PALIPPAY: An Ibanag Anthology

Pallipay
AN IBANAG ANTHOLOGY
Asunto na Takkag
(Cover Description)
Afi.
I afi ay tadday nga simbulo ta pattolay na Ibanag ira. Ta gari, i afi nga maggafu ta gasera onu allamparan
i mangiyawa ta nawak ta unak na balay nu mallabe i zibbo.
I afi gapa nga maggafu ta tulu i nawak na manilak onu magigekan ira ta laluk. Yaw gapa i tammi ra nu
umay ira maguddung onu umay ira makilangan ta kadduba da onu ta tanakwan nga ransu.
Kuruk tu dakal i papel na afi turi ollu nga aggaw. I afi na allamparan, tulu, onu gifu, nakwan ay masserbi
nga simbulo nga nawak ta matunung nga attolay.
Pallipay EDITORIAL BOARD
ANGELY L. MERCADO, MPA

AN IBANAG ANTHOLOGY Regional Director
Executive Editor
OLIVER T. BACCAY, DPA

Assistant Regional Director
Project Ofﬁcer/Associate Editor
©2022 Philippine Information Agency - Region II
JAN KARL C. COBALLES
Printed in the Republic of the Philippines Editor-in-Chief
GENE V. BAQUIRAN
All rights reserved. No part of this book may be reprinted or repro- MARK DJERON C. TUMABAO
duced or utilized in any form or by any electronic, mechanical, or other Managing Editors
means, now known or hereafter invented, including photocopying and
recording, in any information storage or retrieval system, without per-
mission in writing from the publisher. FERNANDO M. URATA JR.
Graphic Designer/Photo Editor/Lay Out Artist
Research Staff:
AMELIA A. CANILLAS
THELMA C. BICARME
BENJAMIN MOSES M. EBREO
MERLITO G. EDALE JR.
MARITES N. ADARME
SUZETTE R. ADDURU
FLORDELIZA Y. UMAYAM
ALVIN C. DELOS SANTOS
Circulation Managers:
MA. JESSICA P. TELAN

IRENE I. QUINTOS
NIÑO D. DONATO
KEL MORIAN ABENOJA
CHRISTINE B. DARBIN
TEDDY JOHN C. MALLONGA
ANTONIO A. GAYAGOY
Philippine Information Agency - Region II

Government Media and Information Center, Old DPWH Building, Bagay Rd.,
San Gabriel, Tuguegarao City 3500
www.facebook.com/piaregion02
Pallipay 4
Naddyan na Libru
(Table of Contents)
06 Pamegafu 73 Pakoli ira na Pattolay

07 Pakanawag na Editor 75 I Dasal Ku
08 Mensahe na Director-General 76 I Pattolay
10 Mensahe na Regional Director 78 I Kultura na Ibanag

11 Mensahe na Alkalde na Tuguegarao
13 Abibba nga Istorya ira 80 Asunto ira

14 Katugangan 81 I Nemammatan: Kustumbre na Pakitawa
19 Batu-Karalungan 84 I Makkinna-aya nga Bagitolay anna Maginganay
25 Ari Matay nga Aya
30 Si Nana Ikay 87 Poemas onu Veverso ira

35 Si Pedru anna i Nuwang na 88 I Tulu
41 Megafu ta Mori 90 Pappabattang
47 Ubo, Ulu, anna Agal na Manu 91 Ganta
53 I Ana tu Mangideddu ta Magana 92 Paguroray
57 Pangivve 94 I Ibanag ira
64 I Sikreto na Maladda nga Pangurug ta Yafu tam a Dios
70 I Meddeddu tu Ana 96 Lista na Letratu ira
5
Pamegafu
(Foreword)
“I tolay nga arian-na ammu i mallipay ta naggafuan na ay ari makadde ta pange na,” kunna nga nekagi ni Dr. Jose
Rizal.
Yaw nga libru ay navuddo megafu ta aru ngana i makkagi nga i Ibanag nga uvovuk anna kultura ay massessenu
ngana nga mawawan. Aru ngana nga unoni, panguruk, onu neladdangan nga kustumbre i napawan ngana.
Kunne na gapa ta paguvovuk ta Ibanag, aru ngana i ari makammu. I abbing ira sangaw ay Tagalug onu Ingles
ngana i ammu ra nga uvovuk megafu ta aru ngana i ari mangiyusa ta Ibanag ta lagum na gibbalayad-da.
Megafu taw ay mawak tu malipay i negagangay ta kagitta na unoni, kustumbre, kultura, anna panguruk ira na
Ibanag. Ira yaw ay dayaw nga nemammatan ta lalassangan.
Yaw nga libru ay mangipakoli ta istorya ira ta pattolay na Ibanag ira. Tolayan na i negagangay tape ari mattamman
na magaru anna memammatan gapa na tumunuk ira nga henerasyon.
I naddyan na yaw ay Abibba nga Istorya (Short Stories) ira nga netura na naki-kontes ira ta “Ybanag Short Story
Writing Contest” na Philippine Information Agency Region 2 turi dagun 2020, nga tadday ta aktividad na ahensiya
ta passelebra ta National Indigenous Peoples’ Month ta vulan na Oktubre. Mabibbik paga taw i Pakoli ira na
Pattolay (Life Experiences), Asunto ira (Essays), anna Veverso onu Poemas (Poems) ira.
Yaw nga libru ay “pallipay” ta negagangay, mangiperaddaman ta naggafuan anna mangitoli ta unoni nga
nemammatan na Ibanag ira.
Pallipay 6
Pakanawag na Editor
(Editor’s Note)
Ari tu malogon i mappalasig, mappattaradday, anna mappakappya ta maski anni nga netura ta Ibanag, netallugaring
nu ira yaw ay naggafu ta naduduruma nga ili na Kebanagan, nu sitaw naduduruma gapa i diyalekto ra. Angngarigan,
ta ili-ili na Isabela ay neruma ta baddi i aguvovuk da, anne ta Ibanag ira ta zita’ na Cagayan, anna ta Ibanag ira ta
sigiran na Cagayan onu downstream nga kudda. Yatun ta pinassikal na editor ira naw nga libru nga i-edit laman danuri
uvovuk ira segun ta spelling da anna grammar nga makagi; napagurayan laman i vokabularyo ira megafu ta danaw ay
kuruga madduruma-ruma kada ili anna kustu ira ngamin segun ta angngivuya na totolay ira. Angngarigan na, “yawe”,
“sangawe”, “awang”, “amme”, “tagga”, kudda ta sigiran na Isabela, ay “yaw”, “sangaw”, “awan”, “ari”, “gari” kudda gapa
ta zita’ na Cagayan.
Kunnuppaga, mepangngo nga makwa i standardization na ngamin nga netura taw, meyannung ta spelling tapenu
ari nga marigatan nga mabbibbik i maski sinni nga maya nga mabbibbik. Netallugaring, i neyusa na editor nga
orthography, onu spelling system nga makagi, tapenu metura ta mapia yaw naddyan na libru, ay modernu nga estilo,
nga nesegun ta guni onu nikevuya na uvvovuk. Ta kunnaw, ay mabbalin yuri spelling nga phonetic nga makagi ta
Ingles, nu sitaw awan tu metura nga simbolo o letra nga awat-tu guni na. Angngarigan na, ta uvovuk a “cagui”, malaffu
i letra “u” megafu ta awan gamma tu keyusan na anna awayya nga makagurun laman yaw ta mabibbik. Matalian gapa
yuri letra “c” ta “k” megafu ta yaw letra “c” ay posible gapa nga mevuya nga “sa”. Yatun ta i ketura na ngana ay “kagi”,
imbes tu “cagui”. Parehu i messimmu ta uvovuk nga “quitu”, nga mabbalin ta “kitu”; “langui-t” ay mabbalin ta “langi”,
“yrao” ay metura nga “iraw”.
Ira yaw dana nga estilo na pattura, kagitta na ta “Ybanag”, “y”, “siccac”, “aggao”, “cua”, ay naggafu paga ta tyempo
na Gassila ta kunnaw i pattura da ta uvovug a Espanyol. Karuap-paga nga ehemplo ay “adde-t”, “tangui-t”, “pajji-t”,
“gappo-c”, “nauac”, “cajjing”, anna “nguem”. Ta modernu nga orthography, danaw nga uvvovuk ay mabbalin ta “Ibanag”,
“i”, “sikkak”, aggaw”, “kwa”, “adde”, “tangi”, “pazzi”, “gappo”, “nawak”, “kazzing”, anna “ngem”. Yaw nga bagu mga ketura
da ay aranni ta ketura na Filipino nga yaya ay mas napenam nga bibbigan na totolay anna ababbing ira sangaw nga
tyempo. Megafu ngamin yaw ta rason nga nu mas malologon nga bibbigan i tura nga Ibanag, aru i makaya anna
maka-apresya sa. Awayya nga aru i maya nga mabbibbig memanno ta abbing ira. Nu aru i mabbibbig, i kebalinan na
ay meyusa i lenggwahe. Nu meyusa i lenggwahe, matolay yayya. Ari yayya matay.
Egga gapa i karuan tu uvvovuk, nga madduruma i angivuya da sa depende ta lugar, ngem, parehu da nga kustu.
Kagitta na yaw i uvovuk nga “taddak” anna “taddag”, “parehu” anna “parefu”, “dakal” anna “rakal”, “bilak” anna “bilag”,
“uvovuk” anna “uvovug”. Yatun nu egga i mabibbig nga kunnatun nga madduma-ruma taw ta libru, ay megafu ta
kustu onu fustu ira nga parehu. Kunne gapa ta uvovug ira kagitta na “lige”, “nage”, anna “lage”. Mapia laman nga
mepakanawag ira yaw nga gannug, tapenu ari mallavvun i mabbibbik, anna klaro sa i bibbigan na.
7
Mensahe na Director-General
(Director-General’s Message)
On behalf of the Philippine Information Agency, I would like to

commend PIA Region II for its efforts in publishing the first-
ever “Ibanag Anthology Book”.
The Ibanag inhabits the provinces of Cagayan and Isabela,

and is one of the largest ethnolinguistic minorities in the
Philippines. Ibanag folk literature is integral to the cultural
heritage of Northern Philippines.
In celebration of Indigenous Peoples’ Month, the PIA supports

the Ibanag in showcasing its culture and embarking on this
endeavor to #Explain Explain Explain the rich culture and long
history of the Ibanag to the Filipino People, particularly at the
level of the local, regional and national government.
The PIA commits to support the Ibanag towards inspiring

Filipinos to celebrate and protect the vibrant diversity of
Filipino society and culture.
I would like to congratulate each and everyone who participated

in the creation of the Ibanag Anthology book.
Rest assured that the Philippine Information Agency will

continue to fulfill its mission to the public and to further grow
RAMON LEE CUALOPING III as a medium for public information for many years to come.
Undersecretary and Director-General
Philippine Information Agency Mabuhay ang Philippine Information Agency! Mabuhay ang
mga Ibanag! Mabuhay ang
Pilipinas!
Pallipay 8
Ta ngagan na Philippine Information Agency, ikaya ku dayawan i PIA
Region II megafu ta ziga ra nga nagangwa ta olo-ollu nga “Ibanag
Anthology” nga libru.
I Ibanag ira ay maddyan ta provinsia na Cagayan anna Isabela, anna

ira ay tadday ta kadakallan nga ethnic minorities ta interu Filipinas.
Yaw literatura na Ibanag ay nabala-balor para ta zininaga nga kultura
ta sigiran na Filipinas.
Ta passelebra tam ta Indigenous People’s Month, ikaya suportan na

PIA i Ibanag ira tapenu melayyagayya ra i kultura da, anna tapenu
mepakanawag na ahensya yaw nga kultura anna historya da ta
ngamin nga Filipino, mamegafu ta lokalidad, ta interu rehiyon, adde
ta interu nasyon.
Pakanayunan na PIA nga uffunan i Kebanagan nga mabbalin ta

ehemplo para ta ngamin nga Filipino tapenu paliarad-da anna
tangngallad-da i pagganna-gannug na kultura anna sosyedad na
Filipinas.
Iyawa ku i pammarayaw ta kada tadday nga nanguffun ta pappadday

taw ta Ibanag Anthology nga libru.
Garantisak-ku nga i Philippine Information Agency ay mannanayun

nga mangituppal ta misyon na para ta publiko, anna dumakal yayya
nga dalan na informasyon adde noka.
Matolay i Philippine Information Agency! Matolay i Kebanagan!

Matolay i Filipinas!
9
Mensahe na Regional Director
(Regional Director’s Message)
Dios i maguray nittang ngaming!
Napafutu nga pabbala-balo i kaya na iyadde na Philippine Information

Agency, Regional Office No. 2, ta ngaming ira nga nangiyawa anna
nangipasingang tu suporta ta ahensiya mi adde gari.
Vuyatak-ku gavvu uli i pabbala-balo mi ta ngaming nga nangipasa

tu madumu-ruma nga istorya ira nga netura ta Ibanag. Kuruga nga
magayaya kami, ta megafu ta makakarasta nga istorya nu ira, yaw
nga Ibanag Anthology ay napanono anna netuppal.
Ta maddagaraggung nga tiempu, kuruga nga masisinnu ngana nga

mawawang i negagangay nga uvovug tang nga Ibanag. Dakal noka i
meyuffun na yaw na libru nittang ngaming nugaring ta metunug ira
nga henerasyon.
Sittang ngaming nga Ibanag, mawag gavvu tu panayungat-tang

adde noka. Ariat-tang pagurayang nga mawawang i negagangay
nga uvovug tang, ta i uvovug ay meyarig ta kararwa na kultura. Nu
mawawang yaw, mawawang ittang lagapa.
Sangaw adde noka, ettang ngaming lipayang i naggafanat-tang!

Mabbalo nikamu ngaming!
ANGELY L. MERCADO, MPA
Regional Director
Pallipay 10
Mensahe na Alkalde na Siyudad na Tuguegarao
(Tuguegarao City Mayor’s Message)
The Tuguegarao City celebrates this victory with you. As the Mayor of the
Premier Ibanag City, I take pride and honor in being a part of the first
ever Ibanag Anthology book.
Culture is our guide as we traverse and sojourn the unchartered

waters of our era. Our culture and heritage serve as a guidebook in
our desire to create a destiny that is replete with the colorful and
guiding lessons of the past. And now that we are already gearing
towards an advance society, we should harness our technology and
provide resources for all ages so that our culture and heritage will be
preserve, and the milestones of our ancestors, as well as their tri-
umphant stories, will still be shared to the next generations for them
to cherish and appreciate. Our modern modalities should be used to
identify, record, and use cultural resources and activities for building
communities. Forgetting the past should not be an option. Instead, we
should foster avenues where we could further chart the events in the
past and at present for the reference and guidance of our children and
their children’s children.
This is the reason why our government has invested resources to

develop our culture. The City Government enjoins the objectives of PIA in
its aim to ensure and support, among other things, the preservation and
enrichment of culture, and requires the maintenance of inventory of cul-
tural properties.
The Tuguegarao City Government unceasingly seeks for avenues to

further bolster our cultural aspects. In our development plans, we MAILA ROSARIO S. TING-QUE
have streamlined the culture, heritage, and arts in our priority thrusts. Mayor, Tuguegarao City
Hopefully, through this literary compilation, we will be able to reinvigo-
rate our local culture and dialect.
I hope that this book will be momentous and productive to all of

us. Allow me to also convey my deepest gratitude to the PIA for this
initiative. I am confident that with people like you, the culture and
heritage in Tuguegarao City will flourish and thrive for decades and even
centuries to come.
Mabbalo and may God bless us all.
11
11
Pallipay 12
Abibba nga
Istorya ira
(Short Stories)
13
1st Place
Katugangan
ni Jack Lloyd D. Bucayu
(Cagayan)
N
epallo! Naporay! Minangngimelle! Minangnguyaw!
Itu! Baruha! Ngaaamin! Uwan, ngamin nga naarrake
nga pangipakannammu ta tolay, egga kani Nela. Yena
yaya ni Paulo nga kuruga ideddukan ni Ajang. Nabinnay
nakwan ngana nga nakidulo si Ajang nu ari la megafu ta
panaddaral na magana na megafu ta dake na magana ni Paulo.
“Ina, pitu ragun ngana nga nakkinna-aya kami ni Paulo. Ari

gamma mabba nga si yena na i pakiyatawak-ku. Nu ipamavulun
nu anni Ama i akkitawa’, itabba ku nikamu nga taw kami ta
balay nga maddyan,” pangombinsi ni Ajang ta yena na.
“Nu ari ka nga makifugag, ana ku, anna nu napakurug i aya mu

kani Paulo ay awat-tu mawayya’. Ngem, kagiak-ku la nikaw,
tumangi noka i futu’ nu masingak-ku tu tazzitazziyan naka na
katugangam-mu,” makatangi nga pakkagi na meddu nga yena.
“Segun lagapa yatun ta panga-pangwa, Ina,” pakanawag ni

Ajang.
© Oliver T. Baccay
“Nu yatun i urem, pagurayam-mu ta paguvovugam-mi anni
yamam,” kunni Inang gabba laman.
Masikan paga laman i annuttul na taga-Viejo ira ta pakkiddaw

da ta angngipamavulun na magana ta pakitawad-da. Turi ta
minigay ngana i magana ni Ajang, insigida kinagi ni Paulo
Pallipay 14
ta magana na tu dulottad-da ngana yaya. Nu kunnuppaga Limibbe yaya nga nagidanug ta balay ra. Nesuvuri na yena na tu
tu atannang i ginigiammu na, ta tadday yayya nga arkitek, mattoli la ngana ira nga makikabbalay nira. Anna, nekagi gapa ni
nappakammu lagapa yaya ta magana na. Maski nu malalaki yama na tu yaya i makimallo kani Paulo tapenu umigay yaya.
yaya, makasta i uto na ta tadday yaya nga cum laude, mawag na
i tadday nga mapprintindi ta kaggawan na panulo ra. Inagalad- Nanaki si Ajang. “Marake nu yatun i kegafuan na paddiferensyam-
da si Lakay Roque; yaya i kapyanan nga mapprintindi onu mi nga magatawa. Nafulotan i iddu ni Paulo ta yena na. Nepallo
mangidulo ta aya. Iningwa ni Nela i negagangay nga angwa i angngikabbi na sa. Nepali-palittukak na nyakan tu pasensyak-
ra. Iningan na i makasta nga fetcha ta asunto na manulo. ku laman ta awan tu maketaggu nga maddyan ta arubang na,”
Noviembre 10 i nallawan ta arte. Yatun ta nage paga laman na pakanawag ni Ajang.
natunno nga aggaw ay minay da ngana naddalubasa ta magana
ni Ajang. Neyangay da i karta-familya nga navungunan ta furaw Sinassabban na laman ngana i umafi-afi nga panono na magana
nga panyaw anna egga gapa i sulla nga nepotun sa. Kabalin na na ta pakkagi na tu maraggo ngana i tulagan na katugangan na.
tanga-ligguan, zinaddanad-da ngana i tura anna neyabiso ra i Makkukkulle yaya nu gabi ta akkataki na ta parangil na.
edda annulo kani Ajang. Makasta i nepagguruvovug da anna
nakkarannugu ra ta ngamin nga makwa. “Nu makatangi-tangi yaya ta akkataki na ta parangil na, manaw-a’
ta kunna mapisi-pisil i futu’. Masiddu nakwan i nono ku, ngem,
Kabalin na boda, nangatugangan si Paulo. Sinuppal gapa ni malussian nga’ nu umaranni nga’ sa,” pakoli na ta yena na.
Ajang i tabba na ta yena na. Nu Liggu, umay ira mappasyar ta
balay da Nela. Ngem, kuruga nepallo lagu yaya ta maski nu ari
yaya nga maddyan tari ay mabigaran yaya ta taram na zila na
katugangan na. Ngem, attamman laman ni Ajang megafu ta
ideddukan na si Paulo.
Kabalin na duwa ragun, nakkafi ngana si Nela. Megafu ta

awat-tu kavulu na ta balay da, fersadu minay ra vinulu yaya.
Awan tu tanakwan nga maya umay makikabbalay sa ta dake na
angwa na nga tolay. Si Ajang laman i napatulu ta ngamin nga
manugang na. Megafu ta pagiddu na kani Paulo, minannugu
yaya anna negutu na i minay nakikabbalay kani Nela.
Ta olu paga laman nga vulan ay gitta tu matay ngana si Ajang

ta daddam megafu ta dake na zila na bako. Naattaki i uvvovug
nga palawanan na dunggu na. Itulu laman ni Ajang. Tumangi
laman yaya. Ni tu inunga na i bibig na tapenu tabbagan na.
Namittan nga aggaw, kinulletan yaya na katugangan na.

Navuddo na tu panawan na ira. Napasilam i daddam na.
15
© Fernando M. Urata, Jr.
Ari nappipika si Inang. “Nu egga nakwan i ammu’ nga “Malunak lagapa noka i futu anna panono na nikaw.
annamay, mas mapya laman ngana tu ipatame’ yaya,” Innam-mu, mefustu noka ye i kagiak-ku,” paniguradu ni
kunna ta yena na. Sinabarangngan yaya na yena na anna Inang.
kinagi na tu marake i kunnari nga pana-panonotan na.
Ta labbe gapa ni Ajang, sinangngaw na i katugangan na anna
Nappasa ngana i piga vulan ay mas lallagu nga inilu na yaya. Nakakaturug i bako, ngem, awan lagapa tu
maddadammo i daddam ni Ajang ta katugangan na. nangulian na. Naporay lagapa yaya. Molang ngana si Ajang.
Naporay garay i bako maski ari ngana kuruga makalakag.
Napatta i parangil na tallu ragun ngana i nappasa. Ikakkabbi ni Inang i ana na kada maddanug yaya. Nakiyavu
si Inang ta karuba ra nga tadday nga mana-manakam ngana
“Ilutam-mu gare yaya, ana ku, aber laman nu yari i – si Ina Isang, nga mammagatu ngana i dagun na. Egga i
pangulian na,” tabarang ni Inang sa. nesuvvuri na bako. Nesiddaraga ni Inang nga kiningwa yaw.
“Maski anni tamma ngana i kwak-ku sa, Ina, ari tamma Turi ta mappannu i vulan ta kaggawan na Martes, nanganalak
ngana yaya nga manguli,” tabbag ni Ajang. yayya ta denu tapenu iyawa na kani Ajang. “Ajang, ana ku,
16
apam-mu yaw denu anna yaw i panenum kani katugangam- Namillima ngana nga minay nakkiddaw si Ajang ta denu ta
mu,” giddan na pangiyawa na ta denu. yena na.
“Ngem Ina, yaw ngana i ikatallu aggaw nga inimmangak-ku Narreklamo yaya. “Ina! Ngatta ta nu egga i tamay na iyawa
i pangilu ta katugangak-ku ta mas lallagu nga nattaki kanu mu nga denu ay ngatta ta gitta mabba mallappaw i parangil
i parangil na. Sakan paga i paliwatan na. Payyak-ku kanu na katugangak-ku. Nawawan i luppak na parangil na anna
ta tamay i denu tapenu mabi kanu yaya nga matay,” danug nammakasta mabba i katurug na!” kunna ta yena na.
mangana ni Ajang.
“Kaladeng! Ikaya mu gafu nga kagian, pisanak-ku yaya
Manaki ngana ni Ajang nakwan i manoli tari, ngem, tatun nga insigida? Ari kari sikaw sangaw i suspetcha na ana na ira anna
akto, i yena na i nangitabarang tu manoli yaya. Ngem, mawag atawam? Sonu mammapya yaya, yari noka i attribuka na tamay
tu magappo ngana i pazziga-riga na ana na. sa. Makaddagak-ka laman sangaw. Anna, arayyu noka tu sikaw
i suspetcha ra,” annanabig na yena na. Ta nono ni Ajang ay
“Pagurayam-mu ana ku, ta yaw nga denu nga iyawa ku nikaw kurug i pinalappa na yena na.
ay kurug nga egga i tamay na. Mawag tu magimmang ngana
i katugangam-mu ta marake nga kalangan na. Apam-mu yaw Mababbannag si Ajang ta trabahu na ta ofisina. Ngem,
nga denu anna yaw i usam-mu nga mangilu sa. Sonu aranni pakaginna laman na katugangan na ta ngaral na, insigida
ngana nga mofu yaw, mattoli ka taw ta balay ta kaggawan na agalan na yaya. Gitta kwan na tu doroban na i manugang na.
Martes onu Biyernes ta manganalag-ga’ uli,” kunni Inang. Kunna awan tu pangikwentan sa nu ari tadday nga kovung.
“Ngem, Ina?”, kunni Ajang nga madduda. “Pasensya laman. Yaw ngana i ikapitu vulan na pangiyaffurya
ku nikaw ta tamay. Innat-ta laman nu adde sitaw i porem
“Ana ku, apam-mu ngana, kabbi ka ngana ta kukukwan na nga bako,” kunni Ajang laman ta unag na. Arian na garay
katugangam-mu. Ari ka mavurung. Mantindian naka na awayya ipasingan tu magaburidu yaya ta yari i bilin na yena
Diyos!” kunni Inang. Netuddu na nu kunnasi i keyusa na denu na. Mawag nu mappakalinno yaya anna arian na ipasingan i
anna nu kunnasi i pangilu na ta katugangan na. lussaw na ta katugangan na tapenu awan noka tu massuspetcha
sa nonu matay i bako. Aranni i tangaragun ngana. Nafurutan
Iningwa gapa ni Ajang i tabarang na yena na. Nappabbaw yaya gapa ngana i tatanakan na. Ngem, ari paga nga mata-matay i
ta kada mallabbe yaya ay agalan na kitapporay nga katugangan katugangan na! Maski i patay ay maganassing sa.
na tapenu ilutan na yaya. Makiyelu lagu laman ngana, masikan
paga i assag na. Ari na paga ammu i mappabalo. Makaginna Namittan nga aggaw, aggaw na Biyernes, nekanna nga
paga sangaw si Ajang ta marake nga uvovug maggafu sa. Ta mappannu i vulan. Ari nga nagagal i katugangan na sa tapenu
panono ni Ajang, attamman na laman ta ammu na tu egga mappelu. Awat-tu tannug na bako. Ngem, mawag tu ilutan
gamma i tamay na denu. Abibba laman ngana i pazziga-riga na. ni Ajang yaya ta kenga paga i tamay nga mepay sa manno ta
Ari ngana nga mabayag ay umatto i tamay anna matay ngana Biyernes. Nattallung yaya ta duba nga dyan na bako.
yaya.
17
“Ina, Ina! Kunnasi ka ngana?” Masippo anna malumammo Namegafu tari nga aggaw ay natageno ngana ni Ajang i
nga paddios na. Ziminakal laman i mata na bako sa anna awat- panguli-uli na katugangan na. Ammu na ngana i mappabalo.
tu kinagi na. Maski nu natakitan si Ajang ay kinagumangan Ari mofu i pakkiddaw na ta pakoma. Makataddag gapa ngana
na i nammangngi anna ne-sige na nga kinagi, “Ina, massonna yaya. Yatun ta ammu ni Ajang tu paparanni ngana i patay na.
ka ta mapia. Massikig ka ta ilutak-ku i parangil mu.” Yari gare i kinagi na yena na nga senyales sa.
Nassikig gapa i bako. Inilu yaya ni Ajang. Awat-tu pika Natageno ngana ni Ajang i pagiddu na katugangan na. Kurug
na bako. Pinatagga ni Ajang i nono na. Dana ngana nga ngana i panguli-uli na. Aru ngana i nakatageno ta kunnari nga
kinondisyon na i baggi na nga makaginna ta marakay ta nesimmu sa. Nakimallo si Ajang ta yena na tu arian na ngana
katugangan na. Kanayun gamma nga kunnari i kwan na. yari tamay. Polianan na ngana tapenu mari i zita na ta baggi
na katugangan na.
Kabalin na nga nangilu, nallawan ngana si Ajang.
Nakagudu yaya ta neggavva ni Nela nga sinammi i lima na. “Ana ku! Awat-tu pakawayya’ nga manamay. Ta masippo nga’
Kinakkamman na i fulsu ni Ajang. Nakkummag si Ajang ta anna maganassing nga’ ta Dios. Awan tu nepe’ nga tamay tari
ammu na ngana i mesimmu. Napya laman ta etsakto gapa ta denu. Pinarulo ku laman i netabarang ni Ina Isang nyakan,”
nga nattallung si Paulo. pakanawag ni Inang.
Agga-nono ni Ajang yari nga nesimmu. Kunnasi pano nu Kunna navukatan i gako ni Ajang. “Ina,” kunna nga tumangi,
awan si Paulo? Ngem, gitta egga i tanakwan ta nepannammi “Mabbalo ta dakal.”
ni Nela ta lima ni Ajang. “Mappakannammu pano ngana
yaya? Matageno na pano ngana nga aranni ngana i patay “Sinudduat-taka, ana ku, nga mappakalinno anna mattam. I
na?” kunni Ajang ta unag na. tulu mu anna i pasensyam nga nanangngaw ta katugangam mu
i nappamapya sa. Sinudduan nga’ ni Ina Isang nga mangilu. Yari
Namippiga nga kunnari i nesimmu adde turi ta mittan nga gapa i netuddu’ nikaw. Mapya gabba laman nu makitabarang
aggaw, egga i nakagi ni Nela. Kinakkamman na i lima ni Ajang ka ta manakam,” kunni Inang nga nepakanawag.
anna kunna, “Mabbalo! Mabbalo, Ajang.” Nanuru i luwa na ta
pakkagi na ta kunnari. “Sikaw laman i nakapasensya nyakan. Nammakasta ngana si Nela, ari laman kani Ajang, ngem, ta
Pakomam-ma!” kunna paga nga neyamung. ngamin nga manugang na kunne paga ta karuba na ira.
Ta panono ni Ajang, urian ngana ngamin i pabbabawi na Ari laman tu si Nela i nailu. Napena i killu anna marake nga
katugangan na. Ta kaniddu ngana na aggaw nga iyabirun na kostumbre. Nailu anna noruan i napasilam nga daddam anna
sa i tamay, kurugan na tu nakkarog ngana yaw ta kononaggan taki na nono. Nesirung da ngana i marake nga kostumbre.
na anna ipatay na ngana. Gitta natagolluad-da ta namippittan nga nari ngamin i marake
nga kato-katolay da. Kurug tu makabanenaw i lussaw. Ngem,
Nammangngi laman yaya. mas makapangwa i aya ta makakoru anna mannayun.###
Pallipay 18
2nd Place
Batu-Karalungan ni Jerald Adducul-Pasicolan

(Cagayan)
19
Nagimmang si Kakay Intoy. Tammitan na i papogan na anna
kagumangan na i tumaddag ta matunung.
“Mabbalo nikamu afuku ira. Masippo kamu mabba nga abbing

ira,” paddayaw na nira. “Ngem, mepangngo laman tu sakan i
mamuttung taw ta gagangay tu sakan i gumattagak ta danum,”
tuvvug na paga.
Ngem, neyinsisti na abbing ira tu ira ngana i mamatwel. Si

Ambukul i napolu nga nangakka. Ay arian na mabba metullu i
attataruk ta kunna nezikko ta davvun. Negalogalo da yayya.
“Sakan! Sakan! Innan nu sangaw maski ipala-paladyu’ paga

sangaw yatun,” kunni Makos. Ta pangakka na ay meruffu lagu
paga ngana yaya ta pangifersa na. Kagitta tu guggunan na
davvun i lata nga baddi.
Nakkarasinga-singan i abbing ira. Kabalid-da ngamin nga

nangipurba, nattataratuad-da tu ira ngamin i mangakka.
“Tadday, duwa, tallu! Hep!” kudda nga nekulle. Neyatannang da
T
adday i Sardin ta kapyanan nga baryo ira ta ili na ta baddi, ngem, ariad-da medakwa i takki ra.
Tuguegarao. Yaw i olu nga napaddo nga baryo nage paga
na angay na dayu ira taw. Makapabbaw i annangwa na “Magimmang kamu, abbing ira. Kurug tu babbagu i kallo nu.
totolay ira. Merumug ta interu ili i ngaga-ngagan na totolay Bagu i sikan nu. Ngem, maski nu kunnuppaga, arian nu nga
ira nga egga i nerulay nga sikan anna panga-pangwa ra. magabawan i sikan na tadday nga manakam ngana,” kunni
Kakay Intoy nira.
Tadday si Toria ta ari mawawan ta pakoli na maski sinni nga
maggafu ta Sardin. Si Toria i burido nga ana ni Intoy, i laka- Inakka na lakay i patwel anna kinagumanan na i guminon.
lakay nga kuruga tangaban na ngamin nga Sardenios. Inuffunan gabba laman na abbing ira yaya ta makafi i anningad-
da sa. Pakadde ra ta balay ni Kakay Intoy ay neyalluvu na ta
Namittan nga aggaw ay nasingan na abbing ira si Kakay Intoy tadday nga baril yuri inakka na nga duwa nga attataruk .
nga namatwel. Ziga-rigatan na lakay i gumon ta gogongan. Nakaddag i abbing ira ta napannu mabba i baril nga mallugan
Balabaddi gamma laman i lata nga attataruk nga pinatwel na. tu karadduwa nga lata.
“Ama, sikami laman ngana i mamatwel tatun ta agga-buttung “Halla! Yatun gabba ta kitaddammo!” kunna abbing ira nga
mu,” kunni Kosep ta lakay. maggiriddan.
Pallipay 20
“Ekkamu taw, afuku ira. Gagangay yatun. Ari megafu Nanananam. Kabalin na abbing ira nga nakkafe,
ta baddi i lata nga naddyanan na ay baddi gapa i lugan nappabalo ra anna nappakannammu ra ngana. Kudda-
na. Kunnari gapa ta tolay, ari megafu ta kadakal anna kudda nira nga lumakag ta dalan. “Halla! Masissingngo
kasissinnan na tadday nga tolay i pakasinnan ta pakawayya yari kafe ni Ina Torya anni?” kunni Kusep ta karavulu na.
na. Ngem, memammatam-mu yaw ta panga-pangwa na,” “Uwan lagu! Nanananam! Anni pano i nepay na tari?,
tabarang ni Kakay Itoy. kunna gapa ni Ambukul.
“Tullung ittam labbi ta makkafe ittam,” afursi na nira. Ngem, Tadday si Toria ta mekassing ta baryo ra ta kurugad-da
maganassing i abbing ira nga tullung ta ammu ra tu egga tu egga i batu-karalungan na tamay na. Kanayud-da gare
tari si Toria. Mamoppolyan ira nga tullung. Maddurulin ira yaya nga masingan ta fun na kaya-kayu maski tangnga
nu sinni i mapolu. Nevuka ni Toria i pwerta. Aggatammi na na gabi. “Ju! Innan nu si Toria! Egga mangana tari ta
i agganag. Nallawan yaya ta aggaddanan. kadupotan. Uwan, ta Biyernes mangana ta aggaw,” kunni
Ining.
“Maddulo kamu,” kunna. Ngem, nagatras i abbing ira ta
assing da. “Ara, maddulo kamu. Pangissim bi i abbing ira ta “Ganuri paga ta umma yatun. Ari makapettug nu
kafe, Toring,” mandu ni Kakay Intoy. Biyernes yatun anna Martes. Innan nu nonu Martes, egga
mabi tari ta fun na daddal yatun. Maski tangnga na aggaw
Neeruma i tattam na kafe nga netunnag ni Toria nira.
© Jan Karl C. Coballes
21
-
© Eloisa Mangulad
makatuttuggi. Mangassup!” tuvvug gapa ni Aging. nanarag i lima nga kakkofun ni Avino ta ikaya ra nga ma-akto
si Toria, i babay nga kuruga mekassing. Tadday i nakeripa sa.
Yari ngamin i ammu na totolay ira. Tadday nga masikan “Ju! Ju si Toria annamay! Ssssst, magimammo kamu. Innat-
nga annamay si Toria. Nawwara-wara yaw ari laman ta tam nu anni i kwan na,” kunni Titoy.
baryo ra, ngem, maski ta karuan paga ira nga baryo. Nu
egga i mattaki ta karuba na ay mawwawwarsi ira ta asin, Ina’ na bako i sulla na nga daka-dakal anna nesibo na. Massulla
bagga, anna gavu ta aranni ta arubayan na. Ammu ni yaya nga agga-itubang. Masingan tu mannawa-nawag i afi na
Toria tu kunnari i kukukwan na kabaryo na ira. Ngem, sulla na ta naribbo paga. Egga i kunna galaggayaman na ta
arian na la nga nekaba-kabeng. Masippo gare anna lima na. Egga i tagatagetayan na nga vu.
minangiyawa yaya nira.
“Innan nu! Egga mangana i paddaggunan na nga tamayan.
Adde turi ta nagginaddil si Ambukul. Nabbuku-bukul Yatun tamma ta maggu-ulu si Faning. Yayya gabba i
i ulu na anna nakkata-katal i tabbi na. Kurugad-da tu maggalaggayam sa,” annanabig ni Allong.
sinamay yaya ni Toria. Ginuwardyad-da yaya. Kagitta tu
Pallipay 22
Kabalin na siminaddag yaya anna nallelevu ta kadupotan. Inimbitan ni Toria ta balay ra i lallaki ira. Zinangnganad-
Egga i dummu-dummotan na. Aranni nga mofu ngana da si Kakay Intoy nga agga-katurug paga laman.
i sulla na. Mannawag ngana, ngem, ari da mabba nasita “Mappasensya kamu. Kunna ngana si Papa. Nattuka garay
si Toria nga minay ta aggibbalayan tapenu mangassup. i taki na papogan na kagabi. Nabannayan laman yatun turi
Yatun ta negutu na tadday nira i minaranni sa tapenu ta kinappelak-ku ta don na daddal. Maski tangnga na gabi
bagga-baggyan na nga innan nu anni i kwan na bako. nu mattuka yatun, mallawan nga’ nga umay manga ta don
Nakaddag yaya ta pakasingan na. Napakaru nga tarulu na daddal anna karabembengak-ku ta yatun i ipakkel ku
anna meili i egga ta labba na bako. Egga gapa i nabasta ta mataki nga parte na papogan na. Nanononnugan gapa
ngana nga paloppo na dupo. ngana yaya ta lammin ta nepallo gare gapa aggimmanango
na gari. Yaga maggag paga ta unag na danum yatun,” pakoli
“Anni mabba i gamyam?” ivu ni Toria. ni Toria nga maddagun nga mangissi ta kafe. Nesirig da
nu anni ngamin i ipay na ta kafe. Nasingad-da tu ari nga
“Nasingam-mi garay tu egga i kagitta mangassup taw, gatto i nepay na nu ari anibar. Yatun gabba ta nanananam.
yatun ta minay kami taw,” magutu nga kagi ni Titoy. Pinakafe na ira.
“Anni nga mangassup? Marake nu sakan yari nasita nu. Napanono na lallaki ira tu egga gabba laggapa i tanakwan
Gagnuri nga’ paga taw. Nassulla nga’ garay. Kunnaw nga rason nu ngatta mallawan yaya maski nu tangnga na
ngana i kwak-ku nu maggamya nga’ taw, onu umay-ya’ gabi. “Mana-manakam gare gapa ngana si Ama Intoy,
taw nu gabi. Siyempre tu massulla nga’ ta ikassing kanu na maturu tamma ngana ta siyamafulu i dagun na anni?” ivu
sarangay onu maski anni nga ari-masingan i maski baddi ni Avino.
laman nga afi,” pakanawag ni Toria.
“Uwan, siyamafulu anna lima ngana i dagun na yatun sonu
Minaranni gapa ngana i karuan nga lallaki nga nassussu ta Hunyo Bainte-kwatro,” kunna nira.
medyu arayyu. “Anni mabba i karu nu?” ivu mangngana
ni Toria. “Ekkamu taw! Manga kamu taw ta tarulu anna “Yatun la i ammu’ nga mamasikan sa yatun i batu-
meili ira. Napakaru i nattuvu. Yatun nga naggamya nga’ karalungan nga paggafuan na bertud na. Awan kanu paga
taw ta masikan yari arugug kagabi yatun ta ammu’ tu aru i gare tu mepangngo nga mangalawa. Ngem, turi ta nallikug
nattuvu. Mawag tu mas mapolu nga’ anne ta kitu ira anna nga vulan ay egga i abbing ira nga nassimmuan na ta gatag.
manu ira. Nu maggawak-ka gare ngana taw e ikuru-kureg Tadday tamma kanu tari i mepangngo,” pakoli na nira.
ngana na manu e makkavuri,” pakanawag na mangana.
Megafu ta masingan na lallaki ira i renu na affutufuan ni
“Anni i kwam-mu taw ta basta ira, Ina?” ivu gapa ni Avino. Toria anna i kakurug na uvovug na, nakompable i tadday
“Maggaray-ya’ sonu mangananwan ta kamosi nga ekku nira.
ilaku, mapya laman nga egga i megatang ta kafe anna
asukar. Ammum gapa ngana, makafi ngana si Papa. Awan “Pakoman nakami, Ina Toria. Kakurugan na sinilissifu mi
ngana tu tanakwan nga papalabbetam-mi.” sikaw adde turi gabi paga ta abbo mi nu sikaw i nanamay
kani Ambukul,” makafi nga pakkompable ni Titoy.
23
“Ay! Afu! Ari ngana nga bagu yatun. Egga paga nu karuan i Tagi-baddi ay mentindiad-da i kustumbre na bako anna
mawwawwarsi ta bagga anna kokkonforme taw ta arubayam- nu ngatta kunnari i kalangan na ira. Egga i neyawa na nga
mi nge. Ariak-ku la ira ikabeng. Mattaba-taba laman i pipiyo uggu na tadday nga kayu nira anna netabarang na tu yari i
ku ta aru i kanad-da nga bagga nu umma. Anna mallalappaw bobbokad-da nga panguru ta gaddil ni Ambukul.
i masetas anna fun na kayu ira ta asin nga iwarsi ra,” maggalo
nga pakoli na bako. Ta ari nga nabayag ay nammapya ngana si Ambukul. Ngem,
ari laman tu yaya i nammapya. Nammapya gapa ngana
Kagitta tu napasiranan ira ta tadday da gapa tari ta mawwarsi i marake nga anningad-da ta bako. Adde turi, nafunatan i
nga pakolian ni Toria. Nekagi ra gapa i asunto ni Ambukul. babang da kani Toria.
Nevulun si Toria nira anna iningan na i gaddil anna bukul na
abbing. Nesuvvuri na nira tu manarug ira ta dyan na dakal Tallu ragun ngana i nappasa, ngem, ariad-da paga ammu
nga kayu na mangga tari ta likug na balay da. Anna yari nu sinni yari kinagi ni Kakay Intoy nga mepangngo nga
gaddil na ay naggafu ta katal na tuggi ira nga makkatatta ta mangalawa ta batu-karalungan na bertud na. Tadday laman
karamansili ira nga paggarayaman na abbing ira. i siguradu; tadday taw ta abbing ira nga kanayun nga umay
mattanul kani Kakay Intoy. Tadday nira i manolay ta annangwa
“Yatun ta kanayun nga’ nga mattuggi ta arug na karamansili ni Kakay Intoy. Piga ragun laman ngana. Mammagatu ngana
ay tapenu manaw ira yaw tuggi’ ira,” kunna mangana na bako. i dagun na anna pitufulu gapa ngana i dagun ni Toria. Kurug
i akkagianan na mannakam ira nga ari ittam mangigato ta
ikattolay tam ta ariat-tam ammu i devosyon na.
I tamay ay ngamin nga marakay nga egga ta tolay. Kunna

gaddil nga nammeme nga ari mooruan. Ngem, nu danaw
nga gaddil ay mapakkelan ta don nga makoru, matay i kahaw
na, anna mari i katal na. Mawag tu matabbag nga kunna
dupo i tamay tapenu makkatang anna mamippittan ngana
nga mafunatan. Nu matabbag, matay. Ngem, mattolovu i
silang na anna mabbalin tu bagu nga inango. Mallavvay,
maffutu, anna mavvunga. Mawag tu aggatammi na tolay i
batu-karalungan na tapenu megitta yaya ta silam na dupo.
I batu-karalungan na pangikavung, ammakakwa, pangiddu,

anna pamakoma. Danaw i kustu nga bertud. Danaw i batu-
karalungan nga mawag tu immugurat-tam anna ipataffa tam
ta ana-ana tam ira.###
Pallipay 24
3rd Place
Ari Matay nga Aya

ni John Paul Agustin
(Cagayan)
25
T
uri ta panaw na Gassila ira toye ta Tuguegarao, Napannuan ta misteryo si Josefa. Awat-tu makannammu
nebattang nga panaddamman nira i napakaru nga nu sitaw nga lugar i naggafuan na. Mestiza. Mafuraw. Kibi.
panakkilalan. Tadday taw i Horno nga egga ta pipi na Kunna vu na mangi i vu na. Mabanna-bannayan i ngamin
bannag ta parte zita’ na poblasyon. Kagaggaw nu mallabbe si nga makeripa sa. Nabinnay gabba ngana nga giliggirawan ni
Ramram, siyempre tu taw i lakaran na anna maddaga’ yaya Ramram yaya ta dyan na. Manawa-nawag i keripa na tari ta
nga magitubang ta aggitubangngan ta arung na dakadakal aggitubangngan na.
nga andarayan. Kagitta ta tagga na andarayan i fulsu ni
Ramram. Aru nga babbay i maya kani Ramram. Gwapo, Mazzibbo ngana, ngem, egga paga laman si Josefa tari.
atannang, anna mestisu yaya. Afu’ yaya ni Ponsa, i lavvag na Manaw nakwan ngana si Ramram, ngem, awan ngana tu
tadday nga Gassila. kavulu ni Josefa. Negutu na i minaranni sa.
Ta tangabbagan na Horno, egga i tadday gapa nga “Dios ta fugab nikaw, wagi,” paddios na sa.
pagitubangngan; tari i paddyanan ni Josefa. Kagitta na
bangug na lappaw na andarayan i bangug na. Kagitta gapa “Buenos tardes tambien, Señorito Ramzileo Rambertito!
na avvuyu-vuyungan anna alibambang i lallaki ira nga Como estas?” tabbag ni Josefa sa.
mallevu-levu nu masita ra yaya nga magibannag tari.
Pallipay 26
Nakaddag si Ramram ta ngagan nga kinagi ni Josefa. Yari Manawag laman nga ammu na nga mattuttuvvu i aya ta
paga laman i olu nga pakka-uvovug da. futu na tari nga gabi. Kunna, nagawa na i langi ta ammu na
nga ta ari mabayag ay mala na ngana i babay nga kuruga
“Ah, eh pamakomam, wagi, ngem, Ramram i agal da kelugan na. Mapalag yaya anna nekwenta na i baggi na
niyakan. Ngem, Marvin i ngagak-ku. Ariak-ku lagu nga gitta karakallan nga bitun nga egga ta biko na vulan
ammu nu ngatta inagalad-da’ tu Ramram,” pakanawag ni nu mappannu yaw, megafu ta yaya laman i nakaranni sa
Ramram. nga makemmemmi nga babay, ta karu na lallaki nga mas
naapya nga makkelug sa.
Nammangngi laman i maginganay. Kagitta tu nabayag da
ngana nga makkinna-ammu ni Ramram, maski nu yari “Josefa, nafulotan i pagayaya ku sangoye nga gabi. Innam-
paga laman i olu nga nepakkasimmu ra. mu i langi, marenu. Ya la nga masingam-mu i napakaru
nga bitu-bitun. Ngem, tattadday laman i minaranni ta
“Pamakomam wagi, ngem, mazzibbo ngana. Ngatta ta biko na vulan. Neyarig taka tu vulan…”
egga ka paga laman taw?” ivu ni Ramram sa. Ari yaya
nga nappika. Minukkag laman yaya. Nasiddu i nono ni Egga paga nakwan i ituvvug na, ngem, sinalammo ni
Ramram ta masingan na tu maraddam i maginganay. Josefa. “Anna sikaw yari bitun! I kapyanan, karakallan,
anna kanawagan ta ngamin nga bitun. Mangngagan
“Awayya na kari nga vulunat-taka labbi taw?” kunna ta yaw tu darammagan ta umma. Uwan, yari i agal da sa.
maginganay. Ari natageno ni Ramram nga tangnga-gabi Darammagan ta umma,” kunni Josefa nga netuvvug.
mabba ngana megafu ta manawag i vulan, ta nekanna gapa
nga nappannu i vulan tari nga gabi. Arian na natageno Kunna malunag i interu baggi ni Ramram ta pakaginna
nga ari gabba ngana yaya limibbe ta balay da. na. Kunna naginna na ngana yaw ta nappasa nga tyempo.
Ngem, kanni? Anna, sinni i nakkagi sa.
Tari nga gabi, napannuan ira ta aya. Kagitta tu nabayag
da ngana nga nakkinna-ammu nga duwa. Ziminatu ta “Darammagan ta umma. Egga ngana i naginna’ tu
futu ni Ramram i negagangay nga pangaya ta tadday nga kunna,” kunni Ramram nga sinammi na i lima ni Josefa.
maginganay. Masingan ta muka na babay nga kuruga Inummakkan na yaw. Nagabrasa ira nga duwa. Naggiddan
magayaya gapa yaya. Meripa ta muka na i pagayaya nga ira nga siminangak ta vulan anna bitun.
awat-tu adde na. Yari i olu nga nakkinna-uvovug ira. Yari
gapa i olu nga inummakkan ni Ramram si Josefa. “Sakan i vulan, sikaw i darammagan ta umma. Egga i
tiempo nga makkinna-arayyu ira, ngem, duttal lagapa i
Ngem, egga i tanakwan nga matageno ni Ramram ta futu natunno nga aggaw nga mavvulun uli ira.” kunni Josefa.
na. Kagitta na egga i navukatan ta parte na kononaggan Ngem, maggaralgal i ngaral na nga medyu maraddam.
na. Megafu yaw ta tari nga olu nga passimmu ra, kagitta Kalan na nga inari na i gakko ni Ramram. “
mabba nga nabayag da ngana nga makkinna-iddu. Arian
na nga mepakanawag. Ngem, arian na gapa nga nekabeng. Dios mio, mi amigo, Ramzileo! Mawag ku ngana i
27
mappabattang! Umma ngana, adde sonu otru uli ngana,” Minay na pinayyan ta illug, sulla, mama, anna deko-reko
makabibibi nga pappabattang na. yari dyan na nakkaturugan ni Ramram. Ngem, ari lagapa
nga giminukag i kulikug na. Egga paga i uvu-uvovugan
Komman na, nakaddag si Ramram ta sinikkag yaya ni yena na. Josefa la nga Josefa yaya. Mappabbaw i yena na ta
na. Nakakaturug gabba ngana yaya ta arung na andarayan. awan gamma tu ammu na nga kunnari nga ngagan nga
Mavurung i yena na ta ammu na tu egga ira i karango anna inammu ra.
annani tari ta dyan na horno.
Megafu ta vurung na, inagalan na si Bako Tilya.
“Anni mabba i gutu mu nga nagidda ka taw, ana ku! Mavurung Nepasingan na nu anni i nesimmu ta ana na. Pangisiggeg
nga’ nikaw. Pakaalalegat-taka. Maggi maddamblag nga’ nga na bako ta lima na kani Ramram, nakkuri-kuri i bako.
nakalelevu. Egga ka gabba laman taw. Namippitu nga’ nga Naggagappa i ulu na. Siminaddag ngamin i duddu na.
nattalebag taw, ngem, awat-tu nasita’ nga tolay taw. Sinni ira
i kavvulu mu?” mattutturunug nga kagi ni Eliz. “Nappasingan si Josefa sa,” kunni Bako Tilya. Nakaddag
ngamin i egga tari nga nakaginna. Abbo ra nu pakoli
“Lubbe ‘ta ngana. M-o-n, Ramram! Lubbe itta ngana! M-o- laman nga awat-tu kakurugan i kunnari ira.
o-o-o-n-n-n, Ramram!” pammomon na ta ana na. Ari
nappipika si Ramram ta agganono na laman yari babay nga “Si Ramzileo anni Josefa, ay parehu ira nga Gassila nga
nakavulu na kagabi. nakkinna-aya. Kuruga ideddukad-da i katagitadday. Kada
nu fugab, masingam-mu ira nga aggakebi nga umay ta
Adde ta passikkag na ay gitta tu aggagakko na paga laman si pipi na bannag. Umay ra ta dyan na biray ira. Masingan
Josefa. Pano-panonotan na yari nga nesimmu. Ta unag na, nga makkadaddaddag ira nga mallafug. Kabalin na ay
innonopan na nu kanni mangana noka yari nga mesimmu. magitubang ira ta arung na andarayan. Tari ngana sangaw
Pallabbe ra ta balay ra, aggadulang yaya ta ari mari ta panono nga mangi-angay i dorobad-da ta pagimunawad-da nga
na i ngamin nga nesimmu kagabi. Innonopan na nu kanni duwa. I ultimo nga nepavvulun na duwa tari ay manawag
mangana nga moli i kunnari. Arian na ngana nga matanno i vulan ta mappannu yaw. Nasita ngamin na egga ta dyan
nu anni i kwan na. na horno nga naffungan si Josefa ta uffu ni Ramzileo.
Ammu ngamin na tolay nga natunno ngana i kaggawan
Turi ta mazzibbo ngana, kalan na nga nakkulikug yaya anna na kasal da. Ngem, komman na ay ari ngana nasikkag si
mamippig ta akkalammin na. Ramzileo.
“Yatun ngana i kukku nikaw e. Nalamminak-ka ngana. Palakag turi nga marakay nu natukkaw yaya ta iraw ta
Nalumayak-ka tari,” kunni Eliz. dyan na horno. Ngem, kagian gapa na mediko tu tulagan
ta futu i nepatay na. Adde turi ngana, awan ngana tu umay
Zineddenuan na i ana na. Ngem, mavurung yaya ta ammu ta dyan na horno megafu ta assing da ta iraw. Fuwera
ra gamma ngamin i sikan na annani na horno. laman kani Josefa. Kagaggaw lagapa yaya nga umay tari ta
dyan na aggitubangngad-da anni Ramzileo. Arian na nga
Pallipay 28
nakonswelo i panono na ta nessimmu ta nobyo na. Adde
turi ngana, nakkabbal yaya anna nattulag gapa. Nepanaw
yaya na ama na anna nelabbe ra ta Madrid tapenu iporu ra
yaya. Awan ngana tu naginna ra meyannung sa adde ngana
turi ta nanaw ngamin i Gassila toye ta Tuguegarao.
Ngem, mittan nga aggaw, egga i nakasingan kani Josefa

ta arung na andarayan. Turi ta inarannian na, ay kalan na
nga nawawan yaya. Adde turi ngana, kanayun ngana nga
mappasita yaya, manno nu magafafu anna nu mappannu i
vulan,” pakoli na bako nira ngamin.
“Si Marvin, ta kabaddi na megafu ta gitta tu Gassila i

kasissinnan na, nginaganan na mannakam ira tu Ramram,”
kunni Eliz. “Ariak-ku gare gapa ammu i istorya na,” nepallo
i vurung ni Eliz ta nesimmu ta ana na. Arian na ngana
ammu i kwan na.
“Ari ka mavurung. Mamadday-ya’ sonu Biyernes ta pala-

palanig ni Ramram tapenu ari ngana makaranni i maski
sinni nga annani sa,” kunni Bako Tilya.
Ngem, ta panono ni Ramram, manaki na nga usan yari nga

palanig ta ideddukan na ngana si Josefa. Kuruga kelugan
na nga mappannu mangana i vulan tapenu massimmu ra
mangana. Si Josefa laman i tattadday nga ayatan na. Awat-
tu maski anni i makefugak sa. Napasilam anna napakurug
i pagiddu na sa. Maski atatannang paga i kulikug na
agganono na si Josefa. Nekulo na i lima na ta dusaru nga
neyawa ni Josefa sa kagabi. Turi ta natammi na, madaging
yaya anna aga-agalan na i ngagan ni Josefa.
“Josefa, Josefa, mi amor,” kunna nga itotoli.
Nakkarasingan i ngamin nga egga tari. Kunna,

maguruvovug i mata ra.###
29
© Oliver T. Baccay
4th Place
SI NANA IKAY
ni Daisy Ligutan-Talattad
(Cagayan)
30
“M ammula ka ta mapya, gatabam mu noka,”
bilin anna uvovug ni Nana Ikay nga neyarig
ku ta kampana nga mapperaddam ta kalangak-ku ta
maguvovug i mannakam ira. Awan tu nakwa’ nu
ari magidda laman ngana. Ari na’ nakakaturuk,
yatun ta maginna’ i pagovovugad-da. Unettad-da
kagaggaw. gabba si Manang Tonya. Pagovovugad-da gabba
nu anni i meannung nga meyawa na familya ni
Anni kasta na vulan tari nga gabi, makapagayaya Manung Tonyo kani Manang Tonya, kunnari gapa
i nawak na. Pakabalim-mi nga narrosaryo ay ta fetcha na abboda da nu ikaya ngana ni Manang
naddummu kami mangana ngamin nga afuku ni Tonya i makitawa. Egga i naginna’ nga ‘dote’
Nana Ikay ta batalan na balay da. Ikakaya mi garay anna ‘mangalawik’. Gafu ta abbing na’ paga, ari
i magginna ta bida anna palavvun ni Nana Ikay, ku matindian. Ari nabbayak ay nakakaturuk na’
kunnari gapa ta verso anna assilindru ni Tata Peru ta pakapanono ku nu anni ira yari maginna’ nga
nu kunnaw nga mappannu i vulan. Makapagayaya uvovugad-da.
ta futu i magginna nira. Ngem, tari nga gabi, ay
awan tu bida, awan gapa tu palavvun kunne ta verso Anni kasta na tatageno ku. Mappannu kanu i
anna assilindru ni Tata Peru. Ari netulu’ ni Nana vulan, nanawak i pallevu maski gabi, boda kanu
Ikay nga mabbinnay kami tari nga gabi ta batalan. ni Manung Tonyo anni Manang Tonya. Anni
Nananawak i vulan, ngem, pinakaturuk da sikami kagwapa ni Manang Tonya ta terna na, anni kasta
ta mabi. Ari kami awayya nga mabbinnay ta batalan na nga iniinnan; ari nga mesussu i nerulay nga aya
ta egga kanu i umay ira nga tolay. Awan tu nakwa ra nga duwa. Nagawa-gawayyan i ngamin gapa nga
mi nu ari i umay magidda anna makkaturuk laman totolay ira nga nakipattadday ta boda. Nammaskota
ngana. si Nana Ikay anni Tata Peru. Anni kasta na assiwa-
siwak ni Nana Ikay ta angngidaddansa na ta
Nagidda na’, ngem, ari na’ nakakaturug. Nappabbaw maskota. Nangibesin ta kwartu i totolay ira ta
na’ nu ngatta manaki ni Nana Ikay nga maddyan sinnun na magatawa; egga i nangipay ta kwartu
kami tari nga gabi ta batalan anna nu sinni i umay ta piggan ta arubang na nobyo anna nobya. Alle
ira nga tolay e gabi ngana. Kunna, nakagi’ laman makkinnaaru i totolay ira ta naddyan na kwartu ta
ta lammo ku ngana, “Makkasta nakwan mangana i piggan ta arubang da Manung Tonyo anni Manang
vulan sonu umma ta gabi tapenu makaginna kami Tonya. Egga gapa i nangipattu ira ta sinsilyu,
ta verso, silindru, palavvun, anna bida ni Nana Ikay nangiwarsi ta bagga anna binarayang. Anni kasta
anni Tata Peru.” na nga selebrasyon anna pagayaya. Matannuk i
pallevu, ngem, tannuk na pagayaya anna naperulay
Ari nabbinnay, ay egga i maginna’ nga boses na nga aya.
mannakam ira. Neripa ku i batalan. Aru i tolay ira;
egga i karga ra ira nga karton. Turi vukatad-da i Nakaddag na’ ta sikan na tappe ni Nana ikay;
karton ay nasingak-ku nga binarayang anna deko naggawan na’ gabba ngana ta tatageno ku. “Manguk
gabba ira i naddyan na. Ikaya ku nakwan gapa yari ka ngana”, kunna ni Nana Ikay. “Tangnga-aggaw
deko, ngem, ari gamma awayya nga umaranni na’. ngana; mappatannawa sangaw si uncle mu Sintu.
© Gene Baquiran
Iporay da nga umaranni i abbing nu kunnari nga Mappatuno yayya ta balay yatun ta mevulu
31
ka nyakan. Umay ‘ta manguffun nga mallutu ta awan tu para ta pinassuk. Minaranni na’ ta tangabbagan nga lamesa ta
tanakwan nga umay makakoffun tari. Nanaw si manung mu, dyan ni Auntie Nely nga mappimpiri ta deko para ta pinataro
minay nangivve tari ta appabalabba ni Uncle mu nga Riring. para kulusyon sonu fugak. Yayya i inuffunak-ku.
Mawak nga sikamu ay ammu nu i mangallu; magangwa
kamu ta mapya, afu’ ku, ta noka ay gataban nu ira ya. Yatun i Matannuk i lallaki ira ta tangabbagan. Aru da gare nga
ipay anna imula nu ta panono nu”, kunna ni Nana Ikay. magoroffun ta trabahu da. Tanakwan i makkokkok ta mappala
ta davvun ta kada pangipayyan ta arigi na balay. Nasingak-
Pallawan ni Nana Ikay ta kwarto ay nallakka na’ insigida ku si Uncle Aroy; egga i aggatammi na ira nga neppay na ta
tapenu makaganwa na’ gapa ngana. Ari pwede nga ari ka olu nga kinokkok da nga batta, pakabalin na nga nagorasyon.
insigida lumakka nu si Nana Ikay i nagagal. Manaki na i alle Ikaya ku nakwan i umaranni tapenu masingak-ku ta kustu yari
dagga nga agguyu. kukwan ni Uncle Aroy, ngem, maganassing na’ nu poryad-da
sakan. Nekagi’ ngana laman ta lammo ku nga egga lagapa noka
Pakabalik-ku nga kiminan ay minay kami ni Nana Ikay nga matindiak-ku ngamin i kukwad-da nga mannakam. Ari
ta balay da Uncle Sintu ngana. Bako ngana si Nana Ikay; paga sangaw ta abbing na’ paga. Yari nga gannuk ay kwa kanu
walufulu ngana i dagun na, ngem, nasikan paga yayya. Ta laman na mannakam. Ari awayya nga makapana-panunnu ka
allaka-lakak mi nga umay ta dyad-da Uncle Sintu, inavutak- nu abbing ka.
ku nu anni i dote anna mangalawik; naraddammak-ku gare
yari naginna’ turi gabi. Naginna’ si Nana Ikay nga egga kovovug na. Iningak-ku nu
sinni; si Manang Maria gabba. Kunna ni Nana Ikay nga kinagi
Ari na’ insigida sinabbak ni Nana Ikay. Nilipay na sakan sa, “Ari ka umal-alu tatun ta dyan na mapparti ‘ko, Maria;
anna kunna nga kinagi, “Afu’ ku, sonu mittan ay i uvovug na massasan ka. Ikarilag mu yatun nebussi mu nga abbing tape
mannakam ay ari mu panunnutan. Abbing ka paga. Ari mu nakasta noka nu magana ka. Magimmuguk ka bi. Ari awayya
paga matindian i gannuk nga para nikami laman. Ari kari nga masingam-mu i appatay na maparti ira, umarayyu ka
nga nekagi’ nikamu nga makkaturuk kamu ngana turi gabi? tatun,” kunna ni Nana Ikay.
Yatun gabba ta naggawak-ka. Nagginna gabba ta uvovug i
kingwam. Ari mu kwan yari ngana, afu’ ku.” Ikaya ku nakwan nga ivutan kani Nana Ikay nu ngatta iporay
na mangana ta nabussi i maggiraw ta mapparti, ngem,
Kunnari si Nana Ikay, napakaru i iporay na nga ari ku ammu naraddammak-ku yari nekagi na nga ari ku panunnutan nu
nu ngatta. Awan tu nakwa’ nu ari siminabbak kanni Nana anni i para ta mannakam, jebi ta mabbing na’ paga anna ari na’
Ikay ta “Wan Nana, ari ku ngana nga kwan. Pakoman na’ gamma nga nabussi.
Nana”.
Nalallappo si Nana Ikay. Bako ngana, ngem, ari mu masingan
Nappasa i piga minuto ay nakadde kami ta balay da Uncle nga nakafi. Nasika-sikan paga yayya. Makaya na paga i
Sintu ngana. Aru i narangnganam-mi nga tolay nga mappalivu ta deko nga pinassuk.
mattrabahu. Nammano na’ ta ngamin nga narangnganam-mi
nga mannakam. Si Nana Ikay gapa ay nadderetcho ta dyan na Nappasa i mangananwan ta nekapalivu na deko ay nattempla si
pallutuan; aggatallak ngana i duwa nga nallutuk nga banga Mama ta barako anna nappakafe yayya ta ngamin nga tolay nga
Pallipay 32
© Eloisa Mangulad
egga tari. Anni singngo na kafe nga barako. Yari i kakastan Naddaretcho na’ gapa ngana ta kusina tapenu manguwik
nga parte nu ivulu na’ ni Nana Ikay ta kunnaw. Ikakaya ku na’ ngana para ta ammugak mi.
gare i pinassuk anna barako.
Pallawan ni Nana Ikay, ay kunna nga kinagi, “Anni kasta
Fugak ay limibbe kami ngana. Turi mazzibbo ngana ay na vulan. Bitan nu i kuman ta mabbida tam sangaw anna
inagalan na kami ni Nana Ikay. Nappalittukak kami ngamin mavverso si Tata nu.” Anni ayaya ku ta pakaginna’ ta
nga afu’ na ta arubang na para ta rosaryo. Nagimammo kinagi ni Nana Ikay.
kami ngamin tapenu mamegafu kami ngana nga maddasal.
Kunnari si Nana Ikay, ari na ikaya nga egga i tanakwan nga Pakabalim-mi nga kiminan anna nassinnaw ta
kwam-mi nu tyempo na addasal. Mawak tu nakapalittukak nakakanam-mi ay minay kami ngana ta batalan.
kami adde ta pakabalin na dasal na Santo Rosaryo. Pakabalin Narangnganam-mi si Tata Peru nga massilindru. Anni i
na dasal ay aggitadday kami nammanu sa. kalalaki ni Tata Peru nga massilindru. Kekkasta na nga
33
ginnan i sonata na ira. Pakabalin na nga nassilindru ay
navverso paga. Nakakkasta gapa i boses ni Tata nu mavverso.
Ari la nga nakasta i boses ni Tata nu ari mapya paga nga
mappagalo. I kakurugan na ay ari ku kattamman paga yari
verso na asunto ta pinaggangay na nga nagigganta.
Ari gapa nappaffu si Nana Ikay ta palavvun na anna bida

na ira. Aru gapa i palavvun na nga paggugullibam-mi nga
kattan. Maski si Tata Peru ay makigullik gapa. Sonu mofutan
yayya ay itubba na i mabbida. Aru i bida na asunto ta aru
anna nadduruma nga gannuk. Egga i asunto ta amang, aran,
onu anni laman. Pakabalin na tadday nga bida ni Nana Ikay
ay nagowowak i karuan nikami ngana; sikkaturuk kami
ngana.
Nattallung kami anna nagidda kami ta sala. Napparepik

kami ngamin nga makkarapiritta ta biko da Nana Ikay
anni Tata Peru. Nakaidda kami ngana, ngem, ari paga
nagimmang si Nana Ikay ta abbida na maski aggaidda yayya.
Anni kasta na abbida ni Nana Ikay. Alle idodoyan na boses
na nikami tapenu makakaturuk kami insigida. Nappasa
i piga minuto ay pati si Nana Ikay ay nakakaturuk ngana.
Awat-tu maginna’ ngana nga maguvovug. Iningak-ku si
Nana Ikay; nazibbo, ngem, egga baddi nga nawak na vulan
nga mattallung ta baddi nga batta na bentana. Makkappil
ngana gapa i tabbi ni Nana Ikay. Furaw ngamin ngana i vu
na. Kunnari gapa si Tata Peru.
Nilipay ku i naggafuanan na nawak na vulan. Nallakka-ta’

ta baddi tape meripa ku i langi. Anni kasta anna nawak
na langi; full moon gare. Kumikkilta ta karu na bitun ira.
Nilipay ku uli si Nana Ikay anni Tata Peru. Nakakaturuk da
ngana nga firmi. Nappalittukak na’ anna nappabalo na’ ta
Diyos ta kasta na yari nga gabi anna ta pangiyawa na nikami
ta makasta nga kako anna kakay. Neana-anabik ku ta Diyos
nga paray nakwan tu adde noka ay matolay paga si Nana
Ikay anni Tata Peru. ###
34
Jury’s Choice
Si Pedru anna i Nuwang na

ni Ejimar U. Jimenez
(Isabela)

35
G
ari ta ollu nga tiempo, ta kononoggan na baryo
na Fugu, pane ta sigi-sigiran nga aranni ta
tuppag na mapa na ili na Bagu Talovu, egga
i bagitolay nga mangngagan tu Pedru. Egga gapa i
nuwang na nga nginaganan na tu Pard. Tattadday yayya
nga ana na magatawa nga si Enio anni Docia. Erensya ni
Pedru i tadday nga nuwang ta magana na nga nabayag
ngana natay. Malappo, masippo, minagallallo, mattam,
minangngikakwa, anna minangngurug ta Yafu si Pedru.
Egga i balay na nga napadday ta fun na ipil i arigi na, vulu i

zizzing na, pasingan i datag na, tarawag i katutsa na, mimi
i ato na, bambang anna wakag i kuwenta pato na, sininsig
i benta na nga egga i tuku na, tallu nga assivullung nga
funtag na bayug i sima na addan na.
Nu aggaw, mepalla-palleg i agug na lappaw na mangga nga

sigga-vussi ta pavvunga na. Nu gabi gapa, maalimamo i
pallevu; magayaya i zibbo ta pakkaga-kagag na maggayam
ira nga alipappo ta dororon na kayu.
Magabi nga nalukag si Pedru. Minuttag yayya; nesibo na
i alamparan ta maribbo paga. Nappakaddul yayya. Lazzo-
lazzoban na ta tagifu i duppang na tapenu mabi malluag i Balin na nakkafe ay minay ngana yayya kwani Pard nga
danum tu pakkafe na, ta kuragan na i maffunta ta koman nuwang na. Inubbagan na i galu ta fun na niyug nga
nage na luttuag i bilag. Kunnaw i kada aggaw nga kwan ni aggi-alikan na, nanga tu appi anna sinaltan na ngana.
Pedru. Ta pakadde na ta koman, nagaradu yayya tu adde ta
nabalin na i baddi nga komanan na. Ta pagibannag na,
Umay yayya mavvuka tu davvun nga mamulan tu munaw kikkibbidan na si Pard.
nga mangi ta gana-ganan na i makasta nga tiempo na
dawarawa. Nu zinagun ay tallu-taggi i dattal na uran. “Pard, kuruga dakal i keggam ta pattole’. Nu awan ka,
Mammula ira taw nga tiempo, ngem, nu awan tu uran ariak-ku matolay; ariak-ku ammu ngana nu kunnasi i
adde ta nage na paddawa na mangi, ay makkiddaw ira tu paddya-paddyak-ku. Mabbalo niko, Pard.”
dasal na pakimallo— mapprusisyon ira, melefan i imahen
na patron na baryo anna sasantos ira ta dala-dalan. Itappa-tappe gapa ni Pard i ifu na ta likug na nga tubbag
kwani Pedru. Ta kakurugan na, nabayag ngana nga
Pallipay 36
nuwang ni Pedru si Pard. Aru ngana nga dagun i Awan si Pard adde ta pallattuag na bilag. Nangiyavu
navvulukad-da. Kuruga iddu ni Pedru i nuwang yayya ta karuba na nga babalay nga parientes na
na. Bastante i kumpay nga ipakan na anna kanayun ay i kinagi da, “Egga i kagitta na tolay ta lawan na
na nga ipastor si Pard ta kakaruan na marammay balem anna firmi i uvug na kitu mi ira” kudda.
nga kaddo ira. Nu egga i marake nga tiempo ay
ilirum na si Pard ta fun na kakayuan tapenu arian “Ganguri ta magabi laman yari nga egga i natageno
na mabasa. mi ta oras na azzikkarallo na manu. I ammu mi tu
sikaw yari ta umay ka kanayun ta misa,” i nitabbag
Zimittal i tiempo na Pascua. Megafu ta angngurug na kapitta na.
ni Pedru, maffunta yayya nakimisa ta gafu na
aggaw na Misa de Gallo. Ivulu-vulun na i gifu na “Egga i nanga ta nuwang ku... Egga i nanga kwani
ta maribbo i lakaran nga umay ta Ermita. Balin Pard...” kunni Pedru nga kuruga madammo i
na misa ay nappalittukag yayya nga naddasal ta gakaw na nga nakkagi anna zinetuturu i luwa na.
Yafu. “Afu, mappabalo-balo nga’ niko ta niyawa
mu si Pard niakan! Ikikkiddo’ tu paray nakuan tu Maraddam i futu na anna marrulubig ngana i
makasta i gawa-gawayyak-ku anna awan nakuan egga ta nono na ta arian na abbattan tu kunnaw i
tu tulagan, kunne gapa kwani Pard.” mesimmu sa. “Umay nga’ labbi ngana, kapitta, ta
alegak-ku bi si Pard ta aber nu nakakalebbo laman
Magawa-gawayyan si Pedru kunna kanayun nga ta lubig na,” kunna nga tullu-tullo i bida na nga
matageno na kada mabalin yayya nga makimisa. nappakannammu.
Malalappaw i futu na nga lumakag ta dalan nga
pappangetan na labbetan. Malillittu i gakaw Pinegafanan ni Pedru i nagaleg ta kakomanan. Ta
na ta aya na nga makalabbe tapenu iyalawa na pallaka-lakag na ay egga i nasingan na tu gafan
i bendisyon kwani Pard, kagitta na kwan na ira na takki na nuwang anna tolay nga umay ta
mannakam ira nga paddiosan na abbing ira kada bannag. Sinuttul na yaw nga gafan ay nakadde
mabalin i misa. Nadderetchu yayya ta fun na niyug yayya ta pipi na danum. Awan ngana tu enna
nga nangigalukan na kwani Pard. Aranni ngana masingan tu panuttulan nga nagultimu ta bannag.
luttuag i bilag yayya nga egga paga i zibbo. Ngem, “Kinoko da i nuwang ku... Nina’ da ngana si Pard,”
ta annagenappan ni Pedru, awan tu masingan na kunna ta nono na. “Neddaki da ta abbag,” kunna
tu assivullung nga aninu ni Pard. I kostumbre ni nga maraddam.
Pard ay tumaddag insigida anna dumeddenggel
nu ammu na tu egga ngana si Pedru nga umaranni Limibbe ngana yayya nga makkafa-kafi. Ta
nisa. Nesibo ni Pedru i gifu tapenu masingan na pattalebag na ta koman na ay nepallo tu nekavvu i
yayya; awan si Pard ta nangigalukan na! Nilevu ni taki na nono na ta nasingan na i ga-pato nga talovu
Pedru i lefan na balay na tu adde ta kakayuan ira na munaw nga mangi nga nemula da duwa ni Pard.
ta kareg, awan laman tu masingan na kwani Pard. Nagimmang anna nappalittukag yayya, naddukag.
37
Nangamo yaya tu karadongkol nga fuka anna mapippippig “Makkiddaw nga’ nakuan tu uffun niko, Tinyente. Kinoko
nga arian na natageno i nikefura na ta palag na. Manuturu da i nuwang ku.”
i luwa na pobre, zinesisibba. Kagitta na mamaguyung
yayya. Limibbe si Pedru ta balay na ay mangngusimo “Kunnasi na pakannammum tu kinoko da i nuwang mu?
ngana. Arian na ngana natageno i bisin na. Niterag na Awan tu ammu’ tu magangwa tu kunnaw taw ta baryo
laman ngana ta zizzing adde tu nekatrugan ta bannag na. tam.”
Nappasa i piga nga aggaw, arian na makakatrug nga agga- “Pamakomam, Tinyente Inggu. Inaleg ku ngana tu piga
dulang nu gabi ta agganono na si Pard. Kunna ta nono aggaw taw ta dyat-tam tu adde ta nasingak-ku i gafan na
na, “Sinni ngana gafu i manakku ta aradu, garosa, anna takki na nuwang anna gafan na duwa nga takki na tolay.
paragu? Sinni ngana gafu i manguggun ta patuki na kareta Pinatuttulak-ku nga minay ta pipi na bannag. Adde laman
nu makariada? Nu malamun? Nu mageras? ngana tari i nasingak-ku. Awayya na nga ne-daki da i
nuwang ku... si Pard.”
“Kunnasi nga’ gapa gafu ngana? Kunnasi ngana i pattole’…
Pard?” “Sinni si Pard? Ngagan yaw na tolay nga nakkoko ta
nuwang mu?”
Ta tanga-ligguan na daddam na ay nanono na tu umay
yayya makkiddaw tu uffun ta panakallan na baryo. Minay “Bakkan, Tinyente. Ngagan na nuwang ku, si Pard.”
yayya kwani Domingo nga Tinyente del Baryo. Nabbisti
si Pedru. Nilawan na i seda nga pantalon anna kamiseta “Kunnari? Makasta i ngagan na nuwang mu!”
na nga nabayag nga nepitto ta kaban. Yaw nga sinnun ay
zinage na yena na ta gakatolay na paga. Kumiliag paga “Mabbalo, Tinyente. Iyarig ku garay si Pard tu wagi’, yayya
laman i batones na ira nga natursi. Niyellung na ira yaw nga iniddak-ku ta ngagan na.”
anna i bagu nga sinyelas na. Nabayag yayya ta arubang na
espeho ta binillay na tu fustu i paligadduwa na furente na “Makasta. Makasta. Siko i ammu’ taw ta baryo nga firmi
vu na. Kabalin na ay niyellung na i bodia na nga usan na ta i pangiddu mu ta nuwang mu. Kunnatun i mangiddu ta
koman, nesikig na tu baddi nga netappa ta ulu na. Minay ayam; iyarig mu tu kagitta na tolay. Kunnatun i ikaya na
ngana yayya ta lakag na. Yafu! Paliaran naka paray.”
“Dios niko, Tinyente,” kunna nga neyagal. “Mabbalo, Tinyente”
“’Pa nikaw Pedru. Maddulo ka, tullung ka!” kunna “Kammu mavurung Pedru. Kwak-ku i adde na awayya’ nga
netabbag na Tinyente. maduffunat-taka.”
“Anni i awagam-mu, Pedru?” “Dakal i pappabalo-balo ku, Tinyente Inggu. Paray nakuan
tu malegan ngana i nuwang ku.”
Pallipay 38
“Wan Pedru, kammu kavurungan”. binadda i kakomanan nga kagitta na nafukaw yayya.
“Umay nga’ ngana labbi gafu, Tinyente”. Agga-iddag ngana nisa i barangay ta pipi na danum anna
si Tano nga zinog ni Tinyente Inggu nga mamulu nisa. Ta
“Wan Pedru, magimmugug ka ta laka-lakag mu.” paddaki da ta bannag ay kalan na mazzizzibbo i langi.
Mappappassa tu darakal, makkilikila anna magarugug tu
Appa tu aggaw i nappasa ay nabbilin i Tinyente del Barrio nga masikan. Kinanna na masikan tu paddag i barangay da ay
ipagal si Pedru ta egga i ne-anunsyo da ta abbag na bannag insigida nabbalittag. Nadanna ira duwa ni Tano ta danum!
nga egga i nagafu da nga duwa nga tolay nga mappatalay tu Sinuntubagan na ngana tu ferte nga sikan na uran. Arian na
nuwang. Nakarattal kwani Pedru i bilin ay insigida nga limikka ammu ni Pedru i mattanyaw kunne gapa kwani Tano.
ta nagiddan na. Nabbibibi lumakag tu iyakkarela na paga nga
39
“Matay itta ngana, Tano!” Mapia laman ta naggafu’ ira ta barangay i marka ta tabbi na ay fustu nga yayya! Egga i nangulian na
nga ariad-da nebbattan. baggi ni Pard. Mallalawan ngana i taggang na anna maggi-
arian na mevullag i mata na ta makkakkafi. Turi ta nevullag ni
Neyanug ira adde tu nedappig ira ta pipi. Nemunawan ira duwa Pard ta mapia i mata na ay nannawag ta kurug i paningan na.
ta nesimmu. Kabalin naw ay pinappasa da labbi i uran ta sigon na Nasingan na si Pedru nga arian na abbatan tu yayya. Nalluwa
dakal nga kayu na balangiking. Turi ta nagimmang i uran ay minay si Pard. Yari paga laman i pinaningan na totolay nga tumangi
ngana ira ta taffukad-da nga lugar tu kinagi da. Turi ta aranni ngana i tadday nga nuwang.
ira ay egga i nasingad-da tu totolay ta koman tu maggi-istorya ta
biko na tadday tu nuwang. Egga gapa i duwa nga tolay nga agga- “Ngaaaaaaa!” kunna nga neguni, naggala-galattuwe nage
palittukag tu nafungu i duwa nga lima da. Arayyu paga laman kwani na minaranni kuwa ni Pedru. Arian na magukug na aya ni
Pedru nga maningan ay kagitta na mezipa na ngana tu nuwang na i Pard tatun nga oras! Zinafung ni Pedru nga ginaggappan tu
pagarammammungad-da. fustu si Pard nga nabbesin ta karalong na maski uttual ngana
yayya. Arian na ammu i kukukwan na ta aya na. Nasimmuan
Gavva nga niwattang ni Pedru i nakkarela nga zinaretchu i nuwang na ngana si Pard. Gigirawan na totolay nga magaya-ayaya si
nga nakukkulle tu masiki-sikan, “Paaard! Paaard!” Magagallu i Pedru nga aggabesin ta karalong na nuwang na. Isilli-sillag na
pagagal na nga manuturu i luwa na nga tumangi. gapa ni Pard i ifu na anna itanga-tangu na i ulu na.
“Pard, sikaw kari yaw?” kunna nga mamippippig. Iningan na Ikaya na totolay ira nga pakurugan nu fustu tu si Pedru i
makakkwa ta nuwang. Egga gapa i Tinyente del Barrio tatun
nga lugar nga nakemamma ta nesimmu. Raga nga nipasingan
ni Pedru i dokumentu na nga navungunan tu supu. Rehistradu
i papel na ta Balay na Magili. Kurug i marka ta tabbi ni Pard!
Napalubbangan i vurung ni Pedru nga nakkagi, “Mabbalo
nikaw, Afu! Gininnam i dasal ku!”
Nagayaya ngamin i totolay ira tatun nga lugar kunne gapa ta

enteru baryo na Fugu. Kunna bida na totolay, “Parigat-tam
si Pedru ta pangaya na ta nuwang na; iyarig na tu kagitta na
pangaya na ta kissatolay na.”
Kada dagun ay si Pedru anna si Pard nga nuwang na i

mangirolluan ta lefan nga maddasal tu pakiddaw ta uran.
Nabbalin si Pedru tu makasta nga ehemplo nga pamarigan ta
ili na Bagu Talovu.###
Pallipay 40
©Mark Djeron C. Tumabao
Megafu ta Mori
ni Moleth Cordon
(Cagayan)
41
T
a tadday nga nalumammo nga lugar ta ransu na Solana, Nalevutan i balay da ta darakal anna nattattavvun nga maseta na
probinsya na Cagayan, egga i makagi nga almasin, nga buenavista. Madduma-ruma i vuri’ da– uzzin, ngila, furaw, anna
yaya ay alawa, atannang, anna matagga nga davvun. berde. Danuri nga maseta, nabbalin nga gibaw anna pabbarebayan
Taw i pappastoran ta baka onu nuwang, pammulan ta mangi, ta nababbalan ira nga barawasi, falda, kamison, ispalding, onu
ammay, o nu anni laman. Ta zigattu na, egga i mappagukak nga karsonsilyu. Kekasta na laguerta nga namulan ta aru nga gulay,
dalan mappange ta magaru nga babalay, ubbawan na bannag a dororon, anna vunga-vunga. Kagitta na kamosi, balangak,
Cagayan River. Tatun nga agibbalayan i nattunan na balay na naparepak nga marunggay, baranghenas, naddurummu nga
Familya Abana. Si Edong i yama; si Fanay i yena; i kaka nga ana atang, nabbebesin nga bassaw anna anta, napakarekay nga apape
da si Fina; si Lino i mekaruwa; i burido si Binoy, nga nebalangun anna kabatengga nga meyalalivu i banguk da.
ta ngagan ni kakay na, gafu ta kabbing na ay kanayun nga mataki.
Ta pangaggaw onu pamugak, maruddu nga inabraw i luttuan
Baddi laman i balay da nga napadday ta mimi i ato na. Nasilla- ni Fanay. Pakkirivuan na danuri mapusi nga gannu-gannuk
silla nga pasingan i datag na. Napippitto nga vulu i zizzing na. nga gulay. Naasifuyu nga balatung anna agaya, ari gapa meballo
Nappatagguak ta arubang; vinulu da i akkakagi na ginafuan– i i kamasi nga nasalmera. Makayaya nga innan i karambola ira
puerta nga pattallungan ta tadday nga balay, mepangngo tu na karamansili nga napaggik ta likuk na laguerta, nebiko ta
nakaarubang ta pallattuagan na bilak. alibabag. Namuri-muri i vunnay, i vunga na, makkafullay. Anni
Pallipay 42
aya na abbing da nga sirungan i granatis anna garulan.
Magigginna’ i kagian ni Fina, “Guyabbak-ku yaw fun na granatis

tapenu makkatatta i nalutu ira, sibbangan ni Ama, piggattan na,
payyan na ta bagong anna namaro-maro nga amilin.”
Kagian gapa ni Lino, “Wan, ta i garrulan nga nalsam, ipagattak ku

kani Ina ta danum anna polbus na afug tapenu paddayan na ta dulse.”
Tumangi-tangi gapa si burido nga makkagi, “Ananay! Mattuka i

vuvvu ku ta nginangngo ku nga una!”
Kada umma nu maribbo paga laman, magalbasu da Edong anni Fanay

nga malukak, giddanan ni Edong nga kagian, “Fanay, massikkarallo
ngana i lalung, mallukka itta ngana.”
Mabi nga alikaman ni Fanay i kasafwego ta banggera anna

mappakaddul ta darafugan; usan na i nagangu ira nga kayu na madre
de kakaw anna binabbak ni Edong nga panga na nattappang nga fun
na kamanggan. Mattallag yayya ta napatu nga danum maggafu ta
angang. Nu malluwak ngana i danum ta antigu nga kafetera, payyan
na ta polbus na kafe barako anna asukar. Pagginangan na lige na
ivuvvu ta agitadday da nga tasita.
Iyagal na,“Edong, ‘kataw ngana ta singgupat-ta i napatu nga kafe.”

Maggarenu ira nga duwa ta biko na darafugan jebi nu tyempo na
lammin.
“Mannawak ngana”, kagi ni Fanay. Gaggaman na i agiri-tadday da

nga illuk na upa ta kuribu, ifritu na ta paryu. Isela na gapa i navuna
nga inafi. Nu karuan, mamuvvuk yayya, kivuan na ta gatto nga
nagatang ta plasa. Lukagan na i anna’ da tapenu maggiriddad-da nga
magguk. Iyolu ni Fina i maddasal lige da nga mattubbal. Kabalid-da
nga magguk, mappaganwa si Fanay ta abbing ira nga maggabbo ta
eskwela.
43
Maggiriddan ira nga mappakannamu. “Ama, Ina, maggabbo ta santa misa. Makiprusisyon ira nu melefan i imahen ni Sta.
kami ngana.” Filomena. Aru i bisita da nga papparyentes, kumari, anna kumpari
da ira. Dakal i appabalo da ta naparan i mori nga metunnak
Tabbak ni Fanay, “ Wan, ana ku ira, i Yafu egga paray nikamu.” ta lamesa. Nu manaw i bisita ira, egga i karawewingad-da nga
neyawa nga makan onu akkagianad-da nga “balut”.
Iyamung gapa ni Edong, “ Magimmuguk kamu ta dalan,
magigiammu kamu ta napya.” Maski anni karu na tungulan na magatawa ta kagaggaw, ari da
mapakawan i angngurug anna angngaya da ta Yafu. Nu duttal i
“Wan Ama, iddanaman nu, vulunam-mi i tabarang nu”, kunni liggu, iyangngilinad-da. Mavvurulu ira nga mallagum ta santa
Fina nga isingisingan na ta kakkorianan na. misa ta iglesia na ili. Mangiusa da Fanay anni Fina ta furaw nga
belo ta ulu da. Nu oras na pakkakan, magara-ammung ira ta
Pallikuk da, pegafuanan na magatawa i kalangan da. Umay ta lamesa, makkummak ira ngamin nga maddasal, anna mappabalo
bannag si Edong nga magim-mori. I mori ay tadday nga klase ta grasya. Iporay ni Edong nu egga i mataga nga vutta. I akkakagi
na manango nga maggafu ta bannag na Cagayan. Ngem, ta lugar na, i itubbal da ay naggafu ta Yafu, yatun ta memmuguran.
da Edong, gabur yaw nga mori. Furfurawan i vuri’ na. Talataggi
i ngisi. Ari kagitta na karuan nga manango nga dalpe i baggi
da. Nabbussu i mori nu egga i bugi na. Ari kuruga nga dakal.
Finu laman i sirissi na. Nu mapassuk, neeruma i singngo na. Nu
tyempo na aruguk anna kila-kila, kagian na agiriaman ta lugar
da Edong, “ Afu, mabbalo, mappa-mori ngana.” Nu vulan na
Agosto adde ta Noviembre, gabur i magafu nga mori.
Ta dappi na bannag, naguku-gukuk i pwestu na magim-mori ira.

Lagud ta kunnud, alawa i pagim-moriyan ni Edong. Netaladdo
nga naparepak ta dappi i tallu-magatu nga agagaw ira. I agagaw
ay napadday nga uway. Alale bayon, nga pattallungan na mori.
I pagim-mori, napano nga pangapan ni Edong ta pattolay na

familya na. I pattaraddayan na mori nu gabur ay mapannu i
tallu nga dakal nga dalik. Nu melabbe ni Edong i mori ta balay
da, ikada-kaddang ni Fanay, ilaku na ta ili.
Megafu ta mori, aru nga pira i magaggam na magatawa Abana

para ta mawak na familya anna pagigiammu na ana da ira.
Egga paga i mepappan ni Fanay. Kada fiesta ni Sta. Filomena,
makiunnung i Familya Abana ta maka-makwa, nepatallugaring
Pallipay 44
Ngamin nga tabarang na magatawa ay nepatalatto ta uto anna paporad-da, alle awan laman tu matageno da nu masingad-
futu na ana da. Yatun ta ibali-bali da ta pagigiammu da ta mapya. da i ana da ira.
Awan tu maginna nga riri na mawwaragi maski nu mabbibbik
ira ta ribbo na lamparya. Nu magguri-guribo, kagumanad-da Edukasyon i kurso nga ina ni Fina, nagigiammu ta tadday
nga itullu i metcha. Nu belada, magalan da Edong anni Fanay nga kolehiyo ta Tuguegarao. Kuruga arayyu i kasera na ta
nga mangipay ta medalya. eskwela, ngem, mabi yayya nga maggabbo tapenu lakaran na.
Aya na laman nga metubung na i pira nga pamasahe na. I
Turi ta nabbatay ngana ta kolehiyo si Fina, mas lallagu ngana mononnuk na, iyamung na ta iyawa ni Fanay para ta mawak
i talikarak na magatawa. I tallu magatu nga agagaw ni Edong na ta eskwela.
ta pagim-mori ay nabbalin ta lima gatu. Gaggafu, gabur gapa
nga mori i mala na. Anni gapa i aya ni Fanay ta mas aru ngana Si Lino, egga gapa ta mekaruwa nga ragun na sekondarya.
i magaggam anna mepappan na nga pira. Maski anni i banni I eskwela na ay egga ta tadday nga baranggay. Kunne gapa
na bilak nga mesippa ta baggi da nu mattrabahu ira, maski sa, lakaran na nu maggabbo. Ari ngana mangiyemmi para ta
nu makkakkalsi i kallo-kallo na alitantang da, makkatu-katu i pamasahe na. Nu maguran, mattakay yayya ta kalesa. Ikaya
na nga makabalin ta ihinyero.
Si Binoy, mappange mag-graddua ta elementarya. Plano na

gapa i mabbalin ta mestru.
Mappange ngana i meka-appa nga ragun ta kolehiyo ni Fina.
Mittan nga umma, ta pavvuka ni Edong ta duwafulu nga

natturunuk nga agagaw, makatangi nga nekagi na ta nono
na, “Aggi-tadday mabba i mori nga napalagum ta agagaw
ira.” Nebali-balin na nga vinukatan ngamin i agagaw adde ta
tamfu. Ta pallabbe na nepay na i mori ta tadday nga dalik.
Pakasingan ni Fanay, “ Alla, ngatta yaw laman Edong? “
“Wan lagu. Awan ta mawayya; yatun laman i napalagum ta

agagaw ira”, kunni Edong.
Ta uli nga aggaw, kunnari mangana i kabaddi na agga na

nala ni Edong nga mori. Ta pallakak na aggaw anna vulan,
mas bumaddi-baddi i agga na magafu na nga mori. Taw nga
nessimmu, matageno na tanga-familyan i pangnguli na andar
na attolay da. Natageno na magatawa nga masesenu manaw
45
i kasta na pagalegad-da nga pagim-mori. Adde ta awan ngana gapa ngana. Si Lino gapa, turi kabbing na, sige, ari na mafunatan i
vulavuga ta mori nga masingad-da ta lugar da. Ta paddurungaw na matturu nga sifun na. Ihinyero gapa ngana. Si Binoy, makkatapping
totolay ta gyad-da, navuddo da nga napawan ngana i manango nga i ngipan na ta angngangngal na ta una. Aranni mammestru gapa
mori. Mavurung ngana da Edong anni Fanay nu kunnasi ngana i ngana.” Maggagalo ira ta pakkaginna da. Igalo nga ikagi ni Fina,
pappa-kolehiyo da. Makkafi ngana i nono na duwa. Napagurayan ni “Gavva!”
Edong i baggi na. Ari na pakakan anna pakakaturuk i nekawawan
na mori. Tadday nga fugak, inunnuk ni Edong ira ngamin ta biko na.
Kunna nga nekagi, “Mappabalo tam ta Yafu ta ari na sittam nga
Mittan nga gabi, kinergo ni Fina i magana na. “Ama, Ina, ari kamu pinagurayan. Yuri ziga nga ziminattal nittam, ay addan gabba
mak-konsumisyon ta agigiammu mi. Kergowak-ku i presidente na laman tapenu makadde kamu ta destinasyon nga ikaya nu
eskwela mi. Ikaya ku i masservi ta eskwela nu bakante, pangibali’ ta maddetan.”
matrikula. Piga vulan gamma laman ngana, makabalin na’. Sakan i
mappagigiammu ta kakkorianak-ku nu makatuddu na’.” Kurug nga nofu i mori ta bannag, ngem, vulawan yayya nga
namegafuanan. I tadday nga familya nga kagitta na Familya
“Mabbalo, ana ku, nu kunnatun i egga ta panono mu. Sikaw i Abana ay ehemplo nga mepangngo maparigan. Egga i pagideddu
pangitalakkam-mi ta pagigiammu na wagim ira,” kunni Edong. onu pakkaaya-aya na katagitadday nga myembro na. Pattalikarak,
pappakaalinno, anna pangurug ta Yafu nga marresulta ta pagayaya,
Tinuttul ni Fina i presidente na eskwela da. Nepaalippawa na i palupagya, imammo, pakawayya, anna pangaya ta Yafu.###
sitwasyon na. Tantu ta pangikabbi na presidente na eskwela sa,
nala yayya nga masservi ta eskwela tapenu awan ngana tu pagan
na. Anni aya na magana na.
Si Lino gapa, kada Sabadu mevulu ta karpinteru nga karuba da,

umay mappiyon. Kuruga ikabbi nakwan yayya ni Edong, ngem,
nabannayan yayya turi ta nekagi na nga makwa na gamma anna
ari maistorbo i aggigiammu na.
Nappasa i tanga-ragun, nabalin lagapa ni Fina i kolehiyo na. Ina da

yayya nga mattuddu ta eskwela da. Yayya ngana i nappagigiammu
kani Lino anni Binoy.
Ari nabbayak, nakabalin lagapa ngana i duwa. Nakakalek ira ta

nakasta nga trabahu. Ari da ngana kinemmian i yama anna yena
da nga magalek. Nanoli i mapya nga gawa-gawayyan na magatawa.
Nelafuk ni Edong nga kinagi , “Innam-mu bi nge si Fina. Turi ta
kabbing na, ari na mavuya ta napya i letra nga erre. Sangaw mestra
Pallipay 46
Ubo, Ulu, anna

Agal na Manu
ni Abraham D. Lauan
(Isabela)
47
M
akakkasta innan i pagitetubang ni Kako Banang, atawa na, si Ensio nga tadday tu kusecheru onu minakkoman.
dagun tu pitufulu-lima, ta silyon ta patagguag Egga i tallu nga ana da tu puru lallaki nga maddagun tu
na balay da. Kunna kuntentu ngana i panageno karallima, karaddua, anna siyam.
na sangawe ta ziminakal i balay tu paddyanan na. Garay,
ta maturu tu duwafulu ragun nga nappasa ay kuruga Nabbibibi si Rosal nga minaranni ta yena na. “Ngatta kari,
balabaddi anna aranni ngana meruppe i kayu nga arigi Inno?” kunna nga niyavutan.
natun nga balay. Natappan tu mimi anna sininsig anna
kama i libag na. Sangawe ay egga ngana lagapa i zizzing “Mangngusimo’ ngana siko, ana ku. Yatun ta agalam-mi bi i
tu pakkaturugan na anna malapo paga ngana gapa i katri tallu tu ana mu ta mawag tu maddasal ittam ta kada kunnaw
tu pagiddan na. nga oras ta fugag.”
“Rosal, Rosal,” kunna nga nikulle ta pagagal na ta kaka tu “Uwan, Inno, ekku ira agalan ta dalan ta siguradu maggarayang
ana na. “Mabi ka umay taw!” kunna paga nga nituvvug. paga lamang ira tu imbuka”, tabbag ni Rosal.
Si Rosal ay maddagun tu tallufulu-annam ngana. Egga i Ari kuruga nabbayag ay minune i tallu nga abbing– si Francisco
Pallipay 48
onu Sikku nga kaka, si Fernando onu Andu nga mekarua, anna Simibbag tu ollu si Sikku. “Grade 10 nga’ ngana, Kako.”
si Fermin onu Emming nga burido onu urian. Medyu maffunaw
paga ira ta pattallung da megafu ta nakkarela ira ta pallabbe da. “Sakan ay Grade 7,” kunna gapa ni Andu.
Natturuntubag nga minaranni kwani kako da anna nakibendision
ira sa. Simillung ira ta sala nga kavulud-da gabba si Rosal anni “Grade 4 nga’ ngana gapa, Kako,” kunni Emming.
Ensio nga magana da.
“Apuran nu gafu i pagiskwela nu ta aber laman nu egga gapa noka i
“Ara, ettam ngana mappalittukag ta arubang na altar ta sala anna kurso tu ituppal nu,” kunni Kako Banang.
maddasal ittam tu mamillu tu Ama Mi anna Dios Nikaw Maria.
Mabbalo-balo ittam ta Dios anna kiddawattam sa i mapia nga Ay simibbag mabi si Rosal, “Fustu yatun i kagian ni kako nu. Innan
gawagawayyat-tam”. nu, ariak-ku nakadde ta kolehiyo, anna si yama nu gapa ay nabalin
laman ta Grade 6. Sangoye ay malippawa ku i pia na magiskwela
Ta kabalid-da naddasal ay nanoli ira ta keggan na silyon ni Kako anna makabalin tu kurso.” Giminalo laman ngana si Ensio ta
Banang. Nadderepag gapa nga nagitubang da Rosal anni Ensio umanugu yayya ta kinagi na atawa na.
anna tallu tu abbing ira ta apaddu anna dadana nga bangku tu
pinadday gabba ni Kakay Bertu turi ta katolay na. Natay ngana si “Ay, neraddammak-ku tu Lunes gabba sonu umma,” kunni Rosal
Kakay Bertu turi laman ta nappasa nga dagun. ta abbing ira, “Egga tamma i assignment nu nga mawag tu balinan
nu?”
Ay niyavu ni Kako Banang nira, “Anni ngana i gradu nu ta iskwela,
afu’ ku ira? “Ay uwan, Inno”, kunni Sikku. “Egga balo i ipapadday na mestra mi
ngem ariak-ku ammu nga kwan.”
“Anni kari yatun nga ipapadday na mestra nu?” tabbag ni Rosal.
Simibbag si Sikku. “Kagian ni Ma’am Felisa tu itura mi kanu i

anangngwa ira na Ibanag turi ta ollu nga tiempu”.
“Kunnasi yatun gafu ngay?” tabbag ni Rosal. “Aru i ariak-ku ammu

tu anangngwa ira na Ibanag ta nappasa nga tiempu, ngem, ammu’
tu si kako nu i makaduffun nikaw.”
Ay naginna gabba ni Kako Banang i pakiyavu ni Rosal meyannung

ta assignment ni Sikku anna kinagi na, “Ay, afu’ ku, ariam-mu
mavurung tatun nga ipapadday na mestram nikaw. Duffunat-taka
tapenu mabalim-mu yatun ta malogon laman niakan. Ngem, mawag
laman tu magginna ka tu mapia niakan.”
49
Naggiddan da Andu anni Emming nga nakkagi, “Kako sa nga mataki. Yatun gafu na tu mawag tu mawwari i familya tu
Banang, awayya mi gapa magginna ta istoryam? sulla, uzzin tu dulse, lipo nga biskuwi, anna tadday tu illug nga
melussag ta tadday nga piggang. Kagian paga na mangilu nu
Simibbag si Kako Banang, “Siempre, awayya nu magginna sitaw i lugar nga natukkallan na mataki tapenu tari nga lugar
tapenu kannammuan nu i anangngwa tam nga Ibanag turi ta meyangay yatun nga wari.”
nappasa nga tiempu. Uliak-ku kagian gafu, magginna kamu
tu mapia ta ekku istoryan nikamu ta lagum na tallufulu nga Uli mangana nappakiyavu si Sikku, “Kako, anni i kagian ni
minuto onu gaddua na tanga-oras. Ta kabalik-ku magistorya Inno Rosal niakan tu navvuru-vurung yayya niakan turi ta
ay awayya na tu nakalutu ngana sangaw si yena nu tu pamugab baddi nga’ paga?”
tam”.
Simibbag si Kako Banang, “Ay uwan, Sikku. Turi ta tallu paga
Ay, nagistorya ngana si Kako Banang. laman i dagum-mu, mabbida onu mavvuya ka ta anni laman
nga kagiam-mu. Yatun tu ta mittan nga aggaw ay inagalam-mi
“Kuruga minaddasa-rasal i Ibanag turi ta ollu nga tiempu. si Leonida nga kapitta gabba laman ni yenam tapenu uffunan
Masikan i angngurug da ta Dios nga Namaratu ta sinakkabban. na ka. Ta ziwanan nga lima na ay egga i dakal nga annusi na
Ngem, mangurug gapa ira ta espiritu ta pallelevu na totolay. aparador anna nitukkal na ta duwa tu talingam anna naddasal
Magalan danaw ira tu ‘ari nga masingan’. Ay tapenu mamintini yayya tu malumammo. Yatun ay makagi tu mannusian tapenu
i pia danaw nga ari masingan anna tapenu malappawan i mavukatan i pagginnam anna pabbidam. Kakurugan na,
totolay ira ta paganassing da, egga turi i kagitta na doktor nappasa i piga vulan, ay mapia ngana i pakibbidam nikami
ta baryo nga magalan tu ‘mangilu’. Danaw nga mangilu anna ta totolay ira.”
ay makiuvovug ta espiritu nga natakitan na tolay tapenu
mammapia ira ta taki onu tulagad-da.” Nituvvug paga ni Kako Banang nga kinagi, “Turi ta maddaguk-
ka tu lima, napakaru i gurig ta limam anna ta takkim. Niyangay
Kunni Sikku, “Kako Banang, kunnasi i kwan na mangilu ta mi ka ta mangilu, ngem, arian na mabba nammapia onu
mataki nga meyangay sa?” nauruan i gurig mu. Ngem, kinagi na mangilu tu mawag na
abbing i makisinnung. Yatun ta nakkiddaw si yenam ta kwani
Tabbag ni Kako Banang, “Kunnaw i kwan na mangilu. Basan Filemon, nga namallaw niko ta pakristiano onu bawtiso, tu
na i palag na tu denu na niyug anna imasahe na ta interu dana nga sinnun na anna nipeyellung na nikaw. Allo na Dios,
baggi na mataki. Ta pangiyafurya na ta denu ay mammini- nappasa i duwa ligguan, awan ngana tu gurig mu.”
mini yayya tu dasal nga yayya laman i makannammu. Ay, ta
kabalin na paddenu, kagian na mangilu tu magawag tu uffun Lanna laman nga sinappe ni Andu si Sikku anna kinagi na, “Ha
i nammatay na familya. Mappadday ira tu altar ta sala anna ha ha, ginurig ka balo tagga ta kabbim-mu, siko!” Nakaddagan
magalan i kabiko anna parientes ira tu umay makipaddasal. si Sikku ta panappe ni Andu.
Mangiparan tatun nga balay tu maka-makan nga metunnag
para ta ikararua ira. Nu karuan gapa ay kagian na mangilu tu “Anni mabba gapa siko, Andu, nakaddag nga lallagu!” kunni
egga i aggira-gira onu ari masingan tu nanukkal ta neyangay Sikku.
Pallipay 50
Giminalo si Kako Banang anna kinagi na, “Sikku, kanayun meyannung ta anangngwa na Ibanag ira ta ollu nga tiempu,”
mabba nga makaddagak-ka mamegafu turi paga ta kabbing kunni Sikku nga nitabbag.
mu. Kakurugan na, namippiga gabba nga niyangay mi i
sinnum-mu ta makagi nga ‘mangagagakaw’. Mangurug “Anni paga kari i ikaya mu kannammuan?” kunni Rosal.
ittam garay nga Ibanag tu awayya na metoli na kararua
na tolay tu nakaddagan onu nanassingan. Tammitan na “Yuri meyannung ta pangaya adde ta pagatawa na Ibanag”
mangagagakaw i sinnun, makkiro, anna maddasal tapenu tabbag ni Sikku.
manoli i kararua nga nesina ta baggi na tolay tu nakaddag.”
Gavva nga simibbag si Andu anna kinagi na, “Ngatta gapa
“Iyangay tam ngana gafu i sinnun ni Sikku ta mangagagakaw, ta si Sikku laman i zinuffunan ni Kako ta assignment na?”
Kako,“ kunni Emming. Naggaralo ira ngamin.
“Ha, kari? Anni kari gapa i assignment mu?”, kunni Kako
Minaranni da Rosal anni Ensio. Kinagi ni Rosal, “Ah, Banang.
netuppal ngana i istorya ni Kako nikamu? Aranni nga’
ngana mabaling mallutu tu pamugab tam.” “Kagian ni Ma’am Gloria tu mappadday kami kanu tu ababba
nga kansyon onu rap, Kako,” tabbag ni Andu.
“Aru paga i mawag ku mannammuan kwani Kako Banang
51
Kinabbal ni Kako Banang i ulu na anna kinagi na, “Afu, siko Rosal.
nga abbing, anni gafu pakannammuak-ku tatun nga rap tu
kagiam-mu?” Kinagi ni Kako Banang, “Ala, sige, balinat-tam sangaw nu
umma ta fugab yuri meyannung ta pangaya anna pangatawa
Minaranni si Ensio kwani Andu anna kinagi na, “Ay, Afu, ana na Ibanag.”
ku, ariam-mu kari ammu tu yatun i tadday tu kalalakiak-ku?”
“Uwan, Inno,” tabbag ni Rosal. “Netunnag ngana ta lamesa ©i Jan Karl C. Coballes
Simibbag si Rosal, “Andu, kurug yatun i kinagi ni yamam. pamugab. Ettam ngana pattaraddayan nga kanan i nilutu mi
Tapenu mangurug kamu ay ginnat-tam yayya sanga-sangawe duwa ni Ensio nga manu tu tinola.”
ngana”.
Siempre, egga lagapa i taddu na kataggitadday. Taddu ni Sikku
Siminaddag si Ensio ta arubang da anna nitalakkurug na nga i ubo onu pempel na manu, billay ni Andu i ulu anna napakaru
ni-rap i kunnaw: nga zigu, anna nesinna gapa i agal para kwani Emming.###
“Sikaw ana ku, Sikku,

siggug tamma i ubo mu.
Ngatta ta kanayun ngana laman,
mabatta-batta i parte ubo na pantalom-mu?
Sikaw gapa Andu,

nu mapparti ittam tu manu,
ikakaya mu kuman tu ulu,
ikakaya mu paga i massinggu tu zigu.
Agal gapa i taddu ni Emming,

tadday masippo nga abbing.
Apuram-mu i magigiammu,
aber nu mabbalik-ka noka tu abugadu”.
Firmi i galo na interu tangabalay. Nipoppo na abbing i yama

da. Ay, kinagi paga ni Sikku, “Egga balo i talento ni Ammo
Ensio tu itagu-tagu na. Mamegafu sangawe, ngaganam-mi ka
tu ‘Ensio, Rapper na Familia Cusibang!’”
Kinabbal ni Ensio i tangngag na anna nakkagalo ira duwa ni
Pallipay 52
I ANA TU MANGIDEDDU
TA MAGANA
ni Crislyn C. Luis
(Isabela)
© Melvin Salvador
53
Pallipay 54
T
a tadday tu baryo na Cagayan, egga tadday kalan na lamang nesibba si Fermin. Raga da nga
tu familya nga maginnolay ta imammo na nikaru yayya ta ospital, ngem, nikagi na doktor tu
Yafu anna naddakal ta tuddu na tulu anna “dead on arrival” ngana yayya. Nepallo i nikekaddag
pangirespeta ta maski sinni nga tolay. I yama na familya anna paddaddam na nabattang tu familya na, mas
ay si Fermin nga naggafu ta Tuguegarao City, anna ngana i ana anna atawa na. Netarak da tu piga aggaw
si Lucing, nga yena na familya, ay naggafu ta baryo yayya. Maski anni ziga na nesimmu, pinasikannan ni
na Cabagan, Isabela. Naddyang ira ngana ta familya Lucing i nono na para ta ana na.
ni Fermin ta Tuguegarao adde nguri ta nikekasal da
duwa. Tari ngana ira nappegafu ta familya da lagapa, Nabalin netanam si Fermin, minay nawwagga
anna mas nakkasta gapa i pavvulu-vulu da kavulu i i familya da ta Pinacanauan, ta tadday yari nga
magana ni Fermin. tradisyon tape mevulu ta agi na danung i marake
anna mataki nga nesimmu ta familya da.
Navvunga gabba i pagiddu da ta akkatolay ni Rita.
Si Rita ay tattadday tu ana da nga maddaggung Piga ragung nappasa anna si Rita ay egga ngana ta
magiskwela ta elementarya anna yayya gabba ay kolehiyo. Yayya ay magiskwela ta matamwag nga
kanayung nga makala tu onor ta iskwela. Ta pallabbe iskwela ta Tuguegarao City. I nala na nga kurso ay
na naggafu ta iskwela, nasingan na i karuba da ta education ta ikaya na i mabbaling tu mestra para
dalang anna yayya ay nagimmang para maddyos. makaduffung ta kissatolay na anna para messimmu
Anna sinabbang da gapa yayya tu “Pa”, kavulu na i plano na ta attolay na. Nu tagimittang, magitadday
makasta tu galo. Maddagung mallakag yayya palabbe lamang yayya ta balay da, egga kanayung i alibambang
anna umaranni la umaranni ta bale da, nasingan na ta balay da tu ammu na tu si yama na.
tu egga ziminattal tu bisita ni yena na nga naggafu
ta Cabagan, anna nappabibibi nga siminallung yayya “Pa, nu sitaw laman i keggam, paray tu magayaya
anna naddyos ta kada tadday nira, anna inummakkan ka. Aranni na’ ngana mabaling ta pagiskwela. Kenga
na gapa i magana na. Adde ta kabbing na tu adde ta laman, awak-ka tawe sangawe, ngem, ammu’ tu
paddakal na, natudduang yayya tu makasta yatun ta kanayuk-ka egga ta biko mi para nikami,” kunni Rita.
nu sinni i makammu nisa, iyoddoddu da yayya ta
kakasta na. Nappasa i piga nga oras, amme na natageno ni
Rita tu nekatrugan na yayya anna nalukag yayya
Nappasa i tallu ragung, si Rita ay egga ngana ta tu makatatangi. Nala na i ila anna nikattag na ta
sekondarya anna tawe ngana namegafu i paddattal na kayu tape amme na mesimmu nu anni i natatageno
nadduruma nga mesimmu tu namureba ta pavvurulun na. Natatageno na nga egga i mesimmu tu marake
da nga familya. Magayaya nga navvurulu i familya da kani yena na; ta paddakal na, nala na i kultura anna
anna i Familya De Leon ta nadduruma nga lugar para pangurug na Ibanag nu sitaw naggafu si yena anni
ta selebrasyon ta nikeyana ni Hesukristo. Maddaggun yama na.
nga magayaya i tagitaradday nira ta pavvurulu da,
55
Ta tadday nga aggaw, inagalan na kafulu ni Rita yayya pagganassing ni Rita, ngem, napalubbangang yayya ta kinagi
nga umay ta fiesta na Tuguegarao para maggiraw tu Afi na doktor tu awang tu marake nga nesimmu ta abbing.
Festival nga daydayawad-da. Ta amme na iddanamang,
tu aggaw na gapa ay nasingan na si Jonel, i ikaya na Manotoli i kulikug na abbing anna amme na mammapya.
futu na. Ta sikan na nono anna determinasyon ni Rita, Turi ta naginna na kako na tu kunnari i nesissimmu ta afu’ na,
nakagradwa yayya anna nakwa na balinan i riga tu minaranni yayya kani Rita; kinagianan na tu balangunad-da
nesissimmu nisa. Inusa na tu inspirasyon i nekagi da si Carlo tu Fermin – nagan na yama ni Rita. Kinurug ni Rita
nisa – “Mammula ka tu mapia, gatabam-mu noka”. i nekkagi na kako na, anna adde turi, inagalad-da si Carlo
tu Fermin. Binalangud-da i abbing ta nagan na yama ni Rita
Ta pamalin na ay nakapamalin ngana gapa si Jonel. nga egga ngana ta biko na Dios Ama.
Anna, namegafu i istorya na pagiddu da. Napplano ira
duwa tu kasal anna nipakannammu da ta familya da. Ta karu na nessimmu ngana kani Rita ta pattolay na, nanono
Kuruga parayag anna ayaya ni Lucing ta narattal na ana na tu awang tu marake balo nu egga i panguru-kurug
na, maski anni taki na nessimmu nira ta pappanaw na ta akkagianan na babbarako, ta yari i mangituddu anna
atawa na. Ta aggaw na Biyernes, ummumma nagamful mangigiya nira anna mangipalappa nira tu makkanayung
i familya da ta umay mangune i familya ni Jonel ta anna massika-sikang maski anni i mesimmu nira onu anni
balay da tape pabbiridang i kasal tu plano da duwa i iyawa na pattolay. Awat-tu mawawang nu kurugam-mu i
nga mannobyo. Ziminittal i familya ni Jonel tu egga bida-bida na babarako. Nu egga i Dios nga magippannu ta
neffulu da tu nattarammuku tu makang, anna makasta attolay mu, awang tu mariga nga kwam-mu.###
i nikegangay na pabbirida da. Ta gabi nage na kasal da,
inagalad-da ira duwa na kako ni Rita anna kinagiad-
da ira tu nu i sinnung tu nattaliad-da ta aggaw na kasal
da, ay ibebay da ta sim da tape amme na magurang ta
aggaw na kasal da. Anna kinagiad-da ira nga familya
tu amme da magitubang ta makang tu mepakang ta
kasal tape awang tu marake tu mesimmu ta aggaw na
kasal da.
Naddakal ta tuddu ni kako na si Rita, ta kultura anna

pangurug da, para maski anni i mesimmu, amme
na malaffu ta sistema da i kultura tu naggafuang na
pagittolay da. Nappasa i tadday nga ragung, niyana ni
Rita i abbing tu kamuka ni yama na, tu maski sinni
makasingang ta abbing, yari i kanayung ikagi da. Ta
amme na mangana ekspektan tu mesimmu, nikaru
da ta ospital nga aranni nira i abbing. Nepallo i
56
PANGIVVE
Oliver Tamayao-Baccay
(Cagayan)

57
A
lbasu. Masikkarallo ngana i lalung ira. i makan ta labba anna nepotun na ta ulu na. Sinela nga
Massinnarabbak ira. Nassikkak si Anton, walu inafi, nafritu nga baranghenas, anna vunga na saluyu; egga
ragun. Sinoya-soya na i baggi na anna nevuka gapa kamasi anna tuyu i kinattu na nga pagaramusallad-
na i mata na. Ta baddi nga benta na akkaturugan na ay da. Tammi na ta tadday nga lima na i nangipayyan na ta
neladdangan na i baddi nga nawak. Giminangun yayya anna barako nga kafe. Tammi gapa ni Anton i danum para ta
enna kinappil i ulo anna abo na. Nakkadda yayya ta kusina. inumad-da. Kunnaw ngana i attolay da kada nu tiempo na
pakkusetcha.
“Diyos ta umma, Mama,” kunna ta yena na nga si Selda.
Pinagefanan na magina i liminakak. Kurang duwafulu
“Bendisyonan naka na Diyos. O, magamamma ka ngana anna nga minuto i nilakak da adde ta koman. Tadday nga
makkalimummuk ka ta inumam-mu i kafem. Alistuwat-ta pinakanawan gapa i zináki ra.
ta dumaddan itta kani yamam ta koman,” kunni yena na.
“Tonio, magimmang ka labbi. Laffutam-mu labbi i tal
“Wan, Ma.” na nuwang ta aradum ta mangumma ittam labbi ngana,”
Nekulle ni Selda kani atawa na ta medyu arayyu yayya.
Nu kunnari nga ari ngana nga masingan ni Anton i yama
na ta kusina, ay ammu na ngana nga egga ngana yayya ta “Wan, mabi laman ta balinak-ku yaw eras ku,” kunna gapa
akkurtayan. Ari paga luttuwak i nawak ay maggaggamya i netabbak ni Tonio.
yama na nga umay magaradu. Kavulu na yama na i nuwang
da nga si “Caraw”. Turi nabalin ni Tonio i eras na ay nilattak na i aradu ta
nuwang na. Pinayyan na ta gonggoti nga sapin i vulluk na
Ta kabalin ni Selda nga nallutu ta tuwan ay nepay na ngamin nuwang anna sinakayan na si Caraw. Netakay na gapa si
Anton na i labba na tuwan. Minay ira ta aranni nga pipi na
danum. Pinasanang da si Caraw.
Newaya gapa ni Selda i gonggoti ta pipi ta arung na fun na

vulala nga kayu. Nepay da i tuwan tari anna i kafe.
“O, umay kamu taw ngana ta magaramusal ittam ngana,”

kagi ni Tonio.
“Wan, kapyanan na ta napatu paga i kafe,” tabbak ni Selda.
“Wan, Pa, ngem, nabalin na’ ngana nakkafe. Yaw aramusal

laman ngana,” tabbak gapa na ana da.
“Sige gafu, ana ku. Ngem, mangipattu kamu labbi ta makan

Pallipay 58
para ta kararuwa ira ta pallevu,” kunni Tonio ta magina na. i pagaradu na.
Kanayun nga masingan ni Anton nga kunnari i kuwan na yama Ta likuk na ay tumunu-tunuk si Anton. Egga tammi na galon
anna yena na. Mangipattu ira ta baddi nga inafi anna nu anni nga egga ngana tu naddyan na nga abalin. Magi-abalin yayya
laman nga makan nga egga nira, lige ra pegafuan i kuman. ta pagaraduwan na yama na. Turi pasadu alas nuweve ngana ay
Nappabbaw si Anton. matageno ngana ni Tonio i patu na bilak. Gumalalla-galla gapa
ngana si Caraw. Yatun ta nilaffu na ngana labbi i tal na aradu na
“Pa, ngatta ta mawak nga mangipattu ka ta makan?” neyavu na tape mallabe labbi ngana ira. Egga paga baddi nga ari nabalin,
abbing. ngem, tolian na ngana laman sonu fugak.
“Kunnari i negagangay, ana ku. Kwa na aritam nga masingan Uli, sinakayad-da si Caraw. Si Selda gapa ay liminakak. Tumunu-
yari nga egga ta pallevu tam tape ari da ittam pattakitan,” tunuk ta likuk na nuwang. Ta allabbe ra ay narafung da si Kanor,
pakanawak ni Tonio. tadday nga makakkwa ta alawa nga davvun ta ransu da.
Egga nakwan paga i pakivu ni Anton ta yama na, ngem, ammu Kagi ni Kanor, “O, Tonio, nabalik-ka ngana nagaradu?”
na nga nu kunnari nga kuman ira ay manaki na yama na i aru
nga pakivu. Sinungul na gafu i kiminan. Kabalid-da ay pinalakka “Ari paga, Kanor. Egga paga baddi nga toliak-ku so nu fugak,”
ngana ni Tonio i nuwang ta nassanangngan na. Sinakayad-da tabbak ni Tonio.
uli yaw ta pattoli ra ta koman. Pinegafanan mangana ni Tonio
59
“Ay kunnari? Aranni ka gafu ngana mabalin. Ikammu’ pangivve. Nu umay so maki-aradu si yamam ta kwa ra Kanor
nakwan nikaw nga mappa-ivve na’ sonu tumunuk nga sonu Lunes, e umay gapa sangaw si Kanor nga magaradu
ligguan nu ikaya mu,” kunni Kanor. ta koman tam sonu aggaw gapa na apparadu ni yamam. Ta
kunnari nga kustumbre ay alistu nga mabalin i trabafu ta aru
“Ay wan. Umay na’ mangivve ta mabalin na’ gamma sonu ira nga manguffun. Nalappaw i trabafu.”
fugak ta komak-ku ngana,” pakanawak ni Tonio.
“Anni kasta na. Anna ari mu matageno i bannak nu aru kamu
“O, sige gafu. Iddanamat-taka noka,” pakammu ni Kanor. nga mattarabafu,” tabbak na abbing.
“Wan, umay nga’,” nesiguradu ni Tonio. “Wan, yatun ta makasta i umay mangivve,” balin ni Tonio.
Turi nakadde ira ngana ta balay da ay insigida nga Aggaw na Lunes, mazibbo paga, ngem, nassinnarabbak
pinegafuanan ni Selda i mallutu ta para ta pangumma mangngana nga masikkarallo i lalung ira. Nasikkak ngana si
ra. Nanguffun gapa si Anton ta yena na. Si Tonio gapa ay Anton. Gitta na negagangay, awan ngana ta pagiddan i yama
nassilyon labbi tape magibannak. anna yena na. Nakkadda yayya ta kusina.
“Tonio, nu umay ka maki-ivve, e kun’si so yari tadday paga “O, Anton, ikaya mu kari i mevulu ta koman da angkal mu
nga komat-tam? Ari mu kari paga pegafuanan nga araduwan nga Kanor? Egga tari si yamam ngana,” nedafung na yena na.
yari?” neyavu ni Selda.
“Anni ko i kwak-ku tari, Mama? Abbo ku nu si Papa laman i
“Umay na’ labbi maki-ivve, Selda. Mas makasta yari tape umay tari?” neyavu na abbing.
egga gapa so manguffun nyakan sonu mapparadu na’,”
tabbak na atawa na. “Nagergo kami ganguri ni yamam. Inivutan na nu ikaya ku
gapa i umay manguffun nga mabbini, tapenu so sittam gapa
“Anni i ‘pangivve’, Papa?”, neyavu gapa ni Anton. ay egga gapa i manguffun nittam,” pakanawag ni Selda.
“I pangivve, onu ivve, ay tadday nga kustumbre na Ibanag “Wan, Mama. Ikaya ku gapa umay mabbini,” kagi na ana na.
ira. Nu egga mappatarabafu kagitta na mappatannawa,
mappatuno, mappagaradu onu anni laman nga madammo Maski abbing paga laman si Anton ay natudduan yayya nga
nga trabafu nga mawak i aru nga tolay, e umay ka manguffun, mabbini ngana. Nalogon gamma laman. Minay da gafu duwa
tapenu sonu sikaw gapa i makakawak ta uffun ay aru i umay ta koman ni Kanor. Zinangnganad-da tari i lima nga lallaki
nga manguffun nikaw,” pakanawak ni Tonio ta ana na. nga maddaggun nga magaradu para ta eras na mabiniyan.
“Ay, kunnari gabba yari. Alle gafu ‘bayanihan’ nga itutuddu Zinangnganad-da gapa si Filing nga atawa ni Kanor, anna
na mestra ta iskwela mi. Panguffun gabba,” tabbak na abbing. i ana ra nga si Elsie. Egga gapa ira Luling enni Finay nga
karruba da. Mappange ngana ira mamegafu nga mabbini.
Neyammung gapa ni Selda, “Wan, yari i kaya na kagian na
60
“Diyos nikamu ngamin,” vuya ni Selda. Turi matageno ngana ta tabbi i banni na bilak, ay nagimmang
ira nga nagaradu anna nabbini. Minay ira nagibannak ta pipi
“Kunne gapa nikaw, Selda,” tabbak ni Filing anna i kavulu na na koman ta arung na fun na andarayan. Nelawan ni Filing i
ira. meryenda ra anna i kafe nga barako. Kabalid-da ay nallutu ta
pangumma si Filing. Nanguffun gapa ta pallutu si Selda anni
“Mabbalo ta minay ka,” kagi ni Filing. Luling. Si Finay gapa ay egga laman ta biko na radyo na. Si
Elsie anni Anton ay maggayam ta davvun; abbing gare paga
“Wan, nekagi ni Kanor turi tadday aggaw nga mappa-aradu ira.
yayya anna mappabini, yatun ta minay na’ manguffun ta awan
gamma tu kukukwak-ku ta balay. Anton, maddiyos ka ta nira Ta pagibannak ra ay nagiristorya i mannakam ira. Navuya
ngamin,” kunni Selda. garay ni Luling i ana ni Edo nga karuba ra, nga gavva na kanu
nga nattaki. Ari kanu makalakak anna negavva na nagguri-
Aggitadday nga ina ni Anton i lima na mannakam ira anna gurik. Kinagi gapa ni Ifan nga kavulu ra nga nagaradu nga
naddiyos yayya. Nammangngi gapa yayya kani Elsie nga ka- uyya na kanu nga natamay.
edad na laman. Pinegafanad-da i nabbini.
“Marake nu navurruwan i abbing. Mawak nga ipasingad-da
Nappayung i manakam ira ta patu na bilag. Sumbreru gapa yari. Maffatan,” kagi ni Ifan.
i egga ta ulu ni Anton. Si Finay gapa, e egga netaba na nga
baddi nga radyo. Maggigginna yayya ta drama ta radyo fustu “Nepasingad-da ngana kanni Kako Ingga. Inaffatan na ngana,
maddagun yayya mabbini. Yaw ngana i kustumbre na ta ngem, awan laman tu pangulian na abbing,” tabbak ni Luling.
kagaggaw ay magginna ta radyo.
61
“Magalek kanu ira ta ngisi nga bavi, manu nga ngila i takki
na, uzzin nga tela, anna maneko kanu paga ira anna mawak
i sulla,” tabbak ni Luling.
“Afu, anni mabba karu na,” kagi ni Filing.
“Kunnatun i kegagangay na yatun, ko Filing. Mawak tu

mavulu yatun tape mammapya i abbing,” kunni Berto.
Siminabbak gapa si Finay, “Ngatta garay ta ari da iyangay ta

doktor? mas makasta lagapa nakwan nu doktor i maningan
ta marake nu anni i taki na abbing.”
“Awan. Ari ira manguruk ta doktor. Mas manguruk ira ta

minanningan,” pakanawak ni Luling.
“Ngem, mas makasta nu iyangay da lagapa ta doktor i

abbing,” nekaguman ni Finay.
“Pagurayam-mu ta ikagi’ sangaw kanni Edo ta iyangay da

© Harold Dela Cruz
lagapa ta doktor i abbing,” pasikkal ni Luling.
Nekagi gapa ni Berto nga tadday gapa ta nagaradu, “Awayya na gapa Turi nakalutu ngana si Filing ay kiminan ngana ira
nga ari nga tamay. Marake lamam nu inararan i abbing?” ngamin. Maski nabannak ira ay nasingngo i pinakkakad-
da. Balatung anna fritu nga manango i nattaraddayad-
“Wan, onu egga laman minafun nga kutu-kutu na davvun. Mawag da. Kabalid-da kiminan ay nagibannak uli ira ta fun na
manunnak ira,” kagi ni Kanor. kayu. Turi medyuga nalannaw ngana ay namegafu uli ira
nagaradu anna nabbini. Ari paga lummak i bilak ay nabalin
Simibbak si Filing, “Kwad-da nakwan ngamin i paka-awayya ra tape ngana ira.
masingad-da nu anni i nesimmu ta abbing.”
“Mabbalo nikamu ngamin. Nu awan kamu ay siguru
“I kinagi kanu na minakkatta ay egga kanu banig ta eskwela na naddetam-mi i duwa aggaw taw,” kagi ni Filing.
abbing. Mawak kanu umay ira manunnak tari, ngem, ari mabba
basta-basta i ikaya ra nga metunnak,” kagi ni Luling. “Sonu sikamu gapa mappa-aradu i ikagi nu nyo ta umay na’
gapa mangitoli ta ivve, wawwagi ira,” negarantisa ni Kanor.
“Anni kanu i itunnak da, ko Luling?” neyavu ni Filing.
Pallipay 62
“Wan, Kanor. Mammamuam-mu noka nu sonu anni nga “Wan, Anton. Mawak nga vulutat-ta yaw nga kultura tam ta
mappatrabafu gapa,” tabbak ni Tonio. makasta. Ari nakwan mapawan,” tabbak ni Elsie.
Nallubbe ngana ira ta aggibalayad-da. Ta metunuk nga “Wan lagu. Makasta i kunnaw nga kustumbre. Mabbalo gafu
ligguan ay si Tonio gapa i nappa-aradu. Kunnari gapa i nikamu ta inuffunan nu sikami.”
kingwa ni Kanor anni Filing. Minay gapa ira nangitoli ta
ivve. Nevulu gapa da Berto, Finay, anni Luling. Kunne gapa Ta kabalin na trabafu ay limibbe ngana ira ta aggibalayad-
nga nevulu si Elsie anni Anton nga kuruga neggo ngana i da. Nabalin ngana i pangivve. Appa vulan i innaggad-da
abbarkada ra. tape massirimmu mangana ira, ari ta pagaradu nu ari ay ta
pappusi ta vunga na nebini ra nga mangi, i vunga nga edda
Kinagi ni Anton kanni Elsie, “Maski nakwan sonu naguruffunan, vunga na panguffun, vunga na neggo nga
mammanakam itta Elsie e kunnaw itta. Mavvulu itta ta kultura.###
koman. Umay ta gapa maki-ivve ta karuan ira.”
© Gene Baquiran
© Harold Dela Cruz
63
I Sikreto na
anna i yena na gapa ay egga ta Aurora. Yari partidu na ira nga
egga ta aranni, mariga ballaman i pattolay da. Kunne gapa
kani Marta, arian na makakiddaw tu uffun ta magana na ta
Maladda nga
mataki nono da nisa gafu ta arian na nabalin i pagigiammu
na anna tadday maddaragun nga magigiammu i wawwaragi
na ira. Nu mittang nga awa-awan da, patayan ni Marta i
Pangurug
pasiran na nga umay makkiddaw tu uffun ta magana na.
Makawawangi, makapoporay ira. Ginnan ni Marta ta tadday
nga talinga na, palawanan na ta abbag nga talinga na. Allo na
ta Yafu tam
Dios, sonu nelawan na ngana na magana na i taki na nono
da anna patu na ulu da, iyawa da ngana sangaw i mawag na.
Kunnaw nga kanayun i mesimmu kada umaranni si Marta ta
a Dios
magana na.
Tadday nga fugag, ta pallallakag ni Pedro ta dalang nga

naggafu ta trabahu na, nekiri ni Marta nga mazibbo i muka
ni Sherelyn Gojetia na. Niyennag na gafu nga akkatallung ta unag na balay da.
(Isabela)
T
“Pedro anni i nesimmu nikaw? Ngatta kunnatun i muka mu
a Siudad na Ilagan, Provinsia na Isabela, egga i familia nga limibbe?” Niyavu ni Marta ta atawa na.
ta tadday nga Baranggay nga kuruga mariga-riga i
pattolay da. Parefu i magatawa nga arian na nakabalin “Inalsad-da’ ngana, bako, ta trabahu. Masserra ngana yari
ta pagigiammu na. Si Pedro, maddagun tu duwafulu anna pattrabahuam-mi. Umay ngana yari amu mi ta Manila,
duwa; si Marta gapa, duwafulu anna tadday. Egga duwa maddyang tari ta ana na nga mestra,” tabbag ni Pedro.
nga ana da; si Limuel i kaka, si Juan gapa i burido, parefu
nga lalaki. Nattunug laman nga neyana yawe nga mawwagi. Arian na nakatannug insigida ni Marta. Sigganono na
Fustu tu tangaragun-gadduwa ni Limuel, neyana ngana si nu kunnasi ngana pattolay da, nu sitaw pangapan na tu
Juan. megatang tu gatto anna medisina na ana da ira, kunne gapa
ta inaggaw nga kanad-da. Gafu ta awan ngana tu trabahu
Mattrabahu si Pedro ta pagangwang tu deko nga yayya ni Pedro, minay mana nakimemallo si Marta ta magana na.
laman i pangapan na tu pamatolayan na ta familia na. Si Nakkiddaw tanira tu uffun ngem gitta na ta nappasa-pasa,
Marta, manangngaw tu abbing, mappakarenu, mallutu anna mapporay ira tu ollu kapiad-da mangyawa tu mawag ni
kwan na ngamin nga trabahu ta unag na balay da. Yawe nga Marta.
magatawa, pinasa-pasensia da laggapa i zigariga na pattolay
da. Ariad-da makaranni ta partidu da ta i gafu na nassinna i Nappasa i duwa vulan, egga i lalaki nga minay ta balay da
magana ni Pedro. I yama na ay egga ta provinsya na Cagayan, Pedro anni Marta. Yayya si Tiyu Inggu, taga-provinsya na
Pallipay 64
Aurora, partidu ni Pedro. Naistorya ni Pedro kani Tiyu naddekan na tangaragun, awan tu pakannammu ni
Inggu nga awan ngana tu pagaleran na. Ta pangikabbi Pedro nu anni ngana i sitwasion na ta Aurora. Aggaw,
na tiyu na, kinagi na tu mevulun yayya nisa ta panoli gabi, mavuru-vurung si Marta, mappakanonono nu
na ta Aurora. Segun kani Tiyu Inggu, aru i pangapan anni ngana i nesimmu ta atawa na. Gafu ta awan tu
tu pattolayan tari. I tadday paga nga sikreto nga kinagi trabahu ni Marta, nafuersa yayya kuntodo anna anna’
na, umay na agalan si Pedro nga kavvulun na nga na nga umay maggyan ta fuder na magana na. Nagaleg
makkokko tu vulawan, yayya nga minannugu insigida si Marta tu pattrabahuan na, allo na Dios nakakaleg
si Pedro ta awayya na. Kinomman na, insigida nabbiahe gapa. Mawag tu magguyu yayya tapenu mapatolay na
ira. Nabattang si Marta anna duwa nga ana da. i anna’ na. Nakatallung yayya ta City Social Welfare
and Development Office na Ilagan nga daycare
Nappasa i tangavulan, duwa vulan, tallu vulan, worker. Manuddu yayya tu abbing nga maddagun
65
tu duwa adde ta appa anyos. Netalatto ni Marta i baggi na ta Padakallam-mu ira tu mapia ta ira gabba laman sangaw noka i
trabahu na anna ta anna’ na. makaduffun anna manangngaw nikaw nga mabbako.”
Nappasa paga i piga vulan, binisita ni Tiyu Inggu da Marta anna “Ngatta pinagurayam-mu anna nitulu mu tu nesimmu i kunnari,
anna’ na. Nakaddag i babay ta pakasingann a ta tiyu na, anna Tiyu Inggu? Ngatta?”
niyavu na, “Tiyu Inggu, ngatta sikaw laman i limibbe? Sitaw gyan
ni Pedro? Anni i nesimmu nisa?”, matturunug nga avu ni Marta. “Kagitta na kinagi nikaw, ariam-mu yayya kakengan. Ariak-ka
tumangi, nene.”
Arian na insigida nakatabbag i lakay. Iningan na si Marta anna
naddukag, kinagi na, “Marta, pasikannam-mu i nono mu; aru Nappasa i piga nga aggaw, nanoli ngana si Tiyu Inggu ta lugar da.
paga i mas mapia nga duttal nikaw, ariam-mu ngana ekspektan Si Marta, nivuvvu na ngamin i oras na ta trabahu anna anna’ na.
tu manoli paga si Pedro nikaw”. Gafu ta nesimmu, aggaw, gabi nga popporyan na magana na si
Marta. Yayya i pamaliwatad-da nu ngatta mazzigariga i pattolay
Manuru ngana i luwa ni Marta, “Anni ikaya mu kagian, Tiyu?” da. Si Marta, kakkabbi, mataka-takitang, matturuturu i luwa na
nga magginna ta poray da. Kanayun nga kagian na magana na tu
“Marta, si Pedro, egga ngana i tanakwan nga atawa na. Mavussi bakabako ngana yayya ay egga paga i duwa nga anna’ na, ngem,
ngana i babay. Ariam-mu yayya kakengan ta awan tu serbi adde paga laman sangawe ay ira nga magana na i iddanaman
na i kagitta na nga lalaki. Nonopam-mu yane ira anna’ mu. na ta pattolay da nga mattetena. I mataki, popporyan yayya
Pallipay 66
ni yena na ta arubang na lamesa maski nu maddagun nga ta elementarya anna sekondarya. Yawe duwa nga
kuman, yayya nu karuan ay arian na ngana makakan si Marta abbing, kanayun lagapa ira nga umay ta espiritwal nga
tu mapia. Kakkabbi si Marta nga tullung lagapa ta zizzing da aktibidad kunne gapa si yena da. Si Juan i tadday nga
nga manuturu i luwa na. Nattrabahu nga nattrabahu si Marta; maggitara ta unag na iglesia kada Liggu. Si Limuel gapa
manuddu nu umma, nu fugag mallaku-laku tu nattarammuku i gumattambor anna si Marta i manuddu tu abbarabbing
nga makan adde ta nakonnug tu pinappataddag na tu baddi ta Sunday school.
anna simple nga balay nga paggyanad-da.
Mittang nga aggaw, marakay i gawa-gawayyan ni Marta;
Tadday nga gabi nattatageno si Marta tu siminallung ira na mataki i ulu na anna futu na. Nasingan na tu maturu
anna’ na ta tadday nga balay nga makakkasta; aru i tolay ta ngana tu tangavulan i pappavulan na. Navurung yayya,
unag na, makkakkansyong ira anna mattattala nga itatayag yayya nga minay ta ospital tapenu nappasingan ta
da i lima da. Gavva nga nalukag si Marta nga firmi uggang doktor.
na. Nanono na, nabayag ngana balo yayya nga arian na
siminallung ta iglesia anna tadday paga nabayag nga arian na “Marta, mawag tu ma-ultrasound ka tapenu masingak-
vinullag i biblia tapenu mabbibbig tu uvovug na Yafu tam a ku nu anni i diferensiam”, kunna na doktor.
Dios. Durante nga aggakiddam, tumattangi nga nakimemallo
anna nakkiddaw tu pakoma ta Dios. Komman na, aggaw na “Hoo, Dok”, tabbag ni Marta.
Liggu, minay si Marta anna anna’ na ta iglesia ta San Isidro
nga Jesus is Love Ministry. Tawe nga iglesia nasingan ni Marta Nappasa i duwa nga aggaw, nala ni Marta i resulta
i tolay ira nga makkakkansyong anna mattattala para ta Yafu. na eksamen na. Niyawa na yaw ta doktor. Kinagi
Nappalittukag anna naddasal yayya, “Yafu Dios, mabbalo- na doktor nissa tu egga i bukul na matris na. Mawag
balo nga ta niyangay nakami tawe ta balem. Sangawe, ammu’ ngana tu mappa-opera yayya tapenu malsa i bukul na.
ngana tu Sikaw i kurang ta pattolay mi. Pamakomam niakan, Mapprepara yayya tu kinse mil para ta operasion na.
Yafu, ta nabayag nga awan ka ta nono ku anna futu’. Yafu Dios, Nagaburidu si Marta ta awan tu ammu na nga pangapan
uffunan na’ kari tapenu mattammak-ku ngamin yawe ira nga tu kunnari nga kadakal nga balor na kuartu. Nakkafi i
pazziga-riga ku.” nono ni Marta anna naddaging. Tumatangi yayya.
Sangawe, nalappawan i futu ni Marta. Egga i banna-bannay, Kagian na, “kunnasi ngana i anna’ ku ira nu matay nga’?
iddanama, anna gutu na tapenu mapeggan i memammo nga Afu Dios, uffunan na’; ammu’ tu Sikaw i mangiyawa tu
panageno. sikak-ku anna manguru niakan.”
Ziminarakal ngana si Limuel anna si Juan, anna mamegafu Kinagi ni Marta i taki na ta anna’ na. Siminangi i
ngana ira nga magiskwela. Danaw nga abbing, natudduan mawwagi, ngem, kinagi ni Juan, “Inno, i Yafu egga
ira nga maganassing ta Dios; masippo, marayaw, anna nittam, ammu’ tu arian na ittam pagurayan. Yayya
minappakalinno ira nga anna. Naddekad-da i naggradua i Makapangwa ta ngamin. Mammakatalo tam kani
67
Kristo Hesus; kwat-tam i mapia anna magguyu tam nga gukaban na iglesia da i siminangi anna nagayaya para nissa. Gafu
na kinamatalo”. ta pinammapia na Dios i taki ni Marta, mas nipafutu na i
pangurug na anna passerbi na ta Yafu, anna i mattrabahu tu
Kinagi na gapa ni Limuel, “Hoo, Inno, mattalo ittam kani Hesus ta mapia anna pangiyawa na ta obligasion na ta iglesia. Arian
interu nga futu anna ariat-tam mattalo ta mismu nga pakilippawa na ivuya i papartidu na anna karuan ira nga totolay nga
tam. Yayya sa ngamin i egga pakawayya na”. mangigalo-galo anna mangikag-kagi nga maguyung yayya.
Nattuma-tuma si Marta tu medisina nga nereseta nissa na doktor. Ngem, ta pappasa na dagaragun, mas nabbaling tu maladda
i pangurug na nga mattetena ta Yafu. Anni laman nga
Kinagi ni Marta yaw nga problema na ta pastor da. Kinagi na pastor, problema i lubbe ta pattolay da, egga i Yafu nga mangay-aya
“Itangi mu i makkidaw tu allo na Yafu, ta nissa ka maddanug. anna manuffun nira. Naddekan na duwa nga mawwagi, si
Maggangwa ka tu mapia para ta Yafu nga fustu ta futum, maddasal Limuel anna si Juan, i makkolehio ta universidad nga publiko.
ka ta Yayya laman i makaduffun nikaw. I matalo anna manuppal Si Limuel, kina-pulis i ina’ na nga kursu na; kina-inhiniero
ta Yafu Dios ay arian na pagurayan. Ariak-ka mavurung, ilagum gapa kani Juan. Ta pagigiammu na mawwagi, kuruga nga aru
taka anna interu nga kongregasyon ta pakimallo mi ta Yafu tam i ziga-riga inattammad-da anna pangimemmelle na karuan
nga Dios. Ariam-mu kattaman i mabbibbig kanayun tu biblia ira nga tolay, ngem, nattaluppadiad-da i mappakalinno. I
tapenu malappawak-ka”. fermi nga mangimemmelle nira ay awan tu tanakuan nu ari
gabba laman i partidu da. Ngem, yawe nga familia, ariad-da
Nappasa i tangavulan, nanoli si Marta ta doktor. Segun ta doktor, iningan i marakay nga kukukwad-da nira. Kingwa da ngamin
i medisina nga nereseta na ay pappagimmang ta ari magimmang adde na awayya da tapenu mabbalin tu makasta anna mapia
nga pappavulan ni Marta. Ngem, nallavvun i babay nu ngatta noka i paddya-padyad-da. Anni laman nga problema i duttal
mas fermi i pinappadaga na, nabbala-balay paga nga siffurakkal. ta pattolay da, egga si Yafu Hesus ta tangnga da, nga yawe i
Yayya ay navurungan. Kinagi na yaw nga nesimmu ta doktor. I nabbaling tu sikreto da tapenu mallappaw laman i panageno
doktor, nallavvun gapa ta ngatta kunnari, yayya nga ineksamen da ta mesissimmu ta pallevu da.
na uli si Marta ta ultrasound.
Nappasa i piga ragun na pazziga-riga, naddekan na ngana na
“Milagro! Awan ngana tu masingak-ku nga bukul ta matres mu. mawwagi i nakabalin ta pagigiammu da. Naggradua si Limuel
Kunnasi nga nesimmu i kunnari?” Kunna na doktor. tu Bachelor of Science in Criminology; Bachelor of Science
in Civil Engineering gapa kani Juan. Narrepasu i mawwagi
Siminangi ta ayaya na si Marta. “Kappabbaw i kingwa na Dios ta pappreparada ta board examinations. Aru nga dasal anna
niakan nga pinaratu na. Kuruga mammammi i aya na Dios. pakimallo ta Dios na mattetena, i pastor da anna interu nga
Mabbalo-balo nga’, Afu, Nikaw ta arian na’ pinagurayan. kongregasion na iglesia da para ta eksamen na mawwagi.
Kabalin na board exam da Limuel anna si Juan, pinakanayun
Ta paggangay da Marta nakimisa, nitestimonia na ta kongregasion laman na mawwagi i panuffun da kani yena da anna ta iglesia
da i milagro nga kingwa na Dios ta pattolay na. Aru nga miembro da. Yayya nga magayaya i pastor ta yaw nga mawwagi ay
Pallipay 68
ziminarakal ira nga dakal i anassing da ta Yafu anna “Hoo, Inno.” tabbag na mawwagi.
masippo ira.
Si Juan, kinagi na kani Inno na, “Inno, egga ngana i
Duttal i aggaw na resulta na eksamen na mawwagi, trabahu’. I Dios i yafu’; mepataddag i bagu nga iglesia
nabibbig ni Marta ta diaryu i nagan na duwa nga anna’ tam. Ta Yafu nga’ ollu nga mattrabahu.”
na. Tumatangi yayya ta ayaya na, anna nekulle na,
“Amen! Mararayaw ka, Yafu Dios! mabbalo-balo nga tu Nabalin i maturu tu tangaragun, nakatallung ngana i
aru nikaw!” mawwagi tu trabahu. Si Limuel ay insigida nabbaling tu
hepe na pulisya. Si Juan gapa ay nakatallung ta tadday nga
Nigafu na mawwagi i magaleg tu pattrabahuad-da, kumpanya. Ari nabbayag, yayya i tadday nga inhiniero
ngem, ngamin nga ikaya da tallungan ay awan tu nga napili nga doban na kumpanya da ta Japan para ta
nangalawa nira. Maski nu kunnari, ariad-da nadismaya mepataddag nga istraktura.
nga mawwagi.
Nabbalin tu makasta i paddya-paddyad-da Marta anna
“Anna’ ku, arian nu madismaya. Ammu’ nga egga noka anna’ na megafu ta aru nga sakrifisyu anna ziga-riga,
sangaw pattrabahuan nu. Mas makasta anna mas mapia nga narresulta tu pagayaya anna kepatuppal segun ta
sangaw i iyawa na Dios nikamu nga trabahu megafu tu appanono na Dios. Si Marta, Limuel, anni Juan, nekagi
masingan na ngamin i sakrifisyu nu”, kunna ni Marta ta da, “Makakkasta i masservi ta Dios, kuruga makabannay
anna’ na. ta pattolay”. ###
69
I Meddeddu tu Ana
ni Angeles Bautista
(Isabela)
Pallipay 70
N
guri tagga ta ollu tu tyempu, egga i abbing tu “Hoo, ana ku. Anni kaddo yari?”, tabbag gapa na
sobra nga iddedukan na magana na. Ngaming lakay.
tu ikaya na, iyawa da nissa. Ngaming tu ikaya
na kwang, kwan na. Nanga tu balabaddi tu kayu yawe nga tolay. Nipasingan
na ta lakay.
Minay tu ziminakal yaw nga abbing, nabbaling yayya
tu kalokuan ta dyad-da. Massugal, massigarilyu, “Tiyu. Yawe tamma i kayu e ‘wayya na paga i moleg?”,
anna mellaw kanayung. I magana na, amme da yayya kunna na tolay.
porayang gafu ta marrebelde kanayung. Nu awang tu
kwartu na, ilaku na i aya-ayam-da. Maski kukwa da “Hoo ngay, ana ku. Malapolapo paga yawe. Mapaleg
ira ta balay, ilaku na para laman egga i passugal anna la moleg i kunnaw”, tabbag na lakay.
pabbisyu na. Sangawe ta nofu ngana i kukwa na magana
na, namegafu ngana yayya makkoko ta gibbalayan na Nanga mana i tolay tu medyu dakal tu kayu.
kakaruba da. Kadabes mefuku anna ilawang yayya na
yama na. Ngem, kunnari la kunnari i tarabafuan na. “E yawe, Tiyu ngay? ‘Wayya na paga tamma moleg?”,
Adde tu na-wanted ngana yayya. iyavu mana na tolay.
I kiningwa na, megafu ta arian na ikaya tu mefuku “Hoo, wayya na paga, ana ku. Moleg yawe, ngem,
yayya, nattawwa-tawwang yayya. Minay yayya nasussu medyu matagga ngana,” kunna lakay.
ta vukig.
Nagaleg mana i tolay tu daka-dakal tu kayu.
Nappasa i piga ragung, awang tu natuppalad-da nissa.
I abbo na totolay, maski na magana na, ay natay ngana “E i kunnawe ngay, Tiyu? ‘Wayya na moleg?”, kunna
yayya. mana na tolay.
Tadday aggaw, i lakay na, minay nagikkayu tari ta vukig. “Awang ngana ngay, ana ku. Sobra ngana tagga nawe.
Nivulu na i nuwang na. Aru ira minay, maski yuri taga- Mariga ngana moleg,” kunna lakay.
dyad-da ira. Kustu egga ngana yayya ta vukig, egga i
tadday tu tolay tu nappasingang nisa. Taradday i iming “Kunnaw gapa nakwang i kiningwang niyo tagga. Nu
na anna vu na. Duma-duma i klase na tolay ngawe. inuleg na’ siguru ta kabbik-ku paga lamang, siguru
Nappakiyavu yaw nga tolay turi ta lakay. amme gapa inaddekang i kunne tu paddyang,” kunna
tolay.
“Tiyu, Tiyu. Awayya na mappakiyavu?”, kunna na tolay.
71
“ Sinni ka kaddo?”, kunna lakay.
“Arian na’ kaddo ammu? So i ana mu mabba.

Nu siguru, nguri ta kabbik-ku, amme na pinagurayang
ta gustu’, siguru akkang tu kunnaw nga’. Ariak-ku
lallagu masingang ngana i dyat-tang megafu ta
liwa-liwa ku. Ngaming tu pulis, magaleg ngana taniyo.
Awang ngana tu angayak-ku”, kunna tolay.
Nina na i dutyal na ta siwa na.
“Pasensya ka amo, hawe ngana i uleg!”
Sinampa-tampa na i yama na ta patu na ulu na adde

tu natay i yama na. Nasingan na ngaming na tolay tu
kavulu na yama na i kiningwa na tolay ngawe.
“Ibattan nu’, sakang i ana na tolay ngawe,” kunna tolay.
Nakkakaru ngaming i tolay tu kavulu na yama na ta

anassing da.
Leksyon:
I abbing tu meddeddu ira anna amme na vulavuga
kaporayang, dumarakal tu loku ira anna matagga.
Pallipay 72
Pakoli ira na Pattolay
(Personal Life Experiences)
73
I Dasal Ku
Dagun nga 2013, namadakal nga’ tu tadday lamang tu baggo.
Sonu mekatallu tu vulang ay ilaku’ ngana yari bavi. Gumatang nga’
mana tu baggo tu katali na kapya na nu ilaku’, egga i pappaga’ ta
eskwela na ana ku ira, anna pafflete da gapa nga tullung ta eskwela
ni Felicitas Delos Santos-Agan ta medyo arayyu garay i pagiskwelad-da ta Cabagan, Isabela.
(Isabela)
S
akan si Felicitas D. Agan nga taga Zone 5, Brgy. Caralucud, Sangaw, kada dagung, kunnari ‘lavuga i kwak-ku– mamadakal
San Pablo, Isabela. Nakitawa nga’ ta taga-Visayas; egga i nga’ tu baggo, ilaku’ nu dumakal. Makibini-bini nga’ anna
tallu tu ana mi nga puru lallaki. Yawe i istorya na pattole’, makifusi nga’ gapa tu mangi nu egga i magagal. Mapya lamang tu
ay meyannung ta panguruk ku ta Yafu tam a Diyos nga minaro paggastuwang i fornal ku.
nittam.
Sangaw, ziminattal ngana i dagun 2016, naggraddua i ana ku tu
Turi, ariak-ku makimisa. Nu makimisa nga’ paga tagga, kaka ta edukasyon nga kurso na. Yawe gapa ana ku tu mekaduwa,
makkaturug nga’ maski maddaggun i misa. Namegafu yawe i Hotel and Restaurant Management i maddagun nga kurso na.
pangurug ku ta Yafu tam a Diyos sangaw magiskwela ngana i
kaka tu ana ku, anna yuri mekaruwa ta kolehiyo. Nepallo i ziga Abril, 2016, marreview mabi ngana i ana ku tu kaka para ta board
na mamagiskwela, netalugaring nu maggiddang magiskwela ta exam na. Sangaw, amme na bi ikaya nawe na ana ku i marreview
kolehiyo yuri ana ku ira. Yari kaka tu ana ku, mekaruwa nga ta kuruga mangina i kapagang. Kabbi kami kanu duwa ni yama
dagun na ta kolehiyo. Yawe gapa ana ku tu mekaduwa, egga paga na magalek nu sitaw i pangapam-mi tu ipappaga mi ta parreview
laman ta primeru dagun ta kolehiyo. na.
© Jan Karl C. Coballes Kagi’ gapa, “Ana ku, iyapaapenas mi duwa ni yamam i pappagang
ta parreviewm ta kabbi ka. I kaklaseng, marreview, siko, awang.”
Giminatu nga tu 7,500 tu pappaga na ana ku ta parreview na.
Namegafu yayya narreview ta Hunyo, 2016. Tallu vulang yayya
narreview para ta board exam na.
Vulan na Setyembre, 2016, mageksamen ngana ira para ta board

exam. Aggaw na Liggu ay minay nga’ nakimisa ta iglesya ta Centro,
San Pablo, Isabela, ta St. Paul The Apostle Church. Nidasa-dasal
ku ta Yafu tam a Dios, kunne gapa ta Angeles, Sasantos, anna
Sasantas tuange gapa ta Santu Patron mi a si Senyor San Roque
Abogado de la Peste, tu sangawe i aggaw na pagexam na ana ku.
“Paray nakwang tu uffunam mu kari, Afu, i ana ku tu melawan

na i board exam na. Dakal i gatu ku niko, Afu, tu fabor iddan na’
kari Afu tu senyales tu melawan na ana ku i board exam na. Kabbi
Pallipay 74
gapa yayya,” kukku.
Nabalin i misa, minaranni nyo i sakristan na pari anna kagi na

nyo, “Auntie, umay ka bi kanu ta ofisina ni Father.”
Nakaddag nga’ anna maggudu-gudu nga’. “Yawe ngana siguru i

makagi nga senyales,” kukku.
Minay nga’ ta ofisina ni Father. Kinagi na nyo, “Aranni ngana i

Oktobre. Siko bi lamang i mangiolluwang ta abbing ira tu mas-
Santo Rosaryo ta babalay,” kunna.
“Wan, Father,” kukku lapa ngana ngay.
Ziminattal ngana i vulan na Oktobre, nibala-balay mi i imahe ni

Mama Mary; sakan i nabbibbig anna narrosaryo adde ta ultimu
na vulan na Oktobre.
Sangawe ngana ta vulan na Nobyembre, 2016, ummumma,

egga nagagal nyo tu kaklase na ana ku. Kagi na tanyo, “Auntie!
Auntie! Congrats! Nilawan na ana mu i board exam!”
Amme mangurug kukku. Sangaw babbayag, kekkaru ngana

i magagal tanyo ta selfon; congrats kudda tanyo. Tapenu
mangurug nga’ lamang, siguru nipasa da ta messenger ku i lista
na nallalawang ta board exam. Nilipokad-da i ngagan na ana
ku. Tari nga’ ngana nangurug. Kumukkulle nga’ ngana ta aya ku.
Ta vulan na Disyembre, 2016, nag-oath taking ngana i ana ku

ta Cagayan State University kabalin na pinallawan na ta board
exam. Adde tu nallawang i ana ku ta board exam, sakan ngana
i nattaron ta ermita mi. Sakan ngana i nappakasta ta ermita;
minas-solicit nga’ tu para ta tiles anna pintura na. Sakan ngana i
kiningwa na pari tu baranggay coordinator nu egga i misa anna
makkasal ta ermita mi. Yaw ngana lapa i pabbalo-balo ku ta
Yafu tam a Diyos– i masservi tanisa. ###
© Coleen Balinan
75
I Pattolay
ni Richael Asuncion
(Isabela)
I
pattolay ay simple lamang. Kumak-ka minittallu ta
tangaggaw. I alegam-mu kadaggaw ay para ta appakam-
mu ta familyam. Maddibersyok-ka gappa nu egga sobra.
Magangwa ka tu makasta ta kissatoleng, kunnari gapa i itoli
da niko. Ariat-tam masiguru nu adde sonu anni i pattolay tam.
Lallagu sangawe ta pandemiya tu COVID-19 tu kontra tam. Aru
i nalawang nittam– i trabafu tam, i pagiskwela na anna’ tam.
New normal nga makagi i pattolay tam ngana. Nu madiskarte
ittam, anna ammu tam immugurang i baggi tam, matolay ittam.
Egga gappa ta pallevu tam i makagi tu passil. Ngem, nu ariat-

tam tavugang yaw, ariat-tam maafektuwang. Garay, egga
ira i tsismosa ta karuba tam nga kuruga sobra passil na. Yaw
i negagangay tu mawag tam arayyuan ta yaw i mangiyawa tu
bayag ta progreso tam.
I pattolay ay egga lapa nittam i aggangay na; sittam i piloto na

pattolay tam. Nu anni makasta para ta magaru, yari nakwang
i matuttul. I Ibanag tu ekku naddakallang, ay nasingak-ku nu
kunnasi i pinapprogreso na.
Gari, maddyak-kami ta arubang na palengke. Sangawe, ay gym

ngana. Nasingak-ku i katuggi na palengke tagga, nu kunnasi i
kadakal na afi, ta mismu egga kami ta arubang na palengke gari. © Jan Karl C. Coballes
Pallipay 76
Manono ku paga i fiesta nga sobra i pagayaya na, ta Cabagan. Magayaya nga tawe nga’ ta Cabagan ziminakal. Egga i mayor
Egga i aktibidad mamegafu ta 16 na Enero anna magayaya tam tu kuruga massuporta nittam anna ‘wayyang aranniang
kami ngana nga estudyante tagga ta mamegafu ngana mana nu sittam ay magawag tu uffun. Egga gapa i negagangay tam
i kompetensya na kada eskwela. Kurug i pangiprepara mi tu hospitalidad nga makagi. Nepallo i pammakakwa tam nu
tagga. Ta ISU nga’ tagga nagiskwela. Sonu mabalin i kontest egga bisita tam.
ira, karakantyaw ngana i kada iskwela. Ngem, sikami balo
nga estudyante ay mabbabarkada maski madduruma-ruma Ibanag, ittam iyodu, Ibanag nga madiskarte; maski napakaru
i eskwela mi. Yatung i negagangay na tadday nga Ibanag, nga ngana i problema ta pattolay, agagalo pa lamang. Ibanag nga
maski madduruma i eskwela onu angurug tam, ay mapya pa nepallo i pamakatalo na anna pangurug na ta Yafu. Ibanag,
lamang i avvurulu tam. mattolay ittam tu simple. Kumang ittam minittallu kada
aggaw anna magangwa ittam tu makasta ta kissatolay tam.
Nu bakasyong paga tagga, egga i summer festival na kada Ay, matolay ittam tu awang tu ibabatay tam. Ibanag, ittam
eskwela. Paray manoli nakwang i kunnaw nga aktibidad ira, iparayag ta sittam ay maattam, anna mawag tam iyodu i
tapenu manoli i pagaraiddu anna respeto na estudyante ira. bandera tam nga Ibanag na Cabagan.###
Nu manono tam i Aggabao Hall tagga, ay nasingan na i
napakaru nga aktibidades tam nga Ibanag na Cabagan.
Tatung ngaming i kekwa na programa ira na Cabagan.
Paray nakwang tu ettam yaw ipreserba ana usat-tam paga.
I Square Park, tadday nga’ tagga ollu nakoronang tatun, ta
so tagga gapa i Infantile Queen nga makagi. Magayaya nga’
ta sangawe ay sobra i pinakkasta na ngana. Paray nakwang
tu usat-tam yaw nga playground tu egga i pagimmugug
na, tapenu egga gapa usan na abbing ira tu mepagyan na
palamang. Egga i negagangay tam nga Ibanag tu ariat-ram
mappaffu. Yayya ta nu egga i kontest ira, kanayung egga
pwestu na Cabagan ta mangaffu ira.
Nu ta maka-makang, ariat-tam lapa mappaffu. Pansi na

Cabagan ay ammu da magadde ta abroad ngana. Ari laman
tu nationwide, maski international ngana. ‘Wayya tam gapa
iparayag i babengka tam ana i inatata tam, maski binalay
nga lutuang tam kanayun nu Mangina nga Aggaw. Nu egga
lamang i kapital ku, yaw i negosyo’ ta meddu nga ili, tapenu
gapa mammuan kagitta na pansi Cabagan. Ettam gafu
ipreserba yaw nga gannug ira tapenu ariad-da mawawang
ta kultura tam.
77
tam, anna paray tu ettam nga nonopan onu daddammang i
naggafuanat-tam.
I Kultura
Ta gyam-mi, egga i meselebra tu padasal onu pamisa nu Mayo
Beinte adde ta Beinte-uno; yaw ay meyannung ta patron mi
nga si Sta. Barbara Bendita anna La Salas nga Familya. Yaw
na Ibanag
ay kada dagun mi nga iselebra. Maski arayyu kami ta Centro,
ta egga kami ta sitio, ay aru gapa i tolay nga umay ta pamisa
mi, maski anni paga i riga na dalan ay umay lapa i totolay ira,
ta yaw ay i tali na ay gawa-gawayyan.
Ekku ngana gapa ituvvug taw i pattolay mi. Tawe ta sitio

mi, nu mariga i dalan onu magurorang ay fuyo i lakaran.
ni Tomas Patrick S. Talosig Turi nikami nga egga i klase na ay lumakag kami tu maturu
(Isabela) tadday kilometro tapenu makatulluk-kami ta eskwela tapenu
matudduan. Ngem, paray nakwan tu pakappiad-da ngana i
dalan onu masimentuang tapenu nu maski maguran ay ari
tu fuyo o dalan; aru gabba laman i pya na ta ari tu mariga.
I
Ngem, laman ay maturu paga tu tanga-kilometro i malakag,
kultura na Ibanag ay kuruga makasta nu yaw ay ettam nga
yatun tu iddanamak-ku tu makagatang nga’ noka ta bisikleta
kwan onu selebran, ta i Ibanag ira ay ammu na totolay tu
nga ekku iyusa nu egga sangaw i klase me.
minaddasal anna minammakafe nu egga i bisita tu umay
ta gibbalayat-tam. Yari lagu ta maswerte nga’ ta tadday nga’
I pattolay mi taw ay mammula tu ammay, kunna ira ay egga
tu Ibanag. Yaw ay ekku nga dadayawan, kagitta na taw ta Sto.
gapa i mammanango, mabbalatung. Paray nakwan tu makasta
Tomas, meselebra i Inatata Festival; nu ekku gapa yaw sissiman,
laman i gawa-gawayyat-tam ta kada aggaw nga duttal onu
ananoy, nepallo i nikko anna ammi na nga deko, ta yaw ay nilutu
mappasa. Paray nakwan tu awang tu mangipasiran ta kultura
na Ibanag ira. Nu tyempu gapa na Mangina tu Aggaw, egga gapa
tam nga Ibanag, ta egga garay i tolay tu Ibanag, minay laman
i malutu tu binalay nga manikko anna masingngo.
ta Manila, mappasa i piga vulan, limibbe, ay Tagalug ngana
gapa i pabbida na. Nakattamman na ngana vulavuga i Ibanag
Ta daguk-ku nga katorse anyos, ay napasikkal ku i mattura
tu lenggwahe. Paray tu awang tu mamarig tannisa ta ipasiran
tu leksyo Ibanag, nga yayya ay i pavvinunga ni Sta. Maria ta
na i kultura tam.
kwani Jesus nga ana na nga natay ta kruz, tapenu arian na yaw
mawawan, ta yuri egga ta iglesya mi ay aranni ngana madaral.
Tolayat-tam i nappasa nga meselebra nga meyannung ta
Yatun mabi i medusa nga masservi ta sibban mi; yari dana nga
kultura na Ibanag. Nu egga i fiesta mi taw ta Sto. Tomas ay
kopya ay nitura ni Kakay Abelardo T. Perez ta dagun na 1764.
ari mawawan i parosa anna i kopya na gozos na. Ta vulan
Paray nakwan tu ari mawawan i negagangay nga tradisyot-
Disyembre ay egga gapa nga makagi, nga mekantar, tu
78
meyannung ta nikeyana ni Yafu tam a si Jesus nga Salomon
nga naggafu ta Misteryos Gozosos onu Joyful Mysteries ta
Ingles. Ta pakannamu’ laman ay ta ollu tyempu ay masirib i
Ibanag ta kultura na, anna tagga kanu, aru paga i meselebra
nga nawawan ngana sangawe, kagitta tu salomon onu salmus.
Si Kako ku, tagga ta katolay na ay kuruga makasta i assalmus
na. Makakkasta i boses na mattangi nu emmu ginnan. Yatun
gapa i ikaya ku gigiammuan ta tradisyot-tam. Tawe garay
ta nikami, ay nawawan ngana ira i karuang tu tradisyon ta
arian na garay mepasa ta tumunug nga henerasyon nuri na
makannammu ira makkantar.
Si Kakay Fang Salas ay nagistorya nyakan meyannung ta

ollu nga pattolay na Ibanag tagga tawe ta sitio mi, ay kuruga
aru i manango tu nadduma-ruma i klase na. Ta gadday kanu
tu danum onu fish pond ay sinaku i mala tu manango na.
Kada fugag, i kitu mangilabbe tu dalag. Aru gapa i mangga
nu Abril adde ta Mayo. Maski i ammay ira anna mangi ay
kuruga nga aru i magani. Awang kanu tagga tu mabisin ta
karu na makan nga mala da. Ngem, ta ngatta sangawe ay
awan ngana tu kunnari i karu na?
Manguli ngana kuruga i tyempu. Nu ikaya tam nawan itoli i

nappasa ngana ay awan tamma tu kuruga mariga. Sangawe
ngana mabba, nepallo i ziga na tolay ira. Paray nakwan tu
makkiddaw tu pakoma ta ngamin nga naliwatat-tam, garay
nu ari ittam nga makipakoma ay sittam lapa i kabbi ta urian;
nu ta Tagalug, “nasa huli ang pagsisisi”.
Manguli ittam ngana kakofun nga Ibanag ira. Arian nu

kari nonopan tu napepato si Jesus ta kruz ta liwa-liwa tam.
Yatun i ettam daddamman ta ziga na pattolay sangawe nga
henerasyon. Makapagayaya kanu pattolay tagga ta awan
tu kuruga mariga. Mapia i aru tu kwan na tolay. Ngem,
sangawe, aru i krimen tawe ta lugar mi. Paray nakwan tu
marianan ngana gapa i liwa-liwa tam ta Dios.###
79
Asunto ira(Essays)
Pallipay 80
I Nemammatan: nga mangayaya turi ollu aggaw. Ngem, ari na gitta sangaw nga
awayya ka laman umay makisimmu maski sitaw.
Kustumbre I mammaginganay ira turi ollu aggaw, ari pwede mallawan umay
ta tadday nga okasyon nu awat-tu kafulu na nga mammagana
na Pakitawa onu mannakam. Yaw ay tape memmuguran i pakkabirhen da

anna maparayyu ta marake nga ergo na makasita.
ni Hazel Danao Nepallo kakonserbatibo na mannakam ira turi ollu aggaw. Nu

(Cagayan) ari kaya na magana mu tari ta ayayatam-mu, awan lagapa tu
A
makwam. Mawak lagapa i paganugu ra. Istorya na mannakam
ru i makkagi nga i nemammatan na Ibanag ira ta ollu paga ira, i bagitolay nga mangayaya,ay mawak umay masserbi
nga aggaw nga panguruk, kustumbre, onu tradisyon ay tari ta familya na babay. Kwan na ngamin nga trabafu. Umay
massesenu nga mawawan ngana. Kuruk kari yaw? Taw ta magikkayu, mattagak ta danum, magaradu, onu anni laman
istorya’ ay ekku gapa ipalappa i tadday nga tradisyon onu kustumbre nga maawayya na meuffun.
na ollu nga mannakam ira. Yaw i istorya na pangatawa (para ta
lallaki) anna pakitawa (para ta babbay). Ettam ammuan ku fustu i Sonu umay ngana i pangatawa, aru mangana i proseso nga
kagiad-da nga nawawan ngana ira yaw nga tradisyon onu egga paga makwa. Yari napili na familya na bagitolay nga gumakagi
i nabattang nira. i umay ta balay na maginganay, tapenu yayya i mangikagi ta
magana na babay ta aya na bagitolay.
Gari ta ollu nga aggaw, ta palappa na mannakam ira, i makagi nga
pangatawa ay ari nga gaggavva laman nga kagitta na sangaw nga Metunuk ngana i “panulo” (o “pangune”). Yari magana na
henerasyon. Turi ta tiempo da, egga i duwa nga klase na makagi nga bagitolay anna yari gumakagi onu panakal na familya ay umay
pangatawa onu pakitawa. ta balay na maginganay. I gumakagi na bagitolay anna gumakagi
na maginganay ay mabbersu onu magergo. Taw nga ritwal ay
Ollu ay yari akkagianad-da nga “parental arrangement” ta Ingles, giddannad-da ta binarayang onu anni laman ng makan nga
onu i proseso nga i mammagana i mappili ta awayyam nga atawan. naprepara na partes na lalaki.
Angarigan, si yamam ay egga tu kofun na ay pagergowad-da nga
duwa nga i ana da i makkinna-atawa noka tape ira i makkabalay. Metunuk i manubag. Ngamin nga paryentes na bagitolay umay
Ta “parental arrangement” nga makagi, segun ta nemammatam na mabbisita ta balay na maginganay tapenu mannammuad-da nu
kakay annay kako ku ira ay i familya na bagitolay ay mawak nga anni i disisyon na familya na babay.
mangipresenta ta duwa nga nuwang, dote, lima nga baka, kaban
onu aparador, siggug, dapan, ngamin i mawak ta unak na kusina, Mappasa i tallu aggaw kabalin na manubag, yari i mammagana
anna aggo na babay nga mepatto ta san na sonu magana yayya. na bagitolay anna mammagana na maginganay ay mattaradday
uli para ta “pammakuruk” tapenu mapagergowan ngana i
I mekaruwa gapa ay i “pangayaya”. Edad diesisais ay pwede ngana preparasyon na kasal. Ta preparasyon na kasal ay maddepende
81
da laman ta estado na attolay na familya na lalaki. Ngem, yari i “ballang” onu tari ta salon para gapa ta olu nga sonata da.
ayam ira, kaban onu aparador, dote, siggug, dapan, rumenta ta
kusina pati aggo na babay ay mawak tu meyawa na ngamin. Sonu mabalin ngana kuman, oras gapa ngana na “paggala” para
ta magatawa. Mawak nga egga i duwa nga panyaw onu piggan ta
Mabalin nga mapagergowan ngamin ay umay da ngana arubang na lalaki anna babay. Taw nga seremonyas ay mawak na
“massulisitud” onu mapparehistro para ta lisensya na kasal da. nga yari i maddammang nga familya ay makkatali da ta pwestu.
Metunuk i mappasingan, ituddu na pari i nasantuan nga uvovug Yari paryentes na lalaki i mangipay ta kuwartu ta panyu onu
na Diyos para ta magatawa. piggan na babay anna manaddag da ta biko na. Kunnari gapa ta
familya onu paryentes na babay; tari da ta biko na lalaki.
Ta gabi na kasal, oras na “pagintriga”, ngamin nga isavvung na
lalaki nga meyusa ta kasal, rumenta, maparti nga bavi onu anni Ari mabalin yaw nga seremonyas nu awat-tu “maskota”, i dansa
laman nga ayam, kayu nga paduppang anna karuan paga ira nga ta “patali” onu panattakan na makkarabalay onu sinni laman
iyentriga na familya na lalaki ay metakay ta kareta, vulunan na ta maddammang nga paryentes ira. Nu angarigan paga nga
banda adde ta balay na babay. ari paga nakitawa onu nangatawa i kaka na bagu nakkasal ira
ay mawak da gapa nga magalan tapenu ari da kanu laman nga
I “palya” ay aggaw na seremonyas na kasal. Umay ta sibban o mabubusitan.
iglesya i magatawa, mammagana, onu sinni laman nga paryentes
na makkasal para magginna ta misa para ta duwa nga makkasal, Mabalin yaw nga okasyon ay tumunuk i pavvuka ta regalu nga
anna para ta bendisyon na aggatawa da ta arubang na Diyos. neyawa para ta magatawa. I magatawa ay mawak tu maddyad-da
ta balay na babay.
Kabalin na palya ay metunuk i “pangalawig”. Ngamin yari
netabba na bagitolay turi ta aggaw na pamakuruk kagitta na Egga i dorok na mammanakam ira ta pangatawa nga adde
kaban onu parador, dapan, aggo, anna karuan paga ira ay umay sangaw ay aru paga i manguruk. Ari kanu pwede nga mangatawa
da iyangay ta balay na maginganay. o makitawa nu makkaparyentes adde ta mekatallu nga
pakkarapitta onu “third degree”. Tadday paga yari i kagiad-da nga
Napakaru nga ritwal i makwa ta aggaw na kasal. Tadday i “tumalo”. Angarigan, nu napolu nakkaatawa i tadday nga babay
“pamottagan”, onu “pakadda ta balay”. I maddammang nga anna lalaki, nu yari nga babay ay i wagi na nga lalaki ay ikaya na
familya ay mawak nga makkinna-tali da ta barya. Ta pagunekkan atawan yari wagi na lalaki nga babay, ari da pwede makkinna-
onu “paddulo ta balay”, taw i pangiyawa ta barya na mammagana aya ta yari kanu i makagi nga tumalo. Mas nakasta kanu paga nu
ta magatawa lige da maddulo ta balay. Tadday yaw nga tradisyon parehu kanu nga babbay i mawwagi onu parehu da nga lallaki
ta panguruk na mammanakam ira tapenu masswerte onu egga ta vulu nu kunnari. Malas kanu ta attolotolay na duwa familya.
palupagiya ta attolotolay na magatawa.
Yari ngamin i pangurug nga tuddu na mannakam ira. Ngem,
Olu nga arubangad-da ta pagune da ta balay i altar nga sangaw nga henerasyon, ta obserbasyok-ku laggapa, ari kuruga
pangiyawatad-da ta dasal anna pakimallo para ta danuri kararwa ngana nga meparulo i ngamin nga uvovug na mammanakam ira.
nga natay ta familya da. Kabalin na padasal ay umay da ngana ta Aru ngana ari manguruk ta i akkagianan na karuan ira; si Yafu
tam laman ngana i dakal.###
82
83
I Makkinna-aya Eksakto fiesta na tadday nga baryo. I tadday nga makwa
tapenu magayaya i totolay ta baryo, ay i perya. Aru i
nga Bagitolay
gaggayam; egga i periswil, anna anni laman. Nassimmu taw
i tadday nga bagitolay anna maginganay; parehu i gayamad-
da nga gaggayam. Maski ari da makkinnammu, makasta i
anna Maginganay
“tandem” da nga maggayam. Adde ta nakkinnammu da nga
duwa, nakadde ta makkofun ira anna inayaya na lalaki yuri
maginganay.
ni Jessica Bartolome
(Cagayan) Gari ta olu nga aggaw, mappakannammu ka ta magana
A
na babay nga umay mu pasyaran, onu mangayaya ka ta
ru i makasta nga kustumbre na Ibanag gari, nga adde maginganay da. Kunnaw i nesimmu kani lalaki turi ta minay
sangaw ay natotolay paga laman, manno ta natolay paga i na pinasyar si babay. Nappakannammu si lalaki ta magana ni
naggafuanat-tam, o sigga-tolay paga i kako anna kakay tam babay lige na minune ta balay da.
ira.
Turi ta olu aggaw, nu maddulo i lalaki ta balay na babay nga
I istorya’ nikamu sangaw ay istorya na makkinna-aya nga bagitolay umay na pasyaran, ari laman yari ayayatan na i makiarubang;
anna maginganay, i pangaya na lalaki ta babay aadde ta pagatawa aga egga i kavulun na babay nga makiarubang. Kunnaw i
da, nu kunnasi i pinassimmu da nga duwa, nu kunnasi inayaya na magana gari ta olu tiempo. Nappasensya si lalaki nga umay
lalaki yuri babay kunne ta magana na, anna i kustumbre na Ibanag mappasyar kanayun ta balay na ayayatan na. Yaw i nasingan
ira nu mappange magatawa i bagitolay anna maginganay. na magana na babay, adde ta nakkagi si lalaki ta magana na
Pallipay 84
babay nga ikaya na i ana da. Pinaruguntan na magana na babay nikaw turi ta kabawtisom, yari i mala. Awayya na gapa manga
yaw i mangayaya ta ana da. Kinergo da i lalaki, nu kunnasi i aya ta paparientes.
na ta maginganay. I karuan, nu masingan na magana na babay
nga yuri lalaki ay ammu na i mattolay, ammu na mangikakwa, Egga batti nga paddurummukan na parientes na nobyo anna
ammu na maddiyos, anna nabayak ngana nga mangayaya ta nobya. Makkainnammu gapa ira. Maski ari paga kadakallan,
ana da, ira mismu ngana i magivu ta lalaki nu anni i plano na ta egga yari kustumbre na Ibanag ira nga “mappatali’’ nga
ana da. Nu nakkagi si lalaki nga ikaya na atawan si babay, yaw makagi. Taw, tumadday i bagu magatawa ta tangnga, egga i
yari ngana i kustumbre na Ibanag nga mangagan ta “manulo” duwa nga piggan ta arubang da nga pangipayyan ta gala. Egga
o “mangune”. i duwa nga mannakam nga mattali ta tangnga. I parientes na
lalaki anna babay ay mangiyawa o mangipay da ta kwartu ta
Taw ta makagi nga manulo, minay i magana na lalaki ta balay piggan. Yaw i makagi nga gala. Yaw i messimmnu ta paffirma
na babay. Naffetcha da ta nakasta nga aggaw nga paggangay na bagu magatawa, tanakan sonu kadakallan, o appalya noka
ta balay na babay tapenu ira ay manulo. Ta panulo, i partes ta apprepara na massiddammang nga mappange makkasal.
na lalaki ay egga i dakal nga tolay (yaw yari i makiergo) nga
kavulu da; maruddu nu aru paryentes na lalaki i umay manulo. I tumunuk nga nessimmu ay minay i partes na nobyo
Kunne gapa ta partes na babay, egga gapa i minnakiergo da nga mangintrega ta mawag ira ta balay na nobya sonu aggaw na
mangivuya ta ikaya na mabbabay nga messimmu ta paggatawa appalya o kadakallan. Matunuk gari nga ara-aru i maawak
na ana da. Ari laman nga baggi da i ivulu da nu umay da nu mappange mappalya. Arayyu paga i aggaw na appalya,
manulo; i partes na lalaki ay mangivulun ta maka-makan umay magintrega ngana i partes na nobyo ta anni laman nga
anna binarayang tapenu pagarubangan na massiddammang. maawak na nobya. Yaw i ari nga mawawan gari, i kaban. I
Aru i pagergowan na massiddammang, kagitta na nu anni i naddyan na kaban ay egga ngamin sa i usan na nobya ultimo
makasta nga aggaw anna vulan; innad-da ta kalendaryu yari i panyaw, piggan, ulo, sinnun gapa na nobyo, anna nu anni
allattuak anna allammak na vulan. Maruddu i vulan na Mayo laman nga maawak ta bagu nga magatawa. Egga gapa i dapan
ta kompleto i aggaw anna makasta nga tiempo. I kustumbre anna fungan. Sonu umara-aranni i aggaw na appalya, yari
gari ta olu nga aggaw, i kakwanan o pangiselebran ta appalya na i pangi-intrega da ta bavi o nu anni laman nga masserbi
bagu magatawa ay ta balay na babay. Yaw i siempre kiddawan ta dispera anna kaggawan na kasal. Maggarinammung i
na partes na babay nu egga o manulo. parientes magangwa ta sarong o solon anna manguffun ta
mallutu ta makmakan ta dispera anna kaggawan na kasal.
Nabalin ngana nga massiddammang ta pakergowan na fetcha
na appalya na mappapange magatawa. Aru i panguruk na Ibanag. I tadday nga kurugad-da ay ari
na awayya nga ikustu na nobya i trahe de boda. Anna, ari na
Minay da ta munisipyo tapenu magaplikar ta pagatawa da. awayya nga umay makkaturug o maddyan i babay ta balay
Naginnak da ta mafulu nga aggaw para ta pakkasinabban da na lalaki, kunne gapa i lalaki ta balay na babay. Kunnaw
o nu “oath” da. Sonu mabalin i mafulu aggaw, umay da apan kestrikto na mannakam gari. Nu awayya na laman, ultimo
i papel anna makkinnafirma da duwa. Ta paffirma da, mawak tuppak na angkiki na babay ay ari tukkallan na lalaki adde
egga i witness o tumaddag; i kustumbre, ay nu sinni i nangana ta ari da makkasal. Ta appalya, mawak tu egga i mamadrino.
85
Yaw nga gannuk, ay ari nga konforme i mala o apad-da nga Nakaprepara ngana i makan, aru ngana i bisita nga aggaiddak ta
padrino. Ari na awayya nga balu, kunne gapa yari secondary bagu nekasal. Lige namegafu nappakan, egga i dasal mangana,
sponsor nga makagi o yari mangisibo ta kandela, mangipay pinatuka da i maskota, timinaddak mangana i lalaki anna
ta belo anna galu o kordon tapenu maninikko anna makasta babay, anna egga ta arubang da i duwa nga piggan. I kustumbre,
i pattolay na bagu magatawa. nu maggala ka, nu parientes mu i lalaki ay ipem i gala ta piggan
na babay. Kunne gapa nu parientes mu i babay, ipem ta piggan
Minay ngana i kadakallan na aggaw, i aggaw na appalya. Taw na lalaki. Egga gapa i bayle nga messimmu.
ay mekasal da ngana ta iglesya. Egga mangana i kustumbre
da. Ta lige na umay na babay ta iglesya, i magana na lalaki o Sonu awan ngana kuruga tu bisita anna nabalin ngana ngamin
katugangan na nobya ay umay da palakkatan i nobya, lige kiminan, oras ngana nga mabbilang ta gala anna mavvuka ta
na umuluk ta balay da. Mangipakammu da gapa ta kwartu regalu. Nangivullak da ta dapan ta tangnga na solon anna tari da
ta nobya. nabbilang ta gala. Makkakasta anna nagawagawayyan i totolay
ira nu yaw i makwa, gafu ta nu ultimo ngana na pabbilang, aru
Maddagun ngana i misa. Minay ngana mangisibo ta kandela. paga i mangipattu ta sinsilyu. Sonu nabalin nga i pabbilang,
I akkagianan na mannakam ay ari na awayya nga maddo i egga i nakaparan nga furaw nga panyaw nga pamayyan ta gala;
kandela adde ta mabalin i misa, yatun ta i kandela ay dakal i warsiad-da yaw ta binarayang, kunnud, iyalawa na lalaki ta
metcha na anna maturukan ta gaas tapenu mabi nga messibo. atawa na.
Kunne gapa ta belo; ari na awayya nga mataga ta abaga na
babay. Yaw nga kustumbre ay adde sangaw ay tuttulan na Makakkasta ira yaw nga kustumbre na Ibanag ta olu nga aggaw.
Ibanag kunne gapa nu sitaw nga lugar. Ta sangaw nga tiempo, talataggi yaw nga messimmu ngana.
Ngem, nu aggatolay paga laman i gaka-gako o kako anna kakay
Ta kabalin ngana na misa, i tumunuk nga kustumbre na nu, anna egga kamu ta baryo, yaw nga kustumbre ay awayya
Ibanag ay i “mangalawig”. Yaw nga kustumbre ay talataggi nga nga egga paga.###
makwa sangaw ngana, ngem, turi ta olu nga aggaw, yaw ay
tadday nga importante ta partes nga makkasal. I mangalawig, © Carlvon Aquino
kabalin na misa, derecho i bagu nga nakkasal ta balay na
parientes o napili da nga balay na ikaya da padderechowan.
Nattallung i bagu nekasal ta unak na balay, winarsiyad-da ta
bagga anna kwartu. Egga i duwa nga manakam nga naddasal;
kabalin na dasal ay nevullak da i dapan. Timinaddak i bagu
nekasal, pinatuka da i “maskota”. Taw ta maskota, mabbayle i
bagu kasal, onu egga i duwa nga mannakam nga mabbayle. I
karuan nga parientes ay mangipattu da ta gala onu ipay da ta
piggan. Egga i batti gapa nga preparasyon, kagitta na sinanta
anna deko. Mabalin yaw, umay ngana i nobyo anna nobya ta
solon. Minuluk ira, egga i nangattu ta dapan, egga i nangakka
ta kaban.
Pallipay 86
Poemas onu
V everso ira
(Poetry)
87
© Oliver T. Baccay
Tulu -- “allamparan”, “gifu”, “fru”, o nu “gasera”

ta karuan,
Tadday nga kaimportanteyan nga ramienta ta
olu nga aggaw.
Kada balay, egga la i naparan nga allamparan,
Mangiyawa ta nawak ta tiempo nga maribbo.
I tulu ta pattolay na Ibanag ira ay kuruga

nessiggo,
Ta yayya i giya nu lubbe i oras na arribbo,
Tulu na kada tadday,
Tulu na pattolay.
Ta literal nga pazzibbo, i tulu i mangirafung ta

nawak,
Ta kada aggibbalayan.
Naparan nga mesibo ta benta, ta sala anna
allutuan,
Kunne gapa ta arubang na altar ta dugu na
I Tulu
aggibbalayan.
I tulu i manilak ta mallutu,

Kunne na gapa sonu tiempo na pamugak.
I tulu i manilak ta oras na paddasal,
Adde ta oras na pakitaggibannak.
ni Oliver T. Baccay I tulu ay importante gapa ta magigekan ira,

(Cagayan) Ta yayya mangiyawa ta nawak ta edda panilak.
Nu i tulu ay maddo,
Siguradu awan tu melubbe nga ikan,
Pallipay 88
Ta familya da ira nga masangngo. na babay nga edda pasyaran.
I tulu ay importante gapa ta pangallu ta langa- Ta i tulu i senyas nga nasikkak paga si
langan ira. maginganay,
Ta i tulu i giya da nu umay ira maguddung ta maguddung ta benta,
natayan, Para ta bagitolay ira nga mah-harana sa.
Kunne gapa ta pakinannak ta boda anna Ta bagu nga nattadday anna ta magatawa ira,
fiyesta, Dakal gapa i tinarabafu na tulu nira.
Onu anni laman nga gabi nga okasyon ira.
Ta i tulu nu malazzoban ngana,
Senyas nga magibannak gapa yayya.
Aru gapa i noffunan na tulu ta nakagigiammu Ta oras gapa ngana nga makkaturuk i magatawa,
ira, Ngem, nu lubbe i albasu,
Ta turi tiempo na aggubbo da, i tulu i kavulu Makarala si tulu anna si kasafuego,
da nu aggabi. Messibo uli ta mangiyawa ta nawak,
Panilak ta abbibbik da anna apadday ta anna afi ta appakaddulan.
leksiyod-da,
Yatun ta dakal i papel na tulu turi nakabalin Para ta pakkafeyan anna pagaramusallan,
ira. Si tulu ay uli nga malazzoban,
Sonu dumafung ngana si nawak na lallassangan.
Ta i tulu i kofun da ta pabbattay da, Ta sangaw nga tiempo ay kuruga makapabbaw,
ta atannang nga posisyod-da. Ta aru ngana i nangulian na aggibbalayan.
Ta bagitolay ira dannuri nga aggaw, Natalian si tulu ta de-kuryente ira nga ramienta,
dakal gapa i neuffun na tulu nira. Ngem, nu lubbe i kawan na kuryente.
Ta i tulu i kava-kavulu da nu itura da i aya da, Si tulu gabba la i kuruk.
ta maginganay ira nga kursonada da.
Tulu na Ibanag ira.
Nu awan gapa i tulu, awan tu sikan na nono da, Tulu na kada-tadday,
nga umay mappasyar ta ayayatad-da. Tulu na familya,
Nu awan i tulu, awan gapa tu afi ta benta, Tulu na pattolay.
89
Sonu matay nga’,

paray nakwan,
tu agga-vuka,
i lalangngawan…
PAPPABATTANG
Ekku iripa i bagu nga neyana,
ta nalapi nga angnguligan,
ya’ kumekekay nga doyan.
ni Fr. June C. Castañeda Ekku ginnan i gala-galo,

(Isabela) na abbing ira ta fun na bayabo,
makangangngangngo ta masingngo.
O nu na bagitolay anna maginganay,

ta sigong na doron na dupo,
Mefulafulo ta tatageno.
i mepaddapaddag nga bangug,

na magatab nga ammay ni Ifan,
ekku sangaw aguban.
O nu i inafi na nga makan,

ta kuruga mananam.
ekku noka sissiman.
Ekku gapa tagenappan,

i pakka-gakko da kakay anni kako,
dullay mabba anna dullo,
— ta lalangngawan.
Pallipay 90
© Harold S. Dela Cruz
Ganta
Masingan nga malattu-lattu ta kavukigan,
Ta anni nga aggaw onu anni nga tiempo laman.
Nu umara-aru ira pamman,
Awan tu edda talebaran,
Kanad-da ngamin, mula tam.
Awan tu allo ra pamman.

ni Harold S. De la Cruz Ta maski nu i ammay nga ettam pattolayan,
Cagayan Awan tu allo da,
Ariad-da pakoman.
Gafu lagu ta nadadawal ira,

Ginafu na tolay ta isira ira,
Sinela da ngana i during ira,
Tu mepangan ta innafi sa.
Ngamin maski ta minaggillellaw ira,

Magagayaya gapa ira,
Ta libre ma ngana i fulutad-da,
Ay tu binarayang la ngana tu gatangad-da.
Ay, durun mappasensya ka,

Ta egga ka ta paryu’ ngana.
Tu masela ka lagu,
Ta ipangad-da ka ta innafi-ud.
91
PAGURORAY
ni Jake Calubaquib Coballes
(Cagayan)
© Kristelle Leigh Reyes
92
Awat-tamma lagu tu karakettan,
Anne ta pakkakelug ta pakapangwa anna
vulawan.
Gafu ta yaw ay paggafuan na pakipabbakal,
Nga yayya ta pattolay ay kuruga manaral.
Kunnaw i nesimmu ta darakal tam gari,

Turi nga tiempo, edda nga nappili. Memengal na Tana, netabba da i inango ra,
Matolay, aripan nga ta dob na kalinga ay Tapenu mappakanayun nga matolay i
mamarulo, ginaka-gaka ra.
Maguroray, ngem ari ngana maginango.
Sangaw nga aggaw, makwa tam kari,
Ngem egga kari i maya nga matay? Yuri sakrifisiyo nga kiningwa na darakal
Awat-tu makwa ra nu ari iyatattan i matolay. tam gari?
Megafu tamma ta karu na ngana na netanam, Ta nu i levu tam ay emmu kuruga
Megafu ta paguroray, edda ikaya nga paliaran. tagenoppan,
Egga i maya ta bebay anna davvun nga
I tali na paguroray, pagigiammu nga ettam nikeyanakan.
ipappabalo.
Ngem, maski paga, danuri pagabuso ay Paray tu ari nakwan dumattal,
nepallo. I tiempo na pakipabbakal.
Piga nga dekada, nazziga i darakal tam. Ngem, yuri pinili gari na darakal tam,
Ngem, i afi ta futu-futu ra ay ari tu nawawan. Awayya tam lagapa sangaw nga pilian.
Adde ta zimittal uli i tiempo na paguroray, Anni i ikaya na futu anna nono tam?
Tali na yaw lagapa ay inango na tolay. Matolay nga aripan taw ta davvun nga
ideddukan?
Aru i magigiammu ta pappakoli ta aggaw
nga nappasa,
Ngem, sangaw, i mappili ay sittam ngana.
93
I Ibanag Ira
ni Cris Guiyab
(Isabela)
94
Ira nga Ibanag ay fermi nga masissippo. Ari da maarte ta makan maski anni i iyarubang mu ta
Mepay ta abbing adde ta lakay anna bako. lamesa.
Awan tu makagim ngatta garay kitte-lappo. Mas fermi aya da ta arwag, ganta, onu asimmuwa.
Umay ira mammula, maffusi ta likug, tari ta koman da Inno. Tu mallavvun ka nu sitaw naggafu yaw nga bida.
Masingan nu gapa i kasta na galo-galo da. I Ibanag ay naggafu gapa ta bida nga “bannag”, nga
Nu egga pattaradday, ekspektam-mu tu egga da. ikaya na lamang kagian ay “Pinacanauan” o kagayan;
Umay makikansyon anna makitala, Ta garay, i ollu ira nga Ibanag ay maddyan ta biko na
Kunnatun ira i Ibanag, awan tu kaggitta da. kagayan.
Ta Cagayan anna Isabela ira naggafu;
Tradisyon nga nepapasa adde ta kinaabbingan nira. Paddyanan na tolay ira nga egga i marenu na nga futu.
Nu egga kasal, arian na mawawan i makagi nga pattarala, Yaw ay kurug lamang yatun ta so ay kurugam-mu.
maski bako paga anna lakay, fermi i aya. Awayya na gapa umay ka ta dyam-mi tapenu
masingam-mu siko mismu;
Egga gapa i tadday nga tradisyon na Ibanag kada Cuaresma;
Mallutu tu binallay konsu laro kudda. Makasta nga manono i pinegafuanan nu ira.
I binallay ay naggafu ta “binillay” nga bida, Nu ammum nu kunnasi i pagimportan i addadde na;
nga ikaya na kagian ay “pabbirillayad-da”. Nu nonoppam-mu i Ibanag tagga ay kitte-listu anna
I laro na gapa ay mangisimbulo ta daga na Yafu Dios nga makakkasta.
Ana. Paray nakwan ari na mawawan i kunnari nga tradisyon
anna kultura.
Egga paga i tadday nga kultura na Ibanag ira; Nakwan mepappasa ta abbarabbing ira.
Maddweng i nagan na gapa. Tapenu maski mawawan ya bako anna lakay ira, ariad-
Yaw i pappadday tu pallutuan nga manu-manu da gangwan. da makkatamman i pinaggafuanad-da.
Davvun, appepe, anna batu, allig, addamma, tanggang,
kingkil, aggiri, anna lupedas; Emmu ipasingan i kultura na Ibanag.
Makakkasta yaw nga iparayag.
Yaw i mawag tapenu maddweng i Ibanag. Maski sitaw i paddyanam-mu sangaw,
Mabaling yari ay aya da gapa i maffulag. Ariam-mu kattaman i naggafuanam-mu sonu aggaw.
Egga paga i makagi da nga darafugan; Yaw gapa i ikaya ku ikagi nikamu.
Na negafu ta bida nga “dafug” nga kaya na kagian lamang ay Arian na maparig na anni nga ramyenta i kultura anna
maddafug– magangwa tu afi nga pallutuan. tradisyon nu;
Garay makakkasta i pattolay tagga ta ollu.
Ta pattolay ay makagi tu kitta-simple da gapa. Mattaradday ittam nga ipasingan i kultura nga Ibanag
I Ibanag ira, massingngo i pallullutu da. ta kinaddadde na futu.
95
LISTA NA LETRATU IRA
(List of Photos)
03 MAKKUSETCHA
04 SIYUDAD NA TUGUEGARAO
09 MALLUTU TA PINASSUK
12 MADDWENG
13 MAPPASYON
14-15 DENU
16 MAGILU
17 FUN NA DUPO
21 TARULU
22 MASSULLA
24 KAFE
25-29 HORNO
30 ALTAR
31 PINASSUK
33 PATUNO
35 MAPPANNU NGA VULAN
35-39 NUWANG
40 KARETA
41-46 PAGIMMORI
44-45 PINACANAUAN DE TUGUEGARAO
47 LAOYA NA MANU
48 LALUNG
49 MARROSARYO
51 LALUNG ANNA UPA
52 MAPPARTI
53 AFI FESTIVAL
54 DUTYAL ANNA FUN NA MANGGA
56 PADDYOS
57-59 KARETA
58 MABBINI
61 KAMANGIAN
62 BILAW NA MANGI
63 MAVVURI TA MANGI
65 MADDASAL
Pallipay 96
66 MAGGRADWA
69 BINALLAY ANNA LARO
70 DUTYAL NGA NETALDO TA KAYU
72 PADDUPPANG
73 KARETA
74 IGLESYA NA SAN PABLO DE CABAGAN VIEJO
75 BAGGO IRA
76 PANSI CABAGAN
77 CABAGAN SQUARE PARK
79 INATATA
80 KALESA
83 BODA
84 GALA
86 IGLESYA NA SAN PEDRO MARTIR ANNI
SAN JUAN NEPOMUCENO TA PAMPLONA
87 DALEDAY
88 ALLAMPARAN
90 BANNAG NA CAGAYAN
91 DURUN
92 BANDERA NA FILIPINAS
94-95 PINACANAUAN DE TUGUEGARAO
96 PANSI BATIL-PATUNG
97 DANA IGLESYA NA TOCOLANA, LALLO
98 ABALIN/ARWAG | IGAK | SINGKO-SINGKO
KURIBAW | ARKU TA ILI | KAGGU
PINAKUFU/ PINENSI | DARAFUGAN | FUTAW
99 LEKSYO | NANNA | LOBAG
PANAL | BANNAG CAGAYAN | BATIL-PATUNG
97

PALIPPAY: An Ibanag Anthology

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PALIPPAY: An Ibanag Anthology

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PALIPPAY: An Ibanag Anthology

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pallipay

ANGELY L. MERCADO, MPA

OLIVER T. BACCAY, DPA

MA. JESSICA P. TELAN

Philippine Information Agency - Region II

06 Pamegafu 73 Pakoli ira na Pattolay

08 Mensahe na Director-General 76 I Pattolay

10 Mensahe na Regional Director 78 I Kultura na Ibanag

13 Abibba nga Istorya ira 80 Asunto ira

19 Batu-Karalungan 84 I Makkinna-aya nga Bagitolay anna Maginganay

25 Ari Matay nga Aya

30 Si Nana Ikay 87 Poemas onu Veverso ira

41 Megafu ta Mori 90 Pappabattang

47 Ubo, Ulu, anna Agal na Manu 91 Ganta

53 I Ana tu Mangideddu ta Magana 92 Paguroray

57 Pangivve 94 I Ibanag ira

64 I Sikreto na Maladda nga Pangurug ta Yafu tam a Dios

70 I Meddeddu tu Ana 96 Lista na Letratu ira

On behalf of the Philippine Information Agency, I would like to

The Ibanag inhabits the provinces of Cagayan and Isabela,

In celebration of Indigenous Peoples’ Month, the PIA supports

The PIA commits to support the Ibanag towards inspiring

I would like to congratulate each and everyone who participated

Rest assured that the Philippine Information Agency will

I Ibanag ira ay maddyan ta provinsia na Cagayan anna Isabela, anna

Ta passelebra tam ta Indigenous People’s Month, ikaya suportan na

Pakanayunan na PIA nga uffunan i Kebanagan nga mabbalin ta

Iyawa ku i pammarayaw ta kada tadday nga nanguffun ta pappadday

Garantisak-ku nga i Philippine Information Agency ay mannanayun

Matolay i Philippine Information Agency! Matolay i Kebanagan!

Dios i maguray nittang ngaming!

Napafutu nga pabbala-balo i kaya na iyadde na Philippine Information

Vuyatak-ku gavvu uli i pabbala-balo mi ta ngaming nga nangipasa

Ta maddagaraggung nga tiempu, kuruga nga masisinnu ngana nga

Sittang ngaming nga Ibanag, mawag gavvu tu panayungat-tang

Sangaw adde noka, ettang ngaming lipayang i naggafanat-tang!

Culture is our guide as we traverse and sojourn the unchartered

This is the reason why our government has invested resources to

The Tuguegarao City Government unceasingly seeks for avenues to

I hope that this book will be momentous and productive to all of

Mabbalo and may God bless us all.

“Ina, pitu ragun ngana nga nakkinna-aya kami ni Paulo. Ari

“Nu ari ka nga makifugag, ana ku, anna nu napakurug i aya mu

“Segun lagapa yatun ta panga-pangwa, Ina,” pakanawag ni

Masikan paga laman i annuttul na taga-Viejo ira ta pakkiddaw

Kabalin na duwa ragun, nakkafi ngana si Nela. Megafu ta

Ta olu paga laman nga vulan ay gitta tu matay ngana si Ajang

Namittan nga aggaw, kinulletan yaya na katugangan na.

Batu-Karalungan ni Jerald Adducul-Pasicolan

“Mabbalo nikamu afuku ira. Masippo kamu mabba nga abbing

Ngem, neyinsisti na abbing ira tu ira ngana i mamatwel. Si

“Sakan! Sakan! Innan nu sangaw maski ipala-paladyu’ paga

Nakkarasinga-singan i abbing ira. Kabalid-da ngamin nga

© Jan Karl C. Coballes

I tamay ay ngamin nga marakay nga egga ta tolay. Kunna

I batu-karalungan na pangikavung, ammakakwa, pangiddu,

Ari Matay nga Aya

Ngem, mittan nga aggaw, egga i nakasingan kani Josefa

“Si Marvin, ta kabaddi na megafu ta gitta tu Gassila i

“Ari ka mavurung. Mamadday-ya’ sonu Biyernes ta pala-