Перайсці да зместу

Тараджы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Тараджы
(To Raja)
Агульная колькасць 1 575 000 (2014 г.)
Рэгіёны пражывання  Інданезія 
Мова мовы тараджа
Рэлігія культ продкаў, політэізм, хрысціянства, іслам
Блізкія этнічныя групы бугі, макасарцы, мандарцы

Тара́джы (саманазва: To Raja) — агульная назва карэннага насельніцтва аўстранезійскага паходжання цэнтральнай часткі Сулавесі, якая мае назву Тана Тараджа (літаральна «краіна тараджаў»). Агульная колькасць (2014 г.) — 1 575 000 чал.[1]

Паходжанне

[правіць | правіць зыходнік]

Тараджы з’яўляюцца нашчадкамі старажытных аўстранезійцаў, што прыбылі на Сулавесі ў 2 тысячагоддзі меркавана з вострава Тайвань. Горная частка Сулавесі была населена аўстранезійцамі пазней, чым узбярэжжа. Да іх прыходу тут развівалася неалітычная культура Таоле[2], прадстаўнікі якой былі аўстралоідамі. Некаторыя лічаць, што ў старажытнасці адбылася асіміляцыя тубыльцаў-таалейцаў аўстранезійцамі, і гэта паўплывала на адметныя рысы культуры тараджаў. Аднак змешванне двух народаў пакуль не пацвярджаецца генетычнымі даследаваннямі[3]. Акрамя таго, тараджы здолелі захаваць многія рысы менавіта старажытнай аўстранезійскай культуры, у тым ліку ўсталяванне мегалітаў[4]. Самі тараджы лічаць, што іх продкі трапілі на Сулавесі з поўначы на лодках[5] або спусціліся з дапамогай лесвіцы з неба[6].

Назва тараджа мае бугскае паходжанне. Насельнікі Паўднёвага Сулавесі так называлі горцаў, якія размаўлялі на розных мовах і не мелі адзінага дзяржаўнага кіравання. Яна была перанятая галандцамі і з’яўлялася ў шматлікіх еўрапейскіх дакументах з XVIII ст. У канцы XIX — пачатку XX стст. Тана Тараджа трапіла ў каланіяльную залежнасць ад Нідэрландаў. З пачатку XX ст. сярод тараджаў працавалі хрысціянскія місіянеры[7]. Яны адчынялі школы, дзе выкладанне ішло на мясцовых мовах. Прыняцце хрысціянства садзейнічала далейшаму адасабленню тараджаў ад суседзяў-мусульман. Акрамя таго, праз школьную адукацыю распаўсюджвалася агульная саманазва тараджаў.

У 1950 г. Тана Тараджа была далучана да незалежнай Інданезіі. З 1970-ых гг. тут актыўна развіваецца турызм, што садзейнічае сталаму вывучэнню і захаванню традыцыйнай культуры.

Культура

[правіць | правіць зыходнік]
Свіраны тараджаў

Асноўным заняткам тараджаў здаўна былі падсечна-агнявое земляробства, жывёлагадоўля, паляванне і збіральніцтва. У XVII — XIX стст. пад уплывам галандскіх і бугскіх гандляроў адбываўся пераход да грашовай гаспадаркі, што прывяло да развіцця вырошчвання рысу на нізінных тэрыторыях, з’яўлення сталых тэрасіраваных палеткаў на схілах пагоркаў, распаўсюджвання новых завезеных культур, такіх як кава, перац, бульба, кукуруза і інш. Тараджы трымаюць буйвалаў[8], якія выкарыстоўваюцца ў ахвярапрынашэннях, а ў мінулым з’яўляліся меркай багацця, кароў, свінняў, канёў, курэй. У нашы дні сельская гаспадарка мае важнае значэнне для эканомікі Тана Тараджа. У горных раёнах захаваліся лясы, дзе здаўна палявалі, збіралі ядомыя карэнні, сага, пігменты для фарбавання. У другой палове XX ст. лясная гаспадарка набыла камерцыйны кірунак, пераважае рубка каштоўных сартоў драўніны[9].

Да канца XIX ст. вёскі тараджаў з’яўляліся аўтаномнымі палітычнымі аб’яднаннямі. Частыя войны вымушалі будаваць паселішчы на вяршынях гор і пагоркаў, умацоўваць іх так, што часцяком адзіным уваходам у вёску быў патаемны тунэль. Адметнай рысай традыцыйнай культуры з’яўляецца народная архітэктура. Хаціны каркасна-слупавога тыпу з выгнутым высокім дахам, падобным на рогі буйвала або перагорнутую лодку. Жылая прастора падзяляецца на 3 пакоі. Сярэдні пакой звычайна большы па памерах, чым астатнія. Паўночны пакой прызначаны для прыёму госцяў. Дах крыецца бамбукавай дранкай, сцены аббіваюцца драўлянымі дошкамі. Хаціны абавязкова фарбуюцца і ўпрыгожваюцца геаметрычным арнаментам[10]. Вопратку шылі з ваўняных арнаментаваных тканін. Кавалкамі тканін аздаблялі ўнутраныя памяшканні хаціны[11].

Кожная вёска населена прадстаўнікамі аднаго рода, аб’яднанага вакол галоўнага рытуальнага збудавання — «хаціны продкаў» тангканан. Кожны тангканан мае сваё імя, якое становіцца найменнем усёй вёскі[12]. Родавая абшчына падзялялася на малыя нуклеарныя сем’і. Пасля жаніцьбы тараджы адасабляліся ад бацькоў. Шлюбы магчымы са сваякамі не бліжэй за траюрадных. Адлік сваяцтва вядзецца па лініі бацькі і маці. Дзецям даюць імёны блізкіх сваякоў. Абшчына аказвае дапамогу сваім чальцам у набыцці хатняга начыння, арганізацыі святаў і пахаванняў, але адначасова патрабуе ўдзел у супольных працах па ўладкаванню палеткаў, будаўніцтву хацін і умацаванняў. У мінулым вёскі аб’ядноўваліся ў саюзы для забеспячэння агульных эканамічных і палітычных інтарэсаў. Здараліся і сапраўдныя войны паміж пэўнымі абшчынамі. Яны маглі цягнуцца на працягу некалькіх пакаленняў.

Традыцыйнае грамадства тараджаў не ведае роўнасці. Усё насельніцтва падзяляецца на 4 сацыяльных пласта-тана[13]:

  • Тана булаан — літаральна «з золата», прадстаўнікі найбольш высакароднага пласта.
  • Тана басі — літаральна «з жалеза».
  • Тана карурунг — найбольш шырокі пласт простых людзей.
  • Тана куакуа — рабы.

Прыналежнасць да тана вызначалася нараджэннем і замацоўвалася рэлігійнымі перакананнямі, так што тана шмат у чым нагадвалі касты. Вышэйшыя колы грамадства звычайна адрозніваліся матэрыяльным становішчам, атрымоўвалі значную пашану з боку ніжэйшых тана, аднак былі абавязаны рабіць большы ўнёсак у супольны дабрабыт і рытуалы. Рабства мела патрыярхальны характар, хаця ў XVII — першай палове XIX стст. тараджы займаліся продажам рабоў на ўзбярэжжа. У асноўным, ахвярамі гандлю рабамі былі ваеннапалонныя. Народжаныя ў стане куакуа маглі разлічваць на жыццё ў абшчыне. Яны мелі свае сем’і, хаціны, але працавалі на зямлях абшчыны або прыватнага ўладальніка. Хаця рабства было адменена галандскай каланіяльнай адміністрацыяй, сацыяльнае становішча куакуа амаль не змянілася.

Фальклор тараджаў вядомы сваімі міфамі, казкамі, рытуальнымі песнямі і танцамі.

Рэлігія

[правіць | правіць зыходнік]
Абрад пахавання

Традыцыйныя рэлігійныя культы тараджаў маюць назву Алук То Дола (літаральна «правілы людзей мінулага»)[14]. Яны ўяюляюць сабою складаную сумясь старажытнага культа продкаў і політэізму.

Прыхільнікі Алук То Дола падзяляюць сусвет на тры часткі — падземны свет мёртвых, навакольны свет жывых, нябесны свет продкаў-багоў. Падземнаму свету адпавядае паўднёва-заходні напрамак, а нябеснаму — паўночна-усходні напрамак. Пасля смерці душы людзей імкнуцца ў краіну мёртвых Пуя, дзе жыццё нагадвае зямное. Дзякуючы правільна арганізаваным абрадам у памерлых ёсць шанц дасягнуць нябеснага свету і стаць заступнікамі жывых. Тыя памерлыя, хто не знаходзіць шлях у Пуя, ператвараюцца ў злых духаў бомба. Існуюць таксама духі, што жывуць у дрэвах і камянях, духі-пярэваратні і начныя духі-мроі[15].

Міфалогія тараджаў апавядае пра тое, што сусвет нарадзіўся ад шлюбу неба і зямлі. Іх першымі дзецьмі былі багі Понг Матуа (або «Стары Пан»), валадар неба і раўнавагі, Понг Бангаі, валадар раўнін, Понг Лаландонг, суддзя мёртвых, Белу Тумбанг, багіня медыцыны, і інш. Тараджы лічаць, што самі паходзяць ад багоў, і галоўная мэта чалавечага існавання — падтрыманне божых парадкаў праз абрады.

Да прыняцця хрысціянства рытуалы падзяляліся на 2 роўныя часткі — прысвечаныя жыццю і смерці. Паміж сабой яны ніколі не злучаліся. Арганізацыяй важных рытуалаў займаўся абшчынны святар то мінаа, меней важных — святары інда-паданг. Рытуалы жыцця ўключалі земляробчы абрадавы цыкл, шанаванне багоў і духаў. Рытуалы смерці абапіраліся на складаныя традыцыі шанавання памерлых, падтрымання сувязяў з замагільным светам продкаў. Хрысціянскія місіянеры забаранялі рытуалы жыцця, аднак рытуалы смерці захаваліся і да нашага часу адыгрываюць важную ролю ў зберажэнні культурных адметнасцяў тараджаў. Цырымоніі пахавання і знешні выгляд могілак у розных кутах Тана Тараджа адрозніваюцца сваімі адметнасцямі, але абавязкова ўключаюць ахвярапрынашэнні вялікай колькасці буйвалаў, песні і танцы. Магільні месцяцца ў пячорах, на скалах або на іх месцы ўсталёўваюцца мегаліты. Паколькі арганізацыя цырымоній патрабуе значных выдаткаў, ад моманта смерці да пахавання можа прайсці некалькі гадоў. Увесь гэты час целы памерлых захоўваюцца ў хацінах сваякоў.

У канцы XIX — пачатку XX ст. сярод тараджаў распаўсюдзілася хрысціянства (пратэстантызм і каталіцызм), якое ў нашы дні спавядае большасць вернікаў. На паўднёвым захадзе Тана-Тараджа таксама жывуць невялікія групы мусульман.

Зноскі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ People Cluster: Toraja of Sulawesi
  2. ↑ D. J. MULVANEY, R. P. SOEJONO The Australian-Indonesian Archaeological Expedition to Sulawesi
  3. ↑ Catherine Hill, Pedro Soares, etc. A Mitochondrial Stratigraphy for Island Southeast Asia
  4. ↑ Sulawesi island Prehistory Архівавана 28 сакавіка 2014.
  5. ↑ HISTORY Архівавана 23 лютага 2015.
  6. ↑ The Toraja people and the most complex funeral rituals in the world
  7. ↑ Toraja Church
  8. ↑ Buffalo Soldiers: Living for Death in the Tana Toraja
  9. ↑ Social Forestry in Tana Toraja, Indonesia: The Participation of Women in Decision Making
  10. ↑ Villages of Tana Toraja
  11. ↑ Toraja woven fabric(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 лістапада 2014. Праверана 12 кастрычніка 2014.
  12. ↑ ABOUT TORAJA Архівавана 7 снежня 2013.
  13. ↑ Toraja Culture and Ancient Tradition(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 красавіка 2015. Праверана 8 кастрычніка 2014.
  14. ↑ Toraja Religion
  15. ↑ Toraja — Religion and Expressive Culture

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Тараджы&oldid=4759902"