Βότανο

Τα βότανα είναι αυτοφυή φυτά, που αναπτύσσονται σε διάφορες άγονες ή και σε καλλιεργημένες περιοχές και τα οποία κατά διάφορα χρονικά διαστήματα οι γεωργοί και οι συλλέκτες βοτάνων τα μαζεύουν ή -όπως συνήθως λένε- τα «βοτανίζουν».

Θεραπευτικές ιδιότητες κάθε βοτάνου. Αλφαβητικός κατάλογος των βοτάνων της ελληνικής φύσης.^[1]

Α

Αγγελική – για τόνωση, φλέγμα, σπασμούς, φουσκώματα, τυμπανισμό, ρευματισμούς, αρθρίτιδα

Αγριμόνιο – για πονόλαιμο, λαρυγγίτιδα, φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, ουλίτιδα, άφθες, πληγές, μυκητιάσεις, τραύματα, ημικρανίες, διάρροια

Αλόη – για διαβήτη, τραύματα, αντισηψία, έκζεμα, έγκαυμα, τόνωση

Αμαμελίδα – για κιρσούς, αιμορραγίες, αντισηψία, πονοκεφάλους, δερματίτιδες, στοματίτιδα,

αμυγδαλίτιδα

Αψιθιά ή Αρτεμισία – για διαβήτη, ακανόνιστη έμμηνος ρύση, εμετούς

Β

Βασιλικός – για πονοκεφάλους, νεύρα, άφθες, σπασμούς, στομαχόπονο

Βαλεριάνα – για ηρεμιστικό, αυπνίες, νεύρα

Βάλσαμο ή Σπαθόχορτο – για τραύματα, αντισηψία, πόνους, αυπνίες, φλεγμονές, ηρεμιστικό

Γ

Γαϊδουράγκαθο – για κίρρωση του ήπατος, αποτοξίνωση του συκωτιού

Γαρύφαλλο – για πονόδοντο, δυσπεψία, απολύμανση, ναυτία, αντισηψία

Γλυκάνισος – για κολικούς, χωνευτικό, αδυνάτισμα, κοιλιακά άλγη, αέρια

Γλυκόριζα – για φλεγμονές

Δ

Δάφνη – για συνάχι, πυρετό, φουσκώματα, βρογχίτιδα, αντισηπτικό, άλατα, ορεκτικό, ρευματισμούς

Δενδρολίβανο – για χοληστερίνη, πονόδοντος, τονωτικό, τριχόπτωση, πιτυρίδα

Δίκταμο – για συνάχι, γρίπη, ρευματισμούς, πονοκεφάλους, πεπτικό, επούλωση τραυμάτων, μώλωπες

Δυόσμος – για στομαχικούς πόνους, ταχυπαλμίες, σπασμούς, αυπνίες, ναυτία, ημικρανίες, τρέμουλο

Ε

Ευκάλυπτος – για άσθμα, αναπνευστικά, έρπη χειλιών, αντισηψία, βήχα, φλεγμονές, ψείρες κεφαλής, εξανθήματα (καλόγερους, σπυριά)

Ελαιόλαδο – για δερματικούς ερεθισμούς, σύγκαμα, ουλίτιδα, ωτίτιδα, τριχωτό της κεφαλής

Ζ

Ζαμπούκος – για φλέγματα, εφίδρωση, καταρροή, συνάχι, γρίπη, κρύωμα, πονόδοντο, αμυγδαλίτιδα, διουρητικό

Θ

Θρούμπι – για χώνεψη, εντερικά παράσιτα, τυμπανισμό, φούσκωμα

Θυμάρι – για αντισηψία, πυρετό, δερματικές λοιμώξεις, πεπτικό, τόνωση, νευρικές συσπάσεις εντέρων και στομάχου

Ι

Ιβίσκος – για πεπτικά προβλήματα, δυσκοιλιότητα, αυξημένα λιπίδια

Ιτιά – για αντισηψία, πόνους, ρευματισμούς, συνάχι, κρύωμα

Κ

Καλαμπόκι (φούντες φυτού) – για ουρικό οξύ, προστάτη, πέτρες νεφρών, κύστη χολής

Καλέντουλα – για δερματικούς ερεθισμούς, έκζεμα, ακμή, εγκαύματα

Κανέλα – για σπασμούς, αντισηψία, αντιβακτηριδιακό, παράσιτα εντέρου, μύκητες

Κάρδαμο (ή κακουλέ) – για λεύκανση δέρματος, τόνωση οργανισμού

Κόλιανδρος – για πόνους, αδυνάτισμα, τόνωση, άγχος, πονοκεφάλους, κρύωμα, ημικρανίες, αρθριτικά, μυικούς πόνους

Κύμινο – για δυσπεψία, χιονίστρες

Κυπαρισσάκι – για πέτρες νεφρών, διαβήτη, προστάτη, κυστίτιδα

Λ

Λάβδανο – για φλέγματα, καταρροή, αυπνίες, πονόδοντο

Λεβάντα – για καρδιά, αυπνίες, γενικούς πόνους, ίλλιγο

Λεμόνι – για αδυνάτισμα, λεύκανση δέρματος, αντισηψία

Λιναρόσπορος – για πέτρες χολής, δυσκοιλιότητα, αιμορροΐδες

Λουΐζα – για δυσκοιλιότητα, αδυνάτισμα, τυμπανισμό

Λυκίσκος – για διαβήτη, χοληστερίνη, νεύρα, αυπνίες

λάβδανο, βότανα, alfavita.gr

Μ

Μαϊντανός – για διουρητικό, κυτταρίτιδα, φλεγμονές, πόνους, τσιμπήματα εντόμων, λεύκανση δέρματος

Μαντζουράνα – για στομαχικούς πόνους, τυμπανισμό, αυπνίες, κοιλόπονους

Μάραθος – για αδυνάτισμα, πέτρες στα νεφρά

Μαστίχα Χίου – για στομαχόπονο, έλκος, διαβήτη, χοληστερίνη, διουρητικό

Μελισσόχορτο – για αυπνίες, υπέρταση, ουρικό οξύ, ταχυκαρδίες

Μέντα – για αντισηψία, πονόλαιμο, χώνεψη, συνάχι, ξερόβηχα, γρίπη, κακοσμία στόματος

Μολόχα – για πονόλαιμο, βήχα, άσθμα, γαστρίτιδα, φαρυγγίτιδα, λαρυγγίτιδα

Π

Παπαρουνόσπορος – για βήχα, αυπνίες, σπασμούς, νεύρα

Πασιφλώρα – για αυπνίες, νεύρα, άγχος

Ρ

Ρίγανη – για δυσκοιλιότητα, πεπτικά προβλήματα, βρογχίτιδα, κόπωση

Σ

Σαλέπι – για βήχα, πονόλαιμο, συνάχι, γρίπη

Σέλινο – για αδυνάτισμα, καρδιά, συκώτι, νεφρούς

Σκόρδο – για αντισηψία, μολύνσεις, παράσιτα εντέρων, χώνεψη, χοληστερίνη, υπέρταση, φλεγμονές, ρευματισμούς

Τ

Τίλιο – για ημικρανίες, ίλιγγο, ζαλάδες, αυπνίες, συνάχι, δυσπεψία, αρθριτικά

Τσουκνίδα – για τραύματα, άγχος, κόπωση, διουρητικό, καθαρτικό

Τζίνσενγκ – για κόπωση, τόνωση

Φ

Φασκόμηλο – για τόνωση, διαβήτη, εύκολη πέψη, πρόωρη εμμηνόπαυση, μυικούς πόνους, υπερβολική εφίδρωση

Φύλλα Αλεξάνδρειας – για δυσκοιλιότητα

Χ

Χαμομήλι – για αυπνίες, πονοκεφάλους, πονόδοντο, νευρώσεις, συνάχι, αντισηψία, καθαρισμό δέρματος, φλεγμονές βλεφάρων.

Πηγη

Στην αρχαιότητα

Στην αρχαιότητα, βότανα αποκαλούσαν όλα τα φαρμακευτικά φυτά που κατά τη μάσηση παρουσίαζαν πικράδα, γλυκάδα ή και αρωματική γεύση. Τις ιδιότητες αυτές οι πρώτοι άνθρωποι τις απέδιδαν σε μαγικές ικανότητες που είχαν τη δύναμη, όταν εισέλθουν στον οργανισμό ενός πάσχοντος, να τον ανακουφίσουν η και να τον θεραπεύσουν από οποιαδήποτε αρρώστια. Σε μερικές περιπτώσεις ο λαός μεταχειρίζεται για τα βότανα ειδικές λέξεις ή φράσεις, όπως «δεν βρίσκω βοτάνι για να γιάνω τις πληγές μου», που δείχνει τη σπουδαιότητα που τους αποδιδόταν.

Αλλού πάλι συναντάμε την ονομασία των βοτάνων με τις σύνθετες λέξεις: θερμοβότανο, που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που ο ασθενής έχει πυρετό, μυρμηγκοβότανο, που χρησιμοποιείται για τις διάφορες δερματικές εκβλαστήσεις, σερνικοβότανο, που το λαμβάνουν οι εγκυμονούσες γυναίκες που επιθυμούν να κάνουν αγόρι, χελωνοβότανο, που το χρησιμοποιούν στη χοιράδωση (φυματίωση των λεμφαδένων) και άλλες. Βότανο επίσης θεωρεί ο λαός κάθε φυτό στο οποίο από πρόληψη αποδίδονται μαγικές δυνάμεις, όπως λ.χ. το Βοτάνι της Αγάπης, το Βοτάνι για το μάτι. Στα αρχεία των διαφόρων φαρμακευτικών εγκυκλοπαιδειών πολλοί συλλέκτες βοτάνων προσπάθησαν να περιβάλουν τη συλλογή των βοτάνων με μυστήρια, καθώς και με μέσα και συνήθειες γεμάτες από μία αποπνικτική μαγεία, γι’ αυτό και απομάκρυναν με πειστικότητα κάθε ακατατόπιστο από την πραγματικότητα και του ενέπνεαν μαζί με την έγνοια και τον φόβο. Λ.χ. διέδιδαν πως για να έχουν δύναμη τα βότανα, πρέπει να συλλέγονται τη νύχτα και μάλιστα τα μεσάνυχτα, τις σκοτεινές βραδιές, με άδειο η γεμάτο φεγγάρι, κάνοντας έτσι τους αφελείς να πιστεύουν πως η συγκομιδή τους πρέπει να γίνει στα σταυροδρόμια η σε πυκνές δασώδεις περιοχές, γιατί τότε θα ήταν δραστικά.

Άλλες φορές πάλι οι βοτανοσυλλέκτες προσπαθούσαν να διασπείρουν στον κόσμο τον φόβο, λέγοντας πως εκείνος που θα τολμούσε, χωρίς να γνωρίζει ορισμένα μυστικά, να μαζέψει θεραπευτικά βότανα, θα τιμωρούταν από τις κακές δυνάμεις με θάνατο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος που έβγαζαν τον Μανδραγόρα. Για να βγάλουν τη ρίζα του οι συλλέκτες πήγαιναν νύχτα με φεγγάρι και αφού έβρισκαν το μέρος όπου ήταν το φυτό, έδεναν στην ουρά ενός σκύλου τη ρίζα του, αφού προηγουμένως είχαν παραμερίσει τα γύρω χώματα και εν συνεχεία χτυπούσαν τον σκύλο, ο οποίος φεύγοντας τραβούσε, φυσικά, και τη δεμένη ρίζα του μανδραγόρα. Ο μανδραγόρας, φυτό με ανθρωπόμορφη ρίζα και θρυλικές ιδιότητες που φτάνουν μέχρι τη σφαίρα του μύθου, εικάζεται ότι προκαλούσε κατάσταση ύπνου παρόμοια με κώμα, εξ ου και η αρχαία ελληνική φράση «υπό μανδραγόρα καθεύδειν». (Η Ελληνική Εταιρεία Αναισθησιολόγων εξακολουθεί να έχει σαν έμβλημά της τον μανδραγόρα.)

Ιστορία

Τα φυτά αποτέλεσαν, μαζί με άλλες οργανικές και ανόργανες ουσίες, τη βάση της θεραπευτικής, η οποία, στηριζόμενη στη μακρόχρονη εμπειρία, δρούσε με αντικειμενική επίδραση στη νόσο, χωρίς να αποκλείεται και η αυθυποβολή της προσωπικότητας του θεραπευτή, κάτι που συμβαίνει ακόμα και στις μέρες μας. Πασίγνωστα ήταν τα μεγάλα μαντεία – θεραπευτήρια της αρχαιότητας στον Ελλαδικό χώρο, με προεξάρχοντα τα Ασκληπιεία. Αναφορές σε φυτό με θεραπευτική χρήση δίδονται αρχικά από τη Rigveda (4500-1600 π.Χ.) όπου ο «θεραπευτής» Characa αναφέρει 50 ομάδες φυτών, και ο Sushraia 750 φυτά σε 37 ομάδες. Στην Κίνα, το 2953 π.Χ., ο Fu ilsi θεωρείται πρωτοπόρος.

Στην Ελλάδα

Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης ο Κώος (460 - 377 π.Χ.) στα συγγράμματα του, που αποδίδονται στην εμπειρία του, αναφέρει 400 δείγματα φαρμακευτικών ουσιών από φυτά. Ο Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης (384 - 322 π.Χ.) αναφέρει 500 περίπου φάρμακα στο σύγγραμμα του «Ιστορία των Φυτών». Μετά είναι ο Θεόφραστος (372 - 287 π.Χ.). Στο βιβλίο του «Περί Φυτών Ιστορίαι», που σώζεται, θεμελιώνονται οι βάσεις της βοτανικής. Μάζευε από παντού πληροφορίες και στα 450 φυτά που περιγράφει, αναφέρει και τις φαρμακευτικές τους εφαρμογές ^[2]. Ο Διοσκουρίδης (Κιλικία 1ος μ.Χ. αι.) θεωρείται ο «θεμελιωτής της φαρμακολογίας». Οι γνώσεις του για τη θεραπευτική δράση των φυτών δεν ξεπεράστηκαν για αιώνες. Ο άλλος μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας, ο Γαληνός (129 - 199 μ.Χ.), παρασκεύασε τα φυσικά θεραπευτικά σχήματα, που ονομάστηκαν «Γαληνικά σκευάσματα», τα οποία ίσχυαν έως τον 18ο αιώνα. Συνέγραψε 300 περίπου βιβλία, σε ένα από τα οποία αναφέρεται στα φυτά με αλφαβητική σειρά.

Στην Κίνα και στους Άραβες

Η κινεζική φαρμακοποιία Pen Tsao περιλαμβάνει χιλιάδες συνταγές με βότανα. Ο Shen Nong Ben Cao Jin (250 μ.Χ.) έχει γράψει 40 τόμους Κινεζικής Ιατρικής. Ο Li Shizen έγραψε τη φαρμακοποιία Ben Ca Cang Mu, στα 1596, με 1894 συνταγές. Η Αραβική Ιατρική, συνέχεια της Αρχαίας Ελληνικής, έχει τον Ali Ibu Rabban al Tabri (782-855 μ.Χ.) που έγραψε το Firdous al Hikman σε 7 μέρη με φάρμακα και τοξικές ουσίες. Ο χειρουργός Ibne Zakarya (835-932 μ.Χ.) έγραψε 250 βιβλία. Στον Kitab al Hawi, περιλαμβάνονται αρκετά φυτά και η χρήση τους από την Ελληνική-Αραβική ιατρική. Τέλος έχουμε τον Abu Ali-Hussain Ibn Slna, τον πασίγνωστο Αβικέννα, της Ελληνο-Αραβικής ιατρικής σχολής. Το βιβλίο του "Κανών" περιέχει 1000 περίπου φυτά, ενώ έχει γράψει και άλλα βιβλία σχετικά με φαρμακευτικά φυτά.