Christiaan Frederik Beyers

Christiaan Beyers
Genl. C.F. Beyers
Gebore	Christiaan Frederik Beyers 23 September 1869 Kaapkolonie
Sterf	8 Desember 1914 Vaalrivier, Unie van Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Prokureur, kryger en 'n leier in die Maritz-rebellie van 1914
Titel	Kommandant-generaal
Politieke party	Nasionale Party
Eggenoot	Mathilde König
Kinders	Geen
Ouer(s)	Christiaan Frederik Beyers en Anna Maria van der Bijl

Genl. Christiaan Frederik Beyers (Banghoek, distrik Stellenbosch, 23 September 1869 — Vaalrivier, distrik Makwassie, 8 Desember 1914), was Boeregeneraal, prokureur, en leier in die Maritz-rebellie van 1914.

Hy is in 1869 naby Stellenbosch gebore en verhuis in 1889 na Transvaal, waar hy prokureur in Boksburg en burger van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) word. Hy sluit hom tydens die Tweede Vryheidsoorlog by die Boeremagte aan en vorder tot die rang van generaal.

Ná die Vrede van Vereeniging hervat hy sy beroep as prokureur, maar nou in Pretoria. Hy word later speaker van die Transvaalse parlement tydens Verantwoordelike Regering. In 1912 word hy aangestel as eerste kommandant-generaal (bevelvoerder) van die Uniale Weermag. Die volgende jaar besoek hy Europa en ontmoet keiser Wilhelm II van Duitsland.

Kort ná sy terugkeer kruis hy swaarde met genl. Louis Botha, wat hy gereken het té veel waarde geheg het aan oorsese verpligtinge. Beyers knoop daarom onderhandelings aan met generaal Koos de la Rey en andere wat teen die regeringsbeleid gekant was. Sy ontevredenheid met die regering word op die spits gedryf toe hy in September 1914, ná die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, bedank as bevelvoerder van die weermag. Genl. Jan Smuts het hom van hoogverraad beskuldig.

Beyers raak by die Maritz-rebellie betrokke en verdrink einde 1914 in die Vaalrivier terwyl regeringstroepe hom agtervolg het.

Herkoms en opleiding

Genl. Beyers se ouers se grafsteen in die Onderpapegaaiberg-begraafplaas op Stellenbosch.

Beyers was die derde seun van Christiaan Frederik Beyers (21 September 1829 – 10 Augustus 1886), 'n boer van Zorgvliet, Banhoek, en sy eggenote, Anna Maria van der Bijl (4 April 1839 – 28 Januarie 1894) van Paardenvallei, Somerset-Wes. Sy oupagrootjie aan vaderskant was Johann David Beyer (1733-1797) wat in 1757 uit Erfurt, Duitsland, na die Kaap gekom het in diens van die VOC. C.F. Beyers het grootgeword op die plaas Cottage Farm (volgens een bron) by Stellenbosch en was lid van ’n vooraanstaande en welvarende familie van Bolandse wynboere. In sy tienerjare het ’n geldelike ramp die gesin getref toe sy vader belê in ’n bank wat weke later sou ondergaan. Kort hierna sterf Beyers sr. en moes die boerdery sonder hom voortgaan.

Aan die Stellenbosse Gimnasium en die Victoria-kollege, Stellenbosch, waar hy 'n tydgenoot was van Jan Christiaan Smuts, die latere eerste minister van Suid-Afrika, het hy ’n goeie onderrig ontvang terwyl hy tussen sy skoolopleiding deur hard op die plaas moes werk. Hy het met oorgawe aan die studentelewe deelgeneem en was lid van die eerste rugbyspan. Hy het ook aangesluit by ’n vereniging wat basiese militêre opleiding gebied het. Met sy buitengewone krag, fors liggaamsbou en gesellige persoonlikheid was hy ’n suksesvolle student, maar nie buitengewoon skrander nie. In die ZAR het hy ook rugby gespeel en vir Transvaal in Curriebeker-wedstryde uitgedraf.

Na Transvaal

Genl. Beyers, waarskynlik voor die Tweede Vryheidsoorlog.

Beyers het hom einde 1888 op soek na werk by sy ouer broer Pieter in Pretoria aangesluit. Nadat hy enige jare by ’n prokureursfirma in Pretoria diens as leerling-prokureur geneem het, het hy dit deur privaat studie sover gebring dat hy in 1894 (of moontlik vroeër) die prokureurseksamen kon aflê en in dieselfde jaar sy eie praktyk op Boksburg kon begin. As Kaapse burger kon hy geen betrekking in die staatsdiens van Transvaal kry nie, hoewel sy kwalifikasies sterk in aanvraag was.

Ten tyde van die Jameson-inval het hy, ofskoon nog ’n uitlander, hom aangebied as vrywilliger en so getoon dat hy sy lot ten volle by die ZAR ingewerp het. Hoewel hy nie in werklikheid krygsdiens verrig het nie, verkry hy as gevolg hiervan in 1897 volle burger- en stemreg in die ZAR. Voor die inval het hy nie aan die politiek deelgeneem nie omdat hy nie ’n burger was nie, maar dit is bekend dat hy pres. Paul Kruger se Burgerskapswetgewing teengestaan het. Op 6 Augustus 1896 het Beyers in die huwelik getree met Mathilde König, 'n onderwyseres. Sy was ’n gesofistikeerde vrou wat naas Nederlands en Engels, ook Duits en Frans magtig was. Geen kinders is uit die huwelik gebore nie. Hul sosiale lewe was bedrywig en albei was diep godsdienstig.

Tweede Vryheidsoorlog

Genl. Beyers (naaslinks) en andere voor 'n vroeë prokureurskantoor in Johannesburg.

Op dié tuinparty wat in 1903 in Pretoria gehou is, staan Emily Hobhouse in die wit rok met die swart hoed regs van genl. Beyers en links van genl. Jan Smuts.

Genl. Beyers se portret in Gedenkboek van het Victoria-Kollege (1918).

Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) op 11 Oktober 1899, nadat hy reeds ’n welvarende regspraktyk opgebou het, is Beyers as gewone burger na die front opgeroep en het hy geveg in die vernaamste veldslae in Natal gedurende die eerste maande van die stryd. Nadat hy in Maart 1900 gekies is as assistent-veldkornet (die eerste rang bo gewone burger), het Beyers die aandag getrek van sy kommandant-generaal, genl. Louis Botha, nie alleen deur sy onverskrokkenheid en waagmoed te velde nie, veral in die veldslae by Donkerhoek of Diamond Hill (11 Junie 1900, naby Pretoria), Witpoort (16 Junie 1900) en Dalmanutha (21–27 Augustus 1900, naby Belfast), maar ook vanweë sy kragtige persoonlikheid en sy rondborstige en onverskrokke afkeer van onbevoegde offisiere. Ook het hy, hoewel net ’n assistent-veldkornet, die losbandige gees onder die burgers heftig gekritiseer, en was hy een van die eerstes wat op die herorganisasie van die krysmagte aangedring het.

Hy was hewig ontsteld omdat ’n noemenswaardige aantal burgers hulle sleg gedra het. Winkels en huise in vyandige gebiede is geplunder en drank is misbruik. Die burgers het self die offisiere verkies en syns insiens het dit nie bekwaamheid in die hand gewerk nie. ’n Groot deel van die oorlog het prop. J.F. Naudé, die later so bekende predikant van NG gemeente Graaff-Reinet en vader van ds. Beyers Naudé (wat na genl. Beyers genoem is), as veldprediker by Beyers opgetree en ’n sterk invloed op hom uitgeoefen.

Ná die val van Pretoria op 5 Junie 1900 is ’n krygsraad gehou. Beyers het dit as plaasvervanger bygewoon. Hy het sy eie junioriteit geïgnoreer en aktief aan die besprekings deelgeneem. Name en spesifieke gebeure van onbekwaamheid het hy opgenoem en as onverskoonbaar bestempel.

Beyers het uitgeblink in gevegte teen lord Roberts in die omgewing van Johannesburg en in Oos-Transvaal, en getoon dat hy ’n gebore militêre leier was, sodanig dat genl. Botha hom op 3 September 1900 as assistent-generaal (die tweede hoogste rang in die ZAR se weermag) van die distrikte Waterberg en Soutpansberg aangestel het. Hy het dadelik sy kommando's gereorganiseer, die onbevoegde offisiere afgesit en op besliste wyse die stryd teen die Engelse leërmagte voortgesit. Weerstand teen die aanstelling van so ’n jong man van buite die distrikte is spoedig uitgewis danksy Beyers se vasbeslotenheid, dapperheid en militêre vernuf. Hy het die noordelike distrikte, wat amper volledig aan die oorlog onttrek het, opnuut gemobiliseer. ’n Groot Britse mag moes ontplooi word om dié uitgestrekte gebied te verower en te behou. Dié Britse oormag is nooit met rus gelaat nie, al het perdesiekte die meeste burgers tot voetsoldate gereduseer. Die nuwe aanvallende gees deur Beyers aangewakker, het sy kommando in staat gestel om 'n aanval te loods op die kamp van genl.-maj. A.H. Paget te Pienaarsrivier op 27 September 1900 (vier dae ná Beyers se 31ste verjaardag), waar hy self ternouernood aan die dood ontkom het.

Ná 'n besoek deur pres. M.T. Steyn en Louis Botha op 18 Oktober 1900, het Beyers se kommando hom aangesluit by die kommando van genl. J.H. de la Rey sodat hulle die Britse kolonne onder bevel van genl.maj. R.A.P. Clements geweldige verliese laat ly het op Nooitgedacht (noordwes van Krugersdorp op 13 Desember 1900, Beyers se grootste sukses tydens die Driejarige Oorlog. Die vyand is op die vlug geja met agterlating van omtrent 400 dooies en gewondes, 300 krygsgevangenes, 200 tente, 400 perde, 300 muile, 500 beeste benewens ’n groot hoeveelheid ammunisie. Op ’n tydstip toe oorlogsmoegheid baie Boere verlam het, het dit die moraal versterk en die Republikeinse magte in staat gestel om nog amper 18 maande met die vryheidstryd voort te gaan.

Hoewel die plan van De la Rey en Beyers om aanvalle te loods op die Pretoria-Delagoabaai-spoorlyn prysgegee moes word vanweë Britse teenstand, het Beyers se troepemag in Januarie 1901 na die Oos-Rand beweeg en krygsaksie verrig teen die agterhoede van die mag onder bevel van genl. sir John French. Vervolgens moes ook afgesien word van Botha se voorneme om Beyers te stuur om die Kaapkolonie binne te val, deels vanweë genl. J.C. Smuts se teenkanting van hierdie plan en deels vanweë die bedrywighede van brig.-genl. H.C.O. Plumer in Noord-Transvaal.

Beyers het egter die middele kortgekom om te belet dat Plumer Pietersburg op 8 April 1901 beset, en gedurende die res van die oorlog het hy in die distrikte Waterberg en Soutpansberg 'n geïsoleerde guerrilla-veldtog van "slaan en vlug" met ’n klein aantal burgers onder steeds moeiliker omstandighede moes voer. Ook hierin het hy hom onderskei.

Op 23 Januarie 1902 het hy 'n vrugtelose aanval op Pietersburg geloods. En eers op 20 Maart 1902 kon hy weer tot die aanval oorgaan toe sy troepemag Fort Edward, suid van Louis Trichardt, omsingel. 'n Groter troepemag onder kol. J. Colenbrander het hom gedwing om die beleg op te hef, en van 8 tot 9 April het Colenbrander sy kommando 'n gevoelige slag by Malepspoort toegedien.

Vrede van Vereeniging

Nadat hy 'n daaropvolgende aanval deur Colenbrander afgeslaan het op 15 April 1902, is Beyers na Vereeniging ontbied, en op 15 Mei is hy gekies as voorsitter van die vergadering van Boere-afgevaardigdes wat samesprekinge sou voer in verband met vredesvoorwaardes. Dertig Vrystaters en 30 Transvalers het aan die samesprekings deelgeneem.

Hulle kon nie eenstemmigheid bereik nie, maar op Saterdag 31 Mei het die meeste besef dat die vernietiging van Boere-eiendom en die moord op die vroue en kinders die land en volk sou breek. Al was Beyers aanvanklik ten gunste van voortsetting van die oorlog, het die houding van die meerderheid van die afgevaardigdes hom eindelik beweeg om ten gunste van vrede te stem. Die uitslag van die stemming onder die Republikeinse afgevaardigdes was ses teen en 54 vir onvoorwaardelike oorgawe. Daardie aand is genls. J.C. Smuts en J.B.M. Hertzog se oorgawe dokument in Georg Heys se Melrose-woning aan lords Milner en Kitchener oorhandig. Die dokument is om 23:05 onderteken en het so ’n einde aan die Boererepublieke gebring.1

Ná die Driejarige Oorlog

Genl. en mev. Beyers in die tyd toe hy speaker van Transvaal se wetgewende vergadering was.

Die reëlingskomitee vir die begrafnis van pres. Paul Kruger op 16 Desember 1904, hier afgeneem die dag vantevore, 15 Desember. Voor (van links): A.D.W. Wolmarans, S.W. Burger, Louis Botha (voorsitter), J.H. de la Rey, J.C. Smuts en C.F. Beyers. Middel: S. Meintjes, H. Visser, J. Joubert, I.N. van Alphen, G.W.S. Lingbeek, T.W. Beckett, F.V. Engelenburg en L.L. Steen (sekretaris). Agter: P.L.A. Goldman, N.J. de Wet, P. van der Byl, Watermeyer, P.G.W. Grobler, D. Liebenberg, I.S. Ferreira en Hans Minnaar.

Ná die oorlog het Beyers 'n regspraktyk in Pretoria begin. Voor die oorlog het hy nie tekens getoon van die soort openbare lewe waarvoor hy bekend sou word nie, maar ná die vrede was hy lid van die Boerekomitee wat die Britse koloniale sekretaris, Joseph Chamberlain, in Januarie 1903 in Pretoria ontmoet het. Ná die stigting van die party Het Volk in 1905, is Beyers gekies as lid van die hoofkomitee. In dié tyd het hy op die voorgrond getree as ’n Afrikanervolksleier. Die ondubbelsinnige stelling van sy standpunt, wat dikwels weinig ooreenkoms getoon het met die versoeningsbeleid van sy party, het heelwat verleentheid vir Botha en Smuts veroorsaak.

Ná die toekenning van selfbestuur aan die Transvaal, is Beyers in 1907 verkies tot lid van die Transvaalse Wetgewende Vergadering vir Waterberg, en het hy die stellige verwagting gekoester dat hy in Botha se kabinet opgeneem sou word. Sy diepe teleurstelling toe dit nie gebeur nie, is ietwat gelenig deurdat hy verkies is tot Speaker van die Wetgewende Vergadering, hoewel die algemene opvatting was dat Botha hom "aan die stoel gekluister het" om 'n kragtige andersdenkende stem binne sy party die swye op te lê. Hy het 'n sterk, onpartydige Speaker blyk te wees, wat die hoogagting van alle partye geniet het.

In 1910 het Beyers, wat die beleid van Louis Botha ondersteun het, tot die eerste Unie-Volksraad toegetree as onbestrede lid van die Regerende Party vir Pretoria-Suid. In die koukus het Botha hom benoem vir die amp van Speaker, maar vanweë teenkanting van die Oranje-Vrystaatse en Kaapse lede is hy nie verkies nie. As parlementslid het hy nie veel aan debatte deelgeneem nie, maar af en toe het hy sy standpunt sterk gestel, veral wanneer die onderwys, godsdiens en verdediging ter sprake was. .

Op 6 en 7 April 1911 het Beyers op Stellenbosch deelgeneem aan die eerste Taalkonferensie in Suid-Afrika wat in die onderste saal van die Kollegegebou gehou is. Studente het almal stokkies gedraai en na die saal gestroom waar uitbundige patriotisme en taalgeesdrif hoogty gevier het. Buiten Beyers was die sprekers onder andere prof. Adriaan Moorrees, prof. Blommaert en ds. Herman van Broekhuizen. Die belangstelling wat deur dié tweedaagse konferensie ontketen is, was so groot dat al die toesprake gebundel en onder die titel Wij zullen handhaven uitgegee is. Timo Kriel, seun van ds. Abraham Kriel, het die meeste van die werk gedoen en was in ’n hoë mate vir die welslae van die konferensie verantwoordelik.

Hoof van die Unie-verdedigingsmag

Genl. Beyers in die tyd (1912–'14) toe hy kommandant-generaal van die Unie-verdedigingsmag was.

Genl. Beyers ontmoet die Duitse keiser Wilhelm II tydens maneuvers in Switserland, 1912.

Op 1 Julie 1912 het hy bedank as parlementslid om die eerste kommandant-generaal te word van die pas gestigte Unie-Verdedigingsmag. Die besluit om in 1912 ’n verdedigingsmag tot stand te bring, is nie sonder teenstand geneem nie. Britsgesindes het geglo Suid-Afrika was deel van die Britse Ryk; daarom sou die land nie so ’n krygsmag nodig hê nie. Saam met Botha en Smuts het Beyers hom sterk daarvoor beywer. Toe die besluit geneem is, is Beyers as aanvoerder aangestel.

Met beperkte fondse kon die Unie nie ’n voltydse weermag vestig nie. ’n Burgermag sou dus deur ’n permanente offisierskorps gelei word. Beyers het van Botha en Smuts verskil, omdat hulle die Unie-Verdedigingsmag in diens van die Britse Ryk wou stel, terwyl dit vir Beyers ’n teken van selfstandigheid was.

Beyers moes doeltreffend werk en het Brittanje, Frankryk en Duitsland besoek om die beste praktyke te bestudeer. Hy het ’n deeglike grondslag gelê en selfs die Suid-Afrikaanse Lugmag (aanvanklik die Lugkorps) is deur sy inisiatief gestig. Kort ná 7 Augustus 1912 vertrek hy uit Suid-Afrika na Europa om maneuvers by te woon en 'n studie te maak van die organisasie van burgermageenhede. Tydens sy bywoning van die Switserse maneuvers het hy 'n kort ontmoeting gehad met die Duitse keiser, Wilhelm II. Ná sy terugkeer in Suid-Afrika in Desember 1912 het hy die Aktiewe Burgermag in die lewe geroep, die nut waarvan in Januarie 1914 sou blyk toe eenhede van daardie mag, onder bevel van Beyers, die arbeidsonrus aan die Witwatersrand kon onderdruk. In 1913 het hy Europa weer in sy hoedanigheid as kommandant-generaal van die Unie-verdedigingsmag besoek.

Eerste Wêreldoorlog

'n Pamflet met die redes vir genl. Beyers se bedanking as hoof van die Unie-Verdedigingsmag.

Genl. Beyers in uniform as hoof van die Unie-Verdedigingsmag.

Beyers se portret is prominent in die middel geplaas op dié plakkaat wat in 1915 uitgebring is ter ere van die grondleggers van die Nasionale Party in die Unie-parlement.

Ná die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 was Beyers nie ten gunste van die kabinetsbesluit om te voldoen aan die versoek van die Britse regering om Duits-Suidwes-Afrika binne te val nie. Hy het egter geen onmiddellike stappe gedoen nie, en in werklikheid gehelp om genl. J.H. de la Rey te laat afsien van die plan om op 15 Augustus 1914 halsoorkop tot aksie oor te gaan by Treurfontein.

Middel Augustus het Beyers samesprekings gevoer met nog twee voormalige Boeregeneraals, maj. J.C.G. Kemp en lt.kol. S.G. Maritz, wat hom gepols het oor sy houding teenoor 'n Boererebellie. Maritz het teruggekeer na sy hoofkwartier by Calvinia met die oortuiging, tereg of ten onregte, dat hy Beyers se steun gehad het vir sy plan om met Duitse hulp 'n staatsgreep te reël om die Botha-bewind omver te werp en 'n republiek uit te roep. Maritz kon Beyers egter nie om die Duitse goewerneur van Suidwes-Afrika by die grens te kom ontmoet nie.

Op 15 September het Beyers 'n brief aan die minister van verdediging, genl. J.C. Smuts, en aan die pers gestuur, waarin hy sy bedanking as kommandant-generaal ingedien en die redes vir sy teenkanting van die regering se oorlogsbeleid uiteengesit het.

Later in die dag het Beyers toegestem om De la Rey te vergesel na die militêre kamp by Potchefstroom, wat gereed was om teen die regering op te tree uit weerstand teen die Botha-regering se deelname aan die Eerste Wêreldoorlog. Hy was dus by De la Rey toe laasgenoemde die nag van 15 September per ongeluk deur die polisie geskiet is by Langlaagte terwyl lede van die mag die hele Witwatersrand gefynkam het op soek na William Foster van die berugte Fosterbende. Die polisie het die twee mans gedaag, maar hulle het aangery, waarna ’n polisieman se terugspringende koeël De la Rey noodlottig in sy rug gewond het. Dit was ’n geweldige skok vir die Afrikaners wat gekant was teen die Botha-regering se beleid en veral die oorlogsbeleid. Dit het die gemoedere nog meer gaande gemaak. Op De la Rey se begrafnis op 20 September op Lichtenburg, wat ’n paar duisend mense bygewoon het, het Beyers plegtig ontken dat daar enige gedagte aan rebellie was. Genls. Smuts en Botha het op dié dag beloof dat die stryd teen die Duitse koloniale gebied net met vrywilligers gevoer sou word, het dit spoedig geblyk dat dit in die praktyk nie die geval was nie.

Hoewel sy verbintenis met lede van die daaropvolgende Rebellie skynbaar in hierdie rigting gedui het, bestaan geen afdoende bewys dat Beyers op hierdie tydstip van die planne vir rebellie geweet of op enige wyse daarby betrokke was nie. Hoewel Beyers op 21 September 'n protesnota teen die regering se oorlogsbeleid help opstel het, het hy nie self protesvergaderings toegespreek nie.

'n Byeenkoms op 10 Oktober in die Pretoriase Operagebou ter gedagtenis aan Paul Kruger se verjaardag, waarop Beyers die hoofspreker sou gewees het, het op 'n hewige bakleiery uitgeloop toe politieke teenstanders in die gehoor begin handuit ruk en die sprekers doodskree met "Rule Britannia". Die optrede van die "Engelssprekende gepeupel" waardeur Beyers verhinder is om as spreker op te tree, het regstreeks daartoe gelei dat Jopie Fourie, wat ook die byeenkoms sou toegespreek het, besluit het om hom by die protesterendes aan te sluit. (Die oorhaastige verhoor en voltrekking van Fourie se vonnis wat tot sy teregstelling op 20 Desember daardie jaar gelei het – hy is aan hoogverraad skuldig bevind omdat hy nie uit die Unie-verdedigingsmag getree het voor hy gerebelleer het nie – het die Afrikanervolk diep geskok en die verontwaardiging teen dié optrede sou lei tot ’n snelle opbloei in die Nasionale Party se steun.

Nadat Maritz daadwerklik begin rebelleer het op 9 Oktober en geëis het om sekere Afrikaner-generaals te spreek, het Botha Beyers probeer oorreed om te gaan, blykbaar met die doel om Maritz uit te lok. Maar sodra Beyers daarvan bewus geword het dat die regering die aanbod van genl. J.B.M. Hertzog om Maritz te spreek, van die hand gewys het, het Beyers geweier om te gaan. Op 19 Oktober het hy uit vrees vir sy lewe uit die onmiddellike omgewing van Pretoria na die plaas Damhoek in die Magaliesberg-gebied gegaan, waar groepe gewapende burgers spoedig by hom aansluit. Op 'n burger-protesvergadering te Middellyn op 22 Oktober is besluit dat toekomsplanne in die Transvaal aan Beyers oorgelaat sou word en in die Vrystaat aan De Wet. So is Beyers aangewys as leier van die protesterende Transvalers. Afgesante van die regering het Beyers en sy volgelinge tevergeefs probeer oorreed om huiswaarts te keer, maar hy het wel toegestem om M.T. Steyn op sy plaas, Onze Rust, by Bloemfontein, te besoek om die situasie te bespreek.

Op 27 Oktober is Beyers se troepemag by Commissiedrift, suid van Rustenburg, deur 'n regeringsmag aangeval en uiteengejaag. Dié ondervinding by Commissiedrift het Beyers nie 'n onversoenlike rebel gemaak nie; hy was trouens in geen stadium van plan om te rebelleer nie – maar dit het hom gedwing om uit te wyk, wat die moontlikhede ten opsigte van geslaagde vredesonderhandelinge belemmer het.

Op 28 Oktober het Beyers en Kemp mekaar op Steenbokfontein ontmoet en 'n manifes of "kennisgewing" uitgereik waarin hul misnoeë uitgespreek word omdat die regering besluit het om Duits-Suidwes-Afrika te verower sonder raadpleging van die volk. In dié manifes, wat opgestel is met die hulp van ds. Herman van Broekhuizen van die NG gemeente Pretoria, is aangevoer die regering het op grond van onjuiste berigte en bewerings van parlementslede van die Suid-Afrikaanse Party besluit om ’n volk aan te val wat Suid-Afrika nog nooit leed aangedoen het nie, en het boonop die publiek deur middel van krygswet belet om te protesteer. Die protesskrif het gewaarsku teen onnodige vergieting van broederbloed, maar die burgers versoek om als in hul vermoë te dien om die veldtog teë te werk en om te weier om vir die regering te gaan veg aangesien "ons enige doel is de eer van God en heil van volk en vaderland". Die kennisgewing is gedateer 29 Oktober 1914 en geteken deur genls. C.R. de Wet en C.F. Beyers, hoewel De Wet waarskynlik nie ’n aandeel in die opstel daarvan kon gehad het nie. Ook op 29 Oktober het Beyers verduidelik dat die volk met wapens in die hand sou protesteer en dat hy al sy kragte sou inspan om sy volk wakker te skud, al sou dit sy lewe kos. Die dag vantevore het De Wet selfs verder gegaan en op Vrede openlik verklaar dat hy en sy volgelinge van voorneme was om hulle eers by Maritz aan te sluit, wapens in die hand te kry en dag na Pretoria op te ruk om die Vierkleur te hys.

Op 5 November 1914 is Beyers se kommando nog ’n maal deur regeringsmagte aangeval naby Kingswood, en twee dae later by Gruisdrift. Toe eers, nadat sy mag aansienlik verswak is, het die regering hom toegelaat om na Onze Rust te gaan. Aangesien Beyers nie daarin kon slaag om in verbinding te kom met sy medeleier, De Wet, nie, het dié besoek niks opgelewer nie. Hy het weer by sy kommando aangesluit wat op 16 en 17 November deur regeringsmagte aangeval is by Verhelslaagte, wes van Bultfontein. Nadat sy kommando verder uitgedun is deur nog 'n aanval op 1 Desember, het Beyers en sy klompie manskappe, 23 in getal, in die rigting van die Vaalrivier beweeg met die hoop om nuus te kry van Kemp.

Verdrinking

Beyers se portret op die stofomslag van sy biografie deur G.D. Scholtz (1941).

Die titel blad van S.P.E. Boshoff se werk Vaalrivier die broederstroom, of die uiteinde van generaal C.F. Beyers, wat Het Volksblad van Bloemfontein omstreeks 1916 uitgegee het. 'n Tweede uitgawe het in 1918 by Nationale Pers, ook in die Rosestad, verskyn.

Op 8 Desember het 'n regeringsmag onder veldkornet P.H. de Necker sy manskappe agtervolg tot by die rivier regoor die plaas Greyling's Request, sowat 40 km suid van Makwassie, aan die Transvaalse kant van die Vaalrivier. Beyers se volgelinge het teruggeval tot by die rivier, maar aangesien hulle omsingel is deur 'n mag met 'n getalle-oorwig, was gevangeneming onafwendbaar. Beyers en een van sy manne, Jan Pieterse, probeer egter die rivier oorsteek. Pieterse, ’n Vrystater van Bothaville, het verdrink, waarna Beyers na die Vrystaatse kant teruggewem het. Nadat ds. Boshoff (moontlik ds. P.J.J. Boshoff) namens die rebelle die teken van oorgawe gegee het, het die skietery opgehou. Maar toe Beyers uit die water wou klim, het onverwags nog ’n skoot geval en het hy plotseling weggesink om nie weer lewend te verskyn nie.

Sy lyk is eers twee dae later onder die vloedwaters van die Vaalrivier gevind. Uit sy bandelier het nie ’n enkele patroon ontbreek nie, want hy kon dit nie regkry om op sy volksgenote te skiet nie. ’n Deeglike lykskouing deur dr. Grunberger het geen tekens van koeëlwonde aan die lig gebring nie.

Beyers se dood het tot baie bespiegeling aanleiding gegee. Medestryders kon nie glo dat ’n sterk man, boonop ’n goeie swemmer, sou verdrink nie. Die bewering is dikwels gemaak dat hy in die water doodgeskiet is. Tog is verdrinking medies bevestig. Dit kan toegeskryf word aan die swaar uniform wat in die water nog swaarder geword het. Ook moet onthou word dat hy teen daardie tyd ’n vermoeiende vlug van etlike weke agter die rug gehad het. Dit is moontlik dat hy ná ’n meer passiewe leefwyse in sy veertigerjare nie meer so fiks as tydens die Tweede Vryheidsoorlog 12 jaar vantevore was nie. Daar is geen bewyse dat hy geskiet is nie; iets wat moeilik sou wees om te versteek.

Smuts het geweier om sy toestemming te gee dat die liggaam na Pretoria gebring word en daar begrawe word, en Beyers is begrawe op die plaas Oersonskraal (later herdoop tot Beyersrust) naby Makwassie. Wat Beyers se vroeëre voornemens ook al was, is hy van Oktober af skynbaar alleen aangedryf deur 'n begeerte om te protesteer teen die regering se oorlogsbeleid. Hy wou nie tot aggressiewe optrede oorgaan nie, en het op geen tydstip 'n beroep gedoen op republikeinse gevoelens nie. Deurdat hy diep godsdienstig was en 'n vurige patriot, het die hele situasie vir hom veel innerlike stryd meegebring.

Geaardheid

Genl. Beyers toe hy hoof was van die Unie-verdedigingsmag, 1912–'14.

Beyers, 'n goed geboude, mooi man, was as jong man 'n kranige rugbyspeler en het Transvaal in 1891 verteenwoordig teen die Britse toerspan. Tydens die guerrilla-oorlog, 1900-'02, was hy 'n vindingryke leier, maar sy talente is grootliks verkwis in die afgeleë oorlogstoneel waar hy hom bevind het. Hy het as bevelvoerende offisier van die kommando's in Noord-Transvaal getoon dat ’n Christen-krygsman was. Hy was baie godsdienstig en het die godsdiens op kommando nooit verwaarloos nie, maar was ook uiters streng en vasberade.

Hy was trouens reeds as jong man sterk godsdienstig. Dit het algaande sterker geword sodat elke daad later in sy lewe godsdienstig gemotiveer was. As innig gelowige man met 'n vurige belangstelling in onderwysaangeleenthede, was hy voor Uniewording voorsitter van die komitee vir Christelik-nasionale onderwys (CNO) in die Transvaal. Beyers was 'n reguit, openhartige politikus met 'n aansienlike persoonlike aanhang. Hy word beskryf as ’n "groot Christen-Afrikaner, na wie die Afrikaners opgesien het, veral in 1914. Hulle het gewag om te sien wat hy gaan doen, en hom dan gevolg". Was dit nie vir sy skielike dood nie, sou hy ongetwyfeld 'n prominente rol gespeel het in die naoorlogse politieke ontwikkelinge. Sy naam, gekoppel aan dié van De la Rey en Jopie Fourie as die driemanskap van Afrikaner-martelare, die slagoffers van die Botha-Smuts-beleid, het gevoelens baie hoog laat loop gedurende en ná die oorlogsjare, en het veel bygedra tot die snelle vordering van die Nasionale Party van genl. Hertzog van 1915 af.

Waardering

'n Skildery van Beyers deur Hugo Naudé.

Volgens die naamlose skrywer in Suid-Afrikaanse heldegalery (1947) "is deur die Afrikaanse volk, as geheel nog nooit (aan C.F. Beyers) die hulde toegebring wat hy verdien nie omdat latere politieke verwikkelings daartoe gelei het dat ’n gedeelte van die volk hom enigsins op die agtergrond geskuiwe en vergeet het, want in die Suid-Afrikaanse geskiedenis neem hy ’n ereplek in. Dieselfde skrywer skryf: "Sy lewe was ’n voorbeeld van getroue pligsvervulling volgens sy oortuigings, en sy nagedagtenis sal deur talle van bewonderaars in ere gehou word." Die naamlose skrywer van sy lewenskets op ’n webtuiste van die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK) maak ook gewag van die gebrek aan erkenning wat hy ná sy dood geniet het: "Generaal Christiaan Beyers is ’n Afrikanerheld wie se nagedagtenis mettertyd vervaag het. Tog was hy een van die mees prominente aanvoerders tydens die Tweede Vryheidsoorlog en ’n sterk leier in die tyd wat daarop gevolg het. Ná Uniewording het hy, as eerste kommandant-generaal, die grondslag vir die Suid-Afrikaanse Weermag gelê." Dié skrywer skryf hoe ’n diep indruk Beyers in sy lewe en sterwe op sy tydgenote gemaak het. "Sy tragiese dood tydens die Rebellie van 1914 het gemoedere hoog laat loop. Verskeie mense wat naby aan hom was, het hulle kinders na hom vernoem. Beyers is as voornaam gebruik en die meisiesnaam Beyra bestaan steeds in sekere families. Die bekendste draer van Beyers se naam was die latere geestelike leier, dr. Beyers Naudé. Ook ’n skrywer van jeug- en spanningsverhale, C.F. Beyers Boshoff, is na hom vernoem. In Pretoria dra ’n skool, in Boksburg ’n voorstad en in Pretoria-Noord ’n straat sy naam." Hy (of sy) meen dis "eienaardig dat iemand wat so hoog geag is, byna in vergetelheid kon raak" en noem dat sy biograaf dr. G.D. Scholtz in 1941 geskryf het dat hy tot dié studie beweeg is deur die gebrek aan kennis van Beyers.

Die FAK-skrywer meen Beyers se besonderse bydrae het gelê in sy toewyding aan God en die saak waarin hy geglo het. "Tydens die Tweede Vryheidsoorlog het hy ’n belangrik rol in die herstel van Boere se oorlogspoging gespeel. Ná die oorlog het sy integriteit en bekwaamheid in verskeie verbande ’n deurslaggewende rol gespeel. Deur sy dood is die Afrikanervolk van iemand beroof wie se grootste bydrae dalk nog voorgelê het. Beyers het ook die groeiende eenwording tussen Afrikaners (dwarsdeur) Suid-Afrika verteenwoordig. Gevoelens dat Kapenaars minder geneig sou wees om vir vryheid op te offer, is deur mense soos hy weerlê." .

Bronne

• (af) Aucamp, Gerhard (red.). 1947. Suid-Afrikaanse Heldegalery: Gedenkboek van figure in ons geskiedenis wat deur hul heldedade, baanbrekerswerk en selfopoffering in dankbare herinnering behoort te bly. Kaapstad: M. Rieck.
• (af) Engelbrecht, prof. S.P., Agar-Hamilton, J.A.I., Pelzer, prof. A.N. en Behrens, H.P.H. 1952. Eeufees-album. Pretoria se eerste eeu in beeld. Pretoria:J.L. van Schaik, Beperk.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1977.
• (en) Rosenthal, Eric. 1978. Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Juta and Company Limited.
• (en) Scholtz, G.D. in Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (en) Saunders, Christopher C. (raadgewende red.). 1994. An Illustrated Dictionary of South African History. Sandton: Ibis Books and Editorial Services cc.
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.