Niedostosowanie Społeczne Dzieci I
Niedostosowanie Społeczne Dzieci I
Niedostosowanie Społeczne Dzieci I
BARTOSZ ZDZIECH
WST P
2
Por. K. POSPISZYL, E. ABCZY SKA, Psychologia dziecka niedostosowanego, Warszawa: PWN
1985, s. 9.
3
Zob. L. PYTKA, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostycz-
ne i metodyczne, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej 2000.
4
Zob. T. WOLA CZYK, Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci i młodzieĪy szkolnej
w Polsce, Warszawa: Akademia Medyczna 2002.
5
Tame.
6
Por. B. URBAN, Zaburzenia w zachowaniu i przestĊpczoĞci młodzieĪy, Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagielloskiego 2000.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 85
7
Zob. R. OPORA, Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie od-
pornoĞci psychicznej i zniekształceĔ poznawczych, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskie-
go 2009, s. 21.
86 BARTOSZ ZDZIECH
8
Tame, s. 18.
9
Por. J. REYKOWSKI, OsobowoĞü jako centralny system regulacji i integracji czynnoĞci człowie-
ka, W: T. TOMASZEWSKI (red.), Psychologia, Warszawa: PWN 1980.
10
Zob. T. WOLA CZYK, Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci i młodzieĪy.
11
Zob. J. KONOPNICKI, Niepowodzenia społeczne, Warszawa: PWN 1971.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 87
12
Zob. np. G. GABBARD, Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej, Kraków: Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 2000.
88 BARTOSZ ZDZIECH
SOCJALIZACJA I MODELOWANIE
W PRZESTRZENI SZKOLNO-EDUKACYJNEJ
13
Por. R. OPORA, Resocjalizacja, wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych
społecznie, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.
14
W. CICHO , WartoĞci, człowiek, wychowanie. Zarys problematyki aksjologiczno-wychowaw-
czej, Kraków: Wydawnictwo UJ 1996, s. 113.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 89
15
Por. J. MACIASZKOWSKA, Pedagogika opiekuĔcza, w: W. POMYKAŁO (red.), Encyklopedia
pedagogiczna, Warszawa: Fundacja „Innowacja” 1993, s. 556.
16
K. CHAŁAS, Wychowanie ku wartoĞciom. Elementy teorii i praktyki, t. 1, Lublin–Kielce:
Wydawnictwo „Jedno” 2003, s. 40-41.
17
H. MUSZY SKI, Ideał i cele wychowania, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
1974, s. 23.
18
J. STRELAU (red.), Psychologia. PodrĊcznik akademicki, t. 1, Gdask: GWP 2000, s. 213-214.
19
K. KORZENIOWSKI, PodmiotowoĞü człowieka, Wrocław: Ossolineum 1983, s. 48.
90 BARTOSZ ZDZIECH
20
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach
szkół, Dz.U. z dnia 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17.
21
W. OKO , Słownik pedagogiczny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1987, s. 243.
22
Por. Socjalizacja, https://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizacja (dostp: 01.07.2016).
23
CZ. CZAPÓW, Wychowanie resocjalizujące, Warszawa: PWN 1980.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 91
25
Tame.
26
R. OPORA, Resocjalizacja, wychowanie i psychokorekcja nieletnich.
27
M. KONOPCZY SKI, Twórcza resocjalizacja, s. 44-50.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 93
28
M. KONOPCZY SKI, Kryzys resocjalizacji, Warszawa: Pedagogium 2013, s. 200-207.
94 BARTOSZ ZDZIECH
sze ich testuj, licz na siebie, moje ycie moje zasady”; z drugiej za strony – usil-
na potrzeba przynaleenia do kogo, potrzeba bliskoci, szacunku i sukcesu. I ten
cigły niemy krzyk, który słysz codziennie na korytarzu szkoły nauczyciele:
„zobaczcie mnie, jestem tu, moje potrzeby te s wane”.
Oddziaływania naprawcze szkoły w pierwszym etapie, koncentrujce si na sferze
emocjonalnej ucznia – akceptacja takim, jaki jest, zapewnienie bezpieczestwa,
rozwijanie umiejtnoci wyraania emocji i uwiadamianie, e emocje to codzienno
człowieka, a problemem jest raczej nieumiejtno ich przeywania i wyraania –
napotykaj na duy opór. Jest to strach dziecka przed zburzeniem dotychczasowego
systemu prostych, ale dysfunkcyjnych norm, zasad i wartoci, z których wyrosło
i w które wrosło. Kolejne typowe schematy mylowe na tym etapie to wtpliwoci
wyraane w formie pyta: „Jeli tego, co mam, nie bd miał, jeli to jest złe, to co mi
pozostanie?, Jeli przyjm ich normy, to kim bd dla własnego rodowiska?”. Rodzi
si tu trudny konflikt wewntrzny, ale jego manifestacja upewnia rodowisko
terapeutyczno-wychowawcze, e podano w dobrym kierunku.
Nastpnym krokiem pracy jest wywołanie tzw. motywacji zewntrznej oraz
uwiadomienie, e ycie polega na dokonywaniu wyborów i ponoszeniu konse-
kwencji własnych decyzji. Ucze w pocztkowym okresie nie ma motywacji do
pracy nad zmian, sam z siebie nie angauje si. Dlatego stosujemy metody
pobudzajce i wyzwalajce rónorodn motywacj, budujc tym samym ogólny
potencjał motywacyjny. Stwarzamy moliwo osignicia sukcesu edukacyj-
nego, publicznej prezentacji, sukcesów sportowych i osobistych. Wychowanek
ma moliwo współdecydowania o sprawach uczniowskich, społecznoci szkol-
nej. Istotnym elementem pracy na tym etapie jest uwiadomienie dziecku faktu
dokonywania wyborów przez niego i przywracanie wewntrzsterownoci.
Jeeli ucze zrozumie, e to on sam dokonuje wyboru, to zazwyczaj zmienia
si jego obraz szkoły, pocztkowo jako tzw. mniejsze zło. Nieco pó niej, aby uni-
kn dysonansu poznawczego, ucze uwewntrznia ten wybór jako celowy
i wiadomy, a co najwaniejsze – uznaje go za słuszny. To wszystko powoduje
rodzc si powoli motywacj wewntrzn. Dziecko zaczyna myle: „chce mi
si to zrobi, to moje miejsce, czuj si tu potrzebny, akceptowany i wany, nie
wszyscy doroli s przeciwko mnie”. Jest to pocztek nowego etapu, w którym
mona rozpocz systematyczn terapi psychologiczn opart na kontrakcie,
ucze w terapeucie odnajduje i akceptuje stały obiekt opiekuczy, a dostarczanie
konstruktywnych wzorców socjalizacyjnych i osobowociowych zyskuje nowe
wymiary i sił oddziaływania.
W trzeciej fazie wstpnych oddziaływa terapeutycznych kluczowa jest syn-
teza kilku wektorów. Pierwszym jest tworzenie i dostarczanie bardziej zaawanso-
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 95
29
Zob. np. H. KNAPP, Komunikacja w terapii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
30
Zob. np. J. BOWLBY, Przywiązanie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.
96 BARTOSZ ZDZIECH
31
Por. B. JÓZEFIK, G. INIEWICZ (red.), Koncepcja przywiązania. Od teorii do praktyki klinicznej,
Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 2008.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 97
cyjny i społeczny. Włanie m.in. tutaj wi z wychowankiem jest niezbdna, aby
takie przewartociowania mogły by optymalnie skuteczne.
BIBLIOGRAFIA
LIPKOWSKI O.: Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, Warszawa: PZWSz 1972.
MACIASZKOWSKA J.: Pedagogika opiekucza, w: W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna,
Warszawa: Fundacja „Innowacja” 1993.
MUSZY SKI H., Ideał i cele wychowania, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1974.
OKO W.: Słownik pedagogiczny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1987.
OPORA R.: Ewolucja niedostosowania społecznego jako rezultat zmian w zakresie odpornoci psy-
chicznej i zniekształce poznawczych, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego 2009.
OPORA R.: Resocjalizacja, wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych społecznie,
Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2010.
POSPISZYL K.: Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy oraz przykłady programów oddziaływa,
Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „ ak” 1998.
POSPISZYL I., KONOPCZY SKI M.: Resocjalizacja – w stron rodowiska otwartego, Warszawa:
Pedagogium 2007.
POSPISZYL K., ABCZY SKA E.: Psychologia dziecka niedostosowanego, Warszawa: PWN 1985.
PYTKA L.: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i meto-
dyczne, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej 2000.
PYTKA L., ZACHARUK T.: Zaburzenia przystosowania społecznego dzieci i młodziey. Aspekty
diagnostyczne i teoretyczne, Siedlce: Wysza Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna 1998.
REYKOWSKI J.: Osobowo jako centralny system regulacji i integracji czynnoci człowieka.
W: T. TOMASZEWSKI (red.), Psychologia, Warszawa: PWN 1980.
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach
szkół, Dz.U. z dnia 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17.
SAWICKA K.: Socjoterapia, Warszawa: MEN 1999.
SIEMIONOW J.: Niedostosowanie społeczne nieletnich: działania, zmiana, efektywno, Warszawa:
Difin 2011.
STANKOWSKI A.: Negatywizm szkolny młodziey niedostosowanej społecznie, Katowice 1991.
STRELAU J. (red.): Psychologia. Podrcznik akademicki, t. 1, Gdask: GWP 2000.
SZCZ SNY W.: Zarys resocjalizacji z elementami patologii społecznej i profilaktyki, Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie „ ak” 2005.
SZYMA SKI A. M.: Niedostosowanie społeczne dzieci i młodziey: wybrane problemy, Warszawa:
Wysza Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej 2013.
URBAN B.: Zaburzenia w zachowaniu i przestpczoci młodziey, Kraków: Wydawnictwo Uni-
wersytetu Jagielloskiego 2000.
USTAWA z dnia 7 wrzenia 1991r. o systemie owiaty – tekst jednolity, Dz. U nr 19 z 2000 r.
WOLA CZYK T.: Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci i młodziey szkolnej w Polsce,
Warszawa: Akademia Medyczna 2002.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIE Y 99
Streszczenie
Celem artykułu było zaprezentowanie praktycznego, zintegrowanego modelu wychowawczo-te-
rapeutycznego pracy z dziemi i młodzie zagroon niedostosowaniem społecznym i niedostoso-
wanych społecznie w rodowisku szkolnym. Szczegółowymi celami były: poszerzenie rozumienia
procesu kształtowania si niedostosowania społecznego o perspektyw psychologiczn, systemow,
relacyjn i komunikacyjn oraz omówienie rónych oddziaływa terapeutycznych pomocnych za-
równo w profilaktyce niedostosowania, jak i w aspekcie jego niwelowania. Autor przedstawił
metarefleksj nad zjawiskiem profilaktyki niedostosowania społecznego, uwzgldniajc m.in. per-
spektyw podmiotow, teori wizi i przywizania, motywacj pozytywn i aksjologiczny wymiar
relacji osób dorosłych z dziemi i młodzie oraz ich rodzinami. Autor przedstawił take praktyczne
pomysły na wykorzystanie technik psychoterapeutycznych w profilaktyce i korekcji niedosto-
sowania społecznego w postaci modelu pracy edukacyjno-terapeutycznej w rodowisku szkolnym.
Summary
The aim of this paper is to broaden the understanding of the process of shaping the social
maladjustment from the systemic, relational and communication perspective and to discuss the
various impacts of therapeutic methods on the prevention of the problem and coping with it when
fully developed. Author presents important issues such as potential of family and education
environment to create bonds and ties with children and adolescents, bonds-making behavior model-
ling and communication, the role of the teacher as the provider of socialization and personality
patterns, therapeutic dialogue as special container for their internal conflicts and support for
development of identity process. Author shows general meta-perspective on the social maladjust-
ment prevention that takes into account personalistic approach perspective, attachment theory,
positive motivation to change and axiological dimension of the children and adolescents bonds, ties
and relationships with the social world. Also author shows general, practical model of therapeutic
work in school environment that aims at prevention of social maladjustment.
Key words: social maladjustment; education; socialization; therapy; school; bonds-creating; social
patterns.