Suid-Afrika
Suid-Afrika, amptelik die Republiek van Suid-Afrika, is 'n republiek aan die suidpunt van Afrika. Dit grens in die noorde aan Namibië (1 005 km grens), Botswana (1 969 km grens) en Zimbabwe (230 km grens), en in die noordooste aan Mosambiek (496 km grens) en Eswatini (438 km grens). Lesotho (1 106 km grens) vorm 'n enklawe binne die grense van Suid-Afrika.[9]
| |||||
| Nasionale leuse: !ke e: ǀxarra ǁke (ǀXam vir: "Verskillende mense verenig") | |||||
| Volkslied: Nasionale lied van Suid-Afrika | |||||
| |||||
| Hoofstad | Kaapstad (wetgewend)[2] Pretoria (administratief)[2] Bloemfontein (geregtelik)[2] | ||||
| Grootste stad | Johannesburg (2006)[3] | ||||
| Amptelike tale | Afrikaans, Engels, Noord-Sotho, Suid-Ndebele, Suid-Sotho, Swazi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa, Zoeloe en Gebaretaal[4] | ||||
| Regering | Unitêre grondwetlike parlementêre republiek Cyril Ramaphosa Paul Mashatile Refilwe Mtsweni-Tsipane Thoko Didiza Mandisa Maya | ||||
| Onafhanklikheid | van die Verenigde Koninkryk 31 Mei 1910 11 Desember 1931 31 Mei 1961 27 April 1994 4 Februarie 1997 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
1 220 813[2] km2 (24ste) 471 359 myl2 0,380 | ||||
| Bevolking - 2023-skatting - 2022-sensus - Digtheid |
59 620 000[2] (25ste) 62 027 503[5] 48,8 / km2 (169ste) 126,5 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| MOI (2022) |  0,717[7] (110de) – hoog
| ||||
| Gini (2014) | 63[8](2de) – baie hoog | ||||
| Geldeenheid | Rand (ZAR)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
SAST (UTC+2) nie toegepas nie (UTC+2) | ||||
| Internet-TLD | .za | ||||
| Skakelkode | +27 | ||||
| ¹'n klein aantal Suid-Afrikaners gebruik die naam Azanië eerder as 'Suid-Afrika', wat hulle verwerp weens die koloniale oorsprong daarvan. Hulle is meestal lede van partye wat vanuit 'n Afrosentriese tradisie kom, soos die Pan Africanist Congress of Azania, en groepe wat uit skeurings daarvan ontstaan het, soos die Pan Africanist Congress of Azania (AZAPO). | |||||
Suid-Afrika is een van die mees etnies diverse lande in Afrika. Die land het meer Europese immigrante ontvang as enige ander land in Afrika en het die hoogste bevolking van Europese, Indiese en gemengde afkoms. Rasse- en etniese stryd was nog altyd 'n groot deel van die geskiedenis en politiek van die land. 'n Ander belangrike faktor in die ontwikkeling van die land is die ryk mineraalbronne waaroor die land beskik. Die land se ekonomie is die grootste en mees ontwikkelde op die kontinent met moderne infrastruktuur oor die hele land. Suid-Afrika is 'n lidland van die Afrika-unie, Gemeenskaplike Monetêre Gebied, Suider-Afrikaanse Doeane-unie, Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap, Britse Statebond en die Verenigde Nasies. Daarbenewens is Suid-Afrika die enigste Afrikaland van die Groep van 20 en het in 2010 by BRIC aangesluit, wat vervolgens BRICS geword het.
Rassekonflik tussen die wit minderheid en die swart meerderheid het die Suid-Afrikaanse geskiedenis en politiek lank oorheers. Die tema het 'n hoogtepunt bereik met die apartheidsbewind tussen 1948 en die negentien-negentigs. Nadat die Nasionale Party na die verkiesing van 1948 aan bewind gekom het, is verskeie stelsels ingestel gegrond op eie rasse-ontwikkeling. Wette wat suiwer op eie rasse-ontwikkeling gegrond is, is vanaf 1990 afgeskaf na 'n lang en soms gewelddadige stryd teen apartheid waarin swart mense die leiding geneem het. Wit, Bruin en Indiër-Suid-Afrikaners het egter ook deelgeneem en buitelandse druk was 'n belangrike faktor in die uiteindelike aftakeling van apartheid.
Die dramatiese verandering in die politieke stelsel is egter op die ou einde op wonderbaarlike wyse relatief vreedsaam bewerkstellig. Suid-Afrika is een van die min lande in Afrika (en die res van die ontwikkelende lande) wat nie 'n staatsgreep ondergaan het nie. Die veelpartysamesprekings, waarvolgens die nuwe Suid-Afrika in plek gestel is, het gelei tot die ontwikkeling van die Grondwet van Suid-Afrika met stewige beskerming van menseregte.
Vandag word daar gereeld na Suid-Afrika as die Reënboognasie verwys – 'n term wat aanvanklik deur Aartsbiskop Desmond Tutu bedink is en later op uitgebrei is deur die toenmalige president Nelson Mandela – as 'n metafoor vir die land se nuutgevonde multikulturele diversiteit na die beëindiging van die skeiding wat deur die apartheidsideologie meegebring is. Suid-Afrika is die eerste, en sover enigste, land wat kernwapens ontwikkel het en daarna vrywillig sy hele kernwapenprogram ontbind het.
Naam
Suid-Afrika het twaalf amptelike tale, met slegs Indië wat meer het. As gevolg hiervan is daar elf amptelike name vir dié land. Sewe nieamptelike tale word ook erken: Fanagalo, Lobedu, Noord-Ndebele, Phuthi, Khoe, Nama en San.
Die naam "Suid-Afrika" is afgelei van dié land se geografiese ligging aan die suidelike punt van Afrika. By sy vorming is dié land in Engels Union of South Africa genoem, wat sy oorsprong uit die eenwording van vier voorheen afsonderlike Britse kolonies weerspieël. Sedert die Republiekwording in 1961 is die respektiewelik die Afrikaanse en Engelse langname Republiek van Suid-Afrika en Republic of South Africa gebruik, met RSA as amptelike afkorting. Sedert 1994 het die RSA in elkeen van sy elf amptelike tale 'n amptelike naam.
Mzansi, afgelei van die Xhosa-naamwoord umzantsi, letterlik "suide", is 'n algemene naam vir Suid-Afrika,[10][11] terwyl sommige Pan-Afrikanistiese politieke partye die naam "Azanië" gebruik.[12]
Geskiedenis
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Geskiedenis van Suid-Afrika.
Prehistoriese geskiedenis
Suid-Afrika het een van die oudste argeologiese terreine in Afrika. Uitgebreide fossieloorblyfsels by die Sterkfontein-, Kromdraai- en Makapansgatgrotte dui aan dat verskeie lede van Australopithecus in Suid-Afrika gewoon het vanaf ongeveer drie miljoen jaar gelede. Hulle is gevolg deur verskeie Homo-spesies insluitend Homo habilis, Homo erectus en die moderne mens, Homo sapiens.
Bantoe ystergebruikende landbouers en veewagters het teen die 4de- of 5de eeu suid oor die Limpoporivier in hedendaagse Suid-Afrika in beweeg (die Bantoe-uitbreiding). Hulle het stadig verder suid getrek, waar die vroegste ystergieterye in die hedendaagse KwaZulu-Natalprovinsie uit ongeveer 1050 gedateer word. Die mees suidelike groep was die Xhosas wat tot by die Groot-Visrivier getrek het, wat vandag in die Oos-Kaapprovinsie lê. Die ystertydperkgroepe het vroeëre jagter-versamelaargroepe verplaas soos hulle suid getrek het.
Vroeë Europese kontak
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Europese verkenning van Suid-Afrika.
Dias het op 12 Maart 1488 'n 2 meter hoë padrão naby die monding van die Rio do Infante te Kwaaihoek op die kruin van strandduin geplant. Dit was die verste punt van hierdie Portugese ontdekkingsreis wat namens die Portugese hof onderneem is. Met die terugtog is 'n tweede klipkruis op 6 Junie by Cabo de Boa Esperanza geplant. Met sy reis vanaf 1497 het da Gama op 7 November by St. Helenabaai en op 25 November by São Brás (d.i. Mosselbaai) aangedoen. Op 25 Desember vaar hy langs die Pondolandse of Natalse kus en noem dit Terra do Natal. Op 24 Mei 1500 het Dias se skip vergaan voor hy weer om die Kaap kon vaar. Met Pedro de Ataíde (in Cabral se vloot) se terugkeer het hy Dias se dood bekend gemaak deur 'n brief by die Poskantoorboom agter te laat, waar dit meer as 'n jaar later deur João da Nova gevind is.
In 1503 het Saldanha in Tafelbaai geland en selfs Tafelberg uitgeklim. Op 28 Februarie 1510 het Almeida en 65 van sy manskappe egter in Tafelbaai voor die aanslag van 'n Khoikhoistam gesneuwel, en in 1525 word Robbeneiland as Portugese gevangenis gebruik. In 1552 het Portugese skeepsmanne aan die ooskus (huidige KwaZulu-Natal) gestrand, en hul dagboeke getuig van 'n groot Bantoesprekende bevolking. Op 25 Maart 1593 het die Santo Alberto op die Wildekus gestrand en 125 Portugese en 160 slawe het 'n oorlewingstog aangepak. Op hul binnelandse roete het hulle einde-April die sneeubedekte Drakensberge opgemerk, en in Julie 1595 het die oorlewendes Delagoabaai bereik. In 1594 het die Nederlander Houtman na die Ooste vertrek, nadat die seeroete aan hom bekend geword het. Ook die Britte was gou op die toneel, en in 1615 reeds word hulle gevangenes op Robbeneiland aangehou. In 1616 het Hartog by die Kaap aangedoen net voor sy ontdekking van Australië en Willaerts se skildery van 1636 toon die oorlogskip Amsterdam en ander Nederlandse skepe in Tafelbaai geanker.
Op 22 Maart 1647 het die Haarlem in Tafelbaai gestrand, en etlike Nederlandse matrose moes in tente binne 'n fort op 'n strandduin agterbly. Die fort het hulle Sandenburgh genoem, en 'n positiewe verslag is oor hul verblyf en hulle suksesvolle aanplantings gelewer. Die VOC is hierin aangemoedig om die Kaap as halfweghawe te oorweeg, en Jan van Riebeeck, wat die Kaap reeds in die Haerlem besoek het, sou ook hierdie verslag onder oë kry en repliek daarop lewer. In 1648 het van Riebeeck weereens in Tafelbaai aan land gegaan toe hy aan boord van 'n Nederlandse vloot uit Batavië arriveer. Hy het die skiereiland tot in Houtbaai verken, en twee jaar later het die VOC amptelik besluit om 'n halfwegstasie aan die Kaap de Goede Hoop te vestig.
Nederlanders en Xhosas in die Kaap
- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Nederlandse Kaapkolonie en Kaapse grensoorloë.
Die geskrewe geskiedenis van Suid-Afrika begin op 6 April 1652 toe 'n verversingstasie by die Kaap die Goeie Hoop deur Jan van Riebeeck namens die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie gevestig is. Wat hulle hier gevind het was geen universiteite, geen biblioteke, geen tegnologie en geen kultuur. Hulle het 'n mensdom hier ontmoet genaamd die Koi San, wat op die brink van die oermens gevestig was. Dié antieke mensdom het op daardie stadium nog nie eers die wiel ontdek nie. In die Kaap was geen sien van enige ander beskawings behalwe die Koi San. Vir die grootste deel van die 17de en 18de eeue was die vestiging, wat stadig aan die uitbrei was, 'n Nederlandse besitting. Die Nederlandse setlaars het uiteindelik naby die Visrivier met die Xhosas, wat besig was om in 'n suidwestelike rigting uit te brei, in aanraking gekom. Ook hulle was 'n baie primitiewe en selde beskaafde nomadiese trekvolk wat in hulle beslag geen form van ontwikkeling of tegnologie gehad het, behalwe die vorm van ystertydperk tipe assegaaie nie. Ook hulle het nog nie die wiel uitgevind nie en was afhanklik van die spies en die assegaai op oorlewing.
'n Reeks oorloë, wat as die Kaapse grensoorloë bekend staan, het hierop gevolg. Die oorloë is meestal deur botsende belange veroorsaak en veediefstal. Om arbeidstekorte in die Kaap te verlig, is slawe uit Indonesië, Madagaskar, en Indië deur die Nederlandse owerheid ingevoer. Die meeste afstammelinge van dié slawe, wat gereeld met Nederlandse setlaars getrou het, is later saam met die oorblyfsels van die oorspronklike Khoikhoi as "Kaapse Kleurlinge" en "Kaapse Maleiers" geklassifiseer. Hierdie twee groepe verteenwoordig sowat vyftig persent van die bevolking van die provinsie Wes-Kaap. Die Europese immigrante uit Nederland is onder meer aangevul deur Duitsers en Franse Hugenote.
Britse kolonie
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kaapkolonie.
Groot-Brittanje neem die Kaap die Goeie Hoop in 1797 vir die eerste keer tydens die Vierde Engelse-Nederlandse oorlog in besit. Nederland is in 1795 deur die Franse weermag onder die leierskap van Napoleon Bonaparte oorwin. Brittanje wou verhoed dat die Kaap in Franse hande val en die Britse weermag, onder Generaal Sir James Henry Craig vaar na Kaapstad om die kolonie te beskerm namens die Stadhouer Prins Willem V van Oranje.
Die goewerneur van Kaapstad weier aanvanklik om enige instruksies van die prins te gehoorsaam, maar na die Britte gedreig het om kragdadig op te tree, stem hy in. In Februarie 1803 lei die Vrede van Amiens daartoe dat die kolonie weer onder Nederlandse beheer kom in die vorm van die Bataafse Republiek. Ná oorlog weer uitbreek, word 'n Britse mag weereens na die Kaap gestuur en na 'n slag in Januarie 1806 op die strande van Tafelbaai gee die Nederlandse vesting van die Kasteel oor aan die Britte onder Sir David Baird, en die Britte annekseer die Kaapkolonie in 1806.
Die Britte sit die oorlog teen die Xhosas voort en stoot die oostelike grens ooswaarts tot by 'n lyn van forte, wat langs die Visrivier opgerig is, en konsolideer die gebied deur Britse Setlaars aan te moedig om hulle in dié gebied te vestig. As gevolg van druk deur afskaffingsverenigings in Brittanje, beëindig die Britse parlement sy wêreldwye slawehandel in 1806 en skaf slawerny in al sy kolonies af in 1833.
Die voortslepende grensoorloë, ongelukkigheid met die wyse waarop slawerny afgeskaf is en ander verskille met die Britse owerheid lei daartoe dat 'n gedeelte van die Nederlandssprekende bevolking as deel van die Groot Trek verder in die binneland in trek buite Britse beheer. Die groep, wat eers as Voortrekkers en later as Boere bekend sou staan, kom in teenstand met swart stamme soos die Zoeloes. Hulle vestig 'n reeks Boererepublieke, waarvan die Zuid-Afrikaansche Republiek en Oranje-Vrystaat die belangrikste is.
Eerste en Tweede Vryheidsoorloë
- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Eerste Vryheidsoorlog en Tweede Vryheidsoorlog.
Die ontdekking van diamante in 1867 en goud in 1886 het ekonomiese groei en immigrasie aangemoedig wat tot verdere onderdrukking van die plaaslike bevolking gelei het. Die Boere weer Britse indringing in die Eerste Vryheidsoorlog (1880–1881) suksesvol af deur taktiek wat baie meer gepas tot plaaslike toestande is, te gebruik.
Die Boere het byvoorbeeld kakiekleure gedra wat dieselfde kleur as die veld was terwyl die Britte helderrooi baadjies gedra het wat hulle maklike teikens vir die Boereskerpskutters gemaak het. Die Britte keer ondanks teenstand deur die Liberale Party in die Britse Parlement in die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) in groter getalle terug. Ondanks aanvanklike suksesse en verbete weerstand deur die Boere, oorweldig die Britse magte die Boere as gevolg van hulle getalleoorwig en beter toevoerlyne.
Nadat die Boere tot guerilla-oorlogvoering oorgaan, slaag die Britte eers daarin om die Boere tot oorgawe te dwing toe hulle die geskroeide aarde beleid en gepaardgaande konsentrasiekampe gebruik om dit vir die Boere onmoontlik te maak om verder te veg. Met die Verdrag van Vereeniging word volle heerskappy oor die Suid-Afrikaanse republieke aan Brittanje gegee. Die Britse regering kom ooreen om die £3 000 000 oorlogskuld van die Boereregerings oor te neem.
Unie van Suid-Afrika
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Unie van Suid-Afrika.
Na vier jaar van onderhandelinge is die Unie van Suid-Afrika geskep uit die Kaap- en Natalkolonies en die Oranje-Vrystaat en Transvaalse Republieke op 31 Mei 1910, presies agt jaar na die einde van die Tweede Vryheidsoorlog. Die nuut geskepte Unie van Suid-Afrika was 'n Britse dominium. In 1934 smelt die Suid-Afrikaanse Party en die Nasionale Party saam om die Verenigde Party te vorm, wat versoening tussen Afrikaners en Engelssprekende blankes nagestreef het. Dit skeur egter in 1939 oor die Unie se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog as 'n bondgenoot van die Verenigde Koninkryk. Die Nasionale Party het met Nazi-Duitsland gesimpatiseer omdat baie Boere dit nie goed gedink het om die Kakies te ondersteun na wat hulle als aan die Boere volk gedoen het nie.
Bosoorlog 1966–1989
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Suid-Afrikaanse Grensoorlog.
Geskiedenis omtrent hierdie oorlog is 'n baie omstrede onderwerp in Suid-Afrika en word inligting oor veldslae, oorwinnings, helde en nederlae tot nog toe nie aan die wye publiek bekend gemaak nie.
Apartheid en die Nuwe Suid-Afrika
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Apartheid.
In 1948 verslaan die Nasionale Party die Verenigde Party van genl. Jan Christian Smuts in die algemene verkiesing en mettertyd word 'n reeks strawwe afsonderingswette ingestel om die apartheidsbeleid te implementeer. Onder apartheid, is mense van verskillende rasse geskei en is swart mense stemreg binne die "wit Suid-Afrika" ontsê. Implementering van die beleid veroorsaak oneindige leed aan miljoene Suid-Afrikaners deur gedwonge verskuiwings, beperkings op beweging, indiensneming en gewelddadige onderdrukking van die stryd teen apartheid.
Apartheid knou ook die ekonomiese vooruitgang van veral swart Suid-Afrikaners. Terwyl die wit minderheid van die hoogste lewenstandaarde in Afrika geniet het, in baie opsigte soortgelyk aan die in die "eerste wêreld" se westerse lande, is die swart meerderheid agtergelaat in terme van byna elke moontlike meetbare standaard, insluitend inkomste, opvoeding, behuising, en lewensverwagting.
Apartheid het al hoe meer omstrede geword in die internasionale arena wat tot sanksies en onttrekking van beleggings gelei het, wat gepaard gegaan het met al hoe erger onluste. Die spanning het 'n hoogtepunt bereik in 1984–85 toe die regering met al hoe strawwer teenmaatreëls reageer. Dit het weer gelei tot feller weerstand van anti-apartheidbewegings (veral die African National Congress). Weerstandsbewegings soos MK onder leiding van Nelson Mandela self het talle mense vermoor.
Die land is geruk deur die kombinasie van internasionale boikotte en ekonomiese sanksies, stakings, optogte, betogings, en sabotasie. In 1990 doen die Nasionale Partyregering die eerste stappe tot 'n onderhandelde skikking toe dit die ANC en ander politieke organisasies ontban en ANC-leier Nelson Mandela na 27 jaar in die tronk vrylaat. Die tronk waaruit hy vrygelaat is, was nie die sel op Robbeneiland nie, maar die Victor Verster-gevangenis buite Paarl. Apartheidwetgewing is geleidelik geskrap en die eerste veelrassige verkiesing is in 1994 gehou. Die ANC het met 'n oorweldigende meerderheid gewen en is steeds aan bewind. Korrupsie en wanbesteding van staatsfondse en belastingbetalers se geld was nog nooit in die geskiedenis van Suid-Afrika so erg nie.
Ten spyte van die beëindiging van Apartheid leef miljoene swart Suid-Afrikaners, maar ook honderdduisende blankes steeds in armoede. Terwyl swart armoede gereeld toegeskryf word aan die nalatingskap van apartheid, skenk min waarnemers aandag aan die feit dat Suid-Afrika se ekonomiese en politieke raamwerk nooit dié van 'n moderne welvaartstaat gevolg het nie, maar dat dit eerder op 'n neoliberale vryemarkekonomie berus wat aan markkragte en globalisering blootgestel is.
Al is daar ook druk op die huidige regering om dienslewering op te knap en sosiale vraagstukke aan te spreek en is baie vordering gemaak wat betref behuising, elektrisiteitsvoorsiening en toegang tot water, sal miljoene armes, wat nie by die vereistes van 'n geglobaliseerde ekonomie kan aanpas nie, die verloorders wees. So word na raming reeds 400 000 blanke Suid-Afrikaners in krotbuurte en plakkerskampe gehuisves.[13]
Terwyl die ANC-regering hom tot die bou van 'n nierassige samelewing verbind het, word sy strategie in hierdie verband – die beleid van swart ekonomiese bemagtiging – dikwels bevraagteken. Terwyl hierdie beleid die vorming van 'n groeiende swart bourgeoisie en middelklas bevorder en versnel het, lewer ander sosiale groepe kritiek op die newe-effekte van dié beleid – nepotisme, die akkumulasie van kapitaal in min swart hande, groeiende ongelykheid en inkomstegaping binne die swart gemeenskappe, en voortgesette diskriminasie teen blanke werknemers waardeur die ekonomie en die hele samelewing ook dekades ná die einde van apartheid volgens rasselyne georganiseer word.[14]
Tydens die 2024-verkiesing het die ANC vir die eerste keer sedert 1994 nie meer 'n volstrekte meerderheid behaal nie en was vervolgens op koalisievennote aangewese. Voor die verkiesing het Ramaphosa se voorganger Zuma by die nuwe uMkhonto we Sizwe aangesluit, wat tydens die verkiesing die derde meeste stemme op hom verenig het. Ramaphosa het ná die verkiesing 'n nasionale eenheidsregering gevorm met die Demokratiese Alliansie, die Inkatha-Vryheidsparty en ander kleiner partye.[15]
Politiek
Suid-Afrika het 'n tweekamerparlement wat bestaan uit 'n Nasionale Raad van Provinsies (of hoërhuis) met 90 lede en 'n Nasionale Vergadering (of laerhuis) met 400 lede. Lede van die laerhuis word volgens proporsionele verteenwoordiging verkies: helfte van die lede word direk verkies op grond van nasionale lyste en die ander helfte word verkies uit provinsiale lyste. Tien lede word verkies om elke provinsie in die Nasionale Raad van Provinsies te verteenwoordig, ongeag die bevolkingsgrootte van die provinsie. Verkiesings vir beide kamers word elke vyf jaar gehou. Die regering word in die laerhuis gevorm en die leier van die meerderheidsparty in die Nasionale Vergadering is die President.
Tans word Suid-Afrikaanse politiek oorheers deur die African National Congress (ANC) wat 40,18% van die stemme in die algemene verkiesing van 2024 ontvang het, gevolg deur die Demokratiese Alliansie (DA) wat 21,81% van die stemme ontvang het. Die derde party is die nuutgestigte uMkhonto we Sizwe (MK) wat 14,58% van die stemme ontvang het, gevolg deur die Ekonomiese Vryheidsvegters (EFF) met 9,52%. Die voorheen dominante Nuwe Nasionale Party (NNP), waarvan die voorganger, die Nasionale Party, apartheid aanvanklik ingestel het, het na 1994 spoedig steun verloor en het op 9 April 2005 gestem om finaal te ontbind. Die munisipale verkiesing van 2016 het 'n groot skuif in die land se politiek gewys, waar die heersende ANC-party sy meerderheid verloor het en klein partye soos die EFF en IVP groot minderhede behaal het. Sedertdien word Stad Johannesburg (Mpho Phalatse) en Stad Tshwane (Randall Williams) saam met Stad Kaapstad (sedert 2006) en die Wes-Kaap (sedert 2009), deur die DA of DA-koalisies regeer.
Politieke partye in die parlement sedert 2024
- African National Congress (159)
- Demokratiese Alliansie (87)
- MK (58)
- Ekonomiese Vryheidsvegters (39)
- Inkatha-Vryheidsparty (17)
- Vryheidsfront Plus (6)
- ActionSA (6)
- Afrika Christen Demokratiese Party (3)
- United Democratic Movement (3)
- African Transformation Movement (2)
- Al Jama-ah (2)
- BOSA (2)
- RISE Mzansi (2)
- CCC (2)
- GOOD (1)
- UAT (1)
- Pan Africanist Congress (1)
Politieke ontwikkeling
Ondanks alle retoriek van 'n "reënboognasie" weerspieël verkiesingsresultate in Suid-Afrika steeds die demografiese verdeling van sy bevolking. Swart kiesers het 'n sterk neiging om vir die ANC te stem, blankes en bruines steun die DA, die OD word merendeels deur die minderheidsgroepe (bruines, blankes, Indiërs) verkies. Nasionale verkiesings het sodoende die karakter van 'n etniese sensus.[16] 'n Hoë persentasie stemburgers uit minderheidsgroepe is veronseker en bly buite stemming in verkiesings. Diegene, wat wél hul stemme uitbring, stem volgens rasionale oorwegings – en verkies diegene politieke leiers waarvan verwag kan word dat hulle hul eie etniese groep min of meer sal bevoordeel.
Al word 'n sodanige indruk deur verkiesingsresultate geskep, vorm swart kiesers allesbehalwe 'n monolitiese blok. Verskille tussen armes en welvarendes het groter geword in die nuwe Suid-Afrika, en dit is tot dusver veral 'n klein, alhoewel groeiende, swart middelklas wat die meeste ekonomiese voordeel uit die nuwe bedeling kan trek. Hulle was die teikengroep vir die nuwe swart opposisieparty COPE wat dan ook min stemme in landelike omgewings of benadeelde woonbuurte getrek het.
Binne- en buitelandse waarnemers verwys na die gevare wat die oorheersende posisie van die regerende ANC vir Suid-Afrika se demokratiese stelsel kan inhou. Tans vind ideologiese debatte eerder plaas tussen die verskillende politieke vleuels van dié party as tussen regerings- en opposisiepartye. Maar Suid-Afrika is nie die enigste demokrasie wat dekades lank deur 'n dominante meerderheidsparty geregeer is nie. Lande soos Indië (dekades lank oorheers deur die Kongresparty), Japan (oorheers deur die Liberaaldemokratiese Party) of Italië (wat lange jare deur die dominante Democrazia Cristiana geregeer is) het dieselfde politieke pad geloop voordat opposisiepartye 'n oorwinning behaal het. Die stabiliteit van dié lande se demokratiese bedeling is nooit in twyfel getrek nie. Tans word Suid-Afrika se onafhanklike regstelsel as 'n waarborg vir 'n demokratiese toekoms beskou waarin die skeiding van magte in dié Afrikaland verskans sal bly.
Buitelandse betrekkinge
- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Buitelandse betrekkinge van Suid-Afrika, Lys van diplomatieke missies in Suid-Afrika en Lys van diplomatieke missies van Suid-Afrika.
Suid-Afrika is 'n streeksmoondheid in Afrika suid van die Sahara wat in baie opsigte 'n baanbrekerrol speel en as voorbeeld vir ander Afrikalande kan dien. Ná dekades van internasionale isolasie gedurende die apartheidjare het die buitelandse beleid onder president Nelson Mandela (1994–1999) nog in 'n fase van heroriëntasie en versigtige hertoetreding tot die internasionale gemeenskap geval.
Mandela se opvolger, Thabo Mbeki (1999–2008), het gedurende sy ampstermyn reeds die kans vir die herdefinisie van Suid-Afrika se buitelandse beleid gesien wat volgens hom op twee pilare gerus het – die voortsetting van strategiese samewerking met die Noorde, maar as gelykwaardige vennoot, en die uitbreiding van koöperasie met die Suide. Sentraal in die konsep van Suid-Suid-samewerking het die uitbou van bestaande multinasionale instellings op die Afrikavasteland gestaan (die sogenaamde "Afrika Renaissance"), waaronder die Afrika-unie (AU) en die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SADC), en die sogenaamde "skoenlapper-strategie" gestaan waarvolgens die samewerking met Asië en Latyns-Amerika uitgebou is, met Afrika in die sentrum.[17] Vanweë Mbeki se agterlike beleid ten opsigte van kwelvrae soos Vigs – hy het onder meer enige samehang tussen die MIV-virus en Vigs ontken – het sy internasionale reputasie egter heelwat skade gely.[17]
Gedurende die presidentskap van Jacob Zuma het Suid-Afrika se buitelandse beleid steeds op die samewerking met ander ontluikende lande gefokus, maar hoe meer aandag aan binnelandse kwessies geskenk word, hoe meer het die Zuma-regering wegbeweeg van die vorige konsep van "presidensiële diplomasie". 'n Kernbeleid in die vroeë 21ste eeu is die samewerking met Brasilië, Indië, Volksrepubliek China en Rusland binne die sogenaamde BRICS-groep van ontluikende ekonomieë nadat Suid-Afrika in 2010 uitgenooi is om tot die destydse BRIC-groep toe te tree.
Ten spyte van Suid-Afrika se relatief klein ekonomie is daar tydens die jaarlikse BRICS-spitsberade konsensus met die groter lidlande oor 'n verskeidenheid politieke kwessies bereik. Met die BRICS-spitsberaad van 2013, wat in die Suid-Afrikaanse hawestad Durban gehou is, het die BRICS-groep se rol as ekonomiese belangegroep sterker na vore getree. In die eThekwini-verklaring het die staats- en regeringshoofde vier hoofdoelwitte geformuleer: die beplande daarstelling van 'n gemeenskaplike BRICS-ontwikkelingsbank, die daarstelling van 'n fonds vir onverwagte uitgawes (Contingent Reserve Agreement, CRA), die daarstelling van 'n sakeraad vir ondernemings en handel (Business Council) en die daarstelling van 'n raad wat die samewerking tussen dinkskrums uit die vyf BRICS-lande sal koördineer.
Die Suid-Afrikaanse regering pleit vir die reg op selfbeskikking van beide die Sahrawis in die deur Marokko opgeëiste en deels besette Wes-Sahara as Arabiese Demokratiese Republiek Sahara[18] en die Palestyne in die deur Israel opgeëiste en deels besette Palestynse Grondgebiede as Staat Palestina.[19]
Provinsies
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Provinsies van Suid-Afrika.
Suid-Afrika het tot 1994 uit slegs vier provinsies bestaan: Transvaal, Oranje-Vrystaat, Natal en die Kaapprovinsie. Sedert die totstandkoming van die volskaalse demokratiese Suid-Afrika in 1994, is die land verdeel in nege provinsies (die provinsie se hoofstad volg in hakies op die provinsie se naam):
Geografie
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Geografie van Suid-Afrika.
Suid-Afrika is aan die heel suidelikste deel van Afrika geleë met 'n lang kuslyn van meer as 2 500 kilometer (1 550 myl) wat oor twee oseane strek (die Atlantiese en Indiese). Suid-Afrika het 'n groot verskeidenheid klimaatsones, van die woestyntoestande in die Kalahari naby Namibië tot welige subtropiese klimaat langs die grens met Mosambiek. Dit rys vinnig oor 'n bergagtige platorand tot die binnelandse plato wat as die hoëveld bekend staan. Selfs al word Suid-Afrika as semi-droog beskou, is daar aansienlike wisseling in klimaat sowel as topografie.
Ondanks sy ligging in die subtropiese klimaatsone word groot dele van die land danksy die invloed van die oseane en die feit dat die sentrale gebiede meer as 1 000 meter bo seevlak geleë is eerder deur 'n gematigde en sonnige klimaat gekenmerk. Pretoria se gemiddelde jaarlikse temperatuur is net 0,5 °C hoër as dié van Kaapstad. Kaapstad se gemiddelde 8,6 daaglikse sonskynure vergelyk baie gunstig met byvoorbeeld die Spaanse hoofstad Madrid (7,9 ure) en die Italiaanse hoofstad Rome (6,5 ure).
Die Suid-Afrikaanse binneland wissel van die bergagtige en yl bevolkte Karoo tot gras- en bosveld in die noordelike dele van die land. Die ooste van die land lê in die somerreënstreek – die oostelike kuslyn kry heelwat reën en is amper tropies in aard. Die heel suidwestelike gedeelte van die land is weer mediterreens met nat winters en warm, droë somers. Die suidwestelike gebiede van die Wes-Kaap produseer die meeste van Suid-Afrika se wyn. Dit word gekenmerk deur wind, wat die grootste deel van die jaar met tussenposes in Maart en April waai. Kaapstad staan veral bekend vir sy suidoosterwind.
Die felheid van die winde het die vaart om die kus van die Kaap van Goeie Hoop in die verlede lewensgevaarlik vir seevaarders gemaak en baie skipbreuke is daardeur veroorsaak. Effens verder oos aan die suidkus van die land, waar reënval in die vorm van kort buie meer gereeld deur die jaar is, word die Tuinroete aangetref, wat bestaan uit 'n beeldskone groen landskap.
Plant- en dierelewe
Suid-Afrika het meer as 20 000 verskillende inheemse plante, of omtrent 10% van alle spesies op aarde, wat beteken dat dit baie ryk aan biodiversiteit is.
Suid-Afrika se mees algemene bioom is grasveld, veral op die Hoëveld waar die plantegroei oorheers word deur verskillende grasse, lae struike en doringbome, hoofsaaklik kameeldoring en witdoring. Plantegroei is selfs yler in die noordweste as gevolg van die lae reënval. Dáár kom verskeie vetplantspesies voor wat water stoor soos aalwyne en nabome in die baie warm en droë Namakwaland. Die gras- en doringsavanne verander stadig in bosveld in die noordooste van die land met digter plantegroei. Daar is ook 'n beduidende hoeveelheid kremetartbome in die gebied naby die noordelike punt van die Krugerwildtuin.
Ekonomie
- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Ekonomie van Suid-Afrika, Politieke ekonomie van Suid-Afrika en Geskiedenis van die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika.
Suid-Afrika se nywerheidsektor is die grootste en belangrikste op die vasteland van Afrika, en met sy rykdom minerale is die republiek ook een van die wêreld se voorste mynboulande. Nogtans het die land nooit daarin geslaag om tot 'n nywerheidsland te ontwikkel nie – 'n feit wat deur sommige deskundiges aan Suid-Afrika se vroeëre beleid van Apartheid toegeskryf word.[20] Een van die grootste uitdagings vir die land bly dan ook om die swart bevolking te leer dat deur hard te werk, die regverdige verdeling van rykdom en hulpbronne dan moontlik is. Die algemene verstaan van die begrip van regverdige verdeling van rykdom en hulpbronne word deur politieke figure soos Julius Malema verdraai deur om sy ondersteuners te vertel dat 'n mens nie nodig het om hard te werk nie. Hy glo sy ondersteuners is geregtig op grond en rykdom sonder om 'n vinger te lig.
Mynbou
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Mynbedryf van Suid-Afrika.
Suid-Afrika beskik oor die wêreld se grootste reserwes goud en platinum, asook reuse-reserwes van ander metale en minerale soos chroom, mangaan, steenkool en ystererts. Die enigste belangrike natuurlike hulpbronne, wat nie plaaslik voorkom nie, is bauxiet en ru-olie. Jaarliks word minerale en metale ter waarde van sowat 700 miljard ZAR gemyn wat grotendeels uitgevoer word.
Die mynbousektor lewer 'n baie groot persentasie van die land se uitvoere en dra tussen sewe en agt persent tot Suid-Afrika se bruto geografiese produk (BGP) by. Terwyl die ontginning van goud ondanks gevorderde tegnologieë sy tradisioneel leidende rol geleidelik verloor, word platinum, steenkool en ystererts steeds belangriker. Suid-Afrika lewer tans byna 80 persent van die platinum op die wêreldmark op. In die vroeë 21ste eeu het kragtekorte die mynboubedryf belemmer en produksie met tot twintig persent verminder.
Landbou
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Landbou in Suid-Afrika.
Naas mynbouprodukte bly die uitvoergerigte landbou die tweede belangrikste verskaffer van buitelandse valuta vir die land. Dit lewer sowat drie persent van die BGP op. Veral Suid-Afrikaanse wyn, vrugte en groente is gewild op oorsese markte. Danksy gunstige klimaattoestande trek veral die provinsie Wes-Kaap voordeel uit die – in vergelyking met die Noordelike Halfrond – teenoorgestelde seisoene. Verskeie produkte kan sodoende langer na Europese bestemmings gelewer word. Landbou in die res van die land word egter deur swak grondgehalte, watertekorte en grondeise gestrem.
Wynbou
Volgens historiese oorlewering is die eerste wyn aan die Kaap reeds op 2 Februarie 1659 gekelder.[21] Maar dit was veral Franse Hugenote-vlugtelinge uit tradisionele Franse wynboustreke wat in 1688 gevorderde kennis en tegnologie van wynbou na Suid-Afrika gebring het. Hul besonderse wynvermoëns en -geheime het verseker dat duursame wyn aan die Kaap geproduseer is, wat onontbeerlik was vir verbygaande skepe. Hierdie geheimenisse van wynvervaardiging is oor generasies heen binne families bewaar wat van Hugenote-immigrante die leidende wynprodusente gemaak het.[22]
In die laat 18de eeu het die wynmaker Hendrik Cloete internasionale erkenning vir sy rooi en wit-dessertwyne gekry wat op die landgoed Constantia naby Kaapstad geproduseer is. Die deurbraak vir droë witwyne het in 1957 gekom toe op die wyngoed Twee Jonge Gezellen vir die eerste keer koue fermentasie toegepas is.[23] Hierdie proses van gekontroleerde fermentasie is oorbodig in Europa waar die stoor van wyne in ondergrondse kelders en koeler temperature in die najaar, wanneer druiwe geoes word, wyn van hoë gehalte waarborg. Om die fermentasieproses te optimaliseer en tot twee of drie weke te verleng, word jong witwyne aan die Kaap tot 15 °C verkoel.
Suid-Afrika is met 2,7 persent van die jaarlikse produksie, wat gelykstaan aan 730 miljoen liter, tans die negende grootste wynprodusent ter wêreld en die vierde grootste buite Europa. Sowat 4 450 wynprodusente is in die land geregistreer. Die gewildste soorte vir die internasionale mark is Chenin Blanc en Cabernet Sauvignon.
Danksy die toenemende internasionale gewildheid van Suid-Afrikaanse wyne het die uitvoersyfers sedert die jare negentig skerp gestyg en in 2010 reeds byna 400 miljoen liter beloop (teenoor 'n skrale 25 miljoen in 1991). So het Suid-Afrikaanse wynuitvoerders byvoorbeeld in 2009 op die Britse mark by hul Franse eweknieë verbygesteek en van die RSA die vierde grootste verskaffer van wyn gemaak.[24]
- Sien ook: Suid-Afrikaanse wyn en Lys van wynkelders in Suid-Afrika
Verwerkende nywerhede
Net soos Suid-Afrika se mynbou- en landbousektor is ook die land se verwerkende nywerhede sedert 1994 aan skerp internasionale mededinging en aanhoudende prysdruk op die wêreldmark blootgestel. Die plaaslike verwerking en veredeling van die land se minerale-skatte, swaar nywerhede en vervaardiging van masjiene het steeds belangriker geword. Die sterk groei in 'n aantal nywerheidsektore soos die boubedryf word deur die binnelandse vraag gedryf.
Die tweede grootste nywerheidsbedryf met 'n lang tradisie van plaaslike vervaardiging is die motorbedryf. Groot Duitse produsente soos BMW en Volkswagen het 'n beduidende persentasie van hul vervaardigingskapasiteite na Suid-Afrika uitgeplaas en produseer hier ook vir oorsese markte. Nogtans het die bedryf 'n sterk sikliese karakter – weens dalende vraag van oorsese ekonomieë is produksie in 2008 en 2009 merkbaar verminder. Ander belangrike nywerheidsektore sluit chemie, inligtings- en kommunikasietegnologie asook tekstiele in.
Energiebedryf
Suid-Afrika se energiebedryf beleef in die vroeë 21ste eeu ingrypende strukturele verandering. Dit dra tans reeds sowat 15 persent tot die BGP by en sal as gevolg van stygende binnelandse vraag verdere groei toon. Om in die land se toekomstige kragbehoeftes te kan voorsien, sal nuwe kragsentrales opgerig moet word. Die nasionale energieverskaffer Eskom sal danksy 'n lening van die Wêreldbank byna vier miljard VSA-$ in sy Medupi-projek belê, tog bly hierdie konvensionele termiese kragsentrale by Suid-Afrikaanse en buitelandse nie-regeringsorganisasies omstrede. Kritici wys op die hoë koolstofdioksied-emissies van steenkoolkragsentrales.
Infrastruktuur
Sedert 1994 met die oorgaan na 'n demokrasie en ook die oorgaan tot 'n vryemark stelsel, het die Suid-Afrikaanse infrastruktuur tot 'n hewige stilstand gekom. Waar daar voor 1994 nog stelselmatig aan die infrastruktuur gewerk is as gevolg van die feit dat die spoorweë, paaie en publieke vervoer aan staatbeheer onderworpe was, het die ANC as nuwe regerende party 'n liberale ekonomiese beleid gevolg en hierdie instansies geprivatiseer. Die uitbrei van infrastruktuur en die onderhoud van die alreeds bestaande infrastruktuur is vervolgens onder meer as gevolg van korrupsie tot 'n halt geruk het.
Sedert 1994 is baie selde aandag aan nuwe infrastruktuurprojekte geskenk. As gevolg hiervan het die spoorlynstelsel, wat nog in 1992 as die rugstring van die Suid-Afrikaanse ekonomie bestempel is, agteruit beweeg en het die spoorlyn al hoe gevaarliker geword. Dit het beteken dat 'n groot persentasie van die spoorlynvragte deur besighede van die spoorlyne af verwyder is, en eerder aan die privaatsektor se transportryers en vervoermaatskappye oorgelaat is. Dit het opsig self ook 'n groter druk op die land se paaie geplaas, en met die instandhouding van die paaie wat sedert 1994 agteruit gegaan het, het dit beteken dat die land se paaie vandag as van die slegstes in die wêreld beskou word.
Die eerste werklike poging van die nuwe bedeling om 'n plan te maak ten opsigte van infrastruktuur, is met die koms van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 onderneem. 'n Oormaat toeriste is verwag, en dus het die regerende party dit goed gedink om die wol oor almal die wêreld heen se oë te trek met die bou van snelweë en 'n passasierstreinstelsel genaamd die Gautrein. Daar is met mooi praat en beloftes aan die bevolking van Suid-Afrika vertel dat die opgradering van die infrastruktuur meestal vir die koms van toeriste sou wees met die aanbied van die Sokker-Wêreldbekertoernooi. Dit was nie die geval nie en het die regering dit goed gedink om al die kostes wat hulle aangegaan het met 'n elektroniese tolstelsel genaamd E-tol op te maak. Dit het eers na die tyd aan die lig gekom dat dit die regering se plan van die begin af was om die tolstelsel te gebruik om hulself en hul pensioenfonds aan te vul en te verryk.
Dus betaal Suid-Afrikaners vandag 'n duur prys vir 'n elitegroep se voordele en vryheid.
Toerisme
Volgens 'n ondersoek, wat deur Standard Bank gedoen is, is toerisme tans een van die belangrikste verskaffers van buitelandse valuta vir die land, met 'n inkomste van R53,9 miljard in 2003 (of sewe persent van die bruto binnelandse produk) – nog voor die goudmynbou, wat R35,3 miljard verdien het.
Volgens die voormalige minister van toerisme, Marthinus van Schalkwyk, het die aantal buitelandse toeriste wat Suid-Afrika in 2009 besoek het, eksponensieel gegroei tot meer as 9,9 miljoen. Die toerismesektor se direkte en indirekte bydrae tot die ekonomie het tussen 1994 en 2009 byna verdubbel – van 4,9 tot 7,9 persent of ZAR 89,4 miljard.[25]
- Sien ook: Toerismesyfers van Suid-Afrika
Vervoer
Lugvervoer
Suid-Afrika se besigste lughawe is die O.R. Tambo Internasionale Lughawe naby Johannesburg, gevolg deur die Kaapstad Internasionale Lughawe naby Kaapstad. Suid-Afrikaanse Lugdiens, Suid-Afrika se staatslugredery, bied internasionale verbindings na en van hierdie twee lughawens. Daarbenewens bied ook ander groot internasionale lugrederye soos British Airways, KLM, Lufthansa/Swiss, IBERIA en Air France daaglikse vlugte na Johannesburg of Kaapstad. Vir binnelandse vlugte in Suid-Afrika of vlugte na buurlande is daar verskeie lugrederye soos Airlink, Comair, Kulula.com, Mango, Air Namibia, Safair en South African Express. Kleiner lughawens in Suid-Afrika sluit in Bram Fischer Internasionale Lughawe by Bloemfontein, Koning Shaka Internasionale Lughawe by Durban, Kruger Mpumalanga Internasionale Lughawe, Oos-Londenlughawe, Polokwane Internasionale Lughawe en Port Elizabeth-lughawe.
Spoorvervoer
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Spoorvervoer in Suid-Afrika.
Die diamant-, goud- en steenkoolmynbedryf in Suid-Afrika was van die begin af op spoorlyne aangewese om mynbouprodukte, wat vir uitvoer na oorsese bestemmings bestem was, na die land se seehawens te vervoer. Om koste te bespaar, het die Britse koloniale bewindhebbers spoorlyne nie volgens die Europese standaardspoorwydte van 4 voet 8,5 duim laat bou nie, maar in die smaller spoorwydte van 1067 millimeter wat oorspronklik deur die Noorse ingenieur Carl Abraham Pihl ontwikkel en waarna volgens sy inisiale aanvanklik as CAP-spoorwydte verwys is. Dié spoorwydte is wêreldwyd op nuwe spoorlyne toegepas, maar dit het veral in Suid-Afrika algemeen gebruiklik geword. Hier het mense ook gaandeweg hul eie etimologie vir dié spoorwydte ontwikkel en dit "Kaapspoor" begin noem.[26] Kaapstad is deur die Britse kolonialis Cecil John Rhodes as die beginpunt van 'n beplande spoorverbinding tussen die Kaap en Kairo aangewys wat egter nooit verwesenlik is nie.
Die eerste Suid-Afrikaanse stoomtrein het op 26 Junie 1860 tussen Durban en Durban-Punt geloop. Hierdie eerste amptelike treinrit in die land oor 'n afstand van 3,2 km het slegs sowat vyf minute geneem, maar was die beginpunt vir die bou van 'n uitgebreide spoorwegnetwerk. 'n Tweede spoorwegverbinding tussen Kaapstad en Eersterivier is op 13 Februarie 1862 amptelik geopen.[27] Die vinnige ontwikkeling van Suid-Afrika se mynboubedryf het die bou van steeds meer spoorlyne noodsaaklik gemaak, waaronder die Kaapse hoofspoorlyn tussen De Aar en Kimberley.
Die stoomlokomotiewe op Suid-Afrikaanse spoorweë is aanvanklik in Engelse en Skotse fabrieke vervaardig. Eers vanaf die 1920's is hulle ook uit ander lande ingevoer. Een van die belangrikste reekse was Klas 19D-lokomotiewe wat vanaf 1936 deur die Duitse vervaardigers Krupp en Borsig verskaf is. Hierdie 2’D1’-lokomotiewe, waarvan sommige ook ná die Tweede Wêreldoorlog deur Britse fabrieke volgens die Duitse ontwerpe gebou is, het hoofsaaklik goederetreine getrek.
Om ook gebiede, wat anderkant uitgestrekte woestyne geleë was, vir spoorvervoer te ontsluit, was een van die grootste uitdagings. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het Duitse ingenieurs vir die steppegebiede van die suidelike Sowjetunie sogenaamde kondenswaterlokomotiewe ontwikkel wat die grootste deel van hul stoomketelwater vir herhaalde gebruik kon herwin. Die waterverbruik kon sodoende aansienlik verminder word en het hierdie tipe lokomotiewe uiters geskik vir spoorvervoer in droë streke gemaak. Weens die hoër onderhoudkoste is kondenswaterlokomotiewe selde gebruik, maar die Suid-Afrikaanse Spoorweë het besluit om die nuwe tegnologie op sy lyne in te span. Klas 25-kondenswaterlokomotiewe vir die plaaslike mark is deur North British Locomotive Company (NBL) in Glasgow en Henschel in Kassel, Duitsland, vervaardig. Een van hulle, Henschel se Red Devil, is tans die sterkste smalspoorlokomotief ter wêreld.[28]
'n Tweede belangrike ontwerp vir gebruik op Suid-Afrikaanse spoorweë was Garratt-stoomlokomotiewe met twee dryfwiele waardeur die las op die draaionderdele beter verdeel kon word. Kenmerkend vir dié lokomotiewe was die groot stoomwaterketel op die voorste dryfwiel. 'n Belangrike reeks was Klas NGG 13-lokomotiewe wat in 1927 en 1928 deur Hanomag in Hannover, Duitsland, vervaardig is.
Aangesien steenkool as brandstof hier volop en goedkoop was, was Suid-Afrika een van die laaste lande wat stoomlokomotiewe buite diens gestel het.
Misdaad
Naas die vigs-epidemie word misdaad in Suid-Afrika as 'n nasionale krisis beskou. Gepaardgaande met hierdie misdaad syfer kan 'n geweldige moord syfer en verkragtings syfer ook gevind word. Die moord op Afrikaners en plaasmoorde word ten sterkste deur die huidige regering ontken, maar is 'n werklikheid en 'n grootskaalse probleem wat gekoppel word aan volksuitwissing (Eng.: Genocide). Suid-Afrika is een van vyf lande wêreldwyd waar georganiseerde misdaad 'n negatiewe effek op die ekonomie het en hoë ekstra koste veroorsaak. Volgens 'n ondersoek van 1997 deur die Duitse Handelskamer het sowat 15 persent van die ondernemings wat deelgeneem het, nuwe beleggings weens die hoë misdaadsyfers gestaak. Meer as tweederdes het gekla oor inbrake en motordiefstalle.
Misdaad word volgens die ondersoek deur Duitse bestuurders en hulle gesinne ook as 'n persoonlike bedreiging beskou. Oor 'n gemiddelde tydsduur van sowat 18 maande word elkeen van hulle of 'n familielid die slagoffer van 'n misdaad. Twintig persent van die ondernemings het in die twee jaar voor die ondersoek medewerkers as gevolg van moord verloor. By 47 persent van die ondernemings het bestuurders of hooggekwalifiseerdes die land weens die misdaadprobleem verlaat.
In 1995 was die moordsyfer in Suid-Afrika reeds van die hoogste ter wêreld – daar is gemiddeld twee mense per uur vermoor. Die provinsies Gauteng en Wes-Kaap word die meeste geraak; na Johannesburg is in dié verband in 1998 in 'n spesiale uitgawe van die Duitse tydskrif "DEG aktuell" selfs as die "wêreld se moordhoofstad van die jaar 1997" verwys.
Die Amerikaanse Departement van Buitelandse Sake waarsku VSA-burgers dat Suid-Afrika 'n swak rekord vir misdaadbekamping het.[29] Die situasie het blykbaar sedert 2006 verder versleg, aangesien buitelanders nou ook in welvarende voorstede deur kriminele bendes bedreig word. In Februarie 2007 het ses Amerikaanse diplomate in Pretoria die slagoffers van 'n gewapende roof geword, en nuusberigte staaf dat buitelandse diplomate se vrees vir misdaad ná 'n reeks soortgelyke voorvalle steeds groter word.
Dwelmhandel vier sedert die einde van die apartheid eweneens hoogty in die land, wat vroeër danksy sy isolasie nouliks deur hierdie probleem geraak is. Kaapstad dien nou naas Lagos in Nigerië as een van die Suid-Amerikaanse en Asiatiese kartelle se hoofinvoerhawe vir dwelmmiddels in Afrika. Suid-Afrika is een van die belangrikste lande vir die internasionale dwelmhandel en het ook die grootste produsent van dagga geword. Dagga ter waarde van 45 miljard rand is hier reeds in 1994 op 83 000 hektaar verbou.
As gevolg van politiese steunwerwing, het sekere politieke figure ook geweldmisdaad aangeblaas ter ondersteuning van hulle politiese ideale. Hierdie geweldmisdaad word veral teen sagte teikens soos plaasbewoners gepleeg. Veral plaasmoorde, die afmaai en vermoor van meestal wit plaaseienaars en hul gesinne, trek die aandag van Suid-Afrikaanse en internasionale media.
Sommige van die slagoffers van plaasmoorde is nog kinders en sommige is bejaarde mense wat in hul eie kapasiteit geen bedreiging vir misdadigers kan inhou nie en as weerloos bestempel word. Politici van die regerende ANC ontken die verskynsel en maak dit af as bog. Hulle verwys na plaasmoorde, wat deur baie Afrikaners as volksmoord bestempel word, as net deel van die algemene misdaadstatistiek en weier om enige aandag daaraan te skenk. As gevolg hiervan is geen werklike statistiek daaroor beskikbaar nie, alhoewel sekere privaat instansies probeer om die syfers en getalle op te neem. Die werklike syfers van rasgebaseerde moorde in stedelike gebiede is nog minder duidelik.[30]
Demografie
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Demografie van Suid-Afrika.
Groei van die blanke bevolking
Geen dominante nie
Suid-Afrika se blanke bevolking is die enigste etniese groep waarvan die demografiese groei vanaf die middel van die 17de eeu deur amptelike sensusse en ander statistieke gedokumenteer is. Die eerste landswye sensus volgens moderne metodes het egter eers in 1904 plaasgevind sodat vroeëre statistieke nie altyd as akkuraat beskou kan word nie.
Die eerste bevolkingsopname is in 1658 deur die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOIK) gedoen, ses jaar nadat Kaapstad as verversingspos vir VOIK-skepe op pad na Oos-Indië gestig is. Die blanke bevolking het destyds slegs 166 beloop. As aandelemaatskappy het die VOIK uitsluitlik in die winsgewendheid van sy onderneming belang gestel, en daar kon dus geen sprake wees van doelgerigte kolonisasie nie. So het die blanke bevolking teen 'n baie stadige koers gegroei. Teen die begin van die 18de eeu was daar 1 300 Europese setlaars aan die Kaap, en toe in 1731 'n bevolkingsopname gedoen is, het die blanke bevolking op 1 544 gestaan. Dit het verder gegroei tot 10 000 in 1778 en sowat 22 000 teen die einde van die eeu.[31]
In 1855 was daar 155 000 blanke Suid-Afrikaners, en eers daarna het groter getalle immigrante na die Britse Kaapkolonie en die Boererepublieke gestroom nadat diamante en goud ontdek is. So het die getal blanke inwoners in 1891 620 000, in 1904 reeds meer as 1,1 miljoen en in 1913, toe die eerste nasionale volkstelling gehou is, 1,3 miljoen beloop. In 1938 was 'n vyfde van die totale blanke bevolking, wat destyds op 2,1 miljoen beraam is, in die buiteland gebore.
Die bydrae van internasionale migrasie, hoofsaaklik uit Europa, tot die groei van Suid-Afrika se blanke bevolking was aansienlik, veral in die tydperk ná die Tweede Wêreldoorlog. Gedurende die ekonomiese opbloei van die 1960's het die invloei van migrante merkbaar toegeen en in 1976 sy hoogtepunt bereik. Maar ook die getal emigrante het sedert 1945 merkbaar toegeneem. Tussen 1924 en 1990 het 1,86 miljoen blankes hulle in die land gevestig en 530 000 geëmigreer; die migrasiewins was dus 1,33 miljoen.[32]
Britse immigrasie
Vroeë kolonisasieprojekte
In die vroeë 19de eeu is Britse immigrasie na Suid-Afrika grotendeels deur die Britse regering of weldadigheidsorganisasies bevorder en gefinansier. Nadat die Kaapkolonie in 1806 onder Britse bewind gekom het, is drie klein privaat kolonisasieprojekte van stapel gestuur wat die vestiging van immigrante georganiseer het. Die belangrikste hiervan was dié van 196 arm en werklose leerjongens wat in 1817 onder leiding van ene Benjamin Moodie vanuit Leith in Skotland vertrek het om 'n nuwe heenkome aan die Kaap te vind. Die meeste van hulle was meganici of ongeskoolde werkers wat kontrakte aangegaan het om in Suid-Afrika te werk. Ná hul aankoms het die meeste van hierdie immigrante egter hul kontrakte verbreek en ander, meer lukratiewe werkgeleenthede aanvaar. Die kolonisasieprojek was onsuksesvol, en Moodie het bankrot gespeel.[33]
Die 1820-Setlaars
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: 1820-Setlaars.
Die Britse regering het sy houding teenoor die vestiging van Britse setlaars vanaf 1819 om strategiese redes verander. Die Kaapkolonie, wat die Verenigde Koninkryk van Nederland oorgeneem het, was immers merendeels deur inheemse volke bewoon, en ter stabilisering van die Britse bewind was dit raadsaam om die kolonie deur middel van blanke immigrasie te ontwikkel en uit te brei en so sterk moontlik te angliseer. In 1820 het die regering 'n bedrag van £50 000 beskikbaar gestel om sowat 5 000 Britse setlaars – wat later as 1820-Setlaars bekend sou staan – in die Albany-gebied naby Algoabaai, nie ver van die huidige Port Elizabeth nie, te vestig. Protestants-Christelike etiek en liberale houdings het by die projek hul invloed laat geld. So het die setlaars vrye landbougrond ontvang, maar hul kontrakte was aan sekere voorwaardes gebonde. Hulle is verbied om slawe aan te hou of om inboorlinge in diens te neem. Anders sou hulle hul grond weer kwytraak. Die owerheid het sowat 90 000 aansoeke van voornemende emigrante ontvang.
Sosiale agtergrond
Vir Britse emigrante in dié tyd sou Noord-Amerika 'n meer gewilde bestemming gewees het. Alhoewel die beroepsagtergrond en -ervaring van die 5 000 suksesvolle aansoekers op die oog af met dié van tipiese emigrante op pad na die Verenigde State ooreengekom het – sowat veertig persent was voorheen in die landboubedryf werksaam, 'n derde was opgeleide ambagsmanne of meganici, 'n tiende was in die handel werksaam en die res ander geskooldes, was daar 'n groot verskil: die meeste van hulle was werkloos of het hulle om ander redes in 'n moeilike situasie bevind. Emigrasie na 'n oorsese bestemming was dus 'n uitweg. Maar aangesien hulle nie oor die nodige finansiële middele vir emigrasie beskik het nie, was hulle aangewese op staatsubsidies.
Historici het na die feit verwys dat 'n relatief groot persentasie van hierdie vroeë Britse immigrante uit ekonomies benadeelde streke in Engeland gekom het – anders as voornemende immigrante wat die VSA as bestemming gekies het. Hulle het dikwels uit graafskappe gekom waar nywerhede gefloreer en hoë lone betaal is.
Nogtans was 'n groot persentasie van vroeë Britse immigrante in Suid-Afrika geletterd, in teenstelling met inheemses, en die stigting van skole, biblioteke en 'n vrye pers aan die Kaap was, net soos die verbeterde onderwys vir inheemses, aan hulle invloed te danke. Onafhanklike, selfstandige denke is deur hulle net soos die konsep van selfregering bevorder, en dit was Britse setlaars wat 'n stedelike en kommersiële beskawing na die binneland van Suider-Afrika gebring het.
Die 1820-Setlaars was om verskillende redes nie suksesvol as boere nie. Hulle het nie oor die nodige landboukennis beskik nie, min van die grond wat aan hulle gegee is was werklik geskik vir boerdery, en hul plase met 'n oppervlak van gewoonlik slegs eenhonderd akkers was nie groot genoeg om 'n hele gesin te voed nie. So het baie verstedelik om in hul vroeëre beroepe te werk. Hul bydrae tot die ekonomiese ontwikkeling van die Oos-Kaap was uiteindelik groter as beplan en het die basis vir die wol- en ander florerende uitvoergerigte bedrywe geskep. Hulle het hul misnoeë oor outokratiese bewindhebbers met koloniste in Noord-Amerika gedeel en was vasbeslote om vir hul regte te baklei. Toe die kaptein van 'n Britse skip met Ierse gevangenes aan boord in 1848 in die Kaap wou aandoen, het Britse setlaars en Afrikaners saamgespan om die skip af te wys. Suid-Afrika het sodoende nooit as strafkolonie gedien nie. In 1853 het die Kaapkolonie 'n grondwet gekry wat voorsiening vir verteenwoordigende selfregering gemaak het. Ten spyte van hul relatief klein getal het Britse immigrante beslissende invloed op die Suid-Afrikaanse samelewing uitgeoefen.
In die dekades tot 1840 het die meeste Britse immigrante hul vaart na Suid-Afrika self betaal, maar slegs enkele honderd het jaarliks na die Kaap vertrek. Die oorgrote meerderheid emigrante het hulle in Noord-Amerika gevestig. Eers met die Groot Hongersnood in Ierland het die getal Britse immigrante in Suid-Afrika toegeneem. Volgens die Colonial Land and Emigration Commission Reports vir 1851 het nogtans vir elke Brit, wat hom in Suid-Afrika gevestig het, vier na Australië en Nieu-Seeland vertrek, sewe na Brits-Noord-Amerika (tans Kanada), en 49 na die Verenigde State.[34]
Nuwe emigrasiepatrone
Tussen 1825 en 1845 het Britse immigrante geen finansiële steun van regeringskant of privaat liggame ontvang nie. Amptelike rekords vir dié periode gee 'n totaal van 5 345 immigrante uit Groot-Brittanje en Ierland. Daar word geen verskil gemaak tussen Engelse, Skotse, Walliese en Ierse immigrante nie.[35]
Teen die middel van die 19de eeu het emigrasiepatrone met betrekking tot Suid-Afrika ingrypend verander. Net soos die 1820-Setlaars het baie van die emigrante in dié periode staatsubsidies ontvang, hoofsaaklik om die Britse Ryk te stabiliseer en uit te bou, terwyl ander deur kapitaliste ondersteun is wat finansiële voordeel uit die ekonomiese ontwikkeling van die Kaapkolonie kon trek. So het in die periode tussen 1847 en 1866 byna 11 000 Engelse, Skotse en Walliese immigrante danksy regeringsubsidies in Suid-Afrika aangekom om hulle in die Kaapkolonie of in Natal te vestig, terwyl ander met behulp van privaat immigrasieskema's 'n nuwe tuiste in die land gevind het.
Immigrasie na Natal
Nadat Natal in 1843 tot Britse kolonie verklaar is, was die plaaslike immigrasiebeleid weer eens daarop gemik om die Britse bewind te stabiliseer en te verhoed dat die gebied tot "'n kolonie van inboorlinge sou degenereer", soos die destydse goewerneur Sir P. Maitland dit gestel het.[34] Ooreenkomstig die koloniale regering se beleid is 'n aantal immigrasieskema's in werking gestel waarvolgens Britse immigrante finansiële steun ontvang het. Tussen 1849 en 1852 het byna 5 000 Engelse en Skotse immigrante in Natal aangekom. Baie van hulle is met beloftes van vrye grond en 'n aangename lewe in 'n "land van melk en heuning" na die kolonie gelok.
Sowat twee derdes van die Natalse immigrante het onder leiding van Joseph Charles Byrne na die kolonie gekom. Byrne, die seun van 'n Ierse veehandelaar wat tydelik na Australië geëmigreer en op sy terugvaart na Groot-Brittanje in Kaapstad aangekom het, het daar sakemanne ontmoet wat van voorneme was om Natal ekonomies te ontwikkel. Terug in Engeland, het Byrne 'n fortuin met spekulatiewe transaksies verdien en kennis gemaak met sakelui in die skeepvaartbedryf wat dieselfde belang in die ontwikkeling van Natal gestel het. Byrne het 'n ooreenkoms met die Britse Colonial Office aangegaan waarvolgens hy die vervoer van Britse emigrante na Natal sou reël. Mits die setlaars met sukses op plase in Natal gevestig sou word, sou die Colonial Office sy koste vergoed.
Vir Byrne was dit duidelik dat die kolonie slegs deur boere met kapitaal en ambagsmanne ontwikkel kon word, en so het hy 'n aansoekprosedure ontwikkel wat daarop gemik was om boere, plaaswerkers en ambagsmanne te werf. Die aansoeke, wat ontvang is, het uiteindelik van stedelike fabriekarbeiders, dagloner en klerke gekom wat hulle as landboukundiges voorgegee het – moontlik het slegs een persent van die applikante werklik oor die nodige kennis en ervaring vir suksesvolle boerdery beskik. Daarbenewens was die grond, wat in Natal aan voornemende boere beskikbaar gestel is, nie geskik vir kleinboere nie. So het Byrne sy belegging van £14 000 kwytgeraak en moes bankrot speel.
Die immigrante was beter daaraan toe. Sowat 1 000 van hulle het in 1852 na Australië vertrek nadat daar goud ontdek is. Die res het uit Byrne se skema bedank en hulle in die nuut ontwikkelende stedelike nedersettings, veral Durban, gevestig waar hulle hul oorspronklike beroepe weer uitgeoefen of werk in ander bedrywe gevind het. Net soos die 1820-Setlaars het ook die Natalse immigrante uiteindelik grootliks bygedra tot die ontwikkeling van die kolonie, al was dit op 'n heel ander manier as beplan. Sommige het selfs aktief aan die politieke lewe deelgeneem, maar in 'n omgewing waar daar geen Afrikaners was nie, was hulle ook nie genoodsaak om kragte met bruines of swartes saam te snoer om 'n teengewig teen 'n Afrikanermeerderheid te vorm nie. So het hulle die liberale houding, wat kenmerkend vir die Kaapse samelewing was, laat vaar en 'n beleid van wit bevoorregting en rasseskeiding ingestel.
Daardie beleid was gedeeltelik ook die gevolg van ekonomiese en politieke druk wat deur vroeëre Britse immigrante uitgeoefen is. Baie van hulle het hulle in die Oos-Kaap as suksesvolle skaapboere, wolprodusente en handelaars bekwaam en het nou daarop aangedring dat hulle weivelde in rigting van Ciskei uitgebrei moes word.
Immigrasie van vroue
Daar was ook suksesvolle pogings om arm jong vroue in Suid-Afrika te vestig. So het byvoorbeeld vroulike huisbediendes finansiële steun ontvang om die tekort aan vroue in Suid-Afrika effens te probeer verlig. In 1857 het sowat 1 000 Ierse vroue in Suid-Afrika aangekom.[36] Ander skema's, soos dié wat deur die Female Middle Class Emigration Society van stapel gestuur is, het die immigrasie van gekwalifiseerde en gesofistikeerde vroue bevorder wat as sendelinge en onderwysers gewerk het en 'n waardevolle bydrae tot die opvoeding van inheemses gelewer en op politieke en sosiale hervorming aangedring het.
Laat 19de eeuse immigrasie
Gold Reef City, Johannesburg
In die 1870's en 1880's het jaarliks duisende Britte na Suid-Afrika geëmigreer, waarby immigrasieskema's steeds 'n belangruike rol gespeel het. In die dekade tussen 1873 en 1883 het byvoorbeeld 22 300 Britse immigrante finansiële steun ontvang. Die koloniale owerheid aan die Kaap het hiervoor 'n kwartmiljoen pond beskikbaar gestel.
Van die laat 19de eeuse immigrante was kunshandwerkers en ambagsmanne wat as gevolg van ekonomiese depressie en meganisering in die Verenigde Koninkryk na die buiteland uitgewyk het, spoorwegarbeiders, ongeskoolde werkers en gekwalifiseerdes uit die mynboubedryf. In 1891 het Suid-Afrika se Britsgebore bevolking op 188 000 gestaan.
Migrasiesyfers in Cornwall was die hoogstes in die Verenigde Koninkryk, veral in 'n tyd toe die Corniese tin- en mangaanmyne uitgeput was. Cornwallisers was meestal bereid om te migreer indien mynbouaktiwiteite elders werkgeleenthede vir hulle kon bied, en so het baie van hulle ook in Suid-Afrika aangekom. Die eerste Corniese immigrante was steengroefwerkers wat saam met die 1820-Setlaars na die Kaap geëmigreer het en stene vir die eerste permanente geboue ontgin het. Toe die Britse koloniale grens in 1847 tot by die Oranjerivier geskuif is, het Corniese mynwerkers, wat in Engels dikwels Cousin Jacks genoem word, met die ontginning van kopermyne in Namakwaland begin.
In 1854 en 1855 het koperontginning in Suid-Afrika 'n nuwe hoogtepunt bereik, en dit was veral Corniese immigrante wat in die vraag na gekwalifiseerde mynbouwerkers voorsien het. Omstreeks 1900 was 'n kwart van die blanke mynwerkers aan die Witwatersrand Corniese immigrante. Die meeste van hulle het as ongetroude mans na die Kaap gekom, en 'n relatief groot persentasie het vanweë die skaarste aan Corniese vroue met inheemse swartes getrou. Corniese immigrante het hul spore in die bou- en kookkuns gelaat, en daar is tans nog meer as honderd plekname van Corniese oorsprong in Suid-Afrika. Britse mynbouwerkers het daarnaas ook hul tradisionele vakbondstrukture na die land gebring.
Die verdraagsaamheid van Corniese immigrante teenoor swart Suid-Afrikaners het onder meer uit godsdienstige tradisies voortgespruit. So was baie van hulle Wesleyaanse Metodiste wat 'n matigende invloed op die ruwe leefwyse in Suid-Afrikaanse mynbougemeenskappe uitgeoefen het. Hoë misdaadsyfers en drankmisbruik was die knellendste vraagstukke. Corniese immigrante het kerkgemeentes en krieketspanne gestig waarby, soos in die geval van Namakwaland, ook swart spelers welkom was.
Sosiale gaping
Die unieke geologie van Suid-Afrika het die sosiale gaping tussen hoogs gekwalifiseerde mynboudeskundiges en ongeskoolde werkers nog versterk. Die land se laegraadse goud- en ertsneerslae lê diep sodat die plaaslike mynboubedryf op ingenieurs en kapitaal aangewese is. Die Britse immigrante, wat poste in die bedryf gevul het, net soos dié in ander sektore soos handel en finansies, het 'n elite gevorm. Mynbou-ondernemings se aggressiewe uitbreiding was een van die beslissende faktore wat die ontstaan van 'n rasgebaseerde, ongelyke arbeidsmark met wetlike en sosiale benadeling vir swartes bevorder het.[37]
Maar ook Afrikaners is deur die vestiging van 'n mynboubedryf en die toenemende industrialisasie geraak. Groot getalle arm blankes het na die stede gestroom waar veelrassige krotbuurte ontstaan het. Vanaf die 1880's tot in die laat 1930's het 'n reeks natuurrampe, oorloë en ekonomiese agteruitgang tienduisende Afrikaanssprekendes in grootskeepse armoede gedompel. Terwyl die getal armblankes in amptelike statistieke op meer as 121 000 beraam is, het omstreeks 1924 reeds 'n kwart van die Afrikanerbevolking in die armblanke-kategorie geval. Die situasie het dramaties versleg met die ekonomiese insinkings van die Groot Depressie waartydens 'n derde van alle Afrikaners, sowat 300 000 mense, as armlastig beskou is.[38] Vir die koloniale owerheid – en latere blanke Suid-Afrikaanse regerings – was wit armoede 'n besondere probleem wat wit aansien kon bedreig. Deur middel van rasseskeiding, waarby benadeelde blankes in die volgende dekades in wit enklawes van armoede en in werkskeppingskemas van staatsondernemings en nywerhede in staatsbesit weggesteek is, is die vraagstuk opgelos totdat dit in 1994 skielik weer opgeduik het.
Die Tweede Suid-Afrikaanse Oorlog het potensiële immigrante afgeskrik sodat min Britte hulle in die laaste jare van die 19de eeu aan die Kaap gevestig het. Die Britse besluit om Afrikanervroue en -kinders as 'n soort gyselaars in konsentrasiekampe aan te hou, het net soos die Afrikaners se guerilla-oorlogtaktiek verbittering veroorsaak. Uiteindelik was blanke politieke eenheid, en die stabiliteit wat dit vir die Britse Ryk in Suider-Afrika sou verseker, vir die Britse Colonial Office meer belangrik as die politieke regte van swart en bruin Suid-Afrikaners. Toe die land in 1910 selfregering as Unie van Suid-Afrika gekry het en 'n einde aan politieke inmenging uit Londen gemaak is, is die weg gebaan vir 'n politieke stelsel wat dekades lank op rasseskeiding berus het.
Nog voor die Uniewording het Groot-Brittanje pogings onderneem om meer Britse immigrante as boere na die Suid-Afrikaanse platteland te bring. Een doelwit was om die kloof tussen die twee wit bevolkingsgroepe te oorbrug, 'n ander was die bestryding van Afrikanernasionalisme deur anglisering. Die skema is uiteindelik gestaak aangesien ander oorsese bestemmings soos Kanada en Australië met hul eie skema's vir Britse immigrante meer aanloklik was. Die hoeveelheid geskikte landbougrond in Suid-Afrika was beperk, en die nuut ontwikkelende nywerheidsektor was danksy die beskikbaarheid van swart mannekrag nie aangewese op groot getalle immigrante nie. Britse immigrasie was dus beperk. In 1910 het 8 314 Britse immigrante in Suid-Afrika aangekom, in 1913 (een van min jare in dié tyd met uitvoerige statistieke) het 14 251 nuwe aankomelinge hulle in die land gevestig, waarvan 10 009 Britte.[39]
Maar ook in die volgende dekades het Britte hulle in Suid-Afrika gevestig, en immigrasiesyfers het in die tyd ná die Tweede Wêreldoorlog selfs gestyg. Tradisioneel is Britse immigrante en hul nakomelinge as meer liberaal gesind beskou as Afrikaners, tog is hierdie soort stereotipes in die nuwe Suid-Afrika afgebreek. Die aantal Britse migrante in Suid-Afrika is in 2015 op 318 000 beraam.[40]
Duitse immigrasie
Volgens skeepslyste was sowat veertig persent van die eerste setlaars aan die Kaap Duitsers wat in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanie (VOIK) op Nederlandse skepe gevaar het. Volgens 'n verordening van die VOIK, wat in 1657 uitgereik is, is slegs Nederlanders en Duitsers in diens geneem. Gewoonlik was Duitse bemanningslede op VOIK-skepe van Nederduitse afkoms en het sodoende min moeite ondervind om Nederlands aan te leer.
Vyf van die eerste vryburgers aan die Kaap, wat in 1657 uit hul diens by die VOIK getree het om hulle as boere te vestig, was van Duitse afkoms. Steeds meer Duitse immigrante het na die Kaap gestroom en, weens die gebrek aan Duitse vroue, dikwels met Nederlandse, Franse of slawevroue uit Afrika en Asië getrou.
Duitse huursoldate en ander personeel in diens van die VOIK was, anders as die breë massa in hul tyd, meestal geletterd. Baie van hulle het weens die moeilike ekonomiese situasie in Duitsland ná die einde van die Dertigjarige Oorlog na Nederland geëmigreer. So verskyn op VOIK-lyste onder meer seuns van dominees en amptenare, adellikes en sakelui, en selfs akademici soos wiskundiges, landopmeters en botanici.[41]
Die eerste wetenskaplike publikasies oor Suid-Afrika se natuurlewe en ander onderwerpe is deur Duitse navorsers geskryf wat verskeie kere verkenningstogte in die binneland van Suid-Afrika onderneem het. Die eerste Khoi-woordeboek is in die vroeë 1660's deur 'n boorling van Hannover, Georg Friedrich Wende, saamgestel.
Naas Franse Hugenote het Duitse immigrante 'n belangrike rol by die vestiging van die wynboubedryf aan die Kaap gespeel. Een van hulle, Henning Hüsing, het sy loopbaan as arm soldaat by die VOIK en veewagter begin. As vryburger was hy een van vyf boere wat hulle as veetelers bekwaam en vleis aan die VOIK verskaf het. As een van die welvarendste burgers aan die Kaap het Hüsing later groot graanvelde aangelê en raadslid in Stellenbosch geword waar hy herehuise soos Meerlust en ander woongeboue laat bou het. Volgens oorlewerings het hy meer as 100 000 wingerdstokke geplant. 'n Ander wynboer was Carl Georg Wieser, 'n boorling van Heidelberg, wat ná sy loopbaan as soldaat in 1731 met 'n Kaapstadse vrou getrou en later die Constantia-wyngoed gekoop het. Suksesvolle huwelike het van Martin Melck, 'n boorling van Oos-Pruise, die welvarendste man aan die 18de eeuse Kaap gemaak.
Baie wynboere het hulle wonings deur Duitse boumeesters laat bou. Die bekendste van hulle was Anton Anreith (1754–1822), 'n boorling van Freiburg im Breisgau, wat sy kunsvolle gewels en houtsnywerk in Constantia en Kaapstad (soos die leeue waarmee die kansel van die Lutherse kerk versier is) geskep het.
Ander domeine van Duitse immigrante was gesondheidsdienste en politiek. In die Nederlandse tyd het sowat vyftig Duitse geneeskundiges aan die Kaap gepraktiseer. Jan van Riebeeck se opvolger as kommandeur was Zacharias Wagenaar (Wagner), 'n boorling van Dresden. Maar dit was ook Duitsers wat dikwels protes teen VOIK-besluite aangeteken het.
Boeregesinne van Duitse afkoms soos die Bothas, Pretoriuse en Albrechts was in die geledere van die eerste groep van die Groot Trek. Die tweede groep is aangevoer deur Johannes van Rensburg, 'n boorling van Rendsburg in Sleeswyk-Holstein. Die derde Boereleier, Andries Hendrik Potgieter, het sy wortels in Osnabrück gehad. 'n Voorouer van Paul Kruger, die latere president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal), Jacob(us) Kruger (ook Cruger of Krüger gespel), is in 1690 in Prignitz, 'n streek in Brandenburg gebore en het in 1713 as soldaat in diens van die VOIK getree.
Tussen 1848 en 1858 het groot getalle Duitse immigrante hulle in die Oos-Kaap, veral rondom Oos-Londen, gevestig – in 'n gebied wat deur die Britse koloniale owerheid as 'n soort buffersone tussen blanke gebiede en die Xhosa-stamland geskep is. Sowat 4 000 Duitse setlaars het hier 'n nuwe tuiste gevind nadat hulle gratis seevervoer en finansiële steun ontvang het.
Die Duitse invloed is steeds sterk, sowel op ekonomiese asook kulturele gebied. Suid-Afrika is daarnaas 'n gewilde reisbestemming vir Duitse toeriste asook die gewildste bestemming vir Duitse emigrante op die vasteland van Afrika. Volgens amptelike Duitse statistieke het in 2013 1 100 Duitsers na Suid-Afrika geëmigreer, terwyl 1 102 na hul geboorteland teruggekeer het.[42] In 2018 het 798 Duitsers hulle in Suid-Afrika gevestig, terwyl 1 216 burgers met 'n Duitse paspoort na Duitsland teruggekeer het. In die dekade tussen 2008 en 2017 het altesaam 10 375 Duitsers hulle volgens amptelike statistieke hier gevestig, terwyl 11 195 na Duitsland verhuis het.[43]
- Sien ook: Duitsers in Natal
Noorse immigrasie
'n Dertigtal Noorse gesinne uit Ålesund het op 29 Augustus 1882 in Natal aangekom. Voor 1880 het Noorse emigrante hulle merendeels in die Verenigde State gevestig, maar danksy die persartikels van 'n Noorse sendeling in Zululand, ene kaptein Landmark, het voornemende Noorse emigrante belang daarin gestel om 'n nuwe tuiste in Natal te vind. Hul vaart na Natal is onder meer deur die Regering van Natal se agente in Londen gereël. Nakomelinge van die Noorse immigrante het die Norwegian Settlers Association of Marburg gestig.[44]
Joodse immigrasie
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Jode in Suid-Afrika.
Al het die eerste Joodse immigrante hulle reeds in die 17de eeu aan die Kaap gevestig, kon daar eers met die grootskaalse immigrasie van Russies-Litause Jode vanaf die 1880's sprake van 'n georganiseerde Joodse gemeentelewe in Suid-Afrika wees. Omstreeks 1880 is die plaaslike Joodse bevolking op sowat 4 000 beraam, met 40 000 nuwe aankomelinge in die volgende drie dekades. Gedurende die 1930's was Suid-Afrika 'n toevlugsoord vir Joodse vlugtelinge uit die Duitse Ryk. So het die Joodse bevolking gegroei tot 90 000 in 1936 en 115 000 in 1960.[45]
In die ou bedeling het Joodse burgers dieselfde bevoorregte status geniet soos ander blankes, ondanks anti-semitiese tendense in bepaalde nasionalistiese Afrikanerkringe, so in die verregse vleuel van die regerende Nasionale Party. Die anti-semitiese rassisme in dele van Europa, wat sy hoogtepunt in die stelselmatige Sjoa-volksmoord deur die Nasionaal-Sosialistiese Duitse bewind tydens die Tweede Wêreldoorlog gevind het, was vir baie Suid-Afrikaanse Jode rede genoeg om openlik weerstand te bied teen die beleid van rasseskeiding. So het 'n relatief groot persentasie Joodse Suid-Afrikaners by die anti-Apartheid-beweging aangesluit, onder wie die skryweres en wenner van die Nobelprys vir Letterkunde, Nadine Gordimer, die politikus Helen Suzman wat jare lank, tussen 1961 en 1974, die enigste afgevaardigde van die Progressiewe Party in die Suid-Afrikaanse parlement was, en Joe Slovo, 'n kommunistiese stryder wat – ná meer as twintig jaar in ballingskap – na Suid-Afrika teruggekeer het as een van min blanke leiersfigure in die African National Congress.[45]
Ander Joodse burgers het die NP-bewind gesteun. Opvallend was die groot persentasie aanhangers van Sionisme wat nou betrekkinge met Israel gehandhaaf het – meer as in enige ander land. So het Suid-Afrika voor 1994 steeds goeie betrekkinge met Israel onderhou, ondanks dié land se afkeuring van Pretoria se rassebeleid. Ná die eerste demokratiese verkiesing in 1994 het baie Joodse inwoners by die groot golf van blanke emigrante aangesluit.[45]
Immigrasiebeleid voor 1994
The National Archives UK
Saam met die implementering van die Apartheids-wetgewing, waarvolgens die toegang van swart Suid-Afrikaners tot die arbeidsmark in 'n toenemende mate gereguleer en beperk is, net soos die vrye beweging van swart werknemers, en met die oog op die beplande uiteindelike ontneming van Suid-Afrikaanse burgerskap van swart inwoners in die laaste stadium van die Apartheidstelsel, was daar 'n dringende behoefte om die getalle van gekwalifiseerde blankes te verhoog. In 1958 het die Viljoen-kommissie, wat die toekomstige ontwikkeling van Suid-Afrika se nywerheidsektor ondersoek het, in sy verslag bevind dat die heersende groeikoers van die ekonomie net volgehou kon word met die werwing van jaarliks sowat 25 000 immigrante.[46]
Die NP-bewind het die Suid-Afrikaanse Immigrante-organisasie (Samorgan) in die lewe geroep om blanke immigrasie te bevorder, maar hierby aanvanklik veral op Nederland en Duitsland gefokus – en nie op die Verenigde Koninkryk as die tradisioneel belangrikste land van herkoms van immigrante nie. Vir die eerste minister Hendrik F. Verwoerd, 'n immigrant van Nederlandse herkoms, was Suid-Afrika se republiekwording en onttrekking aan die Britse Gemenebes in 1960/1961 'n persoonlike triomf wat hy as een van die beslissende gebeurtenisse in die geskiedenis van die land en as die Afrikanervolk se uiteindelike onafhanklikwording van Britse kolonialisme beskou het. Gevolglik het die NP-bewind se houding teenoor Britse immigrasie ingrypend verander. Gepaardgaande met hierdie maatreëls is Engelssprekende Suid-Afrikaners stelselmatig uit die staatsburokrasie en die weermag verwyder en is die grense van kiesafdelings aangepas om meerderhede vir NP-kandidate te verseker en die Verenigde Party se politieke invloed te verminder.
Verwoerd was daarvan oortuig dat Engelssprekende Suid-Afrikaners in die nuutgestigte republiek maklik aan Afrikaners geassimileer kon word en dat Britse immigrante sodoende nie meer as 'n moontlike nasionale bedreiging beskou moes word nie. Met jaarlikse groeisyfers van tussen ses en agt persent in die periode tussen 1964 en 1972 en voortgesette werkreservering, wat wit en bruin Suid-Afrikaners bevoorregte toegang tot sekere kategorieë werk gegee het, was die Suid-Afrikaanse ekonomie dringend aangewese op gekwalifiseerde immigrante. Die nuut benoemde Engelssprekende minister van immigrasie, A. E. Trollip, het dit duidelik gestel dat die ekonomie sonder immigrasie sou disintegreer. In 1961 is 'n nuwe immigrasieskema ingevoer wat voorsiening vir ruim finansiële bystand aan immigrante gemaak het, en die regering was realisties genoeg om weer op voornemende immigrante uit die Verenigde Koninkryk te fokus.
Die regering se doelwit was om jaarliks sowat 30 000 immigrante te werf. Immigrasie het inderdaad skerp toegeneem van net 9 789 blankes in 1960 tot 48 048 in 1966. Die staat het tagtig persent van gekwalifiseerde immigrante se reiskoste oorgeneem, ruim lenings toegestaan (wat in 1966 deur skenkings vervang is), gratis huisvesting vir 'n beperkte tydperk ná aankoms in Suid-Afrika gewaarborg en geen minimum-verblyfvereistes gestel nie. Met dié skema was die Suid-Afrikaanse regering destyds vrygewiger as byvoorbeeld Kanada of Australië.
Naas sy bestaande immigrasiekantoor in Suid-Afrika-huis op Londen se Trafalgarplein het Samorgan nuwe kantore in Cockspur-straat, Londen (in dieselfde gebou waar amptenare van die 1820 Settlers Memorial Association gesetel was), Manchester, Birmingham, Glasgow, Sheffield en Newcastle geopen. Vir voornemende Britse immigrante was die vooruitsig op 'n beter toekoms vir hul kinders in 'n opkomende land, 'n hoër lewensstandaard, die aangename klimaat en laer belastingtariewe aantreklik genoeg om immigrasiesyfers te laat styg.
In die na-oorlogse periode voor die invoering van die nuwe immigrasieskema (tussen 1946 en 1961) het 115 395 Britse burgers hulle in Suid-Afrika gevestig. In die periode tussen 1961 en 1977, toe die Europese immigrasie na die Kaap danksy die finansiële bystand van regeringskant sy hoogtepunt bereik het, het dié getal toegeneem tot 243 000. Nettomigrasie het vanaf die 1960's tot en met 1975 jaarliks tussen 20 000 en 35 000 beloop. Immigrasie het met 46 persent byna die helfte bygedra tot die blanke bevolkingsgroei in dié tydperk.
Onlangse bevolkingsopnames
In Julie 2017 is die bevolking van Suid-Afrika deur Statistieke Suid-Afrika op 56 520 000 geskat. Dit verteenwoordig 'n styging van meer as 1,5 miljoen sedert die middel van 2015 toe dit op 54 956 900 beraam is, onder wie 44 228 000 swartes (80,5 persent van die totale bevolking), 4 832 900 bruinmense (8,8 persent), 4 534 000 blankes (8,3 persent) en 1 362 000 Asiërs (2,5 persent) was. Van die totale bevolking was 28 900 000 mense vroulik en 27 600 000 manlik.[47]
Teen die middel van 2017 is die swart bevolking op 45 656 400 of 80,8 persent van die totale bevolking beraam. 4 962 900 was bruin Suid-Afrikaners (8,8 persent), 4 493 500 blankes (8,0 persent) en 1 409 100 Asiërs (2,5 persent).[48]
In die sensus van 9 Oktober 2011 het 41 miljoen Suid-Afrikaners hulself as swart beskryf, 4,62 miljoen as bruin, 4,59 miljoen as wit en 1,3 miljoen as Indiërs of ander Asiërs. 0,3 miljoen mense het hulself as "ander" beskryf – 'n kategorie wat ook mense insluit wat volgens sensusbeamptes weier om hulself in terme van ras of etniese groep te beskryf. Die totale bevolking het op die dag van die sensus 51,8 miljoen beloop.
Die aantal ekonomiese immigrante, wat onwettiglik in die land bly, word op tussen drie en vier miljoen beraam.[49]
Godsdiens
- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Boeddhisme in Suid-Afrika, Godsdiens in Suid-Afrika, Islam in Suid-Afrika en Jode in Suid-Afrika.
Omtrent 63% van Suid-Afrikaners is religieus.[50] Die grootste godsdiens is die Christendom met sowat 80% van die totale bevolking in 2001, gevolg deur 15% ongebonde, 1,5% Moslems, 1,2% Hindoes, 0,3% tradisionele Afrika-godsdienste en 0,2% Jode. Ondanks 'n meerderheid aan Christene is daar nie een dominante denominasie nie. Belangrike Christelike kerke sluit in die Rooms-Katolieke Kerk (7,1%), die Nederduits Gereformeerde kerke (Nederduitse Gereformeerde Kerk, Nederduitsch Hervormde Kerk en Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika met 6,7%) en die Anglikaanse Kerk van Suider-Afrika (3,8%).
Volgens die sensus van 1991 was blanke Suid-Afrikaners hoofsaaklik Protestants (70 persent), Rooms-Katoliek of Grieks-Ortodoks (7 persent) of Joods (1 persent). 21 persent het nie aan enige godsdiens of kerk behoort nie of wou gedurende die sensus geen inligting omtrent hul geloofsoortuiging verstrek nie.[51]
Die Islam het Suid-Afrika in drie fases bereik. Die eerste het met die aankoms van die Nederlandse koloniste in die 17de eeu begin. Die eerste Moslems is as slawe deur die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie uit die Maleise argipel aan die Kaap gebring en was die voorouers van die Kaapse Maleiers. Die tweede was die immigrasie van Indiërs uit Brits-Indië ná die Natalkolonie, waar hulle in die Britse suikerplantasies gewerk het. Sowat 176 000 Indiërs van alle gelowe is ná Natal gebring, waarvan 7–10% Moslems. Die derde fase het met die einde van Apartheid begin, nadat Moslems uit Afrika en Indië ná Suid-Afrika begin migreer. Die meeste Moslems is Soenniete, gevolg deur Ahmadi, veral in Kaapstad.[52]
In Suid-Afrika leef sowat 70 000 Jode, die grootste groep in Afrika. Die eerste Jode het tydens die Britse Kaapkolonie in die 19de eeu ná Suid-Afrika gekom. Tydens die apartheidsbewind het Suid-Afrikaanse Jode 'n belangrike rol in die Anti-apartheidsbeweging gespeel, terwyl ander hulself vir nou bande tussen Suid-Afrika en Israel beywer het.[53]
Suid-Afrika se 550 000 Hindoes vorm die tweede grootste Hindoebevolking in Afrika ná dié van Mauritius, waarvan die meeste in die provinsie KwaZulu-Natal leef.[54] Die meeste Hindoes is nakomelinge van Indiërs wat uit Brits-Indië ná KwaZulu-Natal geneem is om daar te werk.
Suid-Afrika beskik moontlik oor die grootste bevolking aan Boeddhiste in Afrika, waarvan die meeste van Asiatiese afkoms is.
Internasionale net-migrasie
Die blanke bevolking het as gevolg van laer geboortesyfers en migrasie na oorsese bestemmings sedert 1986 merkbaar afgeneem.
| Periode | Afrikane | Indiërs/Asiate | Blankes |
|---|---|---|---|
| 1986–2000 | 828 750 | 14 476 | -304 512 |
| 2001–2005 | 561 398 | 23 335 | -133 782 |
| 2006–2011 | 673 706 | 34 689 | -112 046 |
| 2011–2015 | 779 593 | 40 929 | -95 158 |
Verstedeliking
In 2000 was 95 persent van die Blanke en Asiatiese, 79 persent van die Bruin en 41 persent van die Swart bevolking verstedelik. Die persentasie van die totale bevolking, wat in stedelike nedersettings woon, het tussen 2005 en 2015 gestyg van 59,5 tot 64,8 persent.[55] Behuisingstekorte en onvoldoende infrastruktuur is veral in die metropolitaanse gebiede 'n groot probleem, en as gevolg daarvan word veral die randgebiede van stede deur informele woonstrukture soos plakkerskampe gekenmerk. Die boubedryf is tans nie in staat om in die groeiende aanvraag na behuising te voorsien nie. Swart stedelike gebiede soos Soweto ly onder oorbevolking; in hierdie stad woon nog steeds tussen drie en vier miljoen mense op 'n oppervlakte van net 130 vierkante kilometer.
Tradisioneel-blanke woongebiede van die middel- en opperklas is minder geraak deur die sosiale veranderings ná die einde van die geografiese rasseskeiding. Die ou stelsel van "groepsgebiede" word hier grotendeels nog bewaar, aangesien net 'n minderheid van Swartes huispryse en huurgelde in hierdie gebiede kan bekostig. Die klein getalle nie-blanke bewoners, wat na die eertydse blanke woongebiede verhuis, kan maklik geïntegreer word.
Die verstedelikingsproses van die swart bevolking sal ook in die vroeë dekades van die 21ste eeu voortgaan, terwyl die landelike bevolking met tussen vyf en tien persent sal krimp.
Uitdagings vir plattelandse gemeenskappe
Nedersettings op die platteland staar, net soos hul eweknieë elders op aarde, ernstige uitdagings in die gesig. Volgens die sensus van 2011 word 61 persent van die Suid-Afrikaanse bevolking in nedersettings buite die munisipale grense van metropolitaanse gebiede gehuisves. Terwyl die vyf grootste metropolitaanse gebiede die ekonomie oorheers en meer as die helfte van die bruto toegevoegde waarde genereer, is die ekonomiese agteruitgang van groot dele van die platteland reeds in akademiese ondersoeke van die 1980's beskryf. Dit geld ook vir streke met 'n groeiende bevolking.[56]
Die agteruitgang van plattelandse nedersettings het menigvuldige oorsake:
- Oorspronklik welvarende mynbounedersettings – soos dié in KwaZulu-Natal se steenkoolstreke – het as gevolg van veranderende vraag ekonomiese agteruitgang ervaar. Dieselfde geld vir nedersettings waar ekonomiese vooruitgang op vervoerinfrastruktuur soos spoorweë gesteun het.
- Met die afname in tradisionele landbou-aktiwiteite het baie landelike nedersettings hul oorspronklike rol as plaaslike kleinhandel- en dienstespilpunte kwytgeraak.
- Die beskikbaarheid van meer gevorderde vervoergeriewe, wat toegang tot verder af geleë streekspilpunte vergemaklik, en veranderende strukture in die kleinhandelbedryf het eweneens bygedra tot die agteruitgang van kleiner dorpe wat as diensverskaffers vir die landbousektor gedien het.
- Die samesmelting van nedersettings tot nuwe, groter administratiewe eenhede het baie dorpe van hul vroeëre plaaslike regerings beroof, terwyl die nuwe munisipaliteite weens 'n gebrek aan fondse en behoorlik opgeleide personeel nie in staat is om benodigde munisipale dienste te verskaf nie.
- Daarnaas het groter nedersettings, wat reeds voor die ANC-owerheid se munisipale hervormings bestaan het, hul dienste- en ander sektore uitgebrei tot 'n punt waar hulle groter geografiese streke kan bedien en sodoende die ekonomiese funksies van omliggende kleiner sentrums maklik absorbeer.[57]
- Sien ook: Lys van dorpe in Suid-Afrika
Sosiale struktuur
Suid-Afrika bly 'n land wat langs ras-, etniese-, taal-, godsdiens- en klaslyne, maar ook langs die lyn tussen sentrum en periferie verdeel is. Die plaaslike historiese ontwikkeling het van die Suid-Afrikaanse samelewing 'n soort rasgebaseerde kastestelsel gemaak – ras en velkleur het daarin meer betekenis gekry as klas, taal en ander sosiale kriteria.[58]
Engels in Suid-Afrika
0–20%
20–40%
40–60%
60–80%
80–100%
<1/km²
1–3/km²
3–10/km²
10–30/km²
30–100/km²
100–300/km²
300–1000/km²
1000–3000/km²
>3000/km²
Terwyl Suid-Afrika algemeen as 'n multikulturele, veelrassige en veeltalige staat beskryf word, het Engels – ongeag sy relatief klein demografiese basis van ongeveer drie miljoen moedertaalsprekers en sy beperkte geografiese verspreiding – tans die status van 'n lingua franca in die meeste openbare domeine, waaronder politiek en ekonomie. Hoe meer dit as 'n taal van hoër status waargeneem word, hoe meer vind taalverskuiwing plaas. Daarnaas word dit ter wille van kostebesparing (vertalings in die ander tien ampstale geniet lae prioriteit as beskikbare finansiële middele beperk is) en om praktiese redes (daar word veronderstel dat die meeste Suid-Afrikaners Engels min of meer magtig as) bo Suid-Afrika se ander tale verkies, ongeag die feit dat die regering homself tot veeltaligheid verbind het.
So word die aktiewe gebruik van Afrikaans toenemend beperk tot die gesinsdomein, opvoedkundige instellings wat die beginsel van moedertaalonderwys volg, die Afrikaanse kultuurbedryf en Afrikaanse media. Van alle openbare domeine is godsdiens die minste geraak deur taalverskuiwing na Engels.
In sy gesproke vorm toon Engels in Suid-Afrika dieselfde dinamiese ontwikkeling soos in ander Afrikalande waar Engels as oorkoepelende taal dien. Naas Engels as tweede taal, soos dit deur baie swart Suid-Afrikaners gebesig word, vorm Britse immigrante, wat hul streeksgebonde moedertaalvariëteit van Engels na die Kaap saamgebring het, en vastelandse Europese en Asiatiese immigrante, wat deur Britse Engelssprekendes geassimileer is, die demografiese basis van Suid-Afrikaanse Engels.
Net soos in ander Britse kolonies is Engels aanvanklik deur soldate en amptenare aan die Kaap ingevoer. Hulle is opgevolg deur sendelinge, setlaars en fortuinsoekers.[59] Met die stigting van Engelse nedersettings in die Oos-Kaap vanaf 1820 en in Natal (1841–51) asook die diamantstormloop van Kimberley en die goudstormloop aan die Witwatersrand het Engels posgevat as een van die tale van Suider-Afrika.
Die vroegste variëteit van Engels was dié van Suidoos-Engeland se laer klasse wat deur die eerste Britse immigrante, onder wie die 1820-setlaars, gepraat is en vanweë vergelykbare immigrasiepatrone baie ooreenkomste, veral ten opsigte van uitspraakgewoontes, met Australiese Engels toon sodat daar dikwels na 'n gemeenskaplike variëteit van Suidelike Halfrond-Engels verwys word.[60]
'n Tweede golf van Engelssprekende setlaars het tussen die 1840's en laat 1860's in Suid-Afrika aangekom. Hul sosiale, kulturele en geografiese agtergrond het merkbaar verskil van dié van vroeëre immigrante. So was die meeste setlaars in dié periode afkomstig uit die middelklas van die Midlands van Sentraal-Engeland en die noorde van Engeland en hulle vestigingsgebied hoofsaaklik beperk tot Natal. Naas die breë werkersklasaksent van die Kaap is sodoende 'n tweede variëteit van Engels in Suid-Afrika gevestig wat as meer respektabel geag is. Anders as byvoorbeld in Australië het die verskillende variëteite in Suid-Afrika min neiging getoon om met mekaar te vermeng.
Die derde golf van immigrante uit Europa, Australië en die Verenigde State, wat ná die ontdekking van diamante en goud na Suid-Afrika gestroom het, het Engels as algemene omgangstaal van stedelike omgewings en die sakesektor gevestig en sodoende ook taalverskuiwing van Afrikaans na Engels in groter omvang tot gevolg gehad.
Die status en rol van Engels is van begin af bepaal deur politieke omstandighede. Engels was in die 19de eeu die taal van die bewindhebbers wat in 1822 Nederlands as ampstaal van die Kaapkolonie vervang het. Die bevordering van Afrikaans was een van die hoofdoelwitte van 20ste eeuse Afrikaner-nasionaliste wat ná die regeringsoorname deur die Nasionale Party (NP) in 1948 verwesenlik is deur die verdringing van Engels op regerings- en administratiewe vlak, binne die polisie en die weermag. Nogtans het Engels sy oorheersende rol in die sakelewe en die tersiêre onderwys gedurende die NP-bewind, wat tot 1994 sou voortduur, nooit ingeboet nie.
Dit was ook die taal wat deur die African National Congress en ander swart bevrydingsbewegings vir hul kommunikasie met sowel sprekers van Suid-Afrika se ander inheemse tale asook die buitewêreld gekies is – 'n keuse wat nog verstewig is deur die feit dat baie ANC-lede hul ballingskap in Engelssprekende omgewings soos die Verenigde Koninkryk deurgebring het.
Taalbeleid
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tale in Suid-Afrika.
Gedurende die Britse koloniale bewind in Suid-Afrika is Afrikaans as die sentrale element van Afrikaneridentiteit beskou. Die Britse beleid van assimilasie was dus hoofsaaklik daarop gemik om Afrikaans deur Engels te vervang – 'n doelwit wat, gegewe die beperkte hulpbronne, onmoontlik geblyk het om te bereik. 'n Verslag oor die onderwysstelsel het in 1901 getoon dat die status van Afrikaans en Nederlands as omgangstaal onaanvegbaar was.[61]
Maar ook swart Suid-Afrikaners was teikens van die Britse beleid van taalkundige en kulturele assimilasie. Veral Engelsmedium-sendingskole het 'n belangrike bydrae gelewer om Britse invloed nie net op godsdienstige en ekonomiese gebied te versterk nie, maar ook om 'n hele kulturele konteks te skep waarin Engelse gedagtes, tradisies en waardes kon floreer en waarin vroue en mans met 'n uitstekende taalvaardigheid in Engels opgevoed is.
Hierdie beleid het steeds uitwerkings op Suid-Afrika se politieke, kulturele en sosiale lewe waar 'n klein geangliseerde swart elite taalvaardigheid in Engels as paspoort vir opwaartse sosiale en ekonomiese mobiliteit beskou. Die gaping tussen hierdie elitêre swart minderheidsbewind en die groot onderdrukte massa het groter geword en sal deur die volgende generasies nie maklik oorbrug kan word nie.[62]
Onderwys
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Onderwys in Suid-Afrika.
Opvoedkundige beleid
Die re-organisasie van Suid-Afrika se onderwysstelsel en sy nasionale opvoedkundige beleid word deur die ANC-regering as 'n sleuteltaak van sy kulturele beleid beskou. Die onderwysstelsel van die ou bedeling is vanweë sy rasseskeiding en die beperking van kwaliteitonderwys tot blanke leerders steeds as een van die ooglopendste kenmerke van die apartheidsteldsel ervaar.[63] Suid-Afrikaanse openbare skole het hul deure eers in April 1994 vir leerders van alle bevolkingsgroepe geopen. Op hierdie datum is 'n nuwe nie-rasgebaseerde nasionale onderwysstelsel en algemene skoolplig ingevoer.
Hervormings ten opsigte van kurrikula en onderwysstrukture is daarop gemik om toegang tot en beskikbaarheid van gehalte-onderwys vir alle Suid-Afrikaanse leerders te verseker. In Februarie 2010 is die Departement van Onderwys in twee nuwe departemente verdeel: die Departement van Basiese Onderwys (onderrig tot matriekvlak) en die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding.
In die praktyk word die kanse van Suid-Afrikaanse leerders en studente op gehalte-onderwys egter deur die HIV/Vigs-problematiek, skool-, universiteitslosies- en klasgelde, die tekort aan wiskunde- en natuurwetenskappe-onderwysers asook die feit dat daar min aansporing vir matrikulante is om 'n onderwyskwalifikasie te behaal, ondermyn.
Die veeltaligheid van Suid-Afrika word van regeringskant in prinsipe met slagspreuke soos "Eenheid in verskeidenheid" erken, en naas die elf amptelike word ook dertien vreemde tale bevorder.
Hoër onderwys
Met die Wet op Hoër Onderwys het die regering in 1997 begin om die Suid-Afrikaanse universiteitstelsel te transformeer. Die aantal tersiêre instellings (waaronder universiteite en tegnikons) is in 2004 en 2005 verminder van 36 tot 21, onder meer om die ou skeiding tussen "blanke" en "nie-blanke" instellings uit te wis. Hierdie ingewikkelde proses sal nie oor die kort termyn afgesluit kan wees nie, en verskeie kwessies wat steeds bestaan – onder meer bekommernis oor Afrikaans se toekomstige rol as wetenskapstaal – het net soos die gebrek aan finansiële hulpbronne tot studenteproteste gelei.
Boukuns
Kaap-Hollandse boustyl
Die Kaap-Hollandse boustyl is vanaf die laat 17de eeu in Kaapstad en omgewing ontwikkel. Sy mees uitstaande kenmerk, die sentrale voorgewel oor die ingang, is aan Amsterdam se gegewelde huise ontleen. Daar is egter ook Franse en Maleise invloed as voorbeeld gedien het, het vakmanne uit die Ooste, wat as slawe na die Kaap geneem is, hul invloed by die ontwikkeling van 'n eie Kaapse boukuns gespeel. Ewe belangrik was die beperkings wat boumeesters aan die Kaap opgelê is – deur klimaatsomstandighede en die gebrek aan tradisionele Europese boumateriale. Kaap-Hollandse huise het simmetriese fasades, dik, witgekalkte mure en grasrietdakke gehad waarby die twee laasgenoemdes geskikte teenvoeters teen temperatuurskommelinge was.
Die vroegste Kaapse gewels was sogenaamde solder- of skaapboudgewels. Hulle is opgevolg deur sogenaamde Joostenberg-gewels wat veral gewild was in die tydperk tussen 1780 en 1800 en verder onderverdeel kan word in Klipheuwel- en Languedoc-styl. Die derde styl het die baroktradisie voortgesit, maar in plaas van sagte kurwes is die voorkeur aan neo-klassieke stylelemente gegee, gewoonlik driehoekige pedimente met pleisterwerkkruike aan weerskante. Hierdie gewels word deur argitektuurhistorici as Rhône-gewels beskryf. Gewels was geen suiwer versierings nie. 'n Klein venster in die solder het daglig binnegelaat, terwyl bewoners teen reënwater beskerm is wat van die grasdak af op die stoep kon afdrup. Omrede rietdakke vinnig aan die brand kon raak, het gewels vlugtende bewoners ook teen brandende dekriet beskerm.
Gewels het mettertyd statussimbole en dus hoër, swieriger en kronkelend geword. Dikwels is hulle van gevormde omlystings voorsien (as sogenaamde holbolgewels), terwyl die voorkant met figure verfraai is. Gewilde motiewe was diere, blomme, vrugte, harte of sterre. Die vroegste omlystings en versierings word as die werk van Oosterse slawe beskou. Wit gewels het mooi gekontrasteer met rietdakke.
19de eeuse koloniale boukuns
Met die Britse bewind aan die Kaap en in Natal het koloniale Victoriaanse boukuns ingang tot Suid-Afrika gevind. Kunsvolle openbare geboue soos Pietermaritzburg se stadsaal weerspieël die ambisies van 'n nuwe Engelssprekende burgerklas. Ook in die onafhanklike Afrikanerrepublieke Transvaal en Oranje-Vrystaat het boumeesters die voorkeur gegee aan massiewe, statige geboue soos dié wat rondom Pretoria se Kerkplein en langs Bloemfontein se Brandstraat ontstaan het – in 'n styl wat as Eklektiese Wilhelmiense boukuns beskryf word. Groeiende ekonomiese welvaart in Johannesburg is in die vroeë 20ste eeu weerspieël in Edwardiaanse, Georgiaanse en neoklassieke ontwerpe.
'n Eie Suid-Afrikaanse vormtaal, waarin Britse periodestyle met die plaaslike landskap en inheemse boumateriale versmelt, is deur Sir Herbert Baker ontwikkel. Sy belangrikste werk, die Uniegebou in Pretoria, word onder Suid-Afrika se mees elegante ontwerpe gereken.
20ste eeuse style
Vir hul ontwerpe in stedelike omgewings het Suid-Afrikaanse argitekte Europese en Amerikaanse style toegepas. So het in die 1930's Art Deco-geboue in Kaapstad, Durban en Johannesburg ontstaan. Maar reeds laat in dié dekade het radikale nuwe gedagtes hul invloed laat geld. Modernistiese boukuns, ook bekend as Internasionale Styl, wat in Europa met meesters soos Le Corbusier en Ludwig Mies van der Rohe verbind is, is deur geesdriftige argitekte, wat hul opleiding aan die Universiteit van die Witwatersrand gevolg het, ook in Suid-Afrika ingevoer. Noemenswaardig was die bydraes van Rex Distin Martienssen en die sogenaamde Transvaal-groep. Martienssen se streng modernisme is vanaf die laat 1940's deur Transvaalse argitekte soos Norman Hansen en Roy Kantorowich nuut gedefinieer en versag.
In Suid-Afrika se metropole was argitekte in pas met die nuutste strominge in die Verenigde State. In Johannesburg, of "Manhattan van die Veld", soos dit soms genoem is, het ook ander tendense soos Oscar Niemeyer se Brasiliaanse modernisme hul invloed laat geld, so in die voorstad Hillbrow wat – nadat hoogtebeperkings op geboue opgehef is – vanaf die 1950's tot 'n wolkekrabberbuurt gegroei het.[64]
Kultuur
Kuns
Die Suid-Afrikaanse kunstradisie kan as die oudste in die menslike geskiedenis beskryf word – die rotskuns van inheemse San of Boesmans het 'n ononderbroke tradisie wat tot in prehistoriese tye terugstrek en tot in die 19de eeu gedokumenteer kan word. Hul skilderye en rotstekeninge kan op meer as 3 000 plekke in die land aangetref word.[65]
Houtsnykuns, pêrelwerk, mandjiewerk en pottebakkery is al eeue lank kenmerkend vir Suid-Afrikaanse kunshandwerk wat in baie landsdele steeds beoefen word. Tans word dikwels ook moderne materiale soos kunsvesels gebruik.
Europese ontdekkingsreisigers en geograwe het Westerse invloede na Suid-Afrika gebring. Skilders soos Thomas Baines (1820–1875), Frederick Timpson l'Ons (1802–1887) en Thomas Bowler (1812–1869) is bekende verteenwoordigers van Suid-Afrika se vroeë moderne skilderkuns wat homself veral op landskapskilderye toegespits het. Hierdie tradisie is voortgesit deur skilders soos Frans Oerder (1867–1944) en Pieter Wenning (1873–1921) wat hul opleiding in Nederland ontvang en groot invloed op skilders soos J.E.A. Volschenk (1853–1936) en Hugo Naudé (1869–1938) uitgeoefen het. Ander bekende Suid-Afrikaanse landskapskilders sluit Jacobus Hendrik Pierneef (1886–1957) en lede van die Everard-groep in.
Musiek
Europese en Afrika-erfenis
Blanke Suid-Afrikaners put uit die bronne van Europese musikale tradisies en het 'n hoogs gesofistikeerde musikale kultuur in die land gevestig wat vakkennis, besondere vaardighede en 'n musikale opleiding aan die kant van die luisteraar vereis. 'n Tiental departemente aan universiteite bied professionele akademiese opleiding vir musikale kunstenaars, komponiste en onderwysers aan.
'n Tweede komponent naas Europese tradisies, wat na die Kaap oorgeplant is, is musiektradisies wat in die San-beskawing en in swart gemeenskappe ontwikkel is. Afrikamusiek is dikwels vol energie en passie en vereis aktiewe deelname om 'n gemeenskaplike belewenis te kan wees.
Die San het 'n soort boog as musiekinstrument gebruik. Volgens oorlewerings is die Portugese ontdekkingsreisiger Vasco da Gama deur die inheemse Khoi-khoi met 'n soort fluitkonsert verwelkom toe hy in 1497 naby die huidige Mosselbaai voet aan wal gesit het. Waarskynlik is destyds 'n melodie met vier tone op vier fluite gespeel – 'n musikale beginsel wat vandag nog steeds deur die Venda in die noorde van die land toegepas word, al gebruik hulle 'n groter aantal fluitspelers wat almal byna, maar nie presies dieselfde toonhoogte speel nie. Die resultaat is 'n konglomeraat van klein toonverskille rondom vier basistone.
Die musiek van Kaapse Maleiers en bruin Afrikane
Toe Maleisiese slawe uit die Nederlandse besittings in Oos-Indië na die Kaap oorgeplant is, is die kulturele spektrum van die land deur 'n baie musikale etniese groep verryk. Dikwels het Nederlandse base hul Maleisiese slawe gedwing om 'n musikale bydrae tot plegtige bankette te lewer.
Asiatiese invloede kan maklik in die musiekstyle van Kaapse Maleiers herken word – in ritmiese instrumente soos draagbare tromme, die rebana-tamboeryn en die tipiese sangstyl met "karienkels" of stemglydings rondom bepaalde melodietone. Tradisionele sangvorme uit Oos-Indië is deur die eeue bewaar, soms met 'n godsdienstige agtergrond. Maar ook twee eeue van slawerny word weerspieël.
Kaapse Maleiers en bruin Afrikane het daarnaas musiekstyle ontwikkel wat ten opsigte van die taal by die inheemse Afrikaanse musiektradisies gereken kan word en sy besondere karakter aan improvisasies, dinamiese ritmes en die oorheersende banjo-klanke te danke het. Ghomma- of piekniekliedere val in hierdie kategorie.
Afrikaanse volksmusiek
Die tradisionele Afrikaner-dansmusiek sluit laat 19de eeuse balsaal-styldanse in wat by Europeërs dwarsoor die wêreld gewild was. In Suid-Afrika was dit veral wals (wat, soos die meeste ander genoemde danse, heel waarskynlik deur Britse militêre orkeste aan die Kaap ingevoer is), polkas, settees (ook gespel as setees in Afrikaans) en masurka (in Kaapstad gedans sedert 1848), maar ook danse soos kadriel (quadrille), cotillions en kontradanse. Die 19de eeuse kadriel het in Ierland bekend gestaan as set dance, square dance in die Verenigde State en as quadrille in Engeland en Australië.[66]
Trekklavier en konsertina was die gewildste musiekinstrumente vir die blanke Afrikaanssprekende bevolking. Afrikaanse volks- of boeremusiek – 'n term wat eers in die vroeë 20ste eeu gebruiklik geraak en hoofsaaklik na dansmusiek verwys het – het sy oorsprong in skuurpartytjies. Nuwe instrumente soos banjo of kitaar het bygedra tot dié musiek se besonderse karakter, terwyl omstreeks 1930 die vastrap as nuwe plaaslike dansstyl in die mode was. Tiekiedraai was een van die gewildste (en vinnigste) danse waarby paartjies in die rondte gedraai het – in 'n spasie wat so groot was soos 'n tiekie.[67]
Moderne musiekstyle
Die kulturele veelsydigheid van Suid-Afrika word weerspieël in 'n groot verskeidenheid moderne musiekstyle. Suid-Afrikaanse musikante het oorsese musiekstyle soos jazz, rhythm & blues, Christelike gospelliedere en disco-musiek oorgeneem, maar ook hul eie musikale tradisies ontwikkel waarin hulle hul lewensgevoel vertolk het. 'n Spesifieke vorm van protes- en vryheidsliedere liedere het in die konteks van diskriminasie en apartheid ontstaan, en dit was nie beperk tot swart etniese groepe nie. Ook Afrikaanse musikante – veral die sogenaamde Voëlvrybeweging – het in die 1980's hul misnoeë oor die apartheidsbewind met musiek laat blyk.[68] Huidige Afrikaanse protesmusiek behandel politieke en kulturele ontworteling, misdaad en korrupsie.
Moderne Afro-popmusiek – 'n mengsel van stedelike en elektroniese ritmes – het as dansmusiek ook by gehore buite Suid-Afrika aanklank gevind. Groepe soos Malaika en Mafikizolo het oorsee sukses behaal, net soos Freshlyground wat in 2006 'n MTV-Award ontvang het.
Suid-Afrikaanse beatmusiek word veral deur kwaito verteenwoordig, 'n musiekstyl wat invloede van house-musiek, rhythm & blues, hip hop en tradisionele swart musiek toon. Swart woonbuurte was die bakermat van kwaito waarin swart jongmense van hul droom sing dat hulle eendag 'n musikale loopbaan sal begin wat hulle in staat stel om 'n nuwe lewe buite hul krotbuurt te begin. Bekende sterre soos Brenda Fassie, Dantai en TKZee het kwaito tot spreekbuis van Suid-Afrika se swart jeug gemaak en ook in Europa en Amerika sukses behaal.
Rolprentbedryf
Die eerste weeklikse nuusbulletin, wat plaaslik vervaardig en in rolprentteaters vertoon is, het gedurende die Anglo-Boereoorlog (1899–1902) ontstaan. Hierdie weeklikse nuusoorsig is vervolgens meer as ses dekades lank in Suid-Afrikaanse bioskope aangebied.
Die plaaslike vervaardiging van rolprente het in 1916 begin toe Isidore W. Schlesinger sy Killarney-filmateljee in Johannesburg gevestig het. Tussen 1916 en 1922 is altesaam 42 rolprente in dié ateljee vervaardig, maar die beperkte toegang tot die internasionale mark gedurende die 1920's het nadelige invloed op die bedryf gehad. Dit het eers weer in die 1950's 'n oplewing getoon met die nuwe belangstelling van Afrikaanse rolprentmakers. Gedurende die 1980's het die Suid-Afrikaanse regering belastingvoordele aan internasionale vervaardigers verskaf wat rolprente plaaslik geskiet het.[69]
Mode
Sandton Convention Centre, Johannesburg
Ontwerpers soos Gavin Rajah en Jenni Button en etikette soos Stoned Cherrie en Sun Goddess het Suid-Afrika op die internasionale kaart van mode geplaas. Kaapstad en Johannesburg is die land se leidende modesentrums vanwaar plaaslike mode-etikette en -ontwerpers ook na Europese markte begin uitvoer het en hul verskyning op Paryse en Londense modeskoue gemaak het.
Johannesburg is sedert 1997 die gasheerstad vir die Sanlam SA Modeweek wat jaarliks in April (lente- en somerreekse) en in Oktober (herfs- en wintermodeversamelings) gehou word. 'n Tweede skou, die Joburg-modeweek, vind jaaliks in laat Augustus plaas. Die Goudstad se modebedryf is in die sogenaamde Modedistrik gekonsentreer waar meer as 100 modeondernemings – van tekstielprodusente tot top-ontwerpers – hul fabrieke en ateljees gevestig het. Die modewinkelsentrum Fashion Kapitol fungeer met 'n dertigtal boetieke as die Modedistrik se middelpunt. Hier word ook gereeld modeskoue gehou.
Kaapstad is die gasheerstad vir die internasionaal belangrikste modeskou in Afrika, die Kaapstad Modeweek, wat jaarliks vroeg in Augustus plaasvind en meer as 30 000 besoekers, mediaverslaggewers en inkopers lok.
Sport
Suid-Afrika se gewildste sportsoorte is krieket, rugby en sokker.[70] Ander sporte met 'n belangrike ondersteuning is swem, atletiek, gholf, boks, tennis, netbal en veldhokkie. Sportsoorte wat in Suid-Afrika ontstaan het sluit in jukskei, musangwe, ringbal, stokgevegte en spinning ('n soort fietstrap). Die Suid-Afrikaanse sport is onder toesig van die Minister van Sport, Kuns & Kultuur, tans Nathi Mthethwa (African National Congress). Die nasionale beheerliggaam vir alle sport in Suid-Afrika is die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee (SASKOK).
- Sien ook: Suid-Afrika op die Olimpiese Spele
Krieket
Krieket is tradisioneel die sport van die Anglo-Afrikane en die Indiese Suid-Afrikaners, maar word vandag deur mense van al die etniese groepe beoefen. Suid-Afrika se nasionale krieketspan staan bekend as die Proteas en neem as volle lid van die Internasionale Krieketraad (IKR) aan toetskrieket sowel as Internasionale eendagwedstryde (EDIs) en Twintig20 (T20Is) deel. Suid-Afrika het sedert 1992 vir elke krieketwêreldbekertoernooi gekwalifiseer en al vyf keer die halfeindrondte gehaal (in 1992, 1999, 2007, 2015 en 2023), maar kon dié toernooi tot op hede nie wen nie. Tydens die T20I-wêreldbeker 2024 het die Proteas vir die eerste keer die eindstryd van ’n krieket- of T20I-wêreldbekertoernooi vir mans gehaal. Suid-Afrika het in 2003 saam met Kenia en Zimbabwe as gasheer van die krieketwêreldbeker opgetree, wat deur Australië gewen is. Daarbenewens was Suid-Afrika gasheer van die T20I-wêreldbeker 2007, die Kampioenetrofee 2009 en die T20I-vrouewêreldbeker 2023, waartydens die nasionale vrouekrieketspan die eerste Suid-Afrikaanse span geword het wat 'n wêreldbekereindstryd kon haal. In November 2021 is Suid-Afrika saam met Namibië en Zimbabwe as medegasheer vir die Krieketwêreldbeker 2027 benoem.[71]
Rugby
Rugby is histories veral gewild onder persone van Afrikaanse afkoms. Suid-Afrika se nasionale rugbyspan staan bekend as die Springbokke en het sedert 1995 aan elke rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem en al 'n rekord van vier keer gewen (in 1995 op eie bodem, 2007 in Frankryk, 2019 in Japan en 2023 in Frankryk). Suid-Afrika is een van die sterkste rugbyspanne en neem gereeld aan wedstryde soos die Rugbykampioenskap (saam met Argentinië, Australië en Nieu-Seeland) deel. Voorheen het Suid-Afrikaanse rugbyspanne met spanne uit Australië en Nieu-Seeland asook een span elk van Argentinië en Japan die jaarlikse Superrugby-toernooi uitgespook. Die Suid-Afrikaanse Bulls kon hierdie toernooi tot op hede drie keer wen. Sedert die 2021-’22-seisoen ding vier Suid-Afrikaanse spanne, die Bulls, Lions, Sharks en Stormers, met spanne uit Ierland, Italië, Skotland en Wallis in die Verenigde Rugbykampioenskap-kompetisie (voorheen die Pro14) mee. Met hul eerste deelname het die Stormers met die titel weggestap.
Die tweede nasionale rugbyspan staan bekend as die Opkomende Springbokke en word saamgestel uit spelers wat nog nie vir die Springbokke uitgedraf het nie. Die Junior Bokke is Suid-Afrika se nasionale onder-20 rugbyspan en neem sedert 2008 aan Wêreldrugby se o/20-kampioenskap deel. Die nasionale sewesrugbyspan word die Blitsbokke genoem en verteenwoordig Suid-Afrika tydens die Wêreldrugby Sewesreeks, die Sewesrugbywêreldbeker, die Olimpiese Somerspele en die Statebondspele.
Sokker
Sokker is Suid-Afrika se gewildste sportsoort, veral onder swart mense. Die hoogste sokkerafdeling is die Premier Sokkerliga en bekende sokkerspanne sluit in Mamelodi Sundowns, Orlando Pirates FC en Kaizer Chiefs. Suid-Afrika se nasionale sokkerspan staan bekend as Bafana-Bafana, terwyl die vrouesokkerspan Banyana-Banyana genoem word. Bafana-Bafana het tot op hede aan drie Sokker-Wêreldbekers deelgeneem (1998, 2002 en 2010), maar kon nie een keer tot die uitklopronde deurdring nie. Suid-Afrika self het die Sokker-Wêreldbekertoernooi van 2010 aangebied, wat deur Spanje gewen is. In voorbereiding op dié toernooi het Suid-Afrika die FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009 aangebied. CAF se Afrikanasiesbeker het Suid-Afrika twee keer aangebied, in 1996 en in 2013 en een keer gewen, in 1996. In vergelyking met die mansspan is die vrouespan meer suksesvol en hulle kon die Afrikanasiesbeker 2022 wen.
Branderplankry
Branderplankry het in die jare ná die Eerste Wêreldoorlog in Suid-Afrika posgevat. Soos elders op aarde is aanvanklik baie lang en swaar borde van hout gebruik wat beweeglikheid beperk het. Met die beskikbaarheid van smaller en ligter borde het 'n verskeidenheid nuwe branderplankstyle ontwikkel. Suid-Afrika het wêreldkampioene soos Shaun Thomson en Jordy Smith voortgebring. In Jeffreysbaai naby Gqeberha word jaarliks 'n Billabong Pro-byeenkoms aangebied waarby in sommige jare ook vroue in 'n eie afdeling deelgeneem het. Ander Billabong Pro-wedstryde, wat deur die Australiese branderplankpak-vervaardiger Billabong geborg word, is of word op North Shore, Oahu (Amerikaanse deelstaat Hawaii), in Queensland, Australië en op Tahiti gehou.
Op Jeffreysbaai word die klemtoon eerder op gehaltegolwe gelê as op beach break-skoue soos byvoorbeeld in die Kaliforniese Huntington Beach en Rio de Janeiro. In 1983 is The Jeffreys Bay Country Feeling Surf Classic gevestig.[72]
Vakansiedae
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Lys van openbare vakansiedae in Suid-Afrika.
| Datum | Naam | Opmerkings |
|---|---|---|
| 1 Januarie | Nuwejaarsdag | Eerste dag van die jaar. |
| 21 Maart | Menseregtedag | Ter nagedagtenis aan die Sharpeville-slagting in 1960. |
| Goeie Vrydag | Vrydag voor Paasfees. | |
| Gesinsdag | Maandag ná Paasfees. | |
| 27 April | Vryheidsdag | Herdenking van eerste demokratiese verkiesing in 1994. |
| 1 Mei | Werkersdag | Solidariteit met die internasionale arbeidersbewegings. |
| 16 Junie | Jeugdag | Die dag van die Soweto-opstand in 1976. |
| 9 Augustus | Nasionale Vrouedag | In herinnering aan die nasionale optog van vroue op hierdie dag in 1956. |
| 24 September | Erfenisdag | Voorheen Shakadag. |
| 16 Desember | Geloftedag | Voorheen Geloftedag of Dingaansdag. |
| 25 Desember | Kersdag | Die Geboortedag van Jesus. |
| 26 Desember | Welwillendheidsdag | Dag ná Kersdag. |
Simbole
|
Amptelike simbole van Suid-Afrika
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Blom: | Boom: | Voël: | Dier: | Vis: |
|
|
|
|
|
| die koningsprotea | die geelhout | die bloukraanvoël | die springbok | die galjoen |
| Protea cynaroides | Podocarpus latifolius | Grus paradisius | Damaliscus pygarus | Distichius capensis |
Sien ook
- Posgeskiedenis
- Posseëls en posgeskiedenis van die Kaap die Goeie Hoop
- Posseëls en posgeskiedenis van Natal
- Posseëls en posgeskiedenis van die Oranje-Vrystaat
- Posseëls en posgeskiedenis van Transvaal
- Suid-Afrikaanse lyste
Verwysings
- ↑ (en) "The Constitution". Konstitusionele Hof van Suid-Afrika. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Julie 2013. Besoek op 31 Julie 2013.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (en) "South Africa at a glance". South African Government. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Mei 2020. Besoek op 26 Mei 2020.
- ↑ (en) "Principal Agglomerations of the World". Citypopulation.de. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Alex Patrick, Cebelihle Bhengu (19 Julie 2023). "Sign language officially becomes SA's 12th official language". Nuus24. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Census 2022" (PDF). Regering van Suid-Afrika. 10 Oktober 2023. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 (en) "South Africa". Internasionale Monetêre Fonds. April 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Gini Index – South Africa". Wêreldbank. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Central Intelligence Agency (2 Maart 2023). "South Africa". The World Factbook. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Livermon, Xavier (2008). "Sounds in the City". In Nuttall, Sarah; Mbembé, Achille (reds.). Johannesburg: The Elusive Metropolis. Durham: Duke University Press. p. 283. ISBN 978-0-8223-8121-1.
Mzansi is another black urban vernacular term popular with the youth and standing for South Africa.
- ↑ (en) "Mzansi DiToloki". Deaf Federation of South Africa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2014. Besoek op 15 Januarie 2014.
uMzantsi in Xhosa means 'south', Mzansi means this country, South Africa
- ↑ (en) Taylor, Darren. "South African Party Says Call Their Country 'Azania'". VOA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2019. Besoek op 21 Maart 2019.
- ↑ (en) BBC News Magazine, 19 Mei 2013: Do white people have a future in South Africa?
- ↑ (en) Okechukwu C. Iheduru: Black economic power and nation-building in post-apartheid South Africa. In: The Journal of Modern African Studies, jaargang 42, nommer 1, Maart 2004, bl. 1–30
- ↑ (en) "South Africa's President Ramaphosa unveils new cabinet". Africanews. 1 Julie 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (de) bpb – Helga Dickow: ANC forever? Innenpolitische Entwicklungen und Parteien in Südafrika. Besoek op 18 Junie 2013
- ↑ 17,0 17,1 (de) Britta Rennkamp: Außenpolitik und gesellschaftliche Entwicklung in Südafrika und Brasilien. In: APuZ. Aus Politik und Zeitgeschichte. Jaargang 63, nommer 50–51/2013, 2 Desember 2013, bl. 41
- ↑ (en) "Western Sahara: Algeria and South Africa Renew Their Support to Saharawi People Right to Self-Determination and Freedom". allafrica.com. 15 Januarie 2019. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2019. Besoek op 30 Oktober 2020.
- ↑ (en) "South Africa: SA Reiterates Palestine Support". allafrica.com. 29 November 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Maart 2019. Besoek op 30 Oktober 2020.
- ↑ (de) liportal.inwent.org: Suid-Afrika – Ekonomie Geargiveer 31 Oktober 2009 op Wayback Machine
- ↑ (de) Suid-Afrikaanse Toerismeraad: Südafrika. Rebe, Wein und Jahrgang. Brosjure (1984), bl. 4
- ↑ (af) 'n Ongelyke oes: die Franse Hugenote en die vroeë Kaapse wynbedryf. In: Tydskrif vir Geesteswetenskappe, volume 51, nommer 3, Pretoria 2011
- ↑ (af) Die Burger, 22 September 1993: Twee Jonge Gezellen-wyne uniek. Besoek op 5 April 2016
- ↑ (en) www.southafrica.info: SA overtakes France in UK wine sales, 29 Maart 2010 Geargiveer 2 Augustus 2014 op Wayback Machine
- ↑ (af) nuus24.com – Kortbroek: Toeriste stroom na Suid-Afrika. (Besoek op 30 September 2010) Geargiveer 3 Oktober 2010 op Wayback Machine
- ↑ (de) Michael Dörflinger: Das große Buch der Lokomotiven. Illustrierte Technikgeschichte mit den besten Modellen der Welt. Zug (sonder jaargetal): Planet Medien AG, bl. 70
- ↑ (en) South African History Online: 26 June, 1860 – The first railway line in South Africa, between Durban and the Point, is officially opened. Besoek op 28 Desember 2014
- ↑ (de) Dörflinger, bl. 71
- ↑ (en) Overseas Security Advisory Council: South Africa 2007 Crime & Safety Report, besoek op 22 Februarie 2007
- ↑ (af) [1], besoek op 18 Junie 2013
- ↑ (en) N. Worden e.a.: Cape Town: the making of a city. Kaapstad: David Philip 1998, bl. 26 en 50
- ↑ WP Mostert, BE Hofmeyer en JS Oosthuizen: Demografie. Handboek vir die Suid-Afrikaanse student. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing 1997, bl. 210
- ↑ (en) William E. Van Vugt en G. Daan Cloete: Race and Reconciliation in South Africa. A Multicultural Dialogue in Comparative Perspective. Lanham, Maryland: Lexington Books 2000, bl. 22–23
- ↑ 34,0 34,1 (en) Van Vugt/Cloete (2000), bl. 25
- ↑ (en) Van Vugt/Cloete (2000), bl. 34
- ↑ (de) Ulrike Kirchberger: Aspekte deutsch-britischer Expansion. Die Überseeinteressen der deutschen Migranten in Großbritannien in der Mitte des 19. Jahrhunderts. Stuttgart: Franz Steiner Verlag 1999, bl. 80
- ↑ (en) Van Vugt/Cloete (2000), bl. 31–32
- ↑ (af) Edward-John Bottomley: Armblankes. e-Boek//Kindle-uitgawe. Kaapstad: Tafelberg, pos. 60
- ↑ (en) Stephen Constantine (red.): Emigrants and Empire. British Settlement in the Dominions Between the Wars. Manchester: Manchester University Press 1990, bl. 174
- ↑ (en) BBC News, 17 Junie 2016: Reality Check: Which EU countries have the most UK citizens? Besoek op 19 Junie 2016
- ↑ (de) Dieter en Elke Losskarn: Südafrika. Ostfildern: Dumont 2006, bl. 40
- ↑ (de) Auswandern nach Südafrika aktuell. Besoek op 2 Junie 2015
- ↑ (de) auswandern-info.com: Auswandern nach Südafrika aktuell – Infos zur Einwanderung. Besoek op 20 November 2019
- ↑ (en) www.norsettler.co.za: How it began. Besoek op 17 Maart 2016
- ↑ 45,0 45,1 45,2 (de) Brenner, Michael (2008). Kleine jüdische Geschichte. München en Bonn: C.H. Beck/Bundeszentrale für politische Bildung. p. 341, 342.
- ↑ (en) Daniel Conway and Pauline Leonard: Migration, Space and Transnational Identities. The British in South Africa. Basingstoke: Palgrave Macmillan 2014, bl. 39
- ↑ (en) Statistieke Suid-Afrika – Mid-year population estimates 2015
- ↑ (en) Stats SA: Mid-year population estimates 2017. Besoek op 31 Julie 2017
- ↑ (af) nuus24.com: Ses buitelanders vas vir vals paspoorte, 25 Junie 2010 Geargiveer 9 Julie 2010 op Wayback Machine
- ↑ (en) http://www.news24.com/SouthAfrica/News/Fewer-religious-people-in-SA-survey-20120810 Geargiveer 9 Oktober 2019 op Wayback Machine
- ↑ WP Mostert, BE Hofmeyer en JS Oosthuizen (1997), bl. 129-130
- ↑ (en) Abdulkader Tayob. Islamic Resurgence in South Africa: The Muslim Youth Movement. p. 104. Besoek op 21 Maart 2019.
- ↑ (en) "P.W. Botha felt Israel had betrayed him". Jerusalem Post. 2 November 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Julie 2013. Besoek op 2 November 2006.
- ↑ (en) "South Africa – Section I. Religious Demography". U.S. Department of State. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2019. Besoek op 21 Maart 2019.
- ↑ (en) statista – The Statistics Portal: South Africa: Urbanization from 2005 to 2015. Besoek op 8 Oktober 2017
- ↑ (en) Ronnie Donaldson: Small Town Tourism in South Africa. Cham: Springer International Publishing 2018, bl. 3
- ↑ (en) Donaldson (2018), bl. 4
- ↑ (de) liportal.inwent.org: Suid-Afrika – Samelewing en kultuur
- ↑ (en) Oxford English Dictionary: South African English. Besoek op 16 Maart 2016 Geargiveer 16 Maart 2016 op Wayback Machine
- ↑ (de) Gerhard Leitner: Weltsprache Englisch. Vom angelsächsischen Dialekt zur globalen Lingua franca. München: C. H. Beck 2009, bl. 214
- ↑ (en) Jon Orman: Language Policy and Nation-Building in Post-Apartheid South Africa. Springer Science + Business Media B.V. 2008, bl. 84
- ↑ (en) Orman (2008), bl. 84
- ↑ (de) Duitse Departement van Buitelandse Sake: Suid-Afrika – Kulturele en opvoedkundige beleid Geargiveer 24 Julie 2010 op Wayback Machine
- ↑ (en) Philip Harrison: Arts & Culture. Kenilworth: Spearhead / New Africa Books 2005, bl. 25
- ↑ (de) Johannes Haape (red.): Südafrika. München: APA Publications 1997, bl. 89
- ↑ Dan M. Worrall: The Anglo-German Concertina. A Social History. Volume 2. Third edition. Fulshear, TX: Concertina Press 2010, bl. 18
- ↑ Alles oor Suid-Afrika; Ons Land, sy Mense, Geskiedenis, Kulture, Ekonomie en Natuurlewe Sewende uitgawe. Kaapstad: Struik Lifestyle 2013, bl. 59
- ↑ (af) Albert Grundlingh: Skiet die (vul hier iets in...). In: Beeld, 19 Februarie 2011
- ↑ (en) South Africa Yearbook 2015/16: Arts and Culture. Besoek op 17 Januarie 2017 Geargiveer 8 Januarie 2017 op Wayback Machine
- ↑ (en) "Sport in South Africa". SouthAfrica.info. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Junie 2010. Besoek op 21 September 2016.
- ↑ (en) Nagraj Gollapudi (16 November 2021). "USA co-hosts for 2024 T20 WC, Pakistan gets 2025 Champions Trophy, India and Bangladesh 2031 World Cup". ESPNcricinfo. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Matt Warshaw: The Encyclopedia of Surfing. Orlando • Austin • New York • San Diego • Toronto • London: Harvest/Harcourt Inc. 2005, bl. 62
Bronnelys
- Algemeen
- (en) "South Africa". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 Julie 2024.
- (en) "South Africa". Central Intelligence Agency. Besoek op 2 Julie 2024.
- Misdaad
- (de) Brandt, H.: Leben mit dem Verbrechen. In: DEG aktuell, Sonderausgabe 1/1998, S. 16–18
- (de) FAZ, DEG, Afrika-Verein, Safri, Deloitte & Touche: Investitionsführer Südliches Afrika. Frankfurt am Main 2000: F.A.Z-Institut für Management-, Markt- und Medieninformationen GmbH
- (de) Ulrich Jürgens: Alte und neue Disparitäten in Südafrika. In: Geographie und Schule, vol. 21, nommer 121, bladsye 20–29
- (en) Daniel D. Ntanda Nsereko: When Crime Crosses Borders. A Southern African Perspective. In: Journal of African Law, Vol. 41, nommer 2 (1997), bladsye 192–200
- (en) Martin Pabst: Südafrika. München 1997: C.H. Beck
- (en) SADC/EU (uitgewers): Regional Conference on Illicit Cross-Border Drug Trafficking (1995)
Eksterne skakels
- Wiki-webtuistes
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Suid-Afrika. |
| Sien Suid-Afrika in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
| Wikinews bevat nuus in verband met Suid-Afrika. |
- Toerisme
- (en) Toerisme-inligting oor Suid-Afrika op Wikivoyage
- Suid-Afrikaanse regering
- Inligting oor Suid-Afrika
- (en) Brand South Africa
- Betrekkinge met die Verenigde Koninkryk
- Betrekkinge met die Verenigde State | U.S. Relations With South Africa
