Jacqueline Lamba
| Jacqueline Lamba | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Saint-Mandé, 1910eko azaroaren 17a |
| Herrialdea |  Frantzia |
| Heriotza | Rochecorbon, 1993ko uztailaren 20a (82 urte) |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | André Breton David Hare |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | frantsesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | margolaria, ilustratzailea eta ekoizlea |
| Mugimendua | surrealismoa |
Jacqueline Lamba (Saint-Mandë, Frantzia, 1910eko azaroaren 17a – Rochecorbon, 1993ko uztailaren 20a) frantziar margolari surrealista izan zen. Bere lehen senarra André Breton izan zen (1934tik 1943ra).[1]
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Saint-Mandeko Parisko aldirian jaio zen Lamba, 1910eko azaroaren 17an.[2] Aita, José Lamba, auto-istripu batean hil zen 1914an, Lambak hiru urte zituela, eta ama, Jane Pinon, tuberkulosiaz hil zen 1927an.[3] Jacqueline Lambak artearekiko zuen maitasuna, Parisen hazten ari zen haur bat zenean, hasi zen, eta sarritan Louvre bisitatzen zuen amarekin eta ahizparekin.[3] Palais Gallieran, dekorazio-arteen erakusketak, oihal inprimatuenak eta paper pintatuarenak ikusi zituen. Horrek gozarazi egin zion, eta artista bisual gisa zuen prestakuntzan erabakigarria zela frogatu zuen.
Argia oso garrantzitsua zen. Jacquelinek esan zuen bezala, “Objektua argiak sortutako espazioaren zati bat besterik ez da. Kolorea bere hautapen ez-arbitrarioa da transfigurazioan. Testura da aukeraketa horren kristalizazioa. Lerroa ez da existitzen, forma da. Itzalik ez dago, argia da jada”.[3]
Lambaren bizitzako lehen urteetan, eta nerabezarora arte, prakak jantzi zituen, ilea moztu eta berari buruz hitz egiten zuena "Jacko" zela esaten zuen. Goitizen hori eta itxura aldaketa hori gurasoen etsipenaren ondorioa izan zen. Lamba jaiotzean mutil bat espero zuten eta ez neska bat.[3] Lambak asko irakurtzen zuen eta bere iritziak oso landuak ziren. Beste alde batetik izaera gogorreko emakumea zen eta Bastillaren Eguna ezizena jarri zioten. Jacqueline Lamba margolaria eta marrazkigilea ere izan zen.[4]
André Bretonekiko harremana
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Arte Apaingarrien Goi Eskola Nazionalean (Ecole des Arts Décoratifs) zihoala, arte-unibertsitate bat, Alderdi Komunista Frantsesarekin bat egin zuen. Ama hil ondoren, Lamba Rue de l'Abbayeko mojek zuzendutako "Emakume gazteentzako etxe" batera joan zen bizitzera. Denbora horretan, dekorazio-diseinuak egiten aritu zen hainbat saltoki handirentzat. Ecole des Arts Décoratifs-etik graduatu ondoren, lehengusu batek iradoki zion André Bretonen, surrealismoaren buruzagiaren, liburu bat irakurtzeko. Bere liburuetako batzuk irakurri ondoren, berak zera esan zuen: “Harrituta nengoen, ez zen surrealismoa interesatzen zitzaidana, Bretonek esaten zuena zen, niri eragiten zidaten gauzak esaten zituelako, zehazki pentsatzen ari nintzena, eta ez nuen zalantzarik era batera edo bestera elkartuko ginela".[3]
1925ean, Arte Apaingarrien Goi Eskola Nazionalean sartu zen, eta 1929an graduatu zen. Han ezagutu zuen bere lankide surrealista, Dora Maar, eta hark, gero, zera adierazi zuen: "Jacquelinerekin estu lotuta zegoen. Berak galdetu zidan, non daude surrealista famatu horiek?' eta"Café de la Place Blanche" ren berri eman nion. Gero, Lamba kafetegira joaten hasi zen, eta 1934ko maiatzaren 29an, Breton ezagutu zuen, bigarren aldiz ezagutu zuena Rue Rochechouart-eko Koliseoan ur azpian biluzik dantzatu ondoren.[3][5] Geroago, Bretonek topaketa horri buruz idatzi zuen Mad Love izeneko liburuan, eta Lamba emakumea "gehiegizko edertasuna" gisa deskribatu zuen. Paul Éluard eta Nusch Éluardekin batera ezkondu ziren, Café de la Place Blanchen gaua igaro eta hiru hilabetera, eta Alberto Giacometti eskultorea izan zen haien aitabitxia.[6][7] Bretonen poesian agertzen jarraitu zuen beraien harremanak iraun zuen bitartean.[1]
Naziek Lamba eta Breton bilatzen ari ziren eta Marseillan Varian Fryrekin topo egin zuten. Aube alaba txikia besoetan eramanez, Pirinioetan zehar ihes egin zuten, Amerikaranzko bide seguru baten bila. 1940ko ekainean Dora Maarri idatzitako gutun batean, Frantziatik ihes egin ondorengo bere bizitzari buruzko datu asko eman zizkion. Huguette ahizpa Parisen utzi beharraz idatzi zion, eta Benjamin Péret eta Remedios Varo lagunez ere galdetu zuen. Martiguesko hondartzan "edertasun handiko" arrantzale-txabola txiki batean bizi zirela esan zion.
Aube Elléouët Breton izeneko alaba izan zuten. 1943an banandu zen Bretonengandik. Askotan, bere balioa ezkutatuta geratzen zen bere senarrak zuen ospeagatik. Salomon Grimberg jakintsuak idatzi zuenez, "Bretonen emaztea bezala", "izenik gabe egon zen, eta "bera",edo "inspiratu zuen emakumea" edo "Bretonen emaztea" deitu zioten beti.[7]
Arte erakusketak eta bidaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1936ko irailaren 6an, Lambak Paris utzi zuen, Ajacciora (Frantzia) joateko, eta Breton eta zortzi hilabeteko alaba utzi zituen. Ezkontzaren beste une batzuetan ere joan zen, baina beti itzultzen zen Bretonekngana.[8]1939an, Andre Bretonengandik Jaqueline Lambak hartu zuen atsedenaldi batean, Canneseko Midi hondartzara joan zen Pablo Picassorekin eta Dora Maarrekin. Picassok bi emakumeak marraztu zituen Night Fish-ing in Antibes lanean (1939).[3]
Lambak Mugimendu Surrealistan parte hartu zuen 1934-1947 bitartean.[9] 1943an, Peggy Guggenheimek Art of This Century galeriako 31 emakumeren erakusketan sartu zuen Lamba, New Yorken.
Mexikon zazpi hilabete igaro ondoren, Diego Rivera eta Frida Kahlorekin, Lamba eta Kahlo lagunak egin ziren. Biek borroka egin zuten beren nortasun artistikoarengatik, gizon famatuekiko ezkontza nahasien erdian. Kahlok bere lagunen kezkak atzeman zituen 1943ko pinturan. Andregaia izututa dago bizitza irekia ikustean: Lamba, panpina txiki bat balitz bezala, irudikatzen da, fruta handiago eta irekiago baten artean, gizonezkoen eta emakumezkoen genitalen formen berri ematen duena. Jacquelineren aipamen batek Breton eta Lamba bikote famatuak Aube alabarekin duen etxeko bizitzari begirada txiki bat ematen digu. "Bretonek gutxi irabazten zuen eta konpultsiboki biltzen zuen". "Dirurik gabe igarotako urteak, bilduma baliogabe batez inguratuta" gogoratzen du.[3]
Jacqueline Lambak bere lehen banakako erakusketa New Yorken, Norlyst Galerian, egin zuen 1944ko apirilean. Olio-pinturako hamaika pintura, sei paper eta oraindik surrealista labur "ars poetica".[3][8]
David Harerekiko harremana
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bretonengandik banandu ondoren, Lamba David Harerekin ezkondu zen, eskultore estatubatuar batekin.
Andre Bretonek ez bezala, gorra zela uste baitzen, Jacqueline Lambak erraz hitz egin zezakeen ingelesez. Bretonek sortu zuen VVV aldizkariko itzultzaile nagusia bihurtu zen, eta VVVra konektatutako guztientzako itzultzaile. VVVn lanean ari zela, David Hare aldizkariaren editorea ezagutu zuen. 1942an Andre Breton utzi eta David Harerekin Roxburyra, Connecticuterajoan zen.[8] Herentzia baten ondorioz, biak eroso bizi zitezkeen. Elkarrekin arte erakusketa egin zuten San Frantziskoko Arte Modernoaren Museoan, 1946ko abuztuan eta irailean. "Jacqueline Lambaren pintura eta David Hareren eskultura" (Grimberg, p11) Elkarrekin semea izan zuten, Meredith Merlin Hare. (Grimberg, 11. or.)
Hareren droga-kontsumoaren eta emakumezaletasunaren ondorioz, ezkontza 1954an amaitu zen. Jacqueline Frantziara itzuli zen. Harek Jacquelineri dirua bidaltzen jarraitu zuen hilero hurrengo 42 urtez.[3] 1955ean, Lamba banandu zen.[8]
Bitan ezkonduta egon ondoren, Jacqueline lagun batekin partekatu zuen: "surrealismoa margotu zuen Bretoni atsegin emateko eta Hareri atsegin emateko paisaia espresionistak eta gero beretza tmargotzen zuen".[3] Lagunek ikusi zuten beren pintura-trazuak oso leunak zirela, ez oso gogorrak.'[3] Bere kabuz bizi zela, bere pinturak hiri-paisaia konplexu, zehatz eta transzendentalak ziren aldi berean, eta hilabeteak behar izan zituen osatzeko.[3]
Bizi-amaiera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bere bizitzako azken bost urteetan, Lambak Alzheimer gaixotasuna izan zuen. Bizitzaren amaieran, Lambak garuneko isuri bat izan zuen.
Azkenik, Rochecorbonen landara eramateko eskatu zien alabari eta semeari, han eman baitzituen azken urteak.[3] Haren seme-alabek, Aubek eta Merlinek, erretiro-etxe batera eramateko eskaera bete zuten. Han, XVIII. mendeko gaztelu frantses batean kokatu zen, eta hantxe egon zen bitartean, “arkatz bati eutsi ezin izan zion arte egin zuen artea”. Argiarekiko etengabeko interesa agerikoa da haren hilarrian: “Jacqueline Lamba 1910-1993, “eguzkilorearem gaua” (Svododa).
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b «Jacqueline Lamba Breton Biography (1910-1993)» leninimports.com.
- ↑ Jacqueline Lamba on Arnet. .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Grimberg, Salomon. (2001). «Jacqueline Lamba: From Darkness, with Light» Woman's Art Journal 22 (1): 5–1. doi:..
- ↑ Lamba, Jacqueline. October 2011, Benezit Dictionary of Artists or. doi:..
- ↑ Kaufmann, Vincent; Silk, Sally. (1987). «What Are (Breton's) Women For ?» SubStance 16 (3): 57–68. doi:..
- ↑ Hick. (13 de septiembre de 2017). Jacqueline Lamba Showed alongside Magritte and Miró—Then Destroyed Her Own Work. .
- ↑ a b Hick, Gabrielle. (Sep 13, 2017). Jacqueline Lamba Showed alongside Magritte and Miro-Then Destroyed her own work. .
- ↑ a b c d Colvile, Georgiana M.M.. (2011). «Temple of the Word: (Post-) Surrealist Women Artists' Literary Production.» Journal of Surrealism and the Americas 5 (1–2): 1–18..
- ↑ SALOMON GRIMBERG, M.D.. Dallas Society for Psychoanalytic Psychology and the Dallas Museum of Art present "Jacqueline Lamba: A Female Surrealist" -Lecture. .
