Konsentrasiekamp

'n Konsentrasiekamp is 'n groot aanhoudingsentrum wat geskep word met die doel om politieke vyande, vyandige persone wat nie burgers van die betrokke staat is nie, spesifieke etniese of geloofsgroepe, of burgerlikes wat krities teenoor 'n regering se beleid staan, veral tydens oorlogstoestande, te huisves. Dit word gebruik in omstandighede waar die geïnterneerdes voldoen aan breë toelatingskriteria na só 'n kamp, maar sonder dat die persone as individue toegang tot die normale regsverteenwoordiging gehad het. Gewoonlik word kampe vir krygsgevangenes nie as konsentrasiekampe beskou nie. Die woord konsentrasie toon nie alleen 'n geografiese konsentrasie aan nie, maar ook die oorbevolkte, ongesonde stand van sake binne-in só 'n kamp.

Boerevroue en kinders in 'n Britse konsentrasiekamp tydens die Anglo-Boereoorlog, ongeveer 1900.

Geskiedenis

Van die vroeëre beskawings, soos die Assiriërs, het gebruik gemaak van gedwonge hervestiging van hele bevolkingsgroepe, ten einde grondgebied te beheer.

Die moderne begrip was die eerste keer gevorm om sulke kampe te beskryf tydens die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika. Alhoewel Brittanje beweer het dat hulle aanvanklik gepoog het om hiermee hulp te verleen aan die Boeregesinne wie se eiendom vernietig is, is die kampe lateraan gebruik om groot getalle van die burgerlike bevolking te beperk en te beheer in dié dele van die land waar die Boere met vryheidsvegteraktiwiteite besig was. Tienduisende Boerevroue en -kinders, asook hulle plaaswerkers, is van hulle plase verwyder en het gesterf vanweë siektes wat die gevolg was van die oorbevolking, ondervoeding en gebrekkige sanitasie. Die woord konsentrasiekamp is gebruik om die konsentrasie van 'n groot aantal mense op een plek aan te dui en is gebruik om beide die kampe in Suid-Afrika (1899–1902) en die kampe wat met Spaanse ondersteuning in Kuba (ongeveer 1895–1898 [1]) opgerig is, al is daar sekere Spaanse bronne wat die vergelyking bestry [2].

In die loop van die vroeë twintigste eeu het die willekeurige inperking van burgerlikes deur die staatgesag al meer algemeen geword en 'n laagtepunt bereik tydens die volksmoord in die kampe van Nazi-Duitsland en met die Goelagstelsel van dwangarbeiderskampe in die Sowjet-Unie. As gevolg van hierdie neiging word die begrip konsentrasiekamp sterk geassosieer met uitwissingskampe en word soms as sinonieme gebruik. 'n Konsentrasiekamp is egter nie noodwendig 'n uitwissingskamp nie.

Konsentrasiekampe wêreldwyd

(In alfabetiese volgorde)

Argentinië

Tydens die sogenaamde Vuiloorlog (1976 tot 1983), onder die militêre diktatorskap van 'n driemanskap junta, was daar ongeveer 100 plekke dwarsoor Argentinië waar mense ondervra, gemartel en vermoor is. Hierdie slagoffers moes dikwels gedwonge afstand van hul eiendom doen. Ongeveer 11 000 mense het tydens hierdie periode verdwyn, waarvan dit bekend is dat ten minste 9 000 vermoor is. Die gesaghebbende werk hieroor is die Comisión Nacional sobre la Desaparición de Personas (1984), of kortweg CONADEP.

Bosnië en Herzegowina

Bronne verskil, maar tussen honderd- tot tweehonderdduisend mense is in die periode tussen 1992 en 1995 in ongeveer 520 kampe, hoofsaaklik onder Serwiese beheer, aangehou. Vele gruweldade is teen hierdie mense gepleeg.

Brittanje

Plakket op die Potchefstroomse Konsentrasiekamp gedenkteken. Die name van die gestorwenes kan ook op 'n ander gedenkteken hiernaby gelees word.

• Die woord konsentrasiekamp is die eerste keer gebruik deur die Britse weermag tydens die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902). Onder gevegsdruk van die Boerekommando's, het die Britte as deel van 'n verskroeideaardebeleid die Boerekrygers se vroue, kinders en plaaswerkers aangekeer en gestuur na 34 tentkampe dwarsoor Suid-Afrika. Sodoende kon hulle hul vyande toegang weerhou tot die kos- en ander voorrade wat noodsaaklik was vir die Boere om met die stryd voort te gaan.

Die kampe was geleë in Aliwal-Noord, Balmoral, Barberton, Belfast, Bethulie, Bloemfontein, Brandfort, Heidelberg, Heilbron, Howick, Irene, Kimberley, Klerksdorp, Kroonstad, Krugersdorp, Meerbank, Middelburg, Norvalspont, Nylstroom, Pietermaritzburg, Pietersburg, Pinetown, Port Elizabeth, Potchefstroom, Springfontein, Standerton, Turffontein, Vereeniging, Volksrust, Vredefortweg, Vryburg en Winburg.

Alhoewel die kampe nie uitwissingskampe was nie, is die vroue en kinders van aktiewe Boerekrygers kleiner voedselporsies gegee. Die swak dieet en gebrek aan higiëne het die weg gebaan vir aansteeklike siektes soos masels, ingewandskoors en disenterie. Met die tekort aan mediese versorging daarby gereken, het dié toestande gelei tot die dood van 'n beraamde 27 927 Afrikaners (waarvan 22 074 kinders was, jonger as sestien) en 14 154 swart Afrikane, weens verhongering, siekte en blootstelling aan swak weersomstandighede. Altesaam 'n kwart van die Afrikaanse en ongeveer 12% van die Afrikaan-gevangenes is dood in dié kampe. (Meer onlangse navorsing suggereer dat die sterfgetalle van die Afrikane onderskat is, en dat soveel as 20 000 van hulle ook gesterf het).

Foto van die plakette by die Klerksdorpse konsentrasiekamp se kerkhof wat die name van gestorwenes (meestal minderjariges) lys. Die kerkhof is tans in 'n gehawende toestand.

'n Afgevaardigde van die South African Women and Children's Distress Fund, Emily Hobhouse het sommige van hierdie kampe in die Vrystaat besoek. Sy was grootliks verantwoordelik vir die wye bekendmaking van hierdie gevangenes se lot, met haar terugkeer na Brittanje. Haar verslag van vyftien bladsye het 'n opskudding in die Britse samelewing tot gevolg gehad, en was die oorsaak van die stigting van die Fawcettkommissie wat laat in 1901, na 'n besoek aan Suid-Afrika, haar bevindinge bevestig het. Die toepassing van die kommissie se aanbevelings het die jaarlikse sterftesyfer in die 'wit' kampe uiteindelik, in Februarie 1902, na 2% laat daal. Hobhouse se pleiting vir soortgelyke veranderinge vir die 'swart' kampe het egter nie so geredelik plaasgevind nie.

• Tydens die Eerste Wêreldoorlog, het Suid-Afrikaanse troepe van die Britse Ryk talle Duitse burgers in die destydse Duitswes-Afrika bymekaargemaak en weggestuur na konsentrasiekampe in Pretoria en later ook in Pietermaritzburg.

• Aan die begin van die Tweede Wêreldoorlog het die Britte Duitse en Oostenrykse burgers wat in Brittanje woonagtig was, in 'n konsentrasiekamp op die eiland Man aangehou. Meeste van die gevangenes is binne ses maande weer bevry.

• Ná die Tweede Wêreldoorlog het die Britte gepoog om Joodse emigrasie na Palestina te voorkom, en derhalwe konsentrasiekampe in Siprus opgerig. Hier is uiteindelik 50 000 mense gevange gehou. Meer as 2 000 kinders is in dié kampe gebore. Nadat Israel 'n staat geword het, het die Britse regering steeds 8 000 Jode van militêre ouderdom, asook 3 000 van hul eggenote daar aangehou, om te probeer voorkom dat hulle hul aansluit by die worstelstryd waarbinne die Jode hulself bevind het. (Bron: N. Bogner, The Deportation Island: Jewish Illegal Immigrant Camps on Cyprus 1946–1948, 1991; in Hebreeus).

• Gedurende die jare 1954 tot 1960, tydens die Mau Mau in Kenia, is kampe opgerig om persone wie vermoedelik rebelle was, aan te hou. Alhoewel presiese syfers nie bekend is nie, bestaan daar beraminge dat tot 1,5 miljoen mense aangehou is ('n getal soveel as omtrent die totale bevolking van die Kikoejoe), en dat tussen 130 000 en 300 000 mense dood is. (Bron: C. Elkins, Britain's Gulag: The Brutal End Of Empire In Kenya, 2005).

Chili

In die dae van Pinochet se diktatorskap (1973 tot 1990), is politieke teenstanders aangehou in die stadion van die stad Santiago.

Duitsland

Vir 'n breër dekking van die onderwerp, lees ook die artikel Nazi-konsentrasiekampe, die Lys van konsentrasiekampe in Nazi-Duitsland en die Joodse volksmoord.

Buchenwald-konsentrasiekamp

Die konsentrasiekampe (Konzentrationslager of KZ) het berug geword vanweë hule gebruik in Nazi-Duitsland. Die Nazi-bewind het hierdie kampe gebruik as arbeids- en strafkampe, reeds vanaf die begin van hulle bewind in 1933. Na die aanvang van die oorlog, is dit ook gebruik as uitwissingskampe vir die volksmoord van die Europese Jode. Meer as drie miljoen Jode is so dood. Meeste slagoffers is vermoor deur vergassing in gaskamers, maar talle ander is in groepe doodgeskiet, of het omgekom van die kombinasie van harde werk en verhongering. Die gevangenes is aangery na hierdie kampe in die volgestopte trokke van goederetreine, en menige is dood nog voordat hulle die kamp bereik het. Dit word beraam dat tot tien miljoen mense in Nazi-konsentrasiekampe dood is.

Finland

• Aan die einde van die Finse burgeroorlog van 1918, is ongeveer 75 000 gevangenes van die verloorkant geïnterneer. Honderd vyf en twintig van hulle is as Kommuniste skuldig bevind aan hoogverraad en is tereggestel, maar ongeveer 12 000 is dood aan siekte, en verhongering. 'n Onbekende aantal is dood ná hul vrylating; sommige van wie geskiet is toe hulle na hul tuisdorpe teruggekeer het.

• Die Finse weermag het Oos-Karelië in 1941 beset, en het in dié gebied konsentrasiekampe tot stand gebring vir Russiese burgerlikes. Van die meer as 9 000 gevangenes het ongeveer 4 000 beswyk aan wanvoeding, veral gedurende die lente en somer van 1942.

Frankryk

In 1830, maar veral ook weer tydens die onafhanklikheidsoorlog (1954 tot 1962) het Frankryk in besette Algerië groot getalle Algerynse burgers in konsentrasiekampe ingedwing. In die tweede geval is daar soms hele dorpe ontruim in die proses.

Italië

Italië het ook tientalle konsentrasiekampe gehad gedurende die Tweede Wêreldoorlog, vanaf die somer van 1940 tot in September 1943. Min korrekte getalle is bekend.

Kambodja

Reuse konsentrasiekampe en volksmoord het Kambodja gekenmerk ten tye van die Pol Potbewind (1976 tot 1979): lees die artikel Demokratiese Kambodja.

Kanada

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het Kanada, soos sy buurman, die VSA dié burgers wat van Japannese en Italiaanse afkoms was, asook enige burgers wat gereken was om gevaarlik te wees vir die belang van nasionale veiligheid, aangehou. Die kampe was geleë naby Petawawa, Ontario, Kananaskis, Alberta, en Hull, Quebec.

Kroasië

Die Ustaše, 'n Kroatiese Nazi-organisasie, het in die jare 1941 tot 1945 drie konsentrasiekampe geskep om tot soveel as 700 000 Serwiërs aan te hou.

Noord-Korea

In Noord-Korea is daar huidig vyf konsentrasiekampe bekend. Ten tye van die skryf van hierdie artikel word meer as tweehonderdduisend gevangenes daarin gehuisves. Wanneer 'n beskuldigde beskuldig word van 'n politieke misdryf, word die persoon, en sy of haar gesin, sonder enige verdere reg op 'n verhoor toegesluit in een van hierdie kampe, en van daar af verder afgesonder van enige kontak met diegene daarbuite. Die beskuldigde self kry sonder uitsondering 'n lewenslange gevangenisstraf, maar die persoon se gesin word ná 'n periode van drie jaar vrygelaat, mits hulle ingestem het om intensief te studeer en dan 'n politieke eksamen deurkom. Daar word berig dat die gevangenes tot veertien uur 'n dag aan handearbeid en/of ideologiese breinspoeling spandeer. Die voorkoms van siekte en verhongering is hoog.

Konsentrasiekampe het in Noord-Korea ontstaan aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog, ten tye van die land se bevryding van Japannese koloniale heerserny. Diegene wat toe beskou is as vyandige klasmagte – soos grondbesitters, vorige Japannese samewerkers, godsdienstige toegewydes en die gesinne van dié wat na Suid-Korea gevlug het – is bymekaargemaak en in 'n groot kamp aangehou. Soos wat die magstryd om politieke opponente te beheer, in die 1950's en 1960's verskerp het, is meer en meer kampe opgerig. Dit het veral gebeur onder die leiding van die Kim Il Sung-diktatorskap en sy opvolger Kim Jong-il. Teen die 1990's het wêrelddruk op Noord-Korea die getal konsentrasiekampe waarskynlik van twaalf na vyf verminder.

Oostenryk-Hongarye

Konsentrasiekampe vir veral Serwiërs het gedurende die Eerste Wêreldoorlog in dié gebied tot stand gekom. Mans, vrouens, kinders en bejaardes is van hul huise af verdryf en na kampe soos Doboj en Neusiedl am See verplaas. Ongeveer twintigduisend Oekraïners is gevange gehou in die Talerhofkonsentrasiekamp. 'n Derde van hierdie gevangenes is in aanhouding dood.

Pole

Gedurende die later fase van die Tweede Wêreldoorlog en in die eerste paar jaar daarna het die kommunistiese regering hier konsentrasiekampe gevul met mense wat daarvan verdink is dat hulle anti-Kommunistiese gedagtes koester, en ook met Nazi Duitsers.

Rusland

In die Sowjetunie is konsentrasiekampe gewoon 'kampe' (lagerya) genoem, en was meestal as werkskampe gebruik. Dit staan vandag bekend as Gulags, vernoem na die tak van die NKVD (Narodnyi Komissariat Vnutrennikh Del), oftewel die Volkskommissariaat van Binnelandse Sake, wat dit behartig het.

Daar is verwysings deur Sowjetbeamptes (insluitende Lenin) na konsentrasiekampe so vroeg as Desember 1917. Alhoewel die kampe ten doel gehad het om te straf en gevange te hou ('korrektiewe werkskolonies'), het die gevangenes dikwels gesterf of fisies permanent ongeskik geraak. 'n Sterftesyfer van 1 054 000 vir die periode vanaf 1934 tot 1953 is aangeteken, (benewens die bykans 800 000 teregstellings van 'teenrevolusionêre' buite die kampsisteem).

Na die Tweede Wêreldoorlog is ongeveer 3 miljoen Duitse soldate en burgerlikes na werkskampe in die Sowjetunie gestuur, as deel van 'n kompensasieprogram. Slegs 2 miljoen het uiteindelik na Duitsland teruggekeer.

Slowakye

Die Slowaakse regering het 'n klein aantal transito-kampe gestig tydens die Tweede Wêreldoorlog. Jode is van hier af verskeep na die Auschwitz-Birkenau- en Ravensbrück-konsentrasiekampe.

Suid-Afrika

Die afbrand van opstalle as deel van die Britse verskroeideaardebeleid tydens die Anglo-Boereoorlog van 1899 tot 1902 het ʼn groot probleem geskep in die vorm van ʼn groeiende getal hawelose Boerevroue en -kinders. Die presiese aanvangsdatum van die konsentrasiekampstelsel om aan hulle ʼn heenkome te bied is onbekend, maar dit blyk ʼn kamp vir hawelose burgerlikes is reeds aan die begin van die oorlog by Mafeking (vandag Mahikeng) opgerig. In hierdie stadium was dit egter nog nie die amptelike beleid of stelsel nie, maar die beleid van konsentrasiekampe in Suid-Afrika sou teen omstreeks Julie 1900 amptelik word.

Die Verenigde State van Amerika

In 1838, onder die presidentskap van Martin Van Buren, is die Cherokees eers in tronkkampe geplaas voordat hulle hervestig is, ná botsings met Amerikaanse setlaars oor die regte tot hulle tradisionele grondgebied. Vele van dié gevangenes is dood weens die vinnige verspreiding van die siektes wat voorkom met swak higiëne en die samedromming van te veel mense in 'n te klein spasie. Hierdie internering het aanhou plaasvind vir die 27 jaar van die konfliktydperk.

Gedurende die Fillipyns-Amerikaanse oorlog in 1901, het 'n Amerikaanse generaal, J. Franklin Bell 'n konsentrasiekampbeleid in Batangas begin volg – alles buite die "dooie lyne" is vernietig: mense, oeste, huisdiere en vee, asook huise en bote.

Kampe om die Amerikaanse burgers wat vyandsverwante voorgeslagte afstam, soos die Duits-Amerikaners tydens beide Wêreldoorloë, en die Japannees-Amerikaners tydens die Tweede Wêreld-oorlog, te huisves word eufemisties interneringskampe genoem, maar was konsentrasiekampe in die volle definisie van die woord.

Soortgelyk word Kamp X-straal, die tronk in Guantanámo-baai, wat opgerig is om die aangehoudenes wat na bewering krygsgevangenes of persone is met 'n skakel na terrorisme, ook nie 'n konsentrasiekamp genoem nie, maar is dit volgens definisie. In Februarie 2006, beveel 'n Verenigde Nasiesverslag aan dat die VSA onmiddellik hierdie tronk moet sluit, en lys 'n reeks mishandelinge, en skendings van menseregte en geneeskundige etiek. Die verslag meld ook dat sekere praktyke in die tronkkamp "gesien moet word as dieselfde as marteling" en dat sulke praktyke verby die grense gaan soos toegelaat deur die Internasionale Reg. Die VSA het hierdie verslag verwerp.

Volksrepubliek China

Kommunisme in die Volksrepubliek China bring in die 1960's konsentrasiekampe mee. Almal wat kritiek op die regering gehad het is hiernatoe gestuur en na bewering selfs ook onskuldige mense wat uit hul huise gegryp is, om die kwota vir die kampe vol te maak. Die kampe was geskoei op die werkskampmodel, amper soos 'n fabriek.

Sien ook

• Lys van konsentrasiekampe in Nazi-Duitsland

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.