Hidrografija Bosne i Hercegovine
Hidrografija Bosne i Hercegovine je određena reljefom države i njenim položajem na Balkanskom poluostrvu. Bosna i Hercegovina se dijelom svoje površine prostire dinarskim gorjem, na sjeveru je ograničena rijekom Savom i ograncima panonske nizije dok na jugu manjim dijelom izlazi na obale Jadranskog mora. S obzirom da se najviši predjeli uglavnom nalaze u centralnom dijelu države, orijentacije istok-zapad, rijeke koje izviru na području Bosne i Hercegovine uglavnom teku prema sjeveru odnosno jugu. Upravo ta činjenica o orijentaciji viših predjela doprinosi uspostavljanju granice između dva morska sliva kojima pripadaju sve rijeke sa podučja Bosne i Hercegovine.
Bosna i Hercegovina u hidrografskom smislu pripada crnomorskom i jadranskom slivu. Granica između ova dva morska dva sliva može se uspostaviti linijom (od zapada ka istoku) koja prolazi sljedećim planinama: Plješevica, Šator, Cincar, Raduša, Bitovnja, Bjelašnica, Treskavica, Zelengora i Volujak i u velikoj mjeri se poklapa sa granicom između dvije geografske regije države, između Bosne na sjeveru i Hercegovine na jugu.
Crnomorski sliv obuhvata oko 70% od ukupne površine Bosne i Hercegovine, na Jadranski sliv otpada oko 24% dok se površinske vode sa preostalih 6% teritorije gube u kraškom vodopropusnom području.
S obzirom na površinu Bosne i Hercegovine i orijentaciju riječnih tokova prema sjeveru, odnosno jugu gdje se nalazi Sava, odnosno Jadransko more kao granica i ušća većeg broja riječnih tokova, rijeke koje izviru u BiH su relativno male dužine i prosječnog protoka od maksimalno nekoliko stotina m3 (Vrbas - 114; Bosna - 174; Drina 395 m3)
Najveći broj većih riječnih slivova U Bosni i Hercegovini ima prekogranični karakter. Takvi slivovi su riječni slivovi Save, Drine, Une, Neretve i dr. dok su najveći unutardržavni slivovi oni koje formiraju Bosna i Vrbas i ti slivovi čine oko trećine ukupne površine države.
Od većih rijeka jedino se Neretva direktno ulijeva u more i to u Jadransko more.
Osim što obiluje riječnim tokovima, na području Bosne i Hercegovine nalazi se i veći broj jezera, različitih veličina i karakteristika.
Rijeke
[uredi | uredi izvor]
Najduža rijeka koja protiče kroz Bosnu i Hercegovinu je Sava, koja je sa svojim pritokama duga 990 km. Rijeka Sava dužinom od 330 km protiče Bosnom i Hercegovinom i najduža je pogranična rijeka u državi, a formira najveći dio sjeverne granice između Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Sliv Save je i najveći riječni sliv u BiH jer zauzima površinu od 38.349,1 km2 što predstavlja 75,8% površine Bosne i hercegovine i 39,25% njenog ukupnog sliva. Najduža pritoka Save je Drina, koja je ujedno i najduža rijeka koja cijelim svojim tokom protiče kroz BiH (dužina 346 km) a nastaje spajanjem rijeka Tare i Pive. Rijeke u Bosni i Hercegovini su uglavnom planinske, pogotovo u gornjem toku, sa znatnim hidropotencijalom usljed čega su na mnogim rijekama izgrađene hidrocentrale.
Osim rijeka koje dijelom svoga toka formiraju državnu granicu, postoje i rijeke koje presjecaju istu a najpoznatije su Neretva i Trebišnjica (tunel za potrebe HE Dubrovnik i podzemne kraške veze) na južnoj, zatim Korana i Glina na zapadnoj i Ćehotina, Lim i Jadar na istočnoj strani granice Bosne i Hercegovine.
Spisak najdužih rijeka sa nekim osnovnim podacima dat je u sljedećoj tabeli.
| Rijeka | Morski sliv | Ušće | Dužina | Površina sliva u km2 |
Prosječni protok (u m3/s) |
|---|---|---|---|---|---|
| Sava | Crnomorski | Dunav | 947[1] | 38.349,1 (u BiH) | 1.564 |
| Drina | Crnomorski | Sava | 346 | 19.926 | 395 |
| Bosna | Crnomorski | Sava | 273[2] | 10.457 | 174 |
| Vrbas | Crnomorski | Sava | 240 | 6.273 | 114 |
| Neretva | Jadranski | Jadransko more | 230 | 10.380 | 341 |
| Una | Crnomorski | Sava | 212 | 9.368 | 202 |
| Sana | Crnomorski | Una | 146[3] | 3.369 | 68,7 |
| Spreča | Crnomorski | Bosna | 137,5 | 1.947,7 | |
| Trebišnjica | Jadranski | Neretva | 96,5 | ||
| Usora | Crnomorski | Bosna | 82 | ||
| Vrbanja | Crnomorski | Vrbas | 70 | ||
| Krivaja | Crnomorski | Bosna | 65 | ||
| Prača | Crnomorski | Drina | 57 | ||
| Ukrina | Crnomorski | Sava | 53 | ||
| Janja | Crnomorski | Sava | 53 |
Crnomorski sliv
[uredi | uredi izvor]Crnomorski, uz jadranski sliv, predstavlja drugi morski sliv kojem pripadaju bosanskohercegovačke rijeke. Zauzima oko 35.700 km2 sjevernog dijela Bosne i Hercegovine ili oko 70% njene ukupne površine. Granice ovog sliva u velikoj mjeri se poklapaju sa granicama regije Bosna. Većina glavnih rijeka, izuzev Neretve pripada ovom slivu. Najveći riječni sliv ima Drina, ali to je rijeka koja uz Unu ima sliv koji se prostire i na susjedne države. Najveći unutardržavni riječni sliv pripada rijeci Bosni, centralnoj rijeci dužine 271 km i površinom sliva od 10.457 km2. Od većih rijeka koje pripadaju ovom slivu tu su još i Vrbas, Sana, Spreča i Ukrina i sve se uglavnom ulijevaju direktno u Savu izuzev Sane i Spreče. Također, najduže rijeke uglavnom teku pravcem jug-sjever.
Jadranski sliv
[uredi | uredi izvor]Jadranskom slivu koji obuhvata oko 24% teritorije Bosne i Hercegovine pripadaju rijeke i vodotoci sa njenog južnog dijela. Površina ovog sliva se u velikoj mjeri poklapa sa granicama geografske regije Hercegovina. Najduža rijeka ovog sliva je Neretva. Trebišnjica je sa 96,5 km dužine također jedna od dužih rijeka i najduža ponornica u državi. Sa ukupnom dužinom toka (i podzemnim i nadzemnim) od oko 187 km jedna je od najdužih ponornica na svijetu.
Riječni vodopadi
[uredi | uredi izvor]Posebnoj ljepoti pojedinih rijeka doprinose i riječni vodopadi i kanjoni kroz koje prolaze. Poznatiji vodopadi na bosanskohercegovačkim rijekama su:
- Štrbački buk na rijeci Uni (Martin Brod, 24 m)
- Plivski vodopad (Jajce, 22 m)
- Kravica
- Skakavac (kod Sarajeva, 98 m)
- Skakavac (Nacionalni park Sutjeska - prašuma Perućica, 81 m)
- Vodopad Blihe (Kod Sanskog Mosta, 40 m)
Jezera
[uredi | uredi izvor]
Teritorija Bosne i Hercegovine obiluje jezerima, različitim kako po veličini tako i načinu nastanka. S obzirom na hidropotencijal rijeka, u vrijeme SFRJ izgrađena su mnoga akumulaciona jezera pri čemu se potencijal rijeka koristi za proizvodnju električne energije. Znatan je broj i planinskih jezera nastalih djelovanjem glečera, izuzetne ljepote i turističkog potencijala, u narodu nazvanih Gorskih očima.
Spisak najvećih jezera dat je u sljedećoj tabeli.
| Jezero | Vrsta | Mjesto |
|---|---|---|
| Balkana | Prirodno/vještačko | Mrkonjić Grad |
| Bašigovačko jezero | Prirodno | Živinice |
| Bilećko jezero | Vještačko | Bileća |
| Bistarac | Prirodno | Lukavac |
| Blatačko jezero | Prirodno | Konjic/planina Bjelašnica |
| Blidinje jezero | Prirodno/ledničko | Tomislavgrad/Posušje |
| Bočac (jezero) | Vještačko | Banja Luka |
| Boračko jezero | Prirodno | Konjic/Glavatičevo |
| Breštica | Prirodno | Banovići |
| Buško jezero | Vještačko | Livno |
| Crno jezero | Prirodno | Zelengora |
| Donje Bare | Prirodno | Zelengora |
| Gvozno jezero | Prirodno | Ulog |
| Hazna | Vještačko | Gradačac |
| Jablaničko jezero | Vještačko | Jablanica/Konjic |
| Jugovo jezero | Prirodno | Zelengora |
| Klinje | Vještačko | Gacko |
| Modrac | Vještačko | Lukavac |
| Modrac | Vještačko | Lukavac |
| Mostarsko jezero | Vještačko | Mostar |
| Prokoško jezero | Prirodno/glečersko | Vranica |
| Ramsko jezero | Vještačko | Prozor |
| Šatorsko jezero | Prirodno/glečersko | Šator |
| Trebinjsko jezero | Vještačko/akumulaciono | Trebinje |
| Zvorničko jezero | Vještačko/akumulaciono | Zvornik |
Prirodna jezera
[uredi | uredi izvor]Prirodna jezera u Bosni i Hercegovini zauzimaju površinu od 67,5 km2 što predstavlja oko 0,13% ukupne površine Bosne i Hercegovine. Blidinje jezero je najveće prirodno planinsko jezero u Bosni i Hercegovini, sa površinom od oko 5,25 km2. Prirodna jezera u Bosni i Hercegovini su uglavnom mlađa u odnosu na prosjek u Evropi i njihova starost se procjenjuje na oko 9.000 godina na osnovu ispitivanja starosti mulja sa njihovog dna.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Reke, dolge nad 25 km, in njihova padavinska območja Rivers, longer than 25 km, and their catchment areas" Arhivirano 20. 10. 2007. na Wayback Machine Statistical Office of the Republic of Slovenia. 2002.
- ^ "Rijeka Bosna". Pristupljeno 20. 2. 2018.
- ^ Vedad Biščević, Edin Biščević: Građa za historiju Općine sanski most Sanski Most 2009.