Ribelo de Grandpollando
La tielnomata ribelo de Grandpollando (pole: Powstanie wielkopolskie) estis armea ribelo en orienta parto de la eksa Germana Imperiestra Regno kiu kolapsis en novembro 1918 kaj la estonta Vajmara Respubliko kiu formale ekestis nur en februaro 1919. Do ĝi iusence okazis en ŝtata vakuo. Tamen en la teritorio kontinuis la regno Prusio, ĝis novembro 1918 kiel reĝlando kaj ekde tiam kiel respubliko Prusio. En ĝi ribelis polaj loĝantoj de prusia Provinco Poznano kaj taĉmentoj de la Pola Militista Organizo kontraŭ respubliko Prusio. La eventoj komenciĝis la 27-a de decembro 1918 kiam venis al Poznano fama pola patrioto kaj mondfama pianisto Ignacy Jan Paderewski kaj daŭris du monatojn.
Poloj postulis revenon de la teritorioj de prusa aneksaĵo al la Dua Pola Respubliko kreita ĵus en novembro 1918, kaj volis plifirmigi la novan ŝtatan sendependecon.
La ribelo de Grandpollando eksplodis la 27-an de decembro 1918 en Poznano, dum vizito de revenanta al Pollando Ignacy Jan Paderewski, kiu dumvoje al Varsovio alvenis la 26-an de decembro al Poznano, aplaŭde salutata. Venontan tagon la 27-an de decembro Paderewski alparolis al siaj samlandanoj amase kolektiĝintaj antaŭ hotelo Bazar. La saman tagon okazis tumultoj kiuj fariĝis bataloj de taĉmentoj de Polska Organizacja Wojskowa (Pola Militista Organizo), konspire fondita de Józef Piłsudski.
La taĉmentoj de la Pola Militista Organizo dum mallonga tempo konkeris la tutan provincon kun escepto de ĝiaj nordaj kaj sud-orientaj randoj. La ribelo finiĝis la 16-an de februaro 1919 per armistico en Treviro.
La ribelo estis unu el kvar, krom la ribelo de Grandpollando de 1806, ribelo de Sejny en 1919 kaj la Dua Silezia Ribelo en 1920, venkaj ribeloj en la historio de Pollando. La unua ribelo de tiama periodo, krom la Tria Silezia Ribelo de 1921, kiu ebligis realigon de ĉiuj elektitaj celoj.
Posta reprezalio de ribelinto dum la Dua Mondmilito
[redakti | redakti fonton]- 1939-10-17: En Inowrocław sur mallibereja korto la armeo de Nazia Germanio pafmortigis pastron Mateusz Zabłocki, kiu en 1920 partoprenis la ribelon.
Memorigo
[redakti | redakti fonton]La bataloj de la ribelo estis post 1990 memorigitaj sur la Tombo de Nekonata Soldato en Varsovio per surskribo sur unu el tabuloj: "Powstanie Wielkopolskie" ("leviĝo de Grandpollando").
Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- Antoni Czubiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza-charakter-znaczenie (Ribelo de Grandpolujo 1918-1919. Komenco-karaktero-signifo), Eldonejo Kurpisz, Poznań 2002
- Roman Dmowski, Polityka polska i odbudowanie państwa (Pola politiko kaj rekonstruo de la ŝtato), 1925
- Joseph Lamia, Der Aufstand in Posen (The Uprising in Poznan). Berlin 1919 germane