Çalkandular

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Çalkandular
Sayları və yaşadığı ərazilər
Dili Çalkanduca (Altaycanın ləhçəsi)
Dini Tengriçilik, Ortodoksluk
Qohumluluğu Kumandılar, Tubalar, Altaylar, Telengitler, Teleütler
Mənşəyi türk

Çalkandular (rus. чалканцы) — Rusiya Federasiyasının Altay Muxtar Respublikasında, Kurmaç-Baigol, Suronaş, Maysk, Biyka, Çuika, Turaçak rayonu və Qorno-Altaysk şəhərində kompakt yaşayan azsaylı türkdilli xalqdır.

Çalkandular, Çalkandılar və ya Çalkanlar[1] Rusiyanın cənub bölgəsindəki Altay Respublikasında yaşayan Türk xalqlarından Altayların 850 nəfərlik qəbiləsidir. UNESCO-ya görə dilləri və mədəniyyətləri yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır.[2][3]

Biy çayı qolu olan Lebed çayı sahilində yaşadıqlarından keçmişdə kökü qədim kuğu sözündən olan Kuu-kiji və ya Lebed Tatarları adlanırdılar. “Kuu” xüsusilə Tıva Respublikasında “kuular” soyadını daşıyan bir sülalə olaraq bilinir. Çalkandular “Kuular” ilə bağlantıları vardır.

Çalkandular əsasən Altay Reespublikasının Turaçaq rayonunda , Kurmaç-Baygöl ilə Suronaş kəndlərində, bir hissəsi isə Biyka, İtkuç kəndlərində, çox az hissəsi isə Çoyskiy rayonunda yaşayırlar.[4]

2002-ci ilin məlumatlarına görə sayları 855 nəfərdir[5] və bunların ancaq 539 nəfəri çalkanduca danışa bilir.

Salkanıq və Sakşılıq olmaq üzrə iki qola ayrılırlar.

Çalkanduların dili çalkanduca altaycanın şimali altay qrupu ləhçəsinə aiddir və bu qrupdakı tıva və kubandıların ləhçələrinə oxşayır. Bütün çalkanduların iki dili olub rusca da danışırlar. Çalkandu dili 2000-ci ildə Rusiya Federasiyasında azsaylı xalq dili statusunu almış və Rusiya xalqlarının qırmızı kitabına daxil edilmişdir. O vaxtdan sonra Altaycadan ayrı müstəqil bir dil olaraq qəbul edilir.[6]

  1. Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık Arxivləşdirilib 2012-10-21 at the Wayback Machine, Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
  2. "Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları" (türk. ). www.sonseslerduyulmadan.hacettepe.edu.tr. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
  3. "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
  4. "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
  5. "The Chelkan Language" (ing. ). http://lingsib.iea.ras.ru/. 2019-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
  6. "Arxivlənmiş surət". 2012-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-29.