იალბუზი

გვალა იალბუზი. ევროპაშ უმაღალაში კონკა

იალბუზი (რუსულო - Эльбрус, ყაბარდოულო - Ошхомахо, ბალყარულო - Мингитау) — კავკაციონიშ გვალეფიშ სისტემაშ უმაღალაში კონკა, დოხოლაფირო 2000 წანაშ წოხოლე შქირატილი სტრატოვულკანიე დო იდვალუაფუ ელახ ქჷნდჷრს, ყაბარდო-ბალყარეთის დო ყარაჩაი-ჩერქეზეთის, რუსეთიშ ფედერაციაშ ტერიტორიას, საქორთუოშ ხურგაწკჷმა. თიში ბჟადალი (5642 მ) დო ბჟაეიოლი (5325 მ) კონკეფი გორთილიე ტომბა უნანგერათ. თე გვალა ხვალე ევროპაშ უმაღალაში გვალა ვარინ (თიშ უმიკუჯინალო, ნამჷდა სო გიმნურს კონტინენტიშ ხურგა), რუსეთიშ უმაღალაში ჭურჭული ხოლო რე.

იალბუზი წჷმარინუანს თარო ანდეზიტეფით აკოგაფილ შქირატილი ვულკანიშ კონუსის, ნამუთ გედგჷ გრანიტიშ დო კრისტალური ფიქალიშ ფუნდამენტის. ფორილიე თირიშ დო ჸინიშ ოფორუეთ, სოჸურეშეთ არძაჸურე დინმურს 54 ჯიშთი. თინეფს შქას უდიდაშიე: დიდი აზაუ, ირიკი, ტერსკოლი. ჯიშთეფიშ ედომუშამი ფართი 134 კმ²-იე.

იალბუზიშ ბჟაეიოლ კონკაშა მაართათ ეშართჷ ყაბარდოალ კ. ხაშიროვქ 1829 წანას, ბჟადალშა — ინგლისარ ალპინისტეფქ ფ. გროვეშ დუდალათ 1874 წანას. სხუნუეფიშ (სსრრ-იშ) პერიოდის იალბუზიშ რაიონი რდჷ მასობური ალპინიადეფიშ ცენტრი. 1967 წანას თაქ ართობურო 2400 ადამიერქ ეშართჷ. იალბუზიშ რაიონი ოგვალე-სათხილამურო სპორტიშ დო ტურიზმიშ ართართი შანულამი ცენტრიე. თაქ რე ტურბაზეფი, დუდმიკაფორალეფი, ალპინისტური ბანაკეფი. ჩეგეტიშ გვალას აკოგაფილიე საბაგერო შარა 2719 მ-ს დო 3040 მ-ს შქას. ართართ გითაბიჯალს იდვალუაფუ 1941-1945 წანეფიშ პერიოდიშ იალბუზიშ მათხილეეფიშ ოლჷმე დიდებაშ მუზეუმი.

იალბუზი ქორთულ ფოლკლორს

ქორთული საიოსტორიო წყუეფიშ მეჯინათ, ვახტანგ I-ქ 15 წანაშ ხანს გინილჷ დარიალიშ კარი, და სუმი წანაშ განობას დემორჩილჷ ოსეფი, პაჭანიკეფი, ჯიქეფი; ოორუეშე მიშულირქ დეკჷნჷ აფხაზეთი ჯიხა-გოჯიშახ, მუშ შედეგოთ დიდი ჯოხოშ მაღვენჯეთ დირთჷ სახვისტო ნოღა მცხეთაშა. თე ლაშქარუეფიშ გეშა კათაქ ვახტანგ მაფას „იალბუზიშ გერგეზი“ გიოდჷ დო ლერსი ხოლო მეუჯღუნჷ (ქორთულო):

ვახტანგ მეფე ღმერთს უყვარდა, ციდა ჩამოესმა რეკა,
იალბუზზე ფეხი შედგა, დიდმა მთებმა იწყეს დრეკა.