S.P.E. Boshoff

Prof. dr. S.P.E. Boshoff.

Stephanus Petrus Erasmus Boshoff (* 14 Julie 1891 op Vaalbank, Senekal – † 30 April 1973, Potgietersrus) was 'n bekroonde Afrikaanse akademikus, skrywer en taalpatriot. Hy het deur sy lang openbare loopbaan diep spore in die Afrikaanse volkslewe op kulturele, opvoedkundige en taalkundige gebied getrap.

Agtergrond en opvoeding

Stephanus Petrus Erasmus Boshoff is op 14 Julie 1891 op die plaas Vaalbank in die distrik Senekal in die Oranje-Vrystaat gebore as die jongste van twaalf kinders. Sy vader, Johannes Jurgens Boshoff (25 Augustus 1847 – 29 Desember 1918) was Vrystaatse Volksraadslid by die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog en is kommandant van die Boeremagte tydens die oorlog. Sy moeder was Jacoba Christina de Waal (18 Junie 1848 – 16 Desember 1919). Hy begin eers skoolgaan na die oorlog verby is toe hy en sy moeder terugkeer uit die konsentrasiekamp.

Sy eerste skoolopleiding is op Riebeek-Wes in die Kaapprovinsie en in 1905 gaan hy na die Hoër Jongenskool in die Paarl. In 1907 slaag hy die Junior Sertifikaat en in 1908 matriek, albei in die eersteklas, en sit dan sy studie voort met behulp van beurse.

Met die Thomas Robertson-beurs studeer hy vanaf 1909 aan die Grey-universiteitskollege in Bloemfontein en lê die Intermediêre eksamen in die eersteklas af. In 1911 verwerf hy die B.A.-graad en staan eerste in sy groep met onderskeidings in Engels, Nederlands en Duits. Hiervoor ontvang hy ’n goue medalje van die kanselier en die Koningin Victoria-beurs.

Hy hou in 1912 skool op Senekal en in 1913 in Bloemfontein, terwyl hy terselfdertyd met buitemuurse studie sy M.A.-graad in Engels en Nederlands aan die Grey-Universiteitskollege verwerf. Hierna vertrek hy na Nederland, waar hy sy doktorale eksamen aan die Gemeentelike Universiteit van Amsterdam (nu Universiteit van Amsterdam) aflê, maar met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 keer hy noodgedwonge terug na Suid-Afrika. Hier neem hy aan die Rebellie van 1914 deel, onder leiding van generaal Christiaan Frederik Beyers (1869-1914).

Op 29 September 1915 tree hy in die huwelik met Hester Catharina Cecilia Barnard van Senekal en die egpaar het drie kinders, Beyers, Constantia en Frankie.

Loopbaan

Professore en studente van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1916. Prof. Boshoff sit in die middel. Links van hom sit Totius en links van hom prof. Sietse Los. Prof. Jan Kamp sit heel regs.

In Augustus 1915 word hy tydelik in die plek van prof. Jan Kamp aangestel aan die Teologiese Skool op Potchefstroom en in 1917 word hy professor in Engels en Nederlands aan die Potchefstroom Universiteitskollege, terwyl hy ook Geskiedenis doseer. In 1920 gaan hy met ’n jaar studieverlof na Amsterdam en promoveer in 1921 met onderskeiding met ’n proefskrif oor “Volk en taal van Suid-Afrika”, waarna hy weer sy betrekking aan die Potchefstroomse Universiteit opneem. Hierdie proefskrif word vandag nog beskou as die fondament waarop baie Afrikaanse taalkundiges gebou het.

Boshoff vestig hom weer in Potchefstroom en benewens sy veeleisende akademiese verpligtinge, was hy ook stadsraadslid en vanaf 1924 tot 1926 burgemeester. Dit is ook in hierdie tydperk dat hy sy jarelange verbintenis met die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns begin.

Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

In 1922 word Boshoff tot lid van die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie benoem – 'n tydperk wat vir hom vyftig jaar lank meer as net 'n akademiese opdrag was; daaraan het hy hom met geesdrif en jaloerse ywer gewy, omdat hy bewus was hoe belangrik die uitbou en bestendiging van 'n eie taal vir die geesteswaardes van sy volk was. As erkenning van sy ywer en diepe vakkundige kennis word Boshoff op 3 September 1924 tot lid van die Suid-Afrikaanse Akademie verkies. As ywerige hardwerkende en produktiewe lid lewer hy oorspronklike werk wat uit sy eie gees en brein vaste riglyne in die taal vir die Akademie en die Afrikaanse taal blywende waarde gehad het en nog het.

Toe die Suid-Afrikaanse Akademie in 1925 'n taaladviseur vir die Bybelvertaling in Afrikaans moes benoem, was hy die aangewese man wat die Afrikaanse woordgebruik en sintaksis so eenvoudig, suiwer en funksioneel as moontlik sou hou. 'n Erepenning vir hul puik dienste in verband met die Bybelvertaling in Afrikaans is deur die Akademie in 1932 aan hom en sy mede-taaladviseurs, proff. D.F. Malherbe en T.H. le Roux, oorhandig.

In 1950 word hy tot voorsitter van die Suid-Afrikaanse Akademie gekies. Deur sy inisiatief word die Vaktaalburo onder beskerming van die Akademie in die lewe geroep en Boshoff word die eerste direkteur, waarop hy as voorsitter van die Akademie bedank. As eerste direkteur lewer hy tot by sy uittrede in 1958 'n buitengewone, rigtinggewende en grootse bydrae.

Sy ywer het selfs wyer gestrek, want jare lank verteenwoordig hy die Akademie in die komitee vir Taaladvies van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK). Hierbenewens word ook op sy inisiatief die Instituut vir Linguistiek in 1962 deur die Akademie ingestel.

Akademikus en taalkundige

In 1930 word die professoraat in Nederlands en Afrikaans deur die Universiteit van Kaapstad hom aangebied, maar na twee jaar word hy as Direkteur van Onderwys van Transvaal aangestel. Sy belangstelling in taalonderwys op skool word bewys deur sy talle skooltaalboeke. By sy vertrek uit Kaapstad het 'n Afrikaanse tydskrif die volgende mooi waardering van Boshoff gegee:

Hy was maar 'n kort tyd aan die Universiteit van Kaapstad verbonde, dog in dié tyd het hy deur sy bekwaamheid sy toegewydheid aan sy werk, sy deeglikheid, en bo alles sy beminlike geaardheid vir hom 'n plek aan die Universiteit en in Afrikanerkringe in Kaapstad verower wat nie maklik opgevul kan word nie. […] 'n Man van die daad, 'n onvermoeide werker, taktvol maar beslis as hy eenmaal oortuig is dat sy standpunt die regte is, beminlik in die omgang en so beskeie as wat alleen 'n bekwame persoon kan wees. Van 'n grap hou hy altyd, al gaan dit ook teen homself, en as verteller sal hy sy moses selde teenkom.

Voortreflike dienste lewer hy aan sy volk op landswye vlak toe hy in 1936 as hoof van die Universiteitskorrespondensiekollege in Pretoria aangestel word, totdat dit in 1948 deur die Helpmekaarkorrespondensiekollege uitgekoop word.

Talle artikels oor letterkunde, volkskunde, geskiedenis, kuns en taal dui aan hoe sy kennis, belangstelling en beskouings die volle volkslewe oorspan het. In die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns het deur die loop van jare dosyne van sy insiggewende artikels verskyn. Hy kon as referent met groot akademiese saamtrekke en as spreker op volksvergaderings pitkos as uitstaande intellektuele reus uitdeel; maar ook het hy homself diensbaar gestel as lid en/of voorsitter van tientalle rade en kommissies. By hom het dit gegaan om taal- en volksdiens, en nie om eie gewin nie.

Hy was, benewens wat reeds genoem is, ook onder andere lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die Historische Genootschap van Utrecht, Pleknamekomitee, lid van die Transvaalse Munisipale Vereniging, die Spellingkommissie van die Akademie; die Matrikulasieraad, die Beurskomitee van die Universiteit van Suid-Afrika, voorsitter van 'n Regeringskommissie oor Openbare Vakansiedae, en ook, van 1952 tot 1969, voorsitter van die Raad van die Universiteit van Suid-Afrika.

In 1959 word die Stalsprys vir Geesteswetenskappe vir sy taalkundige bydraes aan hom toegeken. Agt jaar later (1967) word hy vir die tweede keer met dié gesogte onderskeiding bekroon. Dit was 'n aanduiding van Boshoff se toewyding aan en belangstelling in die herkoms van die Afrikaanse woord. Die hersiene uitgawe van die standaardwerk, Etimologiese Woordeboek van Afrikaans, in samewerking met prof. G.S. Nienaber, 'n mede-bekroonde, het in 1967 verskyn, onder die nuwe titel: Afrikaanse etimologieë. Boshoff het hieromtrent opgemerk: Dit was 'n liefdesdiens wat ek oor 50 jaar vertroetel het – 'n gesoek en gesnuffel om 'n 6000 woorde se herkoms in die fynste na te loop.

As mens was hy iemand met 'n reusewerkkrag, skerpsinnige oordeel en 'n bewonderenswaardige geheue. Hy was 'n geleerde wat altyd met die jongste ontwikkeling op sy vakgebied tred gehou het. Hy het 'n wil van staal gehad, was beslis en kon 'n man vierkantig in die oë kyk. Daarbenewens had hy 'n wonderlike humorsin.

Hy is op 30 April 1973 op Potgietersrus oorlede.

S.P.E. Boshoff as ouer man

Skryfwerk

In Vaalrivier die Broederstroom beskryf hy die aktiwiteite van generaal C.F. Beyers en sy manskappe tydens die Rebellie van 1914, met die klem op die laaste dae van generaal Beyers.

Sy rebellie-dagboek verskyn in geredigeerde formaat as Rebelliesketse, waarin hy verskeie veldslae asook die tronklewe beskryf.

Jannies, Johnnies en Jantjies is ’n historiese drama, waarin hy S.J. du Toit se Magrieta Prinsloo op allegoriese wyse verwerk.

Beskouinge en feite is essays oor veral kultuur-onderwerpe.

Sy verdere geskrifte is hoofsaaklik taalkundig van aard, soos sy Radiopraatjies oor Afrikaans, Etimologiese Woordeboek (later verwerk as Afrikaanse etimologieë) en Ons en ons taal.

Sy belangstelling in taalonderwys op skool word gestaaf deur sy talle skoolhandboeke, wat in samewerking met ander uitgegee word in die reekse Ons taal is ons trots vir verskeie standerds en Luister, lees en leer: Afrikaans Moedertaal vir verskeie standerds.

Talle vakkundige artikels van hom verskyn in tydskrifte, hoofsaaklik die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns.

Hy doen ook waardevolle werk met die versameling en bewaring van volksliedjies, wat in samewerking met L.J. du Plessis in twee dele in 1918 uitgegee word en ’n soortgelyke versameling minneliedjies in 1921.

Saam met Gerrit Dekker stel hy die bloemlesing Van Maerlants tot Boutens uit die Nederlandse poësie saam.

Ongepubliseer is sy werk oor ’n Kritiese ondersoek in die verhouding van ons Afrikaanse volk tot ons letterkundige toestande, waarmee hy in 1912 ’n tweede prys verwerf in ’n prysvraag van die Suid-Afrikaanse Akademie.

Eerbewyse

Boshoff is een van die taaladviseurs met die eerste Afrikaanse Bybelvertaling en ontvang saam met die ander taaladviseurs, professore D.F. Malherbe en T.H. le Roux, in 1932 ’n erepenning van die Akademie vir hierdie werk.

Die Akademie ken in 1959 die Stalsprys aan hom toe vir sy taalkundige bydraes.

Die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ken in 1960 ’n eredoktorsgraad aan hom toe en die Universiteit van Suid-Afrika herhaal hierdie eer in 1964.

In 1963 word hy verkies as ’n erelid van die Akademie. In 1967 kry hy vir die tweede keer die Stalsprys vir Taalwetenskap na aanleiding van die verskyning van sy boek Afrikaanse Etimologieë (in samewerking met G.S. Nienaber), wat ’n verwerking is van die Etimologiese Woordeboek wat reeds voorheen verskyn het.

Publikasies

Jaar	Titel van publikasie
1916	Vaalrivier, die broederstroom
1917	Jannies, Johnnies en Jantjies Die methode van ondersoek na die ontstaan van die Afrikaanse taal
1918	Rebelliesketse Afrikaanse volksliedjies (saam met L.J. du Plessis)
1921	Volk en taal van Suid-Afrika
1936	Beskouinge en feite Etimologiese Woordeboek
1937	Viwet se tweetalige Suid-Afrikaanse brieweboek (met S.J. Hofmeyr)
1956	Radiopraatjies oor Afrikaans
1959	Ons en ons taal
1963	Mense van gister, vandag en môre
1964	Kruim en kors (met Benedictus Kok en Fredrick Johannes Snyman)
1967

Samesteller

Jaar	Titel van publikasie
1927	Van Maerlants tot Boutens (saam met Gerrit Dekker)

Neem kennis

Bronne verskil oor sy sterfdatum, met sy jaar van oorlye wat afwisselend ook as 1974, 1972 en 1971 weergegee word. Die datum hier weerspieël word deur meeste van die beskikbare bronne as die sterfjaar aangedui.

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Nienaber, P.J. Stephanus Petrus Erasmus Boshoff. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1975–1976