Systemy Operacyjne 1

Laboratorium 8
„Obsługa terminali”
(jeden tydzień)

dr inż. Arkadiusz Chrobot

29 listopada 2023
Wstęp
Instrukcja zawiera informacje na temat niskopoziomowej obsługi terminali w systemie Linux. Pierwszy
rozdział przedstawia ogólnie koncepcję terminali. W drugim rozdziale opisano api terminali. Instrukcja
kończy się listą zadań do samodzielnego wykonania.

1. Terminale
Każdy system komputerowy jest wyposażony w pewną liczbę urządzeń przeznaczonych do komu-
nikacji z użytkownikiem lub innymi komputerami. Mianem „terminal” określa się najczęściej monitor
i klawiaturę, choć możne on również oznaczać takie urządzenia jak modem i drukarka. W przypadku
systemów uniksowych określa się tak również protokół wyznaczający sposób obsługi danego urządzenia
przez system operacyjny i część systemu obsługującą urządzenia do interakcji z użytkownikiem. Istnieje
zbiór funkcji wchodzących w skład api systemu Linux, które umożliwiają programom użytkownika ste-
rowanie zachowaniem terminali. Z każdym terminalem są związane dwie kolejki, wejściowa i wyjściowa,
które stanowią rodzaj buforów jądra na znaki, które mają zostać zapisane na ekran, bądź które zostały po-
brane z klawiatury. Każdy terminal może pracować w dwóch trybach: kanonicznym i niekanonicznym.
W pierwszym trybie znaki przeczytane lub zapisywane do terminala są przetwarzane grupami, które
kończą znaki nowego wiersza, końca wiersza lub końca pliku. Ponadto niektóre znaki mają specjalne zna-
czenie, np.: mogą powodować skasowanie poprzedzającego je znaku. W trybie niekanonicznym program
może określić samodzielnie jakimi porcjami mają być czytane i zapisywane dane do terminala, oraz które
znaki będą znakami sterującymi.

2. API terminali
Podstawową strukturą danych wykorzystywaną w obsłudze terminali jest struktura termios. Stan-
dardy uniksowe gwarantują, że będą się w niej znajdować przynajmniej następujące pola:

c_iflag - pole określające flagi trybu wejścia,

c_oflag - pole określające flagi trybu wyjścia,
c_cflag - pole określające flagi trybu sterowania,

c_lflag - pole określające flagi trybu lokalnego,

cc_t c_cc[NCCS] - tablica określająca, które znaki są związane z funkcjami sterującymi.
Uwaga:
Niektóre terminale mogą definiować własne pola w tej strukturze, związane np. z obsługą kolorowych
wyświetlaczy. Dlatego przy manipulacji ustawieniami terminala należy najpierw przeczytać jego bieżące
ustawienia i zapamiętać je w osobnej zmiennej. Następnie można zmodyfikować odpowiednie pole lub
pola struktury termios przy pomocy odpowiednich stałych i operatorów bitowych, a następnie wywołać
funkcję zmieniającą zachowanie terminala. Przed zakończeniem program powinien przywrócić domyślną
obsługę terminala (domyślne ustawienia).
Do zarządzania ustawieniami terminala służą następujące funkcje i makra:

isatty() - funkcja sprawdza, czy podany jej jako argument wywołania deskryptor pliku (zmienna typu
int) związany jest z plikiem urządzenia terminala. Jeśli tak jest, to zwraca 1, a jeśli nie to 0.
Szczegóły: man isatty

ttyname() - funkcja zwraca wskaźnik na łańcuch znaków będący nazwą terminala powiązanego z prze-
kazanym jej jako argumenty wywołania deskryptorem, lub null w przypadku błędu. Wskazywany
łańcuch może być nadpisany przez wywołania kolejnych funkcji.
Szczegóły: man ttyname

1
ttyname_r() - funkcja przyjmuje trzy argumenty wywołania. Pierwszym jest deskryptor związany z ter-
minalem, drugim wskaźnik na tablicę znaków, a trzecim rozmiar tej tablicy. W drugim argumencie
zapisywana jest nazwa terminala związanego z deskryptorem. Jeśli ta operacja się powiedzie, to
funkcja zwróci wartość 0, w przeciwnym przypadku wartość różną od zera.
Szczegóły: man ttyname_r
tcgetattr() - funkcja przyjmuje dwa argumenty wywołania: deskryptor pliku związanego z terminalem
oraz wskaźnik na strukturę termios i zapisuje ustawienia terminala związanego z deskryptorem
do tej struktury. Jeśli działanie funkcji się powiedzie, to zwraca ona wartość 0, a w przeciwny razie
-1.
Szczegóły: man tcgetattr
tcsetattr() - funkcja służy do zmiany ustawień terminala. Przyjmuje trzy argumenty wywołania: de-
skryptor pliku związanego z terminalem, stałą określającą kiedy zmiana nastąpi oraz wskaźnik na
strukturę termios, zawierającą nowe ustawienia dla terminala. Drugi argument może być nastę-
pujący:
TCSANOW - zmiana będzie wykonana natychmiast,
TCSADRAIN -zmiana nastąpi, kiedy wszystkie dane wyjściowe zapisane do pliku terminala zostaną
przetworzone. Ta stała powinna być używana tylko wtedy, gdy zmiany mają wpływ na wyjście
terminala.
TCSAFLUSH - zmiany zostaną dokonane po przetworzeniu danych wyjściowych, wszystkie nieprze-
tworzone dane wejściowe zostaną usunięte.
Funkcja zwraca 0 jeśli zmiana się powiedzie, a -1 w przeciwnym przypadku.
Szczegóły: man tcsetattr
VMIN - stała (makro), używana w konfigurowaniu trybu niekanonicznego. Określa element tablicy c_cc
(pole struktury termios), który definiuje ile bajtów musi znaleźć się w kolejce wejściowej, zanim
zostanie zakończona operacja odczytu.
VTIME - stała (marko) używana w konfigurowaniu trybu niekanonicznego. Określa element tablicy c_cc
(pole struktury termios), który definiuje jak długo będzie czekał system, zanim zakończy operację
wejścia. Jednostką czasu jest 0,1 sekundy.
Szczegółowy opis wszystkich funkcji i struktur danych związanych z obsługą terminali znajduje się w pod-
ręczniku systemowym (man termios) i w dokumentacji biblioteki glibc: The GNU C Library Reference
Manual autorstwa Sandry Loosemore, Richarda Stallmana, Rolanda McGratha, Andrew Orama i Urlicha
Dreppera.

Zadania
Uwaga: Programy muszą być napisane z podziałem na funkcje z parametrami oraz muszą sprawdzać,
czy wywoływane przez nie funkcje z api systemu operacyjnego nie sygnalizują wyjątków.
1. Napisz program, który sprawdzi, czy z deskryptorem standardowego wejścia (stdin_fileno lub
wartość 0) jest związany terminal. Jeśli tak, to program powinien wypisać nazwę pliku urządzenia
tego terminala, oraz kilka jego bieżących ustawień.
2. Napisz program, który wyłączy echo, czyli wypisywanie znaków wprowadzonych z klawiatury na
ekran. Po ponownym uruchomieniu program powinien przywrócić echo.
3. Napisz program demonstrujący obsługę terminala w trybie niekanonicznym (Może to być np. pro-
gram posiadający menu, które jest uaktywnione naciśnięciem klawisza, bez konieczności potwier-
dzania klawiszem Enter).
4. Napisz program, po którego uruchomieniu terminal będzie wypisywał wszystkie informacje dużymi
literami (niezależnie od ustawienia CapsLock). Efekt ten powinno usuwać ponowne uruchomienie
programu.