1.

Istota polityki

Definicja polityki:

•Polityka to sfera działalności związana z organizowaniem

społeczeństwa, rozwiązywaniem jego problemów i zarządzaniem
nim poprzez procesy decyzyjne.
•Wywodzi się z greckiego słowa „polis”, oznaczającego miasto-
państwo. W starożytności polityka odnosiła się do sposobu
zarządzania społecznościami miejskimi, a dziś dotyczy
funkcjonowania państw.

Różne podejścia do definicji polityki:

1.Klasyczne podejście - polityka to sztuka rządzenia państwem

i działalność związana z organizowaniem życia publicznego
(Arystoteles, Platon).
2.Podejście konfliktowe - polityka jako walka o władzę i sposób
na rozwiązywanie konfliktów społecznych (Karl Marx, Max Weber).
3.Podejście konsensualne - polityka jako proces osiągania
kompromisów i rozwiązywania problemów w sposób pokojowy (John
Locke, Monteskiusz).

Podstawowe elementy polityki:

1.Władza - kluczowy element polityki, możliwość narzucania

własnej woli innym. Władza polityczna opiera się na autorytecie,
przymusie oraz normach prawnych.
2.Interes publiczny - polityka dąży do realizacji dobra
wspólnego, czyli interesów wszystkich obywateli, a nie tylko
wybranych grup.
3.Proces decyzyjny - polityka to ciągły proces podejmowania
decyzji, który wpływa na życie społeczeństwa.
4.System polityczny - struktura, w ramach której funkcjonują
instytucje podejmujące decyzje polityczne.

Funkcje polityki:

1.Regulacyjna - polityka określa zasady i normy regulujące

życie społeczne (np. prawo, konstytucja).
2.Integracyjna - polityka integruje różne grupy społeczne,
budując poczucie wspólnoty narodowej.
3.Dystrybucyjna - polityka odpowiada za rozdzielanie zasobów
materialnych i niematerialnych (np. budżet państwa).
 4.Legitymizacyjna - polityka zapewnia legitymizację władzy,
czyli uzasadnienie dla jej istnienia i działania, np. poprzez wybory
czy referenda.
5.Innowacyjna - polityka może inicjować zmiany i reformy,
które mają na celu rozwój społeczny i gospodarczy.

Rodzaje polityki:

1. Polityka wewnętrzna:
•Dotyczy spraw wewnętrznych państwa, takich jak
bezpieczeństwo, gospodarka, system zdrowia, oświata.
•Przykładem może być polityka gospodarcza (np. budżet
państwa, podatki) czy społeczna (np. system emerytalny).
2. Polityka zagraniczna:
•Skupia się na relacjach państwa z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi.
•Przykłady: członkostwo w ONZ, NATO, Unii Europejskiej,
prowadzenie dyplomacji.

Podmioty polityki:

1. Instytucje państwowe:
•Państwo jako organizacja polityczna sprawuje władzę poprzez
instytucje takie jak rząd, parlament, sądownictwo. Przykłady: Sejm i
Senat w Polsce.
2. Partie polityczne:
•Organizacje mające na celu zdobycie i utrzymanie władzy
politycznej, np. poprzez wybory. Przykład: Prawo i Sprawiedliwość,
Platforma Obywatelska.
3. Grupy interesów:
•Organizacje reprezentujące określone grupy społeczne lub
zawodowe, które dążą do realizacji swoich interesów. Przykłady:
związki zawodowe, lobby przedsiębiorców.
4. Obywatele:
•Aktywni uczestnicy życia politycznego, korzystający ze swoich
praw politycznych, np. poprzez głosowanie w wyborach.

Style uprawiania polityki:

1.Polityka pragmatyczna - koncentruje się na rozwiązywaniu

bieżących problemów, niezależnie od ideologii.
2.Polityka ideologiczna - oparta na stałych wartościach i
ideologiach, np. konserwatyzmie, liberalizmie.
3.Polityka populistyczna - dążąca do zdobycia poparcia
szerokich mas poprzez uproszczenie przekazu i obietnice niemożliwe
do spełnienia.
2. Myśl polityczna

Definicja:

•Myśl polityczna to zespół poglądów, idei i teorii dotyczących

funkcjonowania państwa, władzy i społeczeństwa, które kształtowały
się na przestrzeni wieków.
•Składa się z doktryn, ideologii i programów politycznych,
które formułują zasady organizacji życia politycznego.

Główne nurty myśli politycznej:

1. Konserwatyzm:
•Opiera się na poszanowaniu tradycji, autorytetu i hierarchii
społecznej.
•Zwolennicy konserwatyzmu uważają, że zmiany powinny być
stopniowe, a radykalne reformy mogą destabilizować porządek
społeczny.
•Wartości konserwatyzmu: tradycja, religia, własność
prywatna, porządek społeczny.
•Przedstawiciele: Edmund Burke (krytyk Rewolucji
Francuskiej), Joseph de Maistre.
•Współczesne przejawy: konserwatyzm w USA (Partia
Republikańska), w Polsce (Prawo i Sprawiedliwość).
2. Liberalizm:
•Nacisk na wolność jednostki, swobodę gospodarczą i
ograniczenie roli państwa.
•Liberalizm broni wolności słowa, wolności sumienia i innych
praw obywatelskich.
•Klasyczny liberalizm (John Locke) kładzie nacisk na ochronę
własności prywatnej i minimalizację roli państwa.
•Liberalizm socjalny (John Stuart Mill) zakłada, że państwo
powinno chronić także prawa socjalne, np. poprzez edukację czy
ochronę zdrowia.
•Wartości liberalizmu: wolność, równość, własność prywatna,
rynek wolny od nadmiernej ingerencji państwa.
•Współczesne przykłady: Partia Liberalno-Demokratyczna w
Wielkiej Brytanii, ruchy wolnorynkowe.
 3. Socjalizm:
•Zrodził się jako odpowiedź na niesprawiedliwości społeczne
związane z kapitalizmem, zwłaszcza nierówności ekonomiczne.
•Dąży do większej równości społecznej poprzez interwencję
państwa w gospodarkę.
•Przedstawiciele: Karl Marx, Friedrich Engels (twórcy
marksizmu), Eduard Bernstein (twórca rewizjonizmu).
•Odmiany socjalizmu: socjaldemokracja (akceptacja
kapitalizmu z silnymi mechanizmami ochrony socjalnej), komunizm
(odrzucenie kapitalizmu i własności prywatnej).
•Współczesne przykłady: partie socjaldemokratyczne w
Europie, skandynawski model państwa opiekuńczego.
4. Komunizm:
•Radykalna forma socjalizmu zakładająca likwidację własności
prywatnej i stworzenie społeczeństwa bezklasowego.
•Władza ma być sprawowana przez klasę robotniczą w formie
dyktatury proletariatu, aż do osiągnięcia społeczeństwa
komunistycznego.
•Przykład systemów komunistycznych: ZSRR pod wodzą Lenina
i Stalina, Chiny za czasów Mao Zedonga.
•W XX wieku komunizm był podstawą reżimów totalitarnych.
5. Faszyzm:
• Faszyzm to ideologia totalitarna, która rozwijała się w Europie
w pierwszej połowie XX wieku, szczególnie we Włoszech pod wodzą
Benito Mussoliniego oraz w Niemczech w formie nazizmu pod
przywództwem Adolfa Hitlera.
•Ideologia ta podkreślała wyższość narodu nad jednostką,
opierając się na ultranacjonalizmie, autorytarnej władzy i brutalnej
likwidacji opozycji.
• Cechy faszyzmu:
o Kult państwa i wodza – władza opiera się na silnym liderze,
który jest uosobieniem narodu.
o Totalitarna kontrola – państwo kontroluje wszystkie aspekty
życia obywateli, od gospodarki po kulturę i życie prywatne.
o Militarizm – gloryfikacja siły militarnej, dążenie do rozbudowy
armii i agresywnej polityki zagranicznej.
o Antyindywidualizm – interesy jednostki podporządkowane są
interesowi narodu lub państwa.
o Propaganda i cenzura – władza używa masowej propagandy do
kontrolowania opinii publicznej, ograniczając dostęp do
niezależnych mediów.
o Rasizm i nacjonalizm – szczególnie w niemieckim nazizmie
istotną rolę odgrywała ideologia rasistowska, której kulminacją
była eksterminacja Żydów (Holocaust).
• Przykłady reżimów faszystowskich:
 o Faszyzm włoski – Benito Mussolini (1922–1943), nacisk na
władzę autorytarną i nacjonalizm.
o Nazizm niemiecki – Adolf Hitler (1933–1945), skrajnie
nacjonalistyczna i rasistowska wersja faszyzmu.

3. Totalitaryzm

Definicja totalitaryzmu:

•Totalitaryzm to system polityczny, w którym państwo

kontroluje wszystkie aspekty życia społecznego, gospodarczego i
politycznego. Obywatel nie ma żadnej sfery niezależnej od ingerencji
państwa.
•Zasady systemu totalitarnego są oparte na całkowitej
dominacji jednej partii politycznej i jednej ideologii.

Cechy totalitaryzmu:

1.Monopol ideologiczny – państwo narzuca jedyną słuszną

ideologię, którą wszyscy obywatele muszą zaakceptować i której
muszą się podporządkować.
•Przykład: komunizm w ZSRR (marksizm-leninizm), nazizm w
Niemczech (ideologia narodowosocjalistyczna).
2.Państwo policyjne – stosowanie siły, przemocy i represji
wobec obywateli, zwłaszcza wobec opozycji politycznej.
•Tajne policje, takie jak NKWD w ZSRR czy Gestapo w
Niemczech, odgrywały kluczową rolę w eliminacji przeciwników
reżimu.
3.Kult jednostki – lider państwa staje się obiektem kultu, a jego
postać jest wszechobecna w propagandzie.
•Przykład: Józef Stalin w ZSRR, Adolf Hitler w III Rzeszy.
4.Monopol władzy – pełnia władzy znajduje się w rękach jednej
partii, a wszelka opozycja polityczna jest zakazana.
•System jednopartyjny (np. KPZR w ZSRR, NSDAP w III Rzeszy).
5.Kontrola mediów i propaganda – rząd kontroluje wszystkie
środki masowego przekazu i używa ich do propagandy, szerzenia
swojej ideologii i dezinformacji.
 6.Centralne planowanie gospodarki – państwo ma pełną
kontrolę nad gospodarką, często w formie gospodarki planowej, co
eliminuje wolny rynek i prywatną przedsiębiorczość.
7.Indoktrynacja – system edukacji i propaganda są
wykorzystywane do indoktrynacji obywateli i kształtowania ich
poglądów zgodnie z ideologią państwa.
•Przykład: w ZSRR komunistyczna indoktrynacja w szkołach,
młodzieżowych organizacjach (np. Komsomoł).

Przykłady totalitaryzmu:

1.ZSRR pod rządami Stalina (1924–1953) – skrajny komunizm,

gospodarka planowa, likwidacja prywatnej własności, kolektywizacja
rolnictwa, czystki polityczne.
2.Niemcy pod rządami Hitlera (1933–1945) – narodowy
socjalizm, rasizm, masowe prześladowania i eksterminacja Żydów,
reżim policyjny.
3.Włochy pod rządami Mussoliniego (1922–1943) – faszyzm,
nacisk na nacjonalizm, autorytarna władza, cenzura.

4. Demokracja

Definicja demokracji:

•Demokracja to system polityczny, w którym władza należy do

ludu, a obywatele mają możliwość decydowania o sprawach państwa
bezpośrednio lub pośrednio poprzez swoich przedstawicieli.
•Wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie w miastach-
państwach (polis) obywatele podejmowali decyzje na
zgromadzeniach.

Podstawowe zasady demokracji:

1.Suwerenność narodu – najwyższą władzę w państwie

sprawuje naród, a decyzje podejmowane są w imieniu obywateli.
2.Rządy prawa (praworządność) – wszyscy, w tym władze, są
związani prawem i zobowiązani do jego przestrzegania.
3.Podział władzy – władza w państwie podzielona jest na trzy
podstawowe funkcje: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą,
które wzajemnie się kontrolują (trójpodział władzy, Monteskiusz).
4.Poszanowanie praw człowieka – podstawą demokracji są
prawa i wolności obywatelskie, takie jak wolność słowa, wolność
zgromadzeń, wolność religii.
5.Wolne i regularne wybory – obywatele mają prawo wybierać
swoich przedstawicieli w wolnych, tajnych i uczciwych wyborach.
 6.Pluralizm polityczny – w systemie demokratycznym istnieje
możliwość zakładania różnych partii politycznych oraz organizacji
społecznych, reprezentujących różnorodne poglądy i interesy.
7.Odpowiedzialność rządu przed parlamentem – rząd
odpowiada za swoje działania przed wybranymi przez obywateli
przedstawicielami.

Formy demokracji:

1.Demokracja bezpośrednia – obywatele bezpośrednio

uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych, np. poprzez
głosowanie w referendach.
•Przykład: starożytne Ateny, współczesne Szwajcarskie
kantony (częste referenda).
2.Demokracja pośrednia (przedstawicielska) – obywatele
wybierają swoich przedstawicieli, którzy podejmują decyzje w ich
imieniu, np. członków parlamentu.
•Przykład: systemy parlamentarno-demokratyczne w
większości państw współczesnych.

Typy demokracji pośredniej:

1.Demokracja parlamentarno-gabinetowa – parlament ma

kluczową rolę w systemie politycznym, rząd odpowiada przed
parlamentem.
•Przykład: Polska, Niemcy, Wielka Brytania.
2.Demokracja prezydencka – głową państwa i szefem rządu
jest prezydent, który ma szerokie kompetencje wykonawcze.
•Przykład: USA.
3.Demokracja półprezydencka – system mieszany, w którym
prezydent dzieli władzę z premierem i parlamentem.
•Przykład: Francja.

Zalety demokracji:

•Gwarantuje obywatelom prawa i wolności.

•Zapewnia mechanizmy kontrolne i przeciwdziała koncentracji
władzy.
•Sprzyja współpracy międzynarodowej i przestrzeganiu prawa
międzynarodowego.

Wady demokracji:

1.Powolność procesu decyzyjnego – w demokracji decyzje

podejmowane są w wyniku dyskusji, debat i negocjacji, co może być
czasochłonne.
 2.Możliwość manipulacji wyborcami – władze mogą
wykorzystywać media i inne środki komunikacji do manipulowania
opinią publiczną, co podważa zasady równej konkurencji politycznej.
3.Rządy większości – demokracja opiera się na zasadzie
większości, co może prowadzić do marginalizacji mniejszości (tzw.
tyrania większości).
4.Polaryzacja polityczna – rywalizacja między partiami może
prowadzić do nadmiernych podziałów społecznych i utrudniać
współpracę między różnymi ugrupowaniami.
5.Populizm – w systemach demokratycznych partie
populistyczne mogą zdobywać władzę, obiecując nierealistyczne
rozwiązania i działając na emocjach wyborców.

Przykłady współczesnych demokracji:

•Polska – demokracja przedstawicielska z systemem

parlamentarno-gabinetowym; obywatele wybierają posłów do Sejmu
i senatorów do Senatu oraz prezydenta w wyborach powszechnych.
•Stany Zjednoczone – demokracja prezydencka, gdzie
prezydent pełni rolę zarówno głowy państwa, jak i szefa rządu.
•Szwajcaria – demokracja bezpośrednia, w której regularnie
odbywają się referenda dotyczące ważnych kwestii politycznych.

5. Współczesna demokracja – problemy i zagrożenia

1. Kryzys reprezentacji politycznej:

•W wielu demokracjach obywatele mają poczucie, że ich

interesy nie są odpowiednio reprezentowane przez partie polityczne
i wybranych przedstawicieli.
•Niska frekwencja wyborcza – spadek uczestnictwa w
wyborach może wskazywać na rosnące rozczarowanie obywateli
polityką.
•Brak zaufania do instytucji demokratycznych – korupcja, brak
przejrzystości i niespełnione obietnice wyborcze podważają zaufanie
do rządów.

2. Polaryzacja polityczna:

•Wiele państw demokratycznych zmaga się z rosnącymi

podziałami między partiami politycznymi, co utrudnia kompromis i
współpracę.
•Skrajne ideologie mogą zdominować debatę publiczną, co
prowadzi do radykalizacji społeczeństwa i blokady instytucji
demokratycznych.
3. Populizm:

•Partie populistyczne zdobywają popularność, wykorzystując

emocje i frustracje obywateli, często oferując uproszczone,
nierealistyczne rozwiązania.
•Populiści często podważają zasady demokracji liberalnej,
atakują instytucje takie jak sądy czy wolne media.

4. Dezinformacja i fake news:

•Współczesna demokracja zmaga się z problemem

dezinformacji, która rozprzestrzenia się w mediach
społecznościowych. Fałszywe wiadomości mogą wpływać na wyniki
wyborów i destabilizować systemy polityczne.
•Przykład: Wybory prezydenckie w USA w 2016 roku były
przedmiotem wielu analiz dotyczących ingerencji obcych państw i
manipulacji opinią publiczną.

5. Kryzys państwa opiekuńczego:

•Rosnące oczekiwania społeczne co do usług publicznych,

takich jak ochrona zdrowia, edukacja, system emerytalny, są
wyzwaniem dla finansów publicznych.
•Niezdolność rządów do skutecznego zarządzania problemami
społecznymi może prowadzić do kryzysów politycznych.

6. Zmiany klimatyczne:

•Demokracje zmagają się z wyzwaniem przeciwdziałania

zmianom klimatycznym, które wymagają długoterminowych i
niepopularnych decyzji politycznych.
•Krótkoterminowa perspektywa wielu polityków, wynikająca z
konieczności zdobycia poparcia wyborców, utrudnia podejmowanie
działań na rzecz ochrony środowiska.

7. Terroryzm i ekstremizm:

•Współczesne demokracje stają przed wyzwaniem związanym

z rosnącym zagrożeniem ze strony grup terrorystycznych i
ekstremistycznych, co często prowadzi do wprowadzania
restrykcyjnych ustaw ograniczających prawa obywatelskie.

8. Ingerencje zagraniczne:
 •Demokracje mogą być podatne na ingerencje zewnętrzne, np.
cyberataki czy próby wpływu na procesy wyborcze przez obce
mocarstwa.

6. Kultura polityczna

Definicja kultury politycznej:

•Kultura polityczna to zbiór wartości, norm, wzorców zachowań

oraz postaw obywateli wobec polityki i instytucji politycznych. Jest to
sposób, w jaki społeczeństwo postrzega i uczestniczy w życiu
politycznym.

Typy kultury politycznej (wg Almondda i Verby):

1.Kultura zaściankowa (parafialna):

•Obywatele nie interesują się polityką, nie uczestniczą w życiu
politycznym, a ich wiedza polityczna jest bardzo ograniczona.
•Przykłady: niektóre tradycyjne, plemienne społeczności, gdzie
władza polityczna jest odległa i nie wpływa na codzienne życie.
2.Kultura podporządkowania (poddańcza):
•Obywatele akceptują istnienie władzy, ale ich rola ogranicza
się do biernego podporządkowania decyzjom rządu.
•Przykłady: społeczeństwa autorytarne lub totalitarne, gdzie
władza jest scentralizowana i obywatel nie ma wpływu na jej
działania.
3.Kultura uczestnicząca:
•Obywatele są aktywni politycznie, angażują się w życie
publiczne, a ich wiedza polityczna jest wysoka. Demokracje liberalne
charakteryzują się rozwiniętą kulturą uczestniczącą.
•Przykłady: współczesne demokracje, w których obywatele
uczestniczą w wyborach, manifestacjach, inicjatywach
obywatelskich.

Elementy kultury politycznej:

1.Postawy wobec władzy – obywatele mogą być lojalni,

krytyczni lub apatyczni wobec rządu.
2.Wartości polityczne – obejmują takie kwestie jak wolność,
równość, sprawiedliwość, solidarność, które determinują sposób
funkcjonowania systemu politycznego.
3.Uczestnictwo polityczne – aktywność obywateli w polityce,
np. udział w wyborach, protestach, debatach publicznych.
4.Zaufanie do instytucji – stopień, w jakim obywatele ufają
instytucjom państwowym, takim jak parlament, rząd, sądy.
Funkcje kultury politycznej:

1.Stabilizacyjna – rozwinięta kultura polityczna przyczynia się

do stabilności systemu politycznego poprzez akceptację norm i
wartości politycznych.
2.Legitymizacyjna – kultura polityczna legitymizuje władzę,
umożliwiając jej skuteczne funkcjonowanie, gdy obywatele akceptują
system polityczny.
3.Integracyjna – kultura polityczna integruje obywateli wokół
wspólnych wartości, takich jak demokracja, prawa człowieka,
konstytucja.

Przykłady kultur politycznych:

•Kultura polityczna USA – silny indywidualizm, przywiązanie do

konstytucji, wolności obywatelskich i rynku wolnego.
•Kultura polityczna w krajach skandynawskich – duże zaufanie
do instytucji państwowych, wysoki poziom partycypacji politycznej,
akceptacja państwa opiekuńczego.

7. Wspólnota polityczna

Cechy wspólnoty politycznej:

1.Terytorium – wspólnota polityczna zazwyczaj odnosi się do

konkretnego obszaru geograficznego, w którym funkcjonuje państwo
lub inne struktury polityczne.
2.Prawo i instytucje – wspólnota polityczna posiada własne
systemy prawne i instytucje, które regulują życie społeczne i
polityczne. To one określają zasady działania państwa, prawa
obywateli i sposób rozwiązywania konfliktów.
3.Tożsamość polityczna – członkowie wspólnoty identyfikują się
z określonym systemem wartości, symbolem narodowym,
konstytucją, historią i tradycjami.
4.Zjednoczenie wokół wspólnych celów – członkowie wspólnoty
politycznej dążą do realizacji wspólnych interesów, takich jak
dobrobyt społeczny, bezpieczeństwo, sprawiedliwość.
5.Legitymacja władzy – władza we wspólnocie politycznej jest
uznawana za prawowitą przez członków wspólnoty, co sprawia, że
system polityczny jest stabilny i efektywny.

Wspólnota narodowa a wspólnota polityczna:

•Wspólnota narodowa opiera się na wspólnej kulturze, języku,

religii i tradycjach, które łączą naród.
 •Wspólnota polityczna natomiast jest bardziej inkluzywna –
obejmuje obywateli różnych narodowości, religii i kultur, którzy są
zjednoczeni poprzez wspólny system polityczny, np. konstytucję i
prawa obywatelskie.

Przykłady wspólnot politycznych:

1.Państwa narodowe – np. Polska, Francja, gdzie wspólnota

polityczna jest często utożsamiana z narodem, ale włącznie z
obywatelami mniejszości narodowych.
2.Unia Europejska – przykład ponadnarodowej wspólnoty
politycznej, gdzie państwa członkowskie współpracują na poziomie
instytucji wspólnotowych, takich jak Parlament Europejski czy
Komisja Europejska, mimo różnic narodowych i kulturowych.

Ewolucja wspólnoty politycznej:

•Wspólnoty polityczne nie są statyczne – ewoluują wraz z

rozwojem społeczeństw, zmieniają się w odpowiedzi na nowe
wyzwania, takie jak globalizacja, migracje, zmiany gospodarcze czy
konflikty zbrojne.
•Obecnie rosną znaczenie wspólnot międzynarodowych, takich
jak Unia Europejska, które dążą do integracji politycznej i
gospodarczej