus
liberalibus cultum omnem sacrum externum, quin etiam
externam quamlibet religiosam consociationem e medio
tollunt, religionemque, ut aiunt, individualem invehere
adnituntur. - Quod si modernistae nondum ad haec palam
progrediuntur, petunt interea, ut Ecclesia, quo ipsi
impellunt, sua se sponte inclinet seseque ad civiles
formas aptet. Atque haec de auctoritate disciplinari. -
Nam de doctrinali et dogmatica potestate longe peiora
sunt ac perniciosiora, quae sentiunt. De magisterio
Ecclesiae sic scilicet commentantur. Consociatio religiosa
in unum vere coalescere nequaquam potest, nisi una sit
consociatorum conscientia unaque, qua utantur, formula.
Utraque autem haec unitas mentem quandam quasi
communem expostulat, cuius sit reperire ac determinare
formulam, quae communi conscientiae rectius
respondeat; cui quidem menti satis auctoritatis inesse
oportet ad formulam, quam statuent, communitati
imponendam. In hac porro coniunctione ac veluti fusione
tum mentis formulam eligentis, tum potestatis eandem
perscribentis, magisterii ecclesiastici notionem
modernistae collocant. Cum igitur magisterium ex
conscientiis singularibus tandem aliquando nascatur, et
publicum officium in earundem conscientiarum
commodum mandatum habeat, consequitur necessario,
illud ab eisdem conscientiis pendere ac proinde ad
populares formas esse inflectendum. Quapropter
853
singularium hominum conscientias prohibere, quominus

impulsiones, quas sentiunt, palam aperteque
profiteantur, et criticae viam praepedire, qua dogma ad
necessarias evolutiones impellat, potestatis ad utilitatem
permissae non usus est, sed abusus. - Similiter in usu ipso
potestatis modus temperatioque sunt adhibenda. Librum
quemlibet auctore inscio notare ac proscribere nulla
explicatione admissa, nulla disceptatione, tyrannidi
profecto est proximum. - Quare hic etiam medium est
quoddam iter reperiendum, ut auctoritati simul ac
libertati integra sint iura. Interea temporis catholico sic
est agendum, ut auctoritatis quidem observantissimum se
publice profiteatur, suo tamen obsequi ingenio non
intermittat. - Generatim vero sic de Ecclesia praescribunt
: quoniam ecclesiasticae potestatis finis ad spiritualia
unice pertinet, externum apparatum omnem esse
tollendum, quo illa ad intuentium oculos magnificentius
ornatur. In quo illud sane negligitur, religionem, etsi ad
animos pertineat, non tamen unice animis concludi ; et
honorem potestati impensum in Christum institutorem
recidere. ...
3493 2094 Principium (explicandi modernistice fidem) hic

generale est: in religione, quae vivat, nihil variabile non
esse atque idcirco variandum. Hinc gressum faciunt ad
illud, quod in eorum doctrinis fere caput est, videlicet ad
evolutionem. Dogma igitur, Ecclesia, sacrorum cultus,
libri, quos ut sanctos veremur, quin etiam fides ipsa, nisi
intermortua haec omnia velimus, evolutionis teneri
legibus debent.
2095 In evolutionis doctrina ut adhuc sistamus, illud

praeterea est advertendum, quod, etsi indigentiae seu
necessitates ad evolutionem impellunt, his tamen unis
acta, evolutio, transgressa facile traditionis fines atque
ideo a primigenio vitali principio avulsa, ad ruinam potius
quam ad progressionem traheret. Hinc modernistarum
mentem plenius secuti, evolutionem ex conflictione
854
duarum virium evenire dicemus, quarum altera ad

progressionem agit, altera ad conservationem retrahit. -
Vis conservatrix viget in Ecclesia contineturque traditione.
Eam vero exserit religiosa auctoritas; idque tam iure ipso,
est enim in auctoritatis natura traditionem tueri, tam re,
auctoritas namque a commutationibus vitae reducta
stimulis ad progressionem pellentibus nihil aut vix
urgetur. E contra vis ad progrediendum rapiens atque
intimis indigentiis respondens latet ac molitur in
privatorum conscientiis, illorum praecipue, qui vitam, ut
inquiunt, propius atque intimius attingunt. - En hic,
Venerabiles Fratres, doctrinam illam exitiosissimam
efferre caput iam cernimus, quae laicos homines in
Ecclesiam subinfert ut progressionis elementa. - Ex
convento quodam et pacto inter binas hasce vires,
conservatricem et progressionis fautricem, inter
auctoritatem videlicet et conscientias privatorum,
progressus ac mutationes oriuntur. Nam privatorum
conscientiae, vel harum quaedam, in conscientiam
collectivam agunt, haec vero in habentes auctoritatem
cogitque illos pactiones conflare atque in pacto manere. -
Ex his autem pronum est intelligere, cur modernistae
mirentur adeo, cum reprehendi se vel puniri sciunt. Quod
eis culpae vertitur, ipsi pro officio habent religioso
explendo. Necessitates conscientiarum nemo melius novit
quam ipsi, eo quod propius illas attingunt, quam
ecclesiastica auctoritas. Eas igitur necessitates omnes
quasi in se colligunt: unde loquendi publice ac scribendi
officio devinciuntur. Carpat eos, si volet auctoritas; ipsi
conscientia officii fulciuntur intimaque experientia norunt
non sibi reprehensiones deberi, sed laudes. Utique non
ipsos latet progressiones sine certaminibus haud fieri,
nec sine victimis certamina: sint ergo ipsi pro victimis
sicut prophetae et Christus. Nec ideo quod male habentur
auctoritati invident: suum illam exsequi munus ultro
concedunt. Queruntur tantum, quod minime exaudiuntur;
sic enim cursus animorum tardatur: hora tamen rumpendi
moras certissime veniet, nam leges evolutionis coerceri
855
possunt, infringi omnino non possunt. Instituto ergo itinere

pergunt: pergunt, quamvis redarguti et damnati;
incredibilem audaciam fucatae demissionis velamine
obducentes. Cervices quidem simulate inflectunt; manu
tamen atque animo, quod susceperunt persequuntur
audacius. Sic autem volentes omnino prudentesque
agunt: tum quia tenent, auctoritatem stimulandam esse,
non evertendam; tum quia necesse illis est intra Ecclesiae
septa manere, ut collectivam conscientiam sensim
immutent: quod tamen cum aiunt, fateri se non advertunt
conscientiam collectivam ab ipsis dissidere, atque ideo
nullo eos iure illius se interpretes venditare ... (Allegantur
dein et explicantur, quae habentur in hoc Enchiridio D
1636 1705 1800.) - Sed postquam in modernismi
assectatoribus philosophum, credentem, theologum
observavimus, iam nunc restat, ut pariter historicum,
criticum, apologetam, reformatorem spectemus.
3494 2096 Modernistarum quidam, qui componendis

historiis se dedunt, solliciti magnopere videntur, ne
credantur philosophi ..: ne scilicet cuipiam sit opinio, eos
praeiudicatis imbui philosophiae opinationibus nec esse
propterea, ut aiunt, omnino obiectivos. Verum tamen est,
historiam illorum aut criticen meram loqui philosophiam;
quaeque ab iis inferuntur, ex philosophicis eorum
principiis iusta ratiocinatione concludi. ... Primi tres
huiusmodi historicorum aut criticorum canones, ut
diximus, eadem illa sunt principia, quae supra ex
philosophis attulimus: nimirum agnosticismus, theorema
de transfiguratione rerum per fidem, itemque aliud, quod
de defiguratione dici posse visum est. Iam consecutiones
ex singulis notemus.
3495 2096 Ex agnosticismo historia non aliter ac scientia

unice de phaenomenis est. Ergo tam Deus quam quilibet
in humanis divinus interventus ad fidem reiciendus est,
utpote ad illam pertinens unam. Quapropter, si quid
occurrat duplici constans elemento, divino atque humano,
856
cuiusmodi sunt Christus, Ecclesia, sacramenta aliaque id

genus multa, sic partiendum erit ac secernendum, ut,
quod humanum fuerit, historiae, quod divinum, tribuatur
fidei. Ideo vulgata apud modernistas discretio inter
Christum historicum et Christum fidei, Ecclesiam historiae
et Ecclesiam fidei, sacramenta historiae et sacramenta
fidei, aliaque similia passim.
3496 2096 - Deinde hoc ipsum elementum humanum, quod

sibi historicum sumere videmus, quale illud in monumentis
apparet, a fide per transfigurationem ultra condiciones
historicas elatum dicendum est. Adiectiones igitur a fide
factas rursus secernere oportet, easque ad fidem ipsam
amandare atque ad historiam fidei: sic, cum de Christo
agitur, quidquid conditionem hominis superat sive
naturalem, prout a psychologia exhibetur, sive ex loco
atque aetate, quibus ille vixit, conflatam.
3497 2096 - Praeterea ex tertio philosophiae principio res

etiam, quae historiae ambitum non excedunt, cribro veluti
cernunt, eliminantque omnia ac pariter ad fidem
amandant, quae ipsorum iudicio in factorum logica, ut
inquiunt, non sunt vel personis apta non fuerint. Sic volunt
Christum ea non dixisse, quae audientis vulgi captum
excedere videntur.
3498 2097-2098Ut autem historia ab philosophia, sic

critice ab historia suas accipit conclusiones. Criticus
namque ... monumenta partitur bifariam. Quidquid post
dictam triplicem obtruncationem superat reali historiae
assignat; cetera ad fidei historiam seu internam ablegat.
Has enim binas historias accurate distinguunt; et
historiam fidei, quod bene notatum volumus, historiae
reali, ut realis est, opponunt. Hinc, ut iam diximus,
geminus Christus: realis alter, alter, qui numqam reapse
fuit, sed ad fidem pertinet. ... Monumentis, ut diximus,
bifariam distributis, adest iterum philosophus cum suo
dogmate vitalis immanentiae; atque omnia edicit, quae
857
sunt in Ecclesiae historia per vitalem emanationem esse

explicanda.
2099 Tum denuo philosopho locus est ; qui iniungit

historico sua studia sic exercere, uti evolutionis
praecepta legesque praescribunt. Ad haec historicus
monumenta iterum scrutari; inquirere curiose in adiuncta
conditionesque, quibus Ecclesia per singulas aetates sit
usa, in eius vim conservatricem, in necessitates tam
internas quam externas, quae ad progrediendum
impellerent, in impedimenta, quae obfuerunt, uno verbo,
in ea quaecunque, quae ad determinandum faxint, quo
pacto evolutionis leges fuerint servatae. Post haec
tandem explicationis historiam per extrema veluti
lineamenta describit. Succurrit criticus aptatque
monumenta reliqua. Ad scriptionem adhibetur manus:
historia confecta est. - Cui iam, petimus haec historia
inscribenda? Historicone an critico? Neutri profecto; sed
philosopho. Tota ibi per apriorismum res agitur: et
quidem per apriorismum haeresibus scatentem. Miseret
sane hominum eiusmodi, de quibus Apostolus diceret:
'Evanuerunt in cogitationibus suis ... dicentes enim se esse
sapientes, stulti facti sunt " (Rom 1, 21 22) at bilem tamen
commovent cum Ecclesiam criminantur monumenta sic
permiscere ac temperare, ut suae utilitati loquantur.
Nimirum affingunt Ecclesiae, quod sua sibi conscientia
apertissime improbari sentiunt.
2100 Ex illa porro monumentorum per aetates partitione

ac dispositione sequitur sua sponte, non posse libros
sacros iis auctoribus tribui, quibus reapse inscribuntur.
Quam ob causam modernistae passim non dubitant
asserere, illos eosdem libros Pentateuchum praesertim ac
prima tria Evangelia, ex brevi quadam primigenia
narratione, crevisse gradatim accessionibus,
interpositionibus nempe in modum interpretationis sive
theologicae sive allegoricae, vel etiam iniectis ad diversa
solummodo inter se iungenda. - Nimirum, ut paucis
858
clariusque dicamus, admittenda est vitalis evolutio

librorum sacrorum, nata ex evolutione fidei eidemque
respondens. - Addunt vero huius evolutionis vestigia adeo
esse manifesta, ut illius fere historia describi possit. Quin
immo et reapse describunt tam non dubitanter, ut suis
ipsos oculis vidisse crederes scriptores singulos, qui
singulis aetatibus ad libros sacros amplificandos
admorint manum. - Haec autem ut confirment, criticen,
quam textualem nominant, adiutricem appellant;
nitunturque persuadere, hoc vel illud factum aut dictum
non suo esse loco, aliasque eiusmodi rationes proferunt.
Diceres profecto eos narrationum aut sermonum quosdam
quasi typos praestituisse sibi, unde certissime iudicent,
quid suo, quid alieno stet loco. - Hac via qui apti esse
queant ad decernendum, aestimet qui volet. Verumtamen
qui eos audiat de suis exercitationibus circa sacros libros
affirmantes, unde tot ibi incongrue notata datum est
deprehendere, credet fere nullum ante ipsos hominum
eosdem libros volutasse, neque hos infinitam
propemodum Doctorum multitudinem quaquaversus
rimatam esse, ingenio plane et eruditione et sanctitudine
vitae longe illis praestantiorem. Qui equidem Doctores
sapientissimi tantum abfuit, ut Scripturas sacras ulla ex
parte reprehenderent, ut immo, quo illas scrutabantur
penitius, eo maiores divino Numini agerent gratias, quod
ita cum hominibus loqui dignatum esset. Sed heu, non iis
adiumentis Doctores nostri in sacros libros incubuerunt,
quibus modernistae; scilicet magistram et ducem non
habuere philosophiam, quae initia duceret a negatione
Dei, nec se ipsi iudicandi normam sibi delegerunt. - Iam
igitur patere arbitramur, cuiusmodi in re historica
modernistarum sit methodus. Praeit philosophus, illum
historicus excipit, pone ex ordine legunt critice tum
interna tum textualis. Et quia primae causae hoc
competit, ut virtutem suam cum sequentibus communicet,
evidens fit, criticen eiusmodi non quampiam esse criticen,
sed vocari iure agnosticam, immanentistam,
evolutionistam : atque ideo, qui eam profitetur eaque
859
utitur, errores eidem implicitos profiteri et catholicae

doctrinae adversari. - Quam ob rem mirum magnopere
videri possit, apud catholicos homines id genus critices
adeo hodie valere. Id nempe geminam habet causam :
foedus in primis, quo historici criticique huius generis
arctissime inter se iunguntur varietate gentium ac
religionum dissensione posthabita: tum vero audacia
maxima qua, quae quisque effutiat, ceteri uno ore
extollunt et scientiae progressioni tribuunt; qua, qui
novum portentum aestimare per se volet facto agmine
adoriuntur; qui neget, ignorantiae accusent, qui
amplectitur ac tuetur, laudibus exornent. Inde haud pauci
decepti, qui, si rem attentius considerarent, horrerent. -
Ex hoc autem praepotenti errantium dominio, ex hac
levium animorum incauta assensione quaedam
circumstantis aeris quasi corruptio gignitur, quae per
omnia permeat luemque diffundit.
3499 2101 (Apologeta) apud modernistas dupliciter a

philosopho et ipse pendet. Non directe primum, materiam
sibi sumens historiam, philosopho, ut vidimus,
praecipiente conscriptam: directe dein, mutuatus ab illo
dogmata ac iudicia. Inde illud vulgatum in schola
modernistarum praeceptum, debere novam apologesin
controversias de religione dirimere historicis
inquisitionibus et psychologicis. ...
3500 2101 Finis, quem sibi assequendum praestituit, hic

est: hominem fidei adhuc expertem eo adducere, ut eam
de catholica religione experientiam assequatur, quae ex
modernistarum scitis unicum fidei est fundamentum. ... Ad
hoc, ostendere necessum est, catholicam religionem,
quae modo est, eam omnino esse, quam Christus fundavit,
seu non aliud praeter progredientem eius germinis
explicationem, quod Christus invexit. Primo igitur germen
illud quale sit, determinandum. Idipsum porro hac
formula exhiberi volunt: Christum adventum regni Dei
nuntiasse, quod brevi foret constituendum, eiusque ipsum
860
fore Messiam, actorem nempe divinitus datum atque

ordinatorem. Post haec demonstrandum, qua ratione id
germen, semper immanens in catholica religione ac
permanens sensim ac secundum historiam sese evolverit
aptaritque succedentibus adiunctis, ex iis ad se vitaliter
trahens quidquid doctrinalium, cultualium,
ecclesiasticarum formarum sibi esset utile; interea vero
impedimenta si quae occurrerent superans, adversarios
profligans insectationibus quibusvis pugnisque superstes.
Postquam autem haec omnia, impedimenta nimirum,
adversarios, insectationes, pugnas itemque vitam
fecunditatemque Ecclesiae id genus fuisse monstratum
fuerit, ut, quamvis evolutionis leges in eiusdem Ecclesiae
historia incolumes appareant, non tamen eidem historiae
plene explicandae sint pares; incognitum coram stabit,
suaque sponte se offeret. - Sic illi. In qua tota
ratiocinatione unum tamen non advertunt,
determinationem illam germinis primigenii deberi unice
apriorismo philosophi agnostici et evolutionistae, et
germen ipsum sic gratis ab eis definiri, ut eorum causae
congruat.
2102 Dum tamen catholicam religionem recitatis

argumentationibus asserere ac suadere elaborant
apologetae novi, dant ultro et concedunt, plura in ea esse
quae animos offendant. Quin etiam non obscura quadam
voluptate in re quoque dogmatica errores
contradictionesque reperire se palam dictitant : subdunt
tamen haec non solum admittere excusationem, sed,
quod mirum esse oportet, iuste ac legitime esse prolata.
Sic etiam secundum ipsos in sacris libris plurima in re
scientifica vel historica errore afficiuntur. Sed, inquiunt,
non ibi de scientiis agi aut historia, verum de religione
tantum ac re morum. Scientiae illic et historia
integumenta sunt quaedam, quibus experientiae
religiosae et morales obteguntur, ut facilius in vulgus
propagarentur; quod quidem vulgus cum non aliter
intelligeret, perfectior illi scientia aut historia non utilitati
861
sed nocumento fuisset. Ceterum, addunt, libri sacri, quia

natura sunt religiosi, vitam necessario vivunt: iam vitae
sua quoque est veritas et logica, alia profecto a veritate
et logica rationali, quin immo alterius omnino ordinis,
veritas scilicet comparationis ac proportionis tum ad
medium (sic ipsi dicunt), in quo vivitur, tum ad finem, ob
quem vivitur. Demum eo usque progrediuntur, ut nulla
adhibita temperatione asserant, quidquid per vitam
explicatur, id omne verum esse ac legitimum. - Nos
equidem, Venerabiles Fratres, quibus una atque unica est
veritas, quique sacros libros sic aestimamus, quod Spiritu
Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem (cf. D
1787), hoc idem esse affirmamus ac mendacium utilitatis
seu officiosum ipsi Deo tribuere, verbisque Augustini
asserimus: Admisso semel in tantum auctoritatis fastigium
officioso aliquo mendacio, nulla illorum librorum particula
remanebit, quae non, ut cuique videbitur vel ad mores
difficilis vel ad fidem incredibilis, eadem perniciosissima
regula ad mentientis auctoris consilium officiumque
referatur. Unde fiet quod idem sanctus Doctor adiungit: In
eis, scilicet Scripturis, quod vult quisque credet, quod non
vult non credet. - Sed modernistae apologetae
progrediuntur alacres. Concedunt praeterea, in sacris
libris eas subinde ratiocinationes occurrere ad doctrinam
quampiam probandam, quae nullo rationaIi fundamento
regantur ; cuiusmodi sunt, quae in prophetiis nituntur.
Verum has quoque defendunt quasi artificia quaedam
praedicationis, quae a vita legitima fiunt. Quid amplius ?
Permittunt, immo vero asserunt, Christum ipsum in
indicando tempore adventus regni Dei manifeste errasse:
neque id mirum, inquiunt, videri debet; nam et ipse vitae
legibus tenebatur. - Quid post haec de Ecclesiae
dogmatibus ? Scatent haec etiam apertis oppositionibus:
sed praeterquam quod a logica vitali admittuntur, veritati
symbolicae non adversantur; in iis quippe de infinito
agitur, cuius infiniti sunt respectus. Demum, adeo haec
omnia probant tuenturque, ut profiteri non dubitent,
nullum Infinito honorem haberi excellentiorem quam
862
contradicentia de ipso affirmando. - Probata vero

contradictione, quid non probabitur ?
2103 Attamen qui nondum credat, non obiectivis solum

argumentis ad fidem disponi potest, verum etiam
subiectivis. Ad quem finem modernistae apologetae ad
immanentiae doctrinam revertuntur. Elaborant nempe, ut
homini persuadeant, in ipso atque in intimis eius naturae
ac vitae recessibus celari cuiuspiam religionis desiderium
et exigentiam, nec religionis cuiuscunque, sed talis
omnino, qualis catholica est; hanc enim postulari prorsus
inquiunt ab explicatione vitae perfecta. - Hic autem queri
vehementer Nos iterum oportet, non desiderari e
catholicis hominibus, qui quamvis immanentiae doctrinam
ut doctrinam reiciunt, ea tamen pro apologesi utuntur;
idque adeo incauti faciunt, ut in natura humana non
capacitatem solum et convenientiam videantur admittere
ad ordinem supernaturalem quod quidem apologetae
catholici opportunis adhibitis temperationibus
demonstrarunt semper, sed germanam verique nominis
exigentiam. - Ut tamen verius dicamus, haec catholicae
religionis exigentia a modernistis invehitur, qui volunt
moderatiores audiri. Nam qui integralistae appellari
queunt, ii homini nondum credenti ipsum germen, in ipso
latens, demonstrari volunt, quod in Christi conscientia fuit
atque ab eo hominibus transmissum est. - Sic igitur,
Venerabiles Fratres, apologeticam modernistarum
methodum, summatim descriptam, doctrinis eorum plane
congruentem agnoscimus ; methodum profecto uti etiam
doctrinas, errorum plenas, non ad aedificandum aptas,
sed ad destruendum, non ad catholicos efficiendos, sed
ad catholicos ipsos ad haeresim trahendos, immo etiam
ad religionis cuiuscunque omnimodam eversionem.
2104 (VII.) Pauca demum superant addenda de

modernista ut reformator est. Iam ea, quae hucusque
locuti sumus, abunde manifestant, quanto et quam acri
innovandi studio hi homines ferantur. Pertinet autem hoc
863
studium ad res omnino omnes, quae apud catholicos

sunt.- Innovari volunt philosophiam in sacris praesertim
Seminariis; ita ut, amandata philosophia scholasticorum
ad historiam philosophiae inter cetera quae iam
obsoleverunt systemata, adolescentibus moderna
tradatur philosophia, quae una vera nostraeque aetati
respondens.- Ad theologiam innovandam, volunt, quam
nos rationalem dicimus, habere fundamentum modernam
philosophiam. Positivam vero theologiam niti maxime
postulant in historia dogmatum. - Historiam quoque scribi
et tradi expetunt ad Suam methodum praescriptaque
moderna.-Dogmata eorundemque evolutionem cum
scientia et historia componenda edicunt. - Ad catechesim
quod spectat, ea tantum in catecheticis libris notari
postulant dogmata, quae innovata fuerint sintque ad vulgi
captum.- Circa sacrorum cultum minuendas inquiunt
externas religiones prohibendumve, ne crescant. Quamvis
equidem alii, qui symbolismo magis favent, in hac re
indulgentiores se praebeant.-Regimen Ecclesiae omni sub
respectu reformandum clamitunt, praecipue tamen sub
disciplinari ac dogmatico. Ideo intus forisque cum
moderna, ut aiunt, conscientia cornponendurn, quae tota
ad democratiam vergit: ideo inferiori clero ipsisque laicis
suae in regimine partes tribuendae, et collecta nimium
contractaque in centrum auctoritas dispertienda.- Romam
consilia sacris negotiis gerendis immutari pariter volunt;
in primis autem tum quod a sancto Officio tum quod ab
appellatur.-Item ecclesiastici regiminis actionem in re
politica et sociali variandam contendunt, ut simul a
civilibus or nationibus exsuletf eisdem tamen se aptet, ut
suo illas spiritu imbuat. -In re rnorum illud asciscunt
americanistarum scitum, activas virtutes passivis
anteponi oportere atque ill prae istis exercitatione
promoveri (cf. n- 1967). - Clerum sc comparatum petunt, ut
veterem referat demissionem animi et paupertatem,
cogitatione insuper et facto cum modernismi praeceptis
consentiat.-Sunt demum, qui magistris protest ntibus dicto
lubentissime audientes sacrum ipsum in saceld tio
864
coelibatum sublatum desiderent. - Quid igitur in Eccl!sia

intactum relinquunt, quod non ab ipsis nec secundum
ipsorum pronuntiata sit reformandum ?
2105 In tota hac modernistarum doctrina exponenda,

Venerabiles Fratres, videbimur forte alicui diutius
immorati. Id tamen omnino oportuit, tum ne, ut assolet, de
ignoratione rerum suarum ab illis reprehendamur; tum ut
pateat, cum de modernismo est quaestio, non de vagis
doctrinis agi nulloque inter se nexu coniunctis, verum de
uno compactoque veluti corpore, in quo si unum admittas,
cetera necessario sequantur. Ideo didactica fere ratione
usi sumus, nec barbara aliquando respuimus verba, quae
modernistae usurpant. Iam systema universum uno quasi
obtutu respicientes, nemo mirabitur, si sic illud definimus,
ut omnium haereseon collectum esse affirmemus. Certe si
quis hoc sibi proposuisset, omnium, quotquot fuerunt circa
fidem errores, succum veluti ac sanguinem in unum
conferre, rem nunquam plenius perfecisset, quam
modernistae perfecerunt. Immo vero tanto hi ulterius
progressi sunt, ut non modo catholicam religionem, sed
omnem penitus, quod iam innuimus, religionem
deleverint. Hinc enim rationalistarum plausus: hinc qui
liberius apertiusque inter rationalistas loquuntur, nullos
se efficaciores quam modernistas auxiliatores invenisse
gratulantur.
2106 Redeamus enimvero tantisper, Venerabiles Fratres,

ad exitiosissimam illam agnosticismi doctrinam. Ea
scilicet, ex parte intellectus, omnis ad Deum via
praecluditur homini, dum aptior sterni putatur ex parte
cuiusdam animi sensus et actionis. Sed hoc quam
perperam, quis non videat? Sensus enim animi actioni rei
respondet, quam intellectus vel externi sensus
proposuerint. Demito intellectum ; homo externos sensus,
ad quos iam fertur, proclivius sequetur. Perperam iterum ;
nam phantasiae quaevis de sensu religioso communem
sensum non expugnabunt: communi autem sensu
865
docemur, perturbationem aut occupationem animi

quampiam, non adiumento sed impedimento esse potius
ad investigationem veri, veri inquimus ut in se est; nam
verum illud alterum subiectivum, fructus interni sensus et
actionis, si quidem ludendo est aptum, nihil admodum
homini confert, cuius scire maxime interest, sit necne
extra ipsum Deus, cuius in manus aliquando incidet. -
Exerientiam enimvero tanto operi adiutricem inferunt. Sed
quid haec ad sensum illum animi adiciat ? Nil plane
praeter quam quod vehementiorem faciat; ex qua
vehementia fiat proportione firmior persuasio de veritate
obiecti. Iam haec duo profecto non efficiunt, ut sensus ille
animi desinat esse sensus, neque eius immutant naturam
semper deceptioni obnoxiam, nisi regatur intellectu;
immo vero illam confirmant et iuvant, nam sensus quo
intensior, eo potiore iure est sensus.
2107 Cum vero de religioso sensu hic agamus deque

experientia in eo contenta, nostis probe, Venerabiles
Fratres, quanta in hac re prudentia sit opus, quanta item
doctrina, quae ipsam regat prudentiam. Nostis ex
animorum usu, quorundam praecipue, in quibus eminet
sensus : nostis ex librorum consuetudine, qui de ascesi
tractant ; qui quamvis modernistis in nullo sunt pretio,
doctrinam tamen longe solidiorem subtilioremque ad
observandum sagacitatem prae se ferunt, quam ipsi sibi
arrogant. Equidem Nobis amentis esse videtur aut saltem
imprudentis summopere, pro veris nulla facta
investigatione experientias intimas habere, cuiusmodi
modernistae venditant. Cur vero, ut per transcursum
dicamus, si harum experientiarum tanta vis est ac
firmitas, non eadem tribuatur illi, quam plura
catholicorum milia se habere asserunt de devio itinere,
quo modernistae incedunt ? Haec ne tantum falsa atque
fallax ? Hominum autem pars maxima hoc firmiter tenet
tenebitque semper, sensu solum et experientia, nullo
mentis ductu atque lumine, ad Dei notitiam pertingi
866
nunquam posse. Restat ergo iterum atheismus ac religio

nulla.
2108 Nec modernistae meliora sibi promittant ex asserta

symbolismi doctrina. Nam si quaevis intellectualia, ut
inquiunt, elementa nihil nisi Dei symbola sunt, ecquid
symbolum non sit ipsum Dei nomen aut personalitatis
divinae? Quod si ita, iam de divina personalitate ambigi
poterit patetque ad pantheismum via. - Eodem autem,
videlicet ad purum putumque pantheismum, ducit
doctrina alia de immanentia divina. Etenim hoc
quaerimus : an eiusmodi immanentia Deum ab homine
distinguat necne. Si distinguit, quid tum a catholica
doctrina differt, aut doctrinam de externa revelatione cur
reicit? Si non distinguit, pantheismum habemus. Atqui
immanentia haec modernistarum vult atque admittit
omne conscientiae phaenomenon ab homine ut homo est
proficisci. Legitima ergo ratiocinatio inde infert unum
idemque esse Deum cum homine: ex quo pantheismus.
2109 Distinctio demum, quam praedicant inter scientiam

et fidem, non aliam admittit consecutionem. Objectum
enim scientiae in cognoscibilis realitate ponunt ; fidei e
contra in incognoscibilis. Iamvero incognoscibile inde
omnino constituitur, quod inter obiectam materiam et
intellectum nulla adsit proportio. Atqui hic proportionis
defectus nunquam, nec in modernistarum doctrina, auferri
potest. Ergo incognoscibile credenti aeque ac philosopho
incognoscibile semper manebit. Ergo si qua habebitur
religio, haec erit realitatis incognoscibilis; quae cur etiam
mundi animus esse nequeat, quem rationalistae quidam
admittunt, non videmus profecto. - Sed haec modo
sufficiant, ut abunde pateat, quam multiplici itinere
doctrina modernistarum ad atheismum trahat et ad
religionem omnem abolendam. Equidem protestantium
error primus hac via gradum iecit; sequitur
modernistarum error; proxime atheismus ingredietur
(Assignatis demum horum errorum causis - curiositate,
867
superbia, verae philosophiae ignorantia - traduntur

regulae quaedam de fovendis et ordinandis studiis
philosophicis, theologicis, profanis, atque de caute
eligendis magistris etc.)

Saint Pie X, Litt. motu proprio 'Praestantia Scripturae',
18 novembre 1907
3503 2113 (Sunt, qui) non eo, quo par est, obsequio
sententias eiusmodi, quamquam a Pontifice probatas,
exceperint aut excipiant. Quapropter declarandum illud
praecipiendumque videmus, quemadmodum declaramus
in praesens expresseque praecipimus, universos omnes
conscientiae obstringi officio sententiis Pontificalis
Consilii de re biblica, sive quae adhuc sunt emissae, sive
quae posthac edentur perinde ac Decretis Sacrarum
Congregationum pertinentibus ad doctrinam probatisque
a Pontifice, se subiciendi ; nec posse notam tum
detrectatae oboedientiae tum temeritatis devitare aut
culpa propterea vacare gravi, quotquot verbis scriptisve
sententias has tales impugnent; idque praeter
scandalum, quo offendant, ceteraque quibus in causa
esse coram Deo possint, aliis, ut plurimum, temere in his
errateque pronuntiatis.
2114 Ad haec, audentiores quotidie spiritus complurium

modernistarum repressuri, qui sophismatis artificiisque
omne genus vim efficacitatemque nituntur adimere, non
Decreto solum 'Lamentabili sane exitu', quod V nonas
Iulias anni vertentis S. R. et U. Inquisitio, Nobis
iubentibus, edidit (cf. D 2001 sqq), verum etiam Litteris
Encyclicis Nostris 'Pascendi Dominici gregis', datis die VIII
mensis Septembris istius eiusdem anni (cf. D 2071 sqq),
auctoritate Nostra Apostolica iteramus confirmamusque
868
tum Decretum illud Congregationis Sacrae Supremae,

tum Litteras eas Nostras Encyclicas, addita
excommunicationis poena adversus contradictores;
illudque declaramus ac decernimus, si quis, quod Deus
avertat, eo audaciae progrediatur, ut quamlibet e
propositionibus, opinionibus doctrinisque in alterutro
documento, quod supra diximus, improbatis tueatur,
censura ipso facto plecti Capite Docentes Constitutionis
Apostolicae Sedis irrogata, quae prima est in
excommunicationibus latae sententiae Romano Pontifici
simpliciter reservatis. Haec autem excommunicatio salvis
poenis est intelligenda, in quas, qui contra memorata
documenta quidpiam commiserint, possint uti
propagatores defensoresque haeresum incurrere, si
quando eorum propositiones, opiniones doctrinaeve
haereticae sint, quod quidem de utriusque illius
documenti adversariis plus semel usuvenit, tum vero
maxime, cum modernistarum errores, id est omnium
haereseon collectum, propugnant.

1908
3505 2115 Qu. 1: Utrum doceri possit, vaticinia, quae
leguntur in libro Isaiae - et passim in Scripturis -, non esse
veri nominis vaticinia, sed vel narrationes post eventum
confictas, vel, si ante eventum praenuntiatum quidpiam
agnosci opus sit, id prophetam non ex supernaturali Dei
futurorum praescii revelatione, sed ex his, quae iam
contigerunt, felici quadam sagacitate et naturalis (EnchB:
naturali) ingenii acumine, coniciendo praenuntiasse ?
Resp.: Negative.
3506 2116 Qu. 2: Utrum sententia, quae tenet, Isaiam

ceterosque prophetas vaticinia non edidisse nisi de his,
quae in continenti vel post non grande temporis spatium
eventura erant, conciliari possit cum vaticiniis, imprimis
messianicis et eschatologicis, ab eisdem prophetis de
869
longinquo certo editis, necnon cum communi sanctorum

Patrum sententia concorditer asserentium, prophetas ea
quoque praedixisse, quae post multa saecula essent
implenda? Resp.: Negative.
3507 2117 Qu. 3. Utrum admitti possit, prophetas non

modo tamquam correctores pravitatis humanae divinique
verbi in profectum audientium praecones, verum etiam
tamquam praenuntios eventuum futurorum, constanter
alloqui debuisse auditores non quidem futuros, sed
praesentes et sibi aequales, ita ut ab ipsis plane intelligi
potuerint; proindeque secundam partem libri Isaiae (cap
XL-LXVI), in qua vates non Iudaeos Isaiae aequales, at
Iudaeos in exilio Babylonico lugentes veluti inter ipsos
vivens alloquitur et solatur, non posse ipsum Isaiam
iamdiu emortuum auctorem habere, sed oportere eam
ignoto cuidam vati inter exsules viventi assignare? Resp.:
Negative.
3508 2118 Qu. 4: Utrum, ad impugnandam identitatem

auctoris libri Isaiae, argumentum philologicum, ex lingua
stiloque desumptum, tale sit censendum, ut virum gravem,
criticae artis et hebraicae linguae peritum, cogat in
eodem libro pluralitatem auctorum agnoscere? Resp.:
Negative.
3509 2119 Qu. 5: Utrum solida prostent argumenta, etiam

cumulative sumpta, ad evincendum Isaiae librum non ipsi
soli Isaiae, sed duobus, imo pluribus auctoribus esse
tribuendum? Resp.: Negative.
Saint Pie X, Encycl. 'Communium rerum', 21 avril 1909

... Philosophiae (igitur) munus est praecipuum, in
perspicuo ponere fidei nostrae rationabile obsequium
(Rom 12, 1), et, quod inde consequitur, officium
adiungendae fidei auctoritati divinae altissima mysteria
proponenti quae plurimis testata veritatis indiciis,
870
credibilia facta sunt nimis (Ps 92, 5). Longe aliud ab hoc
Theologiae munus est, quae divina revelatione nititur et
in fide solidiores efficit eos, qui christiani nominis honore
se gaudere fatentur ; nullus quippe Christianus debet
disputare, quomodo, quod catholica Ecclesia corde credit
et ore confitetur, non sit; sed semper eandem fidem
indubitanter tenendo, amando et secundum illam
vivendo, humiliter quantum potest, quaerere rationem,
quomodo sit. Si potest intelligere, Deo gratias agat; si
non potest, non immittat cornua ad ventilandum (1 Mac 7,
46), sed submittat caput ad venerandum.

1909
3512 2121 Utrum varia systemata exegetica, quae ad
excludendum sensum litteralem historicum trium priorum
capitum libri Geneseos excogitata et scientiae fuco
propugnata sunt, solido fundamento fulciantur? Resp.:
Negative.
3513 2122 Qu. 2: Utrum, non obstantibus indole et forma

historica libri Geneseos, peculiari trium priorum capitum
inter se et cum sequentibus capitibus nexu, multiplici
testimonio Scripturarum tum Veteris tum Novi Testamenti,
unanimi fere sanctorum Patrum sententia ac traditionali
sensu, quem, ab Israelitico etiam populo transmissum,
semper tenuit Ecclesia, doceri possit: praedicta tria
capita Geneseos continere non rerum vere gestarum
narrationes, quae scilicet obiectivae realitati et
historicae veritati respondeant; sed vel fabulosa ex
veterum populorum mythologiis et cosmogoniis
deprompta et ab auctore sacro, expurgato quovis
polytheismi errore, doctrinae monotheisticae
accomodata; vel allegorias et symbola, fundamento
obiectivae realitatis destituta, sub historiae specie ad
religiosas et philosophicas veritates inculcandas
proposita, vel tandem legendas ex parte historicas et ex
871
parte fictitias ad animorum instructionem et

aedificationem libere compositas ? Resp.: Negative ad
utramque partem.
3514 2123 Qu. 3: Utrum speciatim sensus litteralis

historicus vocari in dubium possit, ubi agitur de factis in
eisdem capitibus enarratis, quae christianae religionis
fundamenta attingunt: uti sunt, inter cetera, rerum
universarum creatio a Deo facta in initio temporis;
peculiaris creatio hominis ; formatio primae mulieris ex
primo homine; generis humani unitas, originalis
protoparentum felicitas in statu iustitiae, integritatis et
immortalitatis, praeceptum a Deo homini datum ad eius
obedientiam probandam; divini praecepti, diabolo sub
serpentis specie suasore, transgressio; protoparentum
deiectio ab illo primaevo innocentiae statu; nec non
Reparatoris futuri promissio ? Resp.: Negative.
3515 2124 Qu.4:Utrum in interpretandis illis horum

capitum locis, quos Patres et Doctores diverso modo
intellexerunt, quin certi quippiam definitique tradiderint,
liceat salvo Ecclesiae iudicio servataque fidei analogia,
eam, quam quisque prudenter probaverit, sequi tuerique
sententiam? Resp.: Affirmative.
3516 2125 Qu. 5: Utrum omnia et singula, verba videlicet

et phrases, quae in praedictis capitibus occurrunt,
semper et necessario accipienda sint sensu proprio, ita ut
ab eo discedere numquam liceat, etiam cum locutiones
ipsae manifesto appareant improprie, seu metaphorice
vel anthropomorphice usurpatae, et sensum proprium vel
ratio tenere prohibeat vel necessitas cogat dimittere ?
Resp. Negative.
3517 2126 Qu. 6: Utrum, praesupposito litterali et

historico sensu, nonnullorum locorum eorundem capitum
interpretatio allegorica et prophetica, praefulgente
872
sanctorum Patrum et Ecclesiae ipsius exemplo, adhiberi

sapienter et utiliter possit? Resp.: Affirmative.
3518 2127 Qu. 7: Utrum, cum in conscribendo primo

Geneseos capite non fuerit sacri auctoris mens intimam
adspectabilium rerum constitutionem ordinemque
creationis completum scientifico more docere, sed potius
suae genti tradere notitiam popularem, prout communis
sermo per ea ferebat tempora, sensibus et captui
hominum accommodatam, sit in horum interpretatione
adamussim semperque investiganda scientifici sermonis
proprietas ? Resp.: Negative.
3519 2128 Qu. 8: Utrum in illa sex dierum denominatione

atque distinctione, de quibus in Geneseos capite primo,
sumi possit vox YÙm (dies) sive sensu proprio pro die
naturali, sive sensu improprio pro quodam temporis
spatio, deque huiusmodi quaestione libere inter exegetas
disceptare liceat? Resp.: Affirmative.
Resp. Commiss. de re Biblica, 1 mai 1910

3521 2129 Qu. 1: Utrum appellationes Psalmi David,
Hymni David, Liber psalmorum David, Psalterium
Davidicum, in antiquis collectionibus et in Conciliis ipsis
usurpatae ad designandum Veteris Testamenti Librum CL
Psalmorum; sicut etiam plurium Patrum et Doctorum
sententia, qui tenuerunt, omnes prorsus Psalterii psalmos
uni David esse adscribendos, tantam vim habeant, ut
Psalterii totius unicus auctor David haberi debeat ? Resp.:
Negative.
3522 2130 Qu. 2: Utrum ex concordantia textus hebraici

cum graeco textu Alexandrino aliisque vetustis
versionibus argui iure possit, titulos psalmorum hebraico
textui praefixos antiquiores esse versione sic dicta LXX
virorum; ac proinde si non directe ab auctoribus ipsis
873
psalmorum, a vetusta saltem iudaica traditione

derivasse? Resp.: Affirmative.
3523 2131 Qu. 3: Utrum praedicti psalmorum tituli,

iudaicae traditiones testes, quando nulla ratio gravis est
contra eorum genuinitatem, prudenter possint in dubium
revocari? Resp.: Negative.
3524 2132 Qu. 4: Utrum, si considerentur sacrae

Scripturae haud infrequentia testimonia circa naturalem
Davidis peritiam, Spiritus Sancti charismate illustratam,
in componendis carminibus religiosis, institutiones ab
ipso conditae de cantu psalmorum liturgico, attributiones
psalmorum ipsi factae tum in Veteri Testamento, tum in
Novo, tum in ipsis inscriptionibus, quae psalmis ab
antiquo praefixae sunt; insuper consensus Judaeorum,
Patrum et Doctorum Ecclesiae, prudenter denegari possit,
praecipuum Psalterii carminum Davidem esse auctorem,
vel contra affirmari pauca dumtaxat eidem regio Psalti
carmina esse tribuenda? Resp.: Negative ad utramque
partem.
3525 2133 Qu. 5: Utrum in specie denegari possit

Davidica origo eorum psalmorum, qui in Veteri vel Novo
Testamento diserte sub Davidis nomine citantur, inter
quos prae ceteris recensendi veniunt psalmus 2 'Quare
fremuerunt gentes'; psalmus 15 'Conserva me, Domine' ;
psalmus 17 'Diligam te, Domine, fortitudo mea' ; Psalmus
31 'Beati, quorum remissae sunt iniquitates' ; psalmus 68
'Salvum me fac, Deus'; psalmus 109 'Dixit Dominus Domino
meo'? Resp.: Negative.
3526 2134 Qu. 6: Utrum sententia eorum admitti possit,

qui tenent, inter psalterii psalmos nonnullos esse sive
Davidis sive aliorum auctorum, qui propter rationes
liturgicas et musicales, oscitantiam amanuensium, aliasve
incompertas causas in plures fuerint divisi vel in unum
conjuncti ; itemque alios esse psalmos, uti 'Miserere mei,
874
Deus', qui ut melius aptarentur circumstantiis historicis vel

solemnitatibus populi iudaici, leviter fuerint retractati vel
modificati, subtractione aud additione unius alteriusve
versiculi, salva tamen totius textus sacri inspiratione ?
Resp.: Affirmative ad utramque partem.
3527 2135 Qu. 7: Utrum sententia eorum inter recentiores

scriptorum, qui indiciis dumtaxat internis innixi vel minus
recta sacri textus interpretatione demonstrare conati
sunt, non paucos esse psalmos post tempora Esdrae et
Nehemiae, quinimo aevo Machabaeorum, compositos,
probabiliter sustineri possit? Resp.: Negative.
3528 2136 Qu. 8: Utrum ex multiplici sacrorum Librorum

Novi Testamenti testimonio et unanimi Patrum consensu,
fatentibus etiam iudaicae gentis scriptoribus, plures
agnoscendi sint psalmi prophetici et messianici, qui futuri
Liberatoris adventum, regnum, sacerdotium, passionem,
mortem et resurrectionem vaticinati sunt; ac proinde
reicienda prorsus eorum sententia sit, qui indolem
psalmorum propheticam ac messianicam pervertentes,
eadem de Christo oracula ad futuram tantum sortem
populi electi praenuntiandam coarctant? Resp.
Affirmative ad utramque partem.
Decr. S. Cgr. de Sacram. 'Quam singulari', sous saint Pie

X,
8 août 1910
3530 2137 I. Aetas discretionis tum ad confessionem tum
ad s. communionem ea est, in qua puer incipit ratiocinari,
hoc est circa septimum annum, sive supra, sive etiam
infra. Ex hoc tempore incipit obligatio satisfaciendi
utrique praecepto confessionis et communionis (vd. DS
812).
3531 2138 II. Ad primam confessionem et ad primam

communionem necessaria non est plena et perfecta
875
doctrinae christianae cognitio. Puer tamen postea

debebit integrum catechismum pro modo suae
intelligentiae gradatim addiscere.
3532 2139 III. Cognitio religionis, quae in puero requiritur,

ut ipse ad primam communionem convenienter se
praeparet, ea est, qua ipse fidei mysteria necessaria
necessitate medii pro suo captu percipiat, atque
eucharisticum panem a communi et corporali distinguat,
ut ea devotione, quam ipsius fert aetas, ad ss.
Eucharistiam accedat.
3533 2140 IV. Obligatio praecepti confessionis et

communionis, quae puerum gravat, in eos praecipue
recidit, qui ipsius curam habere debent, hoc est in
parentes, in confessarium, in institutores et in parochum.
Ad patrem vero, aut ad illos, qui vices eius gerunt, et ad
confessarium, secundum Catechismum Romanum,
pertinet admittere puerum ad primam communionem.
2141 V. Semel aut pluries in anno curent parochi indicere

atque habere communionem generalem puerorum, ad
eamque non modo novensiles admittere, sed etiam alios,
qui parentum confessariive consensu, ut supra dictum est,
iam antea primitus de altari sancta libarunt. Pro utrisque
dies aliquot instructionis et praeparationis praemittantur.
3534 2142 VI. Puerorum curam habentibus omni studio

curandum est ut post primam communionem iidem pueri
ad sacram mensam saepius accedant, et, si fieri possit,
etiam quotidie, prout Christus Iesus et mater Ecclesia
desiderant (cf. DS 3375ss), utque id agant ea animi
devotione, quam talis fert aetas. ...
3535 2143 VII. Consuetudo non admittendi ad

confessionem pueros, aut numquam eos absolvendi, cum
ad usum rationis pervenerint, est omnino improbanda.
876
3536 2144 VIII. Detestabilis omnino est abusus non

ministrandi Viaticum et extremam unctionem pueris post
usum rationis eosque sepeliendi ritu parvulorum.
Saint Pie X, Litt. motu proprio 'Sacrorum antistitum',

1 Septembre 1910 ; Jusiurandum contra errores
modernismi
3537 2145 Ego N. N. firmiter amplector ac recipio omnia
et singula, quae ab inerranti Ecclesiae magisterio
definita, adserta ac declarata sunt, praesertim ea
doctrinae capita, quae huius temporis erroribus directo
adversantur.
3538 2145 Ac primum quidem: Deum, rerum omnium

principium et finem naturali rationis lumine 'per ea quae
facta sunt' (cf. Rom 1, 20) , hoc est, per visibilia creationis
opera, tamquam causam per effectus, certo cognosci,
adeoque demonstrari etiam posse, profiteor.
3539 2145 Secundo: externa revelationis argumenta, hoc

est facta divina, in primisque miracula et prophetias
admitto et agnosco tanquam signa certissima divinitus
ortae christianae religionis, eademque teneo aetatum
omnium atque hominum, etiam huius temporis,
intelligentiae esse maxime accommodata.
3540 2145 Tertio: firma pariter fide credo Ecclesiam, verbi

revelati custodem et magistram, per ipsum verum atque
historicum Christum, cum apud nos degeret, proxime ac
directo institutam eandemque super Petrum, apostolicae
hierarchiae principem, eiusque in aevum successores
aedificatam.
3541 2145 Quarto: fidei doctrinam ab Apostolis per

orthodoxos Patres eodem sensu eademque semper
sententia ad nos usque transmissam, sincere recipio;
ideoque prorsus reicio haereticum commentum
877
evolutionis dogmatum, ab uno in alium sensum

transeuntium, diversum ab eo, quem prius habuit
Ecclesia; pariterque damno errorem omnem, quo, divino
deposito, Christi Sponsae tradito ab eaque fideliter
custodiendo, sufficitur philosophicum inventum, vel
creatio humanae conscientiae, hominum conatu sensim
efformatae et in posterum indefinito progressu
perficiendae.
3542 2145 Quinto: certissime teneo ac sincere profiteor,

fidem non esse caecum sensum religionis e latebris
subconscientiae erumpentem, sub pressione cordis et
inflexionis voluntatis moraliter informatae, sed verum
assensum intellectus veritati extrinsecus acceptae 'ex
auditu' quo nempe, quae a Deo personali, creatore ac
Domino nostro dicta, testata et revelata sunt, vera esse
credimus, propter Dei auctoritatem summe veracis.
3543 2146 Me etiam qua par est, reverentia subicio

totoque animo adhaereo damnationibus, declarationibus,
praescriptis omnibus, quae in Encyclicis litteris 'Pascendi'
(DS 34755s) et in Decreto 'Lamentabili' (DS 3401ss)
continentur praesertim circa eam quam historiam
dogmatum vocant.
3544 2146 Idem reprobo errorem affirmantium,

propositam ab Ecclesia fidem posse historiae repugnare,
et catholica dogmata, quo sensu nunc intelliguntur, cum
verioribus christianae religionis originibus componi non
posse.
3545 2146 Damno quoque ac reicio eorum sententiam, qui

dicunt christianum hominem eruditiorem induere
personam duplicem, aliam credentis, aliam historici,
quasi liceret historico ea retinere, quae credentis fidei
contradicant, aut praemissas adstruere, ex quibus
consequatur, dogmata esse aut falsa aut dubia, modo
haec directo non denegentur.
878
3546 2146 Reprobo pariter eam Scripturae sanctae

diiudicandae atque interpretandae rationem, quae,
Ecclesiae traditione, analogia fidei et Apostolicae Sedis
normis posthabitis, rationalistarum commentis inhaeret,
et criticem textus velut unicam supremamque regulam
haud minus licenter quam temere amplectitur.
3547 2146 Sententiam praeterea illorum reicio, qui

tenent, doctori disciplinae historicae theologicae
tradendae aut iis de rebus scribenti seponendam prius
esse opinionem ante conceptam sive de supernaturali
origine catholicae traditionis, sive de promissa divinitus
ope ad perennem conservationem uniuscuiusque revelati
veri; deinde scripta Patrum singulorum interpretanda
solis scientiae principiis, sacra qualibet auctoritate
seclusa, eaque iudicii libertate, qua profana quaevis
monumenta solent investigari.
3548 2147 In universum denique me alienissimum ab

errore profiteor, quo modernistae tenent in sacra
traditione nihil inesse divini, aut, quod longe deterius,
pantheistico sensu illud admittunt, ita ut nihil iam restet
nisi nudum factum et simplex, communibus historiae factis
aequandum: hominum nempe sua industria, solertia,
ingenio scholam a Christo eiusque Apostolis inchoatam
per subsequentes aetates continuantium.
3549 2147 Proinde fidem Patrum firmissime retineo et ad

extremum vitae spiritum retinebo, de charismate veritatis
certo, quod est, fuit eritque semper in 'episcopatus ab
Apostolis successione', non ut id teneatur, quod melius et
aptius videri possit secundum suam cuiusque aetatis
culturam, sed ut 'numquam aliter credatur, numquam
aliter' intelligatur absoluta et immutabilis veritas ab initio
per Apostolos praedicata.
879
3550 2147 Haec omnia spondeo me fideliter, integre

sincereque servaturum et inviolabiliter custoditurum,
nusquam ab iis sive in docendo sive quomodolibet verbis
scriptisque deflectendo. Sic spondeo, sic iuro, sic me
Deus adiuvet et haec sancta Dei Evangelia.
Saint Pie X, Ep. 'Ex quo, nono' ad Delegatos Ap. Byzantii,

in
Graecia, Aegypto, Mesopot., etc., 26 décembre 1910
3553 2147a Non minus temere quam falso huic opinioni fit
aditus, dogma de processione Spiritus Sancti a Filio
haudquaquam ex ipsis Evangelii verbis profluere, aut
antiquorum Patrum fide comprobari;
3554 2147a pariter imprudentissime in dubium revocatur,

utrum sacra de Purgatorio ac de Immaculata Beatae
Mariae Virginis Conceptione dogmata a sanctis viris
priorum saeculorum agnita fuerint ; - ...
3555 2147a de Ecclesiae constitutione... primo renovatur

error a decessore Nostro Innocentio X iamdiu damnatus
(Cf. DS 1999), quo suadetur, S. Paulum haberi tamquam
fratrem omnino parem S. Petro ; - deinde non minori
falsitate inicitur persuasio, Ecclesiam catholicam non
fuisse primis saeculis principatum unius, hoc est
monarchiam; aut primatum Ecclesiae Romanae nullis
validis argumentis inniti.
3556 2147a Sed nec... intacta relinquitur catholica

doctrina de sanctissimo Eucharistiae Sacramento, cum
praefracte docetur, sententiam suscipi posse, quae tenet,
apud Graecos verba consecratoria effectum non sortiri,
nisi iam prolata oratione illa, quam epiclesim vocant, cum
tamen compertum sit, Ecclesiae minime competere ius
circa ipsam sacramentorum substantiam quidpiam
innovandi; cui haud minus absonum est, validam
habendam esse Confirmationem a quovis presbytero
880
collatam (cf. DS 2522). (Censura: Notantur tamquam)

graves errores.

1911
3561 2148 Qu. 1: Utrum, attento universali et a primis
saeculis constanti Ecclesiae consensu, quem luculenter
ostendunt diserta Patrum testimonia, codicum
Evangeliorum inscriptiones, sacrorum Librorum versiones
vel antiquissimae, et catalogi a sanctis Patribus, ab
ecclesiasticis scriptoribus, a Summis Pontificibus et
Conciliis traditi, ac tandem usus liturgicus Ecclesiae
orientalis et occidentalis, affirmari certo possit et debeat,
Matthaeum, Christi Apostolum, revera Evangelii sub eius
nomine vulgati esse auctorem ? Resp.: Affirmative.
3562 2149 Qu. 2: Utrum traditionis suffragio satis fulciri

censenda sit sententia, quae tenet, Matthaeum et ceteros
Evangelistas in scribendo praecessisse et primum
Evangelium patrio sermone a Judaeis palaestinensibus
tunc usitato, quibus opus illud erat directum,
conscripsisse ? Resp.: Affirmative ad utramque partem.
3563 2150 Qu. 3: Utrum redactio huius originalis textus

differri possit ultra tempus eversionis Jerusalem, ita ut
vaticinia, quae de eadem eversione ibi leguntur, scripta
fuerint post eventum; aut, quod allegari solet Irenaei
testimonium, incertae et controversae interpretationis,
tanti ponderis sit existimandum, ut cogat reicere eorum
sententiam, qui congruentius traditioni censent, eamdem
redactionem etiam ante Pauli in Urbem adventum fuisse
confectam? Resp.: Negative ad utramque partem.
3564 2151 Qu. 4: Utrum sustineri vel probabiliter possit

illa modernorum quorumdam opinio, iuxta quam
Matthaeus non proprie et stricte Evangelium
composuisset, quale nobis est traditum, sed tantummodo
881
collectionem aliquam dictorum seu sermonum Christi,

quibus tamquam fontibus usus esset alius auctor
anonymus, quem Evangelii ipsius redactorem faciunt?
Resp.: Negative.
3565 2152 Qu. 5: Utrum ex eo, quod Patres et ecclesiastici

scriptores omnes, immo Ecclesia ipsa iam a suis
incunabulis unice usi sunt, tamquam canonico graeco
textu Evangelii sub Matthaei nomine cogniti, ne iis
quidem exceptis, qui Matthaeum Apostolum patrio
scripsisse sermone expresse tradiderunt, certo probari
possit, ipsum Evangelium graecum identicum esse quoad
substantiam cum Evangelio illo, patrio sermone ab eodem
Apostolo exarato? Resp.: Affirmative.
3566 2153 Qu. 6: Utrum ex eo, quod auctor primi Evangelii

scopum prosequitur praecipue dogmaticum et
apologeticum, demonstrandi nempe Iudaeis Jesum esse
Messiam a prophetis praenuntiatum et a Davidica stirpe
progenitum, et quod insuper in disponendis factis et
dictis, quae enarrat et refert, non semper ordinem
chronologicum tenet, deduci inde liceat, ea non esse ut
vera recipienda; aut etiam affirmari possit, narrationes
gestorum et sermonum Christi, quae in ipso Evangelio
leguntur, alterationem quamdam et adaptationem sub
influxu prophetiarum Veteris Testamenti et adultioris
Ecclesiae status subiisse, ac proinde historicae veritate
haud esse conformes? Resp.: Negative ad utramque
partem.
3567 2154 Qu. 7: Utrum speciatim solido fundamento

destitutae censeri iure debeant opiniones eorum, qui in
dubium revocant authenticitatem historicam duorum
priorum capitum, in quibus genealogia et infantia Christi
narrantur, sicut et quarumdam in re dogmatica magni
momenti sententiarum, uti sunt illae, quae respiciunt
primatum Petri (Mt 16, 17-19), formam baptizandi cum
universali missione praedicandi Apostolis traditam (Mt
882
28, 19 20), professionem fidei Apostolorum in divinitatem

Christi (Mt 14, 33), et alia huiusmodi, quae apud
Matthaeum peculiari modo enuntiata occurrunt? Resp.:
Affirmative.
Resp. Commiss. de re Biblica, 26 juin 1912

3568 2155 Qu.1: Utrum luculentum traditionis suffragium,
inde ab Ecclesiae primordiis mire consentiens ac
multiplici argumento firmatum, nimirum disertis
sanctorum Patrum et scriptorum ecclesiasticorum
testimoniis, citationibus et allusionibus in eorumdem
scriptis occurrentibus veterum haereticorum usu,
versionibus Librorum Novi Testamenti codicibus
manuscriptis antiquissimis et pene universis, atque etiam
internis rationibus ex ipso sacrorum Librorum textu
desumptis, certo affirmare cogat, Marcum, Petri
discipulum et interpretem, Lucam vero medicum, Pauli
adiutorem et comitem, revera Evangeliorum, quae ipsis
respective attribuuntur, esse auctores ? Resp.:
Affirmative.
3569 2156 Qu. 2: Utrum rationes, quibus nonnulli critici

demonstrare nituntur, postremos duodecim versus
Evangelii Marci (Mc l6, 9-20) non esse ab ipso Marco
conscriptos, sed ab aliena manu appositos, tales sint,
quae ius tribuant affirmandi, eos non esse ut inspiralos et
canonicos recipiendos: vel saltem demonstrent, versuum
eorumdem Marcum non esse auctorem? Resp.: Negative
ad utramque partem.
3570 2157 Qu. 3: Utrum pariter dubitare liceat de

inspiratione et canonicitate narrationum Lucae de
infantia Christi (Lc 1-2); aut de apparitione Angeli Iesum
confortantis et de sudore sanguineo (Lc 22, 43s); vel
solidis saltem rationibus ostendi possit -quod placuit
antiquis haereticis et quibusdam etiam recentioribus
criticis arridet - easdem narrationes ad genuinum Lucae
883
Evangelium non pertinere? Resp.: Negative ad utramque

partem.
3571 2158 Qu. 4: Utrum rarissima illa et prorsus singularia

documenta, in quibus Canticum 'Magnificat' (Lc 1, 46ss)
non B. Virgini Mariae, sed Elisabeth tribuitur, ullo modo
praevalere possint ac debeant contra testimonium
concors omnlum fere codicum tum graeci textus originalis
tum versionum, necnon contra interpretationem quam
plane exigunt non minus contextus, quam ipsius Virginis
animus et constans Ecclesiae traditio? Resp.: Negative.
3572 2159 Qu.5: utrum, quoad ordinem chronologicum

Evangeliorum, ab ea sententia recedere fas sit, quae,
antiquissimo aeque ac constanti traditionis testimonio
roborata, post Matthaeum, qui omnium primus
Evangelium suum patrio sermone conscripsit, Marcum
ordine secundum et Lucam tertium scripsisse testatur ;
aut huic sententiae adversari vicissim censenda sit eorum
opinio, quae asserit, Evangelium secundum et tertium
ante graecam primi Evangelii versionem esse
compositum? Resp.. Negative ad utramque partem.
3573 2160 Qu. 6: Utrum tempus compositionis Evangelium

Marci et Lucae usque ad urbem Ierusalem eversam
differre liceat; vel, eo quod apud Lucam prophetia Domini
circa huius urbis eversionem magis determinata videatur,
ipsius saltem Evangelium obsidione iam inchoata fuisse
conscriptum, sustineri possit? Resp.: Negative ad
utramque partem.
3574 2161 Qu. 7: Utrum affirmari debeat, Evangelium

Lucae praecessisse librum Actuum Apostolorum; et cum
hic liber, eodem Luca auctore (Act 1, 1s), ad finem
captivitatis Romanae Apostoli fuerit absolutus (Act 28,
30s), eiusdem Evangelium non post hoc tempus fuisse
compositum? Resp.: Affirmative.
884
3575 2162 Qu. 8: Utrum, prae oculis habitis tum traditionis

testimoniis, tum argumentis internis, quoad fontes, quibus
uterque Evangelista in conscribendo Evangelio usus est,
in dubium vocari prudenter queat sententia, quae tenet
Marcum iuxta praedicationem Petri, Lucam autem iuxta
praedicationem Pauli scripsisse; simulque asserit, iisdem
Evangelistis praesto fuisse alios quoque fontes fide
dignos, sive orales sive etiam iam scriptis consignatos?
Resp.: Negative.
3576 2163 Qu. 9: Utrum dicta et gesta, quae a Marco

iuxta Petri praedicationem accurate et quasi graphice
enarrantur, et a Luca assecuto omnia a principio
diligenter per testes fide plane dignos, quippe qui ab
initio ipsi viderunt et ministri fuerunt semonis (Lc 1, 2s),
sincerissime exponuntur, plenam sibi eam fidem
historicam iure vindicent quam eisdem semper praestitit
Ecclesia; an e contrario eadem facta et gesta censenda
sint historica veritate, saltem ex parte, destituta, sive
quod scriptores non fuerint testes oculares, sive quod
apud utrumque Evangelistam defectus ordinis ac
discrepantia in successione factorum haud raro
deprehendantur; sive quod, cum tardius venerint et
scripserint, necessario conceptiones menti Christi et
Apostolorum extraneas aut facta plus minusve iam
imaginatione populi inquinata referre debuerint, sive
demum quod dogmaticis ideis praeconceptis, quisque pro
suo scopo, indulserint? Resp.: Affirmative ad primam
partem; negative ad alteram.
3577 2164 Qu. 1: Utrum, servatis quae iuxta praecedenter

statuta omnino servanda sunt, praesertim de
authenticitate et integritate trium Evangeliorum
Matthaei, Marci et Lucae, de identitate substantiali
Evangelii graeci Matthaei cum eius originali primitivo,
necnon de ordine temporum, quo eadem scripta fuerunt,
ad explicandum eorum ad invicem simililudines aut
dissimilitudines, inter tot varias oppositasque auctorum
885
sententias, liceat exegetis libere disputare et ad

hypotheses traditionis sive scriptae sive oralis vel etiam
dependentiae unius a praecedenti seu a praecedentibus
appellare? Res p.: Aftirmative.
3578 2165 Qu. 2: Utrum ea, quae superius statuta sunt, ii

servare censeri debeant, qui, nullo fulti traditionis
testimonio nec historico argumento, facile amplectuntur
hypothesim vulgo 'duorum fontium' nuncupatam, quae
compositionem Evangelii graeci Matthaei et Evangelii
Lucae ex eorum potissimum dependentia ab Evangelio
Marci et a collectione sic dicta sermonum Domini
contendit explicare; ac proinde eam libere propugnare
valeant? Resp.: Negative ad utramque partem.

3581 2166 Qu. 1: Utrum, perspecta potissimum Ecclesiae
universae traditione usque ad primaevos ecclesiasticos
scriptores assurgente, attentisque internis rationibus libri
Actuum sive in se sive in sua ad tertium Evangelium
relatione considerati et praesertim mutua utriusque
prologi affinitate et connexione (Lc 1, 1-4; Act 1, 1s), uti
certum tenendum sit, volumen, quod titulo Actus
Apostolorum, seu Praxeis Apostolwn, praenotatur, Lucam
Evangelistam habere auctorem ? Resp.: - Affirmative.
3582 2167 Qu. 2: Utrum criticis rationibus, desumptis tum

ex lingua et stilo, tum ex enarrandi modo, tum ex unitate
scopi et doctrinae, demonstrari possit librum Actuum
Apostolorum uni dumtaxat auctori tribui debere; ac
proinde eam recentiorum scriptorum sententiam, quae
tenet, Lucam non esse libri auctorem unicum, sed diversos
esse agnoscendos eiusdem libri auctores, quovis
fundamento esse destitutam ? Resp.: Affirmative ad
utramque partem.
886
3583 2168 Qu. 3: Utrum, in specie, pericopae in Actis

conspicuae, in quibus, abrupto usu tertiae personae,
inducitur prima pluralis ('WirStucke'), unitatem
compositionis et authenticitatem infirment; vel potius
historice et philologice consideratae eam confirmare
dicendae sint ? Resp.: Negative ad primam partem;
affirmative ad secundam.
3584 2169 Qu. 4: Utrum ex eo, quod liber ipse, vix

mentione facta biennii primae romanae Pauli captivitatis,
abrupte clauditur, inferri liceat, auctorem volumen
alterum deperditum conscripsisse, aut conscribere
intendisse, ac proinde tempus compositionis libri Actuum
longe possit post eamdem captivitatem differri; vel potius
iure et merito retinendum sit, Lucam sub finem primae
captivitatis Romanae Apostoli Pauli librum absolvisse?
Resp.: Negative ad primam partem; affirmative ad
secundam.
3585 2170 Qu. 5: Utrum, si simul considerentur tum

frequens ac facile commercium, quod procul dubio habuit
Lucas cum primis et praecipuis ecclesiae Palaestinensis
fundatoribus nec non cum Paulo, gentium Apostolo, cuius
et in evangelica praedicatione adiutor et in itineribus
comes fuit, tum solita eius industria et diligentia in
exquirendis testibus rebusque suis oculis observandis,
tum denique plerumque evidens et mirabilis consensus
libri Actuum cum ipsis Pauli epistolis et cum sincerioribus
historiae monumentis, certo teneri debeat, Lucam fontes
omni fide dignos prae manibus habuisse eosque
accurate, probe et fideliter adhibuisse, adeo ut plenam
auctoritatem historicam sibi iure vindicet ? Resp.:
Affirmative.
3586 2171 Qu. 6: Utrum difficultates, quae passim obici

solent tum ex factis supernaturalibus a Luca narratis, tum
ex relatione quorumdam sermonum, qui, cum sint
compendiose traditi, censentur conficti et circumstantiis
887
adaptati, tum ex nonnullis locis ab historia sive profana

sive biblica apparenter saltem dissentientibus, tum
demum ex narrationibus quibusdam, quae sive cum ipso
Actuum auctore sive cum aliis auctoribus sacris pugnare
videntur, tales sint, ut auctoritatem Actuum historicam in
dubium revocare vel saltem aliquomodo minuere possint?
Resp.: Negative.
3587 2172 Qu. 1: Utrum, prae oculis habita Ecclesiae

traditione inde a primordiis universaliter firmiterque
perseverante, prout multimodis ecclesiastica monumenta
vetusta testantur, teneri certo debeat, epistolas, quae
pastorales dicuntur, nempe ad Timotheum utramque et
aliam ad Titum, non obstante quorumdam haereticorum
ausu, qui eas, utpote suo dogmati contrarias, de numero
paulinarum epistolarum, nulla reddita causa, eraserunt,
ab ipso Apostolo Paulo fuisse conscriptas et inter
genuinas et canonicas perpetuo recensitas ? Resp.:
Affirmative.
3588 2173 Qu. 2: Utrum hypothesis sic dicta fragmentaria

a quibusdam recentioribus criticis invecta et varie
proposita, qui nulla ceteroquin probabili ratione, immo
inter se pugnantes contendunt, epistolas pastorales
posteriori tempore ex fragmentis epistolarum sive ex
epistolis paulinis deperditis ab ignotis auctoribus fuisse
contextas et notabiliter auctas, perspicuo et firmissimo
traditionis testimonio aliquod vel leve praeiudicium
inferre possit? Resp.: Negative.
3589 2174 Qu. 3: Utrum difficultates, quae multifariam

obici solent sive ex stilo et lingua auctoris, sive ex
erroribus praesertim Gnosticorum, qui uti iam tunc
serpentes describuntur, sive ex statu ecclesiasticae
hierarchiae, quae iam evoluta supponitur, aliaeque
huiuscemodi in contrarium rationes sententiam, quae
genuinitatem epistolarum pastoralium ratam certamque
habet, quomodolibet infirment? Resp.: Negative.
888
3590 2175 Qu. 4: Utrum, cum non minus ex historicis

rationibus quam ex Ecclesiastica traditione, sanctorum
Patrum orientalium et occidentalium testimoniis consona,
necnon ex indiciis ipsis, quae tum ex abrupta conclusione
libri Actuum, tum ex paulinis epistolis Romae conscriptis
et praesertim ex secunda ad Timotheum facile eruuntur,
uti certa haberi debeat sententia de duplici romana
captivitate Apostoli Pauli ; tuto affirmari possit epistolas
pastorales conscriptas esse in illo temporis spatio, quod
intercedit inter liberationem a prima captivitate et
mortem Apostoli ? Resp.: Affirmative.

3591 2176 Qu. 1: Utrum dubiis, quae primis saeculis, ob
haereticorum imprimis abusum, aliquorum in Occidente
animos tenuere circa divinam inspirationem ac paulinam
originem epistolae ad Hebraeos, tanta vis tribuenda sit,
ut, attenta perpetua, unanimi ac constanti orientalium
Patrum affirmatione, cui post saeculum IV totius
occidentalis Ecclesiae plenus accessit consensus;
perpensis quoque Summorum Pontificum sacrorumque
conciliorum, Tridentini praesertim, actis, necnon perpetuo
Ecclesiae universalis usu, haesitare liceat, eam non solum
inter canonicas - quod de fide definitum est -, verum
etiam inter genuinas Apostoli Pauli epistolas certo
recensere ? Resp.: Negative.
3592 2177 Qu. 2: Utrum argumenta, quae desumi solent

sive ex insolita nominis Pauli absentia et consueti exordii
salutationisque omissione in epsitola ad Hebraeos - sive
ex eiusdem linguae graecae puritate, dictionis ac stili
889
elegantia et perfectione, - sive ex modo, quo in ea Vetus

Testamentum allegatur et ex eo arguitur, - sive ex
differentiis quibusdam, quae inter huius ceterarumque
Pauli epistolarum doctrinam exsistere praetenduntur,
aliquomodo eiusdem paulinam originem infirmare valeant
; an potius perfecta doctrinae ac sententiarum consensio,
admonitionum et exhortationum similitudo, necnon
locutionum ac ipsorum verborum concordia a nonnullis
quoque acatholicis celebrata, quae inter eam et reliqua
Apostoli gentium scripta observantur, eamdem paulinam
originem commonstrent atque confirment? Resp.:
Negative ad primam partem; affirmative ad alteram.
3593 2178 Qu. 3: Utrum Paulus Apostolus ita huius

epistolae auctor censendus sit, ut necessario affirmari
debeat, ipsum eam totam non solum Spiritu Sancto
inspirante concepisse et expressisse verum etiam ea
forma donasse, qua prostat ? Resp.: Negative, salvo
ulteriori Ecclesiae iudicio.
Decr. S. Cgr. Studiorum, sous saint Pie X, 27 juillet 1914

3601 1. Potentia et actus ita dividunt ens, ut quidquid est,
vel sit actus purus, vel ex potentia et actu tamquam
primis atque intrinsecis principiis necessario coalescat.
3602 2. Actus, utpote perfectio, non limitatur nisi per

potentiam, quae est capacitas perfectionis. Proinde in
quo ordine actus est purus, in eodem nonnisi illimitatus et
unicus exsistit; ubi vero est finitus ac multiplex, in veram
incidit cum potentia compositionem.
3603 3. Quapropter in absoluta ipsius esse ratione unus

subsistit Deus, unus est simplicissimus, cetera cuncta
quae ipsum esse participant, naturam habent qua esse
coarctatur, ac tamquam distinctis realiter principiis,
essentia et esse constant.
890
3604 4. Ens quod denominatur ab esse, non univoce de

Deo ac de creaturis dicitur, nec tamen prorsus aequivoce,
sed analogice, analogia tum attributionis tum
proportionalitatis.
3605 5. Est praeterea in omni creatura realis compositio

subiecti subsistentis cum formis secundario additis, sive
accidentibus: ea vero, nisi esse realiter in essentia
distincta reciperetur, intelligi non posset.
3606 6. Praeter absoluta accidentia est etiam relativum,

sive ad aliquid. Quamvis enim ad aliquid non significet
secundum propriam rationem aliquid alicui inhaerens,
saepe tamen causam in rebus habet, et ideo realem
entitatem distinctam a subiecto.
3607 7. Creatura spiritualis est in sua essentia omnino

simplex. Sed re manet in ea compositio duplex: essentiae
cum esse et substantiae cum accidentibus.
3608 8. Creatura vero corporalis est quoad ipsam

essentiam composita potentia et actu; quae potentia et
actus ordinis essentiae, materiae et formae nominibus
designantur.
3609 9. Earum partium neutra per se esse habet, nec per

se producitur vel corrumpitur, nec ponitur in
praedicamento nisi reductive ut principium substantiale.
3610 10. Etsi corpoream naturam extensio in partes

integrales consequitur, non tamen idem est corpori esse
substantiam et esse quantum. Substantia quippe ratione
sui indivisibilis est, non quidem ad modum puncti, sed ad
modum eius quod est extra ordinem dimensionis.
Quantitas vero, quae extensionem substantiae tribuit, a
substantia realiter differt, et est veri nominis accidens.
891
3611 11. Quantitate signata materia principium est

individuationis, id est numericae distinctionis, quae in
puris spiritibus esse non potest, unius individui ab alio in
eadem natura specifica.
3612 12. Eadem efficitur quantitate, ut corpus

circumscriptive sit in loco, et in uno tantum loco de
quacumque potentia per hunc modum esse possit.
3613 13. Corpora dividuntur bifariam: quaedam enim sunt

viventia, quaedam expertia vitae. In viventibus, ut in
eodem subiecto pars movens et pars mota per se
habeantur, forma substantialis, animae nomine
designata, requirit organicam dispositionem seu partes
heterogeneas.
3614 14. Vegetalis et sensilis ordinis animae nequaquam

per se subsistunt, nec per se producuntur, sed sunt
tantummodo ut principium quo vivens est et vivit, et cum a
materia se totis dependeant, corrupto composito, eo ipso
per accidens corrumpuntur.
3615 15. Contra, per se subsistit anima humana, quae,

cum subiecto sufficienter disposito potest infundi, a Deo
creatur, et sua natura incorruptibilis est atque immortalis.
3616 16. Eadem anima rationalis ita unitur corpori, ut sit

eiusdem forma substantialis unica, et per ipsarn habet
homo ut sit homo et animal et vivens et corpus et
substantia et ens. Tribuit igitur anima homini omnem
gradum perfectionis essentialem; insuper communicat
corpori actum essendi, quo ipsa est.
3617 17. Duplicis ordinis facultates, organicae et

inorganicae, ex anima humana per naturalem
resultantiam emanant: priores, ad quas sensus pertinet,
in composito subiectantur, posteriores in anima sola. Est
892
igitur intellectus facultas ab organo intrinsece

independens.
3618 18. Immaterialitatem necessario sequitur

intellectualitas, et ita quidem, ut secundum gradus
elongationis a materia sint quoque gradus
intellectualitatis. Adaequatum intellectionis obiectum est
communiter ipsum ens; proprium vero intellectus humani
in praesenti statu unionis, quidditatibus abstractis a
condicionibus materialibus continetur.
3619 19. Cognitionem ergo accipimus a rebus

sensibilibus. Cum autem sensibile non sit intelligibile in
actu, praeter intellectum formaliter intelligentem
admittenda est in anima virtus activa, quae species
intelligibiles a phantasmatibus abstrahat.
3620 20. Per has species directe universalia cognoscimus,

singularia sensu attingimus, tum etiam intellectu per
conversionem ad phantasmata; ad cognitionem vero
spiritualium per analogiam ascendimus.
3621 21. Intellectum sequitur, non praecedit, voluntas,

quae necessario appetit id quod sibi praesentatur
tamquam bonum ex omni parte explens appetitum, sed
inter plura bona, quae iudicio mutabili appetenda
proponuntur, libere eligit. Sequitur proinde electio
iudicium practicum ultimum; at quod sit ultimum, voluntas
efficit.
3622 22. Deum esse neque immediata intuitione

percipimus, neque a priori demonstramus, sed utique a
posteriori, hoc est, per ea quae facta sunt, ducto
argumento ab effectibus ad causam: videlicet, a rebus
quae moventur et sui motus principium adaequatum esse
non possunt, ad primum motorem immobilem; a processu
rerum mundanarum e causis inter se subordinatis ad
primam causam incausatam; a corruptilibus quae
893
aequaliter se habent ad esse et non esse, ad ens

absolute necessarium; ab iis quae secundum minoratas
perfectiones essendi, vivendi, intelligendi, plus et minus
sunt, vivunt, intelligunt, ad eum qui est maxime
intelligens, maxime vivens, maxime ens; denique, ab
ordine universi ad intellectum separatum, qui res
ordinavit, disposuit, et dirigit ad finem.
3623 23. Divina essentia, per hoc quod exercitae

actualitati ipsius esse identificatur, seu per hoc quod est
ipsum Esse subsistens, in sua veluti metaphysica ratione
bene nobis constituta proponitur, et per hoc idem
rationem nobis exhibet suae infinitatis in perfectione.
3624 24. Ipsa igitur puritate sui esse, a finitis omnibus

rebus secernitur Deus. Inde infertur primo, mundum
nonnisi per creationem a Deo procedere potuisse; deinde
virtutem creativam, qua per se primo attingitur ens in
quantum ens, nec miraculose ulli finitae naturae esse
communicabilem; nullum denique creatum agens in esse
cuiuscumque effectus influere, nisi motione accepta a
prima Causa.
Benoît XV, Litt. encycl. 'Ad beatissimi Apostolorum',

1 novembre 1914
3625 (576) Ubi potestas legitima quid certo praeceperit,
nemini fas esto negligere praeceptum, propterea quia
non probetur sibi: sed quod cuique videatur, id quisque
subiiciat eius auctoritati, cui subest eique ex officii
conscientia pareat. - Item nemo privatus, vel libris
diariisve vulgandis vel sermonibus publice habendis, se in
Ecclesia pro magistro gerat. Norunt omnes, cui sit a Deo
magisterium Ecclesiae datum: huic igitur integrum ius
esto pro arbitratu loqui, cum voluerit ; ceterorum officium
est, loquenti religiose obsequi dictoque audientes esse.
In rebus autem, de quibus, salva fide ac disciplina, - cum
Apostolicae Sedis iudicium non intercesserit - in utramque
894
partem disputari potest, dicere, quid sentiat idque

defendere, sane nemini non licet. Sed ab his
disputationibus omnis intemperantia sermonis absit, quae
graves afferre potest offensiones caritati; suam quisque
tueatur libere quidem, sed modeste, sententiam; nec sibi
(577) putet fas esse, qui contrariam teneant, eos, hac
ipsa tantum causa, vel suspectae fidei arguere vel non
bonae disciplinae. ... Vis et natura catholicae fidei est
eiusmodi, ut nihil ei possit addi, nihil demi : aut omnis
tenetur aut omnis abiicitur.
3626 (578) (Abhorreant homines catholici non solum ab

erroribus Modernismi iterum condemnatis), sed ab
ingenio etiam seu spiritu, ut aiunt, Modernistarum: quo
spiritu qui agitur, is quidquid sapiat vetustatem,
fastidiose respuit, avide autem ubivis nova conquirit : in
ratione loquendi de rebus divinis, in celebritate divini
cultus, in catholicis institutis, in privata ipsa exercitatione
pietatis. Ergo sanctam haberi volumus eam maiorum
legem: 'Nihil innovetur nisi quod traditum est' (cf. DS 110);
quae lex tametsi inviolate servanda est in rebus fidei,
tamen ad eius normam dirigenda sunt etiam, quae
mutationem pati possunt, quamquam in his ea quoque
regula plerumque valet: Non nova, sed noviter.
Resp. Commiss. de re Biblica, sous Benoît XV, 18 juin 1915

3628 2179 Qu. 1: Utrum ad solvendas difficultates, quae in
epistolis sancti Pauli aliorumque Apostolorum occurrunt,
ubi de 'Parousia', ut aiunt, seu de secundo adventu Domini
nostri Iesu Christi sermo est, exegetae catholico
permissum sit asserere, Apostolos, licet sub inspiratione
Spiritus Sancti nullum doceant errorem, proprios
nihilominus humanos sensus exprimere, quibus error vel
deceptio subesse possit? Resp.: Negative.
3629 2180 Qu. 2: Utrum, prae oculis habitis genuina

muneris apostolici notione et indubia sancti Pauli
895
fidelitate erga doctrinam Magistri, dogmate item

catholico de inspiratione et inerrantia sacrarum
Scripturarum, quo omne id, quod hagiographus asserit,
enuntiat, insinuat, retineri debet assertum, enuntiatum,
insinuatum a Spiritu Sancto; perpensis quoque textibus
epistolarum Apostoli in se consideratis, modo loquendi
ipsius Domini apprime consonis, affirmare oporteat,
Apostolum Paulum in scriptis suis nihil omnino dixisse,
quod non perfecte concordet cum illa temporis Parousiae
ignorantia, quam ipse Christus hominum esse
proclamavit? Resp.: Affirmative.
3630 2181 Qu. 3: Utrum attenta locutione graeca 'hmeis oi

zwntes oi perileipomenoi' ; perpensa quoque expositione
Patrum imprimis sancti Iohannis Chrysostomi, tum in
patrio idiomate, tum in epistolis Paulinis versatissimi,
liceat tamquam longius petitam et solido fundamento
destitutam reicere interpretationem in scholis catholicis
traditionalem (ab ipsis quoque novatoribus saeculi XVI
retentam), quae verba sancti Pauli in cap. IV epist. I ad
Thessalonicenses, vv. 15-17, explicat, quin ullo modo
involvat affirmationem Parousiae tam proximae, ut
Apostolus seipsum suosque lectores adnumeret fidelibus
illis, qui superstites ituri sunt obviam Christo? Resp.:
Negative.
Decr. S. Officii, sous Benoît XV, 29 mars (8 avril) 1916

3632 Cum recentioribus praesertim temporibus pingi
atque diffundi coepissent imagines beatissimam Virginem
Mariam indutam vestibus sacerdotalibus, ... cardinales...
die 15 Jan. 1913 decreverunt : Imaginem B. M. Virginis
vestibus sacerdotalibus indutae esse reprobandam.
Resp. S. Paenitentiariae, 3 avril 1916

3634 Qu.: Utrum mulier alicui actioni mariti, qui, ut
voluptati indulgeat, crimen Onan aut Sodomitarum
committere vult, illique sub mortis poena aut gravium
896
molestiarum minatur, nisi obtemperet, cooperari licite

possit? Resp.: a) Si maritus in usu coniugii committere vult
crimen Onan effundendo scilicet semen extra vas post
inceptam copulam idemque minetur uxori aut mortem aut
graves molestias, nisi perversae eius voluntati sese
accommodet, uxor ex probatorum theologorum sententia
licite potest hoc in casu sic cum marito suo coire, quippe
cum ipsa ex parte sua det operam rei et actioni licitae,
peccatum autem mariti permittat ex gravi causa, quae
eam excusat, quoniam caritas, qua illud impedire
teneretur, cum tanto incommodo non obligat. b) At si
maritus committere cum ea velit Sodomitarum crimen,
cum hic sodomiticus coitus actus sit contra naturam ex
parte utriusque coniugis sic coeuntis isque doctorum
omnium iudicio graviter malus, hinc nulla plane de causa
ne mortis quidem vitandae licite potest uxor hac in re
impudico suo marito morem gerere.
Resp. S. Officii ad varios loc. Ordinarios, 17 mai 1916

3635 2181a Qu.: l An schismaticis materialibus in mortis
articulo constitutis, bona fide sive absolutionem sive
extremam unctionem petentibus, ea sacramenta conferri
possint sine abiuratione errorum ? Resp.: Negative, sed
requiri, ut meliori quo fieri possit modo errores reiciant et
professionem fidei faciant.
3636 2181a Qu. 2: An schismaticis in mortis articulo

sensibus destitutis absolutio et extrema unctio conferri
possit ? Resp.: Sub condicione affirmative, praesertim si
ex adiunctis conicere liceat, eos implicite saltem errores
suos reicere, remoto tamen efficaciter scandalo,
manifestando scilicet adstantibus, Ecclesiam supponere,
eos in ultimo momento ad unitatem rediisse.
Resp. S. Paemtentiariae, sous Benoît XV, 3 juin 1916

897
3638 Qu.: l. Utrum mulier casu, quo vir ad onanismum

exercendum uti velit instrumento, ad positivam
resistentiam teneatur? Resp.- Ad 1. Affirmative.
3639 2. Si negative, utrum sufficiant ad resistentiam

passivam ex parte mulieris cohonestandam rationes
aeque graves ac pro onanismo naturali (sine instrumento)
vel potius omnino necessariae sint rationes
praegravissimae ? Resp. -Ad 2. Provisum in primo.
3640 3. Utrum ut tutiore tramite tota haec materia

evolvatur et edoceatur, vir talibus utens instrumentis,
oppressori vere debeat aequiparari, cui proinde mulier
eam resistentiam opponere debeat, quam virgo invasori ?
Resp. -Ad 3. Affirmative.
Resp. S. Officii, sous Benoît XV, 24 avril 1917

3642 2182 Qu.: An liceat per Medium, ut vocant, vel sine
Medio, adhibito vel non hypnotismo, locutionibus aut
manifestationibus spiritisticis quibuscumque adsistere,
etiam speciem honestatis vel pietatis praeseferentibus,
sive interrogando animas aut spiritus, sive audiendo
responsa, sive tantum aspiciendo, etiam cum
protestatione tacita vel expressa, nullam cum malignis
spiritibus partem se habere velle. Resp.: (cfirm. a S. P'ce,
26 avril): Negative in omnibus.
3645 Qu.: Utrum tuto doceri possint sequentes

propositiones: 1. Non constat, fuisse in anima Christi inter
homines degentis scientiam, quam hanbent beati seu
comprehensores. (D.2183) 2. Nec certa dici potest
sententia, quae statuit, animam Christi nihil ignoravisse,
sed ab initio cognovisse in Verbo omnia, praeterita,
praesentia et futura, seu omnia quae Deus scit scientia
visionis. (D.2184) 3. Placitum quorumdam recentiorum de
scientia animae Christi limitata, non est minus
recipiendum in scholis catholicis, quam veterum sententia
898
de scientia universali. (D.2185) Resp. (Cfirm a S. P'ce, 6

juin): Negative.
Resp. S. Officii, 16 (18) juillet 1919

3648 2189 Qu.: An doctrinae, quas hodie theosophicas
dicunt, componi possint cum doctrina catholica; ideoque
an liceat nomen dare societatibus theosophicis, earum
conventibus interesse, ipsarumque libros, ephemerides,
diaria, scripta legere. Resp. (cfirm. a S. P'ce 17 juillet):
Negative in omnibus.
Benoît XV, Ep. encycl. 'Spiritus Paraclitus', 15 septembre

1920
3650 (389) Nullam profecto in scriptis Doctoris Maximi (S.
Hieronymi) paginam reperies, unde non liqueat, eum cum
universa catholica Ecclesia firmiter constanterque
tenuisse, libros sacros Spiritu Sancto inspirante
conscriptos Deum habere auctorem atque ut tales ipsi
Ecclesiae traditos esse (cf. DS 3006). Asseverat nimirum
Codicis sacri libros Spiritu Sancto inspirante vel
suggerente vel insinuante vel etiam dictante compositos
esse, immo ab ipso conscriptos et editos; sed nihil
praeterea dubitat, quin singuli eorum auctores, pro sua
quisque natura atque ingenio, operam afflanti Deo libere
navarint. Etenim non modo id universe affirmat, quod
omnibus sacris scriptoribus commune est, ipsos in
scribendo Dei spiritum secutos, ut omnis sensus
omniumque sententiarum Scripturae Deus causa princeps
habendus sit, sed etiam quod uniuscuiusque proprium est,
accurate dispicit. ... (390) Quam quidem Dei cum homine
communitatem laboris ad unum idemque opus
conficiendum Hieronymus comparatione illustrat artificis,
qui in aliqua re factitanda organo seu instrumento utitur...
3651 Quod si etiam inquirimus, qua ratione haec Dei, uti

causae principis, virtus atque actio in hagiographum sit
899
intelligenda, cernere licet, inter Hieronymi verba et

communem de inspiratione catholicam doctrinam nihil
omnino interesse, cum ipse teneat, Deum gratia collata,
scriptoris menti lumen praeferre ad verum quod attinet
'ex persona Dei' hominibus proponendum; voluntatem
praeterea movere atque ad scribendum impellere; ipsi
denique peculiariter continenterque adesse, donec
librum perficiat.
3652 2186 (394) ... Illorum comprobamus consilium, qui, ut

semetipsos aliosque ex difficultatibus sacri Codicis
expediant, ad eas diluendas, omnibus studiorum et artis
criticae freti subsidiis, novas vias atque rationes
inquirunt; at misere a proposito aberrabunt, si decessoris
Nostri praescripta neglexerint et certos fines
'terminosque a Patribus constitutos praeterierint' (cf. Prov
22, 28). Quibus sane praeceptis et finibus nequaquam
recentiorum illorum continetur opinio, qui, inducto inter
elementum Scripturae primarium seu religiosum et
secundarium seu profanum discrimine, inspirationem
quidem ipsam ad omnes sententias, immo etiam ad
singula Bibliorum verba pertinere volunt, sed eius
effectus, atque in primis erroris immunitatem
absolutamque veritatem, ad elementum primarium seu
religiosum contrahunt et coangustant. Eorum enim
sententia est, id unum, quod ad religionem spectet, a Deo
in Scripturis intendi ac doceri; reliqua vero, quae ad
profanas disciplinas pertineant et doctrinae revelatae
quasi quaedam externa divinae veritatis vestis inserviant,
permitti tantumrnodo et scriptoris imbecillitati relinqui. ...
(Has opiniones nullo modo repugnare contendunt
doctrinis Leonis XIII), cum is hagiographum in naturalibus
rebus secundum externam speciem, utique fallacem,
loqui declaraverit (cf. DS 3288). Id vero quam temere,
quam falso affirmetur, ex ipsis Pontificis verbis manifesto
apparet. Neque enim ab externa rerum specie ... ulla falsi
labes divinis litteris adspergitur, quandoquidem sensus in
iis rebus proxime (395) cognoscendis, quarum sit propria
900
ipsorum cognitio, minime decipi dogma est sanae

philosophiae. Praeterea (Leo XIII), quovis inter
elementum primarium et secundarium, ut vocant, remoto
discrimine omnique ambiguitate sublata, luculenter
ostendit, longissime a vero abesse illorum opinionem, qui
arbitrantur 'de veritate sententiarum cum agitur, non
adeo exquirendum, quaenam dixerit Deus, ut non magis
perpendatur, quam ob causam ea dixerit' (DS 3291);
idemque docet divinum afflatum ad omnes Bibliorum
partes sine ullo delectu ac discrimine proferri nullumque
in textum inspiratum errorem incidere posse: 'At nefas
omnino fuerit aut inspirationem ad aliquas tantum s.
Scripturae partes coangustare aut concedere sacrum
ipsum errasse auctorem.' (vd. DS 3291).
3653 2187 Neque minus ab Ecclesiae doctrina... ii

dissentiunt, qui partes Scripturarum historicas non
factorum absoluta inniti veritate arbitrantur, sed
tantummodo relativa, quam vocant, et concordi vulgi
opinione: idque non verentur ex ipsis Leonis Pontificis
verbis inferre, propterea quod principia de rebus
naturalibus statuta ad disciplinas historicas transferri
posse dixerit (DS 3290). Itaque contendunt,
hagiographos, uti in physicis secundum ea quae
apparerent locuti sint, ita eventa ignaros rettulisse, prouti
haec e communi vulgi sententia vel falsis aliorum
testimoniis constare viderentur, neque fontes scientiae
suae indicasse neque aliorum enarrationes fecisse suas.
3654 2188 (397) (Alii) nimis facile ad citationes, quas

vocant implicitas, vel ad narrationes specietenus
historicas confugiunt; aut genera quaedam litterarum in
libris sacris inveniri contendunt, quibuscum integra ac
perfecta verbi divini veritas componi nequeat; aut de
Bibliorum origine ita opinantur, ut eorundem labet vel
prorsus pereat auctoritas.
901
Decr. S. Officii, sous Pie XI, 22 novembre 1922

3660 Qu.: 1. An tolerari possit, confessarios sponte sua
docere praxim copulae dimidiatae, illamque suadere
promiscue omnibus paenitentibus, qui timent, ne proles
numerosior nascatur? Resp. (cfirm. a S. P'ce 23. Nov.): Ad
1. Negative.
3661 2. An carpendus sit confessarius, qui, omnibus

remediis ad paenitentem matrimonio abutentem ab hoc
malo frustra tentatis, docet exercere copulam dimidiatam
ad peccata mortalia praecavenda ? Resp. (cfirm. a S. P'ce
23. Nov.): Ad 2. Affirmative.
3662 3. An carpendus sit confessarius, qui in

circurnstantiis sub 2. copulam dimidiatam paenitenti
aliunde notam suadet vel paenitenti interroganti, num hic
modus licitus sit, respondet simpliciter licere absque ulla
restrictione seu explicatione ? Resp. (cfirm. a S. P'ce 23.
Nov.): Ad 3. Affirmative.
Pie XI, Encycl. 'Ubi arcano', 23 décembre 1922

2190 Quod si terrenis hisce negotiis mereque politicis
moderandis, sine ratione, se immiscere nefas putat
Ecclesia, eadem tamen iure suo contendit, ne quid inde
causae praetendat civilis potestas, sive altioribus illis
bonis, quibus salus hominum sempiterna continetur
quoquo modo obsistendi, sive damnum perniciemve
iniquis legibus iussisque intentandi, sive divinam
Ecclesiae ipsius constitutionem labefactandi, sive
denique sacra Dei iura in civili hominum communitate
conculcandi.
Pie XI, Litt. encyc. " Studiorum ducem ", 29 juin 1923
3665 2191 Nos autem, quae et decessores Nostri in
primisque Leo XIII et Pius X decreverunt et Nosmetipsi
902
anno superiore mandavimus, ea omnia volumus sedulo

attendant inviolateque servent ii praesertim, quicumque
in clericorum scholis maiorum disciplinarum magisteria
obtinent. Iidem vero sibi persuadeant, tum se suo officio
satisfacturos itemque exspectationem Nostram
expleturos esse, si cum Doctorem Aquinatem, scripta eius
diu multumque volutando, adamare coeperint, amoris
huius flagrantiam cum alumnis disciplinae suae,
ipsumque Doctorem interpretando, communicent,
idoneosque eos reddant ad simile studium in aliis
excitandum.
3666 2192 Scilicet inter amatores sancti Thomae, quales

omnes decet esse Ecclesiae filios, qui in studiis optimis
versantur, honestam illam quidem cupimus iusta in
libertate aemulationem, unde studia progrediuntur,
intercedere, at obtrectationem nullam, quae nec veritati
suffragatur et unice ad dissolvenda valet vincula caritatis.
Sanctum igitur unicuique eorum esto, quod in Codice iuris
canonici praecipitur (can. 1366 2), ut 'philosophiae
rationalis ac theologiae studia et alumnorum in his
disciplinis institutionem professores omnino pertractent
ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam et principia,
eaque sancte teneant'; atque ad hanc normam ita se
omnes gerant, ut eum ipsi suum vere possint appellare
magistrum.
3667 2192 At ne quid eo amplius alii ab aliis exigant,

quam quod ab omnibus exigit omnium magistra et mater
Ecclesia: neque enim in iis rebus, de quibus in scholis
catholicis inter melioris notae auctores in contrarias
partes disputari solet, quisquam prohibendus est eam
sequi sententiam, quae sibi verisimilior videatur.
Pie XI, Litt. Ap. 'Infinita Dei misericordia', 29 maii 1924

3670 2193 Quod scilicet Hebraei Anno Sabbatico, bonis
recuperatis, quae in aliorum ius cesserant, 'ad
903
possessionem suam' revertebantur ; quod servi 'ad

familiam pristinam' (Lev 25, 10) sese liberi recipiebant et
debitorum aes alienum condonabatur, id omne apud nos
felicius piaculari anno contingit atque efficitur.
Quicumque enim paenitendo Apostolicae Sedis salutaria
iussa, Iubilaeo magno vertente, perficiunt, iidem, tum
eam, quam peccando amiserant, meritorum donorumque
copiam ex integro reparant ac recipiunt, tum de
asperrimo Satanae dominatu sic eximuntur, ut libertatem
repetant, 'qua Christus nos liberavit' (Gal 4, 31), tum
denique poenis omnibus, quas pro culpis vitiisque suis
luere debuerant, ob cumulatissima Christi Iesu, B. Mariae
Virginis Sanctorumque merita plene exsolvuntur.
Decr. S. Cgr. Concilii, sous Pie XI, 13 juin 1925

3672 Qu.: An declarationes S. Cgr. Concilii anni 1890 (9.
Aug.) et 1923 (10. Febr.), quibus mensurae in
universitatibus Germaniae usitatae quae speciali nomine
'Bestimmungs-Mensuren' vocantur, poenis ecclesiasticis
subiiciuntur, illas tantum mensuras respiciant, iuxta
nonnullorum recentiorum sententiam, quae cum periculo
gravis vulneris committuntur, vel etiam complectantur
eas, quae sine periculo gravis vulneris fiunt in casu? Resp.
(cfirm. a S. P'ce, 20. Iun.): Negative ad primam partem,
affirmative ad alteram.
Pie XI, Litt. encycl. 'Quas primas', 11 décembre 1925

3675 (595) Ut translata verbi significatione 'rex'
appellaretur Christus - ob summum excellentiae gradum,
quo inter omnes res creatas praestat atque eminet, iam
diu communiterque usu venit. Ita enim fit ut regnare is in
mentibus hominum dicatur ..., in voluntatibus item
hominum. ... Cordium denique rex Christus agnoscitur...
(596) Verum, ut rem pressius ingrediamur, nemo non
videt, nomen potestatemque regis, propria quidem verbi
significatione, Christo homini vindicari oportere; nam, nisi
904
quatenus homo est, a Patre potestatem et honorem et

regnum accepisse (Dan 7, 13s) dici nequit, quandoquidem
Dei Verbum, cui eadem est cum Patre substantia, non
potest omnia cum Patre non habere communia,
proptereaque ipsum in res creatas universas summum
atque absolutissimum imperium. (Demonstratur dein
Christum esse regem, ex s. Scriptura praesertim Num 24,
19; Ps 2; 44,7; 71,7s; Is 9,6s; Ier 23,3; Dan 2,44; 7,13s; Zach
9,9; Lc 1,32s; Mt 28,18; Apc 1,5; 19,16; Hebr 1,2).
3676 2194 (598) Quo autem haec Domini nostri dignitas et

potestas fundamento consistat, apte Cyrillus
Alexandrinus animadvertit: 'Omnium, ut verbo dicam,
creaturarum dominatum obtinet, non per vim extortum,
nec aliunde invectum, sed essentia sua et natura' ; scilicet
eius principatus illa nititur unione mirabili, quam
hypostaticam appellant. Unde consequitur, non modo ut
Christus ab angelis et hominibus Deus sit adorandus, sed
etiam ut eius imperio Hominis angeli et homines pareant
et subiecti sint: nempe ut vel solo (599) hypostaticae
unionis nomine Christus potestatem in universas
creaturas obtineat. - At vero quid possit iucundius nobis
suaviusque ad cogitandum accidere, quam Christum
nobis iure non tantum nativo, sed etiam quaesito, scilicet
redemptionis, imperare (cf. DS 3352)? Servatori enim
nostro quanti steterimus, obliviosi utinam homines
recolant omnes: 'Non enim corruptibilibus auro vel
argento redempti estis. ...: sed pretioso sanguine quasi
agni immaculati Christi et incontaminati' (1 Petr 1, 18-19).
Iam nostri non sumus, cum Christus 'pretio magno' (1 Cor
6, 20) nos emerit; corpora ipsa nostra membra sunt Christi
(ibid. 15).
3677 2195 Iamvero, ut huius vim et naturam principatus

paucis declaremus, dicere vix attinet, triplici eum
potestate contineri, qua si caruerit, principatus vix
intelligitur. ... Est catholica fide credendum, Christum
Jesum hominibus datum esse utique Redemptorem, cui
905
fidant, at una simul legislatorem, cui obediant (Cc. Trid.

sess. VI, can. 21: DS 1571). Ipsum autem evangelia non
tam leges condidisse narrant, quam leges condentem
inducunt. ... Iudiciariam vero potestatem sibi a Patre
attributam ipse Iesus Iudaeis, de sabbati requiete per
mirabilem debilis hominis sanationem violata
criminantibus, denuntiat: 'Neque enim Pater iudicat
quemquam, sed omne iudicium dedit Filio' (Jo 5, 22). In
quo id etiam comprehenditur - quoniam res a iudicio
disiungi nequit -, ut praemia et poenas hominibus adhuc
viventibus iure suo deferat. At praeterea potestas illa,
quam exsecutionis vocant, Christo adiudicanda est,
utpote cuius imperio parere omnes necesse sit, et ea
quidem denuntiata contumacibus irrogatione
suppliciorum, quae nemo possit effugere.
3678 2195 (600) Verumtamen eiusmodi regnum praecipuo

quodam modo et spirituale esse et ad spiritualia
pertinere, cum ea, quae ex Bibliis supra protulimus, verba
planissime ostendant, tum Christus Dominus sua agendi
ratione confirmat. Siquidem non una data occasione, cum
Iudaei, immo vel ipsi Apostoli, per errorem censerent,
fore ut Messias populum in libertatem vindicaret
regnumque Israel restitueret vanam ipse opinionem ac
spem adimere et convellere, rex a circumfusa
admirantium multitudine renuntiandus, et nomen et
honorem fugiendo latendoque detrectare; coram
praeside romano edicere, regnum suum 'de hoc mundo'
(Io 18, 36) non esse. Quod quidem regnum tale in
evangeliis proponitur, in quod homines paenitentiam
agendo ingredi parent, ingredi vero nequeant nisi per
fidem et baptismum, qui, etsi est ritus externus,
interiorem tamen regenerationem significat atque efficit;
opponitur unice regno Satanae et potestati tenebrarum,
et ab asseclis postulat, non solum ut, abalienato a divitiis
rebusque terrenis animo, morum praeferant lenitatem et
esuriant sitiantque iustitiam, sed etiam ut semet ipsos
abnegent et crucem suam tollant. Cum autem Christus et
906
Ecclesiam Redemptor sanguine suo acquisiverit et

Sacerdos se ipse pro peccatis hostiam obtulerit
perpetuoque offerat cui non videatur regium ipsum munus
utriusque illius naturam muneris induere ac participare?
3679 2196 Turpiter ceteroquin erret, qui a Christo homine

rerum civilium quarumlibet imperium abiudicet, cum is a
Patre ius in res creatas absolutissimum sic obtineat, ut
omnia in suo arbitrio sint posita. At tamen, quoad in terris
vitam traduxit, ab eiusmodi dominatu exercendo se
prorsus abstinuit, atque, ut humanarum rerum
possessionem procurationemque olim contempsit, ita eas
possessoribus et tum permisit et hodie permittit. In quo
perbelle illud: 'Non eripit mortalia, qui regna dat
caelestia'. Itaque principatus Redemptoris nostri
universos complectitur homines; quam ad rem verba imm.
mem. decess. N. Leonis XIII Nostra libenter facimus:
'Videlicet imperium eius non est tantummodo in gentes
catholici nominis, aut in eos (601) solum, qui, sacro
baptismo abluti, utique ad Ecclesiam, si spectetur ius,
pertinent, quamvis error opinionum devios agat, vel
dissensio a caritate seiungat: sed complectitur etiam
quotquot numerantur christianae fidei expertes, ita ut
verissime in potestate Iesu Christi sit universitas generis
humani' (DS 3350). Nec quicquam inter singulos hac in re
et convictiones domesticas civilesque interest, quia
homines societate coniuncti nihilo sunt minus in potestate
Christi quam singuli. Idem profecto fons privatae ac
communis salutis: 'Et non est in alio aliquo salus; nec aliud
nomen est sub caelo datum hominibus, in quo oporteat
nos salvos fieri' (Act 4, 12). ...
2197 Iam si Christum Regem ab universitate catholici

nominis coli iusserimus, eo ipso et horum temporum
necessitati prospecturi et pesti, quae societatem
hominum infecit, praecipuum quoddam remedium
adhibituri sumus. Pestem dicimus aetatis nostrae
laicismum, quem vocant eiusdemque errores et nefarios
907
conatus. ... Christi enim in omnes gentes imperium negari

coeptum; negatum, quod ex ipso Christi iure exsistit, ius
Ecclesiae docendi humanum genus, ferendi leges,
regundi populos, ad aeternam utique beatitatem
perducendos. Tum vero paulatim Christi religio aequari
cum falsis, in eodemque genere, prorsus indecore, poni;
deinceps civili potestati subici, arbitrioque principum ac
magistratuum fere permitti; ulterius ii progredi, qui
naturalem quamdam religionem, naturalem quendam
animi motum pro divina religione substitui oportere
cogitarent. Nec civitates defuere, quae censerent, posse
se Deo carere, et religionem suam in impietate
negligentiaque Dei esse positam.

Instructio S. Officii, sous Pie XI, 19 juillet 1926
3680 Cum non pauci etiam inter catholicos barbarum
hunc morem nedum christianae, sed et naturalis erga
defunctorum corpora pietatis sensui constantique
Ecclesiae ... disciplinae plane repugnantem veluti unum e
potioribus hodierni ut aiunt civilis progressus
scientiaeque valetudinis tuendae meritis celebrare non
dubitent,... (Christifideles docendi sunt,) hoc reapse
consilio a christiani nominis hostibus cadaverum
cremationem laudari ac propagari, ut, animis a mortis
consideratione speque corporum resurrectionis paulatim
aversis, materialismo sternatur via. Quamvis igitur
cadaverum crematio, quippe non absolute mala, in
extraordinariis rerum adiunctis ex certa gravique boni
publici ratione permitti queat et revera permittatur,
communiter tamen ac veluti ex regula ordinarie eidem
operam vel favorem praestare, impium et scandalosum
ideoque graviter illicitum esse nemo non videt.
(Connotatur CdIC 1203 1).
908
Declaratio S. Officii, sous Pie XI, 2 juin 1927

3681 2198 Qu.: Utrum tuto negari aut saltem in dubium
revocari possit, esse authenticum textum s. Iohannis in
Epistola I, cap. 5 vs. 7, qui sic se habet: 'Quoniam tres
sunt, qui testimonium dant in caelo: Pater, Verbum et
Spiritus Sanctus: et hi tres unum sunt'? S. Officium ad hoc
dubium 13. Ian. 1897 Responsum dederat: Negative.
3682 2198 Declaratione 2 juin 1927 S. Officium illud Resp.

retractavit: Decretum hoc latum est, ut coerceretur
audacia privatorum doctorum ius sibi tribuentium,
authentiam commatis Ioannei aut penitus reiiciendi aut
ultimo iudicio suo saltem in dubium vocandi. Minime vero
impedire voluit, quominus scriptores catholici rem plenius
investigarent atque, argumentis hinc inde accurate
perpensis, cum ea, quam rei gravitas requirit,
moderatione et temperantia, in sententiam genuinitati
contrariam inclinarent, modo profiterentur, se paratos
esse stare iudicio Ecclesiae, cui a Iesu Christo munus
demandatum est, sacras Litteras non solum interpretandi,
sed etiam fideliter custodiendi.
Decr. S. Officii, sous Pie XI, 8 juillet 1927

2199 An liceat catholicis interesse vel favere
acatholicorum conventibus, coetibus, concionibus, aut
societatibus, quae eo spectant, ut omnes christianum
nomen utcumque sibi vindicantes uno religionis foedere
consocientur ? Resp.: Negative, atque standum omnino
decreto ab hac ipsa Suprema S. Congregatione die 4. Iulii
1919 edito De participatione catholicorum societati 'ad
procurandam christianitatis unitatem' (cf. AAS 11 (1919)
309).
Pie XI, Litt. encycl. 'Mortalium animos', 6 janvier 1928

909
3683 Quod ad res credendas attinet, discrimine illo uti

nequaquam licet, quod inter capita fidei fundamentalia
et non fundamentatia, quae vocant, induci placuit, quasi
altera recipi ab omnibus debeant, libera, contra, fidelium
assensioni permitti altera queant; supernaturalis enim
virtus fidei causam formalem habet Dei revelantis
auctoritatem, quae nullam distinctionem eiusmodo
patitur. ... Neque enim, quod eiusmodi veritates alias aliis
aetatibus vel proxime superioribus sollemni Ecclesia
decreto sanxit ac definivit, eaedem idcirco non aeque
certae, non aeque credendae; nonne Deus illas omnes
revelavit? Etenim Ecclesiae magisterium - quod divino
consilio in terris constitutum est, ut revelatae doctrinae
cum incolumes ad perpetuitatem consisterent tum ad
cognitionem hominum facile tutoque traducerentur -
quamquam per Romanum Pontificem et episcopos cum eo
communionem habentes cotidie exercetur, id tamen
complectitur muneris, ut, si quando aut haereticorum
erroribus atque oppugnationibus obsisti efficacius aut
clarius subtiliusque explicata sacrae doctrinae capita in
fidelium mentibus imprimi oporteat, ad aliquid tum
sollemnibus ritibus decretisque definiendum opportune
procedat. Quo quidem extraordinario magisterii usu
nullum sane inventum inducitur nec quidquam additur
novi ad earum summam veritatum, quae in deposito
revelationis, Ecclesiae divinitus tradito, saltem implicite
continentur, verum aut ea declarantur, quae forte adhuc
obscura compluribus videri possint aut ea tenenda de
fide statuuntur, quae a nonnullis ante in controversiam
vocabantur.
Ex Const. Apost. 'Divini cultus', 20 décembre 1928

2200 Divini cultus sanctitatem tuendi cum Ecclesia a
Conditore Christo munus acceperit, eiusdem est profecto,
salva quidem sacrificii et sacramentorum substantia, ea
praecipere - caeremonias nempe, ritus, formulas, preces,
cantum -, quibus ministerium illud augustum et publicum
910
optime regatur, cuius peculiare nomen est Liturgia, quasi

actio sacra praecellenter. Atque res utique sacra est
Liturgia; per eam enim ad Deum evehimur ipsique
coniungimur, fidem nostram testamur nosque gravissimo
ei obligamur officio ob accepta beneficia et auxilia,
quibus perpetuo indigemus. Hinc intima quaedam
necessitudo inter dogma et Liturgiam sacram, itemque
inter cultum christianum et populi sanctificationem.
Quapropter Coelestinus I fidei canonem expressum
censebat in venerandis Liturgiae formulis ; ait enim:
'Legem credendi lex statuat supplicandi. Cum enim
sanctarum plebium praesules mandata sibimet legatione
fungantur, apud divinam clementiam humani generis
agunt causam, et tota secum Ecclesia congemiscente
postulant et precantur.' (cf. D 139).
Decr. S. Officii, sous Pie XI, 24 juillet (2 août) 1929

3684 2201 Qu: Utrum licita sit masturbatio directe
procurata, ut obtineatur sperma, quo contagiosus morbus
'blenorragia' detegatur et, quantum fieri potest, curetur.
Resp. (cfirm. a S. P'ce 26. Iul. ): Negative.
Pie XI, Encycl. 'Divini illius magistri', 31 décembre 1929

2202 Quoniam omnis educandi ratio ad eam spectat
hominis conformationem, quam is in hac mortali vita
adipiscatur oportet, ut destinatum sibi a Creatore finem
supremum contingat, liquido patet, ut nulla veri nominis
educatio esse potest, quae ad finem ultimum non
ordinetur tota, ita, praesenti hoc rerum ordine Dei
providentia constituto, postquam scilicet se ipse in
Unigenito suo revelavit, qui unus 'via, veritas et vita' (Io
14, 6) est, plenam perfectamque educationem dari non
posse, nisi eam, quae christiana vocatur. ...
3685 2203 (52) Educandi munus non singulorum hominum,

sed necessario societatis est. Tres vero numerantur
911
societates necessariae, inter se distinctae, at, Deo

volente, congruenter copulatae, quibus quidem homo ab
ortu suo adscribitur: harum duae, domestica nempe ac
civilis consortio, naturalis ordinis; ac tertia, Ecclesia
nimirum, supernaturalis. Primum obtinet locum
domesticus convictus, qui, cum ab ipso Deo ad eiusmodi
propositum constitutus ac comparatus sit, ut sobolis
procreandae educandaeque curam habeat, idcirco
natura sua, adeoque iuribus sibi propriis, civili societati
(53) antecedit. Nihilo setius familia ideo imperfecta est
societas, quia non omnibus iis rebus est praedita, quibus
nobilissimum propositum suum perfecte assequatur ;
civilis autem congregatio, cum omnia in sua facultate sint
ad destinatum sibi finem, videlicet ad commune terrestris
hujus vitae bonum, necessaria, societas est numeris
omnibus absoluta ac perfecta; hac igitur de causa
domestico convictui eadem praestat, qui quidem in civili
solummodo consortione institutum suum tuto riteque
absolvere potest. Tertia denique societas, in qua
homines, per baptismatis lavacrum, divinae gratiae vitam
ingrediuntur, Ecclesia est, supernaturalis quidem societas
universum humanum genus complectens, atque in se
perfecta, cum sibi omnia suppetant ad finem suum,
sempiternam nempe hominum salutem, consequendum,
ideoque in suo ordine suprema. Consequens est,
educationem, quae ad totum respicit hominem, qua
hominem singillatim quaque societatis humanae
participem, sive in naturae sive in divinae gratiae ordine
constitutum, ad necessarias has societates tres, fini
cuiusque proprio congruenter, pro praesenti ordine
divinitus constituto aequabiliter pertinere.
3686 2204 (53) Ac primo loco, praestantiore quodam

modo ea ad Ecclesiam pertinet, duplici scilicet titulo
ordinis supernaturalis, quem Deus ipsi tantummodo
contulit, adeoque potiore omnino ac validiore quam
quilibet alius naturalis ordinis titulus. Prima iuris
huiuscemodi ratio in suprema magisterii auctoritate ac
912
munere nititur, quod divinus Ecclesiae Conditor eidem

tradidit (Mt 28, 18-20)... (54) Altera iuris ratio e
supernaturali illo oritur matris munere, quo Ecclesia,
purissima Christi sponsa, divinae gratiae vitam hominibus
largitur, eamque sacramentis praeceptisque suis alit ac
provehit. Merito igitur S. Augustinus ait: 'Non habebit
Deum patrem, qui Ecclesiam noluerit habere matrem'. ...
3687 2205 (55) Litteras igitur, scientias et artes, quatenus

ad christianam educationem ad omnemque suam de
animarum salute operam sunt necessariae vel utiles,
Ecclesia promovet, suas etiam scholas, instituta sua
condendo sustentandoque, ubi quaevis disciplina tradatur
et ad quemlibet eruditionis gradum fiat aditus. Nec
putanda est ab materno eius magisterio aliena ipsa,
quam vocant, physica educatio, cum ea quoque id
habeat, ut christianae educationi aut prodesse aut
nocere possit....
3688 2205 (56) Est praeterea Ecclesiae et ius, quod

abdicare, et officium, quod deserere nequit, pro tota
vigilandi educatione, qualiscumque filiis suis, scilicet
fidelibus, in institutis vel publicis vel privatis impertitur,
non modo quod attinet ad religiosam, quae ibidem
tradatur, doctrinam, sed etiam quod ad quamlibet aliam
disciplinam rerumve ordinationem, quatenus cum
religione morumque praeceptis aliquid habeant
necessitudinis. ...
3689 2206 (58) ... Cum praecipuo eiusmodi Ecclesiae iure

... etiam iura omnino congruunt et familiae et civitatis,
immo vel ipsa quae in singulis civibus insunt ad iustam
quod attinet cum scientiae, tum rationis ac disciplinae in
ea pervestiganda, tum denique cuiusvis culturae
animorum profanae libertatem. Etenim, ut talis
concordiae causam atque originem, nulla mora,
declaremus, supernaturalis ordo, in quo iura Ecclcsiae
nituntur, tantum abest, ut naturalem ordinem, ad quem
913
alia pertinent, quae memoravimus, iura, destruat atque

extenuet, ut, contra, eundem extollat ac perficiat quorum
quidem ordinum alter auxilium et quasi complementum
alteri praestat, suae cuiusque naturae ac dignitati
consentaneum, cum ambo a Deo profluant, qui non
constare sibi non potest . ...
3690 2207 (58) Atque primum cum Ecclesiae munere

familiae munus mirifice concordat, cum utraque a Deo
simillime proficiscatur. Namque (59) cum familia, in
naturali ordine, Deus proxime fecunditatem communicat,
principium vitae ideoque principium educationis ad
vitam, una simul cum auctoritate, quae est ordinis
principium. ... Habet igitur familia proxime a Creatore
munus proptereaque ius prolis educandae; quod quidem
ius cum abici nequeat, quia cum gravissimo officio
coniunctum, tum cuivis societatis civilis et reipublicae iuri
antecedit, eaque de causa nulli in terris potestati illud
infringere licet. ... (Contra illud ius ii omnes pugnant)
quotquot affirmare audent, (60) prolem ante ad Civitatem
quam ad familiam pertinere, et Civitati ius esse educandi
absolutum. (Refelluntur verbis Leonis XIII:) 'Filii sunt
aliquid patris et velut paternae amplificatio quaedam
personae, proprieque loqui si volumus, non ipsi per se,
sed per communitatem domesticam, in qua generati sunt,
civilem ineunt ac participant societatem'. Itaque 'patria
potestas est eiusmodi, ut nec exstingui neque absorberi a
republica possit, quia idem et commune habet cum ipsa
hominum vita principium'. ... Unde tamen non sequitur, ius
educandi quo parentes fruuntur, absolutum esse atque
imperiosum, utpote quod et fini supremo et legi naturali
divinaeque coniunctissime subiiciatur. ...
3691 2208 (62) Ex hoc educandi munere, quod imprimis

ad Ecclesiam familiamque pertinet, cum maximae
utilitates, uti vidimus, in societatem universam dimanant,
tum nullum damnum veris propriisque reipublicae iuribus
quod ad civium educationem attinet, secundum ordinem a
914
Deo statutum, obvenire potest. Haec iura ab ipso naturae

auctore societati civili tribuuntur, non paternitatis titulo,
uti Ecclesiae ac familiae, sed propter auctoritatem, quae
in eadem inest ad commune bonum in terris
promovendum, qui quidem est finis eius proprius.
3692 2209 Ex his sequitur educationem non eodem modo

ad societatem civilem, quo ad Ecclesiam familiamve,
pertinere, sed alio plane, qui scilicet fini eius proprio
respondeat. Hic autem finis, idest commune bonum
temporalis ordinis, in pace ac securitate consistit, quibus
familiae singulique cives in suis exercendis iuribus
fruantur, simulque in maxima, quae in mortali hac vita
esse potest, spiritualium fluxarumque rerum copia,
omnium quidem opera atque consensione assequenda.
(63) Duplex igitur est civilis auctoritatis munus, quae est
in republica: tuendi nempe atque provehendi, minime
vero familiam singulosque cives quasi absorbendi vel se
in eorum locum substituendi.
3693 2209 Quamobrem, quod ad educationem spectat,

ius est vel, ut rectius loquamur, officium est reipublicae
tutandi suis legibus antecedens familiae ius - quod supra
memoravimus - christiano nempe more prolem educandi,
adeoque supernaturali Ecclesiae iuri in christianam
eiusmodi educationem obsequendi. Itemque civitatis est,
hoc ius in prole ipsa tueri, si quando parentum opera - ob
eorum vel inertiam vel imperitiam vel indignitatem - aut
physice aut moraliter fortasse desit; siquidem ipsorum ius
educandi, ut supra diximus, non absolutum est atque
imperiosum, sed a naturali et divina lege dependens, ob
eamque rem non modo auctoritati et iudicio Ecclesiae
subiectum, sed etiam vigilantiae ac tutelae, pro communi
bono, civitatis; neque enim familia perfecta est societas,
quae necessaria omnia in se habeat ad se cumulate
planeque perficiendam.
915
3694 2210 Praecipue vero civitatis est, ut commune

bonum postulat, educationem ipsam iuventutis atque
eruditionem pluribus modis promovere. Primum ac per se,
operae ab Ecclesia familiis que susceptae favendo atque
opitulando, quae, quam sit efficax, historia usuque rerum
comprobatur; deinde operam ipsam perficiendo, ubi ea
deest vel haud sufficit; scholas quoque et instituta propria
condendo; civitas enim magis quam ceteri opibus pollet,
quas sibi pro communibus omnium necessitatibus
traditas, aequum omnino est et consentaneum ut in
eorum utilitatem, a quibus accepit, impendat. Praeterea
praecipere civitas potest ac proinde curare, ut cives
omnes cum civilia et nationalia iura perdiscant, tum a
(64) scientia, doctrina morum physicisque ludis instructi
sint, quantum decet atque hisce nostris temporibus
commune bonum reapse postulat. Verumtamen plane
liquet, eo civitatem officio teneri, ut, in publica
privataque educatione atque eruditione omnibus his
modis provehenda, non solum nativa Ecclesiae et familiae
iura christiane educandi vereatur, sed etiam iustitiae,
quae suum cuique tribuit, parere. Itaque nefas est,
civitatem educationis institutionisque causam ita ad se
redigere totam, ut familiae, contra christianae
conscientiae officia vel contra quam legitime malint,
physice aut moraliter ad civitatis ipsius scholas liberos
suos mittere cogantur.
3695 2210 Attamen id non prohibet, quominus, ob rectam

rei publicae administrationem vel pacem domi forisque
defendendi causa ... scholas civitas instituat quas dixeris
praeparatorias ad quaedam sua officia, ad militiam
praesertim, dummodo ab Ecclesiae et familiae iuribus
laedendis in iis, quae ad eas pertinent, se abstineat. Nec
immerito equidem id Nos iterum hic admonemus; hac
enim aetate nostra - qua nationalismus quidam, cum
immoderatus et fallax tum paci veri nominis
prosperitatique infensus, gliscere coepit - modi omnes
excedi solent in physica educatione, quam vocant,
916
adulescentulorum (atque interdum puellarum, contra

ipsam humanarum rerum naturam) militari more
ordinanda ... Quamquam non hoc loco rectum disciplinae
habitum iustamque animi audaciam, sed quidquid
immodicum est Nos reprehensum volumus, uti violentiae
spiritum, qui quidem aliud omnino est atque animi
fortitudo nobilissimusque militaris virtutis sensus pro
patriae ac publici ordinis defensione...
3696 2211 Iamvero non solum iuventutis, sed etiam

aetatum omnium et condicionum ad civilem societatem
statumque educatio pertinet, (65) quae civica appellari
potest, quaeque, pro parte, ut aiunt, positiva, in eo
consistit, ut hominibus ad societatem eiusmodi
pertinentibus res publice proponantur, quae, et mentes
cognitionibus rerumque imaginibus imbuendo et sensus
percellendo, voluntates ad honestum invitent et morali
quadam necessitate perducant; pro negativa autem ut ea
praecaveat atque impediat, quae sibi adversantur.
2212 Neque ... oblivisci unquam licebit, christiane

educandum totum esse hominem, quantus est, nimirum in
unam naturam per spiritum et corpus coalescentem
omnibusque animi et corporis partibus instructum, quae
vel a natura proficiscuntur vel ipsam excedunt qualem
demum ex recta ratione et ex divinis oraculis
cognoscimus; hominem scilicet, quem a pristina nobilitate
delapsum, Christus redemit in eamque supernaturalem
dignitatem restituit, ut adoptivus filius Dei esset, minime
tamen iis redditis praeter naturam privilegiis, ex quibus
ante et corpus immortale et animus aequus fuerat atque
integer. Unde factum, ut quae foeda in hominum naturam
ab Adami culpa profluxere, praesertim voluntatis
infirmitas effrenataeque animi cupiditates, in homine
supersint. Et profecto " stultitia colligata est in corde
pueri, et virga disciplinae fugabit eam " (Prv 22, 15). A
pueritia igitur voluntatis inclinationes, si pravae,
cohibendae, sin autem bonae, promovendae sunt, ac
917
praesertim puerorum mens imbuatur doctrinis a Deo

profectis et animus divinae gratiae auxiliis roboretur
oportet, quae si defuerint, nec suis quisque moderari
cupiditatibus poterit neque ad absolutionem
perfectionemque disciplina atque informatio ab Ecclesia
adduci, quam ideo Christus coelestibus doctrinis ac
divinis sacramentis instruxit ut efficax omnium hominum
esset magistra.
2213 Quam ob rem omnis disciplina puerilis,

quaecumque, meris naturae viribus contenta, ea respuit
aut negligit quae ad vitam christianam rite informandam
divinitus conferunt, falsa plenaque erroris est; omnisque
via et ratio educandae iuventutis, quae labis a
protoparentibus ad omnem posteritatem transmissae
divinaeque gratiae rationem nullam aut vix ullam habet,
proptereaque in solis naturae viribus tota nititur a
veritate prorsus aberrat. Huc fere pertinent, quae nostris
temporibus, palam proferuntur, variis quidem nominibus,
doctrinae, quarum est, totum ferme cuiuslibet eruditionis
fundamentum in eo ponere, ut pueris integrum sit sese
informare ipsos ingenio atque arbitratu plane suo, vel
repudiatis maiorum praeceptorumve consiliis omnique
lege atque ope humana et divina prorsus posthabita.
Quae tamen omnia si suis finibus ita circumscribantur, ut
novi huiusmodi magistri velint, adolescentes in suam
ipsorum eruditionem eo magis propriam quoque operam
atque industriam conferre, quo plus aetate et rerum
cognitione progrediantur, itemque ut a puerorum
educatione omnis vis atque asperitas removeatur, quam
nihilominus iusta correctio non redolet, verum id quidem,
at minime novum, cum id ipsum et Ecclesia docuerit et
christiani praeceptores, more a maioribus tradito,
retinuerint, Deum imitati, qui omnes creatas vult res
praecipueque omnes homines navare sibi operam,
secundum propriam ipsorum naturam, quia divina
Sapientia ' attingit a fine usque ad finem fortiter et
disponit omnia suaviter' (Sap 8, 1) ...
918
3697 2214 (71) ... Bene multi et stulte et periculose eam

tenent provehuntque educandi rationem, quae sexualis
putide dicitur, cum iidem perperam sentiant, posse se,
per artes mere naturales et quovis amoto religionis
pietatisque praesidio, adolescentibus a voluptate et
luxuria praecavere, scilicet hos omnes, nullo sexus
discrimine, vel publice, lubricis initiando instruendoque
doctrinis, immo, quod peius est, mature occasionibus
obiciendo, ut eorum animus, eiusmodi rebus -
quemadmodum ipsi aiunt - assuetus, quasi ad pubertatis
pericula obdurescat. In eo autem isti homines graviter
errant, quod nativam humanae naturae fragilitatem non
agnoscunt neque legem illam membris nostris insitam,
quae, ut verbis utamur Pauli Apostoli, mentis legi
repugnat (cf. Rom 7, 23), idque praeterea temere
infitiantur quod usu quotidiano didicimus, iuvenes nempe
prae aliis in turpia saepius incidere non tam ob mancam
mentis cognitionem, quam ob infirmitatem voluntatis
illecebris obnoxiae atque divinis auxiliis destitutae. Qua
de re prorsus difficili, si quidem, omnibus perpensis,
adolescentem aliquem tempestive ab iis moneri oporteat,
quibus Deus educandi pueros officium commisit cum
gratiis opportunis coniunctum, illae profecto cautiones et
artes sunt adhibendae, christianis (72) institutoribus non
ignotae. ...
3698 2215 Aeque vero fallax atque christianae institutioni

infensa illa adolescentes instruendi ratio habenda est,
quam vulgo coeducationem appellant. ... Alter ... et alter
sexus a Dei sapientia ad hoc sunt constituti, ut in familia
et societate mutuo se compleant et in unum quid apte
coalescant, ob illud ipsum corporis animique discrimen,
quo inter se differunt, quod idcirco in educatione atque
institutione tenendum, imo fovendum est per aptam
distinctionem ac separationem, (73) aetatibus ac
condicionibus congruentem. Eiusmodi vero praecepta, ad
christianae prudentiae praescriptum, tempestive atque
919
opportune servanda sunt non modo in scholis omnibus,

praesertim per trepidos adolescentiae annos, unde totius
ferme futurae vitae ratio omnino pendet, sed etiam in
gymnicis ludis atque exercitationibus.
2216 Ad perfectam autem educationem assequendam

curare opus est, ut quae omnia pueros, dum instituuntur,
circumsaepiunt, ea proposito apte respondeant. Et
profecto quod primum ex necessitate naturae puerum rite
conformandum circumdat, ipsa eius familia habenda est,
ad hoc demum munus a Deo constituta. Quapropter eam
tandem institutionem constantem atque tutissimam iure
existimabimus, quae in recte composita ac bene morata
familia recipitur, eoque efificaciorem et constantiorem,
quo magis parentes, potissimum, ac domestici pueris
virtutis praeeant exemplo...
2217 Infirmis autem humanae naturae viribus, deterioris

ob avitam culpam factae, Deus, qua est bonitate,
uberibus suae gratiae auxiliis consuluit eaque praeterea,
quam animis expiandis atque ad sanctitatem evehendis
multiplicem habet Ecclesia adminiculorum copiam:
Ecclesia, inquimus, magna illa Christi familia, quae est
idcirco educatrix cum singulis familiis ita congruens ac
coniuncta quam quae maxime. ...
2218 Quod autem novae progenies omnibus iis artibus ac

disciplinis instruendae essent, quibus civilis convictus
proficit ac florescit, et sola ad id familia minime
sufficeret, propterea publica gymnasia ortum habuerunt,
primum tamen - diligenter attendite - Ecclesiae
familiaeque in unum conspirantium opera, multo autem
post, reipublicae. Quapropter litterarum sedes ac
scholae, si, ad historiae fidem, earum originem
inspiciamus, natura sua tamquam subsidium ac fere
complementum Ecclesiae simul et familiae exstiterunt:
consequens igitur est, publicas scholas non solum
familiae atque Ecclesiae repugnare non posse, sed etiam
920
cum utraque, quantum res patitur, congruere oportere, ita

nempe ut tria haec - schola familia, Ecclesia - unum fere
christianae institutionis sacrarium efficere videantur, nisi
velimus scholam a suo plane proposito aberrare et in
adolescentium pestem atque perniciem converti. ...
2219 Inde necessario consequitur, per scholas, quas

neutras vel laicas nuncupant, omne fundamentum
christianae educationis disici atque everti, utpote a
quibus religio omnino removeatur; quae ceterum scholae
nullo modo nisi specie neutrae erunt, cum religioni plane
infensae reapse aut sint aut futurae sint. Longum est
neque vero oportet ea repetere, quae decessores nostri,
praesertim PIUS IX et LEO XIII, aperte declararunt,
quorum in tempora potissimum incidit, ut gravissima
huiusmodi laicismi pestis in scholas publicas invaderet.
Eorum Nos expostulationes iteramus ac confirmamus,
itemque sacrorum Canonum praescripta, quibus catholici
adolescentes prohibentur ne scholas cum neutras tum
mixtas, eas scilicet ad quas, nullo discrimine, catholici et
acatholici instituendi conveniunt, quavis de causa
frequentent; quas tamen adire licebit, prudenti dumtaxat
Ordinarii iudicio, in certis quibusdam tantum
temporumque conditionibus, modo peculiares cautiones
adhibeantur. Neque illa tolerari potest schola
(praesertim si ea 'unica' sit ad eamque omnes pueri
accedere teneantur), in qua, etsi sacrae praecepta
doctrinae separatim catholicis traduntur, tamen catholici
non sunt magistri, qui pueros catholicos acatholicosque
communiter litteris atque artibus imbuunt.
2220 Neque enim, quia doctrina religionis in aliqua

schola (plerumque nimis parce) impertitur, idcirco haec
iuribus Ecclesiae ac familiae satisfacit et digna fit, quae
ab alumnis catholicis celebretur; nam ut hoc quaevis
schola revera praestet, omnino oportet, ut tota institutio
ac doctrina, scholae ordinatio tota, nempe magistri,
studiorum ratio, libri, ad quamvis disciplinam quod
921
pertinet, christiano spiritu, sub ductu maternaque

Ecclesiae vigilantia, sic imbuti sint ac polleant, ut religio
ipsa totius instituendi rationis cum fundamentum tum
fastigium constituat; neque hoc solum in scholis, in quibus
doctrinae elementa, sed in iis etiam, ubi altiores
disciplinae traduntur. 'Necesse est', ut LEONIS XIII verbis
utamur, 'non modo certis horis doceri iuvenes religionem,
sed reliquam institutionem omnem pietatis sensus
redolere. Id si desit, si sacer hic habitus non doctorum
animos ac discentium pervadat foveatque, exiguae
capientur ex qualibet doctrina utilitates, damna saepe
consequentur haud exigua'. ...
2221 Quicquid autem ad scholam catholicam in filiorum

suorum usum provehendam ac tuendam a Christifidelibus
agitur, opus religionis sine ulla dubitatione est,
proptereaque potissimum 'Actionis Catholicae' munus ; ita
ut paterno animo Nostro pergratae sint, sintque
praecipuis laudibus dignae sodalitates illae omnes, quae
multifariam in opus tam necessarium peculiari modo ac
studiosissime incumbunt. Quapropter alte denuntietur et
bene ab omnibus animadvertatur atque agnoscatur,
Christifideles, catholicam scholam filiis quaerendo suis,
nusquam gentium opus admittere politicae factionis, sed
fungi religionis officio, quod sua ipsorum conscientia
necessario postulat, iisdemque eam esse mentem, non ut
filios suos a reipublicae disciplina atque spiritu
distrahant, immo ut ad id ipsum, perfectissimo modo
atque nationis utilitati accommodatissimo, conforment,
cum catholicus veri nominis, a catholica quidem doctrina
instructus, hoc ipso optimus civis, cultor patriae, publicae
auctoritati sincera fide obtemperans, sub quavis legitima
regiminis forma, reperiatur.
2222 Salutaris autem scholarum efficientia non tam rectis

legibus quam magistris rectis tribuenda est, qui, egregie
parati atque suam quisque callentes disciplinam
discipulis tradendam, mentis quidem animique laudibus
922
ornati, quas munus sane gravissimum postulat, casta et

divina caritate erga iuvenes sibi commissos flagrent,
perinde ac Iesum Christum eiusque Ecclesiam diligunt, -
quorum illi sunt filii carissimi - atque hoc ipso sincere
bonum verum familiarum ac patriae cordi habent.
Praeclaris igitur afficimur solaciis gratoque divinam
Bonitatem prosequimur animo, cum videamus ad sodales
religiosos et religiosas virgines, quotquot docendis pueris
adolescentibusque se devovent, tot tamque probos
accedere utriusque sexus praeceptores, eosdemque - ad
animum sanctius excolendum in congregationes quoque
et sodalitates proprias coeuntes, quae tamquam
nobilissimum validumque 'Actionis Catholicae' praesidium
laudandae ac promovendae sunt -, utilitatis immemores
suae, enixe constanterque illi operam dare quam 'artem
artium et scientiam scientiarum' sanctus Gregorius
Nazianzenus vocat, scilicet iuvenes regundi ac
conformandi. Cum tamen in eos quoque illud divini
Magistri quadret : 'Messis quidem multa,, operarii autem
pauci' (Mt 9, 37), tales christianae educationis artifices -
quorum institutio pastoribus animarum summisque
religiosorum ordinum moderatoribus magnopere curae
esse debet - Dominum messis, multos ut alios mittat,
supplicibus precibus exoramus.
2223 Oportet praeterea, adolescentis educatio, quippe

qui sit 'cereus in vitium flecti', in quacumque consuetudine
vitae ipse se habeat, dirigatur et custodiatur, malas
removendo occasiones, bonas autem opportune
sufficiendo, in animi remissionibus et in delectu sodalium,
quia 'corrumpunt mores bonos colloquia mala' (1 Cor 15,
33). ... Eiusmodi tamen custodia ac vigilantia, quam
adhibere oportere diximus, minime postulat, ut iuvenes
ab hominum commercio segregentur, quibuscum vita
degenda animaeque saluti consulendum erit, sed tantum
ut muniantur et christiane firmentur, hodie quam maxime,
adversus illecebras erroresque mundi, qui, ad illud
Ioannis, totus est concupiscentia carnis, concupiscentia
923
oculorum et superbia vitae (1 Io 2, 16); ita ut,

quemadmodum de priscis christianis Tertullianus scripsit,
tales nostri se habeant, quales christianos esse nullo non
tempore decet, 'compossessores mundi, non erroris'.
2224 Eo proprie ac proxime intendit christiana educatio,

ut, divina cum gratia conspirando germanum atque
perfectum christianum efficiat hominem: ut Christum
scilicet ipsum exprimat atque effingat in illis, qui sint
baptismate renati, ad illud Apostoli vividum : ' Filioli mei,
quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis
(Gal 4, 19). Vitam enim supernaturalem germanus
christianus vivere debet in Christo : 'Christus vita vestra'
(col 3, 4), eandemque in omnibus rebus gerendis
manifestare, 'ut et vita Jesu manifestetur in carne nostra
mortali' (2 Cor 4, 11). Quae cum ita sint, summam ipsam
humanorum actuum, quod attinet ad efficientiam
sensuum et spiritus, ad intellecum et ad mores, ad
singulos et ad societatem domesticam atque civilem,
christiana educatio totam complectitur, non autem ut vel
minime extenuet, verum ut secundum Iesu Christi
exempla et doctrinam extollat, regat, perficiat. Itaque
verus Christianus, christiana educatione conformatus,
alius non est ac supernaturalis homo, qui sentit, iudicat,
constanter sibique congruenter operatur, ad rectam
rationem, exemplis doctrinaque Iesu Christi
supernaturaliter collustratam : scilicet, homo germana
animi firmitate insignis. Neque enim quisquis sibi
consentit et sui propriiqque tenax propositi agit, is solido
ingenio est, sed unus ille, qui aeternas iustitiae rationes
sequitur, ut agnovit ethnicus ipse poÎta, 'iustum' una simul
'et tenacem propositi virum' extollens; quae, ceterum,
iustitiae rationes integre servari nequeunt, nisi Deo
tribuatur - ut fit a vero christiano - quidquid Deo debetur.
... Sincerus christianus tantum abest, ut res in hac vita
gerendas abdicet et naturales vires comprimat, ut,
contra, has alat ac perficiat cum vita supernaturali ita
copulando, ut ipsam naturalem vivendi rationem exornet
924
efficacioribusque foveat adiumentis, non modo ad

spiritualia atque aeterna, sed etiam ad ipsius naturalis
vitae necessitates congruentibus. ...
Pie XI, Litt. Encycl. 'Casti connubii' 31 décembre 1930

3700 2225 (541) Primum quidem id maneat immotum et
inviolabile fundamentum: Matrimonium non humanitus
institutum neque instauratum esse, sed divinitus; non ab
hominibus, sed ab ipso auctore naturae Deo atque
eiusdem naturae restitutore Christo Domino legibus esse
communitum, confirmatum, elevatum; quae proinde leges
nullis hominum placitis, nulli ne ipsorum quidem
coniugum contrario convento obnoxiae esse possint (cf.
Gn 1, 27s; 2, 22s; Mt 19, 3ss; Eph 5, 23ss; Cc. Trid.: DS
1797ss).
3701 2225 At, quamquam matrimonium suapte natura

divinitus est institutum, tamen humana quoque voluntas
suas in eo partes habet easque nobilissimas; nam
singulare quodque matrimonium, prout est coniugalis
coniunctio inter hunc virum et hanc mulierem, non oritur
nisi ex libero utriusque sponsi consensu: qui quidem liber
voluntatis actus, quo utraque pars tradit et acceptat ius
coniugii proprium, ad verum matrimonium constituendum
tam necessarius est, ut nulla humana potestate suppleri
valeat. Haec tamen libertas eo tantum spectat, ut
constet, utrum contrahentes re vera matrimonium inire et
cum hac persona inire velint an non; libertati vero hominis
matrimonii natura penitus subducitur, ita, ut, si quis semel
matrimonium contraxerit, divinis eius legibus et
essentialibus proprietatibus subiciatur. Nam Angelicus
Doctor de fide et prole disserens, 'haec (542), inquit, in
matrimonio ex ipsa pactione coniugali causantur, ita
quod, si aliquid contrarium his exprimeretur in consensu,
qui matrimonium facit, non esset verum matrimonium'. ...
925
3702 2226 Exinde iam constat legitimam quidem

auctoritatem iure pollere atque adeo cogi officio
coercendi, impediendi, puniendi turpia coniugia, quae
rationi ac naturae adversantur; sed cum de re agatur
ipsam hominis naturam consequente, non minus certo
constat...: 'In deligendo genere vitae non est dubium, quin
in potestate sit arbitrioque singulorum alterutrum malle:
aut Iesu Christi sectari de virginitate consilium, aut
maritali se vinclo obligare. Ius coniugii naturale et
primigenum homini adimere, causamve nuptiarum
praecipuam, Dei auctoritate initio constitutam, quoquo
modo circumscribere lex hominum nulla potest: 'Crescite
et multiplicamini' (Gn 1, 28).'
3703 2227 (543) Quae vero quantaque sint haec veri

matrimonii bona divinitus data dum exponere
aggredimur, (S. Augustini Nobis) verba occurrunt...: 'Haec
omnia bona sunt, propter quae nuptiae bonae sunt:
proles, fides, sacramentum.' Quae tria capita qua ratione
luculentissimam totius de christiano connubio doctrinae
summam continere iure dicantur, ipse sanctus Doctor
diserte declarat, cum ait: 'In fide attenditur, ne praeter
vinculum coniugale cum altero vel altera concumbatur; in
prole, ut amanter suscipiatur, benigne nutriatur, religiose
educetur; in sacramento autem, ut coniugium non
separetur, et dimissus aut dimissa, nec causa prolis, alteri
coniugatur. Haec est tamquam regula nuptiarum, qua vel
naturae decoratur fecunditas vel incontinentiae regitur
pravitas.'
3704 2228 (1. Bonum prolis.) Itaque primum inter

matrimonii bona locum tenet proles. Et sane ipse humani
generis Creator, qui pro sua benignitate hominibus in vita
propaganda administris uti voluit, id docuit, cum in
paradiso, matrimonium instituens, protoparentibus et per
eos omnibus futuris coniugibus dixit: 'Crescite et
multiplicamini et replete terram' (Gn 1, 28). ...
926
3705 (544) Christiani vero parentes intelligant praeterea,

se non iam solum ad genus humanum in terra
propagandum et conservandum, immo vero, non ad
quoslibet veri Dei cultores educandos destinari, sed ad
pariendam Ecclesiae Christi subo1em, ad 'cives
Sanctorum et domesticos Dei' (Eph 2, 19) procreandos, ut
populus Dei et Salvatoris nostri cultui addictus in dies
augeatur. Etsi enim christiani coniuges, quamvis ipsi
sanctificati, sanctificationem in prolem transfundere non
valent, immo naturalis generatio vitae facta est mortis
via, qua originale peccatum transeat in prolem; aliquid
tamen quodammodo participant de primaevo illo paradisi
coniugio, cum eorum sit, propriam subolem Ecclesiae
offerre, ut ab illa matre filiorum Dei fecundissima per
(545) lavacrum baptismatis ad supernaturalem iustitiam
regeneretur, et vivum Christi membrum, immortalis vitae
particeps, atque aeternae gloriae... heres tandem fiat. ...
Procreationis autem beneficio bonum prolis haud sane
absolvitur, sed alterum accedat oportet, quod debita
prolis educatione continetur. ...
Procreationis autem beneficio bonum prolis haud sane

absolvitur, sed alterum accedat oportet, quod debita
prolis educatione continetur. ...
3706 2231 (546) (2. Bonum fidei.) Alterum matrimonii

bonum, quod diximus ab Augustino commemoratum, est
bonum fidei, quae est mutua coniugum in contractu
coniugali implendo fidlitas, ut, ex hoc contractu divina
lege sancito alteri coniugi unice debetur, id neque ei
denegetur neque cuivis permittatur; neque ipsi coniugi
concedatur quod, utpote divinis iuribus ac legibus
contrarium et a fide coniugali maxime alienum, concedi
numquam potest. Quapropter haec fides in primis
postulat absolutam coniugii unitatem, quam in
protoparentum matrimonio Creator ipse praestituit, cum
illud noluerit esse nisi inter unum virum et mulierem
unam. Et quamquam deinde hanc primaevam legem
927
supremus legislator Deus ad tempus aliquantum

relaxavit, nullum tamen dubium est, quin illam (547)
pristinam perfectamque unitatem ex integro restituerit
omnemque dispensationem abrogaverit evangelica Lex,
ut Christi verba et constans Ecclesiae sive docendi sive
agendi modus palam ostendunt ...
3707 2232 Haec autem, quae a S. Augustino aptissime

appellatur 'castitatis fides', et facilior et multo etiam
iucundior ac nobilior efflorescet ex altero capite
praestantissimo: ex coniugali scilicet amore, qui omnia
coniugalis vitae officia pervadit et quemdam tenet in
christiano coniugio principatum (548) nobilitatis. ...
Caritatem igitur dicimus, non carnali tantum citiusque
evanescente inclinatione innixam, neque in blandis solum
verbis, sed etiam in intimo animi affectu positam atque, -
siquidem 'probatio dilectionis exhibitio est operis', -opere
externo comprobatam. Hoc autem opus in domestica
societate non modo mutuum auxilium complectitur, verum
etiam ad hoc extendatur oportet, immo hoc in primis
intendat, ut coniuges inter se iuventur ad interiorem
hominem plenius in dies conformandum perficiendumque;
ita ut per mutuam vitae consortionem in virtutibus magis
magisque in dies proficiant, et praecipue in vera erga
Deum proximosque caritate crescant, in qua denique
'universa Lex pendet et Prophetae' (Mt 22, 40). ... Haec
mutua coniugum interior conformatio, hoc assiduum sese
invicem perficiendi studium, verissima quadam ratione, ut
docet Catechismus Romanus, etiam primaria matrimonii
causa et ratio dici potest, si tamen (549) matrimonium
non pressius ut institutum ad prolem rite procreandam
educandamque, sed latius ut totius vitae communio,
consuetudo, societas accipiatur.
3708 Firmata denique huius caritatis vinculo domestica

societate, floreat in ea necesse est ille, qui ab Augustino
vocatur 'ordo amoris' - Qui quidem ordo et viri primatum
in uxorem et liberos, et uxoris promptam nec invitam
928
subiectionem obtemperationemque complectitur, quam

commendat Apostolus his verbis: 'Mulieres viris suis
subditae sint sicut Domino; quoniam vir caput est
mulieris, sicut Christus caput est Ecclesiae' (Eph 5, 22s).
3709 Haec autem obtemperatio non libertatem negat

neque aufert, quae ad mulierem tam pro humanae
personae praestantia, quam pro nobilissimis uxoris,
matris, sociae muneribus pleno iure pertinet; neque
obsecundare eam iubet quibuslibet viri optatis, ipsi forte
rationi vel uxoris dignitati minus congruentibus; nec
denique uxorem aequiparandam docet personis, quae in
iure minores dicuntur, quibus ob maturioris iudicii
defectum vel rerum humanarum imperitiam liberum
suorum iurium exercitium concedi non solet; sed vetat
exaggeratam illam licentiam, quae familiae bonum non
curat, vetat in hoc familiae corpore cor separari a capite,
cum maximo totius corporis detrimento et proximo ruinae
periculo. Si enim vir est caput, mulier est cor, et sicut ille
principatum tenet regiminis, haec amoris principatum sibi
ut proprium vindicare potest et debet. Haec dein uxoris
viro suo obtemperatio, ad gradum et modum quod attinet,
varia esse potest pro variis personarum, locorum,
temporum condicionibus; immo si vir officio (550) suo
defuerit, uxoris est vices eius in dirigenda familia
supplere. At ipsam familiae structuram eiusque legem
praecipuam, a Deo constitutam et firmatam, evertere aut
tangere numquam et nusquam licet. (Citantur hic Leonis
XIII verba: 'Vir est familiae princeps ... caritas esto
perpetua moderatrix officii': (DS 3143).
3710 2234 (3. Bonum sacramenti.) Attamen tantorum

beneficiorum summa completur et quasi cumulatur illo
christiani coniugii bono, quod Augustini verbo
nuncupavimus sacramentum, quo denotatur et vinculi
indissolubilitas et contractus in efficax gratiae signum per
Christum facta elatio atque consecratio. Et primo quidem,
indissolubilem foederis nuptialis firmitatem ipse Christus
929
urget dicendo: 'Quod Deus coniunxit, homo non separet'

(Mt 19, 6); et: 'Omnis, qui dimittit uxorem suam, et
alteram ducit, moechatur: et qui dimissam a viro ducit,
moechatur' (Lc 16, 18). (551) In hac autem
indissolubilitate S. Augustinus hoc quod vocat 'bonum
sacramenti' ponit apertis his verbis: 'In sacramento autem
(attenditur), ut coniugium non separetur, et dimissus aut
dimissa, nec causa prolis, alteri coniungatur.'
3711 2235 Atque haec inviolabilis firmitas, quamquam

non eadem perfectissimaque mensura ad singula, ad
omnia tamen vera coniugia pertinet: nam illud Domini:
'Quod Deus coniunxit, homo non separet', cum de
protoparentum connubio, cuiusvis futuri coniugii
prototypo, dictum sit, ad omnia prorsus vera matrimonia
spectare necesse est. ...
3712 2236 (552) Quod si exceptioni, etsi rarissimae, haec

firmitas obnoxia videatur, ut in quibusdam coniugiis
naturalibus solum inter infideles initis vel, si inter
Christifideles, ratis illis quidem, sed nondum
consummatis, ea exceptio non ex hominum voluntate
pendet, neque potestatis cuiuslibet mere humanae, sed
ex iure divino, cuius una custos atque interpres est
Ecclesia Christi. Nulla tamen, neque ullam ob causam,
facultas huiusmodi cadere umquam poterit in
matrimonium christianum ratum atque consummatum. In
eo enim, quemadmodum maritali foedus plene perficitur,
ita maxima quoque ex Dei voluntate firmitas atque
indissolubilitas, nulla hominum auctoritate relaxanda,
elucet. Huius autem divinae voluntatis intimam rationem
si reverenter investigare velimus, ... facile eam
inveniemus in mystica christiani connubii significatione,
quae in consummato inter fideles matrimonio plene
perfecteque habetur. Teste enim Apostolo christianorum
connubium perfectissimam illam refert coniunctionem,
quae Christum inter et Ecclesiam intercedit:
'Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico, in
930
Christo et in Ecclesia' (Eph 5, 32): quae quidem

coniunctio, quamdiu Christus vivet et Ecclesia per ipsum,
nulla profecto separatione umquam dissolvi poterit. ...
3713 2237 (554) Verum hoc sacramenti bono, praeter

indissolubilem firmitatem, multo etiam celsiora
emolumenta continentur, per ipsam sacramenti vocem
aptissime designata: christianis enim hoc non inane et
vacuum est nomen, cum Christus Dominus 'sacramentorum
institutor atque perfector' (Cc.Trid. sess. XXIV: DS 1799),
suorum fidelium matrimonium ad verum et proprium
Novae Legis Sacramentum provehendo, illud re vera
effecerit peculiaris illius interioris gratiae signum et
fontem qua eius 'naturalem illum amorem perficeret, et
indissolubilem unitatem confirmaret, coniugesque
sanctificaret' (ibid.) Et quoniam Christus ipsum
coniugalem inter fideles validum consensum signum
gratiae constituit, ratio sacramenti cum christiano
coniugio tam intime coniungitur, ut nullum inter
baptizatos verum matrimonium esse possit, 'quin sit eo
ipso sacramentum'. ...
3714 2237 Hoc enim sacramentum, in iis, qui obicem, ut

aiunt, non opponunt, non solum permanens vitae
supernaturalis principium, gratiam scilicet sanctificantem
auget, sed etiam peculiaria addit dona, bonos animi
motus, gratiae germina, (555) naturae vires augendo ac
perficiendo, ut coniuges... perficere valeant, quidquid ad
statum coniugalem... pertinet; ius denique iis concedit ad
actuale gratiae auxilium toties impetrandum,
quotiescumque ad munera huius status adimplenda eo
indigent.
2238 Attamen, cum divinae providentiae in ordine

supernaturali lex sit, ut homines ex sacramentis, quae
post adeptum rationis usum recipiant, fructum plenum,
non colligant, nisi gratiae respondeant, gratia matrimonii
magna ex parte talentum inutile, in agro reconditum,
931
manebit, nisi coniuges supernaturales vires exerceant ac

recepta gratiae semina colant atque evolvant. Si autem,
faciendo quod in se est, ad gratiam se dociles praebeant,
sui status onera ferre atque officia implere poterunt
eruntque tanto sacramento roborati et sanctificati et
quasi consecrati. Nam, ut S. Augustinus docet, sicut per
baptismum et ordinem homo deputatur et iuvatur sive ad
vitam christiano more degendam sive ad sacerdotale
munus gerendum, eorumque sacramentali auxilio
nunquam destituitur, eodem fere modo (quamquam non
per characterem sacramentalem) fideles, qui semel
matrimonii vinculo iuncti fuerint eius sacramentali
adiutorio ac ligamine privari nunquam possunt. Quin
immo, ut addit idem S. Doctor, vinculum illud sacrum,
etiam adulteri facti, secum trahunt, quamquam non iam
ad gratiae gloriam, sed ad noxam criminis 'sicut apostata
anima, velut de coniugio Christi recedens, etiam fide
perdita, sacramentum fidei non amittit, quod lavacro
regenerationis accepit'. Iidem vero coniuges, aureo
sacramenti ligamine non constricti sed ornati, non
impediti sed roborati, omnibus viribus ad hoc nitantur, ut
suum connubium non solum per sacramenti vim et
significationem, sed etiam per ipsorum mentem ac mores
sit semper et maneat viva imago fecundissimae illius
unionis Christi cum Ecclesia, quae est venerandum
profecto perfectissimae caritatis mysterium. ...
3715 (557) Praecipua (malorum) radix in eo est quod

matrimonium non ab (558) auctore naturae institutum
neque a Christo Domino in veri sacramenti dignitatem
evectum, sed ab hominibus inventum vocitent ...(Hinc
consectaria:) Leges ... quibus connubium regatur, cum
sola hominum voluntate sint parta, ei soli subesse,
ideoque pro humano lubitu et humanarum rerum
vicissitudinibus condi, immutari, abrogari et posse et
debere, generativam autem vim, quippe quae in ipsa
natura nitatur, et sacratiorem esse et latius patere quam
matrimonium.... Hisce principiis innixi quidam eo
932
devenerunt, ut nova effingerent coniunctionum genera ad

praesentes hominum ac temporum rationes, ut opinantur,
accommodata, quae totidem novas matrimonii species
esse volunt: aliud ad tempus, aliud ad experimentum,
aliud amicale quod plenam (559) matrimonii licentiam
omniaque iura sibi vindicat, dempto tamen indissolubili
vinculo et prole exclusa, nisi partes suam vitae
communionem et consuetudinem in pleni iuris
matrimonium deinde converterint. ...
3716 2239 De prole sit sermo, quam multi molestum

connubii onus vocare audent, quamque a coniugibus, non
per honestam continentiam (etiam in matrimonio, utroque
consentiente coniuge, permissam), sed vitiando naturae
actum, studiose arcendam praecipiunt. Quam quidem
facinorosam licentiam alii sibi vindicant, quod prolis
pertaesi solam sine onere voluptatem explere cupiunt,
alii quod dicunt, se neque continentiam servare, neque ob
suas vel matris vel rei familiaris difficultates prolem
admittere posse. At nulla profecto ratio, ne gravissima
quidem, efficere potest, ut quod intrinsece est contra
naturam, id cum natura congruens et honestum fiat. Cum
autem actus coniugii suapte natura proli generandae sit
destinatus, qui, in eo exercendo, naturali hac eum vi
atque virtute de industria destituunt, contra naturam
agunt et turpe quid atque intrinsece inhonestum
operantur. Quare mirum non est, ipsas quoque s. Litteras
testari, divinam Maiestatem summo prosequi odio hoc
nefandum facinus illudque interdum morte puniisse, ut
memorat S. Augustinus: 'Illicite namque et turpiter etiam
cum legitima uxore concumbitur, ubi prolis (560)
conceptio devitatur. Quod faciebat Onan, filius Iudae, et
occidit illum propter hoc Deus (cf. Gn 38, 8-10)'.
3717 2240 Cum igitur quidam, a christiana doctrina iam

inde ab initio tradita neque umquam intermissa
manifesto recedentes, aliam nuper de hoc agendi modo
doctrinam solemniter praedicandam censuerint, Ecclesia
933
catholica, cui ipse Deus morum integritatem

honestatemque docendam et defendendam commisit, in
media hac morum ruina posita, ut nuptialis foederis
castimoniam a turpi hac labe immunem servet, in signum
legationis suae divinae, altam per os Nostrum extollit
vocem atque denuo promulgat: quemlibet matrimonii
usum, in quo exercendo, actus, de industria hominum,
naturali sua vitae procreandae vi destituatur, Dei et
naturae legem infringere, et eos, qui tale quid
commiserint, gravis noxae labe commaculari. Sacerdotes
igitur, qui confessionibus audiendis dant operam,
aliosque, qui curam animarum habent, pro suprema
Nostra auctoritate et omnium animarum salutis cura,
admonemus, ne circa gravissimam hanc Dei legem fideles
sibi commissos errare sinant, et multo magis, ut ipsi se ab
huiusmodi falsis opinionibus immunes custodiant, neve in
iis ullo modo conniveant. ...
3718 2241 (561) Optime etiam novit sancta Ecclesia, non

raro alterum ex coniugibus pati potius, quam patrare
peccatum, cum ob gravem omnino causam perversionem
recti ordinis permittit, quam ipse non vult, eumque ideo
sine culpa esse, modo etiam tunc caritatis legem
meminerit et alterum a peccando arcere et removere ne
negligat. Neque contra naturae ordinem agere ii dicendi
sunt coniuges, qui iure suo recta et naturali ratione
utuntur, etsi ob naturales sive temporis sive quorundam
defectuum causas nova inde vita oriri non possit.
Habentur enim tam in ipso matrimonio, quam in
coniugalis iuris usu etiam secundarii fines, ut sunt mutuum
adiutorium mutuusque fovendus amor et concupiscentiae
sedatio, quos intendere coniuges minime vetantur,
dummodo salva semper sit intrinseca illius actus natura
ideoque eius ad primarium finem debita ordinatio. ...
Cavendum omnino est, ne funestae externarum rerum
condiciones multo funestiori errori occasionem
praebeant. Nullae enim exsurgere possunt difficultates,
quae mandatorum Dei, actus, ex interiore natura sua
934
malos, vetantium, obligationi derogare queant; in

omnibus vero rerum adiunctis semper possunt coniuges,
gratia Dei roborati, ... castitatem a turpi hac macula (562)
illibatam in coniugio conservare (Provocatur ad Cc.
Trid.,sess. VI, c. 11 (DS 1536) et ad propositionem 1
Iansenii damnatam (DS 2001)).
3719 2242 (562) Aliud ... gravissimum commemorandum

est facinus, quo vita prolis, in sinu materno reconditae,
attentatur. Id autem permissum volunt alii et matris
patrisve beneplacito relictum; alii tamen illicitum dicunt,
nisi pergraves accedant causae, quas medicae, socialis,
eugenicae 'indicationis' nomine appellant. Hi omnes quod
ad poenales reipublicae leges attinet, quibus genitae
necdum natae prolis peremptio prohibetur, exigunt, ut
quam singuli, alii aliam, defendunt 'indicationem' eandem
etiam leges publicae agnoscant et ab omni poena
liberam declarent. Immo nec desunt qui postulent, ut ad
has letiferas sectiones magistratus publici praebeant
auxiliatrices manus ...
3720 2243 Quod vero attinet ad indicationem medicam et

therapeuticam - ut eorum verbis utamur - iam diximus,
Venerabiles Fratres, quantopere Nos misereat matris, cui
ex naturae officio gravia imminent sanitatis, immo ipsius
vitae pericula: at quae possit umquam causa valere ad
ullo (563) modo excusandam directam innocentis necem?
De hac enim hoc loco agitur. Sive ea matri infertur sive
proli, contra Dei praeceptum est vocemque naturae: 'Non
occides!' (Ex 20, 13.) Res enim aeque sacra utriusque vita,
cuius opprimendae nulla esse umquam poterit ne
publicae quidem auctoritati facultas. Ineptissime autem
haec contra innocentes repetitur e iure gladii, quod in
solos reos valet; neque ullum viget hic cruentae
defensionis ius contra iniustum aggressorem (nam quis
innocentem parvulum iniustum aggressorem vocet?);
neque ullum adest 'extremae necessitatis ius' quod
vocant, quodque usque ad innocentis directam
935
occisionem pervenire possit. In utraque igitur et matris et

prolis vita tuenda ac servanda probi expertique medici
cum laude enituntur; contra, nobili medicorum nomine et
laude indignissimos se ii probarent, quotquot alterutri,
per speciem medicandi, vel falsa misericordia moti, ad
mortem insidiarentur. ...
3721 2244 Quae autem afferuntur pro sociali et eugenica

indicatione, licitis honestisque modis et intra debitos
limites, (564) earum quidem rerum ratio haberi potest et
debet; at necessitatibus, quibus eae innituntur, per
occisionem innocentium providere velle absonum est
praeceptoque divino contrarium, apostolicis etiam verbis
promulgato: 'Non esse facienda mala, ut eveniant bona'
(Cf. Rom 3, 8).
3722 2246 (564) Sunt enim qui, de finibus eugenicis

nimium solliciti, non solum salubria quaedam dent
consilia ad futurae prolis valetudinem ac robur tutius
procurandum - quod rectae rationi utique contrarium non
est - sed cuilibet alii etiam altioris ordinis fini eugenicum
anteponant, et coniugio auctoritate publica prohiberi
velint eos omnes, ex quibus, secundum disciplinae suae
normas et coniecturas, propter hereditariam
transmissionem, mancam vitiosamque prolem generatum
iri censent, etiamsi iidem sint ad matrimonium ineundum
per se apti. Quin immo naturali illa facultate, ex lege,
eos, vel invitos medicorum opera privari volunt; neque id
ad cruentam sceleris commissi poenam (565) publica
auctoritate repetendam, vel ad futura reorum crimina
praecavenda, sed contra omne ius et fas ea
magistratibus civilibus arrogata facultate, quam
numquam habuerunt nec legitime habere possunt.
Quicumque ita agunt, perperam dant oblivioni,
sanctiorem esse familia statu, hominesque in primis non
terrae et tempori, sed caelo et aeternitati generari. Et fas
profecto non est, homines, matrimonii ceteroqui capaces,
quos, adhibita etiam omni cura et diligentia, nonnisi
936
mancam genituros esse prolem conicitur, ob eam causam

gravi culpa onerare, si coniugium contrahant, quamquam
saepe matrimonium iis dissuadendum est. Publici vero
magistratus in subditorum membra directam potestatem
habent nullam; ipsam igitur corporis integritatem, ubi
nulla intercesserit culpa nullaque adsit cruentae poenae
causa, directo laedere et attingere nec eugenicis nec
ullis aliis de causis possunt umquam. ...
3723 2246 Ceterum, quod ipsi privati homines in sui

corporis membra dominatum alium non habeant, quam
qui ad eorum naturales fines pertineat, nec possint ea
destruere aut mutilare aut alia via ad naturales
functiones se ineptos reddere, nisi quando bono totius
corporis aliter provideri nequeat, id christiana doctrina
statuit atque ex ipso humanae rationis lumine omnino
constat.
2247 Quicumque ... nuptialis fidei et castimoniae nitorem

scribendo dicendoque obscurant, iidem errorum magistri
fidam honestamque mulieris viro obtemperationem facile
labefactant. Audacius etiam complures ex iis indignam
illam esse alterius coniugis erga alterum servitutem
effutiunt ; aequalia inter coniuges omnia esse iura ; quae
cum unius servitute violentur, quandam mulieris
emancipationem superbissime praedicant peractam esse
vel peragendam. Hanc autem triplicem sive in domestica
societate regenda, sive in re familiari administranda sive
in prolis vita arcenda vel perimenda statuunt, et
socialem, oeconomicam, physiologicam vocant :
physiologicam quidem, quatenus mulieres ab oneribus
uxoris, sive coniugalibus, sive maternis, pro sua libera
voluntate solutas aut solvendas volunt (hanc autem non
emancipationem, sed nequam facinus esse iam satis
diximus) ; oeconomicam vero, qua volunt mulierem etiam
inscio et repugnante viro, libere posse sua sibi negotia
habere, gerere, administrare, liberis, marito familiaque
tota posthabitis; socialem denique, quatenus ab uxore
937
curas domesticas sive liberorum sive familiae removent,

ut, iis neglectis, suo ingenio indulgere valeat, et negotiis
officiisque etiam publicis addicatur.
2248 At ne haec quidem est vera mulieris emancipatio

neque illa rationi congruens et dignissima libertas, quae
christianae nobilisque mulieris et uxoris muneri debetur;
potius est muliebris ingenii et maternae dignitatis
corruptio et totius familiae perversio, qua maritus privatur
uxore, proles matre, domus familiaque tota vigili semper
custode. Quin immo in ipsius mulieris perniciem vertitur
haec falsa libertas et non naturalis cum viro aequalitas;
nam si mulier ab regia illa descendit sede, ad quam per
Evangelium intra domesticos parietes evecta est, brevi in
veterem servitutem (sin minus specie, re tamen vera)
redigetur, fietque, ut apud ethnicos erat, merum viri
instrumentum. Aequalitas autem illa iurium, quae
tantopere exaggeratur et praetenditur, in iis quidem
agnosci debet, quae propria sunt personae ac dignitatis
humanae, quaeque nuptialem pactionem consequuntur et
coniugio sunt insita; in iisque profecto uterque coniux
eodem omnino iure gaudet eodemque debito tenetur ; in
ceteris, inaequalitas quaedam et temperatio adesse
debet, quam familiae bonum ac debita domesticae
societatis et ordinis unitas firmitasque postulant. Sicubi
tamen sociales et oeconomicae condiciones mulieris
nuptae, ob mutatos conversationum humanarum modos et
usus, aliquo pacto mutari debent, auctoritatis publicae
est, civilia uxoris iura ad huius temporis necessitates et
indigentias aptare, habita quidem ratione eorum, quae
exigunt diversa sexus feminei indoles naturalis, morum
honestas, commune familiae bonum, modo etiam
essentialis ordo societatis domesticae incolumis maneat,
qui altiore quam humana, id est, divina auctoritate atque
sapientia conditus est, et nec legibus publicis nec privatis
beneplacitis mutari potest.
938
3724 (572) Neopaganismi fautores, tristi rerum usu nihil

edocti, in sacram coniugii indissolubilitatem legesque
eam iuvantes acrius in dies invehi pergunt, ac licere
divortia decernendum esse contendunt, ut alia scilicet,
eaque humanior, lex obsoletis legibus sufficiatur. ... (573)
Verum, contra has quoque insanias omnes stat... una lex
Dei certissima, a Christo amplissime confirmata, nullis
hominum decretis vel scitis populorum, nulla
legumlatorum voluntate debilitanda: 'Quod Deus
conjunxit, homo non separet' (Mt 19, 6). Quod quidem si
iniuria homo separaverit, irritum id prorsus fuerit; iure
propterea Christus ipse asseveravit 'Omnis qui dimittit
uxorem suam et alteram ducit, moechatur; et qui
dimissam a viro ducit, moechatur' (Lc 16, 18). Et haec
Christi verba quodcumque respiciunt matrimonium, etiam
naturale tantum et legitimum; omni enim vero matrimonio
convenit illa indissolubilitas, qua illud partium
beneplacito et omni saeculari potestati, ad vinculi
solutionem quod pertinet, est omnino subtractum.

Ex decreto S. Officii, sous Pie XI, 21 mars 1931
2251 I) An probari queat methodus, quam vocant,
'educationis sexualis' vel etiam 'initiationis sexualis' ?
Resp.: Negative; et servandam omnino in educatione
iuventutis methodum ab Ecclesia sanctisque viris
hactenus adhibitam et a SS.mo Domino Nostro in
Encyclicis Litteris 'De christiana iuventae educatione' datis
sub die 31. Decembris 1929 (cf. D 2214) commendatam.
Curandam scilicet imprimis plenam, firmam, nunquam
intermissam iuventae utriusque sexus religiosam
institutionem; excitandam in ea angelicae virtutis
aestimationem, desiderium, amorem ; eique summopere
inculcandum, ut instet orationi, sacramentis poenitentiae
939
et SS. mae Eucharistiae sit assidua, Beatam Virginem,

sanctae puritatis matrem, filiali devotione prosequatur
eiusque protectioni totam se committat ; periculosas
lectiones, obscoena spectacula, improborum
conversationem et quaslibet peccandi occasiones sedulo
devitet. Proinde nullo modo probari possunt, quae ad
novae methodi propugnationem, postremis hisce
praesertim temporibus, etiam a nonnullis catholicis
auctoribus, scripta sunt et in lucem edita.
2253 II) Quid sentiendum de theoria sic dicta 'eugenica',

sive 'positiva' sive 'negativa', deque indicatis ab ea mediis
ad humanam progeniem in melius provehendam,
posthabitis legibus seu naturalibus seu divinis seu
ecclesiasticis ad matrimonium singulorumque iura
spectantibus? Resp.: Eam esse omnino improbandam et
habendam pro falsa et damnata, ut in Encyclicis Litteris
de matrimonio christiano 'Casti connubii' datis sub die 31.
Decembris 1930 (cf. D 2245 sq).
Pie XI, Litt. encycl. 'Quadragesimo anno', 15 mai 1931

3725 2253 (190) (Ante quam explanetur doctrina socialis
Ecclesiae) illud prae stituendum est, ... ius officiumque
Nobis inesse de rebus istis socialibus et oeconomicis
suprema auctoritate iudicandi. Profecto Ecclesiae non
haec fuit demandata provincia, homines ad fluxam solum
et caducam felicitatem dirigendi, sed ad aeternam; immo
'terrenis hisce negotiis sine ratione se immiscere nefas
putat Ecclesia'. Ast renuntiare nullatenus potest muneri
sibi a Deo concredito, ut auctoritatem interponat Suam
non iis quidem, quae artis sunt, ad quae neque mediis
aptis est instructa nec officio praedita, sed in iis omnibus,
quae ad regulam morum referuntur.... Nam, etsi
oeconomica res et moralis disciplina in suo quaeque
ambitu suis utuntur principiis, error tamen est,
oeconomicum ordinem et moralem ita dissitos ac inter se
alienos dicere, ut ex hoc ille nulla ratione pendeat.
940
3726 2254 (191) (Indoles et individualis et socialis.) Primo

igitur pro comperto et explorato habeatur, neque Leonem
(XIII) neque eos, qui Ecclesia duce et magistra docuere,
theologos, negasse umquam vel in dubium vocasse
duplicem dominii rationem, quam individualem vocant et
socialem, prout singulos respicit vel ad bonum spectat
commune; sed semper uno ore affirmasse, a natura seu a
Creatore ipso ius dominii privati hominibus esse tributum,
cum ut sibi familiaeque singuli providere possint, tum ut,
huius instituti ope, bona, quae Creator universae
hominum familiae destinavit, huic fini vere inserviant,
quae (192) omnia obtineri nullo modo possunt nisi certo
et determinato ordine servato. Itaque duplex in quem
impingi potest scopulus naviter cavendus est. Nam sicut
ex negata vel extenuata iuris proprietatis indole sociali et
publica in 'individualismum' quem dicunt ruitur aut ad
eum acceditur, ita privata ac individuali eiusdem iuris
indole repulsa vel attenuata in 'collectivismum' properetur
vel saltem eiusdem placita attingantur necesse est.
3727 2255 (Obligationes dominio inhaerentes.)...

Fundamenti instar praemittendum est, quod Leo XIII
constituit, ius nempe proprietatis ab eius usu distingui
(Cf. DS 3267). Etenim possessionum divisionem sancte
servare neque proprii dominii limites excedendo alienum
ius invadere iustitia illa iubet, quae commutativa audit;
dominos autem re sua non uti nisi honeste, non huius est
iustitiae, sed aliarum virtutum, quarum officia 'lege
agendo petere ius non est' (ibid.). Quare immerito
pronuntiant quidam, dominium honestumque eius usum
iisdem contineri limitibus; multoque magis a veritate
abhorret, ipso abusu vel non-usu ius proprietatis perimi
aut amitti. ...
3728 2256 (193) (Quid res publica possit.) Re vera

hominibus hac in re non solum sui proprii commodi, sed
etiam communis boni esse rationem habendam, ex ipsa
941
dominii quam diximus indole individuali simul et sociali

deducitur. Officia vero haec singillatim definire, ubi id
necessitas postulaverit neque ipsa lex naturalis
praestiterit, eorum est, qui rei publicae praesunt.
Quapropter quid, considerata boni communis vera
necessitate, eis qui possident liceat, quid illicitum sit in
suorum bonorum usu, publica auctoritas, lege naturali et
divina semper praelucente, sciscere potest accuratius.
Immo vero Leo XIII sapienter docuerat 'industriae
hominum institutisque populorum esse a Deo permissam
privatarum possessionum descriptionem'. ... Reipublicae
tamen suo munere pro arbitrio fungi non licere in aperto
est. Semper enim ipsum naturale ius et possidendi
privatim et haereditate transmittendi bona intactum
inviolatumque maneat oportet, quippe quod respublica
auferre nequeat; 'est enim homo quam res publica senior'
(DS 3265), atque etiam 'convictus domesticus et
cogitatione et re prior quam civilis coniunctio'.
3729 2257 (194) (obligationes circa reditus liberos.)

Neque omnimodo hominis arbitrio reditus eius liberi
relinquuntur; ii scilicet, quibus ad vitam convenienter
atque decore sustentandam non eget: quin immo
gravissimo divites teneri praecepto eleemosynae,
beneficentiae, magnificentiae exercendae, sacra
Scriptura sanctique Ecclesiae Patres apertissimis verbis
assidue denuntiant. Largiores autem impendere
proventus, ut quaestuosae operae commoditas abunde
fiat, modo ea opera ad bona vere utilia comparanda
insumatur, illustre ac temporum necessitatibus apprime
aptum opus virtutis magnificentiae esse censendum, ex
Angelici Doctoris principiis argumentando colligimus.
3730 2258 (Tituli dominii acquirendi.) Acquiri autem

dominium primitus et occupatione rei nullius et industria
seu specificatione quam vocant, cum omnium temporum
traditio, tum Leonis decessoris Nostri doctrina luculenter
testantur. Neque enim ulla fit cuiquam iniuria, quidquid in
942
contrarium nonnulli effutiunt cum res in medio posita, seu

quae nullius sit, occupatur; industria vero quae ab homine
proprio nomine exerceatur, cuiusque ope nova species
aut augmentum rei accesserit, ea una est, quae hos
fructus laboranti addicit.
3731 2259 Longe alia est ratio operae, quae aliis locata in
re aliena exercetur. Cui quidem id maxime congruit, quod
'verissimum' esse Leo XIII inquit, 'non aliunde nisi ex
opificum labore gigni divitias civitatum'. ... (195) Hinc fit,
ut nisi quis in re sua laborem exerceat, cum opera
alterius tum res alterius consociari debeant: neutra enim
sine altera quidquam efficit. ...
3732 2260 (196) (Principium directivum iustae

attributionis.) ... Utrique (classes sociales) praemoneri
debuerunt decessoris Nostri sapientissimis verbis:
'Utcumque inter privatos distributa, inservire omnium
utilitati terra non cessat'. ... Quamobrem divitiae, quae
per incrementa oeconomico-socialia iugiter amplificantur,
singulis personis et hominum classibus ita attribuantur
oportet, ut salva sit illa, quam Leo XIII laudat, cornmunis
omnium utilitas seu, aliis verbis, ut immune servetur
societatis universae commune bonum. Hac iustitiae
socialis lege, altera classis alteram ab emolumentorum
participatione excludere vetatur. Non minus igitur illam
violat locupletium classis, cum veluti curarum expers in
suis fortunis aequum rerum ordinem illum putat, quo sibi
(197) totum, operario nihil obveniat, quam proletaria
classis, cum propter laesam iustitiam vehementer incensa
et in unum suum ius, cuius est conscia, male vindicandum
nimis prona, omnia utpote suis manibus effecta sibi
flagitat ideoque dominium ac reditus seu proventus, qui
labore non sint quaesiti, cuiuscumque generis ii sunt, aut
cuiuscumque muneris in humano convictu vicem
praestant, non aliam ob causam, nisi quia talia sunt,
impugnat et abolere contendit. Nec praetereundum est
hac in re inepte aeque ac immerito a quibusdam
943
Apostolum appellari dicentem: 'Si quis non vult operari,

nec manducet' (2 Thess 3, 10); sententiam enim Apostolus
fert in eos, qui ab opere abstinent, etsi laborare possunt
et debent, monetque, tempore ac viribus sive corporis
sive animi sedulo utendum neque alios gravandos, cum
ipsi nobis providere possimus. Laborem autem unicum
esse titulum recipiendi victum aut proventus
haudquaquam Apostolus docet (cf. 2 Thess 3, 8-10).
3733 2261 (199) (Salariatus non vi sua iniustus.) Ac

primum quidem, qui operae conducendae locandaeque
contractum vi sua iniustum ac proinde in eius locum
societatis contractum sufficiendum esse pronuntiant,
absona profecto dicunt et prave calumniantur
Decessorem Nostrum, cuius Litterae Encyclicae
'salariatum' non solum recipiunt, sed in eo ad normas
iustitiae regendo diutius versantur. Hodiernis tamen
humanae consortionis condicionibus consultius fore
reputamus, si, quoad eius fieri possit, contractus operae
per societatis contractum aliquantum temperetur. ... Ita
operarii officialesque consortes fiunt dominii vel
curationis, aut de lucris perceptis aliqua ratione
participant.
3734 2262 (Unde iusta portio aestimanda.) Mercedis vero

iustam portionem non ex uno, sed ex pluribus nominibus
esse aestimandam iam sapienter Leo XIII edixerat illis
verbis: 'Ut mercedis statuatur ex aequitate modus, causae
sunt considerandae plures'. ... (Operae indoles et
individualis et socialis.) Sicut dominii, ita operae, eius
praecipue quae alteri locatur, praeter personalem seu
individualem, socialem (200) quoque rationem esse
considerandam liquido deprehenditur: nisi enim corpus
vere sociale et organicum constet, nisi socialis et iuridicus
ordo operae exercitium tueatur, nisi variae artes, quarum
aliae ab aliis dependent inter se conspirent ac mutuo
compleant, nisi, quod maius est, consocientur ac quasi in
unum conveniant intellectus, res, opera, nequit fructus
944
suos gignere efficientia hominum. Haec ergo nec iuste

aestimari neque ad aequalitatem rependi poterit, eius
natura sociali et individuali posthabita. (Tria capita
respicienda) Ex hac autem duplici nota, quae operae
humanae insita natura est, gravissima emanant
consectaria, quibus salarium regi et determinari debet.
3735 2263 (a. Operarii eiusque familiae sustentatio.) Ac

primum quidem merces operario suppeditanda est, quae
ad illius eiusque familiae sustentationem par sit. Aequum
sane est, reliquam quoque familiam pro viribus suis ad
communem omnium sustentationem conferre, ut videre
est in agricolarum praesertim, sed etiam in multis
artificum et minorum mercatorum familiis, ast nefas est,
infantili aetate feminaeque debilitate abuti. Domi
potissimum vel in iis, quae domui adiacent,
matresfamilias operam navent suam in domesticas curas
incumbendo. Pessimus vero est abusus et omni conatu
auferendus, quod matresfamilias ob patris salarii
tenuitatem extra domesticos parietes quaestuosam artem
exercere coguntur, curis officiisque peculiaribus ac
praesertim infantium institutione neglectis. ...
3736 2264 (201) (b. Officinae condicio.) Officinae etiam

eiusque susceptoris ratio habenda est in mercedis
magnitudine statuenda; iniuste enim immodica salaria
exquirerentur, quae absque sui exitio atque ex eo
consecutura operariorum calamitate, officina tolerare
non potest. Quamquam si ob segnitiem vel ignaviam aut
technici et oeconomici progressus incuriam minus lucrum
facit, non haec iusta reputanda est causa mercedis
operariis minuendae. Quod si ipsi officinae non tanta vis
pecuniae redit, quanta aequae mercedi operariis
solvendae sit satis, quia aut oneribus iniustis opprimitur
aut opus artificio partum minoris quam iustum est cogitur
vendere, qui eam sic vexant, gravis piaculi rei sunt; iusta
enim mercede hi privant operarios, qui necessitate
adstricti, aequa minorem accipere compelluntur. ...
945
3737 2265 (c. Communis boni necessitas ) Denique

publico bono oeconomico mercedis magnitudo
attemperanda est. Quantopere ad hoc commune bonum
conferat, operarios officialesque, mercedis aliqua parte,
quae necessariis sumptibus supersit, seposita, ad
modicum censum paulatim pervenire, superius iam
exposuimus; sed aliud praetereundum non est vix minoris
momenti, nostrisque temporibus apprime necessarium, ut
iis nempe, qui laborare et valent et volunt laborandi
opportunitas praebeatur. ... (202) Alienum est igitur a
iustitia sociali, ut proprii emolumenti gratia et posthabita
boni communis ratione opificum salaria nimis
deprimantur aut extollantur: eademque postulat, ut
consiliorum et voluntatum consensione, quantum fieri
potest, salaria ita regantur, ut quam plurimi operam
locare convenientesque fructus ad vitae sustentationem
percipere possint.
3738 (203) Etsi verum est, ... ob mutatas rerum

condiciones multa nunc nonnisi a magnis consociationibus
posse praestari, quae superiore aetate a parvis etiam
praebebantur, fixum tamen immotumque manet in
philosophia morali gravissimum illud principium: Sicut
quae a singularibus hominibus proprio marte et propria
industria possunt perfici, nefas est eisdem eripere et
communitati demandare, ita quae a minoribus et
inferioribus communitatibus effici praestarique possunt
ea ad maiorem et altiorem societatem avocare iniuria est
simulque grave damnum ac recti ordinis perturbatio; cum
socialis quaevis opera vi naturaque sua subsidium afferre
membris corporis socialis debeat, numquam vero eadem
destruere et absorbere. ...
Quare sibi animo persuasum habeant, qui rerum
potiuntur: quo perfectius servato hoc 'subsidiarii' officii
principio, hierarchicus inter diversas consociationes ordo
viguerit, eo praestantiorem fore socialem et auctoritatem
946
et efficientiam eoque feliciorem laetioremque rei

publicae statum.
3739 2267 (204) ('ordinum' mutua conspiratio, ('classium'

oppositarum disceptatione superat)) In reficiendos igitur
'ordines' ars politica socialis incumbat necesse est.
Perfecta sanatio tum tantum efflorescet, cum... socialis
corporis membra bene instructa constituentur: 'ordines'
nimirum, quibus inserantur homines non pro munere, quod
quis in mercatu laboris habeat, sed pro diversis partibus
socialibus, quas singuli exerceant. Natura enim duce fit,
ut, ... qui in eandem artem vel professionem incumbunt, -
sive oeconomica est sive alterius generis, - collegia seu
corpora quaedam efficiant adeo ut haec consortia iure
proprio utentia a multis, sin minus essentialia societati
civili, at saltem naturalia dici consueverint. ...
3740 2268 (205) (Libertas coalitionis.) Iam vero,

quemadmodum municipii incolae ad fines maxime varios
consociationes condere solent, quibus nomen dandi aut
secus unicuique est ampla potestas, ita qui in eadem arte
versantur, consociationes pariter liberas alii cum aliis
inibunt ad fines aliqua ratione cum ipsa arte exercenda
connexos. ... Satis habemus, id unum inculcare: liberam
esse homini facultatem, non solum has consociationes
condendi, quae iuris et ordinis sunt privati, sed etiam
eam in iis 'libere optandi disciplinam, easque leges, quae
maxime conducere ad id, quod propositum est,
judicentur'. Eadem affirmanda est libertas consociationes
instituendi, quae singularum (206) artium limites
excedant.)
3741 2269 (Directivum oeconomiae principium

instaurandum.) Aliud praeterea est curandum, valde cum
priore cohaerens. Quemadmodum unitas societatis
humanae inniti non potest oppositione 'classium', ita rei
oeconomicae rectus ordo non potest permitti libero virium
certamini. Liberum certamen, quamquam dum certis
947
finibus contineatur, aequum sit et sane utile, rem

oeconomicam dirigere plane nequit; id quod eventus satis
superque comprobavit, postquam pravi individualistici
spiritus placita exsecutioni sunt mandata ... (Principii
directivi) vices oeconomicus potentatus ... multo minus
gerere potest, cum hic praeceps quaedam vis et potentia
vehemens sit, quae ... regi non potest a se ipso. Altiora
igitur et nobiliora exquirenda sunt, quibus hic potentatus
severe integreque gubernetur socialis nimirum iustitia et
caritas socialis.
3742 2270 (215) Haec edicimus: sive ut doctrina, sive ut

factum historicum, sive ut 'actio' consideretur socialismus,
si vere manet socialismus, etiam postquam veritati et
iustitiae in his, quae diximus, concessit, componi cum
Ecclesiae catholicae dogmatibus non potest: siquidem
ipsam societatem fingit a christiana veritate quam
maxime alienam.
3743 2270 (Societatem atque hominis indolem socialem

fingit alienissima a christiana veritate.) Nam secundum
christianam doctrinam homo, sociali natura praeditus, in
his terris collocatur, ut in societate et sub auctoritate a
Deo ordinata (cf: Rom 13, 1) vitam ducens, omnes suas
facultates in laudem et gloriam Creatoris sui plene
excolat evolvatque, atque artis aliusve vocationis suae
munere fideliter fungendo temporalem simul et aeternam
sibi comparet felicitatem. Socialismus autem, sublimis
huius, cum hominis tum societatis, finis penitus ignarus et
incuriosus, solius commodi causa humanam consortionem
autumat esse institutam. ...
3744 2270 (216) (Catholicus et socialista pugnantia

dicunt.) Quodsi socialismus, ut omnes errores, aliquid in
se veritatis admisit (quod quidem Summi Pontifices
numquam sunt inficiati), nititur tamen doctrina de
humana societate, ipsi propria, a vero Christianismo
absona. Socialismus religiosus, socialismus christianus
948
pugnantia dicunt: nemo potest simul catholicus probus

esse et veri nominis socialista. ...
Resp. S. Paenitentiariae, sous Pie XI, 20 juillet 1932

3748 Qu.: An licita in se sit praxis coniugum, qui, cum ob
iustas et graves causas prolem honesto modo evitare
malint, ex mutuo consensu et motivo honesto a
matrimonio utendo abstinent praeterquam diebus, quibus
secundum quorundam recentiorum theoremata (sc.
Ogino-Knaus) ob rationes naturales conceptio haberi non
potest? Resp.: Provisum est per Resp. S. Paenitentiariae
16 juin 1880 (DS 3148).
Resp. Commiss. de re Biblica, sous Pie XI, 1 juillet 1933

3750 2272 Qu. 1. Utrum viro catholico fas sit, maxime data
interpretatione authentica Principum Apostolorum (Act 2,
24-33; 13, 35-37), verba Psalmi 15, 10-11 'Non derelinques
animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre
corruptionem. Notas mihi fecisti vias vitae', sic
interpretari, quasi auctor sacer non sit locutus de
resurrectione Domini Nostri Jesu Christi ? Resp.:
Negative.
3751 2273 Qu. 2: Utrum asserere liceat verba Iesu Christi,

quae leguntur apud S. Matthaeum 16, 26: 'Quid prodest
homini, si mundum universum lucretur, animae vero suae
detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo
commutationem pro anima sua?', et pariter ea, quae
habentur apud S. Lucam 9, 25: 'Quid enim proficit homo, si
lucretur universum mundum, se autem ipsum perdat et
detrimentum sui faciat?', sensu litterali non respicere
aeternam salutem animae, sed solum vitam temporalem
hominis, non obstantibus ipsorum verborum tenore
eorumque contextu, necnon unanimi interpretatione
catholica ? Resp.: Negative.
949
Pie XI, Encycl. 'Ad catholici sacerdotii' 20 décembre 1935

Nullo non tempore genus humanum sacerdotum
necessitatem expertum est, virorum scilicet, qui, ex officio
legitime concredito, Dei hominumque conciliatores
essent, quorum totius vitae munus illas complecteretur
rationes, quae ad aeternum Numen pertineant, quique
preces, piacula, sacrificia societatis nomine offerrent,
quae ipsamet revera publice religionem colere iubetur,
Deum ut supremum dominum ac primum principium
agnoscere, ut finem ultimum sibi proponere, immortales
eidem grates agere, eundemque propitium reddere.
Siquidem penes omnes populos, quorum mores in
comperto sunt, modo contra sanctissimas humanae
naturae leges facere ne cogantur, sacrorum administri
habentur, quamvis saepenumero vanis superstitionibus
serviant ; itemque ubicumque aliquam profitentur
homines religionem, ubicumque aras erigunt, nedum ibi
sacerdotibus careant, peculiari eos honore venerantur.
Attamen, cum divina affulsit Revelatio, multo equidem
maiore dignitate insignitum est sacerdotale munus ;
quam profecto dignitatem arcano quodam modo
praenuntiat Melchisedech (cf. Gn 14,18) sacerdos ac rex,
cuius exemplum Paulus Apostolus ad Iesu Christi
personam ac sacerdotium refert (cf. Hebr 6, 10; 6, 20; 7, 1-
11 15). Quodsi est sacrorum administer, secundum
praeclaram eiusdem Pauli sententiam, 'ex hominibus
assumptus', at 'pro hominibus constituitur in iis quae sunt
ad Deum' (Hebr 5,1): illius nempe officium non res spectat
humanas ac fluxas, quantumvis aestimatione laudeque
dignae videantur, sed divinas easdemque aeternas. ... In
sacris Veteris Testamenti litteris sacerdotio per normas
constituto, quas Moyses Dei instinctu ac nutu ductus
promulgavit, peculiaria officia, munera, ritus attribuuntur.
Veteris Testamenti sacerdotium maiestatem gloriamque
suam non aliunde sumebat, nisi quod illud praenuntiabat
novi aeternique Testamenti a Iesu Christo datum, veri
scilicet Dei verique hominis sanguine constitutum.
950
Gentium Apostolus, de christiani sacerdotii amplitudine,

dignitate ac munere summatim presseque agens, hisce
verbis sententiam suam veluti scalpro exprimit : 'Sic nos
existimet homo ut ministros Christi et dispensatores
mysteriorum Dei' (1Cor 4, 1).
3755 2275 (10) Minister Christi sacerdos: divini igitur

Redemptoris quasi instrumentum est, ut mirabilem eius
operam, quae superna efficacitate universum hominum
convictum redintegrans, eum ad excellentiorem cultum
traduxit, per tempora persequi valeat. Quin immo ipse,
quod iure meritoque dicere sollemne habemus, 'alter est
Christus', cum eius gerat personam secundum illud: 'Sicut
misit me Pater, et ego mitto vos' (Io 20, 21)...
3756 2275 (15) Istiusmodi potestates, peculiari

sacramento sacerdoti collatae, cum ex indelebili forma
oriantur eius animo impressa, qua, illius instar, cuius
sacerdotium participat, 'sacerdos in aeternum' (Ps 109, 4)
factus est, non caducae sunt ac fluxae, sed stabiles atque
perpetuae. Etiamsi, ob humanam infirmitatem, in errores
sit et in dehonestamenta prolapsus, numquam tamen
sacerdotalem hanc formam suo ex animo delere poterit.
Ac praeterea ... nova etiam peculiarique gratia,
peculiarique ope adaugetur, per quas quidem - si modo
divinitus efficienti caelestium donorum virtuti, adiutrici
liberaque opera sua, fideliter obsecundaverit - digne
profecto nec deiectus animo poterit arduis suscepti
ministerii officiis respondere. ...
3757 2276 (18) Sacerdos denique, hac etiam in re Jesu

Christi munus persequens, qui 'erat pernoctans in
oratione Dei' (Lc 6, 12) et 'semper vivit ad interpellandum
pro nobis' (cf. Hebr 7, 25), publicus ex officio exstat ad
Deum pro nobis deprecator: eidem in mandatis est non
modo proprium verumque altaris sacrificium Ecclesiae
nomine caelesti Numini offerre, sed etiam 'sacrificium
laudis' (Ps 49, 14) communesque preces; is nempe
951
psalmis, supplicationibus et canticis, quae magna ex

parte a sacris Litteris mutuatur, quotidie iterum atque
iterum debitum Deo adorationis munus persolvit, atque
necessarium eiusmodi impetrationis officium pro
hominibus perficit. ...
3758 2276 Si vel privata supplicatio tam sollemnibus

pollet magnisque a Jesu Christo datis pollicitationibus (cf.
Mt 7, 7-11; Mc 11, 24, Lc 11, 9-13), at preces, quae
Ecclesiae (19) nomine, dilectae nempe Redemptoris
sponsae, ex officio funduntur, maiore procul dubio vi
virtuteque fruuntur.
Resp. S. Officii, sous Pie XI, 11 août 1936

3760 Expos.: ... Chirurgica operatio, qua sterilizatio
obtinetur, non quidem est 'actio intrinsece mala quoad
substantiam actus' et ideo licita esse potest, si quando ad
salutem et sanitatem curandam est necessaria. Si autem
ideo peragitur, ut prolis procreatio impediatur est 'actio
intrinsece mala ex defectu iuris in agente', cum neque
homo privatus neque auctoritas publica directum in
membra corporis dominium habeat quod eo usque
extendatur.
3761 Haec a S. Pontifice explicitis verbis proposita

doctrina ex integro ad legem sterilizationis, de qua
agitur, applicanda est. Quod vero hac lege proles manca
arcenda praescribatur ob finem mere eugenicum, vel
potius ad praecavenda damna oeconomica aut talia
alterius generis mala, ad rem id non facit, neque supplet
defectum iuris in agente, propterea praescripta
sterilizationis operatio dici debet et est intrinsece iniusta.
3762 Licet ergo finis legis qui est: procurare valetudinem

et robur futurae prolis, et arcere prolem mancam,
improbandus non sit, reprobari debet ex integro legis
952
obiectum, i.e. medium quod ad finem obtinendum

praescribitur. (His consideratis, S. Officium 15. Iulii 1936
Resp. dedit:)
3763 1) Sterilizatio, eum in finem facta, ut proles

arceatur, est actio intrinsece mala ob defectum iuris in
agente; quapropter ipsa lege naturae prohibetur, sive
auctoritate privata sive auctoritate publica sit
peragenda.
3764 2) ... 'Lex ad praecavendam prolem transmissione

hereditaria mancam' in quantum huiusmodi
sterilizationem sive petendam sive exsequendam
praescribit, est vero bono communi contraria, iniusta,
neque ullam in conscientia gignere potest obligationem.
3765 3) Hanc legem approbare, commendare,

auctoritative per sententiam iudicialem... applicare in
ordine ad sterilizationem exsequendam, item
approbare... sterilizationem ipsam in ordine ad prolem
praecavendam: est approbare... rem intrinsece malam,
ideoque est inhonestum et illicitum.
Pie XI, Litt. encycl. 'Divini Redemptoris', 19 mars 1937

3771 (78) (Homini) spiritualis atque immortalis animus
inest; idemque, quemadmodum persona est mirandis
prorsus corporis mentisque dotibus a summo Creatore
praedita, ita reapse 'microcosmos' ex veterum scriptorum
sententia ea de causa vocari potest, quod inanimarum
immensitatem rerum longissime evincit ac superat. Non
modo in hac mortali vita, sed in perpetuo etiam mansura
supremus ei finis est unice Deus; et cum per sanctitatis
effectricem gratiam ad filii Dei dignitatem evectus sit, in
mystico Iesu Christi corpore cum divino regno conjungitur.
Quod consequens est, multiplicia ei impertiit caeleste
numen ac varia munera: ut vitae corporisque integritatis
iura; ut iura itidem cum res adipiscendi necessarias tum
953
ad finem ultimum via rationeque contendendi sibi a Deo

propositum; ut denique iura et ineundae societatis et
privata bona possidendi et eorum fruendi usu. -
Praeterea, ut maritale coniugium, ita eius naturalis usus
ex divina ordinatione oriuntur ; itemque domestici
convictus constitutio (79) eiusque praecipua munera non
ex humano arbitrio neque ex oeconomicis rationibus, sed
a summo ipso omnium Creatore proficiscuntur. ...
3772 At Deus pari modo hominem ad civilem

consortionem natum conformatumque voluit, quam
profecto sua ipsius natura postulat. Societas enim ex
divini Creatoris consilio naturale praesidium est, quo
quilibet civis possit ac debeat ad propositam sibi metam
assequendam uti; quandoquidem Civitas homini, non
homo Civitati exsistit. Id tamen non ita intelligendum est,
quemadmodum ob suam individualismi doctrinam
Liberales quos vocant asseverant; qui quidem
communitatem immoderatis singulorum commodis
inservire iubent : sed ita potius, ut omnes, ex eo quod cum
societate composito ordine copulantur, terrenam possint
per mutuam navitatis conspirationem veri nominis
prosperitatem attingere; utque per humanum consortium
privatae illae publicaeque animi dotes hominibus natura
insitae floreant ac vigeant, quae temporarias
peculiaresque utilitates exsuperant, divinamque
praeferunt in civili ordinatione perfectionem, quod
quidem in singulis hominibus contingere ullo modo nequit.
Quod idcirco etiam homini inservit, ut hanc divinae
perfectionis imaginem agnoscat acceptamque Creatori
referat...
3773 Iamvero, quemadmodum homo officia illa repudiare

non potest, quibus Dei iussu civili societati obstringitur,
atque adeo publicae rei moderatores iure pollent, si idem
obtemperationi huic non legitime obsistit. eum ad
officium persolvendum coÎrcendi; ita pari modo societas
iis iuribus civem spoliare non potest a Creatore Deo
954
eidem impertitis, quorum praestantiora (80) supra

breviter attigimus, neque eorumdem usum ex arbitrio
impossibilem reddere. Quapropter e mentis nostrae
ratione oritur eidemque consentaneum est, ut terrenae
res omnes homini usui utilitatique sint, ideoque per eum
ad Creatorem referantur. ... Dum igitur Communistarum
effata personam humanam ita extenuant, ut civium cum
societate necessitudines praepostere subvertant, humana
mens, contra, ac divina revelatio eam tam sublime
extollunt. ... Leo XIII de oeconomicis socialibusque
rationibus deque operariorum causa... effectrices normas
edidit; quas Nos quidem... nostrorum temporum
condicionibus necessitatibusque accommodavimus. In
quibus Litteris ... de peculiari privatarum possessionum
natura, ad singulos et ad societatem quod attinet,
distincte definiteque et humani laboris iura
dignitatemque designavimus et mutuas eorum auxilii
adiumentique necessitudines, qui vel rem impertiunt vel
dant operam, et mercedem denique, quae opificibus ex
districta iustitia debetur, sibi suaeque familiae
necessaria.
3774 2277 (92) Verum enim vero, praeter iustitiam, quam

commutativam vocant, socialis etiam iustitia colenda est,
quae quidem ipsa officia postulat, quibus neque artifices
neque heri se subducere possunt. Atqui socialis iustitiae
est id omne ab singulis exigere, quod ad commune bonum
necessarium sit. Ut autem, ad quamlibet viventis corporis
compagem quod attinet, in universum consultum non est,
nisi singulis membris ea omnia tribuantur, quibus eadem
indigeant ad suas partes explendas; ita, ad communitatis
constitutionem temperationemque quod pertinet, totius
societatis bono prospici non potest, nisi singulis membris,
hominibus videlicet personae dignitate ornatis, illud
omne impertiatur, quod iisdem opus sit, ad sociale munus
cuiusque suum exercendum. Si igitur iustitiae sociali
provisum fuerit, ex oeconomicis rebus uberes enascentur
actuosae navitatis fructus, qui in tranquillitatis ordine
955
maturescent, Civitatisque vim firmitudinemque ostendent;

quemadmodum humani corporis valetudo ex
imperturbata, plena fructuosaque eius opera dignoscitur.
Neque satis sociali iustitiae factum erit, nisi opifices et
sibimet ipsis et familiae cuiusque suae victum tuta
ratione ex accepta, rei consentanea, mercede praebere
poterunt; nisi iisdem facultas dabitur modicam quamdam
fortunam sibi comparandi, ad illud communis paupertatis
ulcus vitandum, quod tam late diffunditur; nisi denique
opportuna erunt in eorum commodum inita consilia,
quibus iidem, per publica vel privata cautionis instituta,
suae ipsorum senectuti, infirmitati operisque vacationi
consulere queant.
3775 Docuistis, Ecclesiam, etiam cum gravi suo

incommodo, pacis atque ordinis fautricem esse,
omnemque iniustam rebellionem vel violentiam contra
constitutas potestates condemnare. Ceterum apud vos
affirmatum quoque est, si quando potestates ipsae
iustitiam ac veritatem manifeste impugnent, ita ut vel
fundamenta auctoritatis evertant, non videri cur
improbari debeant cives illi, qui in unum coalescant ad
tuendos semet ipsos nationemque servandam, licita
atque idonea auxilia adhibentes contra eos, qui imperio
abutantur ad rem publicam labefactandam.
3776 Quod si huius quaestionis solutio a singularibus

rerum adiunctis necessario pendet, nonnulla tamen
principia sunt in lumine collocanda:
1. Vindicationes eiusmodi rationem medii seu finis relativi
habent, non finis ultimi atque absoluti.
2. Eaedem, tamquam media, esse debent actiones licitae,
neque intrinsece malae.
3. Cum ipsas ad finem idoneas et adaequatas esse
oporteat, eatenus adhibendae sunt, quatenus ad
propositum finem ex integro vel ex parte conducant, ita
tamen, ut maiora damna communitati et iustitiae non
afferant, quam ipsa damna resarcienda.
956
4. Usus vero talium mediorum et plenum civilium

politicorumque iurium exercitium, cum causas quoque
ordinis mere temporalis technicique aut violentae
defensionis complectantur, non attingunt directe munus
Catholicae Actionis, licet ad eandem officium pertineat
catholicos viros instruendi ad propria iura recte
exercenda, eademque ex communis boni necessitate
iustis modis vindicanda.
5. Clerus et Actio Catholica, - cum ob missionem pacis
amorisque sibi concreditam omnes homines 'in vinculo
pacis' (Eph 4, 3) devincire teneantur, - plurimum ad
nationis prosperitatem conferre debent, tum civium
classiumque coniunctionem maxime fovendo, tum
obsecundando omnibus socialibus inceptis, quae a Christi
doctrina moralique lege non discordent.

Pie XII, Litt. encycl. 'Summi pontificatus', 20 octobre 1939
3780 2279 (423) Compertum omnino est primum
altioremque malorum fontem, quibus hodierna afflictatur
civitas, ex eo scatere, quod universalis de morum
probitate pemegetur ac reiiciatur norma, cum in privata
singulorum vita, tum in ipsa re publica atque in mutuis
necessitudinum rationibus, quae inter gentes nationesque
intercedunt; ipsa videlicet naturalis lex detrectatione
oblivioneque obruitur.
3781 2279 Haec naturalis lex veluti fundamento innititur

Deo, omnipotenti omnium creatore ac patre, eodemque
et supremo perfectissimoque legum latore et
sapientissimo iustissimoque humanarum actionum
vindice. Cum temere aeternum renuitur Numen, iam
cuiuslibet honestatis principium labat nutans, iamque
naturae vox silet vel pedetemptim debilitatur, quae
957
indoctos etiam ac vel eos edocet, qui nondum ad civilis

cultus usum pervenerunt, quid fas sit, quid nefas, quid
liceat quidque non liceat; eosque admonet se aliquando
coram Supremo Judice de bene maleque factis suis
rationem reddituros. ...
3782 (431) Divina posthabita auctoritate eiusque legis

imperio, id necessario consequitur, ut civilis potestas
absolutissima nullique obnoxia iura usurpet, quae ad
summum Creatorem unice pertinent, utque in eiusdem
Creatoris locum suffecta, rem publicam vel civium
communitatem efferat quasi supremam totius humanae
vitae metam maximamque normam in iuris morumque
ordine habendam; atque adeo omnes prohibeat (432)
quominus ad naturalis rationis christianaeque
conscientiae praecepta refugiant. ... (433) Eo igitur
nobilissimo munere fungitur res publica, ut, in nationis
vita, privata singulorum incepta et opera recognoscat,
temperet atque promoveat, eaque ad commune omnium
bonum convenienter dirigat, quod quidem non ex alicuius
arbitrio neque solummodo a terrena civilis societatis
prosperitate, veluti a primaria ratione sua definiatur, sed
ex naturali potius hominis perfectione congruenter
provehenda, ad quam civitas ipsa a supremo Creatore
quasi instrumentum atque praesidium, destinatur. ...
3783 2281 (437) Opinatio illa, Venerabiles Fratres, quae

imperium paene infinitum rei publicae attribuit, non
internae tantum nationum vitae et auctioribus
componendis incrementis perniciosus error evadit, sed
mutuis etiam populorum rationibus detrimentum affert;
quandoquidem unitatem illam infringit, qua civitates
universae inter se contineantur oportet, gentium iura vi
firmitateque exuit, atque, viam sternens ad aliena
violanda iura, pacate una simul tranquilleque vivere
perdifficile reddit.
958
3784 2281 Etenim hominum genus, quamquam ex

naturalis ordinis a Deo statuta lege in civium classes
disponitur, itemque in nationes civitatesque, quae ad
suam quod attinet interni regiminis temperationem, aliae
ab aliis non pendent, mutuis tamen in iuridiciali ac morali
re vinculis obstringitur, et in universam magnamque
coalescit populorum congregationem, quae ad
assequendum omnium gentium bonum destinatur ac
peculiaribus regitur normis, quae et unitatem tutantur, et
ad res quotidie magis prosperas dirigunt.
3785 2281 Iam vero nemo est qui non videat asseverata
illa rei publicae iura, absolutissima nullique prorsus
obnoxia, legi huic naturali et insitae omnino adversari,
eamdemque funditus refellere; itemque patet eadem iura
illas legitime initas necessitudines, quibus nationes inter
se coniunguntur, civitatis moderatorum (438) arbitrio
permittere, ac praepedire quominus recta habeatur
animorum omnium consensio ac mutua adiutricis operae
collatio. ...
3786 2281 Ceterum ius gentium idcirco a divino iure

vindicare, ut in rei publicae moderatorum arbitrio veluti
fundamento unice innitatur, nihil aliud significat quam
illud ipsum ex honoris sui suaeque firmitatis solio
detrudere, idemque nimio concitatoque privati publicique
commodi studio permittere, quod non alio contendit, nisi
ut propria iura efferat, aliena deneget.
Decr. S. Officii, sous Pie XII, 21 (24) février 1940

3788 2283 Qu.: An licita sit directa sterilizatio sive
perpetua sive temporanea, sive viri sive mulieris? Resp.
(cfirm. a S. P'ce 22. Febr.): Negative, et quidem prohiberi
lege naturae, eamque, quod sterilizationem eugenicam
attinet, Decreto 21. Mart. 1931 reprobatam iam esse.
959
Decr. S. Officii, 27 novembre (2 décembre) 1940

3790 2284 Qu.: Num licitum sit, ex mandato auctoritatis
publicae, directe occidere eos, qui, quamvis nullum
crimen morte dignum commiserint tamen ob defectus
psychicos vel physicos nationi prodesse iam non valent
eamque potius gravare eiusque vigori ac robori obstare
censentur ? Resp. (cfirm a S. P'ce 1 décembre): Negative,
cum sit iuri naturali ac divino positivo contrarium.
Litt. Commissionis de re Biblica ad episcopos Italiae,

sous Pie XII, 20 août 1941
3792 (1) Scriptor anonymus, quamvis affirmet pro forma,
sensum litteralem esse 'fundamentum interpretationis
biblicae', de facto propugnat exegesim omnino
subiectivam et allegoricam. ... Etsi est propositio de fide,
tenere tamquam principium fundamentale, S. Scripturam
praeter sensum litteralem continere etiam sensum
spiritualem sive typicum, sicut edocetur in praxi Domini
nostri et Apostolorum, nihilominus non omnis sententia vel
narratio continet sensum typicum, eratque gravis
excessus scholae Alexandrinae praetendentis invenire
ubique sensum symbolicum, etiam cum damno sensus
litteralis et historici. Sensus spiritualis seu typicus,
praeterquam quod fundari debet in sensu litterali,
demonstrandus est sive ex usu Domini nostri,
Apostolorum, scriptorum inspiratorum sive ex usu
traditionali sanctorum Patrum et Ecclesiae, imprimis in s.
liturgia, cum sit 'lex orandi, lex credendi'. Applicatio
largior sacrorum textuum potest quidem iustificari ex
intentione aedificandi in homiliis et in operibus asceticis;
sed sensus resultans ex accommodationibus vel
felicissimis, si non demonstratur, sicut supra dictum est,
non potest dici vere et stricte sensus S. Scripturae neque
qua inspiratus hagiographo a Deo.
3793 Anonymus vero, qui nullam illarum distinctionum

elementarium curat, elucubrationes suae phantasiae ut
960
sensum Bibliae inferre studet, ut 'veras sapientiae Domini

communicationes spirituales', et ignorando momentum
capitale sensus litteralis, exegetas catholicos calumniis
afficit, quasi considerent solum sensum litteralem idque
'modo mere humano, sumendo eum solum materialiter,
prout sonunt verba.' ... Tali modo reiicit regulam auream
Doctorum Ecclesiae tam clare formulatam ab Aquinate:
Omnes sensus fundantur super unum, scilicet litteralem,
ex quo solo potest trahi argumentum'; quam regulam
Summi Pontifices sanxerunt, et consecrarunt
praescribentes, ut praeprimis inquiratur cum omni cura
sensus litteralis. Sic e. gr. Leo XIII: 'Propterea cum studio
perpendendi quid ipsa verba valeant, quid consecutio
rerum velit, quid locorum similitudo aut talia cetera,
externa quoque appositae eruditionis illustratio
societur'... Sic et Benedictus XV: 'Ipsa Scripturae verba
perdiligenter consideremus, ut certo constet, quidnam
sacer scriptor dixerit'; dein ... commendat, ut exegetae
'modeste temperateque e litterali sententia ad altiora
exsurgant.' Uterque denique Summus Pontifex... iisdem S.
Hieronymi verbis utens insistit in obligatione exegetae:
'commentatoris officium esse, non quid ipse velit, sed quid
sentiat ille, quem interpretatur, exponere'.
3794 (2) Conc. Tridentinum contra confusionem novis

traductionibus in latina et in vernacula lingua tum
propagatis causatam in Ecclesia Occidentali usum
publicum versionis latinae communis sancitum voluit,
iustificando illud ex usu saeculari in eadem Ecclesia
vigente, minime vero voluit deprimere auctoritatem
versionum antiquarum in Ecclesia Orientali elaboratarum,
imprimis illius LXX interpretum ab ipsis Apostolis
adhibitae, nedum textuum originalium auctoritatem, et
restitit cuidam Patrum (synodalium) parti, qui
postulaverant usum exclusivum Vulgatae ut solius
authenticae. Anonymus vero asserit vi decreti Tridentini
possideri in versione latina textum, qui superior omnibus
aliis textibus declaratus sit, exegetasque reprehendit,
961
eos Vulgatam interpretari velle ope textus originalis

aliarumque versionum antiquarum. Secundum eum
decretum illud praebet 'certitudinem sacri textus', ita ut
Ecclesiae non sit curae 'amplius investigare authenticas
Dei litteras', idque non solum in rebus fidei et morum, sed
sub omni respectu (etiam litterario, geographico,
chronologico, etc.).
3795 Talis vero praetentio non est solum contra sensum

communem, qui non admittet umquam, acsi versio possit
textum originalem auctoritate superare, sed est etiam
contra mentem Patrum Concilii, uti ex Actis apparet ; ipsi
enim Concilio persuasum erat necessarium esse, ut ipsa
Vulgata revideatur et corrigatur, quod opus Summis
Pontificibus exsequendum commisit. lidem id perfecerunt,
sicut et ex mente gravissimorum collaboratorum Concilii
editionem correctam vs. LXX curaverunt..., et dein
mandaverunt editionem Veteris Testamenti graeci. ... Est
etiam aperte contra praeceptum Encyclicae
'Providentissimus': 'Neque tamen non sua habenda erit
ratio reliquarum versionum, quas christiana laudavit
usurpavitque antiquitas, maxime codicum primigeniorum'.
3796 Ut summatim dicamus: Conc. Tridentinum Vulgatam

declaravit 'authenticam' in sensu iuridico, id est quatenus
respicitur 'vis probativa in rebus fidei et morum', minime
vero excludit possibiles divergentias in textu originali et
in antiquis versionibus...
Pie XII, allocution du 30 nov. 1941 à l'Acad. Pont. des

sciences
2285 In summo gradu scalae viventium collocatus est a
Deo homo, anima spirituali praeditus, princeps et
supremus regni animalium. Multiplices investigationes
tum paleontologiae tum biologiae et morphologiae circa
alias quaestiones originem hominis spectantes hucusque
nihil positive clari et certi protulerunt. Non restat igitur
962
nisi futuro relinquere responsum quaesitum, num

aliquando scientia revelatione illuminata et ducta
allatura sit securas et definitivas solutiones quaestionis
adeo gravis.
Pie XII, Litt. encycl. 'Mystici corporis', 29 juin 1943

3800 (200) Sicut in natura rerum non ex qualibet
membrorum congerie constituitur corpus, sed organis, uti
aiunt, instructum sit oportet seu membris, quae non
eundem actum habeant ac sint apto ordine composita: ita
Ecclesia ea maxime de causa corpus dicenda est, quod
recta consentaneaque coalescit partium temperatione
coagmentationeque, ac diversis est sibique invicem
congruentibus membris instructa (Adfertur descriptio
Ecclesiae ap. Rom 12, 14).
3801 Minime autem reputandum est, hanc ordine

digestam seu 'organicam', ut aiunt, Ecclesiae corporis
structuram solis hierarchiae gradibus absolvi ac definiri,
vel, ut opposita sententia tenet, unice ex charismaticis
constare; qui quidem donis prodigialibus instructi
numquam sunt in Ecclesia defuturi. ...
3802 2286 (202) In Ecclesiae autem membris reapse ii soli

annumerandi sunt, qui regenerationis lavacrum
receperunt veramque fidem profitentur, neque a Corporis
compage semet ipsos misere separarunt, vel ob
gravissima admissa a legitima auctoritate seiuncti sunt.
'Etenim in uno Spiritu, ait Apostolus, omnes nos in unum
Corpus baptizati sumus sive Iudaei sive gentiles, sive
(203) servi sive liberi' (I Cor 12, 13). Sicut igitur in vero
christifidelium coetu unum tantummodo habetur Corpus,
unus Spiritus, unus Dominus et unum baptisma, sic haberi
non potest nisi una fides (cf. Eph 4, 5); atque adeo qui
Ecclesiam audire renuerit, iubente Domino habendus est
ut ethnicus et publicanus (cf. Mt l8, 17). Quamobrem qui
963
fide vel regimine invicem dividuntur, in uno eiusmodi

Corpore, atque uno eius divino Spiritu vivere nequeunt.
3803 2286 Neque existimandum est, Ecclesiae corpus...

hoc etiam terrenae peregrinationis tempore ex membris
tantummodo sanctitate praestantibus constare, vel ex
solo eorum coetu exsistere, qui a Deo sint ad
sempiternam felicitatem praedestinati (cf. DS 1201 1203
1205s 1221 2408 2463 2472-2478). ... Siquidem non omne
admissum etsi grave scelus eiusmodi est, ut - sicut
schisma vel haeresis vel apostasia faciunt - suapte natura
hominem ab Ecclesiae corpore separet. Neque ab iis
omnis vita recedit, qui, licet caritatem divinamque
gratiam peccando amiserint (cf. DS 1544 1578 1963s)
atque adeo superni promeriti iam non capaces evaserint,
fidem tamen christianamque spem retinent, ac caelesti
luce collustrati intimis Spiritus Sancti suasionibus
impulsionibusque ad salutarem instigantur timorem et ad
precandum suique lapsus paenitendum divinitus
excitantur.
3804 2287 (211) (Sicut universalis Ecclesia, ita et

peculiares eius communitates, i.e. Ecclesiae particulares)
a Christo Iesu proprii uniuscuiusque episcopi voce
potestateque reguntur. Quamobrem sacrorum antistites
non solum eminentiora universalis Ecclesiae membra
habendi sunt, ut qui singulari prorsus nexu iunguntur, cum
divino totius Corporis Capite, atque adeo iure vocantur
'partes membrorum Domini primae' ; sed ad propriam
cuiusque dioecesim quod spectat, utpote veri pastores
assignatos sibi greges singuli singulos Christi nomine
pascunt ac regunt (cf. DS 3061); id tamen dum faciunt,
(212) non plane sui iuris sunt, sed sub debita Romani
Pontificis auctoritate positi, quamvis ordinaria
iurisdictionis potestate fruantur, immediate sibi ab
eodem Pontifice Summo impertita. Quapropter ut
Apostolorum ex divina institutione successores a populo
venerandi sunt.
964
3805 (212) ... Nec tamen putandum est, Christum Caput,

cum tam sublimi in loco sit positum, opem non requirere
Corporis. Etenim de mystico quoque hoc Corpore illud
asseverandum est, quod Paulus de humana concretione
asseverat: 'Non potest dicere... caput pedibus: non estis
mihi necessarii' (I Cor 12, 21). Liquido utique patet,
christifideles divini Redemptoris ope omnino egere, cum
(213) ipse dixerit: 'Sine me nihil potestis facere' (Jo 15, 5),
et cum ... omne mystici huius Corporis incrementum in
aedificationem sui ex Christo Capite sit (cf. Eph 4, 16; Col
2, 19). Attamen hoc quoque retinendum est, quamvis
mirandum prorsus videatur, Christum nempe requirere
membra sua. Idque primo quidem, quatenus Iesu Christi
persona a Summo geritur Pontifice, qui ne pastoralis
officii onere obruatur, alios non paucos in sollicitudinis
suae partes vocare debet, ac quotidie est totius
comprecantis Ecclesiae adiutorio relevandus. Ac
praeterea Servator noster, prout ipse per se non
adspectabili modo Ecclesiam regit, a mystici vult sui
Corporis membris adiuvari in exsequendo redemptionis
opere. Quod tamen non ex eius indigentia debilitateque
accidit, sed ex eo potius, quod ipsemet ad maiorem
intemeratae suae Sponsae honorem rem ita disposuit.
Dum enim, in cruce emoriens, immensum redemptionis
thesaurum Ecclesiae suae, nihil ea conferente, dilargitus
est, ubi de eiusmodi thesauro distribuendo agitur, id
efficiendae sanctitatis opus non modo cum intaminata
sua Sponsa communicat, sed ex eius etiam opera vult
quodammodo oriri.
3806 (217) ... Corporis Christi nominatio non ex eo solum

explicanda est, quod Christus mystici sui Corporis Caput
est dicendus, (218) sed ex eo etiam, quod ita Ecclesiam
sustinet et ita in Ecclesia quodammodo vivit, ut ipsa quasi
altera Christi persona exsistat. ... Nobilissima tamen
eiusmodi appellatio non ita accipienda est, ac si
ineffabile illud vinculum, quo Dei Filius concretam
965
assumpsit humanam naturam ad universam pertineat

Ecclesiam (cf. DS 3816), sed in eo posita est, quod
Servator noster bona maxime sibi propria ita cum
Ecclesia sua communicat, ut haec secundum totam vitae
suae rationem, tam adspectabilem quam arcanam,
Christi imaginem quam perfectissime exprimat. Nam per
iuridicam, ut aiunt, missionem, qua divinus Redemptor
Apostolos in mundum misit, sicut ipse missus erat a Patre
(cf. Jo 17, 18; 20, 21), ipse est, qui per Ecclesiam baptizat,
docet, regit, solvit, ligat, offert, sacrificat. Ea vero altiore
donatione, interna ac sublimi prorsus ... Christus Dominus
Ecclesiam superna sua vita vivere iubet, totum eius
Corpus divina virtute sua permeat, et singula membra
secundum locum, quem in Corpore occupant, eo fere
modo alit ac sustentat, quo cohaerentes sibi palmites vitis
nutrit facitque frugiferos.
3807 2288 (218) Quodsi divinum hoc, a Christo datum,

vitae virtutisque principium attente consideramus, prout
ipsum fontem constituit (219) cuiusvis doni gratiaeque
creatae, facile intellegimus illud nihil aliud esse nisi
Paraclitum Spiritum, qui a Patre Filioque procedit, quique
peculiari modo 'Spiritus Christi' seu 'Spiritus Filii' dicitur
(Rom 8,9; 2 Cor 3,17; Gal 4,6).... Dum Christus solummodo
hunc Spiritum non ad mensuram accepit (cf. Io 3,34),
membris tamen mystici Corporis non nisi secundum
mensuram donationis Christi ex ipsius Christi plenitudine
impertitur (cf. Eph 1,8; 4,7). Ac postquam Christus in
Cruce clarificatus est, eius Spiritus cum Ecclesia uberrima
effusione communicatur, ut ipsa eiusque singula membra
magis in dies magisque Servatori nostro adsimulentur.
Spiritus Christi est, qui nos adoptivos Dei filios effecit (cf.
Rom 8, 14-17; Gal 4, 6-7), ut aliquando 'omnes revelata
facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem
transformemur a claritate in claritatem' (2 Cor 3,18).
3808 2288 Huic autem Christi Spiritui tamquam non

adspectabili principio id quoque attribuendum est, ut
966
omnes Corporis partes tam inter sese, quam cum excelso

Capite suo coniungantur, totus in Capite cum sit, totus in
Corpore, totus in singulis membris; quibus pro diversis
eorum muneribus atque officiis, pro maiore vel minore
quo fruuntur spiritualis sanitatis gradu, diversis rationibus
praesens est atque adsistit. Ille est, qui caelesti vitae
halitu in omnibus corporis partibus cuiusvis est habendus
actionis vitalis ac reapse salutaris principium. Ille est, qui
licet per se ipse in omnibus membris habeatur, in
iisdemque divinitus agat, in inferioribus tamen etiam per
superiorum ministerium (220) operatur; ille denique est,
qui dum Ecclesiae nova semper in dies, sua afflante
gratia, incrementa parit, membra tamen, a Corpore
omnino abscissa, renuit sanctitatis gratia inhabitare.
Quam quidem Iesu Christi Spiritus praesentiam
operationemque... Leo XIII Encycl. Litt. 'Divinum illud' per
haec verba presse nervoseque significavit: 'Hoc affirmare
sufficiat, quod cum Christus Caput sit Ecclesiae, Spiritus
Sanctus sit eius anima.'
3809 (221) Iam . . . in sua luce ponere cupimus, Christi

Corpus, quod est Ecclesia, mysticum esse appellandum....
Non autem una de causa haec vox adhibenda est;
quandoquidem per illam sociale Ecclesiae Corpus, cuius
Christus Caput est ac moderator, internosci potest a
physico eius Corpore, quod e Deipara Virgine natum nunc
ad Patris dexteram sedet velisque eucharisticis delitescit,
ac discerni potest, quod ob hodiernos errores maioris
momenti est, a naturali quovis corpore sive physico sive,
ut aiunt, morali.
3810 Dum enim in naturali corpore unitatis principium ita

partes iungit, ut propria, quam vocant, subsistentia
singulae prorsus careant, contra in mystico Corpore
mutuae coniunctionis vis, etiamsi intima, membra ita inter
se copulat, ut singula omnino fruantur persona propria.
Accedit quod, si totius et singulorum membrorum mutuam
inter se rationem (222) consideramus, in physico quolibet
967
viventi corpore totius concretionis emolumento membra

singula universa postremum unice destinantur, dum
socialis quaelibet hominum compages, si modo ultimum
utilitatis finem inspicimus, ad omnium et uniuscuiusque
membri profectum, utpote personae sunt, postremum
ordinantur. ...
3811 Quodsi mysticum comparamus cum morali, ut aiunt,

corpore, tum etiam animadvertendum est non leve
quiddam interesse, sed aliquid summi momenti inter
utrumque summaeque gravitatis. In hoc enim quod
morale vocant, nihil aliud est unitatis principium nisi finis
communis communisque omnium in eundem finem per
socialem auctoritatem conspiratio; dum in mystico de quo
agimus Corpore conspirationi huic internum aliud
adiungitur principium, quod tam in universa compage
quam in singulis eius partibus reapse exsistens virtuteque
pollens talis est excellentiae, ut ratione sui omnia unitatis
vincula, quibus vel physicum vel morale corpus copuletur,
in immensum prorsus evincat. Hoc est ... aliquid non
naturalis, sed supemi ordinis, immo in semet ipso
infinitum omnino atque increatum: Divinus nempe Spiritus
qui ... 'unus et idem numero, totam Ecclesiam replet et
unit'.
3812 2289 Ejusmodi vero amantissima cognitio, qua

divinus Redemptor a primo Incarnationis suae momento
nos prosecutus est, studiosam quamlibet humanae mentis
vim exsuperat; quandoquidem per beatam illam visionem,
qua vixdum in Deiparae sinu exceptus, fruebatur, omnia
mystici Corporis membra continenter perpetuoque sibi
praesentia habet, suoque complectitur salutifero amore.
3813 (230) (Christus in nobis est) per Spiritum suum,

quem nobiscum communicat et per quem ita in nobis
operatur, ut quaecumque a Spiritu Sancto in animis
peraguntur, etiam a Christo ibi peracta dicantur oporteat.
... Ex eadem autem Spiritus Christi communicatione
968
efficitur, ut ... Ecclesia veluti plenitudo constituatur et

complementum Redemptoris, Christus vero quoad omnia
in Ecclesia quodammodo adimpleatur. Quibus quidem
verbis ipsam attigimus rationem, cur... (231) Caput
mysticum quod Christus est, et Ecclesia, quae hisce in
terris veluti alter Christus eius personam gerit, unum
novum hominem constituant, quo in salutifero crucis
opere perpetuando caelum et terra iunguntur; Christum
dicimus Caput et Corpus, Christum totum.
3814 2290 (231) Id omnibus commune et inconcussum

esto, si a germana ve lint doctrina, a rectoque Ecclesiae
magisterio non aberrare: omnem nempe reiciendum esse
mysticae huius coagmentationis modum, quo
christifideles, quavis ratione, ita creatarum rerum
ordinem praetergrediantur, atque in divina perperam
invadant, ut vel una sempiterni Numinis attributio de
iisdem tamquam propria praedicari queat. Ac praeterea
certissimum illud firma mente retineant, hisce in rebus
omnia esse habenda Sanctissimae Trinitati communia,
quatenus eadem Deum ut supremam efficientem causam
respiciant.
3815 2290 Animadvertant quoque necesse est, hac in

causa de occulto mysterio agi, quod in hoc terrestri
exsilio, velamine quolibet detectum, omnino introspici,
humanaque lingua significari numquam possit. In
habitare quidem Divinae Personae dicuntur, quatenus in
creatis animantibus intellectu praeditis imperscrutabili
modo praesentes, ab iisdem per cognitionem et amorem
(232) attingantur; quadam tamen ratione omnem naturam
transcendente, ac penitus intima et singulari. Ad quam
quidem intuendam ut parumper saltem accedamus, non
illa via ac ratio neglegenda est, quam Vaticana Synodus
(sess. III, Const. de fide cath., cap. 4; DS 3015) in id genus
rebus valde commendat; quae quidem ad hauriendam
lucem contendens, qua Dei arcana paullisper saltem
internoscantur, id assequitur, mysteria eadem inter se
969
comparans et cum supremo fine, quo dirigantur.

Opportune igitur sapientissimus decessor Noster fel. rec.
Leo XIII, cum de hac nostra cum Christo coniunctione
deque Divino nos inhabitante Paraclito loqueretur, ad
beatam illam visionem oculos convertit, qua aliquando in
caelis haec eadem mystica copulatio consummationem
suam perfectionemque consequetur. 'Haec mira
coniunctio, inquit, quae suo nomine inhabitatio dicitur,
condicione tantum seu statu ab ea discrepat, qua caelites
Deus beando complectitur.' Qua quidem visione, modo
prorsus ineffabili fas erit Patrem, Filium Divinumque
Spiritum mentis oculis superno lumine auctis contemplari,
divinarum Personarum processionibus aeternum per
aevum proxime adsistere, ac simillimo illi gaudio beari,
quo beata est sanctissima et indivisa Trinitas.
3816 (234) ... Non enim desunt, qui haud satis

considerantes, Paulum apostolum translata tantummodo
verborum significatione hac in re fuisse locutum, nec
peculiares ac proprias corporis physici, moralis, mystici
significationes, ut omnino oportet, distinguentes,
perversum aliquod inducunt unitatis commentum;
quandoquidem divinum Redemptorem et Ecclesiae
membra in physicam unam personam coire et coalescere
iubent, et dum hominibus divina attribuunt, Christum
Dominum erroribus humanaeque in malum proclivitati
obnoxium faciunt. A qua quidem doctrinae fallacia
quemadmodum catholica fides sanctorumque Patrum
praecepta prorsus abhorrent, ita pariter gentium Apostoli
mens ac sententia omnino refugit, qui, quamvis Christum
eiusque mysticum Corpus mira inter se coagmentatione
coniungat, alterum tamen alteri, ut Sponsum Sponsae,
opponit (cf. Eph 5, 22 s).
3817 Nec minus a veritate aberrat periculosus eorum

error, qui ex arcana omnium nostrum cum Christo
coniunctione insanum quendam, ut aiunt, quietismum
deducere conantur; quo quidem spiritualis omnium
970
Christianorum vita eorumque ad virtutem progressio

Divini Spiritus actioni unice attribuuntur, ea nempe
seclusa ac posthabita, quae a nobis eidem praestari
debet, socia ac veluti adiutrice opera. Nemo profecto
infitiari potest Sanctum Iesu Christi Spiritum unum esse
fontem, ex quo superna omnis vis in Ecclesiam in eiusque
membra profluat.... Attamen, quod homines in sanctitatis
operibus constanter perseverent, quod in gratia in
virtuteque alacri animo proficiant, quod denique non
modo ad christianae perfectionis apicem strenue
contendant, sed ceteros quoque ad eam assequendam
pro viribus excitent, haec omnia caelestis Spiritus operari
non vult, nisi iidem homines quotidiana actuosaque
navitate suas partes agant. 'Non enim dormientibus', ait
Ambrosius, 'divina beneficia, sed observantibus
deferuntur'. Namque, si in mortali (235) nostro corpore
haud intermissa exercitatione membra roborantur ac
vigescunt, multo profecto magis id contingit in sociali Iesu
Christi Corpore, in quo singula membra propria cuiusque
libertate, conscientia agendique ratione fruuntur. Quam
ob rem, qui dixit: 'Vivo autem, iam non ego: vivit vero in
me Christus' (Gal 2, 20), idem asseverare non dubitavit:
'Gratia eius (hoc est Dei) in me vacua non fuit, sed
abundantius illis omnibus laboravi: non ego autem, sed
gratia Dei mecum' (I Cor 15, 10). Omnino igitur
perspicuum est fallacibus hisce doctrinis mysterium de
quo agimus non in spiritualem christifidelium profectum,
sed in eorum ruinam miserrime verti.
3818 Quod ex falsis etiam eorum placitis evenit, qui

asseverant, non tanti esse faciendam frequentem
admissorum venialium, ut aiunt, confessionem, cum
praestet potius generalis illa confessio, quam sin gulis
diebus Sponsa Christi cum filiis suis sibi in Domino
coniunctis, per sacerdotes faciat ad altare Dei
accessuros. Pluribus utique modis ... haec admissa expiari
possunt; sed ad alacriorem quotidie per virtutis iter
progressionem faciendam maxime commendatum
971
volumus pium illum, non sine Spiritus Sancti instinctu ab

Ecclesia inductum, crebrae confessionis usum, quo recta
sui ipsius cognitio augetur, christiana crescit humilitas,
morum eradicatur pravitas, spirituali neglegentiae
torporique obsistitur, conscientia purificatur, roboratur
voluntas, salutaris animorum moderatio procuratur atque
ipsius sacramenti vi augetur gratia.
3819 (Redarguuntur praeterea ii,) qui precibus nostris

omnem veri nominis impetrandi vim denegant vel qui ...
insinuare conantur, supplicationes ad Deum privatim
admotas parvi esse faciendas, cum publicae potius,
Ecclesiae nomine (236) adhibitae, reapse valeant, quippe
quae a mystico proficiscantur Iesu Christi Corpore. ...
3820 Non desunt postremo, qui dicunt supplicationes

nostras non ad ipsam Jesu Christi personam, sed ad
Deum potius vel ad aeternum Patrem per Christum esse
dirigendas, cum Servator noster, prout mystici sui
Corporis Caput, 'mediator Dei et hominum' (I Tim 2,5)
solummodo sit habendus. Attamen id non solum Ecclesiae
menti adversatur christianorumque consuetudini, sed
veritate etiam offendit. Christus enim... secundum
utramque naturam una simul totius Ecclesiae est Caput;
ac ceteroquin ipse sollemniter asseveravit; 'Si quid
petieritis me in nomine meo, hoc faciam' (Jo 14,14). Et
quamvis (237) in eucharistico praesertim sacrificio - in
quo Christus, cum sacerdos ipsemet et hostia sit,
conciliatoris munere peculiari modo fungitur - orationes
ad aeternum Patrem per Unigenitum suum plerumque
admoveantur, nihilo secius non raro ... ad divinum quoque
Redemptorem preces adhibentur...
3821 (242) (Invitantur ii,) qui ad adspectabilem non

pertinent Catholicae Ecclesiae compagem, ut ... (243) ...
ab eo statu se eripere studeant, in quo de sempiterna
cuiusque propria salute securi esse non possunt;
quandoquidem, etiamsi inscio quodam desiderio ac voto
972
ad mysticum Redemptoris Corpus ordinentur, tot tamen

tantisque caelestibus muneribus adiumentisque carent,
quibus in Catholica solummodo Ecclesia frui licet.
Ingrediantur igitur catholicam unitatem et nobiscum
omnes in una Iesu Christi Corporis compagine coniuncti
ad unum Caput in gloriosissimae dilectionis societate
concurrant. ...
3822 At si cupimus ... totius mystici Corporis

comprecationem admoveri Deo, ut aberrantes omnes in
unum Iesu Christi ovile quam primum ingrediantur,
profitemur tamen, omnino necessarium esse, id sponte
libenterque fieri, cum nemo credat nisi volens. Quam ob
rem si qui non credentes, eo reapse compelluntur, ut
Ecclesiae aedificium intrent ut ad altare accedant
sacramentaque suscipiant, ii procul dubio veri
christifideles non fiunt; fides enim, sine qua 'impossibile
est placere Deo' (Hebr 11,6) liberrimum esse debet
obsequium intellectus et voluntatis (cf. 3008). Si igitur
aliquando contingat, ut, contra constantem Apostolicae
huius Sedis doctrinam (cf. DS 3176); CdC 1351), ad
amplexandam catholicam fidem aliquis adigatur invitus,
id Nos facere non possumus quin, pro officii Nostri
conscientia, reprobemus...
Pie XII, Litt. encycl. 'Divino afflante Spiritu',

30 septembre 1943
3825 2292 (309) Quod autem Vulgatam Tridentina
Synodus (cf. DS 1506) esse voluit latinam conversionem,
'qua omnes pro authentica uterentur', id quidem, ut omnes
norunt, latinam solummodo respicit Ecclesiam,
eiusdemque publicum Scripturae usum, ac nequaquam,
procul dubio, primigeniorum textuum auctoritatem et vim
minuit. Neque enim de primigeniis textibus tunc
agebatur, sed de latinis quae illa aetate
circumferebantur conversionibus, inter quas idem
Concilium illam iure praeferendam edixit, quae 'longo tot
973
saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est'. Haec igitur

praecellens Vulgatae auctoritas seu, ut aiunt, authentia
non ob criticas praesertim rationes a Concilio statuta est
sed ob illius potius legitimum in Ecclesiis usum, per tot
saeculorum decursum habitum; quo quidem usu
demonstratur eamdem, prout intellexit et intellegit
Ecclesia, in rebus fidei ac morum ab omni prorsus esse
errore immunem; ita ut, ipsa Ecclesia testante et
confirmante, in disputationibus, lectionibus
concionibusque tuto ac sine errandi periculo proferri
possit; atque adeo eiusmodi authentia non primario
nomine critica, sed iuridica potius vocatur. Quapropter
haec Vulgatae in rebus doctrinae auctoritas minime vetat
- immo id hodie fere postulat -, quominus eadem haec
doctrina ex primigeniis etiam textibus comprobetur et
confirmetur, atque etiam quominus passim in auxilium
iidem textus vocentur, quibus recta Sacrarum Litterarum
significatio ubique magis in dies patefiat atque
explanetur. Ac ne id quidem Tridentini Concilii decreto
prohibetur, quominus nempe ad christifidelium usum et
bonum et ad faciliorem divini eloquii intellegentiam,
conversiones in vulgatas linguas conficiantur, eaeque
etiam ex ipsis (310) primigeniis textibus, ut iam multis in
regionibus, approbante Ecclesiae auctoritate,
laudabiliter factum esse novimus.
3826 2293 (310) Linguarum antiquarum cognitione et

criticae artis subsidiis egregie instructus, exegeta
catholicus ad illud accedat munus, quod ex omnibus ei
impositis summum est, ut nempe germanam ipsam
Sacrorum Librorum sententiam reperiat atque exponat.
Quo in opere exsequendo ante oculos habeant
interpretes sibi illud omnium maximum curandum esse, ut
clare dispiciant ac definiant, quis sit verborum biblicorum
sensus, quem litteralem vocant. Hanc litteralem verborum
significationem omni cum diligentia per linguarum
cognitionem iidem eruant, ope adhibita contextus,
comparationisque cum assimilibus locis; quae quidem
974
omnia in profanorum quoque scriptorum interpretatione

in auxilium vocari solent, ut auctoris mens luculenter
patescat. Sacrarum autem Litterarum exegetae, memores
de verbo divinitus inspirato heic agi, cuius custodia et
interpretatio ab ipso Deo Ecclesiae commissa est, non
minus diligenter rationem habeant explanationum et
declarationum magisterii Ecclesiae, itemque explicationis
a sanctis Patribus datae, atque etiam 'analogiae fidei', ut
Leo XIII in Encycl. Litt. 'providentissimus Deus' (cf. DS
3283) sapientissime animadvertit.... Non tantum... eas res
exponant, quae ad historiam, archaeologiam,
philologiam, ad aliasque huiusmodi disciplinas spectent;
sed, illis quidem opportune allatis, quantum ad exegesin
conferre possint, ostendant potissimum, quae sit
singulorum librorum vel textuum theologica doctrina de
rebus fidei et morum, ita ut haec eorum explanatio non
modo theologos doctores adiuvet ad fidei dogmata
proponenda confirmandaque, sed sacerdotibus etiam
adiumento sit ad doctrinam christianam coram populo
enucleandam, ac fidelibus denique omnibus ad vitam
sanctam homineque christiano dignam agendam
adserviat.
3827 2293 (311) Talem cum dederint interpretationem,

imprimis, ut diximus, theologicam, efficaciter illos ad
silentium redigent, qui, asseverantes se vix quidquam in
biblicis commentariis invenire, quod mentem ad Deum
extollat, animum enutriat, interiorem vitam promoveat, ad
spiritualem quamdam et mysticam, ut aiunt,
interpretationem confugiendum esse dictitant (cf. DS
3792ss). ...
3828 2293 Non omnis sane spiritualis sensus a Sacra

Scriptura excluditur. Quae enim in Vetere Testamento
dicta vel facta sunt, ita a Deo sapientissime sunt ordinata
atque disposita, ut praeterita spirituali modo ea
praesignificarent, quae in novo gratiae foedere essent
futura. Quare exegeta, sicut litteralem, ut aiunt, verborum
975
significationem, quam hagiographus intenderit atque

expresserit, reperire atque exponere debet, ita
spiritualem etiam, dummodo rite constet illam a Deo
fuisse datam. Deus enim solummodo spiritualem hanc
significationem et novisse potuit, et nobis revelare.
Iamvero eiusmodi sensum in Sanctis Evangeliis nobis
indicat, nosque edocet divinus ipse Servator; hunc etiam,
Magistri exemplum imitati, Apostoli loquendo
scribendoque profitentur hunc perpetuo tradita ab
Ecclesia doctrina ostendit; hunc denique antiquissimus
liturgiae usus declarat, ubicumque rite adhiberi potest
notum illud pronuntiatum: Lex precandi lex credendi est
(cf. DS 246: Legem credendi ...). Hunc igitur spiritualem
sensum, a Deo ipso intentum et ordinatum, exegetae
catholici ea diligentia patefaciant ac proponant, quam
divini verbi dignitas exposcit; alias autem translatas
rerum significationes ne tamquam genuinum Sacrae
Scripturae sensum proferant, religiose caveant.
3829 2294 (314) Interpres igitur omni cum cura, ac nulla

quam recentiores pervestigationes attulerint luce
neglecta dispicere enitatur, quae propria fuerit sacri
scriptoris indoles ac vitae condicio, qua floruerit aetate,
quos fontes adhibuerit sive scriptos sive ore traditos,
quibusque sit usus formis dicendi. Sic enim satius
cognoscere poterit, quis hagiographus fuerit, quidque
scribendo significare voluerit. Neque enim quemquam
latet summam Interpretandi normam eam esse, qua
perspiciatur et definiatur quid scriptor dicere intenderit.
3830 2294 Quisnam autem sit litteralis sensus, in veterum

orientalium auctorum verbis et scriptis saepenumero non
ita in aperto est ut apud nostrae aetatis scriptores....
(315) Veteres enim Orientales, ut quod in mente haberent
exprimerent, non semper iisdem formis iisdemque dicendi
modis utebantur, quibus nos hodie, sed illis potius, qui
apud suorum temporum et locorum homines usu erant
recepti. Hi quinam fuerint, exegeta non quasi in
976
antecessum statuere potest, sed accurata tantummodo

antiquarum Orientis litterarum pervestigatione ... Haec
eadem pervestigatio id quoque iam lucide comprobavit,
israeliticum populum inter ceteras Orientis veteres
nationes in historia rite scribenda, tam ob antiquitatem,
quam ob fidelem rerum gestarum relationem singulariter
praestitisse; quod quidem ex divinae inspirationis
charismate atque ex peculiari historiae biblicae fine, qui
ad religionem pertinet, profecto eruitur. Nihilominus
etiam apud Sacros Scriptores, sicut apud ceteros
antiquos, certas quasdam inveniri exponendi narrandique
artes, certos quosdam idiotismos, linguis praesertim
semiticis proprios, approximationes quae dicuntur, ac
certos loquendi modos hyperbolicos, immo interdum
etiam paradoxa, quibus res menti firmius imprimantur,
nemo sane miretur, qui de inspiratione biblica recte
sentiat. A Libris enim Sacris nulla aliena est illarum
loquendi rationum, quibus apud veteres gentes,
praesertim apud Orientales, humanus sermo ad
sententiam exprimendam uti solebat, ea tamen
condicione, ut adhibitum dicendi genus Dei sanctitati et
veritati haudquaquam repugnet, quemadmodum, pro
sagacitate sua, iam ipse Angelicus Doctor hisce verbis
animadvertit: 'In Scriptura divina (316) traduntur nobis
per modum, quo homines solent uti.' ... Non raro enim, ...
cum sacros Auctores ab historiae fide aberrasse, aut res
minus accurate rettulisse obiurgando nonnulli iactant,
nulla alia de re agi comperitur, nisi de suetis illis nativis
antiquorum dicendi narrandique modis, qui in mutuo
hominum inter se commercio passim adhiberi solebant,
ac reapse licito communique more adhibebantur.
3831 (317) Nostri igitur rerum biblicarum cultores in hanc

quoque rem animum debita diligentia intendant neque
quidquam omittant, quod novitatis attulerint cum
archaeologia tum antiqua rerum gestarum historia
priscarumque litterarum scientia quodque aptum sit, quo
melius veterum scriptorum mens eorumque ratiocinandi,
977
narrandi scribendique modus, forma et ars cognoscatur ...

Omnis enim humana cognitio etiamsi non sacra ut suam
habet quasi insitam dignitatem et excellentiam - quippe
quae sit quaedam finita participatio infinitae cognitionis
Dei - ita novam altioremque dignitatem et quasi
consecrationem assequitur, cum ad res ipsas divinas
clariore luce collustrandas adhibetur. ... (319) Catholicus
interpres actuoso fortique suae disciplinae amore actus
ac sanctae matri Ecclesiae sincere devotus neutiquam
retineri debet, quominus difficiles quaestiones hucusque
nondum enodatas iterum atque iterum aggrediatur ..., ut
... et certis quoque profanarum disciplinarum
conclusionibus debito modo satisfaciat. Horum autem
strenuorum ... operariorum conatus non solummodo aequo
iustoque animo, sed summa etiam cum caritate
iudicandos esse ceteri omnes Ecclesiae filii meminerint;
qui quidem ab illo haud satis prudenti studio abhorrere
debent, quo quidquid novum est, ob hoc ipsum censetur
esse impugnandum aut in suspicionem adducendum. Illud
enim imprimis ante oculos habeant, in normis ac legibus
ab Ecclesia datis de fidei morumque doctrina agi ; atque
inter multa illa, quae in sacris libris, legalibus, historicis,
sapientialibus et propheticis proponuntur, pauca tantum
esse, quorum sensus ab Ecclesiae auctoritate declaratus
sit, neque plura ea esse, de quibus unanimis sanctorum
Patrum sit sententia. Multa igitur remanent, eaque
gravissima, in quibus edisserendis et explanandis
catholicorum interpretum acumen et ingenium libere
exerceri potest ac debet, ut ad omnium utilitatem, ad
maiorem in dies doctrinae sacrae profectum et ad
Ecclesiae defensionem et honorem ex suo quisque viritim
conferat.

978
Instructio S. Paenitentiariae, sous Pie XII, 25 mars 1944

3832 (Ad dubia removenda quoad facultatem)
impertiendi in quibusdam rerum adiunctis absolutionem
sacramentalem generali formula seu communi
absolutione, sine praevia peccatorum confessione a
singulis Christi fidelibus peracta, S. Paenitentiaria
(declarat):
3833 1. Sacerdotes, licet ad confessiones sacramentales

excipiendas adprobati non sint, facultate fruuntur
absolvendi generali modo atque una simul: a) Milites
imminenti aut commisso proelio, prout in morte
constitutos, quando, sive prae militum multitudine sive
prae temporis angustia, singuli audiri nequeunt. Si tamen
rerum adiuncta eiusmodi sint, ut vel moraliter impossibile
vel admodum difficile videatur, milites absolvere
imminenti aut commisso proelio, tunc licet eos absolvere
statim ac necessarium iudicabitur. b) Cives et milites
instante mortis periculo, durantibus hostilibus
incursionibus.
3834 2. Praeter casus, in quibus agitur de mortis periculo,

non licet sacramentaliter absolvere plures una simul, aut
singulos dimidiate tantum confessos, ratione tantum
magni concursus paenitentium, qualis verbi gratia potest
contingere in die magnae alicuius festivitatis aut
indulgentiae (cf. prop. 59 ex damn. ab Innoc. XI a. 1679
(DS 2159)): licet vero, si accedat alia gravis omnino et
urgens necessitas, gravitati praecepti divini integritatis
confessionis proportionata, vb.gr. si paenitentes secus
nulla sua culpa diu gratia sacramentali et sacra
communione carere cogantur.
3835 4. (Inter alia, paenitentes monendi sunt,) omnino

necesse esse, ut qui absolutionem turmatim acceperint, in
primo deinceps suscipiendo paenitentiae sacramento,
gravia singula peccata sua rite confiteantur, quae non
antea confessi fuerint.
979
3836 5. Sacerdotes aperte fideles doceant, eos graviter

prohiberi, ne, quamvis sibi conscii sint culpae mortalis,
nondum in confessione recte accusatae et remissae, et
obligatio integre lethalia peccata confitendi urgeat ex
lege sive divina sive ecclesiastica, de industria declinent
huic obligationi satisfacere, occasionem exspectantes,
qua absolutio turmatim detur.
3837 7. Si tempus suppetat, haec absolutio sueta atque

integra formula in plurali numero impertienda est; secus
vero haec brevior formula adhiberi potest: 'Ego vos
absolvo ab omnibus censuris et peccatis in nomine Patris
et Filii et Spiritus Sancti.'
Decr. S. Officii, sous Pie XII, 29 mars (1 avril) 1944

3838 2295 Expos.. (In nonnullis scriptis asseritur) finem
primarium matrimonii non esse prolis generationem, vel
fines secundarios non esse fini primario subordinatos, sed
ab eo independentes. Hisce in elucubrationibus primarius
coniugii finis alius ab aliis designatur, ut ex. gr.: coniugum
per omnimodam vitae actionisque communionem
complementum ac personalis perfectio; coniugum mutuus
amor atque unio fovenda ac perficienda per psychicam et
somaticam propriae personae traditionem; et huiusmodi
alia plura. In iisdem scriptis interdum verbis in
documentis Ecclesiae occurrentibus (uti sunt v. gr. finis
primarius, secundarius) sensus tribuitur, qui cum his
vocibus, secundum communem theologorum usum, non
congruit. Qu.: An admitti possit quorundam recentiorum
sententia, qui vel negant finem primarium matrimonii
esse prolis generationem et educationem, vel docent
fines secundarios fini primario non esse essentialiter
subordinatos, sed esse aeque principales et
independentes?
Resp. (cfirm. a S. P'ce 30. Mart.): Negative.
980
Decr. S. officii, sous Pie XII, 19. (21.) juillet 1944

3839 2296 Qu.: Quid sentiendum de systemate
Millenarismi mitigati, docentis scilicet Christum Dominum
ante finale iudicium sive praevia sive non praevia plurium
iustorum resurrectione, visibiliter in hanc terram regnandi
causa esse venturum. Resp. (cfirm. a S. P'ce 20. Iul.):
Systema Millenarismi mitigati tuto doceri non posse.
Pie XII, Litt. encycl. 'Mediator Dei', 20 novembre 1947

3840 2297 (528) In omni actione liturgica una cum
Ecclesia praesens adest divinus eius Conditor; praesens
adest Christus in augusto altaris sacrificio, cum in
administri sui persona, tum maxime sub eucharisticis
speciebus; praesens adest in sacramentis virtute sua,
quam in eadem transfundit utpote efficiendae sanctitatis
instrumenta; praesens adest denique in Deo admotis
laudibus ac supplicationibus, secundum illud: 'Ubi enim
sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in
medio eorum' (Mt 18,20).
3841 2298 Sacra igitur Liturgia cultum publicum constituit,

quem Redemptor noster, Ecclesiae Caput, caelesti Patri
habet, quemque christifidelium societas Conditori suo et
per ipsum aeterno Patri tribuit; utque omnia breviter
perstringamus, integrum constituit publicum cultum (529)
mystici Iesu Christi Corporis, Capitis nempe
membrorumque eius.
3842 2298 (530) Universus autem, quem Ecc1esia Deo

adhibet, cultus, ut externus, ita internus esse debet.
Externus quidem; nam id natura postulat hominis, qui ex
animo corporeque constat ...; ac divinus cultus non tantum
ad singulos pertinet, sed ad humanam etiam
consortionem atque adeo (531) socialis sit oportet ... Id
981
denique Mystici Corporis unitatem peculiari modo

patefacit... At praecipuum divini cultus elementum
internum esse debet: oportet enim semper in Christo
vivere eidemque se totum dedere, ut in eo, cum eo et per
eum debita caelesti Patri attribuatur gloria.
3843 2298 (532) Quamobrem a vera ac germana sacrae

Liturgiae notione ac sententia omnino ii aberrant, qui
eam utpote divini cultus partem iudicent externam
solummodo ac sensibus obiectam, vel quasi decorum
quemdam caerimoniarum apparatum; nec minus ii
aberrant, qui eam veluti meram legum praeceptorumque
summam reputent, quibus ecclesiastica hierarchia iubeat
sacros instrui ordinarique ritus.
3844 (532) Efficacitas, si de eucharistico sacrificio ac de

sacramentis agitur, ex opere operato potius ac primo loco
oritur. Si vero vel actionem illam consideramus
intaminatae Iesu Christi Sponsae, qua eadem precibus
sacrisque caerimoniis eucharisticum adornat sacrificium
et sacramenta, vel si de 'sacramentalibus' ac de ceteris
ritibus agitur, quae ab ecclesiastica instituta sunt
hierarchia, tum efficacitas habetur potius ex opere
operantis Ecclesiae, quatenus ea sancta est atque
arctissime cum suo Capite coniuncta operatur.
3845 Quam ad rem cupimus ..., ut animum intendatis

vestrum ad novas illas cogitandi iudicandique rationes de
christiana pietate, quam 'obiectivam' vocant; quae
quidem rationes, dum mystici Corporis mysterium
itemque veracem gratiae actionem sanctitatis
effectricem divinosque sacramentorum et eucharistici
sacrificii actus in perspicuo (533) ponere conantur, eo
tamen contendere videntur, ut 'subiectivam'seu
'personalem' quam dicunt pietatem vel imminuant vel
omnino praetermittant... Christus (per sacramenta et per
sacrificium suum) nullo non tempore humanum genus
expiat Deoque consecrat. Ea igitur 'obiectiva'. . . virtute
982
pollent, quae reapse animos nostros divinae Iesu Christi

vitae facit participes. Ideo non ex nostra, sed ex divina
virtute eis effectrix illa vis inest, quae membrorum
pietatem cum Capitis pietate coniungit eamdemque
quodammodo reddit totius communitatis actionem.
Quibus ex acutis argumentis nonnulli concludunt,
christiana omnis pietas in mystici Corporis Christi
mysterio consistat oportere, nulla habita 'personali' seu
'subiectiva' ut aiunt ratione atque adeo cetera religionis
opera neglegenda reputant, quae cum sacra Liturgia
arcte non devinciantur et extra cultum publicum
absolvantur. Quas tamen circa duplicis pietatis genera
conclusiones, quamvis optima sint quae supra
proponuntur principia, fallaces omnino esse, insidiosas ac
perniciosissimas nemo est qui non videat. Utique
retinendum est sacramenta altarisque sacrificium
intimam habere in semet ipsis virtutem, utpote quae sint
ipsius Christi actiones, ... verumtamen ut eadem debitam
efficaciam habeant, opus est prorsus, ut rectae animi
nostri dispositiones accedant.
3846 2299 (537) In spirituali igitur vita nulla intercedere

potest discrepantia vel repugnantia inter divinam illam
actionem, quae ad perpetuandam redemptionem nostram
gratiam in animos infundit, ac sociam laboriosamque
hominis operam, quae donum Dei vacuum non reddat
oportet (cf. 2 Cor 6,1); itemque inter externi
sacramentorum ritus efficacitatem, quae ex opere
operato oritur, atque eorum bene merentem actum, qui
eadem impertiunt vel suscipiunt, quem quidem actum
opus operantis vocamus; ac pari modo publicas
supplicationes inter privatasque preces; inter rectam
agendi rationem supernarumque contemplationem rerum;
inter vitam asceticam ac Liturgiae pietatem; ac denique
inter ecclesiasticae hierarchiae iurisdictionem
legitimumque magisterium ac potestatem illam, quae
proprie sacerdotalis dicitur, quaeque in sacro excercetur
ministerio.... Procul dubio liturgica precatio, cum publica
983
sit inclitae Jesu Christi Sponsae supplicatio, privatis

precibus potiore excellentia praestat. Quae tamen potior
excellentia neutiquam significat duo haec precandi
genera inter se discrepare vel repugnare. Uno enim
eodemque cum sint studio animata, una simul etiam
confluunt ac componuntur secundum illud 'omnia et in
omnibus Christus' (Col 3, 11), ad idemque contendunt
propositum, donec in nobis formetur Christus (cf. Gal 4,
19).
3847 (547) Christianae religionis caput ac veluti centrum

sanctissimae Eucharistiae mysterium est, quam olim
Summus Sacerdos Christus instituit, quamque per suos
administros perpetuo in Ecclesia renovari iubet. ... (548)
Altaris sacrificium non mera est ac simplex Jesu Christi
cruciatuum ac mortis commemoratio, sed vera ac propria
sacrificatio, qua quidem per incruentam immolationem
Summus Sacerdos id agit quod iam in cruce fecit, semet
ipsum aeterno Patri hostiam offerens acceptissimam. ...
3848 Dissimilis tamen ratio est, qua Christus offertur. In

cruce enim totum semet ipsum suosque Deo obtulit
dolores ; victimae vero immolatio per cruentam mortem
libera voluntate obitam effecta est. In ara autem, ob
gloriosum humanae naturae suae statum, 'mors illi ultra
non dominabitur' (Rom 6,9), ideoque sanguinis effusio
haud possibilis est; verumtamen ex divinae sapientiae
consilio Redemptoris nostri sacrificatio per externa signa,
quae sunt mortis indices, mirando quodam modo
ostenditur. Siquidem per panis 'transsubstantiationem' in
corpus vinique in sanguinem Christi, ut eius corpus reapse
praesens habetur, ita eius cruor: eucharisticae autem
species, sub quibus adest, cruentam corporis et sanguinis
separationem figurant. Itaque memorialis demonstratio
eius mortis, (549) quae reapse in Calvariae loco accidit,
in singulis altaris sacrificiis iteratur quandoquidem per
distinctos indices Christus Iesus in statu victimae
significatur atque ostenditur.
984
3849 2300 (552) Expedit... christifideles omnes

animadvertant, summo sibi officio esse summaeque
dignitati, eucharisticum participare sacrificium. (553)
(Tamen) non idcirco sacerdotali etiam potestate fruuntur.
3850 2300 (Falsus conceptus sacerdotii fidelium:) Sunt

enim ..., qui... doceant (cf. DS 1767), in Novo Testamento
sacerdotii nomine id solummodo venire, quod ad omnes
spectet, qui sacri fontis lavacro expiati fuerint; itemque
praeceptum illud, quo Iesus Christus in novissima cena id
Apostolis commiserat faciendum, quod ipse fecerat, ad
cunctam directo pertinere christifidelium Ecclesiam;
atque exinde, deinceps tantum, hierarchicum consecutum
esse sacerdotium. Quapropter populum autumant vera
perfrui sacerdotali potestate, sacerdotem autem
solummodo agere ex delegato a communitate munere.
Quamobrem Eucharisticum Sacrificium veri nominis
'concelebrationem' existimant, ac reputant expedire
potius ut sacerdotes una cum populo adstantes
'concelebrent', quam ut privatim Sacrificium offerant
absente populo. (Contra haec) in memoriam revocandum
esse ducimus, sacerdotem nempe idcirco tantum populi
vices agere, quia personam gerit Dni. n. Iesu Christi,
quatenus membrorum omnium Caput est, pro iisdem
semet ipsum offert, ideoque ad altare accedere ut
ministrum Christi, Christo inferiorem, superiorem autem
populo. Populum contra, quippe (554) qui nulla ratione
divini Redemptoris personam sustineat neque conciliator
sit inter seipsum et Deum, nullo modo iure sacerdotali frui
posse. - Quae quidem fidei certitudine constant; at
praeterea christifideles etiam divinam offerre hostiam,
diversa tamen ratione, dicendi sunt.
3851 2300 (Verus conceptus sacerdotii fidelium:) 'Non

solum', ita Innocentius III, 'offerunt sacerdotes, sed et
universi fideles: nam quod specialiter adimpletur
ministerio sacerdotum, hoc universaliter agitur voto
985
fidelium'. Ac ... (S. Robertus Bellarminus:) 'Sacrificium'

inquit 'in persona Christi principaliter offertur. Itaque ista
oblatio, consecrationem subsequens, est quaedam
testificatio, quod tota Ecclesia consentiat in oblationem a
Christo factam, et simul cum illo offerat'. Eucharistici
quoque Sacrificii ritus ac preces haud minus clare
significant atque ostendunt victimae oblationem una cum
populo a sacerdotibus fieri... (555) Nec mirum est
christifideles ad huiusmodi dignitatem elevari.
Baptismatis enim lavacro, generali titulo christiani in
mystico Corpore membra efficiuntur Christi sacerdotis, et
'charactere' qui eorum in animo quasi insculpitur, ad
cultum divinum deputantur; atque adeo ipsius Christi
sacerdotium pro sua condicione participant. ...
3852 2300 At est etiam intima ratio, cur christiani omnes,

ii praesertim qui altari adsunt, offerre dicantur. Qua in re
gravissima ne perniciosus oriatur error, offerendi vocem
propriae significationis terminis circumscribamus oportet.
Incruenta enim illa immolatio, qua consecrationis verbis
prolatis Christus in statu victimae super altare praesens
redditur, ab ipso solo sacerdote perficitur, prout Christi
personam sustinet, non vero prout christifidelium
personam gerit. At idcirco quod sacerdos divinam
victimam altari superponit, eamdem Deo Patri qua
oblationem defert ad gloriam Sanctissimae Trinitatis et in
bonum totius Ecclesiae. Hanc autem restricti nominis
oblationem christifideles suo modo duplicique ratione
participant: quia nempe non tantum per sacerdotis
manus, sed etiam una cum ipso quodammodo Sacrificium
(556) offerunt: qua quidem participatione, populi quoque
oblatio ad ipsum liturgicum refertur cultum.
3853 2300 (Redarguuntur dein tamquam 'superlationes

traiectionesque' opiniones eorum, qui) illa omnino
sacrificia reprobant, quae privatim ac non adstante
populo offerantur ... (item quae eodem tempore pluribus
in altaribus offerantur.) (557) Perperam hac in re ad
986
socialem eucharistici sacrificii indolem provocatur.

Quotiescumque enim sacerdos id renovat, quod divinus
Redemptor in novissima cena peregit, reapse sacrificium
consummatur: quod quidem sacrificium semper et ubique
itemque necessario ac suapte natura publico et sociali
munere fruitur quandoquidem is, qui illud immolat, et
Christi et christifidelium, cuius divinus Redemptor est
Caput, nomine agit, atque illud Deo offert pro Ecclesia
sancta catholica, ac pro vivis et defunctis.
3854 (562) Augustum altaris sacrificium divinae dapis

communione concluditur. Attamen ... ad eius sacrificii
integritatem habendam requiritur solummodo, ut
sacerdos caelesti pabulo reficiatur, non autem, ut populus
etiam - quod ceteroquin summopere optandum est - ad
sacram synaxim accedat. (Recoluntur errores in hac re
iam reiecti ; refelluntur deinde asserentes) (563) heic agi
non de sacrificio solummodo, sed de sacrificio ac cena
fraternae communitatis, atque sacram synaxim ponant,
communiter actam, quasi totius celebrationis culmen.
Etenim etiam atque etiam animadvertendum est,
eucharisticum sacrificium suapte natura incruentam esse
divinae victimae immolationem, quae quidem mystico
modo ex sacrarum specierum separatione patet, ex
earumque oblatione aeterno Patri peracta. Sacra autem
synaxis ad idem integrandum ad idemque augusti
sacramenti communione participandum pertinet; dumque
administro sacrificanti omnino necessaria est,
christifidelibus est tantummodo enixe commendanda.
3855 2297 (580)...Liturgicus annus... non frigida atque

iners earum rerum repraesentatio est, quae ad praeterita
tempora pertinent, vel simplex ac nuda superioris aetatis
rerum recordatio. Sed potius est Christus ipse, qui in sua
Ecclesia perseverat, quique immensae misericordiae
suae iter pergit, quod quidem in hac mortali vita, cum
pertransiit benefaciendo (cf. Act 10, 38), ipse pientissimo
987
eo consilio incepit, ut hominum animi mysteria sua

attingerent ac per eadem quodammodo viverent; quae
profecto mysteria non incerto ac subobscuro eo modo,
quo recentiores quidam scriptores effutiunt, sed quo
modo catholica doctrina nos docet, praesentia
continenter adsunt atque operantur; quandoquidem, ex
Ecclesiae Doctorum sententia, et eximia sunt christianae
perfectionis exempla, et divinae gratiae sunt fontes ob
merita deprecationesque Christi, et effectu suo in nobis
perdurant, cum singula secundum indolem cuiusque suam
salutis nostrae causa suo modo exsistant.
3857 2301 1. Sacramentum Ordinis a Christo Domino

institutum, quo traditur spiritualis potestas et confertur
gratia ad rite obeunda munia ecclesiastica, unum esse
idemque pro universa Ecclesia, catholica fides profitetur.
... Neque his a Christo Domino institutis Sacramentis
Ecclesia saeculorum cursu alia Sacramenta substituit vel
substituere potuit, cum, ut Concilium Tridentinum (cf. DS
1601 1728) docet, septem Novae Legis Sacramenta sint
omnia a Iesu Christo Domino Nostro instituta et Ecclesiae
nulla competat potestas in 'substantiam Sacramentorum',
id est in ea quae, testibus divinae revelationis fontibus,
ipse Christus Dominus in signo sacramentali servanda
statuit. ...
3858 2301 Constat autem inter omnes Sacramenta Novae

Legis, utpote signa sensibilia atque gratiae invisibilis
efficientia, debere gratiam et significare quam efficiunt
et efficere quam significant. Iamvero effectus, qui sacra
Diaconatus, Presbyteratus et Episcopatus Ordinatione
produci ideoque significari debent, potestas scilicet et
gratia, in omnibus Ecclesiae universalis diversorum
temporum et regionum ritibus sufficienter significati
inveniuntur manuum impositione et verbis eam
determinantibus. Insuper nemo est qui ignoret Ecclesiam
Romanam semper validas habuisse Ordinationes graeco
ritu collatas absque instrumentorum traditione, ita ut in
988
ipso Concilio Florentino, in quo Graecorum cum Ecclesia

Romana unio peracta est, minime Graecis impositum sit,
ut ritum Ordinationis mutarent vel illi instrumentorum
traditionem insererent: immo voluit Ecclesia ut in ipsa
Urbe Graeci secundum proprium ritum ordinarentur.
Quibus colligitur, etiam secundum mentem ipsius Concilii
Florentini (cf. DS 1326), traditionem instrumentorum non
ex ipsius Domini Nostri Jesu Christi voluntate ad
substantiam et ad validitatem huis Sacramenti requiri.
Quod si ex Ecclesiae voluntate et praescripto eadem
aliquando fuerit necessaria ad valorem quoque, omnes
norunt Ecclesiam quod statuit etiam mutare et abrogare
valere.
3859 2301 4. Quae cum ita sint, divino lumine invocato,

suprema Nostra Apostolica Auctoritate et certa scientia
declaramus et, quatenus opus sit, decernimus et
disponimus: Sacrorum Ordinum Diaconatus, Presbyteratus
et Episcopatus materiam eamque unam esse manuum
impositionem : formam vero itemque unam esse verba
applicationem huius materiae determinantia, quibus
univoce significantur effectus sacramentales - scilicet
potestas Ordinis et gratia Spiritus Sancti -, quaeque ab
Ecclesia qua talia accipiuntur et usurpantur. Hinc
consequitur ut declaremus, sicut revera ad omnem
controversiam auferendam et ad conscientiarum
anxietatibus viam praecludendam Apostolica Nostra
Auctoritate declaramus, et, si umquam aliter legitime
dispositum fuerit, statuimus instrumentorum traditionem
saltem in posterum non esse necessariam ad Sacrorum
Diaconatus, Presbyteratus et Episcopatus Ordinum
validitatem.
3860 2301 5. De materia autem et forma in uniuscuiusque

Ordinis collatione, eadem suprema Nostra Apostolica
auctoritate, quae sequuntur decernimus et constituimus:
In Ordinatione Diaconali materia est Episcopi manus
impositio quae in ritu istius Ordinationis una occurrit.
989
Forma autem constat verbis 'Praefationis' quorum haec

sunt essentialia ideoque ad valorem requisita: 'Emitte in
eum, quaesumus Domine, Spiritum Sanctum, quo in opus
ministerii tui fideliter exsequendi septiformis gratiae tuae
munere roboretur.' In Ordinatione Presbyterali materia
est Episcopi prima manuum impositio quae silentio fit,
non autem eiusdem impositionis per manus dexterae
extensionem continuatio, nec ultima cui coniunguntur
verba: 'Accipe Spiritum Sanctum: quorum remiseris
peccata etcetera.' Forma autem constat verbis
'Praefationis' quorum haec sunt essentialia ideoque ad
valorem requisita: 'Da, quaesumus, omnipotens Pater, in
hunc famulum tuum Presbyterii dignitatem; innova in
visceribus eius spiritum sanctitatis, ut acceptum a Te,
Deus, secundi meriti munus obtineat censuramque morum
exemplo suae conversationis insinuet.' Denique in
Ordinatione seu Consecratione Episcopali materia est
manuum impositio quae ab Episcopo consecratore fit.
Forma autem constat verbis 'Praefationis', quorum haec
sunt essentialia ideoque ad valorem requisita: 'Comple in
Sacerdote tuo ministerii tui summam, et ornamentis totius
glorificationis instructum caelestis unguenti rore
sanctifica' ...
3861 2301 6. Ne vero dubitandi praebeatur occasio,

praecipimus ut impositio manuum in quolibet Ordine
conferendo caput Ordinandi physice tangendo fiat,
quamvis etiam tactus moralis ad Sacramentum valide
conficiendum sufficiat. ... Huius Nostrae Constitutionis
dispositiones vim retroactivam non habent. ...
Ep. Secretarii Commiss. de re Biblica ad card. Suhard,

archiep. Paris., sous Pie XII, 16 janvier 1948
3862 2302 (45) (Decreta Commissionis de re Biblica
ulteriori investigatione rei Biblicae obstare nolunt.)
cf. textus in lingua gallica

990
Decr, S. Officii, sous Pie XII, 28 juin (1 juillet) 1949

3865 Qu.: 1. Utrum licitum sit, partibus communistarum
nomen dare vel eisdem favorem praestare (cf. DS 3930).
2. Utrum licitum sit edere, propagare vel legere libros,
periodica diaria vel folia, quae doctrinae vel actioni
communistarum patrocinantur, vel in eis scribere; 3.
Utrum christifideles, qui actus, de quibus in n.1 et 2,
scienter et libere posuerint, ad sacramenta admitti
possint 4. Utrum christifideles, qui communistarum
doctrinam materialisticam et antichristianam profitentur,
et in primis qui eam defendunt vel propagant, ipso facto,
tamquam apostatae a fide catholica, incurrant in
excommunicationem speciali modo Sedi Apostolicae
reservatam. Resp (cfirm a S. P'ce 30 juin): Ad 1. Negative:
Communismus enim est materialisticus et antichristianus;
communistarum autem duces, etsi verbis quandoque
profitentur se religionem non oppugnare, re tamen, sive
doctrina sive actione, Deo veraeque religioni et Ecclesiae
Christi sese infensos esse ostendunt. Ad 2. Negative:
Prohibentur enim ipso iure (cf. CdIC 1399). Ad 3.
Negative, secundum ordinaria principia de sacrarnentis
denegandis iis, qui non sunt dispositi.
Ad 4. Affirmative.
Ep. S. Officii ad archiep. Bostoniensem, sous Pie XII,

8 août 1949
3866 ... Inter ea autem, quae semper Ecclesia praedicavit
et praedicare numquam desinet illud quoque infallibile
effatum continetur, quo edocemur 'extra Ecclesiam nullam
esse salutem'. Est tamen hoc dogma intelligendum eo
sensu, quo id intelligit Ecclesia ipsa. Non enim privatis
iudiciis explicanda dedit Salvator noster ea, quae in fidei
deposito continentur, sed ecclesiastico magisterio.
991
3867 Et primum quidem Ecclesia docet, hac in re agi de

severissimo praecepto Iesu Christi. Ipse enim expressis
verbis Apostolis suis imposuit, ut docerent omnes gentes,
servare omnia quae ipse mandaverat. Inter mandata
autem Christi non minimum locum illud occupat, quo
baptismo iubemur incorporari in Corpus mysticum Christi,
quod est Ecclesia, et adhaerere Christo eiusque vicario,
per quem ipse in terra modo visibili gubernat Ecclesiam.
Quare nemo salvabitur, qui sciens Ecclesiam a Christo
divinitus fuisse institutam, tamen Ecclesiae sese subiicere
renuit vel Romano Pontifici, Christi in terris vicario,
denegat oboedientiam.
3868 Neque enim in praecepto tantummodo dedit

Salvator, ut omnes gentes intrarent Ecclesiam, sed statuit
quoque Ecclesiam medium esse salutis, sine quo nemo
intrare valeat regnum gloriae caelestis.
3869 Infinita sua misericordia Deus voluit, ut illorum

auxiliorum salutis quae divina sola institutione, non vero
intrinseca necessitate, ad finem ultimum ordinantur, tunc
quoque certis in adiunctis effectus ad salutem necessarii
obtineri valeant, ubi voto solummodo vel desiderio
adhibeantur. Quod in sacrosancto Tridentino Concilio
claris verbis enuntiatum videmus tum de sacramento
regenerationis tum de sacramento paenitentiae (DS 1524
1543).
3870 Idem autem suo modo dici debet de Ecclesia,

quatenus generale ipsa auxilium salutis est.
Quandoquidem ut quis aeternam obtineat salutem non
semper exigitur, ut reapse Ecclesiae tamquam membrum
incorporetur, sed id saltem requiritur, ut eidem voto et
desiderio adhaereat. Hoc tamen votum non semper
explicitum sit oportet, prout accidit in catechumenis, sed
ubi homo invincibili ignorantia laborat, Deus quoque
implicitum votum acceptat, tali nomine nuncupatum, quia
992
illud in ea bona animae dispositione continetur, qua

homo voluntatem suam Dei voluntati conformem velit.
3871 Quae clare docentur in (Pii XII Litt. encycl.) ... De

mystico Iesu Christi Corpore. In iisdem enim Summus
Pontifex nitide distinguit inter eos, qui re Ecclesiae
tamquam membra incorporantur, atque eos, qui voto
tantummodo Ecclesiae adhaerent.... 'In Ecclesiae autem
membris reapse ii soli adnumerandi sunt, qui
regenerationis lavacrum receperunt veramque fidem
profitentur neque a Corporis compage semet ipsos misere
separaverunt vel, ob gravissima admissa, a legitima
auctoritate seiuncti sunt' (DS 3802). Circa finem autem
earundem Litterarum encyclicarum, amantissimo animo
eos ad unitatem invitans, qui ad Ecclesiae catholicae
compagem non pertinent, illos commemorat, 'qui inscio
quodam desiderio ac voto ad Mysticum Redemptoris
Corpus ordinentur', quos minime a salute aeterna
excludit, ex altera tamen parte in tali statu versari
asserit, 'in quo de sempiterna cuiusque propria salute
securi esse non possunt ... quandoquidem tot tantisque
caelestibus muneribus adiumentis carent quibus in
catholica solummodo Ecclesia frui licet' (DS 3821).
3872 Quibus verbis providentibus tam eos reprobat, qui

omnes solo voto implicito Ecclesiae adhaerentes a salute
aeterna excludunt, quam eos, qui falso asserunt, homines
in omni religione aequaliter salvari posse (cf. DS 2806
2865). Neque etiam putandum est, quodcumque votum
Ecclesiae ingrediendae sufficere, ut homo salvetur.
Requiritur enim ut votum, quo quis ad Ecclesiam
ordinetur, perfecta caritate informetur ; nec votum
implicitum effectum habere potest, nisi homo fidem
habeat supernaturalem (Allegatur Hebr 11,6 et Conc.
Trid., sess. n c. 8: DS 1532).
3873 Ex praedictis clarum igitur est, ea quae in

commentario 'From the Housetops', fasc. III, tamquam
993
genuina Ecclesiae catholicae doctrina proponuntur, ab

eadem longe distare et esse valde nociva tam iis qui intra
quam iis qui foris sunt. ... Itaque intelligi non potest,
quomodo Institutum 'St. Benedict Center' sibi cohaereat,
quod, cum se scholam catholicam profiteatur ac talem
haberi velit, re tamen vera praescriptis can. 1381 et 1382
Cod. Iur. Can. non conformetur, idemque fons exsistat
discordiarum et rebellionis contra auctoritatem
ecclesiasticam et turbationis multarum conscientiarum
causa. Item non intelligjtur, quomodo religiosus vir, scl. P.
Feeney, se 'defensorem fidei' exhibeat simulque
impugnare non dubitet catecheticam institutionem a
legitimis auctoritatibus propositam. ...
Resp. S. Officii, sous Pie XII, 28 décembre 1949

3874 2304 Qu.: Utrum, in diiudicandis causis
matrimonialibus, baptismus in sectis Discipulorum Christi,
Presbyterianorum, Congregationalistarum, Baptistarum,
Methodistarum collatus, posita necessaria materia et
forma, praesumendus sit invalidus ob defectum requisitae
in ministro intentionis faciendi quod facit Ecclesia vel
quod Christus instituit an vero praesumendus sit validus,
nisi in casu particulari contrarium probetur.' Resp.:
Negative ad primam partem; affirmative ad secundam.
Pie XII, Litt. encycl. 'Humani generis', 12 août 1950

3875 2305 (561) ... Licet humana ratio, simpliciter
loquendo, veram et certam cognitionem unius Dei
personalis, mundum providentia sua tuentis ac
gubernantis, necnon naturalis legis a Creatore nostris
animis inditae, suis naturalibus viribus ac lumine assequi
revera possit, nihilominus non pauca obstant, quominus
eadem ratio hac sua nativa facultate efficaciter
fructuoseque utatur. Quae enim ad Deum pertinent et ad
rationes spectant, quae inter homines Deumque
intercedunt, veritates sunt rerum sensibilium ordinem
994
omnino (562) transcendentes, quae, cum in vitae

actionem inducuntur eamque informant, sui devotionem
suique abnegationem postulant. Humanus autem
intellectus in talibus veritatibus acquirendis difficultate
laborat tum ob sensuum imaginationisque impulsum, tum
ob pravas cupiditates ex peccato originali ortas. Quo fit
ut homines in rebus huiusmodi libenter sibi suadeant esse
falsa vel saltem dubia, quae ipsi nolint esse vera.
3876 2305 Quapropter divina 'revelatio' moraliter

necessaria dicenda est, ut ea, quae in rebus religionis et
morum rationi per se impervia non sunt, in praesenti
quoque humani generis condicione, ab omnibus expedite,
firma certitudine et nullo admixto errore cognosci possint
(cf. DS 3005). Quin immo mens humana difficultates
interdum pati potest etiam in certo iudicio 'credibilitatis'
efformando circa catholicam fidem, quamvis tam multa
ac mira signa externa divinitus disposita sint quibus vel
solo naturali rationis lumine divina christianae religionis
origo certo probari possit. Homo enim sive praeiudicatis
ductus opinionibus sive cupidinibus ac mala voluntate
instigatus, non modo externorum signorum evidentiae,
quae prostat, sed etiam supernis afflatibus quos Deus in
animos ingerit nostros, renuere ac resistere potest.
3877 2305 (562) (Sunt qui evolutionis systema) absque

prudentia ac discretione admissum ad omnium rerum
originem pertinere contendant, atque audacter
indulgeant opinationi monisticae ac pantheisticae mundi
universi continuae evolutioni obnoxii. Qua quidem
opinatione fautores communismi libenter fruuntur ut suum
'materialismum dialecticum' efficacius propugnent et
evehant, omni notione theistica ex animis avulsa.
3878 2306 (563) Huiusmodi evolutionis commenta, quibus

omne, quod absolutum, firmum, immutabile est,
repudiatur, viam straverunt novae aberranti philosophiae,
quae cum 'idealismo', 'immanentismo' ac 'pragmatismo'
995
contendens 'existentialismi' nomen nacta est, utpote

quae, immutabilibus rerum essentiis posthabitis, de
singulorum 'exsistentia' tantum sollicita sit. Accedit falsus
quidam 'historicismus', qui solis humanae vitae eventibus
inhaerens, cuiusvis veritatis legisque absolutae
fundamenta subvertit, cum ad res philosophicas tum ad
christiana etiam dogmata quod attinet.
3879 2308 Iamvero theologis ac philosophis catholicis,

quibus grave incumbit munus divinam humanamque
veritatem tuendi animisque inserendi hominum, has
opinationes plus minusve e recto itinere aberrantes
neque ignorare neque neglegere licet. Quin immo ipsi
easdem opinationes perspectas habeant oportet, tum
quia morbi non apte curantur nisi rite praecogniti fuerint,
tum quia nonnumquam in falsis ipsis commentis aliquid
veritatis latet, tum denique quia eadem animum
provocant ad quasdam (564) veritates, sive philosophicas
sive theologicas, sollertius perscrutandas ac
perpendendas. ...
3880 2308 Et quemadmodum olim fuerunt, qui rogarent

num translaticia Ecclesiae apologetica ratio obstaculum
constitueret potius quam auxilium ad animos Christo
lucrandos, ita hodie non desunt qui eo usque procedere
audeant ut serio quaestionem moveant num theologia
eiusque methodus, quales in scholis ecclesiastica
approbante auctoritate vigent, non modo perficiendae,
verum etiam omnino reformandae sint, ut regnum Christi
quocumque terrarum, inter homines cuiusvis culturae vel
cuiusvis opinionis religiosae efficacius propagetur.
Quodsi iidem ad nihil aliud intenderent quam ad
disciplinam ecclesiasticam eiusque methodum hodiernis
condicionibus ac necessitatibus, nova quadam inducta
ratione, aptius (565) accommodandas, nulla fere esset
causa timendi ; at vero imprudenti aestuantes 'irenismo',
nonnulli veluti obices ad fraternam unitatem
restaurandam ea putare videntur, quae ipsis legibus ac
996
principiis a Christo datis innituntur itemque institutis ab

eo conditis, vel quae munimina ac fulcimina exstant
integritatis fidei...
3881 2309 Quod autem ad theologiam spectat,

quorumdam consilium est dogmatum significationem
quam maxime extenuare; ipsumque dogma a loquendi
ratione in Ecclesia jamdiu recepta et a philosophicis
notionibus penes catholicos doctores vigentibus liberare,
ut in catholica exponenda doctrina ad Sacrae Scripturae
sanctorumque Patrum dicendi modum redeatur. Spem ipsi
fovent fore ut dogma elementis denudatum, quae
extrinsecus a divina revelatione esse dicunt, fructuose
comparetur cum eorum opinionibus dogmaticis qui ab
Ecclesiae unitate sejuncti sint, utque hac via
pedetemptim perveniatur ad assimilanda sibi invicem
dogma catholicum et placita dissidentium.
3882 2310 Accedit quod, catholica doctrina ad hanc

redacta condicionem, viam sterni autumant, qua,
hodiernis necessitatibus (566) satisfaciendo, hodiernae
etiam philosophiae notionibus dogma exprimi possit, sive
'immanentismi' sive 'idealismi' sive 'exsistentialismi'aliusve
systematis. Quod idcirco etiam fieri posse ac debere
audaciores quidam affirmant, quia fidei mysteria
numquam notionibus adaequate veris significari posse
contendunt, sed tantum notionibus 'approximativis', ut
aiunt, ac semper mutabilibus, quibus veritas aliquatenus
quidem indicetur, sed necessario quoque deformetur.
Quapropter non absurdum esse putant, sed necesse
omnino esse ut theologia pro variis philosophiis, quibus
decursu temporum tamquam suis utitur instrumentis,
novas antiquis substituat notiones, ita ut diversis quidem
modis, ac vel etiam aliqua ratione oppositis, idem tamen,
ut aiunt, valentibus, easdem divinas veritates humanitus
reddat. Addunt etiam historiam dogmatum consistere in
reddendis variis sibique succedentibus formis, quas
997
veritas revelata induerit, secundum diversas doctrinas et

opinationes quae saeculorum decursu ortae fuerint.
3883 Patet autem ex iis, quae diximus, huiusmodi

molimina non tantum ducere ad 'relativismum'
dogmaticum, quem vocant, sed illum iam reapse
continere; cui quidem despectus doctrinae communiter
traditae eorumque vocabulorum, quibus eadem
significatur, satis superque favet. Nemo sane est qui non
videat huiusmodi notionum vocabula cum in scholis tum
ab ipsius Ecclesiae Magisterio adhibita, perfici et
perpoliri posse; ac notum praeterea est Ecclesiam in
iisdem vocibus adhibendis non semper constantem fuisse.
Liquet etiam Ecclesiam non cuilibet systemati
philosophico, brevi temporis spatio vigenti, devinciri
posse: sed ea quae communi consensu a catholicis
doctoribus composita per plura saecula fuere ad aliquam
dogmatis intellegentiam attingendam, tam caduco
fundamento procul dubio non nituntur. Nituntur enim
principiis ac notionibus ex vera rerum creatarum
cognitione deductis; in quibus quidem deducendis
cognitionibus humanae menti veritas divinitus revelata,
quasi stella, per Ecclesiam illuxit. Quare mirum non est
aliquas huiusmodi notiones a Conciliis Oecumenicis non
solum (567) adhibitas, sed etiam sancitas esse, ita ut ab
eis discedere nefas sit. ... Despectus autem vocabulorum
ac notionum quibus theologi scholastici uti solent, sponte
ducit ad enervandam theologiam, ut aiunt speculativam,
quam, cum ratione theologica innitatur, vera certitudine
carere existimant.
3884 2313 Magisterium ab ipsis tamquam progressionis

sufflamen ac scientiae obex exhibetur, ab acatholicis
vero quibusdam jam veluti injustum frenum consideratur
quo excultiores aliqui theologi a disciplina sua innovanda
detineantur. Et quamquam hoc sacrum Magisterium, in
rebus fidei et morum, cuilibet theologo proxima et
universalis veritatis norma esse debet, utpote cui Christus
998
Dominus totum depositum fidei - Sacras nempe Litteras ac

divinam 'traditionem' - et custodiendum et tuendum et
interpretandum concredidit, attamen officium, quo fideles
tenentur illos quoque fugere errores, qui ad haeresim
plus minusve accedant, ideoque 'etiam constitutiones et
decreta servare, quibus pravae hujusmodi opiniones a
Sancta Sede proscriptae et prohibitae sunt' (CIC 1324; cf
D.1820), nonnunquam ita ignorantur ac si non habeatur.
3885 2313 Neque putandum est, ea quae in Encyclicis

Litteris proponuntur, assensum per se non postulare, cum
in iis Pontifices supremam sui Magisterii postetatem non
exerceant. Magisterio enim ordinario haec docentur, de
quo illud etiam valet: 'Qui vos audit, me audit' (Lc 10.16);
ac plerumque quae in Encyclicis Litteris proponuntur et
inculcantur, jam aliunde ad doctrinam catholicam
pertinent. Quodsi Summi Pontificces in actis suis de re
hactenus controversa data opera sententiam ferunt,
omnibus patet rem illam, secundum mentem ac
voluntatem eorumdem Pontificum, quaestionem liberae
inter theologos disceptationis jam haberi non posse.
3886 2314 Verum quoque est, theologis semper

redeundum esse ad divinae revelationis fontes; eorum
enim est indicare qua ratione ea quae a vivo Magisterio
docentur, in Sacris Litteris et in divina " traditione ", sive
explicite, sive implicite inveniantur. Accedit quod uterque
doctrinae divinitus revelatae fons tot tantoquesque
continet thesauros veritatis, ut numquam reapse
exhauriatur. Quapropter sacrorum fontium studio sacrae
disciplinae semper juvenescunt; dum contra speculatio,
quae ulteriorem sacri depositi inquisitionem neglegit, ut
experiundo novimus, sterilis evadit. Sed hac de causa
theologia etiam positiva, quam dicunt, scientiae
dumtaxat historicae aequari nequit. Una enim cum sacris
ejusmodi fontibus Deus Ecclesiae suae Magisterium dedit,
ad ea quoque illustranda et enucleanda, quae in fidei
deposito nonnisi obscure ac velut implicite continentur.
999
Quod quidem depositum nec singulis christifidelibus nec

ipsis theologis divinus Redemptor concredidit authentice
interpretandum, sed soli Ecclesiae Magisterio. Si autem
hoc suum munus Ecclesiae exercet, sicut saeculorum
decursu saepenumero factum est, sive ordinario sive
extraordinario ejusdem muneris exercitio, patet omnino
falsam esse methodum, qua ex obscuris clara explicentur,
quin immo contrarium omnes sequi ordinem necesse esse.
Quare Decessor Noster imm. mem. Pius IX, docens
nobilissimum theologiae munus illud esse, quod ostendat
quomodo ab Ecclesia definita doctrina contineatur in
fontibus, non absque gravi causa illa addidit verba: 'eo
ipso sensu, quo definita est'.
3887 2315 Plura etiam a nonnullis proponuntur vel

mentibus instillantur in detrimentum divinae auctoritatis
Sacrae Scripturae. Etenim sensum definitionis Concilii
Vaticani de Deo Sacrae Scripturae auctore audacter
quidam pervertunt; atque sententiam, jam pluries
reprobatam, renovant, secundum quam Sacrarum
Litterarum immunitas errorum ad ea solummodo, quae de
Deo ac de rebus moralibus et religiosis traduntur,
pertineat. Immo perperam loquuntur de sensu humano
Sacrorum Librorum sub quo sensus eorum divinus lateat,
quem solum infallibilem declarant. In Sacra Scriptura
interpretanda nullam haberi volunt rationem analogiae
fidei ac "traditionis", Ecclesiae; ita ut Sanctorum Patrum
et sacri Magisterii doctrina quasi ad trutinam Sacrae
Scripturae, ratione mere humanan ab exegetis
explicatae, sir revocanda, potius quam eadem Sacra
Scriptura exponenda sit ad mentem Ecclesiae, quae a
Christo Domino totius depositi veritatis divinitus revelatae
custos ac interpres constituta est.
3888 2316 (570) Ac praeterea sensus litteralis Sacrae

Scripturae eiusque expositio a tot tantisque exegetis,
vigilante Ecclesia, elaborata, ex commenticiis eorum
placitis, novae cedere debent exegesi, quam symbolicam
1000
ac spiritualem appellant; et qua Sacra Biblia Veteris

Testamenti, quae hodie in Ecclesia tamquam fons clausus
lateant, tandem aliquando omnibus aperiantur. Hac
ratione asseverant difficultates omnes evanescere,
quibus ii tantummodo praepediantur, qui sensui litterali
Scripturarum adhaereant.
3889 2316 Quae quidem omnia quam aliena sint a

principiis ac normis hermeneuticis a decessoribus Nostris
fel. rec. Leone XIII in Encyclicis Litteris 'Providentissimus',
et a Benedicto XV in Enc. Litt. 'Spiritus Paraclitus', itemque
a Nobis ipsis in Enc. Litt. 'Divino afflante Spiritu' rite
statutis nemo est qui non videat.
3890 2317 (570) Ac mirum non est huiusmodi novitates, ad

omnes fere theologiae partes quod attinet, iam
venenosos peperisse fructus. In dubium revocatur
humanam rationem, absque divinae 'revelationis'
divinaeque gratiae auxilio, argumentis ex creatis rebus
deductis demonstrare posse Deum personalem exsistere;
negatur mundum initium habuisse, atque contenditur
creationem mundi necessariam esse, cum ex necessaria
liberalitate divini amoris procedat; aeterna et infallibilis
liberarum actionum hominum praescientia Deo item
denegatur; quae quidem Vaticani Concilii declarationibus
adversantur (DS 3001-3003).
3891 2318 Quaestio etiam a nonnullis agitur num Angeli

creaturae personales sint; numque materia a spiritu
essentialiter differat. Alii veram 'gratuitatem' ordinis
supernaturalis corrumpunt, cum autument Deum entia
intellectu praedita condere non posse, quin eadem ad
beatificam visionem ordinet et vocet. Nec satis; nam
peccati originalis notio, definitionibus Tridentinis
posthabitis, pervertitur, unaque simul peccati in
universum, prout est Dei offensa, itemque satisfactionis a
Christo pro nobis exhibitae. Nec desunt qui contendant
transsubstantiationis (571) doctrinam, utpote antiquata
1001
notione philosophica substantiae innixam, ita

emendandam esse ut realis Christi praesentia in Ss.
Eucharistia ad quemdam symbolismum reducatur,
quatenus consecratae species, nonnisi signa efficacia sint
spiritualis praesentiae Christi eiusque intimae
coniunctionis cum fidelibus membris in Corpore mystico.
3892 2320 (571) In comperto est quanti Ecclesia humanam

rationem faciat quod pertinet ad exsistentiam unius Dei
personalis certo demonstrandam, itemque ad ipsius
christianae fidei fundamenta signis divinis invicte
comprobanda ; parique modo ad legem, quam Creator
animis hominum indidit, rite exprimendam ; ac denique
ad aliquam mysteriorum intellegentiam assequendam
eamque fructuosissimam. Hoc tamen munus ratio tum
solum apte ac tuto absolvere poterit, cum debito modo
exculta fuerit ; nempe cum fuerit sana illa philosophia
imbuta quae veluti patrimonium iamdudum exstat a
superioribus christianis aetatibus traditum, atque adeo
altioris etiam ordinis auctoritatem habet, quia ipsum
Magisterium Ecclesiae, eius principia ac praecipua
asserta, a viris magni ingenii paulatim patefacta ac (572)
definita, ad ipsius divinae 'revelationis' trutinam vocavit.
Quae quidem philosophia in Ecclesia agnita ac recepta,
et verum sincerumque cognitionis humanae valorem
tuetur, et metaphysica inconcussa principia - rationis
nempe sufficientis, causalitatis, et finalitatis - ac demum
certae et immutabilis veritatis assecutionem.
3893 2321 In hac philosophia plura sane exponuntur,

quibus res fidei et morum neque directe nec indirecte
attinguntur, quaeque propterea Ecclesia liberae
peritorum disceptationi permittit ; at quoad alia plura,
praesertim quoad principia assertaque praecipua, quae
supra memoravimus, eadem libertas non viget. Etiam in
huiusmodi essentialibus quaestionibus, philosophiam
quidem aptiore ac ditiore veste induere licet,
efficacioribus dictionibus communire, quibusdam
1002
scholarum adminiculis minus aptis, exuere, sanis quoque

quibusdam elementis progredientis humanae
lucubrationis caute locupletare ; numquam tamen eam
subvertere fas est, vel falsis principiis contaminare, vel
quasi magnum quidem, sed obsoletum existimare
monumentum. Non enim veritas omnisque eius
philosophica declaratio in dies mutari possunt, cum
potissimum agatur de principiis humanae menti per se
notis, vel de sententiis illis, quae tum saeculorum
sapientia, tum etiam divinae 'revelationis' consensu ac
fulcimine innituntur.
3894 (573) Quae si bene perspecta fuerint, facile patebit

cur Ecclesia exigat ut futuri sacerdotes philosophicis
disciplinis instruantur 'ad Angelici Doctoris rationem,
doctrinam et principia', quandoquidem plurium
saeculorum experientia probe noscit Aquinatis methodum
ac rationem sive in tironibus erudiendis, sive in
absconditis veritatibus pervestigandis, singulari
praestantia eminere. ...(D 2323) Hac de causa quam
maxime deplorandum est, philosophiam in Ecclesia
receptam ac agnitam hodie a nonnullis despectui haberi,
ita ut antiquata quoad formam, rationalistica, ut aiunt,
quoad cogitandi processum, impudenter renuntietur.
Dictitant enim, hanc nostram philosophiam perperam
opinionem tueri, metaphysicam absolute veram exsistere
posse ; dum contra asseverant, res, praesertim
transcendentes, non aptius exprimi posse quam
disparatis doctrinis, quae sese mutuo compleant, quamvis
sibi invicem quodammodo opponantur.
3895 2326 (575) Non pauci expostulant ut catholica

religio earumdem disciplinarum quam plurimum rationem
habeat. Quod sane laude dignum est ubi de factis agitur
reapse demonstratis ; caute tamen accipiendum est ubi
potius de 'hypothesibus' sit quaestio, etsi aliquo modo
humana scientia innixis, quibus doctrina attingitur in
Sacris Litteris vel in 'traditione' contenta. Quodsi tales
1003
coniecturales opiniones doctrinae a Deo revelatae

directe vel indirecte adversentur, tum huiusmodi
postulatum nullo modo admitti potest.
3896 2327 Quamobrem Ecclesiae Magisterium non

prohibet quominus 'evolutionismi' doctrina, quatenus
nempe de humani corporis origine inquirit ex iam
exsistente ac vivente materia oriundi - animas enim a Deo
immediate creari catholica fides nos retinere iubet - pro
hodierno humanarum disciplinarum et sacrae theologiae
statu, investigationibus ac disputationibus peritorum in
utroque campo hominum pertractetur, ita (576) quidem ut
rationes utriusque opinionis, faventium nempe, vel
obstantium, debita cum gravitate, moderatione ac
temperantia perpendantur ac diiudicentur; dummodo
omnes parati sint ad Ecclesiae iudicio obtemperandum,
cui a Christo munus demandatum est et Sacras Scripturas
authentice interpretandi et fidei dogmata tuendi. Hanc
tamen disceptandi libertatem nonnulli temerario ausu
transgrediuntur, cum ita sese gerant quasi si ipsa humani
corporis origo ex iam exsistente ac vivente materia per
indicia hucusque reperta ac per ratiocinia ex iisdem
indiciis deducta, iam certa omnino sit ac demonstrata ;
atque ex divinae revelationis fontibus nihil habeatur,
quod in hac re maximam moderationem et cautelam
exigat.
3897 2328 Cum vero de alia coniecturali opinione agitur,

videlicet de polygenismo, quem vocant, tum Ecclesiae filii
eiusmodi libertate minime fruuntur. Non enim
christifideles eam sententiam amplecti pos sunt, quam
qui retinent asseverant vel post Adam hisce in terris veros
homines exstitisse, qui non ab eodem prouti omnium
protoparente naturali generatione originem duxerint, vel
Adam significare multitudinem quamdam protoparentum;
cum nequaquam appareat quomodo huiusmodi sententia
componi queat cum iis quae fontes revelatae veritatis et
acta Magisterii Ecclesiae proponunt de peccato originali,
1004
quod procedit ex peccato vere commisso ab uno Adamo,

quodque generatione in omnes transfusum, inest
unicuique proprium (cf. Rom 5,12-19 ; DS 1511-1514).
3898 2329 Quemadmodum autem in biologicis et

anthropologicis disciplinis, ita etiam in historicis sunt qui
limites et cautelas ab Ecclesia statuta audacter
transgrediantur. Ac peculiari modo deploranda est
quaedam nimio liberior libros historicos Veteris
Testamenti interpretandi ratio, cuius fautores Epistulam
haud ita multo ante a Pontificio Consilio de re biblica
Archiepiscopo Parisiensi datam ad suam defendendam
causam immerito referunt (cf. DS 3862ss). Haec enim
Epistula aperte monet undecim priora (577) capita
Geneseos, quamvis cum historicae compositionis
rationibus proprie non conveniant, quibus eximii rerum
gestarum scriptores graeci et latini, vel nostrae aetatis
periti usi fuerint, nihilominus quodam vero sensu, exegetis
amplius investigando ac determinando, ad genus
historiae pertinere ; eademque capita, oratione simplici
ac figurata mentique populi parum exculti accomodata,
tum praecipuas veritates referre, quibus aeterna nostra
procuranda salus innititur, tum etiam popularem
descriptionem originis generis humani populique electi.
Si quid autem hagiographi antiqui ex narrationibus
popularibus hauserint (quod quidem concedi potest),
numquam obliviscendum est eos ita egisse divinae
inspirationis afflatu adiutos, quo in seligendis ac
diiudicandis documentis illis ab 'omni errore immunes
praemuniebantur.
3899 2330 Quae autem ex popularibus narrationibus in

Sacris Litteris recepta sunt, ea cum mythologiis aliisve id
genus minime aequanda sunt, quae magis ex effusa
imaginatione procedunt quam ex illo veritatis ac
simplicitatis studio, quod in Sacris Libris Veteris etiam
Testamenti adeo elucet ut hagiographi nostri antiquos
profanos scriptores aperte praecellere dicendi sint.
1005

Pie XII, Const. Ap. 'Munificentissimus Deus', 1 novembre
1950
3900 2331 (767) Haec omnia Sanctorum Patrum ac
theologorum argumenta considerationesque Sacris
Litteris tamquam ultimo fundamento nituntur ; quae
quidem almam Dei Matrem nobis veluti (768) ante oculos
proponunt divino Filio suo coniunctissimam, eiusque
semper participantem sortem. Quamobrem quasi
impossibile videtur eam cernere, quae Christum concepit,
peperit, suo lacte aluit, eumque inter ulnas habuit
pectorique obstrinxit suo, ab eodem post terrestrem hanc
vitam, etsi non anima, corpore tamen separatam. Cum
Redemptor noster Mariae Filius sit, haud poterat
profecto, utpote divinae legis observator perfectissimus,
praeter Aeternum Patrem, Matrem quoque suam
dilectissimam non honorare. Atqui, cum eam posset tam
magno honore exornare, ut eam a sepulcri corruptione
servaret incolumem, id reapse fecisse credendum est.
3901 2331 Maxime autem illud memorandum est, inde a

saeculo II, Mariam Virginem a Sanctis Patribus veluti
novam Hevam proponi novo Adae, etsi subiectam,
arctissime coniunctam in certamine illo adversus
inferorum hostem, quod, quemadmodum in
protoevangelio (Gn 3, 15) praesignificatur, ad
plenissimam deventurum erat victoriam de peccato ac de
morte, quae semper in gentium Apostoli scriptis inter se
copulantur (Rom 5 et 6; I Cor 15, 21-26; 54-57).
Quamobrem, sicut gloriosa Christi anastasis essentialis
pars fuit ac postremum huius victoriae tropaeum, ita
Beatae Virginis commune cum Filio suo certamen virginei
corporis 'glorificatione' concludendum erat ; ut enim idem
Apostolus ait, 'cum... mortale hoc induerit immortalitatem,
1006
tunc fiet sermo, qui scriptus est : absorpta est mors in

victoria' (I Cor 15,54).
3902 2331 Idcirco augusta Dei Mater, Iesu Christo, inde

ab omni aeternitate, 'uno eodemque decreto'
praedestinationis, arcano modo coniuncta, immaculata in
suo conceptu, in divina maternitate sua integerrima virgo,
generosa Divini Redemptoris socia, qui plenum de
peccato eiusque consectariis deportavit triumphum, id
tandem assecuta est, quasi supremam suorum
privilegiorum coronam, ut a sepulcri corruptione
servaretur immunis, utque, quemadmodum iam Filius
suus, devicta morte, corpore (769) et anima ad supernam
Caeli gloriam eveheretur, ubi Regina refulgeret ad
eiusdem sui Filii dexteram, immortalis saeculorum Regis
(I Tim 1, 17).
3903 2333 (770) Quapropter... ad Omnipotentis Dei

gloriam, qui peculiarem benevolentiam suam Mariae
Virgini dilargitus est, ad sui Filii honorem, immortalis
saeculorum Regis ac peccati mortisque victoris, ad
eiusdem augustae Matris augendam gloriam et ad totius
Ecclesiae gaudium exsultationemque, auctoritate Domini
Nostri Iesu Christi, Beatorum Apostolorum Petri et Pauli
ac Nostra pronuntiamus, declaramus et definimus
divinitus revelatum dogma esse : Immaculatam Deiparam
semper Virginem Mariam, expleto terrestris vitae cursu,
fuisse corpore et anima ad caelestem gloriam
assumptam.
3904 2333 Quamobrem, si quis, quod Deus avertat, id vel

negaret vel in dubium vocare voluntarie ausus fuerit,
quod a Nobis definitum est, noverit se a divina ac
catholica fide prorsus defecisse.
Pie XII, Litt. encycl. 'Sempiternus Rex', 8 septembre 1951

1007
3905 2334 Quamvis nihil prohibeat quominus humanitas

Christi, etiam psychologica via ac ratione, altius
investigetur, tamen in arduis huius generis studiis non
desunt qui plus aequo vetera linquant, ut nova astruant et
auctoritate ac definitione Chalcedonensis Concilii
perperam utantur, ut a se elucubrata suffulciant. Hi
humanae Christi naturae statum et condicionem ita
provehunt ut eadem reputari videatur subiectum
quoddam sui iuris, quasi in ipsius Verbi persona non
subsistat. At Chalcedonense Concilium, Ephesino prorsus
congruens, lucide asserit utramque Redemptoris nostri
naturam 'in unam personam atque subsistentiam'
convenire vetatque duo in Christo poni individua ita ut
aliquis 'homo assumptus', integrae autonomiae compos
penes Verbum collocetur.
Monitum S. Officii, sous Pie XII, 30 juin 1952

3907 2335 (Animadvertit Ap. Sedes non paucos hodiernos
scriptores) de vita coniugali agentes, passim palam et
minute ad singula eam spectantia inverecunde
descendere; praeterea nonnullos actum quemdam,
'amplexum reservatum' nuncupatum, describere, laudare
et suadere. Ne in re tanti momenti, quae matrimonii
sanctitatem et animarum salutem respicit, munere suo
deficiat, S. Cgr. S. Officii, de expresso mandato Pii XII,
omnes praedictos scriptores graviter monet, ut ab
huiusmodi agendi ratione desistant. ... Sacerdotes autem,
in cura animarum et in conscientiis dirigendis, numquam,
sive sponte sive interrogati, ita loqui praesumant, quasi
ex parte legis christianae contra 'amplexum reservatum'
nihil esset obiiciendum.
Pie XII, Litt. encycl. 'Fulgens corona', 8 septembre 1953

3908 ... Si incensissimum suavissimumque consideramus
amorem, quo Deus Matrem Filii sui unigeniti procul dubio
prosecutus est ac prosequitur, qua ratione vel solummodo
1008
arbitrari possumus eam fuisse, etsi brevissimo temporis

spatio, peccato obnoxiam divinaque gratia privatam ?
Poterat certe Deus, Redemptoris meritorum intuitu, hoc
praeclarissimo privilegio eam donare ; id igitur factum
non esse ne opinari quidem possumus. Decebat siquidem
Redemptoris Matrem talem esse, ut exstaret, quantum
fieri posset, ipso digna ; atqui digna non fuisset, si
hereditaria labe infecta, etsi primo tantum conceptionis
suae momento, teterrimae fuisset Satanae dominationi
subiecta.
3909 Neque asseverari potest hac de causa minui

redemptionem Christi, quasi iam non ad universam
pertineat Adami subolem ; atque adeo aliquid de ipsius
divini Redemptoris munere ac dignitate detrahi. Etenim si
rem funditus diligenterque perspicimus, facile cernimus
Christum Dominum perfectissimo quodam modo divinam
Matrem suam revera redemisse, cum, ipsius meritorum
intuitu, eadem a Deo praeservata esset a quavis
hereditaria peccati labe immunis. Quamobrem infinita
Iesu Christi dignitas eiusque universalis redemptionis
munus hoc doctrinae capite non extenuatur vel remittitur,
sed augetur quam maxime.
3910 Immerito igitur acatholici et novatores non pauci

hac etiam de causa nostram reprehendunt atque
improbant erga Deiparam Virginem pietatem, quasi nos
aliquid ex cultu uni Deo ac Iesu Christo debito
subducamus ; cum contra, quidquid honoris
venerationisque caelesti Matri nostrae tribuimus, id
procul dubio in divini eius Filii decus redundet, non modo
quod ex ipso (582) omnes gratiae omniaque dona vel
excelsa, ut e primo fonte oriuntur, sed etiam quod 'gloria
filiorum patres eorum' (Prov 17, 6).
Pie XII, Litt. encycl. 'Sacra virginitas', 25 mars 1954

1009
3911 2336 Recentius autem eorum sententiam maerenti

animo reprobavimus qui eo usque procedunt ut coniugium
asseverent unum (176) esse, quod naturale personae
humanae incrementum debitamque perfectionem tueri
possit. Nonnulli enim affirmant divinam gratiam, a
matrimonii sacramento ex opere operato impertitam, ita
coniugii usum sanctum reddere, ut instrumentum evadat
ad singulos animos cum Deo coniungendos efficacius
quam virginitas ipsa, quandoquidem matrimonium
christianum, non autem virginitas, sacramentum est.
Quam quidem doctrinam utpote falsam ac detrimentosam
denuntiamus. Utique enim hoc sacramentum divinam
sponsis impertit gratiam ad coniugale officium sancte
obeundum ; utique mutui amoris nexum confirmat, quibus
iidem una invicem continentur ; verumtamen non ad id
institutum est ut coniugii usum veluti instrumentum reddat
per se magis aptum ad sponsorum animos caritatis
vinculo cum Deo ipso coniungendos (cf. DS 3838). Nonne
potius Apostolus Paulus coniugibus ius agnoscit a
matrimonii usu se abstinendi ad tempus, ut vacent
orationi (cf. 1 Cor 7,5), idcirco quia eiusmodi abstinentia
liberiorem reddit animum, qui velit caelestibus Deique
supplicationibus se dedere ?
3912 2336 Deinde asseverari non potest - ut quidam

faciunt - 'mutuum adiutorium', quod sponsi in christianis
nuptiis quaerunt, opem esse perfectiorem quam
solitudinem, ut aiunt, cordis virginum et caelibum, ad
propriam sanctitatem assequendam. Nam, quamquam ii
omnes, qui perfectae castitatis institutum amplexi sunt,
humano huiusmodi amore se abdicaverunt, nihilo secius
hac de causa affirmari non potest eos ob hanc eandem
privationem suam reddidisse humanam personam quasi
imminutam ac despoliatam. Ii enim a caelestium ipso
munerum Datore spirituale aliquid accipiunt, quod
quidem illud in immensum exsuperat 'mutuum adiutorium'
a coniugibus sibi invicem impertitum.
1010
Pie XII, Litt. encycl. 'Ad caeli Reginam', 11 octobre 1954

3913 (633)... Praecipuum, quo regalis Mariae dignitas
innititur, principium procul dubio est divina eius
maternitas. Quandoquidem enim in s. Litteris de Filio,
quem Virgo concipiet, haec sententia legitur: 'Filius
Altissimi vocabitur, et dabit illi Dominus Deus sedem
David patris eius et regnabit in domo Iacob in aeternum
et regni eius non erit finis' (Lc 1, 32s), ac praeterea Maria
'mater Domini' (Lc 1, 43) nuncupatur, inde facile eruitur,
ipsam quoque esse reginam, quippe quae Filium genuerit,
qui eodem momento quo conceptus est propter
hypostaticam humanae naturae cum Verbo unionem, rex,
etiam ut homo, erat et rerum omnium Dominus. Itaque
iure meritoque S. Iohannes Damascenus haec scribere
potuit: 'Vere omnis creaturae Domina facta est, cum
Creatoris Mater exstitit'; parique modo affirmari potest,
primum qui regium Mariae munus caelesti ore nuntiavit,
ipsum fuisse Gabrielem archangelum.
3914 Attamen beatissima Virgo Maria non tantum ob

divinam suam maternitatem Regina est dicenda, sed
etiam, quia ex Dei voluntate in aeternae salutis nostrae
opere eximias habuit partes. 'Quid possit iucundius nobis
suaviusque ad cogitandum accidere quam Christum nobis
iure non tantum nativo, sed etiam acquisito (634), scilicet
redemptionis imperare? ... (cf. DS 3676) Iamvero in hoc
perficiendo redemptionis opere beatissima Virgo Maria
profecto fuit cum Christo intime consociata ... Etenim,
'sicut Christus eo quod nos redemit, speciali titulo
Dominus est ac Rex noster, ita et beata Virgo, propter
singularem modum, quo ad nostram redemptionem
concurrit, et substantiam suam ministrando, et illum pro
nobis voluntarie offerendo, nostramque salutem
singulariter desiderando, petendo, procurando'.
3915 Quibus ex rationibus huiusmodi argumentum eruitur

si Maria, in spirituali procuranda salute, cum Iesu Christo,
1011
ipsius salutis principio, ex Dei placito sociata fuit, et

quidem simili quodam modo, quo Heva fuit cum Adam,
mortis principio, consociata, ita ut asseverari possit
nostrae salutis opus secundum quandam
'recapitulationem' peractum fuisse, in qua genus (635)
humanum, sicut per virginem morti adstrictum fuit, ita per
virginem salvatur; si praeterea asseverari itidem potest,
hanc gloriosissimam Dominam ideo fuisse Christi matrem
delectam, 'ut redimendi generis humani consors
efficeretur', et si reapse 'ipsa fuit, quae vel propriae vel
hereditariae labis expers, arctissime semper cum Filio
suo coniuncta, eundem in Golgotha, una cum maternorum
iurium maternique amoris sui holocausto, nova veluti
Heva, pro omnibus Adae filiis, miserando eius lapsu
foedatis, aeterno Patri obtulit', inde procul dubio
concludere licet, quemadmodum Christus, novus Adam,
non tantum quia Dei Filius est, Rex dici debet, sed etiam,
quia Redemptor noster est, ita quodam analogiae modo,
beatissimam Virginem esse Reginam non tantummodo,
quia mater Dei est, verum etiam, quod nova veluti Heva
cum novo Adam consociata fuit.
3916 Iamvero plena, propria et absoluta significatione,

unus Iesus Christus, Deus et homo, Rex est; attamen
Maria quoque, quamvis temperato modo et analogiae
ratione, utpote Christi Dei mater, socia in divini
Redemptoris opera, et in eius cum hostibus pugna in
eiusque super omnes adepta victoria, regalem participat
dignitatem. Ex hac enim cum Christo Rege coniunctione
splendorem celsitudinemque attingit, qua creatarum
rerum omnium excellentiam exsuperat; ex hac cum
Christo coniunctione regalis facultas oritur, qua ipsa
potest divini Redemptoris regni dispensare thesauros; ex
hac denique cum Christo coniunctione materni eius
patrocinii apud Filium et Patrem elicitur exhausta
numquam efficacia.
1012
3917 Nullum igitur dubium est, Mariam sanctissimam

dignitate sua super omnes res creatas excellere itemque
super omnes post Filium suum obtinere primatum. ... (636)
Ad hunc excellentissimum intellegendum dignitatis
gradum, quem Deiparens super creata omnia adepta est,
considerare iuvat, sanctam Dei Genetricem iam in primo
temporis momento quo concepta fuit, tali gratiarum
abundantia repletam fuisse, ut Sanctorum omnium
gratiam superaret. ... Praeterea beata Virgo non
solummodo supremum, post Christum, excellentiae ac
perfectionis gradum obtinuit, verum etiam aliquam illius
efficacitatis participationem, qua eius Filius ac
Redemptor noster in mentes et in voluntates hominum
regnare iure meritoque dicitur.
3917a
The Sacred Congregation particularly raises its voice

utterly to condemn and reject as intrinsically evil the
application of pessaries (sterilet, diaphragm) by married
couples in the exercise of their marital rights.
Furtherrnore, Ordinaries shall not permit the faithful to be
told or taught that no serious objection may be made
according to the principles of Christian law, if a husband
co-operates materially only with his wife who uses such a
device. Confessors and spiritual directors who hold the
contrary and thus guide the consciences of the faithful
are straying far from the paths of truth and moral
righteousness.
Instructio S. Officii, sous Pie XII, 2 février 1956

3918 Contra doctrinam moralem eiusque applicationem
in Ecclesia catholica traditam... spargi coepit systema
ethicum, quod plerumque nomine cuiusdam 'Ethicae
situationis' venit ... Auctores, qui hoc systema sequuntur,
decisivam et ultimam agendi normam statuunt non esse
ordinem obiectivum rectum, naturae lege determinatum
1013
et ex hac lege certo cognitum, sed intimum aliquod

mentis uniuscuiusque individui iudicium ac lumen, quo ei
in concreta situatione posito innotescit quid sibi agendum
sit. Haec igitur hominis ultima decisio secundum eos non
est, sicut ethica obiectiva apud auctores maioris momenti
tradita docet, legis obiectivae ad particularem casum
applicatio, attentis simul ac ponderatis secundum regulas
prudentiae particularibus 'situationis' adiunctis, sed
immediatum illud internum lumen et iudicium. Hoc
iudicium saltem multis in rebus ultimatim nulla norma
obiectiva extra hominem posita atque ab eius
persuasione subiectiva independente, quoad suam
obiectivam rectitudinem ac veritatem est mensuratum
neque mensurandum neque mensurabile, sed sibi ipsi
plene sufficit.
3919 Secundum hos auctores 'naturae humanae'

conceptus traditionalis non sufficit, sed recurrendum est
ad conceptum naturae humanae 'exsistentis', qui quoad
plurima non habet valorem obiectivum absolutum, sed
relativum tantum ideoque mutabilem, exceptis fortasse
illis paucis elementis atque principiis, quae ad humanam
naturam metaphysicam (absolutam (145) et
immutabilem) spectant. Eiusdem valoris tantum relativi
est traditionalis conceptus 'legis naturae'. Perplura
autem, quae hodie circumferuntur tamquam legis naturae
postulata absoluta, nituntur secundum eorum opinionem...
in dicto conceptu naturae exsistentis, ideoque non sunt
nisi relativa et mutabilia atque omni semper situationi
adaptari queunt.
3920 Acceptis atque ad rem deductis his principiis

dicunt... homines in sua quisque conscientia non imprimis
secundum leges obiectivas sed mediante lumine illo
interno individuali secundum intuitionem personalem
iudicantes, quid ipsis in praesenti situatione agendum sit,
a multis conflictibus ethicis aliter insolubilibus
praeservari vel facile liberari.
1014
3921 Multa, quae in huius 'Ethicae situationis' systemate

statuuntur, rei veritati sanaeque rationis dictamini
contraria sunt, relativismi et modernismi vestigia produnt,
a doctrina catholica per saecula tradita longe aberrant.
(Sequitur prohibitio defendendi illam doctrinam).
Litt. encycl. 'Haurietis aguas', 15 mai 1956

3922 (316) (Constat causam, cur Ecclesia sacratissimo
Cordi Jesu cultum latriae tribuit,) duplicem esse: Altera
nempe, quae ad cetera quoque pertinet sacrosancta Iesu
Christi corporis membra, eo principio innititur, quo
novimus eius Cor, utpote nobilissimam humanae naturae
partem, divini Verbi personae hypostatice coniungi ;
ideoque ei tribuendum esse eundem adorationis cultum,
quo Ecclesia personam ipsius Filii Dei incarnati honorat.
... Altera vero (causa), quae peculiari modo ad divini
Redemptoris Cor pertinet ac peculiari itidem ratione
postulat latriae cultum eidem tribuendum, ex eo oritur
quod Cor eius, magis quam cetera omnia eius corporis
membra, immensae eius caritatis erga hominum genus
naturalis index seu symbolus est. 'Inest in sacro Corde ...
symbolum atque expressa imago infinitae Iesu Christi
caritatis, quae movet ipsa nos ad amandum mutuo'...
3923 (323) (Christus) reapse humanam naturam,

individuam, integram et perfectam, quae in purissimo
Mariae Virginis sinu ex Spiritus Sancti virtute concepta
est, divinae personae suae coniunxit. Nihil igitur ei defuit
humanae naturae, quam sibi Dei Verbum copulavit, eam
ipse profecto assumpsit nullo modo imminutam, nullo
modo immutatam ad spiritualia et ad corporea quod
attinet: hoc est intelligentia ac voluntate ditatam
ceterisque internis externisque cognoscendi facultatibus,
itemque sensuum appetitu omnibusque naturalibus
impulsionibus (Allegantur documenta DS 293 301 355).
Quapropter cum nullo modo dubitari possit Iesum
1015
Christum (324) verum adeptum esse corpus omnibus qui

eidem proprii sunt affectibus pollens, in quibus quidem
ceteris omnibus amor praestat, nullum pari modo dubium
esse potest eum physico nostroque simili corde praeditum
fuisse, cum sine excellentissimo hoc corporis membro
hominum vita, ad affectus etiam quod attinet, haberi non
posset...
3924 (327) Quamobrem iure meritoque Incarnati Verbi

Cor praecipuus consideratur index et symbolus triplicis
illius amoris, quo, divinus Redemptor aeternum Patrem
hominesque universos continenter adamat. Symbolus
nempe est divini illius amoris, quem cum Patre et Spiritu
Sancto communicat, sed qui tamen in ipso tantum, utpote
in Verbo, quod caro factum est, per caducum et fragile
humanum corpus nobis manifestatur. ... symbolus
praeterea est incensissimae illius caritatis, quae, eius in
animum infusa, humanam ditat Christi (328) voluntatem,
et cuius actus duplici scientia perfectissima collustratur
et dirigitur, hoc est beata et indita vel infusa. Ac denique
- idque modo magis naturali ac directo - sensibilis quoque
affectus symbolus est, cum Jesu Christi corpus, in sinu
Virginis Mariae Spiritus Sancti opera formatum sentiendi
percipiendique vi polleat perfectissima, magis utique
quam cetera omnia hominum corpora.
3925 (343) Itaque a re corporali, quae est Cor Christi

Jesu, eiusque naturali significatione, nobis licet ...
ascendere non solum ad contemplandum eius amorem
qui sensibus percipiatur, sed altius etiam ad
considerandum et adorandum celsissimum amorem
infusum; ac denique ad meditandum et adorandum
amorem divinum Verbi incarnati; quandoquidem e fide,
qua credimus utramque naturam, humanam (344) ac
divinam, in persona Christi esse unitam, mente concipere
possumus necessitudines illas arctissimas, quae inter
sensibilem amorem physici Cordis Iesu intercedunt, et
duplicem amorem, spiritualem quidem, humanum scilicet
1016
ac divinum. Hi enim amores non tantum una simul

exsistentes dicendi sunt in adorabili persona divini
Redemptoris, sed etiam inter se naturali nexu coniuncti,
quatenus divino humanus sensibilisque subiiciuntur, atque
illius analogicam similitudinem referunt. Non autem
contendimus Cor Iesu ita esse intellegendum. ut in eo
habeatur et adoretur imago formalis quae dicitur, seu
signum perfectum et absolutum eius amoris divini, cum
intima huius essentia nullo modo adaequari possit quavis
creata imagine; sed christifidelis, Cor Jesu excolens, una
cum Ecclesia signum adorat et quasi vestigium caritatis
divinae. ... Necesse est ergo, ut in hoc doctrinae capite
tanti momenti tantaeque prudentiae unusquisque animo
semper teneat veritatem naturalis symboli, quo physicum
Cor Iesu ad personam Verbi refertur, totam niti in veritate
primaria hypostaticae unionis; si quis autem verum esse
hoc negaverit, falsas opiniones ... restauret, utpote quae
uni personae in Christo, utraque tamen natura distincta
manente et integra, adversentur.
3926 (352) ... Curent christifideles, ut eidem (cultui Ss.

Cordis Jesu) cultus etiam erga Immaculatum Dei
Genitricis Cor arcte copuletur. Cum enim ex Dei voluntate
in humanae redemptionis peragendo opere Beatissima
Virgo Maria cum Christo fuerit indivulse coniuncta, adeo
ut ex Iesu Christi caritate eiusque cruciatibus cum amore
doloribusque ipsius Matris intime consociatis sit nostra
salus profecta, congruit omnino, ut a christiano populo,
quippe qui a Christo per Mariam divinam vitam sit
adeptus, post debita erga Sacratissimum Cor Iesu
exhibita obsequia, etiam Cordi amantissimo caelestis
Matris adiuncta pietatis, amoris, grati expiantisque animi
studia praestentur.
Decr. S. Officii, 8 mars (23 mai) 1957

3928 Qu.: An plures sacerdotes valide Missae sacrificium
concelebrent, si unus tantum eorum verba 'Hoc est corpus
1017
meum' et 'Hic est sanguis meus' super panem et vinum

proferat, ceteri vero verba Domini non proferant, sed,
celebrante sciente et consentiente, intentionem habeant
et manifestent sua faciendi verba et actiones eiusdem.
Resp.: (cfirm. a. S. P'ce 18 mars): Negative ; nam ex
institutione Christi ille solus valide celebrat, qui verba
consecratoria pronuntiat.

Denzinger Latin

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Denzinger Latin

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Denzinger Latin

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

1

Symbola Primitiva. Papyrus liturgicus Dêr-Balyzeh

2 Symbola exculta. Schema tripartitum trinitarium.

11 Symbole Apostolique, formule occidentale, Rome

41 Saint Cyrille évêque de Jérusalem, Catécheses VI-

42 S. Epiphane, év. de Salamine, 374

44 Asie Mineure, fin IVeme (S. Epiphane, évêque de

102 Saint Clément I, Ep. ad Corinthios, vers 96

105 Saint Zéphyrin et saint Calliste, déclarations

108 de Carthage, 251

109 Saint Corneille, Ep. à Fabius, évêque d'Antioche, 251

110 Saint Etienne I, Ep. à Cyprien évêque de Carthage,

111 Saint Etienne I, Ep. aux évêques d'Asie mineure, 256

112 Saint Denis, Let. à Denis, évêque d'Alexandrie, 262

117 Concile d'Elvire (vers 300-303)

123 Concile d'Arles (314)

127 Concile Nicée I (oecum. I), 325

132 Saint Jules I, Ep. aux Antiochiens, 341

133 Concile de Sardique (343-344?)

138 Libere, Ep. 'Studens paci' aux évêques orientaux, 357

139 Libere, (Symbole de Sirmium I, 351, signé par Libere

141 Libere, Ep. 'Pro deifico' ad episcopos Orientales, 357

142 Libere, Ep. 'Quia scio' ad Ursacium, Valentem,

143 Libere, Ep. 'Non doceo' ad Vincentium, 357

144 Saint Damase I, Epistolarum fragmenta ad episcopos

147 Saint Damase I, Ep. 'Per filium meum' ad Paulinum

148 Antiochenum, 375

149 Orientales, vers 378

150 mai - 30 juillet 381; Symbole de Constantinople

178 Concile Romain, 382; 'Decretum Damasi' seu De

180 Saint Sirice, Ep. 'Directa ad decessorem' ad

181 Tarracon.; 10 février 385

186 Concile de Carthage III, 28 août 397

187 Concile de Tolede I, sept. 400 (405)?

191 Concile de Tolede I, 'Symbolum Toletanum I', 400

209 Saint Anastase I, Ep. 'Dat mihi' ad Venerium episc.

211 Rotomag. (Rouen), 15 février 404

212 Tolosanum (Toulouse); 20. Febr. 405

213 Saint Innocent I, Ep. 'Magna me gratulatio' ad Rufum

214 episcopos Macedoniae, 13. Dec. 414

215 episc. Eugubinum (Gubbio), 19. Mart. 416

216 Saint Innocent I, Ep. 'In requirendis' ad episcopos

217 Carthag., 27 Jan. 417

218 Silvanum et ceteros Synodi Milevitanae Patres, 27.

221 Saint Zosime, Ep. 'Quamvis Patrum' ad Concilium

222 Concile de Carthage (XV, ou XVI), commencé le 1

230 Saint Zosime, Ep. 'Tractatoria' ad Eccclesias

231 juin et août 418

232 Thessaliae, 11 mars 422

233 Saint Boniface, Ep. 'Institutio' ad episcopos

234 episcopos per Macedoniam etc., 11 Mars 422

236 Saint Célestin I, ep. " Cuperemus quidem "

237 Capitula pseudo-Caelestina seu 'Indiculus' (Rome,

238 (saint Prosper (?)))

247 'Indiculus' (Rome, vers 435-442; (saint Prosper (?)))

251 Concile d'Ephese (oecum.III; 431); Discours de

252 Concile d'Ephese (3eme oecuménique, contre les

264 Contra Nestorius

271 d'Alexandrie et les év. de l'Eglise d'Antioche; 433

273 Saint Léon I le Grand, Ep. 'Ut nobis gratulationem'