Metody badania osobowości dzieci i młodzieży

Osobowość
• Zbiór cech – względnie stałych i charakterystycznych dla jednostki, wpływających na jej zachowania i
odróżniających ją od innych
• Zespół mechanizmów psychologicznych: np. wartości, motywacja którymi człowiek się kieruje w życiu, które
dają spójne zachowania
• Sposób reagowania na środowisko
• Rdzeń osobowości – obraz samego siebie, zespół przekonań na temat własnej osoby (począwszy od 2 roku
życia) następnie w przedszkolu odrębność od innych, świadomość swoich cech, pod koniec przedszkola ja
idealne i sądy wartościujące; obraz siebie zaczyna być spójnym systemem w okresie wczesnoszkolnym –
• znaczenie samooceny, jakie dziecko jest i jakie powinno być – wpływa to na aktywności dziecka, samoocena
jest zasobem wpływającym na kierowanie się własnymi zasadami, radość życia, wiarę we własne siły, bycie
tu i teraz, wrażliwość i otwartość na innych
• Zainteresowania – dążenie do poznawania świata, koncentracja na pewnych zjawiskach, uwarunkowane
środowiskowo (szkoła czy grupa rówieśnicza)
• Rola grupy: identyfikacja wzmacnia rozwój samooceny, wraz z wiekiem znaczenia nabiera wspólnota
zainteresowań i osobowości, informacja zwrotna na temat siebie i trwałe relacje
• Rodzina, kolebka osobowości, wzorce zachowań poprzez modelowanie i postawy rodziców: akceptacja lub
postawa odrzucająca, unikająca i nadmiernie ochraniająca – mogą się zmieniać w czasie jak relacje z
dzieckiem, prowadza do zaspokojenia bądź deprywacji potrzeb psychicznych; znaczenie mają także relacje
małżonków między sobą oraz stosunek emocjonalny do rodzeństwa i dalszych krewnych
Znaczenie kolejności urodzenia dla osobowości
• W psychoanalizie ważny czynnik
• Dziecko najmłodsze pozycja uprzywilejowana – kochane i ochraniane, jemu się odpuszcza
• Dziecko najstarsze walczy o władze, doświadcza kryzysów utraty pozycji, poczucie odpowiedzialności za
rodzeństwo i poczucie siły fizycznej oraz jako pierwsze dostaje przywileje związane z dorastaniem
• Różnica wieku, im większa tym większe odosobnienie dzieci, różnica płci i odnoszenie się chłopców do
dziewczynek (bardziej negatywne niż siostry do braci)
• Ponadto zjawiska negatywne: współzawodnictwo i piętnowanie słabszych, dominacja kar, surowość i władza
w miejsce zrozumienia, faworyzowanie wybranych dzieci
Osobowość kształtowanie
• Zmienna na przestrzeni życia, począwszy od uwarunkowań biologicznych (temperament inteligencja),
podatne na środowisko w okresie dzieciństwa i młodości, wyostrzające się w okresie dojrzewania i
stabilizujące ok 25-30 roku życia, wraz z wiekiem wzrasta odporność, cechy o skrajnym nasileniu osłabiają się
chyba że będą wzmocnione traumatycznym doświadczeniem. Osobowość najmocniejsza w okresie 50-60 lat.
Kluczowa jest aktywność jednostki oraz jej doświadczenia (wychowanie), grupy rówieśnicze i doświadczenia
oraz biologia.
Geny i środowisko
• Geny: prace Galtona, Burta – badania inteligencji u bliźniąt (rozdzielonych) oraz innych zachowań i cech
• Środowisko: Watson, Skinner – środowisko kształtuje decyzje, wykorzystuje geny, które przystosowują
organizm do środowiska
• Balans czynników genetycznych i środowiskowych, w zależności od cechy mamy odziedziczalność rzędu 40-
60% a reszta to wpływ środowiska.
• Dziedziczymy predyspozycje do rozwoju konkretnych cech
• 5 lat w danym środowisku zmienia nas i pomniejsza znaczenie czynników genetycznych
Zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości u dzieci i młodzieży
• Trudne do uchwycenia i do rozróżnienia od rozwojowej nietrwałości/niestabilności osobowości
• U niektórych symptomy zaburzeń przypinają obraz psychopatologiczny typowy dla dorosłych, wtedy wczesne
rozpoznanie umożliwia wczesną interwencję
• Ale błędne wczesne rozpoznanie odwraca uwagę od środowiska rodzinnego, które być może spowodowało
okresowe nieprawidłowości i niepotrzebnie stygmatyzuje dziecko i nasila problemy
• Stąd konieczna jest perspektywa rozwoju – badanie równolegle czynników chroniących przy badaniu
podatności na zaburzenia wynikających z osobowości
• My badamy osoby w normie, bez diagnozy zaburzenia, narzędziami do badania zróżnicowania osobowości,
jednak wynik skrajny zawsze jest informacją o konieczności dalszych badan w szczególności jeśli jest
 potwierdzany we wszystkich metodach (testy, obserwacja, wywiad) i towarzyszy temu trudność w
funkcjonowaniu.
Zaburzenia i zmiany osobowości
• Pamiętać należy, że niektóre cechy są już obecne u dzieci przedszkolnych i przypominają swym obrazem
funkcjonowanie dorosłych (ekstrawertyczność, życzliwość, sumienność, otwartość czy neurotyczność)
• jednak w okresie dojrzewania 10-15 rok życia następują znaczne zmiany w osobowości, które następnie się
stabilizują po 16 roku życia (następują wolniej)
• Warto pamiętać że osobowość ma złożoną strukturę: cechy temperament, motywacje intencjonalność,
odzwierciedlone ja narracyjne, świadomość moralna – zaburzenia czy tez generalnie zmiana osobowości,
mogą występować we wszystkich stadiach tej struktury
• Istotne jest także środowisko kształtujące rozwój mózgu dziecka, np. środowisko wrogie lub nieobecne
negatywnie wpływa na procesy neuronalne. Podejście rodziców do dziecka wpływa na rozwój emocjonalny i
kształtuje osobowość, zachowanie rodziców może przeciwdziałać genom albo wzmacniać negatywne
zachowanie np. brak empatii u dziecka najczęściej jest odziedziczone po rodzicach i odzwierciedla
emocjonalny klimat w domu.
Zaburzenia osobowości – zła piątka
• Unikanie kontaktu z innymi i brak zaufania
• Impulsywność problemy z uwagą
• Postawy aspołeczne, pogarda dla relacji, nadwrażliwość
• Sztywność myślenia i brak ciekawości
• Rozregulowanie emocjonalne, brak przewidywalności, zła odporność na stres – brak regulacji afektu
Zaburzenia najczęstsze wiązki
• Dziwność, sztywność, zaburzenia testowania rzeczywistości (paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe)
• Postawy aspołeczne, pogarda dla innych, impulsywność, dysregulacja emocjonalna (antyspołeczne,
borderlline, histrioniczne, narcystyczne)
• Unikanie, nadmierny lęk (unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsywne)
Zaburzenia osobowości u nastolatków
• Niosą ryzyko przemocy, kiedy się ujawniają w okresie dojrzewania
• U nastolatków hospitalizowanych przypominają już formy typowe dla dorosłych i są stabilne
• Konieczne są badania przesiewowe, chociaż z drugiej strony niosą ryzyko stygmatyzacji i przedwczesnego
osądu – najwcześniej zauważalne są zachowania antyspołeczne
• Narzędzia diagnostyczne w zakresie zaburzeń u dzieci i młodzieży są ciągle słabo rozwinięte dlatego trzeba je
wspierać różnymi narzędziami z badania osobowości i temperamentu (u młodzieży nawet wielka piątka)
• Każde rozpoznanie ma prowadzić do wzmacniania umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach również
z rozwijającym się zaburzeniem osobowości pamiętając, że osobowość nadal się rozwija – duża zmienność w
czasie zachowań towarzyszących rozwijającemu się zaburzeniu (wrażliwość na odrzucenie, przypisywanie
innym wrogich intencji, zachowania przemocowe, brak utrzymywania związków emocjonalnych) w przeciągu
2 lat nawyki się zmieniają
Zaburzenia nastroju
• W DSM-V trzy rodzaje
• Depresyjny (w znacznym stopniu dziedziczne, obserwowalne w zachowaniach mylone z lękiem)
• Maniakalne (mylone z ADHD)
• Hipomaniakalne – najsłabiej przebadane
• Przyczyny tych zaburzeń są wieloczynnikowe, często atypowe, nawracające
Źródła danych diagnostycznych to:
• Rozmowa psychologiczna
• Obserwacja
• Badanie testowe
• Pomiar poziomu specyficznych funkcji
• Generalnie wszystkie powyższe dają się sprowadzić do następujących grup:
• Zadawanie pytań osobie badanej
• Zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną
• Obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w warunkach naturalnych
• Obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w standaryzowanych sytuacjach (testy).
Rozmowa psychologiczna
Swobodna
Częściowo ustrukturyzowana – kierowana (tematy)
Ustrukturyzowana (ścisły kwestionariusz, także pytania zamknięte)
Różnica między rozmową a wywiadem to …
Różnica między dialogiem a przepytywaniem
Motywacja i postawa diagnosty
• Kluczowe jest przekonanie, że rozmowa przyniesie korzyści klientowi a działanie diagnosty jest pożyteczne
• Postawia diagnosty w czasie rozmowy:
• Aktywne słuchanie (koncentracja, zaangażowanie)
• Umiejętność rozumienia kontekstowego i symbolicznego znaczenia używanych słów (umiejętności językowe)
• Umiejętność obserwacji, zdolność do dokonywania porównań i poszukiwania dysonansów (uważność,
równoległa analiza, weryfikacja hipotez podejmowanych ad hoc założeń)
• Intuicja i wrażliwość na doświadczanie wrażenia, zdolność do refleksji, poczucie humoru.
Etapy rozmowy psychologicznej
1 etap: kierować rozmową musi nie osoba badająca, ale sam badany (można się wtedy dowiedzieć, na jakich
problemach koncentrują się jego zainteresowania, uczucia, co jest dla niego ważne i co sprawia mu największe
trudności)
• rola badającego ogranicza się wówczas do okazywania zainteresowania i do zadawania pytań
podtrzymujących rozmowę
• Poszukujemy kontaktu z osobą badaną, pozwalamy na swobodne wyrażanie emocji
2 etap: po ogólnym zorientowaniu się w rodzaju problemów życiowych badanego można przystąpić do
dokładniejszej analizy poszczególnych spraw
Transkrypcje i notatki
• Są poddawane dalszej analizie, dlatego muszą być dokładne
• Automatyczna transkrypcja musi być przez nas sprawdzona
• Informujemy badanego o nagraniu i zakresie jego wykorzystania
• Można robić notatki w trakcie spotkania
• Szczegółowa analiza możliwa jest jedynie po rozmowie, nie podczas jej trwania
Zasady prowadzenia wywiadu i fazy wywiadu
1.wcześniejsze odpowiednie przygotowanie do rozmowy / wywiadu
• -zdobyć możliwie dużo informacji na temat osoby (posłużyć się odpowiednimi dokumentami, jeśli takie
istnieją, danymi z obserwacji – krótka ankieta lub kwestionariusz, np. Test Zdań Niedokończonych Rottera,
wypełniony przez osobę badaną przed rozmową)
• -cel – określenie, jaki prawdopodobny stosunek będzie miała osoba badana do spotkania z psychologiem
• -ustalić, jakie informacje należy uzyskać w trakcie rozmowy lub wywiadu (efektem – opracowanie listy
tematów, które będą podjęte przez psychologa, czyli schemat rozmowy / wywiadu)
• -zadbać o warunki, w jakich będzie się odbywało spotkanie z osobą badaną (warunki powinny zapewniać
osobie badanej maksimum komfortu psychicznego; rozmowa powinna się odbywać bez udziału osób
trzecich, bez pośpiechu, w miejscu urządzonym wygodnie i estetycznie oraz gwarantującym ciszę)
2.wstępna faza rozmowy ma na celu:
• zachęcenie osoby badanej do uczestnictwa w badaniu poprzez zlikwidowanie ewentualnych lęków i oporu w
związku z ujawnianiem niezbędnych informacji
• zwiększenie jej motywacji do współpracy z psychologiem
• wzbudzenie wzajemnego zaufania
• Badany powinien być powiadomiony o celu badania, a także o tym, że nie musi udzielać odpowiedzi na
krępujące go pytania. Powinien być przekonany, że przekazane informacje nie zostaną upublicznione oraz że
kontakt z psychologiem będzie dla niego korzystny.
3.przystępując do zasadniczego etapu rozmowy, należy pamiętać, że odpowiedzi osoby badanej na zadawane
pytania mogą pełnić trojaką funkcję
• Reprezentatywną (tworzenie komunikatu, próba przekazania treści za pomocą słów główna funkcja języka)
• ekspresywną (wyraża uczucia/emocje),
• impresywną( dąży do kształtowania postaw odbiorcy)
• (!)Psycholog musi zdawać sobie sprawę z tego, że w zależności od nasilenia funkcji impresywnej w
wypowiedziach, dwie pozostałe funkcje mogą ulegać zniekształceniu, np. osoba, która pragnie zrobić dobre
wrażenie na psychologu, może zniekształcać lub pomijać w wypowiedziach pewne fakty, lub podawać
nieprawdziwe informacje o własnym stosunku do tych faktów.
Pomóc w uniknięciu tych trudności może:
-dobrze nawiązany kontakt we wstępnej fazie rozmowy
-jasne i szczegółowe pytania
 -powracanie w rozmowie do poruszanych już tematów
-obserwowanie reakcji niewerbalnych badanego
-sporządzanie krótkich notatek w trakcie rozmowy (w wywiadzie zapisujemy całość wypowiedzi)
4.końcowy etap rozmowy następuje po uzyskaniu od badanego informacji na wszystkie podjęte tematy.
• Następuje podsumowanie przez psychologa wyniku przeprowadzonej rozmowy, bez dokonywania (!) oceny
badanej osoby.
• Upewniamy się, że wszystkie wątpliwości osoby badanej zostały wyjaśnione.
• Uporządkowujemy zebrany materiał i przystępujemy do jego interpretacji (bez wiedzy teoretycznej
psychologa rozmowa / wywiad tracą naukowy charakter).
• Porządkujemy wydarzenia w czasie, szukamy związków między pokoleniami i osobami, poszukujemy
związków przyczynowo skutkowych, szukamy prawidłowości i schematów, analizujemy z różnych
perspektyw.
Wywiad
• to rozmowa badającego z respondentem (-ami), prowadzona w celu zdobycia informacji .
• wwywiad jest interpersonalnym kontaktem, gdzie uczestnicy akceptują jego cel, przestrzegają określonych
ról oraz ustanowionych norm i reguł obowiązujących w interakcji.
• Kontakt interpersonalny ma tendencję do pogłębiania się i rytmicznego powracania do powierzchni według
zasady „wrzeciona”- bywa najgłębszy w środkowej fazie rozmowy.
• Funkcja czasu-inna dynamika na początku i inna na końcu spotkania. Optymalny wywiad trwa 50 minut.
Typy wywiadu
• Ze względu na rodzaj pytań:
• *skategoryzowany *nieskategoryzowany
• Ze względu na sposób prowadzenia:
• * jawny *ukryty
• Ze względu na liczbę osób :
• *indywidualny * zbiorowy
• Ze względu na cel:
• *wycinkowy *całościowy
Specyfika wywiadu
• stosunkowo szybkie poznanie osoby badanej
• bezpośredni kontakt psychiczny z rozmówcą
• motywujący wpływ badającego na osobę ̨ badaną
• analiza nie tylko treści wypowiedzi ale również̇ inne danych obserwacyjnych:
- cechy fizyczne – postawa, gesty, mimika, wyraz twarzy, koordynacja ruchów
- dane fizjologiczne – pocenie się,̨ czerwienienie
- interakcje – opor, uległość,́ dominacja, bierność,́ wycofanie
- sposób bycia – spontaniczność,́ skupienie, rozproszenie, zahamowanie
Wywiad z dzieckiem
• Bezpośredni kontakt z dzieckiem zmniejsza nieporozumienia, ponieważ pozwala wyjaśnić znaczenie
niejasnych pytań
• Dzieci bardzo zahamowane mogą być zdolne do ujawnienia uczuć i przeżyć o dużym ładunku emocjonalnym
czy też postaw negatywnych dopiero po zapewnieniu ze strony osoby przeprowadzającej wywiad, że jest to
dozwolone.
• Dziecko może swobodniej wypowiadać się krytycznie na temat systemu szkolnego w pisemnych
kwestionariuszach, aniżeli w bezpośrednim wywiadzie, przeprowadzanym przez osobę dorosłą.
• Młodzież w okresie dojrzewania znacznie trudniej ujawnia szczegóły intymne szczegóły ze swojego życia w
rozmowie niż w piśmie.
• Opór do rozmowy.
Kontakt interpersonalny
-Celem wstępnej wymiany zdań jest zniesienie bezosobowego charakteru sytuacji.
-Diagnosta powinien być partnerem, nie zaś osobą o wyższej pozycji, gdyż różnica pozycji znacznie zwiększa dystans
-Celem nie jest całkowite zniesienie wzajemnego dystansu, ale utrzymanie go w optymalnych granicach, tj. takich,
aby osoba badana nie odczuwała przed diagnostą lęku.
Początek i pierwsze pytania służą wzbudzaniu motywacji do współpracy
-diagnosta akceptuje fakt, że wszelkie przedstawiane przez osobę badaną fakty, postawy, przeżycia mogły wystąpić,
skoro wystąpiły; stara się zrozumieć w pełni ich znaczenie dla osoby badanej, nie zaś zmienić je lub ocenić
-osoba badana ma poczucie, że każda z jej wypowiedzi spotyka się z akceptacją, a diagnosta nie wykorzysta
udzielanych mu informacji niezgodnie z jej interesami; osoba badana ma poczucie, że może mówić, że warto mówić i
że ma prawo bezkarnie odsłonić nawet najbardziej kontrowersyjne fakty i postawy
Behawioralne wskaźniki kontaktu diagnostycznego:
• -brak wyraźnego oporu u osoby badanej
• -udzielanie odpowiedzi na pytania diagnosty
• -adekwatność przeżywanych reakcji emocjonalnych do treści przekazywanych informacji
• -wiarygodność informacji
• -stosunek informacji udzielanych przez osobę badaną spontanicznie do informacji, o które jest wyraźnie
proszona przez diagnostę
Czynniki utrudniające nawiązanie kontaktu
• -zachowania ignorujące prawa dynamiki kontaktu – np. zbyt szybkie przechodzenie do pytań, które mogą być
odbierane przez osobę badaną jako zagrażające
• -formułowanie wypowiedzi, które choćby w bardzo ukrytej formie zawierają ocenę czy dezaprobatę (np.
Dlaczego tak późno Pan z tym przychodzi do psychologa?; Czy nie umiałaby Pani wyrazić tego prościej?)
• -sposób zadania pytania, ton głosu lub kontekst
• -zbyt ostentacyjne okazywanie życzliwości i sympatii
• -oczekiwania osoby badanej (traktowanie diagnosty np. jako zagrożenie, cudotwórcę lub też orędownika
jego spraw)
Typowe błędy popełniane przez diagnostów
• -język za trudny (terminy psychologiczne, typu „agresja”, „kontakt emocjonalny”, „osoby znaczące”
przełożyć na język potoczny, uszczegółowić – odpowiednio: „czy długo się gniewa, jest na kogoś zła, źle mu
życzy”, „jak się zachowuje, co czuje, co mówi”, „osoby, które lubi, nie lubi, stanowiące dla niej wzór”)
• -język sztuczny (unikać wyrażeń slangowych, zwrotów, które nie są konieczne dla przekazania osobie
badanej treści pytań, a mogą brzmieć nieodpowiednio w ustach psychologa, np.. Jak i kiedy zacząłeś ćpać?)
• -Nie jest na ogół wskazane, by badający przekazywał informacje zwrotne w postaci diagnozy
psychologicznej, wyrażał bezpośrednio oceny, czy też dawał rady.
• Możemy wskazać na obszary dobrego funkcjonowania i obszary problemowe, nie wychodząc jednak poza
zakres informacji udzielonych przez osobę badaną (a więc unikając interpretacji), możemy powiedzieć osobie
badanej, w jaki sposób określone zachowania czy postawy mogą wpływać na poszczególne sfery jej
funkcjonowania.
• -Nie „odgrywamy roli” kumpla-niezgodnej ze spostrzeganą pozycją i rolą badającego (chodzi o język
wywiadu). Nie jest rzeczą konieczną, by badający spostrzegany był jako „swój człowiek”, wystarczy by był
odbierany jako psycholog, który akceptuje osobę badaną i stara się ją zrozumieć.
Zjawiska podczas kontaktu diagnostycznego
• Recypatia
• Kontakt z osobą badaną, uruchamiając emocjonalne reakcje diagnosty, dostarcza mu pewnych informacji na
temat tego, jak może reagować otoczenie osoby badanej na jej zachowanie.
• Zwrócenie uwagi na kierunek i treść własnych reakcji może pomóc w zrozumieniu przedstawionych przez
osobę badaną faktów, a także zastąpić – w pewnej mierze niemożliwy czasem do przeprowadzenia –
wywiad z osobami z otoczenia osoby badanej.
• Zjawisko „foot in the door”
• Zjawisko to polega na tym, że osoba, która mniej lub bardziej chętnie zdecyduje się spełnić czyjąś niewielką
prośbę, będzie poczuwała się do obowiązku spełnić także inną, tym razem większą prośbę tej osoby.
• Osobie, która zdecyduje się udzielić odpowiedzi na stosunkowo mało jej zagrażające pytanie diagnosty,
trudno będzie odmówić mu odpowiedzi na pytania bardziej zagrażające.
• Zjawisko „hallo efektu”
• Zjawisko to polega na wyrabianiu sobie zdania na temat danej osoby na podstawie pierwszego wrażenia.
• Efekt Pigmaliona
• Prowadząc badanie diagnostyczne i odwołując się do posiadanej wiedzy oraz przekonań, psycholog
formułuje wstępną hipotezę, której nie jest skłonny odrzucać, ale wręcz przeciwnie – „przywiązuje się” do
niej.
• Psycholog też jest człowiekiem i musi uważać na własne błędy poznawcze,
uproszczenia, stereotypy i uprzedzenia!
Percepcja, uproszczenia i błędy czyli…
• Postrzeganie – jest to proces, w którym jednostka organizuje i interpretuje swoje doznania zmysłowe aby
nadać sens otoczeniu.
Na percepcję wpływają:
• Indywidualne cechy postrzegającego: postawy, osobowość, motywy, zainteresowania, wcześniejsze
doświadczenia i oczekiwania.
Uproszczenia w ocenianiu innych
• Selektywność – oceniamy wybrane elementy
• Założenie podobieństwa (błąd projekcji) – postrzeganie innych zależy od tego jaki jest obserwator –
przypisujesz innym swoje cechy
• Stereotypizacja dotycząca grupy
• Efekt hallo – wyobrażenie jednostki na podstawie pojedynczej cechy (np. wygląd)
Techniki podtrzymywania kontaktu
• Sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania
• -komunikaty o charakterze werbalnym i niewerbalnym: ułożenie i pochylenie ciała, mimika, gesty rąk, wyraz
oczu (świadomość własnych słabych i mocnych stron
• – posiadanie informacji zwrotnej odnośnie własnych zachowań podczas kontaktu z innymi ludźmi,
słuchania innej osoby)
• - wykorzystywanie partykuł typu „Mhm”, „Tak”, „Acha” lub też wypowiedzi, w rodzaju „Tak, rozumiem”,
„Rozumiem, co Pan ma na myśli”
• Prośba o rozwinięcie tematu. Parafraza.
• -stosowana wtedy, gdy osoba badana milknie na dłużej, sprawiając wrażenie, że nie wie o czym ma dalej
mówić,
• -powtórzenie własnymi słowami wypowiedzi partnera rozmowy np. Powiedziałeś, że...; Dowiedziałem się od
ciebie, że...; O ile dobrze zrozumiałem, to sprawa przedstawia się tak...; itd.
• Akceptacja i odzwierciedlanie uczuć osoby badanej
• -wyrażanie akceptacji i zrozumienia dla sposobu emocjonalnego przeżywania danej sytuacji. Diagnosta
akceptuje ten subiektywny stan świadomości, nie zamierzając go w tym momencie ani zmieniać, ani oceniać.
• -„odzwierciedlenie uczuć” – uzasadnione treścią i formą wypowiedzi osoby badanej.
• Wpływ milczenia na kontakt
• -chwila ciszy może być dla osoby badanej sygnałem braku zainteresowania, przejawem niezadowolenia lub
niepokoju diagnosty, choć także dowodem empatycznego zrozumienia czy szacunku dla przeżywanych
aktualnie uczuć
Opór osoby badanej
• Opór – świadome lub nieświadome unikanie penetracji pewnego obszaru treściowego.
• Formy oporu:
• (1) przeciągające się milczenie po zadaniu przez diagnostę pytania (milczenie sugeruje, że osoba badana
przeżywa emocje, które uniemożliwiają jej udzielenie odpowiedzi, a zatem, że jest to dla niej temat trudny;
• (2) intelektualizacja
• (3) nagłe zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi, kontrastujące z osobistym charakterem
wypowiedzi poprzednich
• (4) opór, w którym obrona przemienia się w atak
• Opór pojawia się gdy…
• --gdy diagnosta przechodzi do zagrażających dla osoby badanej pytań zbyt szybko (tj. w momencie, kiedy nie
czuje się ona jeszcze wystarczająco bezpiecznie, aby ujawnić kontrowersyjne treści
• -ubogie reakcje diagnosty na wypowiedzi badanego, pytania sugerujące, pytania zamknięte
• -podawanie przez diagnostę ocen (nawet np. wyrażanie zdziwienia czy zaskoczenia przeżyciami badanego)
• -przedłużające się męczące milczenie, czy zbyt natrętne domaganie się odpowiedzi
• -naukowy, bardzo specjalistyczny język
Radzenie sobie z oporem
• -milczenie [własne milczenie jest tym sposobem radzenia sobie z oporem, który powinien poprzedzać
wszystkie inne sposoby dalej omówione] –
• -milczenie diagnosty – jest :
• (1) informacją dla osoby badanej, że oczekuje się od niej kontynuacji rozmowy, ale że decyzja tej kontynuacji
zależy od niej samej i nie musi odpowiedzieć na zadane jej pytanie;
• (2) daje osobie badanej czas na uświadomienie sobie natury przeszkód powstrzymujących ją lub
utrudniających jej udzielenie odpowiedzi oraz możliwość oceny istotności, sensowności tych przeszkód;
• (3) może być odbierane przez osobę badaną jako możliwość zerwania kontaktu;
 • (4) przeciągające się milczenie może prowokować do jakiejkolwiek wypowiedzi, ale też zbyt długie może
zwiększyć napięcie osoby badanej, uczynić sytuację jeszcze bardziej niebezpieczną i zagrażającą (co nie
sprzyja szczerości i otwartości)
• -zmiana lub przeformułowanie pytania --zwiększenie stopnia ogólności pytania --zmienienie tematu na
mniej zagrażający
• -komunikaty o dostrzeganiu trudności osoby badanej --np. na przedłużające się milczenie --bezpośrednio
zwrócić uwagę na przeżywane przez osobę badaną „tu i teraz” emocje
• -parafraza -przeformułowanie dotychczasowej wypowiedzi upewnia badanego, że jest prawidłowo
rozumiany, że jego wypowiedź jest akceptowana, co zwiększa poczucie bezpieczeństwa
• -udzielanie dodatkowych informacji -uświadomienie badanemu, że to co przeżywa jest czymś normalnym, a
w każdym razie niczym wyjątkowym, pozwala też na zdanie sobie sprawy ze źródeł swego lęku i ocenę
zasadności obaw przed mówieniem na dany temat
• -prośba o konkretyzację wypowiedzi (jako zaradzenie na intelektualizację pacjenta, posługiwanie się
ogólnikami itp.)
• -zmiana poziomu ogólności i otwartości pytania -jeżeli badany wykazuje opór przy pytaniach zamkniętych,
należy zwiększyć poziom ogólności pytania, jeżeli ma trudności w odpowiedzi na pytania ogólne, należy
poziom otwartości omawianego problemu obniżyć
Specyfika wywiadu z dziećmi
• Uzależniona od fazy rozwojowej dziecka
• Związane głównie z właściwościami danego wieku. Poważny problem powstaje wskutek trudności dzieci w
zakresie wysławiania się i rozumienia języka.
• Kulturowo zmienny układ ról dziecka i dorosłego. Możemy mieć do czynienia z zachowaniem uległym w
jednym stadium rozwojowym oraz ze skrajnym negatywizmem w kolejnym okresie.
• Przy porównaniu różnych sytuacji wywiadu mogą wystąpić szczególne trudności spowodowane różnicami
poziomu opanowania języka pomiędzy dziećmi będącymi w przybliżeniu w tym samym wieku.
• Podatność dziecka na sugestię- pomóc może tu staranne formułowanie pytań, tak, aby nasunąć dziecku
myśl, że każda z kilku alternatywnych odpowiedzi jest możliwa do przyjęcia, np.
• Jedne dzieci uważają, że…inne uważają, że….Może ty myślisz o tym inaczej…Chcemy znać wszystko, co myślą
o tym różni 6-letni chłopcy.
• Czasami efektywne może być systematyczne stosowanie kontrsugestii, np. przez podawanie tego samego w
kilku formach, sugerowanie najpierw jednej, a następnie przeciwstawnej odpowiedzi.
• Opór przed uzewnętrznianiem swoich uczuć i postaw w okresie rozwoju „Ja” (w środkowym okresie
dzieciństwa 7-12)- w tym okresie należy unikać doznawania przez dziecko poczucia niepowodzenia i nie
dopuścić do ugruntowania się stosunku rywalizacji między dzieckiem a dorosłym.
Poniżej 4 lat
• Technika wyboru obrazków- w której problem określony jest słownie, a jedyną wymaganą od dziecka reakcją
jest dokonanie wyboru z serii obrazków. To technika użyteczna w badaniach dzieci aż do okresu dorastania.
• Wwywiad odbywający się za pomocą zabawy lalkami- dziecko przedstawia w zabawie lalkami swoją reakcję
na pytanie słowne i scenę stworzoną przez eksperymentatora. Technika ta jest najskuteczniejsza w
badaniach dzieci w okresie 3-5 roku życia.
Okres przedszkolny
• W wywiadzie z dziećmi przedszkolnymi tradycyjnie określa się wywiad jako sytuacje zabawową, przyjemną.
• Bardziej efektywne jest użycie podczas wywiadu rekwizytów (np. rozmawianie za pośrednictwem lalek lub
zabawkowego telefonu, używanie kredek czy plasteliny) niż zastosowanie bezpośrednich pytań odpowiedzi.
• Osoba przeprowadzająca wywiad, traktowana jest przez dziecko przedszkolne jak osoba zastępująca
rodziców, nie wywoła u niego niepokoju.
Okres wczesnoszkolny
• W okresie wczesnoszkolnym mniej pożądane jest organizowanie wywiadu w formie zabawy.
• Można polegać raczej na skłonności dziecka do akceptowania do autorytetu dorosłych i naturalnym
zainteresowaniu treścią pytań wywiadu
• Wwyraźnie określenie słowne celu wywiadu jest w tym wieku szczególnie ważne.
Dorastanie
• Okres wczesnego dorastania przypadający w przybliżeniu na 12-14 rok życia dotyczy odrzucania identyfikacji
z rodzicami i zastępowanie jej identyfikacją z grupą rówieśniczą.
• Nawiązanie kontaktu udaje się lepiej wtedy, gdy postawa badającego będzie wyrażała akceptację dziecka
jako osoby zajmującej równą pozycję, niż wówczas, gdy będzie on reprezentował rodziców czy inne postacie
mające określony autorytet.
 • W tym okresie większa świadomość przeżyć potrzeb i dążeń, nowe wymagania i więcej aktywności,
wewnętrzna motywacja do przezwyciężania trudności, myślenie o przyszłości
Przebieg wywiadu
• Planując wywiad musimy przeznaczyć wystarczającą ilość czasu na wstępne nawiązanie stosunków
pobudzających dziecko do kontaktu słownego:
• - technika rozpoczynania rozmowy od tematu szczególnie dla dziecka interesującego;
• - nie żąda się od dziecka odpowiedzi zbyt natarczywie;
• - zadawanie krótkich pytań i użycie wzmacniających je rekwizytów może pomóc w wykorzystaniu zakresu
uwagi, jaki charakteryzuje dane dziecko
Pytania w wywiadzie
• Pod względem stopnia, bezpośredniości odróżniamy trzy główne typy pytań wywiadu: bezpośrednie,
pośrednie i projekcyjne.
• Pytania bezpośrednie i pośrednie rozróżnia się w zależności od tego, w jakim stopniu jasny jest ich cel;
• Pytanie pośrednie, tzn. cel pytania jest ukryty, np. zamiast zapytać dziecko, które z rodziców woli, można
zadać pytanie: ,,Gdybyś byl rozbitkiem na wyspie i mógl mieć przy sobie albo swoją matkę, albo ojca, kogo z
nich wybrałbys?".
• Pytanie projekcyjne różni się od dwu pozostalych ze względu na osobę występującego w nim podmiotu;
podmiotem jest tu raczej jakieś dziecko ,, wymyślone", aniżeli biorące udzial w wywiadzie.
• - np. pokazując lalki lub obrazek jednocześnie mówi się „Matka karmi niemowlę.Ten maly chlopiec wchodzi i
widzi to. Co on robi? Co myśli o tym?".
• Podstawowymi sprawami, jakie należy rozważyć formułując pytania, są:
• - czy pytanie jest zrozumiale dla dzieci, z którymi przeprowadza się wywiad;
• czy w rozumieniu lub interpretacji pytania dzieci nie różnią się znacznie między sobą;
• czy forma pytania nie sklania dziecka do udzielenia jakiejś określonej
• odpowiedzi?
• Dzieci w każdym wieku chętniej odpowiadają na pytania dotyczące ich czynności niż na pytania o to, co
powiedziałyby w jakiejś sytuacji.
• Chociaż dzieciom łatwo jest odpowiadać na pytania dające do wyboru proste alternatywy, trafność takich
odpowiedzi jest czasem wątpliwa. Istnieje realna możliwość, że małe dzieci, które niezupełnie rozumieją
pytanie, aby zadowolić badającego dadzą po prostu odpowiedź przypadkową.
• Pewne propozycje odnośnie do formułowania pytań w sposób ułatwiający wyrażanie reakcji:
• - Zasugeruj pytaniem, że inne dzieci moglyby odczuwać w ten sam sposób, np.. Niektórzy chłopcy trważają,
że ...", ,,Każdy z nas ..."
• - Wskaż dwie alternatywy, z których obie moglyby być uważane za możliwe do przyjęcia.
• - Wybierz slowa, które zlagodzą niepożądaną odpowiedź lub ukaz tę odpowiedź w kontekście, który moglby
uczynić ją bardziej pożądaną.
• Unikaj stawiania dziecka w takiej sytuacji, w której musi ono zaprzeczyć występowaniu u niego pewnego
niepożądanego zachowania, przez zadawanie my pytań zakladających z góry, że przejawialo ono to
zachowanie.
• - Zanim zadasz dziecku pytanie żądające oceny negatywnej lub krytycznej, daj mu możność wyrażenia reakcji
pozytywnych. Na przyklad „Co ci się w szkole najbardziej podoba... a co nie jest tak dobre?“
• Kolejność pytań może w znaczący sposób wplywać zarówno na utrzymanie dobrego kontaktu podczas
wywiadu, jak i na trafność odpowiedzi. Powszechnie stosowana ,,stożkowa" (Tunnel sequence) kolejność
pytań polega na rozpoczynaniu od pytań najogólniejszych i przechodzenia do coraz bardziej zróżnicowanych i
specyficznych.
• Przy badaniu dzieci bardzo małych, które mogłyby mieć trudności w wyodrębnieniu zakresu pytań ogólnych,
dlatego skuteczniejsze jest odwrócenie powszechnie stosowanej „stożkowej"; wywiad zaczyna się wówczas
od pytań specyficznych, po których następuje wprowadzenie pytań ogólnych pod koniec rozmowy.
Konstrukcja lejkowa (zawężanie)
• Rozpoczynamy od pytania bardzo ogólnego, otwartego, bez wskazania na konkretne problemy – z czasem
dążąc do konkretyzacji pewnych faktów, rozwinięcia interesujących wątków, ujawnienia szczegółów. Przy
końcu omawiania tego wątku pytania mogą mieć charakter zamkniętych.
Konstrukcja odwróconego lejka
• Najpierw pytania konkretne, szczegółowe i stopniowo przechodzimy do coraz ogólniejszych. Stosujemy przy
podejrzeniu, że badany nie ma własnych przemyśleń na określony temat i w związku z tym nie wiedziałby, co
odpowiedzieć na pytanie ogólne (osoby mało inteligentne, o ubogim słowniku, z trudnościami w
abstrakcyjnym myśleniu, ale także (!) gdy osoba badana jest bardzo pobudzona, np. w wyniku silnego lęku).
Zasada progresji
• Najpierw pytamy o sprawy zbliżone do tych, o których naprawdę chcemy się dowiedzieć, a mniej od nich
zagrażające, by przejść stopniowo do sprawy właściwej (od muzyki do narkotyków)
Schemat wywiadu ustrukturyzowanego Sattlera
• Z dzieckiem
• Z rodzicem/ rodzicami
Czynniki wpływające na rzetelność wywiadu
Czas trwania wywiadu:
Przy opracowywaniu planu wywiadu z dziećmi, szczególnie ważne jest, aby przewidziany ogólny czas jego trwania
znajdował się w granicach wyznaczonych przez zakres uwagi dziecka.
• Ważność wywiadu może być poważnie naruszona przez odpowiedzi dziecka znużonego czy przemęczonego.
Często w takich warunkach dziecko wymiguje się łatwą odpowiedzią usiłując szybko zakończyć wywiad i
wyrwać się z tej sytuacji.
• Ze względu na ograniczony zakres uwagi małego dziecka należy ograniczyć także zakres myśli i pojęć
objętych pojedynczym wywiadem.
• Jeśli konieczne jest uwzględnienie różnorodnych pojęć i tematów, lepiej jest czasem zaplanować drugi
wywiad.
Podatność na sugestię:
Podatność małych dzieci na sugestię może wpływać na trafność ich odpowiedzi. Istnieje kilka technik użytecznych w
przeciwdziałaniu podatności:
• stosowanie kontrsugestii przez systematyczne nachylanie pytań dotyczących tej samej sprawy w różnych
kierunkach.
Lęk: zarówno ze względów natury etycznej, jak i ze względu na znaczenie motywacji, osoba przeprowadzająca
wywiad powinna unikać:
• postawienia dziecka w sytuacji wymagającej odpowiedzi, które w jego środowisku kulturowym są zupelnie
niemożliwe do przyjęcia, lub odpowiedzi, które mogą wywolać poczucie winy,
• spokojne przyjmowanie przez osobę badającą wszystkiego, co mówi dziecko jest najbardziej efektywnym
sposobem, za pomocą którego można uniknąć wytwarzania się lęku,
• jeśli omawia się tematy objęte tabu, należy poczynić pewne kroki zarówno podczas wywiadu, jak i po jego
zakończeniu, aby uspokoić dziecko i pomóc mu opanować poczucie winy. Np.. można zapewnić poufność
rozmowy,
Dodatkowe wytwory działania, wykorzystanie rekwizytów, techniki wywiadu
• na podstawie wytworów, jakie powstają ̨ podczas nauki, zabawy, innych czynności dziecka, wnioskujemy o
jego cechach osobowości, poziomie umysłowym, sprawności motorycznej, anomaliach rozwoju itp.
• Dzieci: rysunki, prace z plasteliny, gliny,
• Młodzież:̇ notatki, listy, wypracowania, pamiętniki, dzienniki, wiersze
1. Użycie lalek w wywiadzie słownym. Technika ta polega na pobudzaniu dzieci do rozmowy za
pośrednictwem sytuacji zaaranżowanej z lalkami.Realną korzyścią, jaką daje użycie wywiadu polączonego z
zabawa lalkami, jest to, że badania za pomocą tej metody wzbudzają u dzieci, zwlaszcza malych,
zainteresowanie tematem. Przez przesunięcie punktu koncentracji z obcego i niezwyklego stosunku dorosly-
dziecko na lalki zmniejszy się nieśmialość hamująca wypowiedzi dziecka.
2. Uzupełnianie opowiadań i zdan. Techniki uzupelniania opowiadań i zdan są zwykle bardziej użyteczne niż
zabawa lalkami w badaniach dzieci w wieku powyżej okresu przedszkolnego.
3. Obrazki jako pomoc do wywiadu: użycie obrazków przedstawiających jakąś ściśle określoną sytuację.
5. Wywiad grupowy. Przy niektórych rodzajach problemów, takich jak np. badanie typowych w danej grupie wieku
postaw czy wartości, realną wartość może mieć wywiad przeprowadzany w grupie. W stosunku do dzieci we
wczesnym okresie dorastania, atmosfera grupy może ulatwiać przeprowadzenie wywiadu.
6. Wywiad w naturalnej sytuacji życiowej: badanie dziecięcych reakcji i uczuć dotyczących jakiejś sytuacji nie
retrospektywnie po uplywie pewnego czasu, lecz bezpośrednio po wystąpieniu incydentu i możliwie w tych samych
warunkach zewnętrznych.
• Bada się, jak dziecko spostrzega dane wydarzenie i co w związku z nim czuje.
• Przypuszczalnie uczucia, które dziecko wyraża w tych okolicznościach, będą się w znaczący sposób różnily
swą glçbią od tego, co wyraża ono w zwyklych warunkach wywiadu.
Poza słowami – strona niewerbalna
• Dzieci w mniejszym niż dorośli stopniu usilują świadomie kierować lub maskować swe zachowanie i nie
dysponują takimi technikami, jak dorośli, używanymi często nieświadomie w celu ukrycia znaczących uczuć,
postawi motywów. Wskaźniki niewerbalne, np.. :
 • Fizyczne (postawa, wyraz twarzy, ruchy)
• Fizjologiczne (czerwienienie się, pocenie, napięcie mięśni, mowa)
• Zachowanie związane z interakcją (ustosunkowanie do badającego i komunikacji)
• Sposób bycia (spontaniczność, zahamowanie, skupienie czy rozproszenie)
Zalety wywiadu
W porównaniu z technikami obserwacyjnymi:
• Badanie zjawisk subiektywnych, nie podlegających bezpośredniej obserwacji, takich jak aspiracje, pragnienia,
marzenia, lęki.
• Zbadanie większego czasowo fragmentu życia dziecka niż jest to możliwe przy stosowaniu obserwacji.
• Metoda wywiadu jest mniej narażona na błędy zależne od rodzaju próbki czasowej i przypuszczalnie mniej
wrażliwa na wahania nastroju i wpływ świeżych doświadczeń.
W porównaniu z metodami kwestionariuszowymi:
• W odniesieniu do pytań, które mogą wywołać opór emocjonalny, na ogół uważa się, że bezpośrednie
interpersonalne stosunki podczas wywiadu będą redukowały opor i ułatwiały dziecku odpowiadanie na
pytania.
Podsumowanie wywiadu w punktach
1. Nawiązanie dobrego kontaktu, upodmiotowienie dziecka, rozróżnianie między akceptacją a aprobatą;
2. Klaryfikacja (prośba o rozwinięcie) znaczenia używanych terminów, pojęć, stosowanie komentarzy deskrypcyjnych,
odwolujących się do wyglądu czy zachowania się dziecka;
3. Zachęcanie przez pochwalę;
4. Unikanie krytycznych uwag czy klopotliwych pytań (lle masz ocen niedostatecznych, ile razy wagarowaleś, itd.);
5. Najpierw należy pytać o pozytywy, później o negatywy: Co lubisz? ... Czego nie lubisz?;
6. Odnotowanie rozbieżności między komunikatem slownym i niewerbalnym;
7. Robienie przerw na odprężenie:
8. Umiejętne kontekstowe analizowanie kwestii trudnych, np. rozwodu rodziców,śmierci kogoś bliskiego, itp.,
9. Pytania możliwie krótkie i formulowane raczej w trybie warunkowym,
10. Unikanie pytań typu ,,Dlaczego to robisz ... „
11. Wykorzystanie takich rekwizytów jak: kredki, lalki, rysunki, zabawa;
12. Ustalanie faktów złego postępowania, wyjaśnij epizody złego zachowania poprzez szczegółowe relacje o ich
przebiegu;
13. Zwracanie uwagi, by dziecko nie ograniczało odpowiedzi do tak lub nie, np. „chciałabym, abyś powiedział mi
wszystko, co wiesz na temat”;
14. Doceniać wagę milczenia- przerwa może oznaczać nie tylko wyczerpanie się wiedzy/informacji, ale również
smutek, poczucie winy lub głębszą refleksję
15.Stosować techniki sondowania- „powiedz mi o tym coś więcej, podaj jakiś przykład, mów dalej”;
16. Stosować feedback np. „widzę, że nie cierpisz brata” czy sparafrazowanie odpowiedzi celem lepszego
zrozumienia jej znaczenia czy towarzyszących jej uczuć;
17. Pomocne może być robienie krótkich podsumowań.
18. Należy kierować i kontrolować lęk dziecka, sprzyjać wyrażaniu emocji społecznie nieakceptowanych, np. -„widzę
że jest ci smutno, kiedy mówisz o tym, inne dzieci też tak mogłyby się czuć” - „wyglądasz na zdenerwowanego, kiedy
mówisz do mnie” „wiele dzieci czuje się tak jak ty, przychodząc do poradni”.
19. Informacje o sobie, własnych uczuciach czy postawach przekazywać w sposób kontrolowany.
20. Nie dopuszcza się sytuacji zamiany roli, kiedy osoba badana zaczyna zadawać pytania badającemu.
Obserwacja
• – badacz nie ingeruje w przebieg badanych zjawisk, lecz tylko rejestruje ich naturalny przebieg
Główne cechy i zasady obserwacji:
• Systematyczność prowadzenia
• różnorodność sytuacji
• całokształt zachowań dziecka
• dyskrecja
• rejestracja spostrzeżeń w dzienniku obserwacyjnym
• dokładność i szczegółowość
• zakończona słownym sformułowaniem wyników
Rodzaje obserwacji
• otwarta – bez wyraźnie określonego tematu, badacz rejestruje wszystkie zachowania ucznia
• celowa pogłębiona – z jasno określonym celem, badacz rejestruje wszystkie zachowania związane z celem
badań
 • próbki czasowe – obserwacja podzielona na części, rozrzucone w czasie
• próbki zdarzeń – badacz rejestruje tylko zachowania, które są przedmiotem jego zainteresowania,
najczęściej są to zachowania rzadko się pojawiające
• skala ocen – zachowania rejestrowane są pod kantem określenia ich stopnia nasilenia
Zwracamy uwagę na
• wygląd zewnętrzny (cechy fizyczne, ubiór, kosmetyka i higiena) tzw. wskaźniki konstytucjonalne (budowa
ciała, proporcje, masa ciała – dane ważne w zaburzeniach psychosomatycznych, anoreksji itp.)
• zachowanie osoby badanej
• wskaźniki temperamentu (wrażliwość, wydolność, męczliwość, tempo pracy, ruchów, mowy, powtarzalność,
reaktywność emocjonalna)
• ekspresja emocjonalna i wegetatywne/fizjologiczne wskaźniki emocji (napięcie mięśniowe, tempo oddechu,
pocenie się, wydzielanie śliny), nastrój osoby (afekt na skali przyjemne-nieprzyjemne, energetyczny-ospały),
adekwatność reakcji emocjonalnej do treści sytuacji
• formalne cechy zachowania werbalnego (czyli nie tylko treść a: intensywność głosu, dynamika w
intensywności, tembr głosu, cechy artykulacji i wymowy, wyraźność-niewyraźność, tempo i jego zmiany,
łatwość wypowiadania się, czas latencji po pytaniach diagnosty, płynność, bogactwo słownika, adekwatność
stosowanych wyrazów)
• - wskaźniki behawioralne, zachowanie badanego w interakcji z diagnostą (na tej podstawie hipotezy o
zachowaniu osoby badanej w stosunku do innych osób – postawa dominująca lub uległa, skłonność do
reagowania agresją w sytuacji zagrożenia, aktywność lub bierność w kontaktach społecznych, chęć
„wyłudzenia czegoś”)
• - niespójność i niezgodność w zachowaniu badanego (czy podczas każdego spotkania zachowuje się tak
samo, czy jest nieuzasadniona zmienność, na podstawie tego wyczuwamy, „że coś jest nie tak”)
• - wskaźniki przedmiotowe (wytwory badanego lub rzeczy należące do osoby badanej).
Arkusze obserwacyjne przykłady
• Arkusz do badania dzieci nieśmiałych
• Arkusz zachowania się dziecka w szkole – tabela czynnikowa jako przykład uporządkowanej obserwacji
• Arkusz obserwacyjny Tucholskiej
Zniekształcenie diagnozy
• czynniki zewnętrzne (od badającego)
• -kontekst, w jakim obserwujemy dane zachowanie (tendencja do selekcjonowania informacji w zależności od
kontekstu, w jakim one napływają)
• -oczekiwania – diagnoza jest obciążona oczekiwaniami diagnosty
• -wiarygodność źródła informacji – na wynik diagnozy ma wpływ zmienna niepodważalnych autorytetów
• czynniki wewnętrzne (od osoby badanej)
• destrukcyjne myślenie, uczucia i zachowania mają charakter nawyku – zostały nabyte w toku kontaktów
społecznych
• -nastawienie emocjonalne do badania
• -wiara w kompetencje psychologa
Zebranie i połączenie wszystkich dostępnych informacji
• -dane o aktualnym „stylu życia” badanego (wywiad + obserwacja + rozmowa psychologiczna)
• Dane te próbuje się niekiedy zobiektywizować za pomocą osobnych „skal szacunkowych” (ang. rating scale),
z zastosowaniem obserwacji. Skala szacunkowa to odcinek poziomy, podzielony na 3 lub 5 części,
odpowiadających różnym stopniom obserwowanej cechy, np. pozytywnego lub negatywnego stosunku do
autorytetu, śmiałości w sytuacjach społecznych itp.- przykład to omawiana skala obserwacji Tucholskiej
• Wśród danych uzyskanych metodami klinicznymi znajdują się również pewne próby autocharakterystyki
badanego oraz jego charakterystyki dokonanej przez otoczenie (wywiad).
• -druga grupa danych dotyczy środowiska, w którym aktualnie żyje badany (jego poziomu kulturalnego,
materialnego, stosunków wewnętrznych, cech poszczególnych osób i ich postawy wobec badanego)
• -dotyczy przeszłości badanego i pozwala odtworzyć jego psychologiczny życiorys, tj. historię rozwoju,
poczynając od chwili poczęcia (historii ciąży matki), poprzez urodzenie, dzieciństwo itd., aż do chwili obecnej.
Czasami zaleca się, aby punktem wyjścia dla odtworzenia historii badanego uczynić życiorys napisany przez
niego własnoręcznie wg punktów wymienionych przez psychologa (duża użyteczność takich autobiografii w
badaniach nad przestępcami).
• Autobiografia dostarcza jednak tylko częściowo obiektywnych informacji, jej główna wartość polega na tym,
że przedstawia ona osobisty stosunek badanego do różnych zdarzeń jego życia, co stanowi materiał do
analizy jego osobowości.
 • Kolejne zagadnienie, na jakie dają odpowiedź metody kliniczne dotyczy GENEZY takiego
• stanu rzeczy:
• -jak doszło do tego, że przed badanym stanęły takie właśnie problemy
• -i jakie czynniki uwarunkowały takie, a nie inne trudności w ich rozwiązywaniu
• Opieramy się na danych życiorysu psychologicznego.
• Znając ogólne prawa, wg których kształtuje się i deformuje osobowość, szukamy w historii osobnika
czynników wyjaśniających stwierdzony „obraz kliniczny”
• -zwraca się tu uwagę zarówno na dane, które mogą stanowić poszlaki, co do pewnych wrodzonych wad
organicznych lub nabytych organicznych defektów (znacznie opóźniony rozwój fizyczny, opóźniony rozwój
mowy, wypadki i choroby itp.)
• -przede wszystkim jednak na szczególnie ważne dla diagnozy psychologicznej społeczne interakcje badanego
w rodzinie, szkole, z rówieśnikami, osobami płci odmiennej itd.
• -psycholog musi ocenić, jak wpłynęły na badanego błędy wychowawcze, stosunki w szkole oraz w jakim
stopniu obecne zaburzenia mogą być wyjaśnione wynikającymi w tamtych źródeł deformacjami osobowości
Zasadniczo wynik badania składa się z:
• danych wstępnych (dane ogólne o kliencie / pacjencie, dane o problemie – powód zgłoszenia się i
oczekiwania);
• aktualnego zachowania i opisu sytuacji;
• danych biograficznych – krótkiej historii życia, historii problemu klinicznego;
• danych o środowisku życia i działania z uwzględnieniem różnych sfer (nauki, pracy, rodziny itp.);
• danych z badań testowych i wnioski;
• opisu zaburzenia, hipotetycznego wyjaśnienia jego mechanizmu i etiologii oraz patogenezy oraz
charakterystyki podmiotowych i środowiskowych zasobów;
• wniosków ogólnych i wskazań do interwencji lub dalszych badań
Pisanie opinii psychologicznej:
• metryczka metody dane z wywiadu i obserwacji interpretacja wyników badań zalecenia
Metody kwestionariuszowe
Metody projekcyjne
Odzwierciedlają kluczowy podział na metody ilościowe (za pomocą liczb wyrażamy doświadczenia) oraz jakościowe
(narracja i jej interpretacja jednak także może być przedstawiona za pomocą liczb lub skali).
W badaniach ilościowych dostajemy opis rzeczywistości, badacz jest bezstronny – zadajemy pytanie o konkretny
wynik - ile? Uzyskujemy odpowiedzi i zliczamy automatycznie, posługujemy się narzędziami statystycznymi do
analizy, nie do końca wiemy czy osoba odpowiada zgodnie z prawdą czy kreuje siebie w odpowiedziach lub stara się
dopasować do norm. Pomagają nam skale kłamstwa.
W badaniach jakościowych obserwujemy proces zmian i jego przyczyny – eksplorujemy, zadajemy pytania otwarte,
staramy się zrozumieć jak i dlaczego? Dostajemy odzwierciedlenie świata osoby badanej. Duża rola i wpływ badacza,
intuicja i umiejętności badacza mają znaczenie
• W praktyce metody te dobrze się uzupełniają, wykorzystuje się metody mieszane nie tylko w psychologii –
najpierw robimy badania przesiewowe znajdując osoby do badania pogłębionego, najpierw określamy skalę
zjawisk a potem badamy ich naturę, wyjaśniamy prawidłowości stosując metody eksperymentalne
(wydarzenia z zycia jednostki) i dyskursywne (język którym te wydarzenia opisuje) – możliwe jest również
działanie odwrotne, badania jakościowe dają nam informację o możliwych zjawiskach a ich nasilenie
kontrolujemy ilościowo
• w metodach jakościowych stosujemy współpracę (odgrywanie ról, scenki), obserwację, analizę struktury czy
sieci społecznej, analizę wytworów (jak dzienniki czy pamiętniki) oraz wywiad.
• Ważną metodą jest studium przypadku, łączy wiele pozostałych metod ilościowych i jakościowych. Celem
jest opis i diagnoza przypadku. Działanie elastyczne często stosowane w odniesieniu do dzieci. Uogólnianie
wyników na populację jest mocno ograniczone, niemalże niemożliwe. Możemy jednak odwrócić bieg i tezy ze
studium przypadku sprawdzić potem w badaniach ilościowych.
• Poza tym w badaniach jakościowych stosujemy eksperymenty (laboratoryjne i w warunkach naturalnych)
oraz metodę biograficzną (analizę biegu życia) albo genogram (analizę relacji w rodzinie).
• Stosuje się też rozmaite metody wywiadu i dobór pytań (zamknięte, otwarte, hipotetyczne, projekcyjne,
uwikłane/progresywne) zadawanych w konkretnej kolejności
• Kwestionariusze osobowości korzystają z samopisu w postaci odpowiedzi na zbiór pytań i twierdzeń. Mogą
być grupowe lub indywidualne.
• Testy werbalne odpowiedz na pytania,
• Testy wykonaniowe badany wykonuje działania
 • Otrzymujemy wyniki ilościowe, ze sprawdzoną rzetelnością i trafnością od jednej osoby badanej
• Test stanowi pewne uproszczenie rzeczywistości, może się także starzeć, uproszczona jest także skala oceny
– dobrze jednak działa jako test przesiewowy lub do selekcji
Metody kwestionariuszowe
• CPQ - osobność
• HSPQ - osobowość
• Jaki jesteś – neurotyczność / lęk
• STAIC lęk
• Lęk jawny lęk ukryty Cattela lęk
• Nastroje i humory agresja
• SES samoocena
• NEO-FFI osobowość
CPQ
• Dla dzieci od 8 do 12 roku życia
• 14 czynników
• Teoria strona 15-17
• O normach i poprawkach 29-30 (poprawki stosujemy dla sumy wyników z wersji A+B)
• Tabele norm 7A i 7B strona 33
• Psychologiczna interpretacja od strony 37 do 54
• Dalej interpretacja od strony 59 równanie specyfikacyjne, do tego używamy stave’ów
• W podręczniku arkusz pytan strona 64
• Klucz strona 74 ale lepszy jest w pliku HSPQ i CPQ normy i klucze (dla CPQ strona 13)
• Dajemy 1 punkt za odpowiedź diagnostyczną (zgodną z kluczem)
• Uwaga na błędy w podręczniku – równanie specyfikacyjne RL oraz poprawki dotyczące wieku
• Co można zrobić korzystając z CPQ
• - zrobić analizę profilu dziecka pod kątem pików w wynikach
• - policzyć równania specyfikacyjne (przywództwo, osiągnięcia) używamy stave s. 59
• - policzyć współczynniki niepokoju i ekstrawersji/introwersji – używamy stave s. 61
HSPQ
• Przeznaczony dla osób od 12 – 17 roku życia
• 14 czynników, dodane Q2 (zależny od grupy – indywidualista) w stosunku do zestawu czynników z CPQ, ale
odjęte N
• W podręczniku mamy od początku do 13 strony wytyczne do interpretacji
• Arkusz z pytaniami wersja A i B strony 14-25
• Arkusz odpowiedzi z profilem strona 26-27
• Uwaga jest pytań 142 a punktów w arkuszu odpowiedzi 145 – zwykły błąd „pisarza” nie przejmujemy się tym
• Klucz jest w pliku HSPQ i CPQ nomy i klucze na stronie 4, ewentualnie 5 (punktacja typowa dla Cattela, za
odpowiedz diagnostyczną – zawsze a lub b dajemy 2 punkty- jeśli nie trafiono to 0 punktu - za odpowiedź c
zawsze 1 punkt, wyjątkiem czynnika B – inteligencja, gdzie dajemy tylko 1 punkt za odpowiedz diagnostyczną
i 0 za nietrafioną
• Normy do przeliczenia wyników surowych na steny strona 29 w podręczniku lub 8 w pliku HSPQ i CPQ normy
i klucze (zawsze robimy pełne wersje A+B) w normach dla dziewcząt (s.29) jest błąd w czynniku A powinno
być 15-17 i czynniku C powinno być 9-11
• Jak zinterpretować test:
• - analiza profilu i wszystkie „piki” w górę i w dół
• - współczynnik niepokoju – używamy stenów (HSPQ i CPQ normy i klucze s. 6)
• - współczynnik ekstrawersji – używamy stenów
Jaki jesteś – skala jawnego niepokoju
• Mamy dwie wersje 1968 oraz 2007
• Dla dzieci 9-16 lat
• pytania są identyczne jak w starej wersji z wyjątkiem nr. 6 (słowo "starsi" zastąpione słowem "dorośli")
• są inne normy stenowe oraz inne przedziały norm
Stara wersja
• Dwie skale neurotyczności i kłamstwa
• Arkusz na początku pliku
• Obliczanie strona 4-5 a Klucz 13
• Normy strona 8, skala kłamstwa tylko wyniki surowe
• Uwaga mała rzetelność skali kłamstwa
• Interpretacja i punkt krytyczny strona 9 (punkt krytyczny - wynik surowy - dla chłopców 18 dla dziewcząt 21)
– rzadkość wystarczy interpretacja punktu krytycznego ☺ wysoki wynik świadczy o neurotyzmie – może
pomoc zdiagnozować stan patologiczny
• Skala kłamstwa punkt krytyczny dla chl i dz -ws 5
• Przedziały ufności strona 11, przedziały ufności -/+ 2 punkty podajemy w wynikach surowych
• Średnie wyniki do porównania 12
Nowa wersja
• NEUROTYCZNOŚĆ
• 1-4 sten w. niskie ( w starym 1-3)
• 5-6 sten w. przeciętne (w starym 4-6)
• 7-10 sten w. wysokie (w starym tak samo)
• SKALA KŁAMSTWA
• 7 sten i powyżej - w. wysoki (w starym taka sama skala jak w neurotyczności)
• Klucz do obliczania wyników taki sam
• Punkty graniczne dla dwóch skal analogicznie w stenie 7
STAIC
• Teoria strona 4, 7-9 definicja lęk jako stan (chwilowo doświadczany) i lęk jako cecha (stała dyspozycja do
reagowania lękiem na sytuacje obiektywnie niezagrażające)
• Arkusze z pytaniami strona 23-24 pliku
• Klucz strona 22
• Normy strona 18-21
• Przedziały ufności tabela nr 15 strona 17 pliku (od wyniku surowego)
• normy sa dla dzieci od 3 do 8 klasy szkoły podstawowej
• od 15 roku życia również możemy używać STAI dla dorosłych – ta sama metoda obliczeń
Lęk jawny lęk ukryty Cattela – arkusz samopoznania
• Wyróżnia czynnik lęku i czynnik niepokoju
 • Stan i cechę lęku
• Teoria sam początek strony 1-3
• Arkusz od strony 9 pliku
• Tabela norm klucze i interpretacja s. 13-14
Nastroje i humory - agresja
• Uzupełniam podręcznik pewną ściągawką/instrukcją odpowiadając na bieżące pytania z zajęć i
przypominając to, co najważniejsze.
• Test dla dzieci 12-14 lat.
• Po wypełnieniu testu obliczamy wynik. Jeśli trafimy w klucz, tj. za każdą odpowiedź diagnostyczną (czyli
zgodną z kluczem) tak (oznaczoną +) lub nie (oznaczoną -) dajemy 2 punkty
• Za znak zapytania 1 punkt
• Za odpowiedź niezgodną z kluczem 0 punktów
• Tak zliczamy dla 8 kategorii, które są poniżej wyjaśnione.
• 1. NPF: -2,-6,+10,+14,+18,+22,+26,+30,-34,+38,+42,+46,+52,+56
• 2. NPS:+3,+7,+11,+15,+19,+23,-27,+31,+35,-39,+43,+47,+53,+57
• 3.NPP:+60,+64, +68, +72, +76, +80, -84, +88, +92, +96
• 4.NGT: -1, +5, +9, +13, +17, +21, +25, +29, +33, +37, -41, +45, -49, +50
• 5. PDJ: +4, +8, +12, +16, +20, +24, +28, +32, +36, +40, +44, +48
• 6. URZ: +61, +65, +69, +73, +77, +81,+85, +89, +93, +97,
• 7. DRL: -51,+55,+59,-63,+67,+71,+75,+79,+83,+87,+91,+95,+99,+100
• 8. PW: +54,+58,+62,+66,+70,+74,+78,+82,+86,+90,+94,+98
Napastliwość fizyczna (Npf) używanie fizycznej siły przeciw innym, co obejmuje wdawanie się w bójki, lecz nie
obejmuje niszczenia przedmiotów
Napastliwość słowna (Nps) wyrażanie negatywnych uczuć w formie i treści wypowiedzi. Obejmuje kłócenie się,
krzyczenie i wrzeszczenie. Treścią mogą być groźby, przekleństwa i nadmierny krytycyzm
Napastliwość pośrednia (Npp)-okrężna jak i zwrócona wobec kogoś konkretnego. Złośliwe obgadywanie, niszczenie
cudzej własności, szkodzenie poza plecami. Agresja nie skierowana przeciw komuś konkretnemu to ataki wściekłości,
wyrażające się w krzyku, rzucaniu przedmiotami, trzaskaniu drzwiami.
Negatywizm (Ngt)-zachowanie się opozycyjne, odmowa współpracy, bierny opór, otwarty bunt przeciw prawu lub
zwyczajom.
•Podejrzliwość (Pdj)-rzutowanie własnej wrogości na innych, nieufność do ludzi, przeświadczenie, że inni szkodzą lub
zamierzają szkodzić
Uraza (Urz)-zazdrość i nienawiść do innych, za rzeczywiste lub urojone krzywdy
Drażliwość (Drl)-gotowość do wybuchu negatywnych uczuć z byle jakiego powodu. Obejmuje wybuchowość, zły
humor, rozdrażnienie i niegrzeczność.
Poczucie winy (Pw) -uczucie, że jest się złym, że się uczyniło coś złego, odczuwanie wyrzutów sumienia.
• Wynik ogólny stanowi suma I-VII czyli bez poczucia winy
• Osobno zliczamy wszystkie znaki zapytania
• Normy w książce od strony 10
• Przedziały ufności do wyniku surowego tabela 1 strona 5
• Klucz jest ponadto na ostatniej stronie w podręczniku
NEO-FFI – Wielka Piątka
• Teorię czytamy od strony 5-12 w pliku, interpretacja strona 33-40
• Normy do skal od 43 do 45 strony.
• arkusz z pytaniami i odpowiedziami na stronie 46-49 w podręczniku, Dalej klucz lub korzystamy z
przygotowanego przeze mnie pliku klucz do neoffi
• Zwracamy uwagę na to ze w odpowiedziach jest 12345 a w punktach które przydzielamy jest 01234 oraz ze
są pytania odwrócone
• Przedziały ufności i standardowy błąd pomiaru SEM tab 14 strona 61 (strona 29 w pliku)
• Wyrażone są w stenach, więc najpierw normy
SES - samoocena
• teoria i interpretacja czytamy strony od 4 do 10 strony pliku (strony w PDF).
• Średnie i odchylenia standardowe strona 30 (do porównania z grupą walidacyjną)
• Klucz i przedziały ufności są na stronie 31, także interpretacja wyników
• Tabela norm strona 33
• Sposób postępowania: wykorzystując klucz obliczamy wynik surowy, od wyniku surowego odejmujemy i
dodajemy przedziały ufności, zamieniamy zgodnie z tabelą norm na steny, interpretujemy steny
 • *czasami interpretując posługujemy się średnimi z wyników surowych
Metody projekcyjne
• Metody projekcyjne mają swe źródła w środowisku klinicznym, głównie o orientacji psychoanalitycznej, i
pozostają przede wszystkim narzędziem klinicystów.
• Typ zadania, jakie stawia się przed badanym przy pomocy metod projekcyjnych: jest to zadanie względnie
nieustrukturalizowane, które dopuszcza różnorodność odpowiedzi.
- Osobie badanej, przedstawia się tylko krótką, ogólną instrukcję:
- Bodźce są zazwyczaj niejasne i wieloznaczne.
• Podstawowa hipoteza - sposób, w jaki osoba spostrzega i interpretuje materiał testowy czy „strukturalizuje"
sytuacje, odzwierciedla podstawowe aspekty jej funkcjonowania psychologicznego.
- Materiał testowy pełni zatem rolę ekranu, na który badani, projektują“ charakterystyczne dla siebie procesy
myślowe, potrzeby, lęki czy konflikty.
Procedura badania ma charakter:
• - maskujący - badani rzadko są świadomi rodzaju interpretacji psychologicznej, jakiej będą poddane ich
odpowiedzi,
• - globalny - uwaga badającego skupia się na złożonym obrazie całej osobowości, a nie na pomiarze
oddzielnych cech,
• interpretacyjny - ujawniane czynności interpretuje się w aspekcie ukrytych czy nieświadomych aspektów
osobowości.
Kontakt z badanym i możliwości zastosowania.
• Większość technik projekcyjnych stanowi skuteczny środek ,przełamywania lodów“ w trakcie pierwszych
kontaktów między klinicystą a klientem.
• Zadanie jest zazwyczaj samo przez się interesujące i często wciągające. Odwraca uwagę badanego od
samego siebie, dzięki czemu zmniejsza zakłopotanie i osłabia tendencje obronne.
• Jest także w małym stopniu, jeżeli w ogóle, zagrażające dla prestiżu badanego, ponieważ każda odpowiedź
jest ,,dobra".
• Pewne techniki projekcyjne mogą być szczególnie przydatne w kontakcie z małymi dziećmi, analfabetami i
osobami, które mają kłopoty językowe lub defekty mowy.
• Osobom z tych wszystkich ograniczonych językowo grup techniki projekcyjne mogą ułatwić porozumienie się
z klinicystą.
Oszukiwanie
• Ogólnie rzecz biorąc, narzędzia projekcyjne są w mniejszym stopniu, niż inwentarze samoopisowe, podatne
na oszukiwanie. Cel badania techniką projekcyjną jest zazwyczaj zamaskowany.
• Zadanie zazwyczaj wciąga badanego i w związku z tym jest mniej prawdopodobne, że będzie się on
maskował i zachowywał powściągliwość w komunikacji interpersonalnej.
Badający i zmienne sytuacyjne
• Większość technik projekcyjnych nie jest odpowiednio wystandaryzowana, zarówno jeśli chodzi o sposób
prowadzenia badania, jaki o ocenę odpowiedzi, lub nie jest stosowana w standardowy sposób w praktyce
klinicznej.
• Równie poważną kwestią jest brak obiektywności w ocenie i interpretacji.
• Najbardziej niepokojące jest to, że interpretacja wyników jest często projekcją badającego, tak jak
interpretacja bodźców - projekcją badanego.
• Ostateczna interpretacja materiału projekcyjnego może zatem więcej powiedzieć o orientacji teoretycznej,
ulubionych hipotezach i osobistych niechęciach badającego niż o osobowości badanego. (!!!)
Normy
• Wobec braku odpowiednich, obiektywnych norm dla metod projekcyjnych klinicysta interpretując wyniki w
teście projekcyjnym odwołuje się do swego ,,ogólnego doświadczenia klinicznego".
• Interpretacja testów projekcyjnych często opiera się na normach, subiektywnej lub obiektywnej natury, dla
pewnych podgrup.
• Normy tego rodzaju mogą prowadzić do błędnych interpretacji, o ile podgrupy nie są równoważne pod
innymi względami.
• Jeżeli na przykład grupy schizofreników i osób normalnych, na których opracowano normy, różnią się
poziomem wykształcenia, wówczas obserwowane różnice między ich wynikami mogą mieć swoje źródło nie
w schizofrenii, lecz właśnie w zróżnicowaniu wykształcenia.
Metody projekcyjne w podziale na:
• Techniki werbalne (Testy zdań niedokończonych, bajki)
• Techniki obrazkowe (np. TAT, CAT)
 • Wspomnienia autobiograficzne (techniki rysunkowe i zabawowe, wykorzystanie rekwizytów, zabawek)
• Metody projekcyjne
• Test zdań niedokończonych: Kostrzewskiego, Bonneta, RISB
• Niedokończone opowiadania MTT oraz Test bajek Despert
• CAT i TAT
• Technika plam atramentowych Rorschacha
• Test stosunków szkolnych
• Test bajek Coulacoglou
• Test rysunku rodziny
• Test rysunku postaci ludzkiej
• Test rysunku drzewa
RISBP
• Podręcznik 1 teoria strona 3
• Podręcznik 3
• Interpretacja ilościowa wyników strona 6, może być nie więcej niż 20 opuszczeń inaczej nie możemy oceniać
ilościowo
• Interpretacja zdań strona 7 – 10 z podsumowaniem strona 14
• Od strony 15-39 przykładowe odpowiedzi dla każdego z pytań
• Analiza jakościowa – wytyczne przydatne nie tylko przy tym teście 48-51
• Normy miedzy 116- dla chłopców i 124 dla dziewczynek przy SD około 15 punktów, zatem szukajmy
nieprzystosowania powyżej 140 punktów
• Techniki obrazkowe
Test stosunków szkolnych
• Czytamy strona 14-17 podręcznika (zasady oceny materiału) oraz strona 20-25 podręcznika (przykłady
interakcji)
• Instrukcja strona 19 podręcznika
• Analiza strona 56-66 podręcznika, ewentualnie dalej przykłady można przeczytać
• Oraz załącznika 1 strony 79-82
• Arkusz wyników jest na stronie 57-58 pliku
• wypełniamy schemat oceny zgodnie z układem str 15 obejmuje to również obrazki i opowiadania
• Generalnie oceniamy przede wszystkim jak często nastąpiło dane zachowanie
• Zachowania i Emocje względem nauczyciel uczeń matka dziecko kolega
• Od 10-14 lat.
CAT-H lub A i TAT – trudne, wymagają biegłości w uporządkowaniu treści i interpretacji = tabele do CAT-H i CAT-A
• Zrozumienie relacji dziecka z osobami znaczącymi, zaspokojenie popędów, relacje z najbliższymi, lęki,
struktura osobowości i radzenie sobie z problemami dorastania
• CAT opis obrazków (10 obrazków) strona 6 strona 8 -22 oraz tabele strona 47-49 i 52-55 podręcznika
• CAT od 3 do 10 r.z niektórzy piszą ze od 7 r.z. do 10, realnie do 14 r. życia szczególnie w wersji z ludźmi
• TAT w okresie dorastania i dorosłe osoby, powyżej 14 r życia (niektórzy już od 7 r.z.)
• Opis obrazków strona 15 – 2 serie po 10 obrazków, przynajmniej 1 dzień przerwy
• TAT przeglądamy sobie cały wstęp od początku do 28 strony podręcznika czyli przeprowadzanie testu i
interpretacja
Test bajek Coulacoglou
• Od 6-12 lat
• Zmienne i ich opis od strony 23 – lista 29 zmiennych, od s. 32 wskazówki werbalne
• Aneks do badania 74-77
• Tabele norm 117
• Średnie i odchylenia standardowe s 69 wynik w granicach normy miedzy 40-60 T (s 38 pliku)
• Zdjęcia 131
Metoda Rorschacha
• Ogłoszenie metody w 1921 roku, następnie uzupełniany a interpretacje pogłębiane
• Badany reaguje na zadanie i przez to uzewnętrznia osobowość, historię życia, temperament oraz nastrój –
przeżycia wewnętrzne projektuje na materiał testowy
• Psycholog obserwuje, spisuje, koduje te reakcje i na ich podstawie tworzy psychogram – „fascynujący świat
projekcji” tak o tym pisała Maria Braun-Gałkowska w 2006 roku
• 4 Zasady/założenia tej metody s. 6-7
• Technika badania i wypełnianie protokołu s. 8-13 oraz sygnowanie s. 10
 • kodowanie typów wypowiedzi strony 13- 40 (obszar wypowiedzi, forma, ruch, barwa, światło, treść, szoki)
• S. 40 tymczasowe normy i psychogram s 42
• Od strony 46 wytyczne na bazie liczby postawionych kodów: inteligencja, struktura uczuciowo-dążeniowa,
kontakty społeczne, cechy patologiczne jak neurotyzm, socjopatia, schizofrenia i inne np. schorzenia
organiczne
• Od 52 przykłady 9 różnych protokołów do samodzielnego uczenia się z interpretacjami różnych zaburzeń
Techniki rysunkowe
Test rysunku postaci ludzkiej –
• Służy do badania poziomu intelektualnego w przypadku dzieci z deficytami np. uszkodzeniem słuchu –
stopień uszczegółowienia wskazuje poziom intelektualny, ale też…cechy osobowości
• Test dla dzieci 6-14 lat przy badaniu inteligencji
• Czytamy rozdział 6 technika badania i 7 interpretacja strona 20-29 pliku
• Arkusz wyników i instrukcja oceny od 71 strony do 118 strony
• widać różnicę w ocenie ilościowej i nieformalnej, ta druga bardziej diagnostyczna przy różnych problemach,
ta pierwsza ogólnie diagnozująca (bardziej pod kątem inteligencji) – ocena nieformalna nas interesuje, jest
od 27 strony pliku
• Służy tez do badania osobowości - pojęcia ja – człowiek odwzorowuje to lepiej niż inne przedmioty (od 4-12
lat) ale pokazuje przede wszystkim pojęciową intelektualną sferę osobowości, nie należy na siłę szukać tu
projekcji i podtekstów
• Oraz załącznik 125- 136 – załącznik F o cechach osobowości (projekcja) wcześniejsze elementy oceny
rysunku dotyczą badania inteligencji. ujęcie psychoanalityczne współcześnie raczej niestosowane
• Podobnie test rysunku drzewa – konieczna jest szczegółowa analiza z podręcznikiem, możemy przejrzeć
pierwsze 15 stron podręcznika – tam są podstawowe zasady oceny (gdzie jest drzewo na kartce, jaki pień,
jakie gałęzie itp.),
• dla analizy kluczowe są wytyczne ze stron 26-47 w pliku pn. Tablice do testu drzewo.
• Arkusz wyników znajduje się na końcu strona 48-51 i pokazuje jak podsumowywać ten test
• Podobnie jak wiele innych narzędzi projekcyjnych służy do badania psychoanalitykom
Test rysunku rodziny Braun Gałkowska
• Instrukcja 13/14 i dalej interpretacja
• Schematyczny rysunek rodziny (formy graficzne na planie przestrzeni) s 27
• Arkusz s 35 do jednego i drugiego jako podsumowanie (aneks II)
Genogram
• System powiązań i relacji w rodzinie
• Komunikacja w rodzinie
• Historie konfliktów, związków czy uzależnień
• Wzorce rodzinne
• Cykl życia rodziny i zmiany w rodzinie w tym kryzysy czy straty
• Podsystemy rodzinne (rodzice, rodzeństwo)
• Zaznaczamy na genogramie pleć, rolę w rodzinie i relacje, daty wydarzeń oraz ważne informacje np. choroby,
uzależnienia, czy fakt wspólnego zamieszkania. Są różne wersje i różna szczegółowość (np. wzór z Metod
badania systemu rodzinnego Braun-Gałkowskiej)
• Może psycholog narysować genogram dla osoby badanej, może to zrobić też sam badany,
wtedy rysunek jest podstawą do rozmowy o rodzinie
Genogram analiza
• Czy powtarzają się jakieś wzorce z pokolenia na pokolenie – podobieństwa i różnice ważne konstytuujące
relacje rodzinne momenty i ich znaczenie dla osoby badanej
• Czy jest podobieństwo między członkami rodziny jeśli tak to w jakim zakresie, co charakterystycznego jest w
tej rodzinie - zawód? Problemy?
• Jaki jest charakter relacji, co dają osobie badanej relacje rodzinne – stabilizację czy rollercoaster?
 lOMoARcPSD|34241459

Metody BADAŃ OsobowoŚCI Dzieci I MŁ OdzieŻY- 1

Metody badania osobowości dzieci i młodzieży (Wyższa Szkoła Biznesu - National-Louis

University)

Zeskanuj, aby otworzyć na stronie Studocu

Serwis Studocu nie jest sponsorowany, ani wspierany przez żaden uniwersytet lub szkołę wyższą
Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])
 lOMoARcPSD|34241459

Metody badania osobowości dzieci i młodzieży Dr Joanna Felczak

Plan wykładów
 - wstęp o przedmiocie badania czyli osobowości
 - wstęp o metodach badania osobowości w psychologii
 - omówienie różnych metod diagnostycznych
 - omówienie wybranych testów wykorzystywanych w diagnozie osobowości
 dzieci i młodzieży z podziałem na rodzaje i diagnozowane zagadnienia
Osobowość

 Zbiór cech – względnie stałych i charakterystycznych dla jednostki, wpływających na jej

zachowania i odróżniających ją od innych
 Zespół mechanizmów psychologicznych: np. wartości, mowytacja którymi człowiek się kieruje
w życiu, które dają spójne zachowania
 Sposób reagowania na środowisko
 Rdzeń osobowości – obraz samego siebie, zespół przekonań na temat własnej osoby
(począwszy od 2 roku życia) następnie w przedszkolu odrębność od innych, swiadomość
swoich cech, pod koniec przedszkola ja idealne i sądy wartościujące; obraz siebie zaczyna być
spójnym systemem w okresie wczesnoszkolnym
 znaczenie samooceny, jakie dziecko jest i jakie powinno być – wpływa to na aktywności
dziecka, samoocena jest zasobem wplywajacym na kierowanie się własnymi zasadami, radość
życia, wiarę we własne siły, bycie tu i teraz, wrażliwość i otwartość na innych
 Zainteresowania – dążenie do poznawania świata, koncentracja na pewnych zjawiskach,
uwarunkowane środowiskowo (szkoła czy grupa rówieśnicza)
 Rola grupy: identyfikacja wzmacnia rozwój samooceny, wraz z wiekiem znaczenia nabiera
wspólnota zainteresowan i osobowości, informacja zwrotna na temat siebie i trwałe relacje
 Rodzina, kolebka osobowości, wzorce zachowań poprzez modelowanie i postawy rodziców:
akceptacja lub postawa odrzucajaca, unikajaca i nadmiernie ochraniajaca – mogą się zmieniac
w czasie jak relacje z dzieckiem, prowadza do zaspokojenia bądź deprywacji potrzeb
psychicznych; znaczenie mają także relacje małżonków między sobą oraz stosunek
emocjonalny do rodzeństwa i dalszych krewnych
Znaczenie kolejności urodzenia dla osobowości

W psychoanalizie ważny czynnik

Dziecko najmłodsze pozycja uprzywilejowana – kochane i ochraniane, jemu się odpuszcza
Dziecko najstarsze walczy o władze, doświadcza kryzysów utraty pozycji, poczucie
odpowiedzialności za rodzeństwo i poczucie siły fizycznej oraz jako pierwsze dostaje
przywileje związane z dorastaniem
 Różnica wieku, im większa tym większe odosobnienie dzieci, różnica płci i odnoszenie się
chłopców do dziewczynek (bardziej negatywne niż siostry do braci)
 Ponadto zjawiska negatywne: współzawodnictwo i piętnowanie słabszych, dominacja kar,
surowość i władza w miejsce zrozumienia, faworyzowanie wybranych dzieci
Osobowość kształtowanie

 Zmienna na przestrzeni życia, począwszy od uwarunkowań biologicznych (temperament

inteligencja), podatne na środowisko w okresie dzieciństwa i młodości, wyostrzające się w
okresie dojrzewania i stabilizujące ok 25-30 roku życia, wraz z wiekiem wzrasta odporność,
cechy o skrajnym nasileniu osłabiają się chyba że będą wzmocnione traumatycznym
doświadczeniem. Osobowość najmocniejsza w okresie 50-60 lat. Kluczowa jest aktywność
jednostki oraz jej doświadczenia (wychowanie), grupy rówieśnicze i doświadczenia oraz
biologia.

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

Geny i środowisko

 Geny: prace Galtona, Burta – badania inteligencji u bliźniąt (rozdzielonych) oraz innych
zachowań i cech
 Środowisko: Watson, Skinner – środowisko ksztaltuje decyzje, wykorzystuje geny, które
przystosowują organizm do środowiska
 Balans czynników genetycznych i środowiskowych, w zależności od cechy mamy
odziedziczalność rzędu 40-60% a reszta to wpływ środowiska.
 Dziedziczymy predyspozycje do rozwoju konkretnych cech
 5 lat w danym srodowisku zmienia nas i pomnijsza znaczenie czynnikow genetycznych
Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości u dzieci i młodzieży

 Trudne do uchwycenia i do rozróżnienia od rozwojowej nietrwałości/niestabilności
osobowości
 U niektórych symptomy zaburzeń przypimaja obraz psychopatologiczny typowy dla dorosłych,
wtedy wczesne rozpoznanie umożliwia wczesną internwencję
 Ale błędne wczesne rozpoznanie odwraca uwagę od środowiska rodzinnego, które być może
spowodowało okresowe nieprawidłowości i niepotrzebnie stygmatyzuje dziecko i nasila
problemy
 Stąd konieczna jest perspektywa rozwoju – badanie równolegle czynników chroniących przy
badaniu podatności na zaburzenia wynikających z osobowości
 My badamy osoby w normie, bez diagnozy zaburzenia, narzędziami do badania zróżnicowania
osobowości, jednak wynik skrajny zawsze jest informacją o konieczności dalszych badan w
szczególności jeśli jest potwierdzany we wszystkich metodach (testy, obserwacja, wywiad) i
towarzyszy temu trudność w funkcjonowaniu.
Zaburzenia i zmiany osobowości

 Pamiętać należy, że niektóre cechy sa już obecne u dzieci przedszkolnych i przypominają

swym obrazem funkcjonowanie dorosłych (ekstrawertyczność, zyczliwosc, sumiennośc,
otwartość czy neurotyczność)
 jednak w okresie dojrzewania 10-15 rok życia następują znaczne zmiany w osobowości, które
następnie się stabilizują po 16 roku zycia (następują wolniej)
 Warto pamiętać że osobowość ma złożoną strukturę: cechy temperament, motywacje
intencjonalność, odzwierciedlone ja narracyjne, swiadomosc morlna – zaburzenia czy tez
generalnie zmiana osobowości, mogą występować we wszystkich stadiach tej struktury
 Istotne jest także srodowisko ksztaltujace rozwój mózgu dziecka, np. środowisko wrogie lub
nieobecne negatywnie wpływa na procesy neuronalne. Podejscie rodziców do dziecka
wpływa na rozwój emocjonalny i kształtuje osobowość, zachowanie rodziców może
przeciwdziałać genom albo wzmacniac negatywne zachowanie np. brak empa i u dziecka
najczęściej jest odziedziczone po rodzicach i odzwierciedla emocjonalny klimat w domu.
Zaburzenia osobowości – zła piątka

 Unikanie kontaktu z innymi i brak zaufania

 Impulsywność problemy z uwagą
 Postawy aspołeczne, pogarda dla relacji, nadwrażliwość
 Sztywność myślenia i brak ciekawości
 Rozregulowanie emocjonalne, brak przewidywalności, zła odporność na stres – brak regulacji
afektu
Zaburzenia najczęstsze związki

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Dziwność, sztywność, zaburzenia testowania rzeczywistości (paranoiczne, schizoidalne,

schizotypowe)
 Postawy aspołeczne, pogarda dla innych, impulsywność, dysregulacja emocjonalna
(antyspołeczne, borderlline, histrioniczne, narcystyczne)
 Unikanie, nadmierny lęk (unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsywne)
Zaburzenia osobowości u nastolatków

 Niosą ryzyko przemocy, kiedy się ujawniają w okresie dojrzewania

 U nastolatków hospitalizowanych przypominają już formy typowe dla dorosłych i są stabilne
 Konieczne są badania przesiewowe, chociaż z drugiej strony niosą ryzyko stygmatyzacji i
przedwczesnego osądu – najwcześniej zauważalne są zachowania antyspołeczne
 Narzędzia diagnostyczne w zakresie zaburzeń u dzieci i młodzieży są ciągle słabo rozwinięte
dlatego trzeba je wspierać różnymi narzędziami z badania osobowości i temperamentu (u
młodzieży nawet wielka piątka)
 Każde rozpoznanie ma prowadzić do wzmacniania umiejętności radzenia sobie w różnych
sytuacjach również z rozwijającym się zaburzeniem osobowości pamiętając, że osobowość
nadal się rozwija – duża zmienność w czasie zachowań towarzyszących rozwijającemu się
zaburzeniu (wrażliwość na odrzucenie, przypisywanie innym wrogich intencji, zachowania
przemocowe, brak utrzymywania związków emocjonalnych) w przeciągu 2 lat nawyki się
zmieniają
Zaburzenia nastroju

 W DSM-V trzy rodzaje

 Depresyjny (w znacznym stopniu dziedziczne, obserwowalne w zachowaniach mylone z
lękiem)
 Maniakalne (mylone z ADHD)
 Hipomaniakalne – najsłabiej przebadane
 Przyczyny tych zaburzeń są wieloczynnikowe, często atypowe, nawracające
Źródła danych diagnostycznych

Źródła danych diagnostycznych to:

 Rozmowa psychologiczna
 Obserwacja
 Badanie testowe
 Pomiar poziomu specyficznych funkcji

 Generalnie wszystkie powyższe dają się sprowadzić do następujących grup:

 Zadawanie pytań osobie badanej
 Zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną
 Obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w warunkach naturalnych
 Obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w standaryzowanych sytuacjach (testy).
Rozmowa psychologiczna

 Swobodna
 Częściowo ustrukturyzowana – kierowana (tematy)
 Ustrukturyzowana (ścisły kwes onariusz, także pytania zamknięte)

 Różnica między rozmową a wywiadem to …

 Różnica między dialogiem a przepytywaniem
Motywacja i postawa diagnosty

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Kluczowe jest przekonanie, że rozmowa przyniesie korzyści klientowi a działanie diagnosty

jest pożyteczne

Postawia diagnosty w czasie rozmowy:

 Aktywne słuchanie (koncentracja, zaangażowanie)

 Umiejętność rozumienia kontekstowego i symbolicznego znaczenia używanych słów
(umiejętności językowe)
 Umiejętność obserwacji, zdolność do dokonywania porównań i poszukiwania dysonansów
(uważność, równoległa analiza, werfikacja hipotez podejmowanych ad hoc założeń)
 Intuicja i wrażliwość na doświadczanie wrażenia, zdolność do refleksji, poczucie humoru.
Etapy rozmowy psychologicznej

 1 etap: kierować rozmową musi nie osoba badająca, ale sam badany (można się wtedy
dowiedzieć, na jakich problemach koncentrują się jego zainteresowania, uczucia, co jest dla
niego ważne i co sprawia mu największe trudności)
 rola badającego ogranicza się wówczas do okazywania zainteresowania i do zadawania pytań
podtrzymujących rozmowę
 Poszukujemy kontaktu z osobą badaną, pozwalamy na swobodne wyrażanie emocji
 2 etap: po ogólnym zorientowaniu się w rodzaju problemów życiowych badanego można
przystąpić do dokładniejszej analizy poszczególnych spraw
Transkrypcje i notatki

 Są poddawane dalszej analizie, dlatego muszą być dokładne

 Automatyczna transkrypcja musi być przez nas sprawdzona
 Informujemy badanego o nagraniu i zakresie jego wykorzystania
 Można robić notatki w trakcie spotkania
 Szczegółowa analiza możliwa jest jedynie po rozmowie, nie podczas jej trwania
Zasady prowadzenia wywiadu i fazy wywiadu

 1.wcześniejsze odpowiednie przygotowanie do rozmowy / wywiadu

 -zdobyć możliwie dużo informacji na temat osoby (posłużyć się odpowiednimi dokumentami,
jeśli takie istnieją, danymi z obserwacji – krótka ankieta lub kwes onariusz, np. Test Zdań
Niedokończonych Ro era, wypełniony przez osobę badaną przed rozmową)
 -cel – określenie, jaki prawdopodobny stosunek będzie miała osoba badana do spotkania z
psychologiem
 -ustalić, jakie informacje należy uzyskać w trakcie rozmowy lub wywiadu (efektem –
opracowanie listy tematów, które będą podjęte przez psychologa, czyli schemat rozmowy /
wywiadu)
 -zadbać o warunki, w jakich będzie się odbywało spotkanie z osobą badaną (warunki powinny
zapewniać osobie badanej maksimum komfortu psychicznego; rozmowa powinna się
odbywać bez udziału osób trzecich, bez pośpiechu, w miejscu urządzonym wygodnie i
estetycznie oraz gwarantującym ciszę)

 2.wstępna faza rozmowy ma na celu:

 zachęcenie osoby badanej do uczestnictwa w badaniu poprzez zlikwidowanie ewentualnych
lęków i oporu w związku z ujawnianiem niezbędnych informacji
 zwiększenie jej motywacji do współpracy z psychologiem
 wzbudzenie wzajemnego zaufania

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Badany powinien być powiadomiony o celu badania, a także o tym, że nie musi udzielać
odpowiedzi na krępujące go pytania. Powinien być przekonany, że przekazane informacje nie
zostaną upublicznione oraz że kontakt z psychologiem będzie dla niego korzystny.

 3.przystępując do zasadniczego etapu rozmowy, należy pamiętać, że odpowiedzi osoby

badanej na zadawane pytania mogą pełnić trojaką funkcję
 Reprezentatywną (tworzenie komunikatu, próba przekazania treści za pomocą słów główna
funkcja języka)
 ekspresywną (wyraza uczucia/emocje),
 impresywną( dąży do kształtowania postaw odbiorcy)
 (!)Psycholog musi zdawać sobie sprawę z tego, że w zależności od nasilenia funkcji
impresywnej w wypowiedziach, dwie pozostałe funkcje mogą ulegać zniekształceniu, np.
osoba, która pragnie zrobić dobre wrażenie na psychologu, może zniekształcać lub pomijać w
wypowiedziach pewne fakty, lub podawać nieprawdziwe informacje o własnym stosunku do
tych faktów.
Pomóc w uniknięciu tych trudności może:

 -dobrze nawiązany kontakt we wstępnej fazie rozmowy

 -jasne i szczegółowe pytania
 -powracanie w rozmowie do poruszanych już tematów
 -obserwowanie reakcji niewerbalnych badanego
 -sporządzanie krótkich notatek w trakcie rozmowy (w wywiadzie zapisujemy całość
wypowiedzi)

 4.końcowy etap rozmowy następuje po uzyskaniu od badanego informacji na wszystkie

podjęte tematy.
 Następuje podsumowanie przez psychologa wyniku przeprowadzonej rozmowy, bez
dokonywania (!) oceny badanej osoby.
 Upewniamy się, że wszystkie wątpliwości osoby badanej zostały wyjaśnione.
 Uporządkowujemy zebrany materiał i przystępujemy do jego interpretacji (bez wiedzy
teoretycznej psychologa rozmowa / wywiad tracą naukowy charakter).
 Porzadkujemy wydarzenia w czasie, szukamy związków między pokoleniami i osobami,
poszukujemy związków przyczynowo skutkowych, szukamy prawidłowości i schematów,
analizujemy z różnych perspektyw.
Wywiad

 to rozmowa badającego z respondentem (-ami), prowadzona w celu zdobycia informacji .

 wywiad jest interpersonalnym kontaktem, gdzie uczestnicy akceptują jego cel, przestrzegają
określonych ról oraz ustanowionych norm i reguł obowiązujących w interakcji.
 Kontakt interpersonalny ma tendencję do pogłębiania się i rytmicznego powracania do
powierzchni według zasady „wrzeciona”- bywa najgłębszy w środkowej fazie rozmowy.
 Funkcja czasu-inna dynamika na początku i inna na końcu spotkania. Optymalny wywiad trwa
50 minut.
Typy wywiadu

Ze względu na rodzaj pytań:

*skategoryzowany *nieskategoryzowany
Ze względu na sposób prowadzenia:
* jawny *ukryty
Ze względu na liczbę osób :

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

*indywidualny * zbiorowy
Ze względu na cel:
*wycinkowy *całościowy
Specyfika wywiadu

 stosunkowo szybkie poznanie osoby badanej

 bezpośredni kontakt psychiczny z rozmówcą
 motywujący wpływ badającego na osobę badaną
 analiza nie tylko treści wypowiedzi ale również inne danych obserwacyjnych:
 cechy fizyczne – postawa, gesty, mimika, wyraz twarzy, koordynacja ruchów
 dane fizjologiczne – pocenie się, czerwienienie
 interakcje – opór, uległość, dominacja, bierność, wycofanie
 sposób bycia – spontaniczność, skupienie, rozproszenie, zahamowanie
Wywiad z dzieckiem

 Bezpośredni kontakt z dzieckiem zmniejsza nieporozumienia, ponieważ pozwala wyjaśnić

znaczenie niejasnych pytań
 Dzieci bardzo zahamowane mogą być zdolne do ujawnienia uczuć i przeżyć o dużym ładunku
emcjonalnym czy też postaw negatywnych dopiero po zapewnieniu ze strony osoby
przeprowadzającej wywiad, że jest to dozwolone.
 Dziecko może swobodniej wypowiadać się krytycznie na temat systemu szkolnego w
pisemnych kwes onariuszach, aniżeli w bezpośrednim wywiadzie, przeprowadzanym przez
osobę dorosłą.
 Młodzież w okresie dojrzewania znacznie trudniej ujawnia szczegóły intymne szczegóły ze
swojego życia w rozmowie niż w piśmie.
 Opór do rozmowy.

Kontakt interpersonalny
 -Celem wstępnej wymiany zdań jest zniesienie bezosobowego charakteru sytuacji.
 -Diagnosta powinien być partnerem, nie zaś osobą o wyższej pozycji, gdyż różnica pozycji
znacznie zwiększa dystans
 -Celem nie jest całkowite zniesienie wzajemnego dystansu, ale utrzymanie go w
optymalnych granicach, tj. takich, aby osoba badana nie odczuwała przed diagnostą lęku.
 Początek i pierwsze pytania służą wzbudzaniu motywacji do współpracy
 -diagnosta akceptuje fakt, że wszelkie przedstawiane przez osobę badaną fakty, postawy,
przeżycia mogły wystąpić, skoro wystąpiły; stara się zrozumieć w pełni ich znaczenie dla osoby
badanej, nie zaś zmienić je lub ocenić
 -osoba badana ma poczucie, że każda z jej wypowiedzi spotyka się z akceptacją, a diagnosta
nie wykorzysta udzielanych mu informacji niezgodnie z jej interesami; osoba badana ma
poczucie, że może mówić, że warto mówić i że ma prawo bezkarnie odsłonić nawet
najbardziej kontrowersyjne fakty i postawy
Behawioralne wskaźniki kontaktu diagnostycznego:

 -brak wyraźnego oporu u osoby badanej

 -udzielanie odpowiedzi na pytania diagnosty
 -adekwatność przeżywanych reakcji emocjonalnych do treści przekazywanych informacji
 -wiarygodność informacji
 -stosunek informacji udzielanych przez osobę badaną spontanicznie do informacji, o które
jest wyraźnie proszona przez diagnostę
Czynniki utrudniające nawiązanie kontaktu

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 -zachowania ignorujące prawa dynamiki kontaktu – np. zbyt szybkie przechodzenie do pytań,
które mogą być odbierane przez osobę badaną jako zagrażające
 -formułowanie wypowiedzi, które choćby w bardzo ukrytej formie zawierają ocenę czy
dezaprobatę (np. Dlaczego tak późno Pan z tym przychodzi do psychologa?; Czy nie umiałaby
Pani wyrazić tego prościej?)
 -sposób zadania pytania, ton głosu lub kontekst
 -zbyt ostentacyjne okazywanie życzliwości i sympa i
 -oczekiwania osoby badanej (traktowanie diagnosty np. jako zagrożenie, cudotwórcę lub też
orędownika jego spraw)
Typowe błędy popełniane przez diagnostów

 -język za trudny (terminy psychologiczne, typu „agresja”, „kontakt emocjonalny”, „osoby

znaczące” przełożyć na język potoczny, uszczegółowić – odpowiednio: „czy długo się gniewa,
jest na kogoś zła, źle mu życzy”, „jak się zachowuje, co czuje, co mówi”, „osoby, które lubi, nie
lubi, stanowiące dla niej wzór”)
 -język sztuczny (unikać wyrażeń slangowych, zwrotów, które nie są konieczne dla przekazania
osobie badanej treści pytań, a mogą brzmieć nieodpowiednio w ustach psychologa, np.. Jak i
kiedy zacząłeś ćpać?)
 -Nie jest na ogół wskazane, by badający przekazywał informacje zwrotne w postaci diagnozy
psychologicznej, wyrażał bezpośrednio oceny, czy też dawał rady.
 Możemy wskazać na obszary dobrego funkcjonowania i obszary problemowe, nie wychodząc
jednak poza zakres informacji udzielonych przez osobę badaną (a więc unikając interpretacji),
możemy powiedzieć osobie badanej, w jaki sposób określone zachowania czy postawy mogą
wpływać na poszczególne sfery jej funkcjonowania.
 -Nie „odgrywamy roli” kumpla-niezgodnej ze spostrzeganą pozycją i rolą badającego (chodzi o
język wywiadu). Nie jest rzeczą konieczną, by badający spostrzegany był jako „swój człowiek”,
wystarczy by był odbierany jako psycholog, który akceptuje osobę badaną i stara się ją
zrozumieć.
Zjawiska podczas kontaktu diagnostycznego

Recypa a

 Kontakt z osobą badaną, uruchamiając emocjonalne reakcje diagnosty, dostarcza mu

pewnych informacji na temat tego, jak może reagować otoczenie osoby badanej na jej
zachowanie.
 Zwrócenie uwagi na kierunek i treść własnych reakcji może pomóc w zrozumieniu
przedstawionych przez osobę badaną faktów, a także zastąpić – w pewnej mierze
niemożliwy czasem do przeprowadzenia – wywiad z osobami z otoczenia osoby badanej.
Zjawisko „foot in the door”

 Zjawisko to polega na tym, że osoba, która mniej lub bardziej chętnie zdecyduje się spełnić
czyjąś niewielką prośbę, będzie poczuwała się do obowiązku spełnić także inną, tym razem
większą prośbę tej osoby.
 Osobie, która zdecyduje się udzielić odpowiedzi na stosunkowo mało jej zagrażające
pytanie diagnosty, trudno będzie odmówić mu odpowiedzi na pytania bardziej zagrażające.
Zjawisko „hallo efektu”

 Zjawisko to polega na wyrabianiu sobie zdania na temat danej osoby na podstawie

pierwszego wrażenia.
Efekt Pigmaliona

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Prowadząc badanie diagnostyczne i odwołując się do posiadanej wiedzy oraz przekonań,

psycholog formułuje wstępną hipotezę, której nie jest skłonny odrzucać, ale wręcz przeciwnie
– „przywiązuje się” do niej.
 Psycholog też jest człowiekiem i musi uważać na własne błędy poznawcze,
uproszczenia, stereotypy i uprzedzenia!
Percepcja, uproszczenia i błędy czyli…

 Postrzeganie – jest to proces, w którym jednostka organizuje i interpretuje swoje doznania

zmysłowe aby nadać sens otoczeniu.
 Na percepcję wpływają:
 Indywidualne cechy postrzegającego: postawy, osobowość, motywy, zainteresowania,
wcześniejsze doświadczenia i oczekiwania.
Uproszczenia w ocenianiu innych

 Selektywność – oceniamy wybrane elementy

 Założenie podobieństwa (błąd projekcji) – postrzeganie innych zależy od tego jaki jest
obserwator – przypisujesz innym swoje cechy
 Stereotypizacja dotycząca grupy
 Efekt hallo – wyobrażenie jednostki na podstawie pojedynczej cechy (np. wygląd)
Techniki podtrzymywania kontaktu

 Sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania

 -komunikaty o charakterze werbalnym i niewerbalnym: ułożenie i pochylenie ciała, mimika,
gesty rąk, wyraz oczu (świadomość własnych słabych i mocnych stron
 – posiadanie informacji zwrotnej odnośnie własnych zachowań podczas kontaktu z innymi
ludźmi, słuchania innej osoby)
 - wykorzystywanie partykuł typu „Mhm”, „Tak”, „Acha” lub też wypowiedzi, w rodzaju „Tak,
rozumiem”, „Rozumiem, co Pan ma na myśli”
 Prośba o rozwinięcie tematu. Parafraza.
 -stosowana wtedy, gdy osoba badana milknie na dłużej, sprawiając wrażenie, że nie wie o
czym ma dalej mówić,
 -powtórzenie własnymi słowami wypowiedzi partnera rozmowy np. Powiedziałeś, że...;
Dowiedziałem się od ciebie, że...; O ile dobrze zrozumiałem, to sprawa przedstawia się tak...;
itd.
 Akceptacja i odzwierciedlanie uczuć osoby badanej
 -wyrażanie akceptacji i zrozumienia dla sposobu emocjonalnego przeżywania danej sytuacji.
Diagnosta akceptuje ten subiektywny stan świadomości, nie zamierzając go w tym momencie
ani zmieniać, ani oceniać.
 -„odzwierciedlenie uczuć” – uzasadnione treścią i formą wypowiedzi osoby badanej.
 Wpływ milczenia na kontakt
 -chwila ciszy może być dla osoby badanej sygnałem braku zainteresowania, przejawem
niezadowolenia lub niepokoju diagnosty, choć także dowodem empatycznego zrozumienia
czy szacunku dla przeżywanych aktualnie uczuć
Opór osoby badanej

 Opór – świadome lub nieświadome unikanie penetracji pewnego obszaru treściowego.

Formy oporu:

 przeciągające się milczenie po zadaniu przez diagnostę pytania (milczenie sugeruje, że osoba
badana przeżywa emocje, które uniemożliwiają jej udzielenie odpowiedzi, a zatem, że jest to
dla niej temat trudny;
 intelektualizacja

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 nagłe zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi, kontrastujące z osobistym

charakterem wypowiedzi poprzednich
 opór, w którym obrona przemienia się w atak
Opór pojawia się gdy…

 --gdy diagnosta przechodzi do zagrażających dla osoby badanej pytań zbyt szybko (tj. w
momencie, kiedy nie czuje się ona jeszcze wystarczająco bezpiecznie, aby ujawnić
kontrowersyjne treści
 -ubogie reakcje diagnosty na wypowiedzi badanego, pytania sugerujące, pytania zamknięte
 -podawanie przez diagnostę ocen (nawet np. wyrażanie zdziwienia czy zaskoczenia
przeżyciami badanego)
 -przedłużające się męczące milczenie, czy zbyt natrętne domaganie się odpowiedzi
 -naukowy, bardzo specjalistyczny język
Radzenie sobie z oporem

 -milczenie [własne milczenie jest tym sposobem radzenia sobie z oporem, który powinien
poprzedzać wszystkie inne sposoby dalej omówione] –
-milczenie diagnosty – jest :

(1) informacją dla osoby badanej, że oczekuje się od niej kontynuacji rozmowy, ale że decyzja tej
kontynuacji zależy od niej samej i nie musi odpowiedzieć na zadane jej pytanie;
(2) daje osobie badanej czas na uświadomienie sobie natury przeszkód powstrzymujących ją lub
utrudniających jej udzielenie odpowiedzi oraz możliwość oceny istotności, sensowności tych
przeszkód;
(3) może być odbierane przez osobę badaną jako możliwość zerwania kontaktu;
(4) przeciągające się milczenie może prowokować do jakiejkolwiek wypowiedzi, ale też zbyt długie
może zwiększyć napięcie osoby badanej, uczynić sytuację jeszcze bardziej niebezpieczną i zagrażającą
(co nie sprzyja szczerości i otwartości)
 -zmiana lub przeformułowanie pytania --zwiększenie stopnia ogólności pytania --zmienienie
tematu na mniej zagrażający
 -komunikaty o dostrzeganiu trudności osoby badanej --np. na przedłużające się milczenie --
bezpośrednio zwrócić uwagę na przeżywane przez osobę badaną „tu i teraz” emocje
 -parafraza -przeformułowanie dotychczasowej wypowiedzi upewnia badanego, że jest
prawidłowo rozumiany, że jego wypowiedź jest akceptowana, co zwiększa poczucie
bezpieczeństwa
 -udzielanie dodatkowych informacji -uświadomienie badanemu, że to co przeżywa jest czymś
normalnym, a w każdym razie niczym wyjątkowym, pozwala też na zdanie sobie sprawy ze
źródeł swego lęku i ocenę zasadności obaw przed mówieniem na dany temat
 -prośba o konkretyzację wypowiedzi (jako zaradzenie na intelektualizację pacjenta,
posługiwanie się ogólnikami itp.)
 -zmiana poziomu ogólności i otwartości pytania -jeżeli badany wykazuje opór przy pytaniach
zamkniętych, należy zwiększyć poziom ogólności pytania, jeżeli ma trudności w odpowiedzi na
pytania ogólne, należy poziom otwartości omawianego problemu obniżyć
Specyfika wywiadu z dziećmi

 Uzależniona od fazy rozwojowej dziecka

 Związane głównie z właściwościami danego wieku. Poważny problem powstaje wskutek
trudności dzieci w zakresie wysławiania się i rozumienia języka.
 Kulturowo zmienny układ ról dziecka i dorosłego. Możemy mieć do czynienia z zachowaniem
uległym w jednym stadium rozwojowym oraz ze skrajnym negatywizmem w kolejnym okresie.

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Przy porównaniu różnych sytuacji wywiadu mogą wystąpić szczególne trudności

spowodowane różnicami poziomu opanowania języka pomiędzy dziećmi będącymi w
przybliżeniu w tym samym wieku.

 Podatność dziecka na suges ę- pomóc może tu staranne formułowanie pytań, tak, aby
nasunąć dziecku myśl, że każda z kilku alternatywnych odpowiedzi jest możliwa do przyjęcia,
np.
 Jedne dzieci uważają, że…inne uważają, że….Może ty myślisz o tym inaczej…Chcemy znać
wszystko, co myślą o tym różni 6-letni chłopcy.
 Czasami efektywne może być systematyczne stosowanie kontrsuges i, np. przez podawanie
tego samego w kilku formach, sugerowanie najpierw jednej, a następnie przeciwstawnej
odpowiedzi.
 Opór przed uzewnętrznianiem swoich uczuć i postaw w okresie rozwoju „Ja” (w środkowym
okresie dzieciństwa 7-12)- w tym okresie należy unikać doznawania przez dziecko poczucia
niepowodzenia i nie dopuścić do ugruntowania się stosunku rywalizacji między dzieckiem a
dorosłym.
Poniżej 4 lat

 Technika wyboru obrazków- w której problem określony jest słownie, a jedyną wymaganą od
dziecka reakcją jest dokonanie wyboru z serii obrazków. To technika użyteczna w badaniach
dzieci aż do okresu dorastania.
 Wywiad odbywający się za pomocą zabawy lalkami- dziecko przedstawia w zabawie lalkami
swoją reakcję na pytanie słowne i scenę stworzoną przez eksperymentatora. Technika ta jest
najskuteczniejsza w badaniach dzieci w okresie 3-5 roku życia.
Okres przedszkolny

 W wywiadzie z dziećmi przedszkolnymi tradycyjnie określa się wywiad jako sytuacje

zabawową, przyjemną.
 Bardziej efektywne jest użycie podczas wywiadu rekwizytów (np. rozmawianie za
pośrednictwem lalek lub zabawkowego telefonu, używanie kredek czy plasteliny) niż
zastosowanie bezpośrednich pytań odpowiedzi.
 Osoba przeprowadzająca wywiad, traktowana jest przez dziecko przedszkolne jak osoba
zastępująca rodziców, nie wywoła u niego niepokoju.
Okres wczesnoszkolny

 W okresie wczesnoszkolym mniej pożądane jest organizowanie wywiadu w formie zabawy.

 Można polegać raczej na skłonności dziecka do akceptowania do autorytetu dorosłych i
naturalnym zainteresowaniu treścią pytań wywiadu
 Wyraźnie określenie słowne celu wywiadu jest w tym wieku szczególnie ważne.
Dorastanie
 Okres wczesnego dorastania przypadający w przybliżeniu na 12-14 rok życia dotyczy
odrzucania identyfikacji z rodzicami i zastępowanie jej identyfikacją z grupą rówieśniczą.
 Nawiązanie kontaktu udaje się lepiej wtedy, gdy postawa badającego będzie wyrażała
akceptację dziecka jako osoby zajmującej równą pozycję, niż wówczas, gdy będzie on
reprezentował rodziców czy inne postacie mające określony autorytet.
 W tym okresie większa swiadomosc przezyc potrzeb i dążej, nowe wymagania i więcej
aktywności, wewnętrzna motywacja do przezwyciężania trudności, myslenie o przyszlosci
Przebieg wywiadu

Planując wywiad musimy przeznaczyć wystarczającą ilość czasu na wstępne nawiązanie stosunków
pobudzających dziecko do kontaktu słownego:

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 - technika rozpoczynania rozmowy od tematu szczególnie dla dziecka interesującego;

 - nie żąda się od dziecka odpowiedzi zbyt natarczywie;
 - zadawanie krótkich pytań i użycie wzmacniających je rekwizytów może pomóc w
wykorzystaniu zakresu uwagi, jaki charakteryzuje dane dziecko
Pytania w wywiadzie

Pod względem stopnia, bezpośredniości odróżniamy trzy główne typy pytań wywiadu: bezpośrednie,
pośrednie i projekcyjne.

 Pytania bezpośrednie i pośrednie rozróżnia się w zależności od tego, w jakim stopniu jasny
jest ich cel;
 Pytanie pośrednie, tzn. cel pytania jest ukryty, np. zamiast zapytać dziecko, które z rodziców
woli, można zadać pytanie: ,,Gdybyś byl rozbitkiem na wyspie i mógl mieć przy sobie albo
swoją matkę, albo ojca, kogo z nich wybrałbys?".
 Pytanie projekcyjne różni się od dwu pozostalych ze względu na osobę występującego w nim
podmiotu; podmiotem jest tu raczej jakieś dziecko ,, wymyślone", aniżeli biorące udzial w
wywiadzie.
 - np. pokazując lalki lub obrazek jednocześnie mówi się „Matka karmi niemowlę.Ten maly
chłopiec wchodzi i widzi to. Co on robi? Co myśli o tym?".
Podstawowymi sprawami, jakie należy rozważyć formułując pytania, są:

 - czy pytanie jest zrozumiale dla dzieci, z którymi przeprowadza się wywiad;
 czy w rozumieniu lub interpretacji pytania dzieci nie różnią się znacznie między sobą;
 czy forma pytania nie skłania dziecka do udzielenia jakiejś określonej odpowiedzi?
 Dzieci w każdym wieku chętniej odpowiadają na pytania dotyczące ich czynności niż na
pytania o to, co powiedziałyby w jakiejś sytuacji.
 Chociaż dzieciom łatwo jest odpowiadać na pytania dające do wyboru proste alternatywy,
trafność takich odpowiedzi jest czasem wątpliwa. Istnieje realna możliwość, że małe dzieci,
które niezupełnie rozumieją pytanie, aby zadowolić badającego dadzą po prostu odpowiedź
przypadkową.

 Pewne propozycje odnośnie do formułowania pytań w sposób ułatwiający wyrażanie reakcji:

 - Zasugeruj pytaniem, że inne dzieci moglyby odczuwać w ten sam sposób, np.. Niektórzy
chłopcy trważają, że ...", ,,Każdy z nas ..."
 - Wskaż dwie alternatywy, z których obie moglyby być uważane za możliwe do przyjęcia.
 - Wybierz slowa, które zlagodzą niepożądaną odpowiedź lub ukaz tę odpowiedź w kontekście,
który moglby uczynić ją bardziej pożądaną.
 Unikaj stawiania dziecka w takiej sytuacji, w której musi ono zaprzeczyć występowaniu u
niego pewnego niepożądanego zachowania, przez zadawanie my pytań zakladających z góry,
że przejawialo ono to zachowanie.
 - Zanim zadasz dziecku pytanie żądające oceny negatywnej lub krytycznej, daj mu możność
wyrażenia reakcji pozytywnych. Na przyklad „Co ci się w szkole najbardziej podoba... a co nie
jest tak dobre?“
 Kolejność pytań może w znaczący sposób wplywać zarówno na utrzymanie dobrego kontaktu
podczas wywiadu, jak i na trafność odpowiedzi. Powszechnie stosowana ,,stożkowa" (Tunnel
sequence) kolejność pytań polega na rozpoczynaniu od pytań najogólniejszych i
przechodzenia do coraz bardziej zróżnicowanych i specyficznych.
 Przy badaniu dzieci bardzo małych, które mogłyby mieć trudności w wyodrębnieniu zakresu
pytań ogólnych, dlatego skuteczniejsze jest odwrócenie powszechnie stosowanej „stożkowej";
wywiad zaczyna się wówczas od pytań specyficznych, po których następuje wprowadzenie
pytań ogólnych pod koniec rozmowy.
Konstrukcja lejkowa (zawężanie)

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Rozpoczynamy od pytania bardzo ogólnego, otwartego, bez wskazania na konkretne

problemy – z czasem dążąc do konkretyzacji pewnych faktów, rozwinięcia interesujących
wątków, ujawnienia szczegółów. Przy końcu omawiania tego wątku pytania mogą mieć
charakter zamkniętych.
Konstrukcja odwróconego lejka

 Najpierw pytania konkretne, szczegółowe i stopniowo przechodzimy do coraz ogólniejszych.

Stosujemy przy podejrzeniu, że badany nie ma własnych przemyśleń na określony temat i w
związku z tym nie wiedziałby, co odpowiedzieć na pytanie ogólne (osoby mało inteligentne, o
ubogim słowniku, z trudnościami w abstrakcyjnym myśleniu, ale także (!) gdy osoba badana
jest bardzo pobudzona, np. w wyniku silnego lęku).
Zasada progresji

 Najpierw pytamy o sprawy zbliżone do tych, o których naprawdę chcemy się dowiedzieć, a
mniej od nich zagrażające, by przejść stopniowo do sprawy właściwej (od muzyki do
narkotyków)
Schemat wywiadu ustrukturyzowanego Sa lera

 Z dzieckiem
 Z rodzicem/ rodzicami
Czynniki wpływające na rzetelność wywiadu

Czas trwania wywiadu: Przy opracowywaniu planu wywiadu z dziećmi, szczególnie ważne jest, aby
przewidziany ogólny czas jego trwania znajdował się w granicach wyznaczonych przez zakres uwagi
dziecka.
 Ważność wywiadu może być poważnie naruszona przez odpowiedzi dziecka znużonego czy
przemęczonego. Często w takich warunkach dziecko wymiguje się łatwą odpowiedzią usiłując
szybko zakończyć wywiad i wyrwać się z tej sytuacji.
 Ze względu na ograniczony zakres uwagi małego dziecka należy ograniczyć także zakres myśli i
pojęć objętych pojedynczym wywiadem.
 Jeśli konieczne jest uwzględnienie różnorodnych pojęć i tematów, lepiej jest czasem
zaplanować drugi wywiad.
Podatność na suges ę: Podatność małych dzieci na suges ę może wpływać na trafność ich
odpowiedzi. Istnieje kilka technik użytecznych w przeciwdziałaniu podatności:

 stosowanie kontrsuges i przez systematyczne nachylanie pytań dotyczących tej samej sprawy
w różnych kierunkach.
Lęk: Zarówno ze względów natury etycznej, jak i ze względu na znaczenie motywacji, osoba
przeprowadzająca wywiad powinna unikać:

 postawienia dziecka w sytuacji wymagającej odpowiedzi, które w jego środowisku

kulturowym są zupelnie niemożliwe do przyjęcia, lub odpowiedzi, które mogą wywolać
poczucie winy,
 spokojne przyjmowanie przez osobę badającą wszystkiego, co mówi dziecko jest najbardziej
efektywnym sposobem, za pomocą którego można uniknąć wytwarzania się lęku,
 jeśli omawia się tematy objęte tabu, należy poczynić pewne kroki zarówno podczas wywiadu,
jak i po jego zakończeniu, aby uspokoić dziecko i pomóc mu opanować poczucie winy. Np..
można zapewnić poufność rozmowy,
Dodatkowe wytwory działania, wykorzystanie rekwizytów, techniki wywiadu

 na podstawie wytworów, jakie powstają podczas nauki, zabawy, innych czynności dziecka,
wnioskujemy o jego cechach osobowości, poziomie umysłowym, sprawności motorycznej,
anomaliach rozwoju itp.

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Dzieci: rysunki, prace z plasteliny, gliny,

 Młodzież: notatki, listy, wypracowania, pamiętniki, dzienniki, wiersze.
1. Użycie lalek w wywiadzie słownym. Technika ta polega na pobudzaniu dzieci do rozmowy za
pośrednictwem sytuacji zaaranżowanej z lalkami.Realną korzyścią, jaką daje użycie wywiadu
polączonego z zabawa lalkami, jest to, że badania za pomocą tej metody wzbudzają u dzieci,
zwlaszcza malych, zainteresowanie tematem. Przez przesunięcie punktu koncentracji z
obcego i niezwyklego stosunku dorosly-dziecko na lalki zmniejszy się nieśmialość hamująca
wypowiedzi dziecka.
2. Uzupełnianie opowiadań i zdan. Techniki uzupelniania opowiadań i zdan są zwykle bardziej
użyteczne niż zabawa lalkami w badaniach dzieci w wieku powyżej okresu przedszkolnego.
3. Obrazki jako pomoc do wywiadu: użycie obrazków przedstawiających jakąś ściśle określoną
sytuację.
4. Wywiad grupowy. Przy niektórych rodzajach problemów, takich jak np. badanie typowych w
danej grupie wieku postaw czy wartości, realną wartość może mieć wywiad przeprowadzany
w grupie. W stosunku do dzieci we wczesnym okresie dorastania, atmosfera grupy może
ulatwiać przeprowadzenie wywiadu.
5. Wywiad w naturalnej sytuacji życiowej: badanie dziecięcych reakcji i uczuć dotyczących
jakiejś sytuacji nie retrospektywnie po uplywie pewnego czasu, lecz bezpośrednio po
wystąpieniu incydentu i możliwie w tych samych warunkach zewnętrznych.

 Bada się, jak dziecko spostrzega dane wydarzenie i co w związku z nim czuje.
 Przypuszczalnie uczucia, które dziecko wyraża w tych okolicznościach, będą się w znaczący
sposób różnily swą glçbią od tego, co wyraża ono w zwyklych warunkach wywiadu.
Poza słowami – strona niewerbalna

 Dzieci w mniejszym niż dorośli stopniu usilują świadomie kierować lub maskować swe
zachowanie i nie dysponują takimi technikami, jak dorośli, używanymi często nieświadomie w
celu ukrycia znaczących uczuć, postawi motywów.
Wskaźniki niewerbalne, np.. :
 Fizyczne (postawa, wyraz twarzy, ruchy)
 Fizjologiczne (czerwienienie się, pocenie, napięcie mięśni, mowa)
 Zachowanie związane z interakcją (ustosunkowanie do badającego i komunikacji)
 Sposób bycia (spontaniczność, zahamowanie, skupienie czy rozproszenie)
Zalety wywiadu

W porównaniu z technikami obserwacyjnymi:

 Badanie zjawisk subiektywnych, nie podlegających bezpośredniej obserwacji, takich jak
aspiracje, pragnienia, marzenia, lęki.
 Zbadanie większego czasowo fragmentu życia dziecka niż jest to możliwe przy stosowaniu
obserwacji.
 Metoda wywiadu jest mniej narażona na błędy zależne od rodzaju próbki czasowej i
przypuszczalnie mniej wrażliwa na wahania nastroju i wpływ świeżych doświadczeń.
W porównaniu z metodami kwes onariuszowymi:

 W odniesieniu do pytań, które mogą wywołać opór emocjonalny, na ogół uważa się, że
bezpośrednie interpersonalne stosunki podczas wywiadu będą redukowały opor i ułatwiały
dziecku odpowiadanie na pytania.
Podsumowanie wywiadu w punktach

1. Nawiązanie dobrego kontaktu, upodmiotowienie dziecka, rozróżnianie między akceptacją a

aprobatą;

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

2. Klaryfikacja (prośba o rozwinięcie) znaczenia używanych terminów, pojęć, stosowanie komentarzy

deskrypcyjnych, odwolujących się do wyglądu czy zachowania się dziecka;
3. Zachęcanie przez pochwalę;
4. Unikanie krytycznych uwag czy klopotliwych pytań (lle masz ocen niedostatecznych, ile razy
wagarowaleś, itd.);
5. Najpierw należy pytać o pozytywy, później o negatywy: Co lubisz? ... Czego nie lubisz?;
6. Odnotowanie rozbieżności między komunikatem slownym i niewerbalnym;
7. Robienie przerw na odprężenie:
8. Umiejętne kontekstowe analizowanie kwes i trudnych, np. rozwodu rodziców,śmierci kogoś
bliskiego, itp.,
9. Pytania możliwie krótkie i formulowane raczej w trybie warunkowym,
10. Unikanie pytań typu ,,Dlaczego to robisz ... „
11. Wykorzystanie takich rekwizytów jak: kredki, lalki, rysunki, zabawa;
12. Ustalanie faktów złego postępowania, wyjaśnij epizody złego zachowania poprzez szczegółowe
relacje o ich przebiegu;
13. Zwracanie uwagi, by dziecko nie ograniczało odpowiedzi do tak lub nie, np. „chciałabym, abyś
powiedział mi wszystko, co wiesz na temat”;
14. Doceniać wagę milczenia- przerwa może oznaczać nie tylko wyczerpanie się wiedzy/informacji, ale
również smutek, poczucie winy lub głębszą refleksję
15.Stosować techniki sondowania- „powiedz mi o tym coś więcej, podaj jakiś przykład, mów dalej”;
16. Stosować feedback np. „widzę, że nie cierpisz brata” czy sparafrazowanie odpowiedzi celem
lepszego zrozumienia jej znaczenia czy towarzyszących jej uczuć;
17. Pomocne może być robienie krótkich podsumowań.
18. Należy kierować i kontrolować lęk dziecka, sprzyjać wyrażaniu emocji społecznie
nieakceptowanych, np. -„widzę że jest ci smutno, kiedy mówisz o tym, inne dzieci też tak mogłyby się
czuć”
- „wyglądasz na zdenerwowanego, kiedy mówisz do mnie”
„wiele dzieci czuje się tak jak ty, przychodząc do poradni”.
19. Informacje o sobie, własnych uczuciach czy postawach przekazywać w sposób kontrolowany.
20. Nie dopuszcza się sytuacji zamiany roli, kiedy osoba badana zaczyna zadawać pytania badającemu.
Obserwacja

 badacz nie ingeruje w przebieg badanych zjawisk, lecz tylko rejestruje ich naturalny przebieg
Główne cechy i zasady obserwacji:

 Systematyczność prowadzenia
 różnorodność sytuacji
 całokształt zachowań dziecka
 dyskrecja
 rejestracja spostrzeżeń w dzienniku obserwacyjnym
 dokładność i szczegółowość
 zakończona słownym sformułowaniem wyników
Rodzaje obserwacji

 otwarta – bez wyraźnie określonego tematu, badacz rejestruje wszystkie zachowania ucznia
 celowa pogłębiona – z jasno określonym celem, badacz rejestruje wszystkie zachowania
związane z celem badań
 próbki czasowe – obserwacja podzielona na części, rozrzucone w czasie
 próbki zdarzeń – badacz rejestruje tylko zachowania, które są przedmiotem jego
zainteresowania, najczęściej są to zachowania rzadko się pojawiające
 skala ocen – zachowania rejestrowane są pod kątem określenia ich stopnia nasilenia

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

Zwracamy uwagę na

 wygląd zewnętrzny (cechy fizyczne, ubiór, kosmetyka i higiena) tzw. wskaźniki

konstytucjonalne (budowa ciała, proporcje, masa ciała – dane ważne w zaburzeniach
psychosomatycznych, anoreksji itp.)
 zachowanie osoby badanej
 wskaźniki temperamentu (wrażliwość, wydolność, męczliwość, tempo pracy, ruchów, mowy,
powtarzalnosc, reaktywność emocjonalna)
 ekspresja emocjonalna i wegetatywne/fizjologiczne wskaźniki emocji (napięcie mięśniowe,
tempo oddechu, pocenie się, wydzielanie śliny), nastrój osoby (afekt na skali przyjemne-
nieprzyjemne, energetyczny-ospały), adekwatność reakcji emocjonalnej do treści sytuacji
 formalne cechy zachowania werbalnego (czyli nie tylko treść a: intensywność głosu, dynamika
w intensywności, tembr głosu, cechy artykulacji i wymowy, wyraźność-niewyraźność, tempo i
jego zmiany, łatwość wypowiadania się, czas latencji po pytaniach diagnosty, płynność,
bogactwo słownika, adekwatność stosowanych wyrazów)
 - wskaźniki behawioralne, zachowanie badanego w interakcji z diagnostą (na tej podstawie
hipotezy o zachowaniu osoby badanej w stosunku do innych osób – postawa dominująca lub
uległa, skłonność do reagowania agresją w sytuacji zagrożenia, aktywność lub bierność w
kontaktach społecznych, chęć „wyłudzenia czegoś”)
 - niespójność i niezgodność w zachowaniu badanego (czy podczas każdego spotkania
zachowuje się tak samo, czy jest nieuzasadniona zmienność, na podstawie tego wyczuwamy,
„że coś jest nie tak”)
 - wskaźniki przedmiotowe (wytwory badanego lub rzeczy należące do osoby badanej).
Arkusze obserwacyjne przykłady

 Arkusz do badania dzieci nieśmiałych

 Arkusz zachowania się dziecka w szkole – tabela czynnikowa jako przykład uporządkowanej
obserwacji
 Arkusz obserwacyjny Tucholskiej
Zniekształcenie diagnozy

czynniki zewnętrzne (od badającego)

 -kontekst, w jakim obserwujemy dane zachowanie (tendencja do selekcjonowania informacji

w zależności od kontekstu, w jakim one napływają)
 -oczekiwania – diagnoza jest obciążona oczekiwaniami diagnosty
 -wiarygodność źródła informacji – na wynik diagnozy ma wpływ zmienna niepodważalnych
autorytetów
czynniki wewnętrzne (od osoby badanej)

 destrukcyjne myślenie, uczucia i zachowania mają charakter nawyku – zostały nabyte w toku
kontaktów społecznych
 -nastawienie emocjonalne do badania
 -wiara w kompetencje psychologa
Zebranie i połączenie wszystkich dostępnych informacji

 -dane o aktualnym „stylu życia” badanego (wywiad + obserwacja + rozmowa psychologiczna)

 Dane te próbuje się niekiedy zobiektywizować za pomocą osobnych „skal szacunkowych”
(ang. ra ng scale), z zastosowaniem obserwacji. Skala szacunkowa to odcinek poziomy,
podzielony na 3 lub 5 części, odpowiadających różnym stopniom obserwowanej cechy, np.
pozytywnego lub negatywnego stosunku do autorytetu, śmiałości w sytuacjach społecznych
itp.- przykład to omawiana skala obserwacji Tucholskiej

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])

 lOMoARcPSD|34241459

 Wśród danych uzyskanych metodami klinicznymi znajdują się również pewne próby
autocharakterystyki badanego oraz jego charakterystyki dokonanej przez otoczenie (wywiad).

 -druga grupa danych dotyczy środowiska, w którym aktualnie żyje badany (jego poziomu
kulturalnego, materialnego, stosunków wewnętrznych, cech poszczególnych osób i ich
postawy wobec badanego)
 -dotyczy przeszłości badanego i pozwala odtworzyć jego psychologiczny życiorys, tj. historię
rozwoju, poczynając od chwili poczęcia (historii ciąży matki), poprzez urodzenie, dzieciństwo
itd., aż do chwili obecnej. Czasami zaleca się, aby punktem wyjścia dla odtworzenia historii
badanego uczynić życiorys napisany przez niego własnoręcznie wg punktów wymienionych
przez psychologa (duża użyteczność takich autobiografii w badaniach nad przestępcami).
 Autobiografia dostarcza jednak tylko częściowo obiektywnych informacji, jej główna wartość
polega na tym, że przedstawia ona osobisty stosunek badanego do różnych zdarzeń jego
życia, co stanowi materiał do analizy jego osobowości.

 Kolejne zagadnienie, na jakie dają odpowiedź metody kliniczne dotyczy GENEZY takiego
stanu rzeczy:
 -jak doszło do tego, że przed badanym stanęły takie właśnie problemy
 -i jakie czynniki uwarunkowały takie, a nie inne trudności w ich rozwiązywaniu

 Opieramy się na danych życiorysu psychologicznego.

 Znając ogólne prawa, wg których kształtuje się i deformuje osobowość, szukamy w historii
osobnika czynników wyjaśniających stwierdzony „obraz kliniczny”
 -zwraca się tu uwagę zarówno na dane, które mogą stanowić poszlaki, co do pewnych
wrodzonych wad organicznych lub nabytych organicznych defektów (znacznie opóźniony
rozwój fizyczny, opóźniony rozwój mowy, wypadki i choroby itp.)
 -przede wszystkim jednak na szczególnie ważne dla diagnozy psychologicznej społeczne
interakcje badanego w rodzinie, szkole, z rówieśnikami, osobami płci odmiennej itd.
 -psycholog musi ocenić, jak wpłynęły na badanego błędy wychowawcze, stosunki w szkole
oraz w jakim stopniu obecne zaburzenia mogą być wyjaśnione wynikającymi w tamtych
źródeł deformacjami osobowości
Zasadniczo wynik badania składa się z:

 danych wstępnych (dane ogólne o kliencie / pacjencie, dane o problemie – powód zgłoszenia
się i oczekiwania);
 aktualnego zachowania i opisu sytuacji;
 danych biograficznych – krótkiej historii życia, historii problemu klinicznego;
 danych o środowisku życia i działania z uwzględnieniem różnych sfer (nauki, pracy, rodziny
itp.);
 danych z badań testowych i wnioski;
 opisu zaburzenia, hipotetycznego wyjaśnienia jego mechanizmu i e ologii oraz patogenezy
oraz charakterystyki podmiotowych i środowiskowych zasobów;
 wniosków ogólnych i wskazań do interwencji lub dalszych badań
Pisanie opinii psychologicznej:
 -metryczka
 -metody
 -dane z wywiadu i obserwacji
 -interpretacja wyników badań
 -zalecenia

Pobrane przez Dominika Sobera-Goc ([email protected])