Люблин

Люблин
пол. Lublin
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1317
Рәсми атамаһы	Lublin
Этнохороним	lublinianin һәм lublinianka
Дәүләт	Польша
Административ үҙәге	Люблинское воеводство[d]
Административ-территориаль берәмек	Люблинское воеводство[d]
Сәғәт бүлкәте	Үҙәк Европа йәйге ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Быстшица[d]
Хөкүмәт башлығы	Кшиштоф Жук[d]
Халыҡ һаны	334 681 кеше (31 март 2021)
Ир-егеттәр	154 566
Ҡатын-ҡыҙҙар	180 115
Административ рәүештә бүленә	Lublin Old Town[d], Abramowice[d], Bronowice[d], Felin[d], Głusk[d], Rury[d], Szerokie[d], Sławin[d], Sławinek[d], Tatary[d], Wieniawa[d], Wrotków[d], Za Cukrownią[d], Zemborzyce[d], Śródmieście[d], Dziesiąta[d], Kalinowszczyzna[d], Kośminek[d], Ponikwoda[d], Konstantynów[d], Hajdów-Zadębie[d], Czuby Północne[d], Czuby Południowe[d], Węglin Południowy[d], Węglin Północny[d], Czechów Północny[d] һәм Czechów Południowy[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	163 ± 1 метр
Туғандаш ҡала	Ивано-Франковск, Луцк[…], Визеу[d][…], Ровно, Сумы[…], Дебрецен[…], Дельменхорст[…], Ришон-ле-Цион[d], Луганск, Старобильск, Эри, Перник[d], Алькала-де-Энарес[d], Львов[…], Нанси[d][…], Паневежис[d], Тилбург[d], Гранада[d], Цзяоцзо[d], Ланкастер, Мюнстер[…], Нилюфер[d], Нови-Сад, Рамаллаһ, Тбилиси, Уинсор[d][…], Винница, Тимишоара[d], Кривой Рог[d], Вильнюс, Каменец-Подольск, Днепр һәм Харьков
Милке	Stadion Lublinianki[d] һәм Арена Люблин[d]
Майҙан	147,5 км²
Почта индексы	20-001–20-999
Рәсми сайт	lublin.eu
Урындағы телефон коды	81
Номер тамғаһы коды	LU
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Люблине[d]
Люблин Викимилектә

Люблин (пол. Lublin) — Польшаның көнсығышындағы ҡала, Люблин воеводлығының административ үҙәге. Ҡала майҙаны 147,5 км² тәшкил итә. Халҡы һаны — 339 811 кеше (2018 йылда).

Географияһы

Тәбиғәт шарттары һәм урыны

Ҡала Люблин ҡалҡыулығының төньяҡ ситендә урынлашҡан, диңгеҙ кимәленән 163—238 м бейеклектә ята. Быстшица йылғаһының үҙәне (Вепш йылғаһының һул ҡушылдығы) ҡаланы ике өлөшкә бүлә. Көнбайыш ярында тәрән үҙәндәре һәм һары тупраҡлы тарлауыҡтары менән Наленчовски (пол.Nałęczowski) яйлаһының өлөшө ята. ә Щвидницки (пол. Świdnicki) яйлаһының өлөшө һәм Гелчевска ҡалҡыулығы (пол. Giełczewska) менән барлыҡҡа килгән көнсығыш ярҙарының ландшафты күп төрлө түгел.

Люблинда Быстшица йылғаһына ике ҙур булмаған йылға — Чернеювка (пол.Czerniejówka) һәм Чехувка (пол.Czechówka) ҡоя. Ҡала аша дүртенсе йылға — Нендзница (пол.Nędznica) аға.

Тарихы

Хәҙерге Люблин территорияһындағы беренсе ултыраҡ VI быуатта Чвартек убаһында барлыҡҡа килә. X быуатта ағас, аҙаҡ таш оборона ҡоролмаһы төҙөлә. Ҡала тураһында беренсе яҙма телгә алыу 1198 йыл менән даталана.

Люблин замогы (1824—1826)

1205 йылда Галич кенәзе Роман ай буйына ҡаланы ҡамай, ләкин сигенергә мәжбүр була.

1241 йылда монголдар Люблинды емерә, ә өс йылдан һуң ул литвалар яғынан бөлгөнлөккә дусар була, улар прустар һәм ятвягтар менән бергә эш итә. Шул уҡ йылда кенәз Даниил Галицкий, ҡалаға эйә булып, уны нығыта.

1260 йылда доминикансылар тарафынан Архангел Михаил исемендәге тәүге католик сиркәүе төҙөлә.

1317 йылда кенәз Владислав Локетка хакимлығы ваҡытында ҡала магдебург хоҡуғы рәүешендә ҡала законын ала. 1341 йылда Бөйөк Казимир Люблин эргәһендә татарҙар өҫтөнән еңеү яулай.

1474 йылда Казимир Ягеллон ҡаланы яңы ойошторолған Люблин воеводлығының баш ҡалаһы итә.

XV—XVI быуаттарҙа уның аша Ҡара диңгеҙҙән Көнбайыш Европаға сауҙа юлы үткән юл арҡаһында Люблин тиҙ үҫешә.

1569 йылда Люблинда Польша Короллеге һәм Бөйөк Литва кенәзлегенең конфедератив Речь Посполитая дәүләтенә берләшеүе тураһында килешеү төҙөлә, был тарихта Люблин унияһы булараҡ билдәле.

XVII быуатта ҡалала эпидемия 5 меңдән ашыу кешенең ғүмерен өҙә, ҡаланы тәүҙә Пётр Потёмкиндың рус-казак ғәскәре, ә һуңынан шведтар емерә. Артабан ҡаланың хәле яҡшырмай, башлыса Төньяҡ һуғыш арҡаһында. Люблинда йәрминкәләр үткәреүҙән туҡтала, Европа сауҙагәрҙәре ҡаланы ҡалдырып китә.

Иҫке ҡала өсөн Люблин ренессансы стилендә типик каменица

1703 йылда Август II ҡалаға Краков хоҡуҡтары менән тиң өҫтөнлөктәр бирә. Төньяҡ һуғыштарынан һуң төҙөлөштәрҙе яңыртыу осоро башлана, нигеҙҙә сауҙагәр һәм сиркәү слободалары төҙөлә. Хәҙерге Краков биҫтәһе образы формалаша.

1792 йылда ҡаланы рус ғәскәрҙәре яулап ала. Речь Посполитаяны өсөнсө тапҡыр бүлгәндә ҡала Австрия биләмәһендә була. 1809 йылда ҡала Варшава Кенәзлегенә инә. 1815 йылда — Рәсәй империя составындағы Польша Батшалығына (Короллеге) инә.

Беренсе донъя һуғышы ваҡытында Люблинды Германияның һәм Австро-Венгрияның ғәскәрҙәре биләй.

1918 йылда Люблинда Католик университетына нигеҙ һалына.

Икенсе донъя һуғышы ваҡытында ҡала вермахт ғәскәрҙәре тарафынан оккупациялана. 24 июлдә 2-се совет танк армияһы Люблинды Люблин-Брест операцияһы һөҙөмтәһендә яулап ала. 1-се Белоруссия фронтының 16 часенә һәм берләшмәләренә «Люблин» почетлы исеме бирелә. 1945 йылдың 17 ғинуарына тиклем ҡала ваҡытлыса Польшаның баш ҡалаһы була.

1944 йылдың 23 октябрендә Люблинда Мария Кюри-Склодовская университеты ойошторола.

Иҡтисады

Ҡалала Хонкер йөк автомобилдәре заводы (Samochodów Fabryka Honker) урынлашҡан. Йылына ике йөҙ тирәһе автомобиль сығара

Транспорт

Төп мәҡәлә: Люблин троллейбусы

Иҫтәлекле урындары

Рәсәй властары тарафынан 1846—52 йй. һүтелгән Фарный костёлы макеты менән Фарная майҙаны.

• Люблин ҡәлғәһе
• Һарай майҙаны
• Люблин ренессансы стилендәге йорттар менән иҫке ҡала.
• Краков ҡапҡалары
• Изге Михаил костёлы фудтаменттары менән Фарная майҙаны
• Люблин унияһы хөрмәтенә Литва майҙанында обелиск (1826)
• Доминикансылар монастыры
• Католик соборы
• Православие соборы
• Люблин музейы
• Чарторыйскийҙар һарайы
• Люблин ауылы музейы
• Ботаника баҡсаһы
• Юзеф Чехович исемендәге әҙәби музей
• Винцентий Поль поместьеһы

Туғанлашҡан ҡалалар

• Алькала-де-Энарес, Испания
• Брест, Беларусь
• Виндзор, пров. Онтарио, Канада
• Визеу, Португалия
• Дебрецен, Венгрия
• Дельменхорст, Германия
• Ланкастер, Бөйөк Британия
• Луганск, Украина
• Луцк, Украина
• Львов, Украина
• Мюнстер, Германия
• Нанси, Франция
• Нюкёбинг, Дания
• Панявежис, Литва
• Перник, Болгария
• Полтава, Украина
• Ришон-ле-Цион, Израиль
• Старобельск, Украина
• Эри, Пенсильвания, АҠШ
• Омск, Рәсәй Федерацияһы
• Сумы, Украина

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Zuk
• Люблинская Политехника
• Lublin R.XIII
• Gazeta Lubelska

Әҙәбиәт

• Люблин // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Һылтанмалар

• Люблин 2005 йыл 24 октябрь архивланған.
• Люблин
• Полюбить Люблин