Radiologia Z Kotem Studentem V 1.2

WYKŁAD 1 – Podstawy rentgenodiagnostyki …………………………………….
WYKŁAD 2 – Ultrasonografia ……………………………………………………………. 8
WYKŁAD 3 – Tomografia komputerowa …………………………………………… 13
WYKŁAD 4 – Rezonans magnetyczny ……………………………………………….. 17
WYKŁAD 5 – Środki kontrastujące w diagnostyce obrazowej ..…………. 22
WYKŁAD 6 – Obrazowanie hybrydowe …………………………………………….. 25
WYKŁAD 7 – Bezpieczeństwo badań obrazowych …………………………….. 27
WYKŁAD 8 – Angiografia rentgenowska i zabiegi endowaskularne …… 30
WYKŁAD 9 – Nowotwory …………………………………………………………………. 33
WYKŁAD 10 – Choroby zapalne ………………………………………………………… 35
WYKŁAD 11 – Diagnostyka przewodu pokarmowego ..…………………….. 40
WYKŁAD 12 – Przewód pokarmowy – przypadki ………………………………. 48
WYKŁAD 13 – Diagnostyka chorób płuc …………………………………………… 51
WYKŁAD 14 – Serce i wielkie naczynia śródpiersia …………………………… 55
UWAGA – wszelkie umieszczone cytaty i elementy humorystyczne nie mają na celu urażenia kogokolwiek,
w szczególności ich autora, a jedynie uprzyjemnienie nam nauki i ewentualne pobudzenie koncentracji.
Jeśli dla kogoś stanowi to poważny problem, rentgenodiagnostyka może pomóc w zlokalizowaniu kija :)
UWAGA – kolejność niektórych wykładów na e-learningu i w niniejszym skrypcie może się różnić, bo taki
zamysł miała autorka i tak było jej wygodniej.
Radiologia, wykład 1 – PODSTAWY RENTGENODIAGNOSTYKI
PODSTAWY RENTGENODIAGNOSTYKI
HISTORIA ODKRYCIA PROMIENIOWANIA RENTGENOWSKIEGO
8 listopada 1895 r. w trakcie eksperymentów Wilhelm Conrad Röntgen zauwa-

żył świecenie kawałka papieru fluorescencyjnego leżącego przypadkowo w po-
bliżu lampy katodowej (wynalezionej przez Edisona). Fluorescencja nie zanikała
nawet wtedy, gdy lampa była zakryta. W kolejnych eksperymentach okazywało
się, że położona niedaleko folia fotograficzna ulega zaczernieniu, a jeśli na dro-
dze od lampy do folii znajdzie się obiekt o większej gęstości niż powietrze, to na
emulsji fotograficznej powstanie jego ślad. Badał w ten sposób różne obiekty –
w tym dłonie (własną oraz żony). 3
Promieniowanie nazwał „promieniami X”, a wyniki swoich obserwacji opubliko-

wał jeszcze w tym samym roku. W 1901 roku otrzymał Nagrodę Nobla.
Röntgen zauważył, że przechodzenie promieni X przez różne materiały o tej samej grubości zależy głównie od
ich gęstości, a także, że ze wzrostem grubości materiału transmisja promieni maleje. Na podstawie faktu, że
promienie X nie ulegają ugięciu w polu magnetycznym, wysnuł wniosek, że nie jest to promieniowanie korpu-
skularne. Uważał, że prawdopodobnie jest to fala podłużna.
Po ogłoszeniu tego odkrycia w ciągu zaledwie roku powstało wiele pracowni RTG – pierwsza na ziemiach pol-
skich znalazła się w Krakowie.
POWSTAWANIE PROMIENIOWANIA X
Promieniowanie X jest falą elektromagnetyczną o długości 10 nm-100 pm. Powoduje ono jonizację materii
(wybija elektrony z powłok atomowych) i z tego powodu może być groźne dla zdrowia i życia – wielu badaczy
przepłaciło swoją pracę nad promieniowaniem X życiem.
Idea wytwarzania promieni RTG polega na nadaniu wol-

nym elektronom odpowiedniej energii kinetycznej w
kierunku od katody do anody i zamianie jej na energię
promieniowania rentgenowskiego w wyniku nagłego
wyhamowania w miejscu, które nazywamy ogniskiem
lampy (na anodzie). Aby takie zjawisko mogło zachodzić,
do elektrod podłączone jest wysokie napięcie, a katoda
jest podgrzana.
Elektrody lampy rentgenowskiej są zbudowane z miedzi i wolframu, który emituje elektrony. Uderzanie elek-
tronów w anodę powoduje powstanie 2 rodzajów promieniowania:
 promieniowania hamowania (ciągłego) – zahamowany elektron traci swoją energię w postaci promie-
niowania elektromagnetycznego, które może być też traktowane jako foton obdarzony energią,
 promieniowania charakterystycznego – powstaje ono na skutek oddziaływania rozpędzonych elektro-
nów z powłokami elektronowymi atomów, z których zbudowana jest tarcza (rozpędzony elektron wy-
bija z powłoki inny elektron/powoduje jego przejście na wyższą powłokę, a różnica energii jest emito-
wana w postaci promieniowania).
Pytanie 1. Czy promieniowanie X jest promieniowaniem korpuskularnym?

A) Tak, wszak tworzy je strumień elektronów.
B) Nie, wszak tworzy je strumień fotonów.
C) I tak, i nie – zależy to od parametrów promieniowania. Odpowiedzi na końcu wykładu.
ODDZIAŁYWANIE PROMIENIOWANIA Z MATERIĄ (NP. CIAŁEM PACJENTA)
osłabienie = pochłonięcie + rozproszenie
całkowite rozproszenie bez straty energii
pochłonięcie z całkowitą stratą energii

(zjawisko fotoelektryczne)  białe
rozproszenie z częściową stratą energii
(zjawisko Comptona)
przejście bez zmiany  czarne

4
ZJAWISKO FOTOELEKTYCZNE
foton promieniowania X oddziałuje na elektron wewnętrznej powłoki  elektron zostaje wybity, a foton – po-
chłonięty  elektron z powłoki zewnętrznej uzupełnia ubytek, oddając energię w postaci fotonu
Dzięki temu zjawisku powstaje obraz RTG – ponieważ częstość takich oddziaływań jest różna dla różnych tkanek
(zależy od ich składu pierwiastkowego, gęstości, wymiarów) – zmienność absorpcji z tym związana skutkuje
różnicami kontrastu na zdjęciu.
Uwolniony fotoelektron przechodzi do tkanek i wybija kolejne elektrony, powodując jonizację tkanek – ten
efekt jest odpowiedzialny za większość niekorzystnych skutków napromieniowania organizmu. Natomiast atom
odzyskuje stabilność przez przyłączenie wolnego elektronu i powraca do stanu obojętnego.
ZJAWISKO COMPTONA
foton promieniowania X oddziałuje na elektron na powłoce zewnętrznej  elektron ulega wybiciu, przejmując
część energii fotonu (częściowa absorpcja), a foton ulega rozproszeniu
Zjawisko zachodzi w ten sam sposób w różnych strukturach

tkankowych i nie daje różnic kontrastu w obrazie RTG. Roz-
proszony foton zachowuje część energii i podlega dalszym
oddziaływaniom w tkance (kolejnym zderzeniom Comptona
lub zderzeniom fotoelektrycznym). Wybity elektron Comp-
tonowski także ulega dalszym oddziaływaniom w tkance.
Atom odzyskuje stabilność przez przyłączenie wolnego elek-
tronu i powraca do stanu obojętnego.
BUDOWA LAMPY
Podstawowymi elementami lampy rentgenowskiej są dwie elektrody – katoda (rozgrzewana do temperatury

2200°C; spiralnie skręcony drut wolframowy) i anoda. Promieniowanie RTG może być regulowane poprzez
natężenie prądu ( liczba promieni RTG) oraz napięcie szczytowe, które przekłada się na prędkość elektronów
( jakość promieniowania).
anoda katoda
Tylko niewielka część energii kinetycznej elektronów zostaje obrotowe
przekształcona w promieniowanie rentgenowskie. Dla wolfra-
mu efektywność ta wynosi ok. 0,4%. Reszta energii zamieniana
jest na ciepło. Temperatura anody wzrasta nieustannie w trak-
cie pracy lampy. Powierzchnia, na której hamowane są elek-
5
trony powinna być jak największa. Z punktu widzenia rozdziel-
czości obrazu, źródło promieniowania powinno być punktowe.
Aby uniknąć przegrania anody, ma ona kształt talerza, a ogni-

sko znajduje się na jego brzegu. Pozwala to na przemieszczanie
się ogniska (3600-10000 rpm) i chłodzenie. Ponadto, lampa
jest wypełniona olejem o dużej pojemności cieplnej.
Powstające promieniowanie pada na pacjenta przez okno lampy, a promieniowanie rozproszone, które do tego
okna nie trafia, jest hamowane przez metalową obudowę urządzenia. W oknie również znajdują się filtry (mie-
dziane, ołowiane), które dodatkowo zatrzymują promieniowanie korpuskularne (o niskiej energii – nie wytwo-
rzy obrazu, a zjonizuje tkanki) i kolimator, który ogranicza obszar radiacji.
Ważnym emelentem elementem lampy jest kratka przeciwrozproszeniowa – zbudowana z cienkich ołowianych
listewek przegrodzonych materiałem łatwo przepuszczającym promieniowanie X. Zapobiega ona zamazywaniu
obrazu przez promieniowanie rozproszone. Aby nie powstał nam obraz w prążki, w aparatach dochodzi do
niewielkiego przesuwania kratki. przejaśnienie*
Podsumowanie:
zacienienie*
* tak, dobrze widzisz
Jednym z ograniczeń radiografii jest fakt, że obserwujemy obraz sumacyjny – wszystkich tkanek po drodze
między lampą rentgenowską a receptorem. Stąd np. interpretacja obrazów śródpiersia może być trudna (mo-
stek zasłania inne struktury). Dlatego właśnie istotne są projekcje (czasem wykonuje się nawet więcej niż 2).
Dobrze widoczne są struktury kostne, implanty, elementy metalowe, gazy (w

płucach, jelitach). Tkanki miękkie mają w RTG podobne właściwości. Dlatego w
radiografii często stosuje się środki cieniujące (mają wyższe właściwości pochła-
niania promieniowania jonizującego – kontrastowanie pozytywne).
Ciągłe naświetlanie pacjenta (fluoroskopia) pozwala na uzyskanie „filmu” z badania – wiąże się to z większą
dawką promieniowania. Na początku rozwoju diagnostyki RTG stosowano do tego ekrany fluoroskopowe. Ich
wadą były niewielka jasność i kontrastowość, co powodowało konieczność adaptacji wzroku radiologa do ciem-
ności. Obecnie wykorzystuje się rentgenotelewizję, której głównym elementem jest wzmacniacz elektronowy.
6
Wiązka trafia na ekran z luminoforem, gdzie zachodzi scyntylacja (uwalnianie fotonów), które bombardują
fotokatodę. Z niej emitowane są elektrony przyspieszane w polu tworzonym przez elektrody ogniskujące. Elek-
trony bombardując luminofor ekranu wyjściowego, powodują emisję światła. Ekran wyjściowy jest sprzężony z
kamerą telewizyjną. Wzmacniacze obrazu łączą funkcję detektorów promieniowania RTG i fotopowielaczy
optycznych. Obraz finalny jest mniejszy, lecz znacznie jaśniejszy.
Wspomniana fluoroskopia pozwala na uzyskanie obrazów w czasie rzeczywistym, co wykorzystuje się przy
badaniach śródoperacyjnych, angiografii, procedurach gastroenterologicznych, nietypowych projekcjach,
zabiegach ortopedycznych czy ocenie ruchomości oddechowej.
Pytanie 2. Od czego zależy przenikanie promieniowania X przez materię?

A) Od gęstości eksponowanej materii (liczby atomowej jej składników).
B) Od energii promieniowania generowanego na lampie aparatu.
C) Obie odpowiedzi są poprawne. Odpowiedzi na końcu wykładu.
OBRAZ UZYSKANY W BADANIACH RTG
Rozdzielczość obrazu RTG jest potencjalnie ograniczona. Im lepszy obraz chcemy

uzyskać, tym większej dawki promieniowania to wymaga. Należy też pamiętać, że
w obwodowych częściach obrazu występują geometryczne jego zniekształcenia.
Subtrakcja cyfrowa stosowana jest głównie w badaniach angiograficznych (DSA) –

dzięki jej zastosowaniu możliwe jest podanie pacjentowi mniejszej dawki środka
cieniującego. Obraz sprzed podania kontrastu jest odejmowany od obrazu fazy
kontrastowej, co usuwa nienaczyniowe struktury cieniodajne kości. Do wtórnej
poprawy jakości używana jest metoda „pixel shifting” – jeśli coś się poruszy, to
jeden z obrazów jest nieco przesuwany. Możliwe jest stworzenie modeli 3D na-
czyń (angiografia rotacyjna).
Początkowo obraz uzyskany w badaniu RTG był rejestrowany na kliszach rentgenowskich, co rodziło jednak
wiele problemów (sole srebra, utylizacja itd.) – choć zaletą była większa rozdzielczość. W latach 90. ograniczono
użycie wspomnianych odczynników. Obecnie stosowane są detektory cyfrowe, których podstawowym parame-
trem jest rozmiar matrycy (zwykle piksel ma rozmiary ok. 0.1-0.2 mm). Rozdzielczość wynosi odpowiednio 2.5
linii/mm dla pikseli 0.2 mm oraz 5 linii/mm dla pikseli o rozmiarze 0.1 mm.
Pierwszą radiografią nieopartą o płyty rentgenowskie była radiografia fosforowa (półcyfrowa, cyfrowa pośred-
nia), wprowadzona w latach 80. Zamiast zestawu kaseta-film, stosowane są foto-czułe ekrany fosforowe. Pro-
mieniowanie wzbudza elektrony, lecz są one wychwytywane i pozostają w takim stanie do momentu naświe-
tlania laserem. Uwalniane ze stanu meta-stabilnego emitują światło, które odbierane jest przez fotopowielacz.
Kaseta z naświetloną płytą zostaje umieszczona w czytniku obrazu, który ją otwiera i wysuwa płytę ob-
razową. Sygnał elektryczny konwertowany jest na cyfrowy. Wyświetlany na monitorze obraz może być
wydrukowany i zapisany na dysku, a płyta obrazowa jest czyszczona i może być wykorzystana ponow-
nie nawet kilka tysięcy razy.
Radiografia cyfrowa bezpośrednia oparta jest na zastosowaniu detektorów złożonych z fotoprzewodników

(amorficzny krzem, selen), które tworzą matrycę. Każdy receptor posiada własną regulację i odpowiada za je-
den piksel obrazu. Przy odczytywaniu informacji sygnały elektryczne są wzmacniane i przekształcane na postać
cyfrową. Możliwe jest osiągnięcie rozdzielczości 31 linii/mm.
7
Do powstania fizycznej kopii obrazu używane były systemy:
 mokre – wykorzystują technologię halogenków srebra, laser naświetla błonę światłoczułą,

 suche – urządzenia wykorzystujące technologię termicznych płyt drukujących lub stałych atramentów.
Obecnie, oczywiście, pliki zapisywane są elektronicznie, w tym ewentualnie na płytach CD. Powstały systemy
PACS (Picture Archiving and Communication Systems). Standardem zapisu, transferu i archiwizacji obrazów
radiologicznych uzyskiwanych za pomocą aparatów diagnostycznych różnych producentów jest DICOM.
Pytanie 3. Czy zapis cyfrowy poprawa rozdzielczość obrazu radiograficznego?

A) Tak – obraz może być wtórnie powiększony.
B) Nie – rozdzielczość jest ograniczona rozmiarem detektora.
C) Forma zapisu nie ma znaczenia – to tylko forma archiwizacji. Odpowiedzi na końcu wykładu.
Radiologia, wykład 2 - ULTRASONOGRAFIA
ULTRASONOGRAFIA
USG do tworzenia obrazu wykorzystuje falę mechaniczną. Technologia powstała już w czasach I wojny świato-
wej w celu wykrywania okrętów podwodnych, a udoskonalona została w czasach II wojny. Pierwsze zastoso-
wania medyczne ultrasonografii miały miejsce w 1942 roku. 10 lat później stosowana była do badania tkanek
miękkich, rok później do diagnostyki wad serca, a od 1957 roku używana jest w ginekologii i położnictwie.
częstotliwość rodzaj/zastosowanie
do 16 Hz infradźwięki
16 hz-20 KHz dźwięki słyszalne
>20 KHz ultradźwięki
częstotliwości stosowane
8
2-14 MHz
w diagnostyce medycznej
nowe zastosowania
15-100 MHz
w medycynie (mikroskopia)
USG wykorzystuje fale akustyczne o częstotliwości powyżej 20 000 Hz, które wywołują zaburzenie mechaniczne
rozchodzące się ruchem falowym w ośrodku materialnym. Powoduje to zmiany gęstości ośrodka i ciśnienia
(zagęszczenia i rozrzedzenia). Energia przekazywana jest poprzez przemieszczanie deformacji sprężystych
ośrodka. W echografii częstotliwość fali jest proporcjonalna do rozdzielczości otrzymywanego obrazu.
Średnia prędkość rozchodzenia się ultradźwięków w tkankach miękkich wynosi ok. 1540 m/s (zależy od gęsto-
ści i ściśliwości ośrodka). Dla porównania – w powietrzu jest to 330 m/s, a w kościach – 4080 m/s. Na granicach
kości i tkanek miękkich lub tkanek miękkich i powietrza powstaje wiele artefaktów. Kości odbijają falę ultradź-
więkową, a powietrze i gazy – rozpraszają ją. Obraz powstaje dzięki odbiciu fali na granicy ośrodków.
W diagnostyce USG dużym problemem jest atenuacja (wygasanie) energii wraz z odległością w głąb tkanki –
a co za tym idzie, pola bliskie i dalekie. Należy pamiętać o ograniczeniach metody – zdolnościach rozdzielczych:
 osiowej – rozróżnienie dwóch punktów leżących w osi wiązki,

 bocznej – rozróżnienie dwóch punktów leżących w równej odległości osiowej, ale różnych kierunkach.
Fala ultradźwiękowa, w przeciwieństwie do tomografii/radiografii, zmienia swoje właściwości zależnie od odle-

głości między głowicą a obszarem obrazowania. Dlatego stosuje się rozwiązania elektroniczne, które mają za
zadanie korygowanie tych problemów.
Zależnie od gęstości ośrodków i liczby granic między nimi, dochodzi do osłabienia fali, dlatego uzyskanie jedno-
rodnego obrazu w USG wymaga znacznego elektronicznego wzmocnienia echa z obszarów głębokich (więk-
szość energii fali jest tłumiona już w tkance podskórnej – osłabienie zależy od częstotliwości fali i zmienia się
logarytmicznie). Im głębiej położone narządy, tym mniejszą częstotliwość głowicy powinniśmy zastosować.
osłabienie na osłabienie na
MHz
1 cm [%] 10 cm [%]
1 21 90 Osłabienie na głębokości 10 cm
2 37 99 przy częstotliwości 1 MHz jest
3 50 99,09 równe osłabieniu na 1 cm przy
5 68 99,999 częstotliwości 10 MHz.
7 80 99,99999
10 90 99,9999999
Większa częstotliwość fali zapewnia lepszą rozdzielczość, ale mniejszy zasięg obrazowania.
Drugim problemem ultrasonografii jest rozpraszanie wiązki ultradźwiękowej. Dużym postępem w tej kwestii
było wprowadzenie techniki elektronicznego ogniskowania wiązki – dzięki temu możemy uzyskać obrazy o tej
samej ostrości na dłuższym odcinku.
jaśniejsze  wyższa echogeniczność (odbicie)

ciemniejsze  niższa echogeniczność
Kolejna wprowadzona niedawno technika to obrazowanie harmoniczne – fundamentalne pasmo służące do

badania różni się częstotliwością od echa (jest większa), na podstawie którego budowany jest obraz tkanki.
BUDOWA I DZIAŁANIE GŁOWICY ULTRASONOGRAFICZNEJ
Fala dźwiękowa wysyłana jest z czoła głowicy w kierunku ciała pacjenta. Głowica zawiera przetwornik piezo- 9
elektryczny (cyrkonian ołowiu, tytanian baru), który wykorzystuje odwrotny efekt piezoelektryczny – kurcze-
nie i rozszerzanie kryształu w zależności od znaku przyłożonego napięcia. To przetwarzane jest na falę ultradź-
więkową. Normalny efekt piezoelektyczny (dla porównania): odkształcenie mechaniczne  generacja prądu.
Inna ważna właściwość fali ultradźwiękowej to zjawisko Dopplera – jest to przesunięcie częstotliwości fali w
zależności od wzajemnego przemieszczania się źródła i odbiornika (pierwotnie odkryte przez astronoma przy
okazji badania ruchu gwiazd, w kontekście fali widzialnej). Zjawisko jest wykorzystywane do obrazowania prze-
pływów w organizmie człowieka.
Echo w klasycznej diagnostyce USG powinno zachować częstotliwość jednorodną z częstotliwością fali nadanej
(ewentualnie być jej wielokrotnością – w przypadku obrazowania harmonicznego). W badaniach dopplerow-
skich analizuje się różnicę między częstotliwością fali nadanej a echa (przesunięcie dopplerowskie), co pozwala
na stwierdzenie, które elementy obrazu przemieszczały się w czasie badania.
Pytanie 1. Wskaż prawdziwe zdanie.

A) Rozdzielczość przestrzenna obrazu USG jest tym wyższa, im wyższa jest częstotliwość pracy głowicy.
B) Zasięg obrazowania USG jest tym większy, im wyższa jest częstotliwość pracy głowicy.
C) Rozdzielczość czasowa obrazu USG jest tym wyższa, im wyższa jest częstotliwość pracy głowicy.
W celu uzyskania obrazu o wysokiej rozdzielczości dla narządów położonych głęboko w ciele człowieka, stosuje
się np. głowice dopochwowe, transrektalne (zmniejszanie odległości). Istnieją również głowice śródoperacyjne.
źródło ultradźwięku (głowica)  ośrodek przewodzący (badane tkanki)  powierzchnie graniczne (np. torebka
wątroby i struktury śródmiąższowe)  odbiornik dźwięku (głowica)  przyrząd do pomiaru czasu powrotu echa
i wzmocnienia (komputer)  monitor telewizyjny
Standardem przy głowicach o budowie liniowej są 192 elementy obrazujące, które stanowią 192 linie na ekra-
nie telewizyjnym. W badaniach Dopplerowskich stosowane są np. głowice ołówkowe. Głowica konweksowa
łączy zalety głowic linearnej i sektorowej, a jej obraz jest ściętym stożkiem.
głowica endokawitalna
(echo przezprzełykowe) 10
głowica konweksowa
(narządy jamy brzusznej)
głowica liniowa (do narządów
położonych powierzchownie)
głowice sektorowe
(echokardiografia)
głowica ołówkowa
(Doppler przezczaszkowy)
głowica linearna głowica sektorowa

(obraz: prostokąt) (obraz: stożek)
Głowica matrycowa zawiera kilka głowic, kryształów piezoelektrycznych i detektorów, które zbierają echo
z kilku sąsiednich warstw tkanek, co umożliwia uzyskanie trójwymiarowego obrazu z badania.
Pytanie 2. Wskaż fałszywe zdanie.

A) W badaniu kolor Doppler przepływ jest rejestrowany w naczyniach tętniczych i żylnych.
B) Technika kolor Doppler jest wrażliwa na artefakty ruchowe.
C) Zwyczajowo przepływ żylny kodowany jest barwą niebieską a tętniczy – czerwoną.
TRYBY OBRAZOWANIA
 Najwcześniejszym trybem jest tryb prezentacji A (amplitude) – do dziś stosowany w biometrii gałki
ocznej (grubość rogówki, pomiary soczewki, głębokości komory przedniej, długości gałki ocznej).
 Szerzej stosowany jest tryb prezentacji M (motion) – częsty w kardiologii. Technika pokazuje ruch tka-
nek w czasie wzdłuż danej linii. Umożliwia ocenę funkcji zastawek, mięśnia sercowego, elastyczności
aorty i dużych naczyń, grubości mięśnia sercowego oraz jego ruchomości. Prezentacja może być połą-
czona z oceną przepływu w technice kolor Doppler.
 Najczęstszy na co dzień jest tryb B (brightness real time) – obserwowana amplituda w prezentacji A
jest przetwarzana na jasność punktów na obrazie. Powstaje obraz 2D zbudowany na podstawie siły
echa (jasny/ciemny punkt) oraz czasu do odbioru echa (im później echo dociera, tym głębiej jest poło-
żona badana tkanka). Obraz odświeżany jest szybciej niż nasze oko może to zauważyć. 11
Żel w USG stosuje się w celu usunięcia powietrza spomiędzy sondy a skóry pacjenta – ośrodka rozpraszającego.
USG – DOPPLER
Wykorzystuje zjawisko Dopplera – zmianę częstotliwości, gdy nadajnik i odbiornik fali są względem siebie ru-
chome. Źródło fal (głowica) jest nieruchome, a ruchome są np. erytrocyty. USG Doppler służy do oceny prze-
pływu krwi w naczyniach żylnych i tętniczych oraz w sercu. Możemy ocenić prędkość (przesunięcie częstotliwo-
ści jest proporcjonalne do prędkości przepływu) i kierunek przepływu.
Najczęściej stosuje się USG kolor-Doppler, w którym na ekranie widoczne są czerwone i niebieskie naczynia.
Możliwa jest ocena kierunku przepływu, krążenia obocznego, zwężeń, ukrwienia narządów oraz różnicowanie
naczyń krwionośnych z zachowanym przepływem od struktur, w których nie ma przepływu. Pozwala np. na
różnicowanie niewielkich przestrzeni z płynem (np. ropnie) od guzów, powiększonych węzłów chłonnych itp.
Dokonuje się również analiz spektralnych przepływu, co pozwala na ocenę drożności naczyń i kondycji łożyska
naczyniowego obwodowo do badanego obszaru. Do rejestracji takiego widma służą dwie techniki – fali pulsa-
cyjnej [PW] i fali ciągłej [CW]. Pierwsza z technik posiada ograniczenie możliwej do wykazania prędkości.
W przypadku PW z kolei możliwe jest dokładne określenie miejsca, z którego przepływ pochodzi.
W ultrasonografii niedawno zostały wprowadzone środki kontrastujące, które pozwalają na rzeczywistą ocenę
perfuzji tkankowej. Stosowane do oceny ukrwienia narządów miąższowych i wykrywania zmian ogniskowych, a
w echokardiografii do oceny przecieków.
ELASTOSONOGRAFIA
Pozwala na ocenę względnej podatności tkanek pod wpły-

wem fali mechanicznej. Stosowana np. przy ocenie podat-
ności ścian naczyń w cyklu hemodynamicznym w czasie
echokardiografii, badaniach więzadeł, mięśni, sutka, ślinia-
nek, tarczycy itd. Barwa czerwona odpowiada za wysoką
elastyczność, a czarna – za jej brak.
NOWE TECHNIKI PREZENTACJI

12
Pierwszą z opcji jest prezentacja panoramiczna, która pozwala na uzy-
skanie szerszego obrazu – wymaga wykonania „przedłużonego” skanu,
z którego zdjęcia są następnie składane w jeden duży ultrasonograf.
Pojawiła się również ultrasonografia trójwymiarowa – wymaga ona
dużej różnicy w gęstości sąsiadujących tkanek, stąd najszersze zasto-
sowanie znalazła w położnictwie (pozwala na wykrycie wad rozwojo-
wych), ale stosuje się ją także w echokardiografii do oceny objętości
i kurczliwości komór, a także w badaniach naczyniowych.
WPŁYW USG NA TKANKI
Badanie USG uznawane jest za nieinwazyjne i nieszkodliwe, można je wykonywać nawet bez wskazań medycz-
nych. Niemniej jednak, nie jest ono całkowicie obojętne dla organizmu.
 termiczny – zamiana energii mechaniczej w cieplną (1℃),

 mechaniczne – tworzenie pęcherzyków (kawitacje), mikroprzepływy,
przemieszczenie się struktur wewnątrzkomórkowych,
 biologiczne – uszkodzenie błon, zaburzenia dyfuzji, cytoliza, zmiana szybkości przepływu krwi
W zakresie małych częstotliwości megahercowych nie zaobserwowano żadnych znamiennych oddziaływań na

tkanki ssaków in vivo.
Największe narażenie powodują: PW Doppler, Color-Doppler TCD (wymaga pokonania granicy tkanka/kość),
badania w położnictwie, badania gałki ocznej (granica tkanka/kość) i monitorowanie (stała pozycja sondy).
Dla zmniejszenia narażenia stosuje się możliwie niską moc i wysokie wzmocnienie, jak najkrótszy czas kontaktu
głowicy ze skórą, minimalną moc wyjściową, a w badaniach PW skrócenie czasu ekspozycji granicy kość/tkanka.
Tak jak w całej radiologii, stosowana jest zasada ALARA.
Pytanie 3. W celu ograniczenia biologicznych efektów niepożądanych zaleca się:

A) unikanie powtarzania badań USG dzień po dniu.
B) przemieszczanie głowicy w trakcie akwizycji obrazów.
C) stosowanie grubszej warstwy żelu w trakcie badania.
Radiologia, wykład 3 – TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
TOMOGRAGIA KOMPUTEROWA
Do uzyskiwania obrazów tomografia komputerowa wykorzystuje, podobnie jak klasyczna rentgenodiagnostyka,

źródła promieniowania X, czyli lampy rentgenowskie. Obciążenie radiacyjne dla pacjenta jest wyższe niż
w przypadku klasycznych zdjęć rentgenowskich.
Tomografia polega na prześwietleniu pacjenta promieniowaniem jonizującym z wielu kierunków i rejestracji

obrazu na zestawie detektorów. Informacje te są rekonstruowane przez tomograf w obrazy 2D lub 3D. Tomo-
graf zawsze składa się ze stołu i okola (gantry). Ten drugi element zawiera lampę rentgenowską i detektory.
Obrazy generowane są za pomocą lampy RTG wirującej wokół pacjenta. Rejestracja stopnia pochła-
niania promieniowania następuje przy użyciu detektorów umiejscowionych po przeciwnej stronie
pierścienia. Na podstawie danych rejestrowanych pod różnymi kątami, wzdłuż 3 osi przestrzennych, 13
rekonstruuje się położenie obiektów pochłaniających promieniowanie (patrz schemat).
X1 X2  X1 + X2 = 5 X1 = 2
X3 X4  X3 + X4 = 9 X2 = 3
  X3 = 4
X1 + X3 = 6 X2 + X4 = 8 X4 = 5
1
Rozdzielczość obrazu tomografii komputerowej ograniczona jest do rozmiaru wokseli , które na monitorze
przedstawione są jako dwuwymiarowe piksele. Obecnie najbardziej zaawansowane systemy CT mają rozdziel-
czość na poziomie 0,625 mm. Na obrazie 2D pochłanianie promieniowania z całego woksela jest uśredniane.
Stąd też np. obrazy stentów są przekłamane – choć drucik faktycznie zajmuje tylko część woksela, to na obrazie
wygląda, jakby wypełniał go w całości.
HISTORIA TOMOGRAFII
Technikę tę opracowali w 1972 roku Godfrey Newbold Hounsfield i Allan McLeod Cormack w celu obrazowania
mózgowia, które wcześniej było bardzo trudnym obszarem dla radiologii. Otrzymali oni nagrodę Nobla w dzie-
dzinie medycyny w 1979 roku. Pierwszy taki skaner wykonywał tylko kilka skanów, dokonywał akwizycji danych
w ciągu kilku godzin, a rekonstrukcji obrazu – w ciągu kilku dni.
I. jeden/dwa detektory poruszające się razem z lampą obrotowo i translacyjnie, czas zbierania danych
z warstwy wynosił 4,5 minuty (1971 rok),
II. zwiększenie liczby detektorów skraca czas zbierania danych z warstwy do 20 sekund (1974 rok),
III. rezygnacja z ruchu translacyjnego i zastąpienie detektorów scyntylacyjnych przez komory jonizacyjne
skraca czas zbierania danych z warstwy do 5 sekund (1976 rok)
1
dla nietechnicznych – odpowiednik piksela w 3D
IV. zastąpienie wirującego łuku detektorów stacjo-

narnym pierścieniem detektorów z kryształów
scyntylacyjnych skróciło czas zbierania danych
z warstwy do mniej niż 0,5 sekundy (drogie
rozwiązanie, mało efektywne)
Obecnie w użyciu są tomografy III (najczęściej) i IV

generacji (rzadko).
Kolejnym krokiem w rozwoju TK było wprowadzenie

techniki sekwencyjnej. Polegało to na sekwencjach: ruch
pacjenta, akwizycja danych. Wydłużało to czas badania
i sprawiało, że wydłużano odstępy między akwizycjami. 14
Zmiana pomiędzy poziomami akwizycji mogła być prze-
oczona. Inna tendencja ludzi, do badania bez odstępów,
zwiększała narażenie na promieniowanie.
Później pojawiła się technika spiralna – pacjent ruchem ciągłym przesuwał się przez gantry, a lampa rentge-
nowska wykonywała ciągły skan spiralny, rejestrując dane przez cały czas. Wstęga danych była rekonstruowa-
na w przekroju poprzecznym. Skrócono czas badania, a dane nie były tracone. Konieczne było jednak wykorzy-
stanie lampy o dużej pojemności cieplnej i komputerów o dużej mocy obliczeniowej.
Początek lat dwutysięcznych przyniósł technologię TK wielorzędowej. Zamiast jednego detektora, który wy-
krywał promieniowanie „nierozproszone” przez tkanki, wykorzystywano kilka detektorów ułożonych obok sie-
bie. Obecnie używa się tomografów nawet z 256 i 320 rzędami detektorów. Standardem są 64 rzędy.
SKALA HOUNSFIELDA
Przedstawia w sposób liczbowy pochłanianie promieniowania jonizującego przez tkanki. Punktem 0 jest po-
chłanianie promieniowania obliczone dla czystej wody. To, co ma większą wartość, to struktury w ciele czło-
wieka o większej gęstości. Implanty, protezy, rozruszniki i inne metalowe elementy mogą mieć wartości rzędu
kilku tysięcy w tej skali. Z drugiej strony, -100 to wartość dla tłuszczu, a -1000 – dla powietrza.
Przyjmuje się, że oko ludzkie rozróżnia 256 stopni szarości. Przedstawienie całej tej skali na jednym obrazie
zaburzyłoby odbiór tego obrazu. Dlatego dane te mogą ulegać modyfikacji. Patrz – zdjęcia powyżej. Na jednym
z nich dobrze widać elementy mózgu, ale kości są jedną świecącą plamą. Na drugim – widać lepiej kości i tkankę
podskórną, a to mózgowie staje się szarą plamą. W podobnym celu stosuje się podawanie środków cieniują-
cych. Pozwalają one na wyróżnienie struktur, które w innym wypadku nie byłyby dla nas widoczne.
Pytanie 1. W trakcie badania TK przemieszcza się:

A) lampa rentgenowska i układ detektorów.
B) pacjent wraz ze stołem, na którym jest położony.
C) obie odpowiedzi są poprawne.
ZASTOSOWANIA TOMOGRAFII KOMPUTEROWEJ
W technikach wielorzędowej i spiralnej możliwa jest akwizycja danych z pełnej „objętości” pacjenta, co pozwala
na późniejsze wykonanie rekonstrukcji w każdej dowolnej płaszczyźnie – w tym skośnej, czy nawet po krzywej,
w przypadku trudniejszych anatomicznie struktur (np. wzdłuż przebiegu naczynia). Bardzo pomocne dla chirur-
gów mogą być obrazy trójwymiarowe.
15
Tomografia komputerowa znalazła swoje zastosowania przede wszystkim w diagnostyce OUN. Przez długie lata,
ze względu na liczne artefakty ruchowe, nie była zbyt przydatna do obrazowania klatki piersiowej czy jamy
brzusznej, ale obecnie uległo to zmianie.
po lewej – okno śródpiersiowe, po pra-

wej – okno diagnostyczne płucne (po-
ziom -500); struktury śródpiersia nie są
widoczne, ale widać dokładnie miąższ
płuc i drogi oddechowe
Współczesna tomografia pozwala nam np. na wygenerowanie

obrazów takich, jak ten po prawej – pseudoendoskopowy.
Może być to pomocne dla lekarzy wykonujących późniejsze
badanie endoskopowe. Tu przykład ostrogi tchawicy w obrazie
naśladującym bronchoskopię.
Badanie pokontrastowe klatki piersiowej pozwala na identyfikację ukrwienia różnych zmian w płucach czy
znalezienie lokalizacji zatorów. Warto też pamiętać, że umożliwia ono rozróżnienie węzłów chłonnych od
struktur naczyniowych w śródpiersiu (bardzo ważne dla diagnostyki nowotworów). Zmian śródmiąższowych
(np. rozedma, włóknienie) szuka się w tomografii wysokiej rozdzielczości (HRCT), wykonywanej bez kontrastu.
Badania jamy brzusznej zwykle są trójfazowe – faza przeglądowa (bez środka cieniującego), faza angiograficz-
na (głównie widoczne są naczynia – aorta brzuszna i jej odgałęzienia, doskonale widać miąższ nerki) oraz faza
miąższowa – narządy miąższowe zaczynają nasiąkać środkiem cieniującym (widać stopień ukrwienia).
Do początku lat dwutysięcznych tomografia nie służyła do badania mięśnia sercowego. Rozwiązanie przynosiło
bramkowanie EKG. Pacjent w trakcie TK podłączony jest do czytnika EKG, który wyzwala akwizycję tylko
w fazie rozkurczu mięśnia sercowego. Pozwala to na uzyskanie obrazu bez artefaktów ruchowych. Ponadto – to
właśnie wtedy możemy najlepiej ocenić tętnice wieńcowe.
Pytanie 2. Skala Hounsfielda określa:

A) wartość pochłaniania promieniowania jonizującego przez tkanki.
B) jasność punktów widocznych na obrazie w badaniu TK.
C) obie odpowiedzi są poprawne.
TOMOGRAFIA DWUŹRÓDŁOWA/DWUENERGETYCZNA
Rozwiązanie to pozwala na znaczne zwiększenie

szybkości akwizycji danych. Istotne jest to u pa-
cjentów z zaburzeniami rytmu i znacząco skróconą 16
fazą rozkurczu. Takie aparaty zawierają 2 tomogra-
fy w jednym gantry. Detektory ustawione są pod
kątem prostym względem siebie i zbierają dane
niezależnie. Umożliwia to też eliminację artefaktów
i poprawia rozdzielczość tkankową, przez co pozwa-
la na uzyskiwanie danych o perfuzji.
Szybko okazało się też, że do każdej z dwóch lamp można wykorzystać inne warunki prądowe, co skutkuje
uzyskaniem dwóch zestawów danych. Niektóre pierwiastki, np. jod, inaczej pochłaniają promieniowanie przy
jego różnych wartościach. Otworzyło to perspektywę na tomografię spektralną. Najczęściej mapowanym pier-
wiastkiem w organizmie jest właśnie jod, stosowany w środkach cieniujących.
Możliwe jest również wykonywanie testów czynnościowych – dla serca jest to test obciążeniowy z adenozyną.
Badanie to może zastępować lub uzupełniać badanie scyntygraficzne.
Radiologia, wykład 4 – REZONANS MAGNETYCZNY
REZONANS MAGNETYCZNY
RYS HISTORYCZNY
Historia rezonansu magnetycznego rozpoczyna się w 1937 roku. Związana jest z licznymi nagrodami Nobla – za
odkrycie zjawiska rezonansu magnetycznego, ale też jego nowe metody. Pierwszy skaner obrazujący ciało ludz-
kie powstał w latach 70., a komercyjny aparat pojawił się na rynku w 1981 roku.
PODSTAWY ZJAWISKA REZONANSU
Technika obrazowania MR bazuje na zasadach jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR). Przyjęto nazwę
MRI, by uniknąć słowa „jądrowy”, które w latach 70. miało negatywny wydźwięk. Do obrazowania w MRI wyko- 17
rzystuje się głównie protony. MRI jest zatem praktycznie obrazowaniem protonów wodoru tworzącego czą-
steczki wody w organizmie człowieka.
Spin (skwantowany moment pędu) jest podstawową własnością cząstek elementarnych. Każda cząstka
(proton, neutron, elektron) posiada spin o wartości ½ i znaku dodatnim lub ujemnym. W MR znaczenie
mają spiny niesparowanych cząstek jąder atomowych (protonów), np. wodoru.
Takie protony nieustannie wirują wokół własnej osi z pewnym kątowym

odchyleniem (jak bączek – precesja spinu). Po umieszczeniu pacjenta
w zewnętrznym podłużnym polu magnetycznym magnesu aparatu MR,
wszystkie niesparowane protony ustawiają się wzdłuż linii tego pola,
równolegle lub antyrównolegle, z niewielką przewagą jednej z tych pozy-
cji. Ta różnica sprawia, że sumacyjny moment magnetyczny nie jest ze-
rowy i umożliwia to uzyskanie sygnału rezonansu.
Podstawową zasadą obrazowania MR jest równanie rezonansu magne-

tycznego – Larmora, pokazujące, że częstotliwość rezonansowa jest pro-
porcjonalna do pola magnetycznego i zależy od współczynnika żyrosko-
powego. Dzięki niemu nauczyliśmy się odpowiednio wpływać na protony.
Rezonans jądrowy to dostarczenie energii z zewnątrz w postaci impulsu elektromagnetycznego o częstotliwo-

ści rezonansowej do protonów pozostających w dynamicznej równowadze, które powoduje ich chwilowe wy-
padnięcie z tego stanu. Zmienia się kąt precesji, a w całym układzie pojawia się nowa magnetyzacja – po-
przeczna w stosunku do poprzedniej podłużnej. Po chwili protony wracają do stanu wyjściowego, oddając
pobraną energię pod postacią sygnału elektromagnetycznego.
Niezbędnym elementem badania w rezonansie magnetycznym jest sekwencja pobudzania RF (zestaw impul-
sów). W sekwencji nazywanej 90-FID, wektor magnetyzacji ustawia się w płaszczyźnie X’Y’ pod kątem 90 stopni
do kierunku pola RF (Radio Frequency, jak coś). Po zaniku impulsu RF, wektor magnetyzacji porusza się wokół
osi Z, jednocześnie jego amplituda zanika w czasie T 2.
 Relaksja podłużna związana jest z obrazowaniem w czasie T1.

 Relakcja poprzeczna związana jest z obrazowaniem w czasie T2.
Po wyłączeniu impulsu RF przestaje działać siła, która dostarczając porcję energii, wytrąciła cząstki ze stanu
równowagi i spowodowała zmianę wektora magnetyzacji. Cząstki tracą pochłoniętą energię i wracają do stanu
wyjściowego. Czas potrzebny na to nazywamy czasem relaksacji spinowo-sieciowej/czasem relaksacji podłuż-
nej T1. Dotyczy on odtworzenia 63% pierwotnej magnetyzacji podłużnej.
PODSTAWY OBRAZOWANIA MR
Obrazowanie magnetyczne jest trochę

jak popcorn przyrządzany w mikrofa-
lówce – możemy sterować momentem
wyciągnięcia torebki z mikrofali zarówno
poprzez narastający odgłos pękających
ziarenek, jak i zanikaniem częstości pę-
kających ziarenek. W obu wypadkach
otrzymamy niepęknięte ziarenka, jak i te
przypalone. Kierując się narastającym
odgłosem otrzymamy więcej tych pierw- 18
szych, a zanikaniem – tych drugich.
(Być może z czasem zrozumiem tę metaforę, a może nawet ten wykres – na razie serdecznie wam polecam nie
zagłębiać się w to, jak to wszystko dokładnie działa, bo w sumie nie ma to dla nas większego znaczenia, a ja spę-
dziłam kilka godzin na bezskutecznych próbach zrozumienia).
Sygnały RF i ich sekwencje mogą być dopasowane do odpowiednich tkanek. To, co my powinniśmy wiedzieć, to
że różne tkanki mają różne czasy T1 i T2, przez co w momencie zbierania danych jedne będą świecić jaśniej (te
szybsze, np. tłuszcz w T1), a drugie będą ciemniejsze – taki jest z grubsza sens. Manipulując czasami w sekwen-
cji badania możemy uzyskać obrazy nastawione na różne elementy.
BUDOWA APARATU
W technice MR wykorzystuje się trzy rodzaje pól magnetycznych: stałe pole (wytwarzane przez magnes), gra-
dient pola oraz pole zmienne z zakresu częstotliwości radiowych. W praktyce konieczne jest dodatkowo wyko-
rzystanie cewek lub magnesów korygujących stałe pole magnetyczne tak, aby uzyskać maksymalnie jednorodne
pole statyczne w obszarze badania. Każdy system rezonansu (zamknięty lub otwarty) jest ściśle odgraniczony od
świata zewnętrznego, by odizolować się od innych pól magnetycznych.
Cewki gradientowe służą do przestrzennego zróżnicowania pola magnetycznego w podstawowych trzech

płaszczyznach, co jest konieczne do uzyskania obrazów warstwowych. Znajdują się one dosłownie na pacjencie
i to one odpowiadają za hałas towarzyszący badaniu.
Cewki RF wytwarzają zmienne pole magnetyczne – prostopadłe do stałego pola magnetycznego, wywołujące
obrót wektora magnetyzacji (rezonans jądrowy). Można je podzielić na: nadawczo-odbiorcze, nadawcze i od-
biorcze (stosowane razem). Współcześnie są to jednak zwykle cewki nadawczo-odbiorcze.
Aby uzyskać dobry odbiór sygnału z ciała ludzkiego, system MR musi być odizolowany od wszelkich zewnętrz-
nych fal elektromagnetycznych. W tym celu aparat MR musi być umieszczony w specjalnym pomieszczeniu
w tzw. klatce Faradaya (miedziane siatki w ścianach).
Pytanie 1. Cewka nadawczo-odbiorcza w aparacie jest zlokalizowana:

A) pomiędzy magnesem a pacjentem.
B) zewnętrznie od magnesu systemu.
C) to zależy od parametrów systemu.
PARAMETRY APARATÓW
Systemy dzielimy względem natężenia stałego pola magnetycznego. Niskopolowe mają wartości poniżej 1T 19
(tesli) – są tańsze, mają ograniczone możliwości diagnostyczne i otwartą konstrukcję. Systemy wysokopolowe
są obecnie najczęściej stosowane i mają one zwykle natężenie 1.5T. Mają ograniczoną przestrzeń dla pacjenta,
wymagają znacznego chłodzenia, ale mają też większe możliwości diagnostyczne.
ARTEFAKTY OBRAZOWE
Rezonans magnetyczny jest bardzo wrażliwy na artefakty. Zewnętrzne źródło fali elektromagnetycznej o czę-
stotliwości pracy aparatu widoczne jest jako pojedyncza linia przechodząca przez środek obrazu (1). Oczywi-
ście, ruch pacjenta też zaburza wynik (np. u dzieci, osób z drgawkami, ograniczonym kontaktem, przy oddechu).
Niektóre zjawiska są też niezależne od konstrukcji aparatu, np. rozmazanie obrazu w wyniku tzw. przesunięcia
2
chemicznego – zjawiska, w którym woda (protony wodoru) zachowuje się różnie w zależności od tkanki ,
w której się znajduje. Dotyczy to np. granicy tkanki tłuszczowej i wody.
Gdy pasmo przetwornika A/C i częstotliwość filtru akwizycji zostaną źle dobrane, wystąpi efekt nakładania
(aliasing) danych spoza obszaru projekcji (2). Artefakty mogą wynikać też z przepływu krwi i transportu wzbu-
3
dzonego magnetyzmu poza płaszczyznę obrazu – to zjawisko wykorzystuje się do obrazowania naczyń (3).
Metaliczne elementy zniekształcają lokalne pole i generują prądy wirowe – zamazuje to obraz z rezonansu –
powstają czarne obszary, na których nic nie widać.
2
występowanie przesunięć przypisuje się ekranującemu działaniu chmury elektronowej w otoczeniu jądra,
zależnemu od gęstości elektronowej, a więc od charakteru wiązań z sąsiednimi atomami i rodzaju tych atomów
3
technika ucieczki sygnały – „dziury” w sygnale oznaczają drożne naczynia
ŚRODKI KONTRASTUJĄCE
Środki kontrastujące w MRI oparte są

na paramagnetykach i dają one kon-
trastowanie pozytywne na obrazach
T1-zależnych. Najczęściej stosowany
jest gadolin.
porównanie: po prawej z kontrastem
Pytanie 2. Czy obecność metalowych implantów wyklucza wykonanie badania MR?

A) Tak – metal rozgrzeje się lub przemieści.
20
B) Nie – nowoczesne aparaty MR eliminują to ograniczenie.
C) To zależy od parametrów implantu.
TECHNIKI PODSTAWOWE I SPECJALNE
Podstawowe techniki to T1, T2, PD (interesuje nas gęstość protonów), FLAIR (pośrednia, między T1 i T2). Techniki
specjalne to np. angio-MRI, fMRI (funkcjonalny RM), DWI, SWI czy PWI. Obraz z MRI wykonywany jest tylko
w założonej płaszczyźnie, co jest wadą w stosunku do TK. Ma też mniejszą rozdzielczość przestrzenną (zależy
od aparatu, im więcej ma tesli, tym będzie ona większa), ale zwiększony kontrast tkankowy.
tkanka T1-zależny T2-zależny flair

PMR ciemny bardzo jasny ciemny
istota biała jasna ciemna szara ciemna szara
kora mózgu szara jasna szara jasna szara
tłuszcz (np. w szpiku) bardzo jasny jasny jasny
zapalenie ciemny bardzo jasne bardzo jasny
ANGIO-MRI
Obraz powstaje bez użycia środka kontrastującego, na zasadzie subtrakcji z obszarów „ucieczki sygnału” –
braku sygnału zwrotnego MR z elementów krwi, które odpłynęły z obszaru badania. Nie działa to jednak przy
wolnym przepływie krwi oraz gdy przepływ ma miejsce w płaszczyźnie obrazowania. Obrazy o jeszcze lepszej
rozdzielczości uzyskuje się po podaniu bolusa kontrastu – drożne naczynia w obrazie T1-zależnym dają wtedy
wysoki sygnał. W stosunku do TK kontrast dożylny w MRI utrzymuje się w naczyniach dużo dłużej.
SPEKTROSKOPIA (1HMRS)
Woda zmienia nieco swoje właściwości rezonansowe w zależności od tkanki,

w której się znajduje (konkretnie – wpływ na to mają cząsteczki w jej okoli-
cy). Po analizie widma (przesunięcia chemicznego) w danym obszarze mo-
żemy odpowiedzieć na pytanie o skład chemiczny danej próbki. Pozwala to
np. na różnicowanie charakteru zmian patologicznych bez pobierania ich
próbek. Spektroskopię nazywa się bezinwazyjną biopsją mózgu.
Próby z fosforem wykonuje się w diagnostyce prostaty.
BADANIA DYNAMICZNE
Ich rozwój jest możliwy dzięki przyspieszeniu akwizycji obrazu i wprowadzeniu jej bramkowania sygnałem EKG
lub ruchami przepony.
Badanie fMRI pozwala na uwidocznienie zużycia tlenu w mózgu. Dopływ krwi do

mózgu powoduje wzrost poziomu oksyhemoglobiny (diamagnetyk), a hemoglobi-
na, zależnie od utlenowania, staje się naturalnym środkiem kontrastowym widocz-
nym w obrazach T2. Technika to BOLD – blood oxygenation level dependent. Pa-
cjentowi poleca się wykonywanie czynności (np. mówienie, ruchy palcami), by
zidentyfikować, w którym obszarze następuje pobudzenie. Ma to znaczenie, po-
nieważ w procesach związanych z destrukcją mózgu (np. guz) te obszary mogą się
przemieszczać. Badanie umożliwia wybranie odpowiedniej drogi dojścia chi-
rurgicznego tak, by nie uszkodzić ważnych obszarów.
Technika dyfuzyjna (DWI) umożliwia uzyskiwanie obrazów naturalnej dyfuzji czą-

steczkowej w obrębie warstwy – możliwa jest w aparatach wytwarzających wysokie
gradienty pola magnetycznego. Technika jest „mało wymowna” morfologicznie, ale 21
pozwala na znalezienie zaburzeń dyfuzji już po 30-40 minutach od czasu zaistnienia
niedokrwienia. Pokazuje zatem obszar zawałowy przed tomografią komputerową.
Technika bazuje na przemieszczaniu się protonów wzdłuż nerwów.
Pytanie 3. Czy badanie naczyń w MRI wymaga podania środka kontrastowego?

A) Tak – jest to konieczne.
B) Nie – w MRI naczynia są widoczne, o ile są drożne.
C) I tak, i nie – to zależy od wybranej techniki akwizycji.
BEZPIECZEŃSTWO BADAŃ MR
Duże magnesy wytwarzają pole magnetyczne nie tylko w swoim wnętrzu, ale również na zewnątrz – dla syste-
mu 1.5T stosunkowo wysokie pole występuje w promieniu 10-12 metrów wokół magnesu. Może ono uszkadzać
urządzenia elektroniczne i karty kredytowe. Z tego powodu, na razie pacjenci z np. rozrusznikiem są wykluczeni
z możliwości bycia badanym techniką MR.
Do realiów pomieszczenia z rezonansem muszą być też dostosowane elementy takie, jak łóżka/wózki do trans-
portu pacjentów, gaśnice czy krzesła, aby nie przykleiły się do gigantycznego magnesu. XD
Radiologia, wykład 5 – ŚRODKI KONTRASTUJĄCE W DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
ŚRODKI KONTRASTUJĄCE W DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
Najwcześniej swoje zastosowanie znalazły roztwory barytowe (siarczan baru)

używane w badaniach przewodu pokarmowego, ale także badaniu serca,
a konkretniej prawego przedsionka i prawej komory. Choć metody te są obec-
nie wypierane przez endoskopię, to badania radiologiczne mają jedną zaletę –
pozwalają na zobrazowanie np. powiększonego czy naciekanego przez nowo-
twór żołądka, co byłoby trudniejsze w endoskopii.
Badanie poko(n)trastowe jest badaniem dynamicznym i wymaga podglądu

w trakcie fluoroskopii.
22
tzw. żołądek kaskadowy
W ocenie jelita stosujemy dwa typy kontrastu

– kontrastowanie pozytywne (środek o wyż-
szych wartościach pochłaniania promienio-
wania w stosunku do tkanek) i negatywne
(odwrotnie – zwykle gazy). W przypadku
przewodu pokarmowego stosuje się kontra-
stowanie pozytywne (siarczan baru) lub kon-
trastowanie dwufazowe (pozytywne i nega- kontrastowanie pozytywne badanie dwukontrastowe
tywne jednocześnie).
Środki kontrastujące pozytywnie, oparte na jodzie i podawane głównie dożylnie (ale też np. doustnie, docew-
4
nikowo, dostawowo itd.), są również wykorzystywane w tomografii komputerowej. Podanie dożylne pozwala
na zobrazowanie naczyń i perfuzji w obrębie narządów miąższowych. W obecnej dobie, gdy TK ma szybką akwi-
zycję, takie badania wypierają arteriografię (ta obecnie stosowana jest głównie do rozwiewania wątpliwości).
Arteriografia pozwala też na wykonanie zabiegów w jej trakcie (np. udrażnianie naczynia).
(tu pokazywane były obrazy, które już pojawiały się we wcześniejszym wykładzie)
PODSUMOWANIE – SCHEMAT DOT. ŚRODKÓW CIENIUJĄCYCH
1. środki kontrastujące negatywne (mały współczynnik pochłaniania promieni X, np. powietrze, CO2 – można
5
go wykorzystać również w badaniach arteriograficznych u osób niemogących przyjąć jodowego kontrastu ),
2. środki kontrastujące pozytywne (zawierają atomy pierwiastków o współczynniku pochłaniania promieni X
50-1000 razy większym od głównych składników tkanek miękkich)
środki cieniujące
nierozpuszczalne w wodzie: rozpuszczalne w wodzie:

siarczan baru (BaSO4, baryt), jodowe środki kontrastujące
środki olejowe
4
podanie dożylne pozwala również na obrazowanie patologii w tętnicach, jest to kwestią czasu badania
5
nie stosuje się tego w diagnostyce naczyń OUN, raczej tylko obwodowo
Środki jodowe można podzielić na hepatotropowe i urotropowe (najczęściej), monomery i dimery, środki jo-
nowe i niejonowe (zaleta) czy wysokoosmolalne i niskoosmolalne (zaleta – mniej reakcji z tkankami).
Pytanie 1. Czy siarczan baru jest podawany tylko doustnie?

A) Tak, to jedyna droga podania tego środka.
B) Tak – po wykluczeniu perforacji przewodu pokarmowego.
C) Nie, środek ten może być też podawany innymi drogami.
ŚRODKI ECHOGENIZUJĄCE W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ
ECHOKARDIOGRAFIA
23
Tego typu kontrastowanie zaobserwowano bardzo wcześnie – jako efekt pęcherzyków gazów znajdujących się
w naczyniach po iniekcjach, ale również w trakcie badania echokardiograficznego. Wykorzystywano to np.
w diagnostyce wad przeciekowych, podając roztwór soli fizjologicznej z drobnymi pęcherzykami gazu. Docho-
dziło do echogenizacji krwi, co lepiej uwidaczniało wadę. Efekt znikał jednak po przejściu przez krążenie płucne.
Rozpoczęto zatem poszukiwanie takiego środka, którego efekt nie zanikałby całkowicie po przejściu przez płu-
ca. Jednym z pierwszych był Levovist (galactose-stabilized microbubbles). Obecnie najszerzej stosowany jest
SonoVue (zawiera siarczek fluoru, SF6, w lipidowej otoczce). Używa się go również do oceny perfuzji mięśnia
sercowego. Efekt echogeniczny zanika po kilku minutach (ok. 20).
SonoVue podawany jest dożylnie. Nie zarejestrowano uczuleń na niego. Może być stosowany u więk-
szości pacjentów, wyjątkiem są osoby z dusznością i niewydolnością układu oddechowego, zaburze-
niami rytmu serca i w ciężkim stanie klinicznym. Nie ma informacji co do stosowania u ciężarnych.
Rejestracja ta wymaga aparatów o specjalnych parametrach – mogących rejestrować obraz przy niskim indek-
sie mechanicznym (fala ultradźwiękowa nie może rozbijać pęcherzyków). Badanie to jest dynamiczne.
ZMIANY OGNISKOWE W NARZĄDACH MIĄŻSZOWYCH
Środki cieniujące stosuje się także w różnicowaniu i diagnostyce zmian ogniskowych w narządach miąższowych
(wątroba, nerki, śledziona). Wykazano ich dużą przydatność w diagnostyce marskości wątroby, zmian o charak-
terze przerzutów, łagodnych zmian w obrębie wątroby (np. gruczolaki, naczyniaki). Badanie dynamiczne. Wadą
jest to, że nie jesteśmy w stanie zbadać wszystkich narządów (jak to w USG, widzimy to, co jest pod głowicą).
Pytanie 2. Czy jodowe środki cieniujące są podawane tylko dożylnie?

A) Tak, to jedyna droga podania tych środków.
B) Nie – można je stosować także doustnie.
C) Nie – można je stosować także doustnie, ale po wykluczeniu perforacji przewodu pokarmowego.
ŚRODKI CIENIUJĄCE W BADANIU REZONANSEM M AGNETYCZNYM
Obrazowanie naczyń może być tu wykonane bez kontrastowania lub po dożylnym podaniu środka cieniującego.
Środki w RM oparte są na gadolinie – ich obecność powoduje wzmocnienie sygnału na obrazach T1-zależnych.
Obecnie są one zakazane do stosowania u osób z niewydolnością nerek (upośledzone wydalanie, dalekosiężne
konsekwencje). Środki te podawane są w dużo mniejszej objętości niż te jonowe, rzadziej powodują uczulenia.
Ich efekt utrzymuje się za to dużo dłużej (próby dodatkowego zwiększenia tego czasu – środki puli krwi, łączą-
ce się odwracalnie z albuminami). Badania te wykorzystuje się w diagnostyce OUN, ale również w kardiologii.
Środki oparte na gadolinie same z siebie byłyby trucizną, jednak podajemy je do organizmu w formie chelato-
wanej i są one wydalane w niezmienionej postaci przez nerki. Jeśli pozostaną w organizmie zbyt długo (niewy-
dolność nerek), ulegają rozpadowi. Gadolin odkłada się wtedy w tkankach, powodując ich włóknienie (dotyczy
ono narządów miąższowych, mięśni, tkanki podskórnej, naczyń itd.).
Zespół nerkopochodnego włóknienia narządowego (NSF) był powikłaniem śmiertelnym.
Stosowane dzisiaj środki są dużo bardziej stabilne i nie powinny ulegać rozpadowi powodującemu NSF. Od 2005
roku nie obserwuje się kolejnych przypadków tego powikłania. Mimo to, warto podkreślić, że MRI bez wzmoc-
nienia kontrastowego jest również cennym badaniem, które można zastosować przy niewydolności nerek. 24
Pytanie 3. Czy środki kontrastujące w MR podawane są tylko dożylnie?
A) Tak, to jedyna droga podania tych środków.
B) Nie – można je stosować także dostawowo.
C) Nie – można je stosować także dotętniczo.
Pytanie 4. W trakcie badania TK środek cieniujący jest najczęściej podawany:

A) dożylnie, jeśli konieczne jest obrazowanie patologii naczyń żylnych.
B) dotętniczo, jeśli konieczne jest obrazowanie patologii naczyń tętniczych.
C) Obie odpowiedzi są poprawne.
Radiologia, wykład 6 – OBRAZOWANIE HYBRYDOWE
OBRAZOWANIE HYBRYDOWE
Pierwszym skojarzeniem z tą techniką są obrazy powstające dzięki medycynie nuklearnej. Najszerzej stosowane
techniki polegają na skojarzeniu akwizycji wykonanych technikami obrazowania narządowego z technikami
pokazującymi funkcję/fizjologię narządów, np. SPECT, PET.
STEREOTAKSJA MR/CT/RADIOGRAFIA
Najbardziej spektakularny przykład obrazowania hybrydowego, który jest wykorzystywany w trakcie zabiegów
neurochirurgicznych. Łączy techniki MR i CT. Tomografia, często obecna już na salach operacyjnych, nie pozwo-
liłaby na uzyskanie wymaganej precyzji przy np. umieszczaniu w mózgu elektrod stymulujących czy dokonywa-
niu resekcji guzów (tak, by zaoszczędzić jak najwięcej). 25
System mówi chirurgowi, w których miejscach ma wykonać otwory, jak „wbić narzędzia” – na jaką głębokość,
pod jakim kątem. W trakcie zabiegu możliwa jest, choć nieciągła, kontrola tomograficzna.
POZYCJONOWANIE W RADIOGRAFII I USG
Nie tylko neurochirurgia korzysta z tej techniki. W trakcie operacji kardio-

chirurgicznych, np. ablacji, korzysta się z obrazów uzyskanych w TK wy-
świetlonych na aktualnie uzyskanym obrazie radiograficznym. Techniki te
wykorzystuje się też w chirurgii naczyniowej czy radiologii interwencyjnej
dotyczącej dużych pni naczyniowych (np. stentgraft w aorcie).
W radiografii nie wszystko może być widoczne, dlatego wspomaganie się

wcześniej uzyskanym obrazem TK podnosi bezpieczeństwo.
Technika ta jest stosowana również w ultrasonografii przy biopsji/termoablacji zmian ogniskowych w wątrobie,
nerce, narządach miąższowych, które są słabo widoczne w USG, ale bezsporne w TK.
PERFUZJA MR
Istotna dla diagnostyki układu oddechowego. Badania czynnościowe obecnie nie są wykonywane w technikach
TK, ale ma ona swoją inną wartość, którą możemy chcieć wykorzystać. Z kolei badanie MR, mniej inwazyjne,
3
umożliwia nam wykonywanie badań czynnościowych (np. wentylacja He-MRI – zdjęcia poniżej). Stąd wykorzy-
stuje się ich połączenie.
Radiologia, wykład 6 – OBRAZOWANIE HYBRYDOWE
Pytanie 1. Badaniami monitorującymi biopsję najczęściej są:

A) USG i TK.
B) USG i MR.
C) TK i MR.
MEDYCYNA NUKLEARNA
Medycyna nuklearna jest dziedziną medycyny, która zajmuje się zastosowaniem izotopów promieniotwórczych
w postaci otwartych źródeł promieniowania, obejmując wykorzystanie ich lub znakowanych nimi związków (ra-
diofarmaceutyki – RF) do celów diagnostycznych i terapeutycznych.
Medycyna nuklearna różni się od diagnostyki radiologicznej tym, że w jej technikach wykorzystywane źródło 26
promieniowania znajduje się w pacjencie, a nie na zewnątrz. Stosowane izotopy emitują promieniowanie
głównie pod postacią fotonów. Metody związane z promieniowaniem α czy β stosowane są w radioterapii.
99m
W 95-98% badań wykorzystywany jest Tc. Ma on bardzo krótki czas półtrwania, emitowana przez
niego energia jest łatwa do wychwycenia w detektorach, jest też reaktywnym pierwiastkiem.
Ograniczeniem medycyny nuklearnej jest niska rozdzielczość obrazów. Dużą zaletą tych technik jest możliwość
badania dużych obszarów pacjenta – nawet całego ciała. Dostępne są badania statyczne i dynamiczne (złożone
z serii obrazów wykonywanych w określonych odstępach czasu – np. renografia).
TECHNIKI MEDYCYNY NUKLEARNEJ

131
Charakter znacznika onkofilnego ma α-metylotyrozyna. Jest to połączenie aminokwasu z atomem I, które
nie jest wbudowywane do struktury białka. Gromadzi się w komórkach guza (15-30 min. po podaniu) i powoli
opuszcza komórkę (ok. 30% w ciągu godziny po podaniu). Ta technika może być łączona z MRI.
Bardzo znaną techniką jest również SPECT/CT, który łączy CT z użyciem znaczników promieniotwór-
czych. Zaletą jest niska dawka promieniowania, na które narażony jest pacjent, choć wykonywany jest
skan całego ciała i zwiększenie precyzji badania w stosunku do SPECT. Ceną jest niska jakość obrazu CT.
Medycyna nuklearna, oprócz obrazowania funkcji narządów czy też ich metabolizmu, pozwala na badanie
perfuzji narządów. Kwestią istotną dla nowotworów OUN jest to, że ulegają one metaplazji w postać anapla-
styczną. Trudno je wtedy różnicować w MRI. Sprzężenie obrazów MRI z technikami nuklearnymi pozwala dość
szybko zlokalizować obszar, z którego należy pobrać materiał w biopsji.
Innym przykładem jest odróżnianie blizny po usunięciu guza OUN od jego wznowy, które jest trudne w MRI,
ale rozwiązaniem problemu są badania fuzyjne z medycyną nuklearną.
Pytanie 2. W badaniach SPECT i PET źródłem promieniowania jest:

A) lampa rentgenowska.
B) izotop w głowicy aparatu.
C) izotop w ciele pacjenta.
Ostatnie lata przyniosły rozwój techniki PET-CT. Źródło promieniowania również znajduje się w ciele pacjenta,
ale jest nim najczęściej radioaktywna glukoza. Ulega ona bardzo szybkiemu rozpadowi. Najpierw pacjent, leżący
na stole, „wjeżdża” w obszar badania CT, a następnie do detektora PET. Obraz to tak naprawdę mapa metabo-
liczna glukozy w ciele człowieka. Technika ta jest bardzo czuła, ale mało swoista.
Radiologia, wykład 7 – BEZPIECZEŃSTWO BADAŃ OBRAZOWYCH
BEZPIECZEŃSTWO BADAŃ OBRAZOWYCH
RADIOGRAFIA/TK (PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE)
We wczesnym okresie stosowania promieniowania jonizującego nie zdawano sobie sprawy z zagrożeń, które
ono ze sobą niesie i nie używano żadnych zabezpieczeń. Dość szybko przekonano się jednak o konsekwencjach
takich działań. Dużo danych dotyczących wpływu promieniowania na organizm człowieka uzyskano poprzez
obserwację chorych eksponowanych na nie po wybuchu bomb w Hiroshimie i Nagasaki.
OBJAWY NARAŻENIA NA PROMIENIOWANIE
a) objawy wczesne – choroba popromienna: 27

a. zespół szpikowy (krwotoki, obniżenie odporności),
b. zespół jelitowy (biegunki, odwodnienie),
c. zespół mózgowo-naczyniowy (wahania nastroju, objawy móżdżkowe, drgawki, śpiączka),
b) objawy późne – skrócenie czasu życia, choroby nowotworowe, zaćma, bezpłodność, obumarcie pło-
dów narażonych na promieniowanie lub występowanie u nich wad rozwojowych
Skutki biologiczne promieniowania zależą od dawki (teoria stochastyczna związana jest z gromadzeniem się
efektów wszystkich narażeń, deterministyczna – z działaniem dawki progowej), rodzaju promieniowania (kor-
puskularne powoduje większe uszkodzenia), rodzaju tkanki (najgorzej reagują tkanki dzielące się regularnie)
i wieku pacjenta (osoby młodsze mają większą skłonność do negatywnych reakcji na promieniowanie).
Negatywne skutki biologiczne napromieniowania są uchwytne głównie u pacjentów po zabiegach z za-

kresu radiologii interwencyjnej. Problemy te są widoczne również w radioterapii.
MINIMALIZOWANIE RYZYKA
Zawsze jednak dąży się do maksymalnego ograniczenia dawki promieniowania jonizującego, na którą narażo-
ny jest pacjent. Sprzęt do diagnostyki i terapii powinien pozwalać na wykrycie wady każdego elementu, aby
ograniczyć ryzyko zbędnej ekspozycji (kontrola jakości, testy okresowe, czujniki, kontrolki). Dąży się również do
minimalizacji błędów ludzkich poprzez wprowadzane protokoły czy też obecność automatycznych wyłączników.
Ma to znaczenie np. przy zużyciu lampy rentgenowskiej – obrazy uzyskiwane z jej pomocą przestają
być wyraźne, ale cały system nie wymusza zwiększenia dawki promieniowania, tylko wymianę lampy.
RADIOGRAFIA ZABIEGOWA
Dawki promieniowania w radiografii zabiegowej są najwyższe, ale zależą też od stopnia skomplikowania zabie-
gu. Implantacje pojedynczych stentów trwają np. 30 minut (2 mSv), a embolizacja malformacji naczyniowych
może trwać nawet 3-4 godziny (8-10 mSv).
Rozwiązaniem jest np. technika DSA, która pozwala na ograniczenie ilości podawanego kontrastu oraz
zmniejszenie ekspozycji w trakcie badania. Drugim rozwiązaniem jest skopia pulsacyjna – przerywanie
i ponawianie ekspozycji. Inną opcją jest „road map”, w której obraz uzyskany w DSA zostaje wyświe-
tlony na ekranie, jak mapa dla cewnika wędrującego w naczyniach. Nie wymaga to kontrastu.
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
Obecnie TK wiąże się z dużym narażeniem na promieniowanie, ale jest bardzo chętnie wykorzystywana przez
klinicystów, np. w technikach wielofazowych, które polegają na kilkukrotnym naświetlaniu. Badania w kardio-
logii również oparte są na długotrwałej ekspozycji, podobnie jak badania perfuzyjne. Dawka promieniowania
jest też większa w badaniach dwuenergetycznych – tak naprawdę jest to podwójne prześwietlenie.
Sama technologia wielorzędowa, w porównaniu do wcześniejszych rozwiązań, wykorzystuje w pełni

promieniowanie, na które narażony jest pacjent. Nowoczesne aparaty dostosowują parametry lampy
do badanej tkanki. Występują też protokoły iteracyjne – akwizycja odbywa się przy niższych dawkach,
ale stosowany jest protokół, który wielokrotnie przelicza dane, by zwiększyć jakość obrazu.
KLASYCZNE ZDJĘCIA RENTGENOWSKIE
Systemy kontroli jakości dotyczą też klasycznych zdjęć rentgenowskich. Aby zdjęcie klatki piersiowej w pro-
jekcji PA było uznane za diagnostyczne, musi spełniać następujące warunki:
28
 ekspozycja na pełnym wdechu,
 symetryczny obraz klatki z centralnym cieniem mostka
między przyśrodkowymi krańcami obojczyków,
 przyśrodkowe zarysy łopatek poza polami płucnymi,
 odwzorowanie całego łuku żeber nad przeponą,
 ostre odwzorowanie rysunku naczyniowego w całych po-
lach płucnych, tchawicy i górnych oskrzeli, zarysów serca
i aorty, przepony i kątów przeponowo-żebrowych,
 uwidocznienie części zasercowych płuc i śródpiersia,
 uwidocznienie kręgosłupa poprzez cień serca.
DOZYMETRIA PACJENTA, OCHRONA PACJENTA I PERSONELU PRZED PROMIENIOWANIEM
Dąży się do tego, by łączna dawka pochłaniana przez pacjenta podczas badania była rejestrowana. Dawka ta
zależy od wielkości naświetlanego obszaru (np. 0.005 mSv dla zdjęcia zęba, a 20 mSv dla pediatrycznego CT
brzucha), liczby obrazów i czasu ewentualnej fluoroskopii, która znacząco zwiększa dawkę promieniowania.
Ochrona pacjenta:
a) metody fizyczne,
b) racjonalne wykorzystanie badań (ochrona dzieci, reguła 10 dni).
Ochrona personelu:
a) metody fizyczne (konstrukcja gabinetów, osłony osobiste),

b) kontrola dawek indywidualnych,
c) kontrola środowiska pracy,
d) kontrola lekarska.
Funkcjonują też żelazne zasady dotyczące odległości pacjenta i personelu od źródła promieniowania, stosowa-
nia osłon i skrócenia czasu ekspozycji. Wszystkie te czynniki ograniczają ekspozycję w stopniu logarytmicznym.
MR (FALA RADIOWA)
Ograniczenia to np. obecność metalicznych ciał obcych, ortopedycznych stabilizatorów czasowych, niektórych
implantów, ekspanderów czy stałych aparatów ortodontycznych, które uniemożliwiają wykonanie badania lub
wpływają na czytelność jego wyników. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami są jednak urządzenia elektroniczne
– obecność rozrusznika serca, defibrylatora, neurostymulatora, pompy insulinowej, implantów ślimakowych.
Badanie MRI może być bezpiecznie wykonywane u kobiet w cią-

ży, ale nie wolno stosować wtedy gadolinowych środków kontra-
stujących. Ze względu na ostrożność, nie wykonuje się jednak tych
badań przed 20 tyg. ciąży.
Badania MRI w aparatach nawet 3T są obecnie uznawane za bez-

pieczne. Kontrowersyjne są aparaty wysokopolowe (np. 7T, czy
eksperymentalne aparaty 12T) – mają one większą rozdzielczość,
ale nie wiadomo czy tak silne pole magnetyczne nie będzie nega-
tywnie działać na organizm ludzki.
USG (FALA MECHANICZNA)

29
Badanie USG uznawane jest za bezpieczne.
 Wiadomo jednak, że wywołuje efekt termiczny, który uznawany jest za bezpieczny, jeśli wzrost tempe-
ratury wynosi maksymalnie 1 stopień Celsjusza. Większy efekt termiczny może prowadzić do zapalenia
lub martwicy, ale w praktyce jest to praktycznie niemożliwe.
 Drugi z efektów to kawitacja – wytwarzanie się niskociśnieniowych przestrzeni, a przez to trwałych/
przejściowych pęcherzyków gazu lub pary wodnej, co mogłoby mieć negatywny wpływ na tkanki, ale,
ponownie, w praktyce klinicznej jest to efekt niemożliwy do osiągnięcia.
Oddziaływanie biologiczne uzależnione jest głównie od gęstości energii wiązki ultradźwiękowej i jej szerokości,
czasu ekspozycji, częstotliwości, ale też czynników zależnych od tkanek – przewodnictwa cieplnego, odprowa-
dzania ciepła przez krew czy impedancji akustycznej.
Zalecenia:

2
USG z ogniskowaniem – gęstość energii poniżej 1W/cm , czas ekspozycji do 50 sekund,

2
USG bez ogniskowania – gęstość energii poniżej 100mW/cm , czas ekspozycji do 500 sekund.
Największe narażenie występuje w technikach Power i Color-Doppler, TCD (Doppler przezczaszkowy), bada-
niach gałki ocznej, badaniach w położnictwie czy monitorowaniu (stała pozycja sondy).
Dla zmniejszenia narażenia należy, w miarę możliwości, często przemieszczać głowicę i ograniczyć jej czas kon-
taktu ze skórą. Warto sprawdzić jej temperaturę. Stosuje się możliwie niską moc i wysokie wzmocnienie,
a w badaniach dopplerowskich PW ogranicza się czas ekspozycji na granicy kość/tkanka do minimum.
W radiologii i diagnostyce stosowana jest zasada ALARA – As Low As Reasonably Accessible.

Radiologia, wykład 8 – ANGIOGRAFIA RENTGENOWSKA I ZABIEGI ENDOWASKULARNE
ANGIOGRAFIA RENTGENOWSKA I ZABIEGI ENDOWASKULARNE MONIT. RADIOLOG.
Techniką monitorowania tych zabiegów jest fluoroskopia – dawniej złoty standard, dzisiaj stosowana już tylko
w nielicznych obszarach badań. Zaletą angiografii jest możliwość wykonywania zabiegów endowaskularnych.
Dziś badaniem naczyń pierwszego rzutu jest USG Doppler – wyniki te najczęściej weryfikuje się w angiotomo-
grafii w technice wielorzędowej. Te dwie techniki selekcjonują pacjentów do radiologii interwencyjnej. Angio-
grafia wymaga zachowania reżimu operacyjnego i jest drogą techniką. Wymaga również hospitalizacji chorego.
ANGIOGRAFIA
Angiografia polega na wewnątrznaczyniowym podaniu środka cieniującego (zwykle na bazie jodu) przez specja-
30
listyczny cewnik wprowadzany drogą nakłucia przezskórnego. Miejscem dostępu mogą być tętnice i żyły ob-
wodowe – preferuje się te naczynia, które mają podłoże kostne (np. t. udowa, t. ramienna, t. promieniowa),
ponieważ ułatwia to późniejsze zapobieganie krwawieniom.
Czasem, przy utrudnionym dostępie przezskórnym lub przy wprowadzaniu sprzętu o dużych średni-
cach, stosuje się nakłucie po chirurgicznym odsłonięciu tętnicy obwodowej lub żyły.
Pierwszą techniką podawania kontrastu było bezpośrednie przezlędźwiowe nakłucie aorty brzusznej metodą
Dos Santosa. Obecnie nie jest stosowane, ze względu na to, że w razie krwotoku pozostawały tylko „przetocze-
nie krwi i modlitwa” ~ profesor, AD 2020.
 Arteriografia – środek cieniujący podawany jest dotętniczo (bezpośrednio lub za pośrednictwem spe-
cjalistycznych cewników wprowadzonych drogą nakłucia przezskórnego).
 Venografia – środek cieniujący podawany jest dożylnie (bezpośrednio lub za pośrednictwem specjali-
stycznych cewników wprowadzonych drogą nakłucia przezskórnego). Venografia może być wykonana
również po nakłuciu narządów miąższowych.
W obecnych czasach, zwłaszcza w badaniu naczyń tętniczych, stosuje się technikę subtrakcyjną. Ogranicza ona
ilość podawanego środka kontrastującego i poprawia jakość obrazowania. Polega na cyfrowym złożeniu dwóch
obrazów – przed i po podaniu kontrastu dotętniczo. Wynik tego odjęcia pozwala na uwidocznienie naczyń tęt-
niczych i ewentualnych struktur miąższowych.
Sytuacja, w której nakłuwa się naczynia tętnicze, by dostać się do układu żylnego to venoportografia – obrazu-
jąca układ wrotny. Odwrotnym przypadkiem jest obrazowanie tętnic płucnych – cewnik wprowadzany jest
przez nakłucie żyły udowej. Obecnie diagnostyczna funkcja tego badania zastępowana jest przez TK. Angiografię
tętnic płucnych stosuje się właściwie jako wstęp do zabiegu.
ETAPY ANGIOGRAFII
nakłucie tętnicy  wprowadzenie prowadnika  wymiana igły na zastawkę  wprowadzenie cewnika diagno-
stycznego  podanie środka kontrastującego  ewentualna angioplastyka  ewentualna implantacja stentu
Pytanie 1. W trakcie angiografii środek cieniujący jest podawany:

A) zawsze dożylnie, jeśli badamy układ żylny.
B) zawsze dotętniczo, jeśli badamy układ tętniczy.
C) to zależy od obszaru badania.
POWIKŁANIA ANGIOGRAFII
Dzielone na powikłania w miejscu wkłucia, spowodowane wprowadzeniem prowadnika lub manipulacjami

cewnika wewnątrz naczyń, związane z nieprawidłową implantacją np. stentu (migracja/kolaps) i ogólne, zwią-
zane z podaniem środka cieniującego. Spektakularnymi powikłaniami są: powstanie tętniaka rzekomego
(patrz: patologia naczyń, buahaha), jatrogenna przetoka tętniczo-żylna, rozwarstwienie (!) lub zakrzep tętnicy.
Rozwarstwienie, szczególnie przy obecnej w naczyniach miażdżycy, nie jest wcale rzadkie – cewnik nie może
sforsować blaszki miażdżycowej, za to świetnie sobie radzi ze ścianą naczynia. Dlatego standardem jest prze-
chodzenie przez tętnice „pod prąd” – ewentualne rozwarstwienie zamyka się wtedy samo.
CELE ANGIOGRAFII
31
 wykonywanie zabiegów,
 określenie stopnia zwężenia,
 określenie długości i lokalizacji zmienionego odcinka,
 ocena obecności krążenia obocznego,
 ocena naczynia obwodowo od zwężenia,
 wyjaśnienie etiologii zmian
Możliwości leczenia zmian miażdżycowych to głównie PTA (przezskórna angioplastyka balonowa) i implantacja
stentów – często współwystępują. Stenty mogą być rozprężane na balonie lub samorozprężalne. Coraz bardziej
rozwijają się techniki operacyjnej rewaskularyzacji.
Stenty samorozprężalne są wykonywane z nitinolu, a te rozprężane na balonie – zwykle ze stali nie-

rdzewnej. Słów kilka o nitinolu – „to jest, jak Państwo widzicie, na podstawie danych z Wikipedii” ro-
6
dzaj stopu z niklu i tytanu z cieplną pamięcią kształtu (rozpręża się do 48 h po zabiegu, delikatniejszy).
Techniki związane ze stentami były bardzo ostrożnie stosowane w okoli-

cach mózgu – w czasie rozprężania stentu mogą być uwalniane pokruszo-
ne fragmenty blaszki miażdżycowej, które utykając na obwodzie nie robią
większych problemów, ale utykając w mózgu – mogą. Obecnie, ze względu
na wprowadzenie systemów neuroprotekcji, ryzyko jest mniejsze.
 nad stentem umieszczony jest „filtr”, który przepuszcza krew, ale poten-
cjalnego zatoru nie; po zakończonym zabiegu ten „filtr” jest zwijany, by nic
się z niego nie wydostało (elementy w kółeczku)
Z technik operacyjnej rewaskularyzacji – fibrynoliza celowana. Skuteczność jej działania jest tym większa, im
świeższa jest skrzeplina w świetle tętnicy. Procedura polega na wprowadzeniu cewnika z wieloma kanałami
bocznymi w obręb skrzepu, a następnie powolnym podaniu alteplazy (Actilyse). Często taką fibrynolizę utrzy-
muje się w naczyniach obwodowych nawet powyżej 24 godzin.
Inna technika to trombektomia mechaniczna, stosowana szczególnie w niedo-

krwiennych udarach mózgu. Działanie oparte jest na systemach odsysających
skrzeplinę lub specyficznie ukształtowanych stentach, które wyciągają materiał
zatorowy na zasadzie korkociągu.
6
Ni (nikiel), Ti (tytan), NOL (odkryty w US Naval Ordinance Laboratory)
Często przy działaniach wymuszonych trombektomią okazuje się, że za zatorem kryją się inne patologie – np.
tętniaki tętnic podkolanowych – które stanowiły pierwotną przyczynę powstania skrzepliny. W takiej sytuacji
stosuje się stenty pokrywane materiałem nieprzepuszczalnym dla krwi – izoluje to worek tętniaka od naczynia
(i tak mi nie uwierzycie jaka tu padła analogia, polecam zobaczyć samemu XD – część 2 wykładu, 28:04).
Pytanie 2. Stentgrafty nie są stosowane w leczeniu:

A) tętniaków aorty brzusznej.
B) tętniaków aorty piersiowej.
C) przecieków międzyprzedsionkowych.
ZABIEGI EMBOLIZACJI
32
Stosowane głównie w tętniakach mózgowych, które mają odmienne uformowanie i etiologię. Zwykle są wro-
dzone, a w ciągu życia chorego ulegają powiększeniu. Najczęściej mają charakter workowaty z ukształtowa-
niem szyi. Druga grupa patologii to malforacje naczyniowe – one również dają ryzyko pęknięcia.
Embolizacja jest zabiegiem, którego celem jest zamknięcie naczyń zaopatrujących zmianę patolo-
giczną. Stosowana jest przede wszystkim w tamowaniu krwotoków, leczeniu malformacji naczynio-
wych, zmian pourazowych czy guzów nowotworowych.
Embolizację wykonuje się pod kontrolą skopii rentgenowskiej. Do układu naczyniowego wprowadzany jest
cewnik, który umieszcza się w odpowiednim naczyniu. Następnie do światła naczynia podawany jest materiał
embolizacyjny, którego zadaniem jest zamknięcie światła naczynia. Materiał ten musi zamykać naczynie sku-
tecznie i nie może on powędrować na obwód.
Do embolizacji używane są różne materiały, zależnie od wielkości

naczynia i charakteru przepływu krwi przez zmianę. Do dużych
naczyń stosuje się zwykle metalowe spirale, zapinki (amplatzery,
patr: rysunek), balony odczepialne i stenty pokrywane. Do małych –
gąbki żelatynowe, alkohol poliwinylowy, kleje cyjanoakrylowe.
 Takie ustrojstwo (też amplatzer) stosuje się do zamykania przecieków w sercu – dwa
dyski znajdują się po obu stronach przegrody, a środkowa część – w niej. Warto zazna-
czyć, że wg Profesora ten amplatzer przypomina zmywak do naczyń, a ten powyżej, sto-
sowany w naczyniach – „serdelka czy parówkę”.
Tętniaki embolizuje się za pomocą „zamotania” w ich obrębie metalowej spirali, któ-
ra zmniejsza przepływ krwi w obrębie zmiany i z założenia ma doprowadzić do wy-
krzepiania. Warunkiem wykonania takiego zabiegu jest szeroka wąska szyja tętniaka,
która zapobiega migracji tego materiału do światła naczynia.
Rozwiązaniem dla tętniaków z szeroką szyją jest implantacja stentu, a następnie

upychanie wspomnianej metalowej spiralki w worku tętniaka przez oczka stentgraftu.
Pytanie 3. Embolizacja tętniaka mózgowego jest łatwiejsza, jeśli:

A) tętniak ma szeroką szyję.
B) tętniak ma wąską szyję.
C) szerokość szyi nie ma znaczenia, ważna jest wielkość tętniaka.
Radiologia, wykład 9 – NOWOTWORY
NOWOTWORY
 Nowotwór złośliwy to populacja nieodwracalnie zmienionych, własnych komórek organizmu odzna-

czających się autonomią rozmnażania i różnicowania, co prowadzi do postępujących zmian anato-
micznych i zaburzeń czynnościowych organizmu oraz jego śmierci.
 Nowotwór łagodny to populacja nieodwracalnie zmienionych, własnych komórek organizmu odzna-
czających się autonomią rozmnażania i różnicowania, co prowadzi do niekrytycznych zmian anato-
micznych i czynnościowych.
PROCESY HISTOFORMATYWNE
Obejmują głównie rozrost podścieliska łącznotkankowego, osłabie- 33

nie procesów agregacyjnych i brak inhibicji kontaktowej. Komórki
przestają współdziałać jako tkanka – uzyskują autonomię, która daje
im możliwości niekontrolowanego rozmnażania i rozrostu. Ostatnie
dwie wymienione cechy dają też możliwość przerzutowania.
W badaniach obrazowych te procesy widoczne są jako chaos tkan-

kowy – tkanka traci swoje prawidłowe utkanie. We wszystkich tech-
nikach (USG, TK, MRI) rozrost nowotworowy przejawia się obecno-
ścią tkanki o niejednorodnej strukturze.
Rozbudowa podścieliska znajduje swoje odzwierciedlenie w zwiększeniu gę-

stości guza. Przykład pochodzi z elastografii, która ukazała obecność spoistego
guza w obrębie ślinianki. Zmiana ta jest twardsza od otoczenia, dzięki rozbu-
dowaniu tkanki łącznej.
Brak agregacji i inhibicji wiąże się też z rozrastaniem naczyń w obrębie guza nowotworowego. W badaniach
znajdujemy naczynia, które znacząco różnią się od siebie przepływem – w jednych jest bardzo intensywny,
w innych – mocno stłumiony.
ZABURZENIA KRĄŻENIA
Obejmują unaczynienie patologiczne, krwotoki (ściany nowych naczyń nie mają ideal-
nej budowy – są podatne na uszkodzenia), obrzęki (zaburzenia krążenia żylnego) i za-
krzepicę żylną (poprzez nacieczenie naczyń żylnych/ucisk/zaburzenia biochemiczne).
 W tym guzie nerki (podobno) widać neoangiogenezę, przetoki tętniczo-żylne oraz za-
krzepicę naczyń, skutkującą martwicą (to akurat naprawdę widać, centralnie).
Na zdjęciu po prawej ponownie widać wszystkie możliwe zmiany w nerce. Centralnie

– neoangiogeneza. W górnym biegunie – piękna przetoka, a nieco poniżej – obszar
martwicy. Tutaj wykorzystano technikę angiografii, pochodzi z fazy tętniczej. W fazie
miąższowej również widać nieregularne wzmocnienie, jak ktoś chce – 9:53.
Naczynia patologiczne w badaniach obrazowych mają kręty przebieg,

są nieregularnie położone.
Radiologia, wykład 9 – NOWOTWORY
W przypadku guzów słabo unaczynionych możemy nadal ocze-

kiwać powikłań w postaci wystąpienia krwotoków. Często są
one pierwszym objawem glejaka. W badaniach pokontrasto-
wych charakterystyczne dla tych nowotworów jest wzmocnie-
nie torebki guza (zdjęcie po prawej). Na pokazanych obrazach
krwotok wywiera efekt masy i powoduje przesunięcie sierpa
mózgu na stronę zdrową.
Efekt masy to sytuacja, gdy masa patologiczna (guz, często po krwotoku) uciska na sąsiednie struktury, nieko-
niecznie nacieczone nowotworem, wywierając na nich efekt, np. w postaci obrzęku.
Jedną z głównych przyczyn zgonów pacjentów z chorobami nowotworowymi jest zatorowość płucna. Skrzepli-
ny powstające w układzie żylnym mają tendencję do odrywania się. 34
WPŁYW ZMIAN NA USTRÓJ
Ta kategoria obejmuje niedrożności (naczyń, ale również np. dróg oddechowych, moczowych czy niedrożności
powodujące zaburzenia krążenia PMR), perforacje, kacheksję (zanik masy mięśniowej) i dysfunkcje hormonal-
ne (obecność guzów przysadki, trzustki, nadnerczy itd. – te niewielkie mogą być widoczne wyłącznie w TK oraz
MRI). Wszystkie te nieprawidłowości można uwidocznić w odpowiednich badaniach obrazowych.
SZERZENIE SIĘ NOWOTWORÓW
Obejmuje miejscowy wzrost, naciekanie, przerzuty i wznowy.
IMMUNOLOGIA NOWOTWORÓW
Nowotwory mogą występować u pacjentów w immunosupresji, a same z siebie mogą stymulować odporność.
ROZPOZNANIE HISTOPATOLOGICZNE
Techniki obrazowe nie są w stanie dokonać diagnozy tego, z jakim nowotworem mamy do czynienia – do tego
służą badania histopatologiczne. Niemniej jednak, diagnostyka obrazowa pomaga np. w pobraniu bioptatu ze
zmiany – głównie wykorzystuje się w tym celu USG lub ewentualnie TK.
Radiologia, wykład 10 – CHOROBY ZAPALNE
CHOROBY ZAPALNE
Zapalenie to uporządkowany proces rozwijający się w unaczynionej tkance pod wpływem czynnika uszkadzają-
cego. Jego celem jest obrona organizmu. Klinicznie zapalenia dzielimy na ostre, podostre, przewlekłe i pod-
przewlekłe. Radiologicznie istotne jest, że zapalenie ostre składa się z faz naczyniowej i wysiękowej.
Zakażenie przewlekłe różni się od ostrego nie tylko okresem czasu, ale też składem nacieku komórko-
wego. Jego skutkami mogą być np. martwica lub włóknienie. Jednym z rodzajów przewlekłego zapale-
nia jest zapalenie ziarniniakowe, powstające wskutek nadwrażliwości typu IV.
Konsekwencjami radiologicznymi podstawowych objawów zapalenia są wzmocnienie kontrastowe (skutek

zaczerwienienia i ocieplenia) i obrzęk (powiększenie, zatarcie zarysów i struktury wewnętrznej, zmiana echoge-
niczności, densyjności lub sygnału). Obraz tych zmian zależy od techniki badania, narządu czy rodzaju zapalenia. 35
OBRZĘK
Obrzęk w TK cechuje się obniżoną densyjnością, w MR T1 – obniżonym sygnałem, a w MR T2 – podwyższonym.

Jedną ze skal służących ocenie obrzęku (w przypadku guzów OUN) jest skala Steinhoffa (I st. <2 cm, II st. >2 cm,
III st. – obrzęk wykraczający poza linię środkową mózgu).
WZMOCNIENIE KONTRASTOWE
Efekt ten uzyskujemy podając środki kontrastowe (w TK – jodowe, w MR – gadolinowe). Przy podejrzeniu zapa-
lenia opon mózgowo-rdzeniowych konieczne jest badanie MRI z kontrastem.
1 – wzdłuż zakrętów, 2 – wzmocnienie obrączkowate, 3 – podkorowe obrączkowate/punktowe,

4 – guzek z torbielą, 5 – obrączkowate nieregularne, 6 – obrączkowate niepełne, 7 – okołokomorowe
RODZAJE ZAPALENIA A DIAGNOSTYKA OBRAZOWA
 Zapalenie surowicze/włóknikowe/ropne/krwotoczne – widoczne zacienie-

nie przy podstawie prawego płuca (płyn w opłucnej). Objawy radiologiczne to
spłycenie kątów żebrowo-przeponowych i obecność linii Ellisa i Damoiseau.
Zacienione może być nawet całe pole płucne.
Zapalenie może ulec całkowitemu rozejściu

lub być powikłane włóknieniem. Widoczne są
wtedy pasmowate cienie – podłużne, o nie-
regularnym przebiegu, nie dzielą się dychoto-
micznie i nie zwężają się ku obwodowi (od-
miennie od naczyniowych). 
 Zrosty włókniste w miąższu płuca mają

charakter nieregularnych, plamistych za-
cienień. Dochodzi do wzmożenia rysunku
zrębu płucnego, do uniesienia przepony.
Dominującym elementem w obrazie

36
po lewej jest obrzęk z zatarciem za-
5
rysu narządu i zmianą echogeniczno-
ści (1). W przypadku OZT zajęta jest
również tkanka tłuszczowa śród-
trzewna (hipodensyjna, nr 2) – grani-
ca między nią i trzustką nie jest wy- 3
1 2 4
raźna. Na zdjęciu po prawej – obrzęk-
nięta pętla jelitowa (objaw pętli war-
towniczej, nr 3) i ogromny naciek
zapalny (4). Powikłaniem mogą być
pseudotorbiele (5) lub zwapnienia,
widoczne na najniższych zdjęciach (na
USG są hiperechogeniczne i dają ob.-
7
jaw cienia akustycznego – te jasne).
Na USG widać też żyłę śledzionową
(6) i fragment L płata wątroby (7).
Na TK zwapnienia są doskonale wi-

doczne, również w aorcie brzusznej. 6
 Zapalenie wysiękowe może być widoczne, jeśli objętość płynu jest wy-
starczająco duża, już na zdjęciu przeglądowym w projekcji AP. Widoczny
typowy układ gazu w jelicie grubym – okrężnica przemieszczona jest do-
środkowo, dzięki obecności płynu.
W TK widoczna jest znacząca obję-

tość płynu. Na podstawie skali Ho-
unsfielda można zdiagnozować jego
typ (<0 pus, 0-10 free fluid, <30 old
blood/anaemia, 30-45 acute blood,
45-70 clotted blood). 
ZAGĘSZCZENIA PĘCHERZYKOWE, ZAPALENIA PŁUC I ICH KONSEKWENCJE
To zacienienia spowodowane obecnością płynu/materiału stałego w przestrzeniach powietrznych wywołują-

cych względną zmianę pochłaniania promieni X (przyczyny to np. płyn zapalny, ropa, komórki). Zagęszczenia
pęcherzykowe dzielimy na ostre, przewlekłe, jedno-/obustronne, z powiększeniem węzłów chłonnych wnęk.
Zagęszczenia te to tylko jeden z rodzajów zacienień, obok zacienień guzkowych, niedodmy czy zmian
śródmiąższowo-liniowych.
Kluczowym jest, abyśmy potrafili rozpoznać płatowe i odoskrzelowe zapalenia płuc:
a) PŁATOWE – płat jest jednolicie zacieniony, jego objętość nie zmienia się. Zacienienie ma ostre obrysy
(szczelina międzypłatowa), występuje obraz powietrznego bronchogramu. 37
b) ODOSKRZELOWE – występują pojedyncze lub mnogie, różnokształtne, nieostro odgraniczone, zlewa-
jące się zacienienia, głównie w polach dolnych płuc.
 Na lewym zdjęciu widoczne

jest płatowe zapalenie płuc, jed-
nak nie wiadomo czy dotyczy
płata dolnego, czy środkowego.
Prawe zdjęcie, w projekcji bocz-
nej, pomaga to zróżnicować. Jest
to zapalenie płata środkowego
prawego płuca. Do oceny zapa-
lenia płata górnego wystarcza
zdjęcie w projekcji AP.
Objaw bronchogramu powietrznego –

wypełnione płynem pęcherzyki płucne są
zacienione i stanowią doskonałe tło dla
oskrzeli, które nadal wypełnione są po-
wietrzem. Jest to obraz bardzo charakte-
rystyczny, ale nie jest patognomoniczny
dla zapaleń płuc. Na RTG też można to
zobaczyć, ale słabo widać. 
 Zagęszczenia pęcherzykowe są jedno-

stronne, niejednorodne, nie mają os-
trych granic. Lokalizują się głównie
w górnym płacie prawego płuca, choć
można je też dostrzec w płacie środko-
wym/dolnym. Jest to obraz odoskrzelo-
wego zapalenia płuc. To najczęstsza for-
ma (75%) zapalenia płuc, głównie u dzie-
ci i seniorów.
Jedną z konsekwencji zapalenia płuc (np. o etiologii S. aureus jest tworzenie ropni. Charak-
terystyczny obraz jamy z wewnętrznym przejaśnieniem pojawia się, gdy ropień zaczyna być
drenowany przez oskrzele. Widoczny jest także poziom płynowy (różnicowanie z guzem
zawierającym masy martwicze). 
Wirusowe zapalenia płuc mogą mieć charakter zapaleń śródmiąższowych – zacienienia mają charakter „mgieł-
ki”, są bardzo delikatne.
 Chmurkowate, delikatne za-

cienienie z wytworzeniem jamy.
Jest ona lepiej widoczna w TK.
To obraz zapalenia ziarniniako-
wego, np. w przebiegu gruźlicy.
Wyróżniamy 10 rodzajów zmian

gruźliczych, np. gruźlicę włókni-
sto-jamistą.
38
Włóknienie może być widoczne
jako zmiany pasmowate, ale może
też być drobniejszymi, delikatniej-
szymi włóknami – daje wtedy ob-
raz siateczki/plastra miodu (P). 
Zdjęcie po lewej to obraz idiopa-

tycznego włóknienia płuc (IPF),
również z obrazem siatki.
 Skutkiem włóknienia mogą być zmiany w obrębie oskrzeli – rozstrze-

nia. Mogą być też zmianami idiopatycznymi. Tu zostały uwidocznione
w bronchografii – to technika historyczna, która polegała na podaniu
kontrastu do oskrzeli (dziś mamy już bardziej ludzkie metody).
ZAPALENIE W OUN
Zapalenie wirusowe OUN również powoduje

widoczny obrzęk – ten obszar jest subtelny,
ale wyraźny (P). Cechą charakterystyczną jest
brak efektu wzmocnienia kontrastowego.
Podobnie jest w przypadku choroby demieli-
nizacyjnej – stwardnienia rozsianego (L).
 Ropień mózgu (L) –jama ze wzmocnieniem kon-

trastowym jej torebki i z płynem. Obszar obrzęku
jest zdecydowanie większy od rozmiaru samego
ropnia. Ropa jest też doskonale widoczna w bada-
niach DWI (dyfuzyjnych, patrz: wcześniejszy wykład).
Zdjęcia środkowe i prawe pokazują gruźlicę OUN.
ZAPALENIE ZGORZELINOWE PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO
Zapalenie zgorzelinowe najczęściej dotyczy pęcherzyka żółciowego. W

Ten pęcherzyk ma pogrubiałą, zatartą ścianę, w której obrębie wi-
doczne są warstwowe echa. Całość jest wypełniona bardzo gęstym
płynem (pewnie żółć + krew). Strzałki wskazują na hipoechogenicz-
ność i warstwowość ściany – świadczy to o obecności gazu.
ZAPALENIE KOŚCI I SZPIKU
Ostre zapalenie kości u osób dorosłych jest rzadkie, zwykle występuje u dzieci. Roz-
poznawane najczęściej w MRI lub scyntygrafii, ale widać je też w innych badaniach. 39
Objawem jest obecność obrzęku. Typowe jest to, że objawy radiologiczne występu-
ją później niż kliniczne – badania warto powtarzać w odstępie tygodniowym.
 Ropa gromadzi się pod okostną, unosi ją i stymuluje tworzenie nowej kości
wzdłuż bocznej części trzonu paliczka bliższego palca III.
Po około 7 dniach rozpoczyna się proces niszczenia kości – zmniejszonego uwap-

nienia, osteolizy, osteoporozy. Po miesiącu dochodzi do dalszego niszczenia kości
i powstawania martwaków. Daruję sobie zdjęcia, bo takie zniszczenia kości, to
Stevie Wonder by zobaczył.
Zapalenie kości i szpiku widoczne jako zwiększony sygnał z całego trzonu kości
udowej, które rozszerza się również na okoliczne mięśnie. Proces patologiczny
najczęściej rozpoczyna się od przynasad, które są najlepiej unaczynione. 
REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW
W obrazie radiologicznym najwcześniej widoczna jest osteopenia obejmu-

jąca paliczki rąk i stóp wszystkich stawów (zdjęcie). Dochodzi do zwężeń
szpar stawowych, erozji i nadżerek powierzchni stawowych. W bardziej
zaawansowanych przypadkach powstają torbiele, podwichnięcia w sta-
wach z odłokciowym/odpiszczelowym ustawieniem palców. Ostatecznym
zejściem zmian zapalnych jest pełne usztywnienie stawów.
Radiologia, wykład 11 – DIAGNOSTYKA PRZEWODU POKARMOWEGO
DIAGNOSTYKA PRZEWODU POKARMOWEGO
Najważniejsze w diagnostyce przewodu pokarmowego są badania endoskopowe. Oprócz bardzo dokładnego

obejrzenia zmian, pozwala na pobranie materiału do badań mikroskopowych. Metody endoskopowe mają też
stronę terapeutyczną – umożliwiają wykonanie niektórych zabiegów nieinwazyjną drogą.
DIAGNOSTYKA GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO – WSTĘP
Jednak badania jedno- i dwukontrastowe nadal są używane, szczególnie w technikach TK i MRI. Oprócz tego,
wiele patologii rozpoznaje się za pomocą metod USG. Używane środki kontrastowe pozytywnie cieniujące to
gastrografina (z jodem, używana wyjątkowo, np. przed operacją – cieniuje ona na krótko) oraz barium sulfuri-
cum (podstawowy środek cieniujący, zawiera baryt, jest bardzo gęsty, wygląda i smakuje jak kreda w płynie). 40
Głównym celem tych środków kontrastowych jest oblepienie śluzówki przewodu pokarmowego tak, by ją wier-
nie odwzorować na zdjęciu. Baryt nie jest wchłaniany, utrzymuje się ok. 3 doby na śluzówkach. Nie zawsze
może on być zastosowany:
 NIE przy podejrzeniu perforacji przewodu pokarmowego poniżej przepony,

 NIE przy podejrzeniu niedrożności przewodu pokarmowego,
 NIE przy krwawieniu z przewodu pokarmowego.
Nie stosujemy go również u pacjentów chirurgicznych, którzy mogą niedługo wymagać pilnego zabiegu lub
innej diagnostyki przy użyciu promieniowania rentgenowskiego. W takich sytuacjach używa się gastrografiny,
ale należy pamiętać, że jest to środek hiperosmotyczny. Nie używamy go:
 NIE przy podejrzeniu łączności dróg oddechowych i przełyku,

 NIE przy obecnym ryzyku zachłyśnięcia.
Z kolei wydostanie się barytowego środka cieniującego do układu oddechowego nie niesie większych konse-
kwencji, choć pozostanie on tam na zawsze.
PRZYGOTOWANIE PACJENTA DO BADANIA GÓRNEGO ODCINKA P. POKARMOWEGO
Pacjent musi przyjść na badanie na czczo – bez jedzenia (również drobnych cukierków) i bez picia (kawy, herba-
ty), bez palenia papierosów (stymuluje wydzielanie soku żołądkowego). O ile to możliwe, również bez leków.
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA PRZEŁYKU
Do obrazowania przełyku przydatne są projekcje

skośne. W projekcji bocznej widzimy, że przełyk
przebiega przylegając do ściany lewego przed-
sionka serca. To narząd rurowy, który ma bardzo
silnie rozwiniętą mięśniówkę – fizjologicznie jego
światło jest zwykle zamknięte. Błona śluzowa
serce
przełyku układa się w postaci 2-3 równoległych
fałdów biegnących zgodnie z przebiegiem przeły-
projekcja skośna projekcja boczna ku. Ulegają one spłyceniu przy wypełnieniu prze-
łyku np. barytem.
Dlatego najpierw podaje się pacjentowi niewielką ilość środka cieniującego, która uwidoczni śluzówkę przeły-
ku, a dopiero później podaje się jego większą ilość, która wypełni światło przełyku.
Badanie radiologiczne przełyku jest nietypowe – ocenia jego morfologię, ale też motorykę (pod skopią rentge-
nowską) – to duża zaleta tego badania.
CIAŁO OBCE W PRZEŁYKU
Częstym wskazaniem do badań przełyku jest obecność ciała obcego. Wykonuje

się zdjęcia AP i boczne. Zależnie od tego, co połknął pacjent, liczne ciała obce
mogą wcale nie być widoczne (plastikowe, szklane, drewniane, ości rybie, kości
drobiu). Większość ciał obcych nie uszkadza przewodu pokarmowego. Jeśli są
ostre lub są to baterie, należy rozważyć pilne usunięcie ( perforacja!). Zalegają-
ce ciała obce powinny być usunięte w ciągu 24 h.
Jeśli ciało obce jest cieniodajne, nie potrzeba środków cieniujących. Jeśli jest niecieniodajne, zdjęcia należy 41
powtórzyć po podaniu niewielkiej ilości środka kontrastowego (barytu, bo może być perforacja GOPP). Pierw-
szym krokiem są zdjęcia radiologiczne, ale dają skutek w ok. 30% przypadków, drugie badanie – endoskopia.
PERFORACJA PRZEŁYKU
Najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie w czasie procedur endoskopowych lub przy

zakładaniu sondy żołądkowej. Rzadziej – choroba nowotworowa, choroba refluk-
sowa z owrzodzeniem, zespół Boerhaavego (patrz: patologia przewodu pokarmo-
wego), obecność ciała obcego, powikłanie oparzeń przełyku.
Perforacja zwykle nie jest widoczna na zdjęciu przeglądowym szyi – chyba, że wy-
stępuje odma śródpiersiowa lub odma okolicy szyi. Innym objawem radiologicz-
nym jest poszerzenie przestrzeni pozagardłowej ( skutek obrzęku).
W 90% przypadków diagnostyczne jest zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej i jamy brzusznej – płyn w jamie
opłucnej, odma opłucnowa, odma śródpiersiowa (słabo widoczna), rozedma podskórna, poszerzenie cienia
śródpiersia, odma otrzewnej. Najlepszą metodą jest podanie środka kontrastowego (najlepiej barytowego).
RAK PRZEŁYKU
7. przyczyna zgonów z powodu nowotworów na świecie – zwykle wykrywany

w zaawansowanym stadium. Do diagnostyki stosuje się badania endoskopowe,
kontrastowe, TK, EUS, MRI, PET. Do zaawansowania – TK, EUS, MRI, PET.
Objawy radiologiczne to krótkoodcinkowe zwężenie światła o różnej morfologii,

z wyraźnymi granicami, o nierównym zarysie. W zwężeniu – brak czynności mo-
torycznej. We wczesnej fazie – tylko nieregularny rysunek błony śluzowej (!).
POOPARZENIOWE ZWĘŻENIE PRZEŁYKU
Najczęstszą przyczyną jest przypadkowe spożycie stężonych kwasów i zasad (np.

baterie). Powikłania są ciężkie, zagrażające życiu – niewydolność oddechowa,
perforacja, posocznica. Najczęstsze powikłania to owrzodzenie ściany lub jej
martwica, które prowadzą do długoodcinkowego zwężenia światła i utraty
perystaltyki. Zwężenie ma gładkie zarysy, a nad nim znajduje się poszerzenie.
Badanie z kontrastem możemy wykonać dopiero na zagojonym przełyku.
ACHALAZJA
Choroba prowadząca do niewydolności zwieracza dolnego przełyku oraz upośle-

dzenia persytaltyki. Zwieracz dolny przełyku pozostaje w stałym skurczu, powo-
dując niedrożność czynnościową połączenia żołądkowo-przełykowego. Połączenie
to otwiera się dopiero przy bardzo wysokim ciśnieniu w przełyku. Występuje
opóźniony pasaż kontrastu.
Radiologicznie jest to poszerzenie przełyku powyżej zwężenia, długoodcinkowe.

Występują też gładkościenne zwężenie w okolicy zwieracza dolnego przełyku
Widoczny jest obraz rzodkiewki.
UCHYŁKI PRZEŁYKU 42
W przeciwieństwie do achalazji, są częstym zjawiskiem.
1. UCHYŁEK ZENKERA – pseudouchyłek (bez 3-warstwowej ściany) pow-

stający zwykle wskutek zwiększonego oporu górnego zwieracza przełyku,
zwiększonego ciśnienia w trakcie aktu połykania i wypychania błon ślu-
zowej i podśluzowej przez błonę mięśniową do przestrzeni pozagar-
dłowej. Typowa lokalizacja to trójkąt Kiliana. Charakterystyczny jest też
bulwiasty kształt. Widoczne odcinkowe poszerzenie.
2. UCHYŁKI CZĘŚCI ŚRODKOWEJ – najczęściej wtórne do zmian zapalnych
śródpiersia (z pociągania).
3. UCHYŁKI CZĘŚCI NADPRZEPONOWEJ – najczęściej towarzyszą innym
zaburzeniom motorycznym (np. achalazji), są uchyłkami z wypychania.
ŻYLAKI PRZEŁYKU
Są nierozerwalnie związane z nadciśnieniem w układzie żylnym, często są skutkiem

marskości. Unosząc błonę śluzową, powodują jej ścieńczenie. Są narażone na
działanie soku żołądkowego. Może to prowadzić do krwawienia, o potencjalnie
śmiertelnym skutku. Złoty standard – ezofagoskopia. Na drugim miejscu – badanie
kontrastowe (przy wypełnionych krwią żylakach – ułożenie pacjenta głową w dół,
na brzuchu – pozycja Trendelenburga). Obraz sznura pereł/kłębowiska glist.
PRZEPUKLINA ROZWORU PRZEŁYKOWEGO
Częste – wrodzone, nabyte (pourazowe i niezwiązane z urazem – najczęściej, dzielone na wślizgowe i około-
przełykowe), mieszane. Wślizgowa to przemieszczenie połączenia przełykowo-żołądkowego (najczęściej) wraz
z częścią żołądka, a okołoprzełykowa polega na przemieszczeniu części żołądka przez otwór, gdy połączenie
pozostaje na swoim miejscu. Ta druga grozi zadzierzgnięciem.
Przepuklinę należy różnicować z ampulla phrenica – bańką przeponową. Występuje, gdy fala perystaltyczna
dociera do połączenia z żołądkiem w momencie uniesienia się przepony.
Wskazówką jest okrężne przewężenie w obrębie bańki, które wyklucza bańkę, a dowodzi obecności przepuk-
liny wślizgowej. Kolejnym objawem różnicującym jest obecność fałdów śluzówki powyżej kopuły przepony.
Przepukliny na zdjęciu przeglądowym klatki są znajdowane przypadkowo, jako masa z poziomami płynowymi.
PODSUMOWANIE
 poszerzenia przełyku:
o krótki odcinek  uchyłek przełyku,
o długi odcinek  achalazja,
 zwężenia przełyku:
o krótki odcinek  rak przełyku,
o długi odcinek  przełyk po oparzeniu chemicznym
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY
Oś długa żołądka przebiega od tyłu do przodu, od góry do dołu, z lewej na

43
prawą. W badaniu w pozycji leżącej baryt lokalizuje się w dnie żołądka, a w
stojącej – w okolicy odźwiernika. Niewielka ilość środka cieniującego pozwa-
la uwidocznić fałdy śluzówki. Układają się one równolegle wzdłuż krzywizny
mniejszej, a wzdłuż większej – skośnie. Istotnym przewężeniem jest część
odźwiernikowa. Za nią widoczna jest opuszka dwunastnicy.
Jeśli zobaczymy naprawdę znaczące zwężenie w żołądku (zamyka prawie

całe światło) dotyczące obu krzywizn – spokojnie, to fala perystaltyczna.
Na żołądek może nakładać się również obraz zakontrastowanych jelit – nie

pomylić z perforacją i wyciekaniem środka cieniującego.
CHOROBA WRZODOWA ŻOŁĄDKA
Nisze wrzodowe tworzą się przede wszystkim na krzywiźnie mniejszej i w okolicy

odźwiernika (96% w obu tych lokalizacjach). Radiologicznie widoczny jest naddatek
cieniowy (okrągły, owalny lub linijny w fazie goejania) o gładkich, równych
zarysach, rzutujący się poza światło żołądka. W rzucie PA – okrągła lub owalna
plama zalegającego środka cieniującego. Układ fałdów błony śluzowej jest zbieżny
w kierunku owrzodzenia. Czasami wokół naddatku cieniowego pojawia się rąbek
przejaśnienia – obrzęk fałdów błony śluzowej (środek cieniujący nie osadzi się na
PA
„wystającym wale”). W takiej sytuacji mamy do czynienia z procesem ostrym.
Czasami ten wał błony śluzowej jest nadmierny i ”przewiesza się” przez niszę
wrzodową. Widoczne jest to jako linia Hamptona – nawis śluzówki na brze-
gu niszy, który z boku ma kształt grzyba.
Dochodzi do zmian pracy żołądka – występują zmienne napięcie mięśniówki,

skurcz odźwiernika (często), nadmierne wydzielanie (wypełnienie światła
żołądka sokiem żołądkowym, prawie w całości). Mogą być obecne zrosty
okołożołądkowe, które zmieniają położenie narządu i kształt. wrzód
Skurcz włókien okrężnych żołądka prowadzi do wciągnięcia krzywizny więk-

szej do światła żołądka na poziomie wrzodu (objaw „palca wskazującego”).
Występuje również skrócenie krzywizny mniejszej.
Z czasem wrzód goi się, a objaw naddatku cieniowego znika (nisza zmniejsza rozmiary, zmienia kształt na linij-
ny). Czasami pozostaje promienisty układ fałdów śluzówki.
Rzadką przyczyną choroby wrzodowej jest zespół Zollingera-Ellisona ze zwiększonym wydzielaniem kwasu
solnego. Powstają liczne wrzody w obrębie żołądka i dwunastnicy – to odróżnia go od klasycznej postaci.
CHOROBA WRZODOWA DWUNASTNICY
Różni się od choroby wrzodowej żołądka pod względami patologicznymi

i klinicznymi. Radiologicznie – cechy są praktycznie takie same jak w cho-
robie wrzodowej żołądka. Wyróżniające są zmiana kształtu opuszki (aż do
zaniku) i powstawanie zachyłków u jej podstawy. Ważne – wrzody dotyczą
głównie początkowej części dwunastnicy (opuszka) – 95%.
Nisze wrzodowe w obrębie dwunastnicy często są małe i trudne do zaobserwowania. Aby obserwować ukształ-
towanie śluzówki, konieczna jest mała ilość kontrastu – możemy to kontrolować w przełyku, ale w dwu- 44
nastnicy już nie za bardzo. Wiemy jednak, że dwunastnica znajduje się w nadbrzuszu, w trójkącie pomiędzy
łukami żebrowymi – możemy ucisnąć tę okolicę.
ZWĘŻENIE ODŹWIERNIKA
Jest jednym z powikłań choroby wrzodowej. Przedostawanie się treści żołądkowej

do jelita jest utrudnione – powiększa się objętość żołądka, a w jelitach spada ilość
gazów. Na zdjęciu widoczny jest objaw miski – znacząco powiększony żołądek,
PA który sięga aż do miednicy.
 Strzałka u góry wskazuje na dno żołądka, a u dołu – na objaw miski.
RAK ŻOŁĄDKA
Stanowi 2. przyczynę zgonów z powodu chorób nowotworowych na świecie – zwykle wykrywany jest w zaa-
wansowanych stadiach. Metody badania – jak w raku przełyku, oczywiście, głównie endoskopia. Wyróżniamy 3
rodzaje wczesnej postaci raka żołądka:
a) TYP I – drobny ubytek zakontrastowania (mały guzek),

b) TYP II – zmiana rysunku błony śluzowej (rozsiany naciek),
c) TYP III – plama lub naddatek cieniowy (owrzodzenie).
Objawy wczesnego raka są dość różnorodne. Na złożoność rozpoznania wpływa również lokalizacja zmiany.
W postaci zaawansowanej nie jest łatwiej – też może mieć ona charakter egzofityczny, płaski lub penetrujący.
Jednak, jak we wszystkich rakach przewodu pokarmowego – granice zmiany są wyraźne i jest ona krótkoodcin-
kowa. W jej obrębie – brak czynności motorycznej. Zarys brzegów zmiany jest nierówny.
 Widoczny jest ubytek zakontrastowania o wyraźnych, ale niere-

gularnych zarysach (postać poliploidalna).
Śródścienny typ wzrostu powodu-

jący zwężenie światła żołądka 
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA JELITA CIENKIEGO
Skuteczność diagnostyki obrazowej w badaniach jelita cienkiego jest ograniczona. Obecnie wydaje się, że naj-
lepsze są endoskopia i enterokliza (badanie dwukontrastowe). Patologie jelita cienkiego są dość rzadkie.
Chętnie wykorzystywanym badaniem jest pasaż przewodu pokarmowego. Polega na podaniu pacjen-
towi sporej ilości środka kontrastowego, a następnie wykonaniu serii zdjęć w określonym czasie (od-
stępy określane są indywidualnie, np. co 15 minut). Czas trwania badania to ok. 3-6 godzin.
Różnica między pasażem a enteroklizą polega na sposobie podania środka kontrastowego. W pasażu jest to
podaż doustna, a w enteroklizie mieszanina barytu i metylocelulozy podawana jest poprzez zgłębnik. Ocena
jelita dokonywana jest w czasie rzeczywistym pod kontrolą fluoroskopii oraz na zdjęciach (RTG, TK, MRI).
45
CHOROBY ZAPALNE JELIT
Jelito cienkie jest najbardziej charakterystyczną lokalizacją zmian w cho-

robie Leśniowskiego-Crohna. Widoczne jest zwężenie odcinka jelita z ce-
chami asymetrycznego (tylko po jednej stronie) obrzęku błony śluzowej
(jak „odciski kciuka”). W TK widoczne nieregularne wzmocnienie pokon-
trastowe ściany.
DIAGNOSTYKA RADIOLOGICZNA DOLNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO
Najważniejszą metodą jest endoskopia – konkretniej: kolonoskopia. Możemy też wykonywać badania jedno-
i dwukontrastowe, tomografię komputerową (konwencjonalną i wirtualną kolonoskopię), USG (również ultraso-
nografię endoskopową, hydrosonografię), zdjęcia przeglądowe, badania radioizotopowe, MRI.
Jak do wszystkich badań przewodu pokarmowego, do tych na jelicie grubym również należy się odpowiednio
przygotować – być na czczo, bez leków (jeśli to możliwe) oraz mieć jelito opróżnione z resztek pokarmowych
(dieta, środki płuczące, lewatywa). Umożliwia to odsłonięcie śluzówki i znalezienie małych zmian.
Badania obrazowe jelita grubego wymagają podania kontrastu doodbytniczo – najpierw zawiesiny barytowej,
a później powietrza. Jest to nieprzyjemne, mało intymne, samo badanie trwa długo, a jeszcze wymaga kilku-
dniowych przygotowań do niego. Należy je wykonywać tylko, gdy jest to konieczne.
 Po lewej badanie jednokontrastowe, po prawej –

dwukontrastowe (nadmiar barytu jest usuwany
przed podaniem powietrza, ale nie da się tego zrobić
całkowicie, stąd widoczne poziomy płynów.
Badania metodami TK mogą być wykonywane z kon-

trastem, ale tylko pod postacią powietrza. Najchęt-
niej korzysta się jednak z enteroklizy i enterografii
(środek podawany doustnie).
UCHYŁKOWATOŚĆ JELITA GRUBEGO
To najczęstsza choroba jelita grubego w krajach rozwiniętych. Najczęst-

szym jej powikłaniem jest zapalenie uchyłków (10-20%). Objawy radio-
logiczne zależą od umiejscowienia (ściana przednia, tylna, boczna), pro-
jekcji, ilości barytu i powietrza. Najczęściej uchyłki dotyczą ściany bocz-
nej esicy. Są naddatkami cieniowymi o gładkich zarysach na zdjęciu
profilowym (patrz: esica na zdjęciu) i silnie wysyconymi cieniami o wy-
raźnych brzegach na zdjęciu AP (patrz: poprzecznica na zdjęciu).
PA
46
W przypadku podejrzenia perforacji

uchyłka metodą z wyboru jest TK,
najlepiej z kontrastem.
Przy podejrzeniu zapalenia uchyłków wystarczającym badaniem jest badanie jednokontrastowe jelita grubego
(tylko baryt; dwukontrastowe zwiększa ryzyko perforacji).
Najważniejszym celem diagnostyki różnicowej jest odróżnienie uchyłków od raka jelita grubego – oba te stany
skutkują odcinkowym, nieregularnym pogrubieniem ścian. Największe znaczenie ma obraz otaczającej tkanki
tłuszczowej śródtrzewnej – jeśli jest ona niejednorodna i zachowuje niską gęstość (hipodensyjna), to wskazuje
jednak na raka jelita grubego. Jeśli tkanka zmienia swoją densyjność, to raczej jest to zapalenie uchyłków.
CHOROBY ZAPALNE JELITA GRUBEGO
Choroba Leśniowskiego-Crohna ma charakter odcinkowy (odcinki zmienione zapalnie sąsiadują z odcinkami

zdrowymi). Zmiany obejmują wszystkie warstwy jelita. W późnym okresie choroby śluzówka przyjmuje wygląd
„kamieni brukowych” ze względu na głębokie, linijne owrzodzenia. Widoczne są: naciek zapalny, zwężenia,
przetoki. Najczęściej choroba dotyczy jelita krętego i kątnicy, rzadziej – jelita cienkiego lub okrężnicy.
WZJG jest chorobą rozwijającą się w sposób ciągły – rozpoczyna się w odbytnicy. Zmiany są symetryczne i do-
tyczą całego obwodu jelita na danym odcinku. Istnieje wyraźna granica między zmianami a zdrową śluzówką.
Występują drobne ropnie i owrzodzenia. U 20% pacjentów rozpoznaje się nieokreślone zapalenie j. grubego.
Badaniem z wyboru jest kolonoskopia. Jako jej uzupełnienie (lub gdy nie jest
możliwa) stosuje się badanie dwukontrastowe j. grubego, które niesie ryzyko
perforacji czy megacolon toxicum i naraża na promieniowanie.
Objawami zmian zapalnych w jelicie grubym są

wygładzenie rzeźby błony śluzowej i jej pogrubie-
nie. W przypadku choroby Crohna są to zmiany
odcinkowe (lewe zdjęcie). Dla WZJG typowy jest
obraz „dętki rowerowej” (patrz: prawe zdjęcie).
Objaw kciuka („thumbprinting”) związany jest z obrzękiem (pogrubienie hau-

stracji) i szeroko pojętymi zmianami zapalnymi.
Stany zapalne jelit mogą prowadzić do powikłania w postaci megacolon toxi-

cum – utraty czynności nerwowo-mięśniowej ściany jelita. Wskazują na to
poszerzenie całej okrężnicy (poprzecznicy do ponad 5.5 cm), brak huastracji
i nieregularny zarys jelita. Rozpoznanie może być nawet na podstawie zdjęcia
przeglądowego jamy brzusznej.
POLIPY JELITA GRUBEGO

47
Polip to każda wyniosłość błony śluzowej do światła jelita, niezależnie
od budowy histologicznej. Wyróżniamy dwa podstawowe typy polipów:
hiperplastyczne i gruczolakowate (ulegają przemianie złośliwej – im
większy polip, tym większe ryzyko). Cechami złośliwości są zmiany zary-
su polipa, zaciąganie jego zarysów od strony ściany jelita, owrzodzenie,
szybki wzrost. Przy użyciu kontrastu pod postacią barytu widoczny jest
ubytek zacienienia. Bez – widać masę patologiczną.
PA
RAK JELITA GRUBEGO
3. najczęstszy nowotwór na świecie, najczęstszy nowotwór przewodu pokarmowego. Rozwija się on wolno,
zwykle u osób w starszym wieku. Zwykle lokalizuje się w odbytnicy (34%; badanie per rectum!) lub esicy (25%;
badanie per rectum!), ale obecnie wzrasta liczba nowotworów kątnicy. Nowotwory kątnicy, wstępnicy i po-
przecznicy znajdują się poza zasięgiem sigmoidoskopu. Poza endoskopią, najczęściej wykonuje się TK i MRI.
Najczęstsze typy morfologiczne w badaniu dwukontrastowym jelita grubego to

pierścieniowaty, polipowaty i płytkowy. Postać pierścieniowata powoduje
długoodcinkowe, nieregularne zwężenie światła jelita  objaw ogryzka.
Najtrudniejsza do rozpoznania jest po-

stać płytkowa. Szerokość światła jelita
i zarysy zewnętrzne są zachowane. Nie
ma obecnej dodatkowej masy patolo-
gicznej. Nieprawidłowa jest rzeźba bło-
ny śluzowej (nieregularne zacienienia) –
zmiany są subtelne, widoczne jedynie
w badaniu dwukontrastowym.
Rakowi jelita grubego można zapobiegać poprzez screening. Najczęściej wykonuje się kolonoskopię, ale jeśli nie
jest to możliwe – dwukontrastowe badanie jelita grubego lub TK z wirtualną kolonoskopią.
Radiologia, wykład 12 – PRZEWÓD POKARMOWY, PRZYPADKI
PRZEWÓD POKARMOWY, PRZYPADKI
PRZYPADEK 1
Oba zdjęcia są zdjęciami celowanymi, skośnymi. Widać odcinek

piersiowy kręgosłupa (u góry cień łopatki, widać cienie żeber
i serce). Uwidoczniona struktura została zacieniowana przez do-
ustne podanie środka kontrastowego – papki barytowej. Jest to
obraz przełyku. Prawidłowo wygląda on w częściach górnej
i dolnej. Zmiana w centralnej części to krótkoodcinkowe zwę-
żenie. Jego zarysy są nierówne – rzeźba błony śluzowej jest
całkowicie zaburzona. To wszystko wskazuje na obecność zmia- 48
ny rozrostowej – raka części środkowej przełyku.
PRZYPADEK 2
Zdjęcie w projekcji AP. Widoczne trzony kręgów i, w dolnym le-

wym rogu, cień kości biodrowej. Znajdujemy się zatem w mied-
nicy i dolnej części brzucha. Widzimy jelito grube (fałdy półksię-
życowate, haustracje, okrężny przebieg fałdów Kerkringa) i za-
cieniowane pętle jelita cienkiego. Często przy wlewie doodbyt-
niczym środek kontrastujący przedostaje się przez niewydolną
zastawkę krętniczo-kątniczą i kontrastuje dystalne pętle jelita
krętego. Uwagę zwraca wydłużenie okrężnicy esowatej i zstę-
pującej z całkowitym wygładzeniem ich zarysu. Nie widać hau-
stracji. Zmiany mają charakter ciągły. Charakterystyczny obraz
dętki rowerowej – zmiany w przebiegu wrzodziejącego zapale-
nia jelita grubego.
PRZYPADEK 3
Nietypowa projekcja – ni to klatka piersiowa, ni to jama

brzuszna (powinno być widoczne spojenie łonowe). Wskazuje
to na chęć obrazowania pogranicza tych jam. Widzimy zarys
prawej kopuły przepony (po lewej na zajęciu). Znaczy to, że
pod nią znajduje się rąbek gazu. Półksiężycowate przejaśnienie
między kopułą przepony a cieniem wątroby jest zawsze dowo-
dem na perforację przewodu pokarmowego. Nie wiemy jed-
nak, którego odcinka ona dotyczy. Widoczne są również poje-
dyncze poziomy gazowo-płynowe w jelicie cienkim  podnie-
drożność przewodu pokarmowego (chyba, że dane kliniczne
wskazują na niedrożność).
PRZYPADEK 4
Jest to badanie USG, na którym widzimy wątrobę (1), po-

przeczny przekrój nerki (2) i przestrzeń płynową przy dolnej po-
3 wierzchni wątroby – obraz pęcherzyka żółciowego (3). Prawi-
dłowo pęcherzyk powinien być wypełniony jednorodnym pły-
1
nem. W jego wnętrzu widzimy hiperechogeniczną strukturę
dającą cień akustyczny. Każda taka zmiana jest dowodem na
obecność zwapnienia. To typowy obraz kamicy pęcherzyka
żółciowego.
2
49
PRZYPADEK 5
Widoczne są zarysy kości łonowej (lewy dolny róg), kręgów

(prawy górny róg) i kości krzyżowej. Jest to badanie jednokon-
trastowe dotyczące miednicy. W oczy rzuca się duża szerokość
jelita (>5,5 cm). Jelito grube wyraźnie poszerzone (porównaj do
np. kręgów) – rozpoznajemy megacolon toxicum.
PRZYPADEK 6
Ten charakterystyczny łukowy kształt jest typowy dla żołądka.

Badanie jest jednokontrastowe, widzimy zawiesinę barytową
wypełniającą trzon, część odźwiernikową żołądka. Widoczne są
również opuszka dwunastnicy i jej pętla. Powietrze w okolicy
dna żołądka jest zjawiskiem fizjologicznym. Wielkość żołądka –
prawidłowa. Oceniamy krzywiznę – w obrębie krzywizny
mniejszej widzimy naddatek cieniowy. W obrębie krzywizny
większej widzimy pseudonaddatki, które są fizjologiczne i wy-
nikają z układu fałdów błony śluzowej. Ten naddatek cieniowy
o gładkich, równych zarysach i charakterystycznej lokalizacji
jest typowy dla wrzodu żołądka.
PRZYPADEK 7
Jest to pogranicze szyjno-piersiowe. Środek kontrastowy został

połknięty przez pacjenta i zacienia przełyk. Dwa zewnętrzne
obrazy to projekcje AP, a wewnętrzne – skośne. Niewątpliwie,
widzimy zwężenie przełyku na długim odcinku, o gładkich za-
rysach. Przed zwężeniem znajduje się poszerzenie. Takie zwę-
żenie jest typowe dla przełyku oparzonego (chemicznie).
Takie badanie wykonuje się, oczywiście, w czasie gojenia, a nie

od razu po połknięciu środka, który dokonał tych oparzeń, aby
nie wywołać perforacji.
50
PRZYPADEK 8
Widoczne są kręgi lędźwiowe i miednica. To badanie dwukon-

trastowe jelita grubego. Widoczne są też kątnica, okrężnica
wstępująca, poprzeczna, zagięcie i fragment okrężnicy zstępu-
jącej. Widzimy zwężenie jelita o nieregularnym zarysie ściany,
nieregularnej szerokości światła z obecnością zmian ubytko-
wych. W każdym odcinku przewodu pokarmowego tak właśnie
przejawiać się będzie na obrazach radiologicznych rak przewo-
du pokarmowego. Tutaj widoczna jest postać pierścieniowata
– objaw ogryzka. Rozpoznanie: rak okrężnicy.
PRZYPADEK 9 – BARDZO WAŻNY
Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej w projekcji AP (to musi-

my wiedzieć). Widoczne jest wypełnione gazem, poszerzone
jelito cienkie z typowym, układem okrężnych fałdów Kerkringa.
Fizjologicznie nigdy gaz nie jest obecny w pętlach jelita cien-
kiego. Tworzą się prostolinijne poziomy na granicy powietrze-
gaz-płyn. Fizjologiczne poziomy widoczne są w żołądku czy rop-
niach (szczególnie płuc). Tutaj jednak świadczą o wysokiej nie-
drożności przewodu pokarmowego.
Radiologia, wykład 13 – DIAGNOSTYKA CHORÓB PŁUC
DIAGNOSTYKA CHORÓB PŁUC
Podstawowym badaniem w diagnostyce chorób płuc jest zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej – wykonywane
w projekcji PA, w odległości kasety od lampy 1,5-2 metry, u pacjenta w pozycji stojącej i na głębokim wdechu.
Projekcje dodatkowe:
 boczne (najczęstsze),
 skośne (diagnostyka urazów żeber),

7
celowane szczytów płuc AP (również w pozycji Przybylskiego ),
 w pozycji leżącej w projekcji AP,
 w pozycji leżącej na boku poziomym promieniem.
51
Inne badanie to TK – przeglądowa, po dożylnym podaniu kontrastu (różnicowanie mas patologicznych), HRCT
(TK wysokiej rozdzielczości – do zmian śródmiąższowych i w obrębie oskrzeli, dedykowana np. dla włóknienia),
angio-CT (np. do rozpoznania zatorowości płucnej) itd.
okno śródpiersiowe, okno płucne, okno kostne – wymagany jest opis wszystkich trzech
USG w diagnostyce chorób płuc ograniczone jest w zasadzie do oceny zawartości płynu w jamach opłucnowych,
określenia jego ilości, położenia, charakteru.
ZDJĘCIE PRZEGLĄDOWE KLATKI PIERSIOWEJ
Przepona po prawej stronie jest nieco wyżej, pod nią znajduje

się lity, masywny cień wątroby. Pod przeponą po stronie lewej –
gaz w dnie żołądka. Większa część serca leży po stronie lewej,
tam też leży krążek aorty. Widoczne są kości – obojczyki, łopatki,
żebra, zarys kręgosłupa piersiowego.
Zdjęcie jest wykonane prawidłowo, jeśli stawy mostkowo-

obojczykowe P i L są w takiej samej odległości od linii pośrodko-
wej ciała pacjenta. Pacjenta prosimy o położenie dłoni na bio-
drach i mocne ściągnięcie łokci przed sobą – pozwala to na po-
zbycie się łopatek z pól płucnych.
Pola płucne mają różną przejrzystość – najczarniejsze są części położone bliżej szczytów płuc, najmniej przej-
rzyste są okolice nadprzeponowe. Zależy ona też od budowy pacjenta i fazy oddechu. Na wydechu stosunek
objętości naczyń do pozostałych elementów płuc jest większy i obraz tych naczyń praktycznie przesłania widok
reszty płuc, uniemożliwiając jej ocenę.
Zdjęcie boczne pozwala dodatkowo na ocenę m.in. serca i struktur kostnych – kręgosłupa piersiowego, mostka.
7
lampa skierowana skośnie w kierunku stóp pacjenta
Płuco prawe posiada 3 płaty, a lewe – dwa. Nawet

taki anatomiczny debil jak ja już to wie. Obrazek
pokazuje jak to wygląda na zdjęciach PA i w projek-
cji bocznej. Płaty dzielą się na segmenty, ale to
sobie darujemy. Mogą występować płaty dodat-
kowe – takie warianty anatomiczne. Najczęstszym
to ma znaczenie, że na
jest płat żyły nieparzystej (wykład cz. 1, 25:06 dla
siebie nachodzą w PA
ciekawych jak to wygląda).Inne – np. płat sercowy.
CIENIE W RTG KLATKI PIERSIOWEJ
Zakładam, że każdy z nas może sobie te typy zacienień z grubsza wyobrazić, były przy chorobach zapalnych:
52
 plamiste
o drobnoplamiste (np. gruźlica prosówkowa, hemosyderoza, krwiopochodny rozsiew nowotworowy, krzemica)
o średnioplamiste (np. odoskrzelowe zmiany zapalne, przerzuty)
o gruboplamiste (np. odoskrzelowe zmiany zapalne, przerzuty)
 okrągłe (pojedynczy cień okrągły = nowotwór  pilna TK; może to być też ropień, torbiel; mnogie to przerzuty/krzemica)
 guzowate [>4 cm] (np. guzy, torbiele, przestrzenie płynowe)
 pierścieniowate (przestrzeń powietrzna otoczona ścianą, najczęściej w gruźlicy włóknisto-jamistej, ale też np. rozedma)
 pasmowate (zwykle pozapalne zmiany włókniste, ale też np. śródmiąższowy obrzęk płuc)
Wyróżniamy też lite zacienienia – w płatowym zapaleniu płuc, niedodmie i płynie w jamie opłucnej.
Płatowe zapalenie powoduje zacienienie płata płuca lub segmentu. Z definicji – znaczący jest brak zmian obję-
tości płuca i obecność bronchogramu powietrznego (też już było). Pacjent z objawami bakteryjnego zapalenia
płuc może go JESZCZE nie wykazywać w badaniach obrazowych. Kliniczny powrót pacjenta do zdrowia też nie
zbiega się z radiologicznym (zdjęcie kontrolne po min. 6 tyg.)
W niedodmie dochodzi do zatkania oskrzela i zmniejszenia obję-

tości pęcherzyków płucnych. Pojawia się efekt masy. Na RTG nie
widać rysunku oskrzelowego. Najbardziej charakterystyczne jest
przesunięcie całego śródpiersia na chorą stronę. 
Płyn w jamie opłucnej daje lite zacienienie, które na zdjęciu

w pozycji stojącej układa się wzdłuż linii Ellisa-Damoiseau (było).
Nie widać wtedy zarysu przepony, a śródpiersie przesuwa się na
stronę zdrową. Na zdjęciu PA zobaczymy najmniej 250 ml płynu,
w projekcji bocznej – 150 ml, a u pacjenta leżącego na boku – 50.
Czasem płyn może być otorbiony i wtedy na RTG przypomina guza. Należy wykonać TK, która to wyjaśni.
 Pozostałe zdjęcia, które są tu pokazywane też już były w innych

wykładach. Nie było za to zdjęć międzybłoniaka opłucnej. Obecnie
nie jest już diagnozowany w RTG, tylko w TK, by uniknąć pomyłek.
Są to uwypuklenia opłucnej widoczne w prawym płucu.
NADMIERNA PRZEJRZYSTOŚĆ W RTG KLATKI PIERSIOWEJ
 PRAWIDŁOWA OBJĘTOŚĆ PŁUC: bardziej szczegółowo: wykład 14

o zatorowość tętnic płucnych,
o nadciśnienie płucne,
o wady wrodzone serca
 ZWIĘKSZONA OBJĘTOŚĆ PŁUC:
o rozedma,
o ostry napad astmy oskrzelowej
Jeśli zwiększona przejrzystość dotyczy tylko jednego z płuc, to może świadczyć o: obecności ciała obcego, odmy
opłucnowej, pęcherzy rozedmowych, torbielowatości płuc, a najczęściej – występuje w stanie po mastektomii.
53
Poszukiwanie ciała obcego cieniodajnego w RTG płuc jest sprawą prostą. Obecność ciała obcego nie-
cieniodajnego związana jest z objawem pułapki powietrznej. Robimy zdjęcie na głębokim wdechu,
a następnie na wydechu. Na pierwszym oskrzela są poszerzone, więc zmian nie zobaczymy. Na drugim
– oskrzele zamyka się na ciele obcym, a powietrze umiejscowione dystalnie nie ulega wydechowi.
ROZEDMA w RTG: wdechowe ustawienie klatki piersiowej, niskie ustawienie przepony, jej spłaszczenie i szero-
kie kąty przeponowo-żebrowe, wdechowe ustawienie żeber, poszerzenie przestrzeni międzyżebrowych, zwięk-
szenie przejrzystości płuc. Te objawy mogą, ale nie muszą wystąpić. Radiolog do rozpoznania potrzebuje:
zmniejszenia zacienienia do koloru „tła poza pacjentem” (projekcja boczna), asymetrii rysunku naczyniowego,
poszerzenie przestrzeni między tylnym zarysem mostka a aortą wstępującą (projekcja boczna). 
kolor
asymetria rysunku odległość

naczyniowego
Rozpoznanie rozedmy można potwierdzić wyłącznie w spirometrii.
ODMA OPŁUCNOWA to nagromadzenie powietrza mię-

dzy opłucną ścienną a trzewną. Wygląd: przestrzeń
o zwiększonej przejrzystości odgraniczona opłucną płuc-
ną, pozbawiona rysunku naczyniowego, obwodowo.
Ułatwieniem jest obecność poziomu płynowego zamiast
linii Ellisa-Damoiseau. Przy dużej odmie całe płuco może
spaść do wnęki, imitując cień guza. Decyduje wtedy
obecność rysunku naczyniowego w reszcie płuca – jeśli
widoczny, jest to guz. 
Można dla pewności wykonać zdjęcie w pozycji na boku.

ODOSKRZELOWE ZAPALENIE PŁUC
Choroba bakteryjna polegająca na pojawieniu się w obrębie pól

płucnych cieni średnio i gruboplamistych z tendecją do zlewa-
nia się. Cienie mają nieostre, nierówne zarysy, co odróżnia je
od przerzutów. Zmiany nowotworowe mogą się jednak ukry-
wać pod obrazem zapalenia – dlatego należy wykonywać zdję-
cia kontrolne, nie wcześniej niż 6 tyg. po wdrożeniu leczenia.
WIRUSOWE (ŚRÓDMIĄŻSZOWE) ZAPALENIE PŁUC

54
Zmian nie słychać, a widać – odwrotnie niż w zapaleniu bakte-
ryjnym. W RTG widoczne zmniejszenie przejrzystości płuca
porównywane do obrazu mlecznej szyby.
GRONKOWCOWE ZAPALENIE PŁUC
Bardzo ciężki przebieg kliniczny. W RTG – wielopostaciowość,

ogromna zmienność obrazu. Mogą wystąpić odma opłucnowa,
płyn w jamie opłucnej, zmiany o charakterze płatowego lub
odoskrzelowego zapalenia płuc, a typowo pojawiają się ropnie.
Mogą występować jako cienie okrągłe, a w okresie drenowa-
nia ropnia pojawia się cień pierścieniowaty z poziomem pły-
nowym (typowy wyłącznie dla ropnia).
Radiologia, wykład 14 – SERCE I WIELKIE NACZYNIA ŚRÓDPIERSIA
SERCE I WIELKIE NACZYNIA ŚRÓDPIERSIA
ECHOKARDIOGRAFIA
Metoda nieinwazyjna, powszechnie dostępna. Dwuwymiarowa pozwala na pokazanie struktur anatomicznych

oraz ich pracy w czasie rzeczywistym (przekroje dwu- i czterojamowe). Metoda dopplerowska (kolorowe od-
wzorowanie przepływu) służy do pokazania fali zwrotnej oraz obecności przecieków wewnątrzsercowych.
ANGIOKARDIOGRAFIA
To inwazyjna metoda uwidocznienia jam serca i dużych naczyń po podaniu środka cieniującego, z wykonaniem
dokumentacji – RTG, cyfrowej, wideo. W jej obrębie wyróżniamy też badania wybiórcze: 55
 przedsionka  atriografia,  aorty  aortografia,

 komór  wentrykulografia,  żyły głównej dolnej  kawografia.
KORONAROGRAFIA
Badanie inwazyjne, wybiórcze, dotyczące tętnic wieńcowych, pozwalające na ocenę miejsc odejścia, przebiegu,
światła (drożności) oraz gałęzi bocznych. Również wykorzystuje podanie środków cieniujących. Doskonale po-
kazuje drobne naczynia. Zaletą jest też brak wrażliwości na szybki rytm serca pacjentów.
BADANIE SCYNTYGRAFICZNE
Są badaniami uzupełniającymi, które polegają na wypełnieniu jam serca substancją radioaktywną lub groma-
99m
dzeniu w obrębie mięśnia sercowego izotopu promieniotwórczego (np. MIBI z Tc). Te badania swoje zasto-
sowanie znajdują głównie w różnych fazach choroby niedokrwiennej. Ma dwie fazy – jednego dnia wykonuje
się badanie w spoczynku, drugiego – po wysiłku. Za pomocą γ-kamery powstają mapy promieniowania.
ZDJĘCIE PRZEGLĄDOWE KLATKI PIERSIOWEJ
Obligatoryjnie wykonywane są zdjęcia w dwóch rzutach – PA i boczne,

z zakontrastowanym przełykiem (zawiesina barytowa – przy badaniach
wykonywanych w celu oceny serca, by ocenić modelowanie przełyku).
Odległość lampy od kasety powinna wynosić 2 metry – umożliwia to
uzyskanie najmniejszego powiększenia struktur anatomicznych. Zdjęcie
wykonuje się przy maksymalnym wdechu pacjenta, by łopatki znalazły
się poza polami płucnymi. Ręce spoczywają na biodrach, dłonie skiero-
wane są do tyłu, łokcie – do przodu.
c
Konfiguracja serca w klatce piersiowej zależy od budowy pacjenta i wieku. U osób astenicznych i w młodym
wieku serce przybiera bardziej wertykalne ułożenie (a), a u osób starszych i o pyknicznej budowie ciała serce
jest „położone” na przeponie (b). Poziom przepony też ma wpływ na ułożenie serca – przy pełnym wdechu
przepona jest nisko, a serce jest ustawione bardziej pionowo, a przy niepełnym wdechu lub na wydechu prze-
pona jest ustawiona wyżej, a serce układa się bardziej horyzontalnie (c).
Jest to ważne, ponieważ jednym z podstawowych analizowanych parametrów jest indeks sercowo-płucny –
iloraz maksymalnej szerokości cienia sylwetki serca i maksymalnej szerokości klatki piersiowej (mierzonej do
wewnętrznych zarysów żeber). Indeks ten powinien wynosić maksymalnie 0,5.
zdjęcie w projekcji PA
prawa granica sylwetki serca od dołu: prawy przedsionek, żyła główna górna
od dołu: lewa komora, lewy przedsionek, talia serca (uszko lewego przed- 56
lewa granica sylwetki serca
sionka), lewa tętnica płucna, krążek aorty
zdjęcie w projekcji bocznej
tylna granica sylwetki serca od dołu: lewa komora, lewy przedsionek
przednia granica sylwetki serca od dołu: prawa komora, pień płucny
1 – żyła główna górna, 2 – prawy przedsionek, 3 – żyła główna dolna 4 – łuk aorty, 5 – tętnica płucna, 6 – lewa
komora, 7 – blaszki osierdzia pokrywające lewe uszko, 8 – płatek tłuszczowy przy koniuszku serca, 9 – prawa
komora, 10 – lewa gałąź tętnicy płucnej, 11 – prawa gałąź tętnicy płucnej, 12 – lewy przedsionek
POWIĘKSZENIE SYLWETKI SERCA
Do powiększenia sylwetki serca dochodzi wskutek przeciążenia oporowego, objętościowego lub mieszanego.
 PRZECIĄŻENIE OPOROWE – zwykle przyczynami są zwężenie ujść zastawkowych, nadciśnienie płucne

i systemowe (utrudnienie odpływu  przerost mięśnia  rozszerzenie światła jamy).
 PRZECIĄŻENIE OBJĘTOŚCIOWE – przyczyny to niedomykalność zastawek i przecieki między jamami
serca. Mięsień komór ulega przerostowi, a przedsionki powiększeniu.
Powiększenie LP w projekcji PA powoduje zanik talii serca, a po prawej stronie serca – powstanie podwójnego
łuku. Dodatkowo, powiększony LP powoduje uniesienie lewego oskrzela i bardziej poziomy jego przebieg oraz
zwiększa kąt rozwidlenia tchawicy. W projekcji bocznej – modelowanie przełyku.
Powiększenie LK w projekcji PA powoduje przesunięcie zarysu serca w lewo, ale koniuszek serca jest prze-
mieszczany w lewo i ku dołowi. W projekcji bocznej – uwypuklenie dolno-tylnego zarysu serca ku tyłowi.
Powiększenie PK w projekcji bocznej powoduje zwiększone przyleganie serca do mostka. W projekcji PA: prze-
sunięcie zarysu w lewo z uniesieniem i zaokrągleniem koniuszka nad przeponą, poszerzenie pnia płucnego.
ZMIANY W KRĄŻENIU PŁUCNYM I W PŁUCACH
NADCIŚNIENIE ŻYLNE – towarzyszy wadzie mitralnej i niewydolno-

ści lewokomorowej. Jest następstwem podwyższenia ciśnienia roz-
kurczowego w lewej połowie serca, co utrudnia odpływ z żył płuc-
nych do lewego przedsionka. Na RTG widoczne jako pionowe linie
w przedłużeniu górnych biegunów wnęk obu płuc ze względną re-
dukcją rysunku naczyniowego w dolnych polach płucnych. 
57
 NADCIŚNIENIE TĘTNICZE BIERNE – późniejsza faza nadciśnienia
żylnego w przebiegu wady zastawki dwudzielnej i przewlekłej niewy-
dolności lewokomorowej. Podwyższone ciśnienie we włośniczkach
skutkowałoby wzrostem ryzyka krwawień – dochodzi zatem do skur-
czu włośniczek, a nadciśnienie dotyka układu tętniczego. W RTG
dominuje poszerzenie naczyń we wnękach obu płuc z redukcją ry-
sunku naczyniowego w obrębie samych pól płucnych. Prawidłowo
rysunek naczyniowy powinien zanikać w odległości 2/3 od wnęki do
ściany klatki piersiowej.
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE HIPERKINETYCZNE – w RTG rysunek naczy-

niowy jest widoczny aż do obwodu (ściany klatki). Takie nadciśnienie
występuje w wadach z przeciekiem lewa-prawa. 
 NADCIŚNIENIE TĘTNICZE W ZESPOLE SERCA PŁUCNEGO – towa-

rzyszy często rozedmie i przewlekłej chorobie oskrzelowo-płucnej.
Jest wynikiem zwiększenia oporów w krążeniu małym. W RTG reduk-
cja rysunku naczyniowego w polach płucnych oraz duże poszerzenie
naczyń tętniczych we wnękach obu płuc („amputacja wnęk”).
OBRZĘK ŚRÓDMIĄŻSZOWY PŁUC – zastój przewlekły wskutek gro-

madzenia płynu przesiękowego w przegrodach międzyzrazikowych,
przestrzeniach okołonaczyniowych i okołooskrzelowych, tworzący
obraz wzmożonego rysunku podścieliska w postaci delikatnej sia-
teczki z towarzyszącymi liniami Kerleya (pogrubiałe przegrody). 
OBRZĘK PĘCHERZYKOWY PŁUC – objaw ostrej niewydolności lewej

komory, wczesnego okresie stenozy mitralnej, obrzęku toksycznego,
neurogennego, mocznicy i płuca wstrząsowego. W RTG plamiste
zagęszczenia, szerzące się odwnękowo, zwykle symetrycznie, nie-
kiedy zlewające się w kształcie „skrzydeł motyla”.
58
WADY SERCA
1. Zdjęcie po lewej – dominującym objawem jest powiększenie lewego przedsionka. Widoczne zniesienie
talii serca, a nawet uwypuklenie. Po drugiej stronie – objaw podwójnego łuku.
2. Zdjęcie środkowe – uwypuklenie tylnej granicy sylwetki serca na zdjęciu w projekcji bocznej, zwiększo-
ne przyleganie serca do mostka.
3. Zdjęcie po prawej – powiększony lewy przedsionek z uwypukleniem w miejscu, w którym powinna być
talia serca, z poziomym przebiegiem lewego oskrzela i zwiększonym kątem rozwidlenia tchawicy. Wi-
doczny jest podwójny łuk na prawej granicy sylwetki serca. W krążeniu płucnym – obraz siateczki.
Wszystkie te zdjęcia obrazują zmiany będące skutkiem stenozy mitralnej. Najczęstszą przyczyną tej wady jest
choroba reumatyczna, powodująca zniekształcenie i zarośnięcie spoideł i płatków zastawki.
Zniesienie talii serca i występowanie objawu podwójnego łuku. Rysunek naczyniowy jest prawidłowy.
Jest to przykład niedomykalności zastawki mitralnej. Początkowo powoduje ona powiększenie lewego przed-
sionka, z czasem też lewej komory. Aorta jest wąska, a rysunek naczyniowy płuc pozostaje bez zmian. W bardzo
zaawansowanych stanach obraz może przypominać stenozę mitralną. Przyczyny to reumatyczne zapalenie
wsierdzia lub niedomykalność czynnościowa (np. rozstrzeń LK, rozciągnięcie pierścienia zastawki).
Nie widzimy modelowania przełyku, a talia serca jest zachowana. Nieprawidłowy cień po prawej stronie serca
pozostaje w ciągłości z krążkiem aorty. To poszerzenie części wstępującej aorty wskutek zwężenia jej zastawki.
59
W zaawansowanej wadzie – rozstrzeń i niewydolność LK, obraz krążenia płucnego jak w stenozie mitralnej.
W RTG – powiększenie LK oraz tętniakowate poszerzenie części wstępującej aorty. Lewa komora przerasta, by
generować coraz większe ciśnienie, a krew uderzająca z tym ciśnieniem w ścianę aorty poszerza ją. Przyczyny to
choroba reumatyczna, kiła, bakteryjne zapalenie serca.
 WADA WIELOZASTAWKOWA – współistnienie wad zastawek dwu-

dzielnej, aortalnej i trójdzielnej doprowadza do olbrzymiego powiększe-
nia serca – cor bovinum. Takie serce charakteryzuje się słabym tętnie-
niem, ponieważ stanowi mało podatny, niewydolny worek wypełniony
zastoinową krwią. Naczynia krążenia małego są wąskie.
Serce w tym przypadku jest okrągłe

i ma to znaczenie dla różnicowania
z obecnością płynu w worku osier-
dziowym (wtedy jest trójkątne ).
 ZACISKAJĄCE ZAPALENIE OSIER-

DZIA – osierdzie jest pogrubiałe,
obecne są w nim skorupkowate
zwapnienia, łatwe do zobrazowania.
ŚRÓDPIERSIE PRZEDNIE
Do badania śródpiersia można wykorzystać zdjęcie

klatki piersiowej, ale dedykowanymi metodami są
tomografia komputerowa u dorosłych i ewentual-
nie USG u dzieci. Najczęstszymi patologiami śród-
piersia przedniego są wole zamostkowe i grasiczak.
(A) – potworniak/torbiel celomatyczna, (B) – wole

zamostkowe, (C) – grasiczak 
Torbiele mogą występować we wszystkich przestrzeniach śródpiersia i pochodzić z różnych układów. Powinny
one mieć gładkie zarysy, a w TK wykazywać densyjność płynową. Nie powinny ulegać wzmocnieniu kon-
trastowemu. W torbielach złożonych, w których występują krwawienia i zakażenia, densyjność może ulegać
zwiększeniu i przypominać tkanki miękkie. Po podaniu kontrastu nie powinny się wzmacniać (tylko torebka).
60
wole zamostkowe Poszerzenie śródpiersia po prawej Uwaga, dzieci mają grasicę, wi-
jako następstwo grasiczaka. doczne żagielkowate poszerzenie
śródpiersia po prawej jest normą.
Torbiel osierdziowo-opłucnowa zwykle występuje Typowy obraz potworniaka – silnie niejednorodny

w prawym kącie przeponowo-sercowym, nie- guz, zawierający zwykle tkankę tłuszczową, a w tym
znacznie częściej u kobiet. przypadku – zęby, tkankę kostną, chrzęstną.
ŚRÓDPIERSIE TYLNE
Dla tej części śródpiersia typowe są guzy pochodzenia neurogennego, przepu-

kliny przeponowe, powiększone węzły chłonne i tętniaki aorty zstępującej.
Nerwiaki to guzy wolno rosnące, o łagodnym typie wzrostu. Łatwe do odróżnie-

nia od guzów Pancoasta, ponieważ nerwiaki nie wykazują niszczenia struktur
kostnych i naciekającego typu wzrostu. W TK i MRI widać łączność masy guza
z otworem międzykręgowym. 
ŚRÓDPIERSIE ŚRODKOWE
Najczęstsze guzy to powiększone węzły chłonne. Zmiany zapalne to np. gruźlica, sarkoidoza, histoplazmoza,
pylica. Zmiany nowotworowe to np. przerzuty, ziarnica, białaczka. W sarkoidozie najczęściej powiększone są
węzły przytchawicze, podostrogowe i we wnękach obu płuc. Ziarnica wykazuje większe powinowactwo do
prawego śródpiersia. Niektóre choroby powodują też powstawanie zwapnień w węzłach chłonnych.
 od lewej: sarkoidoza, ziarni-

ca, mięsak limfatyczny, prze-
rzuty nowotworowe
Zapalenie śródpiersia, manifestujące się poszerzeniem cienia śródpiersia

z zatarciem jego zarysów, może być następstwem perforacji przełyku. Dia-
gnoza możliwa jest w RTG, ale zawsze wymaga weryfikacji w TK. 
SARKOIDOZA
61
W przebiegu sarkoidozy możemy także obserwować zmiany w miąższu
płucnym, zależnie od stadium choroby. Pierwsze stadium, węzłowe, zwią-
zane jest z powiększeniem węzłów chłonnych. Drugie stadium to węzłowo-
płucne – poza limfadenopatią, widzimy zmiany w krążeniu płucnym pod
postacią guzkowego pogrubienia zrębu osiowego oraz predyrekcją do zaj-
mowania szczelin międzypłatowych. Trzecie stadium to stadium płucne,
a czwarte to włóknienie płuc.
stadia śródpiersiowe i śródpiersiowo-płucne
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
Może znaleźć zastosowanie w ocenie wskaźnika uwapnienia tętnic wieńcowych. Może być wykorzystana jako
ekwiwalent koronarografii w celu wykluczenia choroby wieńcowej lub kontroli po rewaskularyzacji mięśnia
sercowego. Może też służyć ocenie morfologii i funkcji serca, ale do tego raczej używa się echokardiografii lub
ewentualnie rezonansu magnetycznego.
OCENA WSKAŹNIKA UWAPNIENIA TĘTNIC WIEŃCOWYCH
Ocena wskaźnika uwapnienia tętnic wieńcowych to obrazowanie całego serca warstwą 3 mm. Konieczny jest
kontakt z pacjentem, ponieważ dla ograniczenia liczby artefaktów badanie wykonuje się na wstrzymanym od-
dechu. Z tej samej przyczyny wykorzystuje się bramkowanie EKG. Badanie nie wymaga podania środka kon-
trastowego. Ma niską jakość, ale też dawka promieniowania dla pacjenta jest niska.
Za zwapnienie uważa się strukturę o densyjności >130 jednostek Hounsfielda zajmującą co najmniej 3
sąsiadujące woksele (eliminacja szumu). Wynik może być podany jako masa, objętość lub wynik w ska-
li Agatstona – pochodna ilości i gęstości poszczególnych zwapnień.
0-10 j.A. – zmiany minimalne,

11-100 j.A. – zmiany miernie nasilone,
101-400 j.A. – zmiany umiarkowanie nasilone,
>400 j.A. – zmiany bardzo nasilone
Badanie to ma sens w grupach pośredniego ryzyka wg SCORE (w grupie niskiego ryzyka marna szansa, że wyła-
piemy kogoś ze zwapnieniami, a w grupie wysokiego ryzyka możemy spodziewać się, że te zwapnienia będą).
Wskaźnik uwapnienia jest niezależnym czynnikiem w przewidywaniu ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych.
ANGIOGRAFIA TK NACZYŃ WIEŃCOWYCH
Badanie wykonywane jest cienką warstwą (0,5-0,5 mm). Tak jak poprzednie, wymaga wstrzymania oddechu
i bramkowania EKG. Różnicą jest jednak to, że w angiografii TK wymagane jest podanie środka kontrastowego 62
(dożylnie, a w klasycznej koronarografii podanie jest dotętnicze i niesie to większe ryzyko). Zaletą jest też wy-
soka jakość, ale pociąga to za sobą dużą dawkę promieniowania.
Najlepszym momentem do obrazowania tętnic wieńcowych jest faza rozkurczowa. Problemy w akwizycji mogą
występować przy zaburzeniach rytmu (model serca tworzony jest z kilku odcinków, każdy w innym RR).
U pacjentów grupy wysokiego ryzyka i objawowych należy jednak zastosować koronarografię – to ona daje
potwierdzenie diagnozy i ma też możliwość wykonywania zabiegów terapeutycznych (implantacja stentów).
Angiografia służy raczej do wykluczania chorób naczyń wieńcowych, przy niskim ryzyku. Można ją też wyko-
rzystać do kontroli po rewaskularyzacji mięśnia sercowego u pacjentów bezobjawowych i jeśli stent >3 mm.
Angiografię można wykorzystać też u pacjentów z by-passami – drożny by-pass na pewno ulegnie za-
kontrastowaniu, a w koronarografii można nie trafić z cewnikiem w dobre miejsce.
Podobnie w przypadku anomalii tętnic wieńcowych (nawet jeśli naczynie odchodzi od pnia płunego, w TK bę-
dzie widoczne). TK pozwala też na określenie przebiegu takich naczyń względem dużych naczyń i wykrycie
anomalii złośliwych – znajdujących się pomiędzy pniem płucnym a aortą (ryzyko kompresji naczynia).
Doskonale widoczne są również mostki mięśniowe – mogą być widoczne w koronarografii, ale nie zawsze. Są to
fragmenty naczyń wieńcowych, które przebiegają pod warstwą mię-
śnia (patrz: trzy białe strzałki). W czasie skurczu serca dochodzi do
kompresji takiego naczynia, a proksymalnie od tego miejsca powstają
blaszki miażdżycowe. To jedyny anatomiczny czynnik ryzyka rozwoju
IHD.
INNE KARDIOLOGICZNE ZASTOSOWANIA TK
TK jest powszechnie stosowana do oceny LP. Pozwala uwidocznić ujścia

żył płucnych, co ma znaczenie u pacjentów przygotowywanych do
ablacji z powodu migotania przedsionków. Echokardiografia przezklat-
kowa nie może dać takich informacji – można je uzyskać z badania
przezprzełykowego, ale jest ono inwazyjne. TK pozwala też na wykrycie
ewentualnych skrzeplin w uszku lewego przedsionka. 
TK ma też znaczenie u pacjentów kierowanych na zabieg wymiany zastawki aortalnej metodą naczyniową.
Opuszka aorty jest skomplikowaną strukturą, która jest kluczowa dla dobrania odpowiedniej zastawki – trzeba
znać wysokość zatok Valsalvy, wymiary opuszki czy wysokość odejścia tętnic wieńcowych. TK pozwoli też na
ocenę drożności wybranego dostępu naczyniowego. Tomografia potrafi też zobrazować sztuczne zastawki, by
ocenić ich funkcję.
REZONANS MAGNETYCZNY
 Sekwencje czarnej krwi oparte są na technice echa spinowego – długiego. Tym samym obraz serca
jest nieruchomy, rejestrowany w czasie rozkurczu. Sygnał krwi w jamach serca jest niski, a sygnał mio-
kardium – pośredni. Obraz można też uzależnić od wybranych sekwencji: T1, T2, HASTE (wstępna ocena
antomiczna narządów klatki piersiowej), STIR.
63
 Sekwencje jasnej krwi oparte są na technice echa gradientowego – szybkie. Dzięki temu można uzy-
skać obrazy ruchome. Sygnał krwi w jamach serca jest wysoki, a sygnał miokardium – pośredni.
Ogromną zaletą MRI jest możliwość rejestrowania późnego wzmocnienia kontrastowego – akwizycja ma wte-
dy miejsce 10-15 min. po jego podaniu. Wykorzystywany jest puls inwersyjny, który ma tłumić sygnał prawi-
dłowego miokardium. Obraz jest nieruchomy, ale pozwala na zaobserwowanie przedłużonego zalegania środ-
ka kontrastowego w uszkodzonym mięśniu sercowym.
Można to wykorzystać do oceny żywotności mięśnia lewej komory. Obszary ze wzmocnieniem obej-
mującym >50% grubości ściany mają małe prawdopodobieństwo powrotu funkcji po rewaskularyzacji.
Zmiany niedokrwienne będą dotyczyły warstwy podwsierdziowej – jeśli znajdziemy w tym badaniu
zmiany w innych fragmentach ściany serca, to może to być np. włóknienie w chorobach układowych.
Inną techniką jest obrazowanie przepływu – wiąże się ono z przesunięciem fazowym narządów, które znajdują
się w ruchu. Badanie to, tak jak Doppler, podlega zjawisku aliasingu.
Rezonans magnetyczny jest badaniem z wyboru wykonywanym w celu diagnostyki zmian prawej komory – ze
względu na jej trudną lokalizację. Drugą grupą pacjentów są ci potrzebujący obrazowania lewej komory, gdy
echokardiografia nie jest jednoznaczna.
MRI świetnie nada się też do diagnostyki guzów serca. Pozwoli np. na ocenę perfuzji (unaczynienie guza jest
obfite w angiosarcoma, a niewielkie w fibroma). W obrazowaniu T1 i T2 zależnym można ocenić komponenty
tłuszczową i płynową, a w ocenie późnego wzmocnienia – włóknistą. Widoczne jest też naciekanie.

Radiologia Z Kotem Studentem V 1.2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Radiologia Z Kotem Studentem V 1.2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Radiologia Z Kotem Studentem V 1.2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WYKŁAD 1 – Podstawy rentgenodiagnostyki …………………………………….

WYKŁAD 2 – Ultrasonografia ……………………………………………………………. 8

WYKŁAD 3 – Tomografia komputerowa …………………………………………… 13

WYKŁAD 4 – Rezonans magnetyczny ……………………………………………….. 17

WYKŁAD 5 – Środki kontrastujące w diagnostyce obrazowej ..…………. 22

WYKŁAD 6 – Obrazowanie hybrydowe …………………………………………….. 25

WYKŁAD 7 – Bezpieczeństwo badań obrazowych …………………………….. 27

WYKŁAD 8 – Angiografia rentgenowska i zabiegi endowaskularne …… 30

WYKŁAD 9 – Nowotwory …………………………………………………………………. 33

WYKŁAD 10 – Choroby zapalne ………………………………………………………… 35

WYKŁAD 11 – Diagnostyka przewodu pokarmowego ..…………………….. 40

WYKŁAD 12 – Przewód pokarmowy – przypadki ………………………………. 48

WYKŁAD 13 – Diagnostyka chorób płuc …………………………………………… 51

WYKŁAD 14 – Serce i wielkie naczynia śródpiersia …………………………… 55

HISTORIA ODKRYCIA PROMIENIOWANIA RENTGENOWSKIEGO

8 listopada 1895 r. w trakcie eksperymentów Wilhelm Conrad Röntgen zauwa-

Promieniowanie nazwał „promieniami X”, a wyniki swoich obserwacji opubliko-

Idea wytwarzania promieni RTG polega na nadaniu wol-

Pytanie 1. Czy promieniowanie X jest promieniowaniem korpuskularnym?

ODDZIAŁYWANIE PROMIENIOWANIA Z MATERIĄ (NP. CIAŁEM PACJENTA)

osłabienie = pochłonięcie + rozproszenie

całkowite rozproszenie bez straty energii

pochłonięcie z całkowitą stratą energii

przejście bez zmiany  czarne

Zjawisko zachodzi w ten sam sposób w różnych strukturach

Podstawowymi elementami lampy rentgenowskiej są dwie elektrody – katoda (rozgrzewana do temperatury

Aby uniknąć przegrania anody, ma ona kształt talerza, a ogni-

* tak, dobrze widzisz

Dobrze widoczne są struktury kostne, implanty, elementy metalowe, gazy (w

Pytanie 2. Od czego zależy przenikanie promieniowania X przez materię?

OBRAZ UZYSKANY W BADANIACH RTG

Rozdzielczość obrazu RTG jest potencjalnie ograniczona. Im lepszy obraz chcemy

Subtrakcja cyfrowa stosowana jest głównie w badaniach angiograficznych (DSA) –

Radiografia cyfrowa bezpośrednia oparta jest na zastosowaniu detektorów złożonych z fotoprzewodników

 mokre – wykorzystują technologię halogenków srebra, laser naświetla błonę światłoczułą,

Pytanie 3. Czy zapis cyfrowy poprawa rozdzielczość obrazu radiograficznego?

 osiowej – rozróżnienie dwóch punktów leżących w osi wiązki,

Fala ultradźwiękowa, w przeciwieństwie do tomografii/radiografii, zmienia swoje właściwości zależnie od odle-

jaśniejsze  wyższa echogeniczność (odbicie)

Kolejna wprowadzona niedawno technika to obrazowanie harmoniczne – fundamentalne pasmo służące do

BUDOWA I DZIAŁANIE GŁOWICY ULTRASONOGRAFICZNEJ

Pytanie 1. Wskaż prawdziwe zdanie.

głowica linearna głowica sektorowa

Pytanie 2. Wskaż fałszywe zdanie.

Pozwala na ocenę względnej podatności tkanek pod wpły-

NOWE TECHNIKI PREZENTACJI

WPŁYW USG NA TKANKI

 termiczny – zamiana energii mechaniczej w cieplną (1℃),

W zakresie małych częstotliwości megahercowych nie zaobserwowano żadnych znamiennych oddziaływań na

Pytanie 3. W celu ograniczenia biologicznych efektów niepożądanych zaleca się:

Do uzyskiwania obrazów tomografia komputerowa wykorzystuje, podobnie jak klasyczna rentgenodiagnostyka,

Tomografia polega na prześwietleniu pacjenta promieniowaniem jonizującym z wielu kierunków i rejestracji

IV. zastąpienie wirującego łuku detektorów stacjo-

Obecnie w użyciu są tomografy III (najczęściej) i IV

Kolejnym krokiem w rozwoju TK było wprowadzenie

Pytanie 1. W trakcie badania TK przemieszcza się:

ZASTOSOWANIA TOMOGRAFII KOMPUTEROWEJ

po lewej – okno śródpiersiowe, po pra-

Współczesna tomografia pozwala nam np. na wygenerowanie