Korrika

Korrika
	19. Korrika Bilbon, 2015ean.
Tokia	Euskal Herria
Antolatzailea	AEK
Mota	Korrika lasterketa
Esanahia	Euskararen aldekoa
Hasiera	1980ko azaroaren 29a
Data
Data	Martxoaren bigarren erdialdean edo apirilaren lehen erdialdean
Betetzea	Bi urtetik behin
Webgunea	http://korrika.eus/

Artikulu hau euskararen aldeko ekitaldiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Korrika (argipena)».

Korrika euskararen alde Euskal Herrian zehar lasterka egiten den ekimen erraldoia da, arineketan egiten den manifestaldi baten modukoa. Pertsona helduen euskalduntzea eta alfabetatzea zeregina daukan AEK erakundeak antolatzen du, hainbat euskaltegi elkartzen dituena.^[1] Euskararen aldeko kontzientzia suspertzea eta euskaltegien eguneroko lana indartzeko dirua biltzea ditu helburu.

Bi urtez behin egin ohi da eta 11 egun inguru behar izaten du lurralde guztia zeharkatzeko. Urtero ibilbidea aldatu egiten da, baina beti 2.300 kilometro inguru izan ohi da. Ateratzen denetik amaitu arte, lekukoa eskutik eskura, herriz herri aldatzen joaten da, baina martxa ez da inoiz geratzen, ez gauez ezta egoera klimatologiko txarrengatik ere. Lekuko horren barruan, euskaldun ezagun batek Korrika helmugara iristean idatzi eta irakurriko duen mezua gordetzen da, ordura arte sekretupean gordetzen dena.

Lehen Korrika 1980an egin zen; eta 2019. urtean 21. ediziora iritsi zen. 22. KORRIKA, aldiz, atzeratu behar izan zen koronabirusak eragindako pandemiaren eraginez. 2022an martxoaren 31tik apirilaren 10a arte izan zen.^[2]^[3]

1999tik aurrera, Euskal Herritik at ere Korrika ekimenak burutzen dituzte, atzerrian bizi diren euskaldunek edo euskal diasporako kideek bultzatuta. 2022an mundu osoko 45 hiritan antolatu zuten.^[4]

Korrikaren antolaketan milaka lagun aritzen dira herriz herri eta auzoz auzo eratutako batzordeetan, eta kanpainak irauten duen bitartean, hil batzuk lehenago aurkezten denetik azken eguneko jaia izan arte, ehunka jaialdi, kultur ekitaldi eta abar antolatu ohi dira.

Historia

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Korrikaren gaineko zortzi datu.

Remigio Mendiburu berak sortutako lekukoa eramaten.

Franco hil eta lehenengo bozketetan Ramon Rubial atera zen garaile, eta AEK-k laguntza polita hartu zuen hala Gobernutik eta beste erakunde publikoetatik: diru-laguntzak gehi euskararik ez zekiten irakaskuntzako irakasleen prestaketa... Baina arrazoi politikoak tarteko EAJ nagusitu zenean diru-iturriak agortuz zihoazkion, batzuek eta besteek emandako laguntzak urrituz joan baitziren. AEK-k, ikusita elkarrizketaren bidetik ez zuela ezer lortzen, protestari ekin zion: Lakua aurrean bilketak, HABEn eta Legebiltzarrean itxialdiak... Bide horretatik ere ezer ez zuen lortzen; alderantziz, era ezberdinetako oztopoak jartzen zitzaizkion. Udalen bidea ere zarratu zitzaion, eta beste bide batzuk lantzea erabaki zuen, eta herriarengana jotzea erabaki zuen.

Arazoei aurre egiten

AEKren biltzarra hasi zen aztertzen zein ziren arazo nagusiak, eta erabaki zuen:

AEK-k diru premia handia zuela; beraz, bideak aurkitu behar zirela.
Euskararen irakaskuntza Euskal Herri osora hedatu behar zela euskaldunek ez zutelako izan euskaraz alfabetatzeko ez euskara ikasteko aukerarik. Horiek alfabetatzeko edo euskalduntzeko eskubidea zutela eta eskubide hori eman behar zitzaiela ikasi nahi zutenei.
Euskal Herria benetako Euskal Herri bihurtzeak eta Erdal Herri bihurtzeari mugak jartzeak presa handia zuela.

Konponbidea

20. Korrika Landa eta Marieta artean (Araba).

AEK-ko kideek bere helburuak lortzeko bi publizista talderekin harremanetan jarri ziren: bata, Euskaltzaindiak duela gutxi euskararen alde egindako kanpaina prestatu zuena, eta bestea, Bilboko Txomin Barullo inguruko talde publizista. Bi taldeei azaldu zieten zer nahi zuten eta zein ziren AEKren helburuak kanpaina hartan. Proposatu zieten errelebo-lasterketa bat izan zitekeela egokia.

Lasterketa Euskal Herri osoko itzulia izango litzateke; horrela Euskal Herri osoa alfabetatu eta euskaldundu beharra zegoela adieraz daiteke. Erreleboa kilometroka egingo litzateke; beraz, kilometroa egiten duen korrikalariak zerbait ordaindu beharko du (berak edo bere taldeak), beraz, diru pixka bat ateratzeko egokia. Arineketan egiten zenez, jendea alfabetatzeko eta euskalduntzeko presa zegoela eta erdalduntzeari galga jarri behar zitzaiola adieraz zezakeen. Errelebo-lasterketari "Korrika" deitzea onartu zuen AEK-ko biltzarrak.

Euskaltzaindiaren kanpaina prestatu zuen taldea lekukoaz arduratu zen, eta Remigio Mendibururi eskatu zion egiteko. Barrua hutsik zeukan lekukoa egin zuen. Talde honek jakinarazi zien kanpaina hartako txorixoak arrakasta handia izan zuela eta ea zergatik ez genion Euskaltzaindiari eskatzen Korrikan erabiltzeko baimena. Villasanterengana joan ziren Urtsa Errasti eta Julen Kaltzada, baina debekatu egin zien txoria erabiltzea. Mezuari dagokionez, luzaroan aritu ziren asmatzen lekukoan zein mezu sartu. Nafarroako arduradunak (Lurdes Mendinueta) esan zuen Jose Mari Satrustegiri azaldu ziola AEKren asmoa eta Satrustegik esan ziola Rikardo Arregik alfabetatze-lana babesteko eskatuz Euskaltzaindira bidalitako gutuna izan zitekeela mezua, eta kopia bat zeukala Rikardok berak bidalita. Beraz, Villasanterengana jo beharrik ez zuten izan gutuna lortzeko.

Prestaketa

Euskal Herri osoko AEK-koen eta iritzi guztietako herritar askoren laguntzaz prestatu zen kanpaina, bilatu ziren korrikalariak, eta Korrika Oñatin —Euskal Herriko lehenengo Unibertsitatea egon zen herrian— hastea eta Bilbon amaitzea erabaki zen. Hasi aurretik, aurkezpenak egin ziren hainbat tokitan. Horietako bat Bilbon, nora EGIko burua zen Urkullu gaztea eta ELAko ordezkaria zen Uzturre ere etorri ziren. Zarautzen, Argiñanok prestatutako bazkarian aurkeztu zitzaien kazetariei. Amaiera lehenengo Arregiren mezua eta gero AEK-ko batzordeak prestatutako idazkia irakurrita eman nahi zitzaion. Horrela hasi zen antolatzen, lehenengo Korrika.^[5]

Egitura

21. Korrikaren lekukoa, Milafrangan (Lapurdi).

Martxaren buruan, lekukoa duen pertsona joaten da. Kilometro oro, lekukoa erakunde edo pertsona zehatz batzuek eramaten dute. Erakunde edo pertsona horiek kilometroa "erosi" egiten dute, euskararen aldeko erakundeak ekonomikoki laguntzeko. Lekukoa Korrikaren lehen ediziotik gordetzen den zur tailatuzko makila eta ikurrina dira.

Testiguaren atzean, martxaren burua osatzen da, non urte bakoitzeko leloa dakarren pankarta ikus daitekeen. 2005ekoa, 14. Korrikan, Euskal Herria euskalduntzen. Ni ere bai! izan zen; 2007koa, berriz, Heldu hitzari, lekukoari, elkarlanari, euskarari, herriari. 2009koa, 16. Korrikan, Ongi etorri euskaraz bizi nahi dugunon herrira. Pankarta horren atzean gainerako jendea biltzen da, musikarekin lasterka.

Lekukoa

Korrikaren ikurra den lekukoa.

Remigio Mendiburu artistak diseinatu eta egin zuen 1980. urtean. 1988 arte pieza hau ibili zen Korrikan.

Testigua edo Korrikaren lekukoa, eskuz esku doan makila Remigio Mendiburu artistak diseinatu eta egin zuen 1980. urtean. 1988 arte pieza hau ibili zen Euskal Herrian barrena. 1988az geroztik, Juan Gorriti eskultoreak eginiko kopia da herriz herri dabilena.

Remigio Mendibururen artelana, 1980ko Korrikaren lekukoa alegia, Donostiako San Telmo Museoaren erakusketa iraunkorrean dago ikusgai, "modernitatearen hasiera" deritzon atalean.^[6]^[7]

Korrika Kulturala

Ibilbide guztian zehar, ospakizun kultural ugari izaten da. Izan ere, Korrikaren inguruan, ekimen kultural ugari (kontzertuak, tertuliak, hitzaldiak, antzezlanak, erakusketak...) egiten da herriz herri. Korrika Kulturalaren barnean biltzen den kultur programazioa da. Korrika hasi baino hilabete pare bat lehenago hasten dira ekintzak. Korrika kulturalarekin batera ekitaldi horretako abestia eta bideoklipa ere aurkezten dira.

2020ko udaberrian, KORRIKA-AEK.Kultur sorkuntzarako BEKA aurkeztu zen: AEK-k, KORRIKA kulturalaren bidez, lan bat sarituko du bi urterik behin; euskal sortzaile ororentzat izango da, diziplina anitz edo bakarra barnebil dezake, eta lanaren emanaldiek agertoki edo plaza batean aurkezteko modukoak izan behar dute. Bekaren xedea da euskal kulturaren baitako sormen-lanak bultzatzea, eta, 23. KORRIKAtik aurrera, KORRIKA kulturaleko ekitaldi nagusia taxutzea.^[8]^[9]^[10]

Korrikaren edizioak

Hona hemen edizio bakoitzeko datu garrantzitsuenak taula batean laburbilduta:^[7]

Urtea (edizioa)	Datak	Ibilbidea	Leloa	Omendua	Abestia^[11]	Mezuaren egilea
1980 1. Korrika	azaroaren 29tik abenduaren 7ra	Oñati-Bilbo	Zuk ere esan bai euskarari	Xabier Peña	Korrika 1 (Xabier Amuriza)	Rikardo Arregi (galdu zen)
1982 2. Korrika	maiatzaren 22tik maiatzaren 30era	Iruñea-Donostia	AEK, euskararen alternatiba herritarra Korrika, herriaren erantzuna euskararen alde	Rikardo Arregi	Korrika 2 (Egan)	Rikardo Arregi
1983 3. Korrika	abenduaren 3tik abenduaren 11ra	Baiona-Bilbo	Euskaraz eta kitto!	Gabriel Aresti	Korrika 3 (Akelarre)	?
1985 4. Korrika	maiatzaren 31tik ekainaren 9ra	Atharratze-Iruñea	Herri bat, hizkuntza bat!	Piarres Lafitte	Korrika 4 (Lontxo Aburuza)	?
1987 5. Korrika	apirilaren 3tik apirilaren 12ra	Hendaia-Bilbo	Euskara, zeurea	Balendin Enbeita	Korrika 5 (Oskorri)	Jon Enbeita
1989 6. Korrika	apirilaren 14tik apirilaren 23ra	Iruñea-Donostia	Euskara Korrika eta kitto Euskal Herriak AEK	Jose Migel Barandiaran	Gu AEK-koak gara (Xanti eta Maider)	?
1991 7. Korrika	martxoaren 15etik martxoaren 24ra	Gasteiz-Baiona	Korrika euskara, euskaraz Euskal Herria	Remigio Mendiburu	Korrika 7 (Irigoien Anaiak eta Mikel Erramuspe)	Sabin Gaztañaga
1993 8. Korrika	martxoaren 26tik apirilaren 4ra	Iruñea-Bilbo	Denok maite dugu gure herria euskaraz	Martin Ugalde	Aide Korrika (Tapia eta Leturia)	Joxemi Zumalabe
1995 9. Korrika	martxoaren 17tik martxoaren 26ra	Donibane Garazi-Gasteiz	Jalgi hadi euskaraz	Mikel Laboa	Bizi ganoraz (Kepa Junkera)	Jean Haritxelhar
1997 10. Korrika	martxoaren 14tik martxoaren 23ra	Arantzazu-Bilbo	Euskal Herria Korrika!	Luis Villasante	Euskal Herria Korrika (Gozategi)	Joan Mari Torrealdai
1999 11. Korrika	martxoaren 19tik martxoaren 28ra	Iruñea-Donostia	1 + 1 = hamaika. Zu eta ni euskaraz	11 pertsona/talde	1 + 1 = hamaika. Zu eta ni euskaraz (Joxe Ripiau)	Ramon Labaien
2001 12. Korrika	martxoaren 29tik apirilaren 8ra	Gasteiz-Baiona	Mundu bat euskarara bildu	E. H. Bertsozale Elkartea^[12]	Big Beñat (Fermin Muguruza)	Andoni Egaña
2003 13. Korrika	apirilaren 4tik apirilaren 13ra	Maule-Iruñea	Herri bat geroa lantzen	Ez Dok Amairu	Gero bat gaurdanik (Mikel Laboa eta Ruper Ordorika)	Martxelo Otamendi
2005 14. Korrika	martxoaren 10etik martxoaren 20ra	Orreaga-Bilbo	Euskal Herria euskalduntzen. Ni ere bai!	Andolin Eguzkitza	Ni ere bai (Afrika Bibang)	Andolin Eguzkitza
2007 15. Korrika	martxoaren 22tik apirilaren 1era	Karrantza-Iruñea	Heldu!	Euskal emakumea	Heldu! (Niko Etxart eta El Drogas)	Xabier Amuriza eta Miren Amuriza
2009 16. Korrika	martxoaren 26tik apirilaren 5era	Tutera-Gasteiz	Ongi etorri euskaraz bizi nahi dugunon herrira!	Euskararen transmisioa ahalbidetu duten familiak	Ongi etorri lagun (Betagarri)	Pirritx, Porrotx eta MariMotots
2011 17. Korrika	apirilaren 7tik apirilaren 17ra	Trebiñu-Donostia	Maitatu, ikasi, ari... Euskalakari	Euskaltzaindia	Pausoz pauso euskalakari (Gose)	Kike Amonarriz eta Ilaski Serrano
2013 18. Korrika	martxoaren 14tik martxoaren 24ra	Andoain-Baiona	Eman Euskara Elkarri	Euskara ikasten ari direnak	Bagoaz (Esne Beltza)	Amets Arzallus
2015 19. Korrika	martxoaren 19tik martxoaren 29ra	Urepele-Bilbo	Euskahaldun	Durangoko Azoka	Denok Korrikara (hainbat)	Lorea Agirre
2017 20. Korrika	martxoaren 30etik apirilaren 9ra	Otxandio-Iruñea	Bat Zuk	Korrikaren sortzaileak	Zirkorrika (hainbat)	Joseba Sarrionandia^[13]
2019 21. Korrika	apirilaren 4tik apirilaren 14ra	Gares-Gasteiz	Klika	Txillardegi	Klika Korrika 2019 (Mad Muasel, F. Muguruza eta La Furia)	Maialen Lujanbio^[14]
2022 22. Korrika	martxoaren 31tik apirilaren 10era	Amurrio-Donostia	Hitzekin	Pirritx, Porrotx eta MariMotots	Nerea Urbizu, zuzendari artistikoa eta egilea, Sustrai Colinaren hitzak. Ahotsak: Ane García, Anari eta Nerea Urbizu.^[15]	Karmele Jaio^[16]
2024 23. Korrika	Martxoaren 14tik 24ra ^[17]^[18]	Irun-Baiona	Harro Herri	Azterketak Euskaraz kolektiboa	Maite Arroitajauregi (Mursego)	Garazi Arrula

Luzera

Korrikaren luzera edizioka

Urtez urte ibilbidea luzeagoa da.

Ziberkorrika

Honetaz gain, Korrikarekin batera Ziberkorrika izeneko ekimena ere garatzen da. Munduko txoko desberdinetatik ziberkilometroak erosten dituzte, interneten Korrika birtual eta paralelo bat osatuz.

Arabako Errioxako Korrika

Sakontzeko, irakurri: «Arabako Errioxako Korrika»

Hala Bedi.eus - "Korrika takoiekin" artikuluari laguntzeko argitaratutako argazkia.

Arabako Errioxako kuadrillan antolaturiko ekitaldia da, Korrika bertatik pasatzen ez denean burutzen dena. AEK-k Korrikaren ibilbidean Arabar Errioxa bazterrean utzi zueneko haserreak eraginda hasi zen egiten protesta gisa^[19]. 2013an izan zuen lehenengo ekitaldia eta ondoren 2017koa eta 2022koa etorri ziren^[20].

Korrika atzerrian

Atzerrian dauden euskaldunek ere antolatu izan dituzte Korrikak. Lehenengo aldia 1999an izan zen eta Bartzelona eta Londresko euskaldunek antolatu zituzten. Urtetik urtera gero eta gehiago izan dira horrelako ekintzak. 2017an esate baterako honako leku hauetan egin zen:^[21]

Ameriketan: Buenos Aires, Chicago, Santiago Txile, Lima, Sao Paulo, Mexiko Hiria, Washington, Necochea, Montreal, New York, Boise, La Plata, La Habana
Asian: Nepal
Europan: Banyoles, Bartzelona, Bordele, Brno, Brusela, Budapest, Cork, Dublin, Edinburgo, Grezia, Helsinki, Madril, Leipzig, Liverpool, Londres, Marseilla, Paris, Szeged, Venezia, Mallorca, Valentzia, Toulouse, Bristol, Bukarest, Wroclaw, Kopenhage eta Munich.
Ozeania: Sydney, Melbourne, Noume

Antzeko beste ekimen batzuk

Ideia bera hartuta, beste herrialde batzuetan Korrikaren gisako ekimenak antolatzen dituzte:

Katalan Herrietan, "Correllengua" izeneko lasterketa antolatzen dute urtero, 1993az geroztik.
Okzitanian, "La Passem".^[4] 2018an antolatu zen lehen aldiz.^[22]
Arango haranean, araneraren aldeko "Corsa Aran per sa lengua", 1993tik.
Galizian, galizierazko ekimen baliokidea "Correlingua", 2000tik.
Bretainian, "Ar Redadeg", 2008an lehenengo aldiz antolatua.^[23]^[24]
Irlandan, "Rith", lehen aldiz 2010ean, gaelikoa bultzatzeko.^[25]
Galesen, "Ras yr Iaith", 2014. urtetik hona.
Korsikan, "Currilingua" antolatu zen lehenengoz 2021ean, Korsikera bultzatzeko.^[26]
Alsazian ere bai.^[4]
Arabako Errioxan, "Arabako Errioxako Korrika", 2013 eta 2017an, Korrika bertatik pasatzen ez zelako antolatua.

Korrikari loturiko proiektuak

Korrikarekin batera loturiko proiektu ezberdinak izan dira historian zehar. Bi aipatzearren:

Irungo AEK-ko beteranoak: Korrikaren 14. ekitaldia euskaldun berriak omentzeko izanik, Irungo AEK-ko beteranoak^[27] izeneko diska bat kaleratu zuten hainbat taldek: Kuraia, Apurtu, Sagarroi, Skunk eta Apoa, Anti-Régimen, Fishotz Ruido, Izaera, Fermin Muguruza eta Xabi Strubell, L´ombre Raya, Oztopoka, Joxe Ripiau, Jeremiah Johnson, Baldin Bada, Minxoriak, Dut, Kortatu eta irakasleak. Bonus track gisa Afrikaren Ni ere bai! kanta ofiziala zegoen.
Bidaia intimoak: Korrikaren 16. ekitadirako Jon Maia bertsolariak Bidaia intimoak dokumentala filmatu zuen.^[28] Jatorria edozein dela ere euskarara etortzeko egindako bidaia egin duten guztiak omendu nahi izan zituen. Lau pertsonaren bizipenak kontatzen dira, beraiek euskarara egindako bidaiaren nondik norakoak, barru sentipenak, bidaiak eman diena...

Sariak

Sari hauek jaso ditu Korrika-k:

2024: Ibilbideari Elkar saria. Korrikari eta AEKri.^[29]

Iruditegia

Korrikaren osagaiak

Korrikaren lekukoa.
Korrikaren ibilbidea (irudian, 20. ediziokoa).
Korrikaren furgoneta, atzetik korrikalariak.
Puntu kilometrikoa.
Korrikaren amaierako ekitaldia. Bertan lekukoan eraman den mezua irakurtzen du egileak.

Argazkiak

4. Korrika Iruñean.
12. Korrika Donostiako kaleetan, euripean.
16. Korrikaren amaikerako jaialdia Gasteizen.
18. Korrika Baionan.
19. Korrika Bilbon.
Jimeno Jurio historialaria (1983)
3. Korrika Amurrio eta Urduña artean.
6. Korrika Aiaraldean (Araba).
15. Korrika Soraluzen (Gipuzkoa).
16. Korrika Uribe Kosta aldean (Bizkaia).
16. Korrika Erromo eta Leioa artean (Bizkaia).
20. Korrika Aretxabaletan (Gipuzkoa).
20. Korrika Lasarte-Orian, Pirritx, Porrotx eta MariMotots lekukoa eramaten (Gipuzkoa).
20. Korrika Landa eta Marieta artean (Araba).
21. Korrikaren furgoneta Zangozako kaleetan (Nafarroa Garaia).
21. Korrikaren furgoneta eta Erandiotik Leioarantz Ibaizabal ondotik doazen korrikalariak.
Wikimedia+Education Conference-ko partehartzaileak 21. Korrikan (Lapurdi).
22. Korrika Antsoainen (Nafarroa Garaia).
23. Korrika Zarautzen (Gipuzkoa), gaueko ordu txikitan.