Leander Starr Jameson

Sir Leander Starr Jameson, (10 Februarie 1853 – 26 November 1917) was 'n gekwalifiseerde mediese spesialis, gewilde Suid-Afrikaanse en Rhodesiese staatsman en eerste leier van die Unionisteparty in Suid-Afrika.

Leander Starr Jameson
Eerste Minister van die Kaapkolonie
Ampstermyn 1904 – 1908
Voorafgegaan deur	John Gordon Sprigg
Opgevolg deur	John X. Merriman
2de Administrateur van Suid-Rhodesië
Ampstermyn 10 September 1894 – 2 April 1896
Voorafgegaan deur	A.R. Colquhoun
Opgevolg deur	Albert Grey, 4de Graaf Grey
Persoonlike besonderhede
Gebore	10 Februarie 1853 Edinburg, Skotland
Sterf	26 November 1917 (op 64) Londen, Engeland
Politieke party	Progressiewe (Britse) Party Unionisteparty

Leander Starr Jameson

Vroeë jare

Hy is in 1853 in Edinburgh, Skotland, gebore, dieselfde jaar as sy twee lewenslange kollaborateurs, Cecil John Rhodes en Alfred Beit. Na hy skool gegaan het in Skotland en Engeland, het hy verder studeer aan die University College, Londen. Hy was 'n sensitiewe maar begaafde student en het as spesialis in Wene, Oostenryk, gekwalifiseer. Toe ene dr Pince van Kimberley aan die University College skryf om 'n vennoot in sy praktyk te versoek, is dr Jameson aanbeveel.

Na Suid-Afrika

In Kimberley het hy kort voor lank erkenning gekry as die knapste dokter op die Diamantveld. Hy was baie gewild en het 'n hegte vriendskap met Rhodes gesmee. Namens Rhodes het Jameson drie opeenvolgende sendings na Lobengula, koning van die Matabele onderneem van 1889 en 1890. Die sendings het uitgeloop op 'n konsessie deur Lobengula aan die British South Africa Company.

Imperialisme

Hoewel Jameson die Pioneer Column vergesel het, het hy geen amptelike posisie beklee nie, buiten as "verteenwoordiger van Rhodes". In 1891 is hy egter aangestel as administrateur van Mashonaland, waar hy baie gewild onder die nedersetters was. Na die Matabele in die oorlog van 1893 verslaan is, het Matabeleland in 1894 ook onder die administrasie van "dr Jim" gekom.

Jameson-inval

Op 29 Desember 1895 het hy die Transvaalse Republiek sonder provokasie vanuit Betsjoeanaland (Botswana) binnegeval en na Johannesburg opgeruk, voorsien van 'n skriftelike uitnodiging van die Uitlanderleiers om die vroue en kinders aldaar teen die Boere te beskerm. Dit was 'n dag na die datum wat oorspronklik beplan was vir die uitbreek van 'n Uitlanderopstand in Johannesburg, wat deur Engeland aangegryp sou word as stawing vir die anneksasie van die Republiek, maar wat ter elfder ure uitgestel is. Hierdie voorval sou later bekend word as die Jameson-inval.

Die kommando's Potchefstroom, Krugersdorp en Rustenburg het die invallers op 2 Januarie 1886 na enkele skermutselings digby Krugersdorp gedwing om die wit vlag te hys.

Na sy oorgawe aan die Boere is hy aan die Britse regering uitgelewer en in Londen verhoor. Die verhoor het sewe dae geduur en hy is gevonnis tot 15 maande gevangenisstraf, wat hy nie uitgedien het nie omdat hy in Desember 1896 weens swak gesondheid vrygelaat is. Hy het in 1898 teruggekeer na Rhodesië waar hy 'n uitgebreide reis met die roete van die voorgenome telegraaf- en spoorlyne onderneem het.

Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog het hy sy diens aan die Imperiale Regering aangebied en Ladysmith tydens die beleg bereik, maar sy gesondheid het ingegee.

Politieke loopbaan

In 1900 het hy lid van die Kaapse Parlement geword en vinnige opgang danksy sy gewildheid gemaak. Met Rhodes se dood in 1902 word hy leier van die Progressive Party en in 1904 eerste minister. Hy was, tot baie se verbasing, nie lid van die eerste Unie-kabinet nie, maar word in 1910 leier van die Unionisteparty en dus van die Amptelike Opposisie nadat hy onbestrede in die kiesafdeling Albanie in die Oos-Kaap verkies is.

In 1912 tree hy uit die politiek en gaan woon in Londen, waar hy in 1917 sterf.

Bronne

• Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
• Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, Afrikaanse kultuuralmanak, FAK, 1980.