KARTA PRACY

Działania na ułamkach

Każdy ułamek zwykły można zapisać w postaci ułamka dziesiętnego.

Taki zapis nazywamy rozwinięciem dziesiętnym.

skończone np. 1 3 = 1 15 = 1,15

Rodzaje 20 100

rozwinięć dziesiętnych
ułamków zwykłych nieskończone
np. 1 = 1 : 6 = 0,1666 . . . = 0,1(6)
okresowe 6

Zadanie 1. Znajdź rozwinięcia dziesiętne liczb zapisanych poniżej.

34 = −1 3 = −5 =
5 ........................................ 50 .................................... 6 ........................................

21 = 12 = 1 3 =
3 ........................................ 7 ........................................ 125 ....................................

5 = − 52 = −3 =
9 .......................................... 25 ...................................... 8 ........................................

Przykład A. Która z liczb a i b jest większa?

a) a = 3 2 , b = 3 3 b) a = −3 1 , b = −3 5 c) a = −1,(3), b = −1 42
7 8 8 32 125

Rozwiązanie
a) a = 3 2 = 3 16 b) a = −3 1 = −3 4 c) a = −1,(3) = −1,333. . .
7 56 8 32
b = −1 42 = −1 336
b = 3 3 = 3 21 b = −3 5 125 1000
8 56 32
a>b
b>a a>b

Zadanie 2. Która z liczb a i b jest większa?

a) a = 3 3 , b = 3,76 c) a = −1 7 , b = −1 6
4 9 8

b) a = 2 2 , b = 2 11 d) a = −2,(5), b = −2 11
3 15 20

1 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

 Gdy dodajemy lub odejmujemy ułamki o różnych mianownikach, musimy je najpierw
sprowadzić do wspólnego mianownika.

Przykład B. Oblicz.
 
a) 3 2 + 2 2 b) −5,7 + 3 1 c) 4 1 − 2 11 d) −3,75 − −2 5
25 15 3 5 45 6

Rozwiązanie

a) 3 2 + 2 2 = 3 6 + 2 10 = 5 16 b) −5,7 + 3 1 = −5 7 + 3 1 = −5 21 + 3 10 = −2 11
25 15 75 75 75 3 10 3 30 30 30

c) 4 1 − 2 11 = 4 9 − 2 11 = 3 54 − 2 11 = 1 43
5 45 45 45 45 45 45
 
d) −3,75 − −2 5 = −3 3 + 2 5 = −3 9 + 2 10 = −2 21 + 2 10 = − 11
6 4 6 12 12 12 12 12

Zadanie 3. Oblicz.
 
a) 3 4 + 32 1 c) 2,45 − 1 21 − −2 3
21 7 30 25

b) 5 4 + 2 3 − 1 43 d) 4 1 − 2,(3) − 3 2
11 22 44 3 7

Zadanie 4. W każdym miesiącu państwo Kowalscy 38 swojego budżetu domowego prze-

1
znaczają na opłaty za mieszkanie, 6 budżetu wydają na jedzenie, piątą część pochłaniają
wydatki na odzież i obuwie, a pięćdziesiątą część — wydatki związane z edukacją dzieci.
Wydatki bieżące i wydatki na rozrywkę stanowią 0,13 całego budżetu państwa Kowalskich.
Pozostałą kwotę odkładają na lokatę oszczędnościową. Oblicz, jaka część miesięcznego bu-
dżetu państwa Kowalskich wpłacana jest na lokatę oszczędnościową.

2 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Zadanie 5. Metalowy pręt rozcięto na pięć części o różnej długości. nr część
2
Pierwsza część stanowi 15 , a druga — 19
60
długości całego pręta. Trze- części całego
cia część jest o połowę krótsza od pierwszej, a czwarta to suma pręta pręta

długości drugiej i trzeciej części. Uzupełnij tabelę. 2

1
15

2 19
60

Średnią arytmetyczną liczb x1 , x2 , x3 , . . ., xn nazywamy liczbę:

x1 + x2 + x3 + ... + xn
n

Zadanie 6. Oblicz średnią arytmetyczną liczb:

21 27 33 13 0,28
2 20 25 4

Przykład C. Oblicz.
Dla b 6= 0, d 6= 0:        
a · c = a·c a) 22 · − 6 b) −2 4 · −1 5 c) 1,25·2,4· − 5
9 55 7 9 6
b d b·d
Rozwiązanie
2  2  
Znak Znak Znak 22 6
a) · − = 2 · −2 = − 4
liczby liczby iloczynu 9 55 3 5 15
3 5
a b a·b
 2 2
(+) (+) (+)
  
b) −2 4 · −1 5 = − 18 · − 14 = 2 · 2 = 4
(+) (−) (−) 7 9 7 9 1 1
1 1
(−) (+) (−)   1 6   1  
(−) (−) (+) c) 1,25 · 2,4 · − 5 = 5 · 24 · − 5 = 6 · − 5 = − 5 = −2,5
6 4 10 6 2 6 2
1 2 1

3 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Zadanie 7. Oblicz.
 
a) 5 · − 7 c) 3,25 · 1 9
42 25 39

     
b) −2 1 · − 15 d) 1,125 · 1 5 · − 9
3 49 27 16

Przykład D. Oblicz.
Dla b 6= 0, c 6= 0, d 6= 0: 2

1

2 : 16
  : −1 9
a : c = a · d = a·d a) b) (−1,125) : −11 1 c) 27
b d b c b·c 15 27 4 0,7

Rozwiązanie
1 9
Znak Znak Znak 2 : 16 = 2 · 27 = 1 · 9 = 9
a)
liczby liczby ilorazu 15 27 15 16 5 8 40
5 8
a b a:b     1 1
(+) (+) (+) b) −1,125 : −11 1 = − 9 : − 45 = 9 · 4 = 1 · 1 = 1
4 8 4 2
8 45 5 2 5 10
(+) (−) (−)     1  1
  
2
: −1 91 2
: − 10 2 9
27 · − 10
1 1
3· −5
(−) (+) (−) c) 27
= 27 9
=3 5
= =− 1 : 7 =
0,7 7 7 7 15 10
(−) (−) (+) 2 10 10 10

= − 1 · 10 = − 2
15 7 21
3

Zadanie 8. Oblicz.
   
a) 7 : − 49 c) −2,45 : − 21
8 64 25

4 12
  − 15 : 55
b) −1 2 : 25 d) 17
3 33 1 27

4 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Zadanie 9. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F — gdy jest fałszywe.

1. Pole prostokąta, którego boki mają długości 2,5 i 3 1 , jest równe 8. P F

5

2. Obwód prostokąta, którego boki mają długości 3,25 i 1 5 , jest równy 9 1 . P F

16 8

3. Pole prostokąta, którego boki mają długości 3,375 i 3 5 , jest większe

9 P F
od pola prostokąta o wymiarach 2,5 × 5,75.

4. Pole trójkąta, w którym jeden z boków ma długość 3 1 , a wysokość

3 P F
opuszczona na ten bok to 1 1 , jest równe 2.
5

5. Obwód trójkąta równobocznego, którego bok ma długość 8 , jest równy 3 8 . P F

9 9

6. Długość boku trójkąta równobocznego o obwodzie 24 3 jest równa 8,125. P F

4

Przykład E. Określ, która z liczb a = 13 i b = 92

Dla a > 0, b > 0: 7 49
jest większa, obliczając iloraz tych liczb.
a > b wtedy i tylko wtedy, gdy a > 1
b
Rozwiązanie
7
a = 13 : 92 = 13 · 49 = 13 · 7 = 91 < 1,
Dla a > 0, b > 0: b 7 49 7 92 92 92
1
a < b wtedy i tylko wtedy, gdy a < 1 stąd b > a
b

Zadanie 10. Określ, która z liczb a i b jest większa, obliczając iloraz tych liczb.

a) a = 12 , b = 1 9 c) a = 3 7 , b = 51
7 14 40 16

b) a = 2,45, b = 37 d) a = 4 2 , b = 3 1 + 1 1
15 3 6 4

5 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Przykład F. Ustal współrzędne punktów oznaczonych na osi liczbowej literami a i b.

b 2 11 a
3 4

Rozwiązanie
Odległość liczby 2 od liczby 1 1 na osi liczbowej jest równa:
3 4
1 1 − 2 = 1 3 − 8 = 15 − 8 = 7
4 3 12 12 12 12 12
Odcinek jednostkowy na osi liczbowej ma długość:
7 :2= 7 ·1 = 7
12 12 2 24
Szukane współrzędne to:
a = 11 + 3 · 7 = 11 + 7 = 12 + 7 = 19 = 21
4 24 4 8 8 8 8 8

b = 2 − 7 = 16 − 7 = 9 = 3
3 24 24 24 24 8

Zadanie 11. Ustal współrzędne punktów oznaczonych na osi liczbowej literami a i b.

a)
b −1 a 52
3 9

b)
−2 7 b 3,(3) a
9

c)
a −2 5 b −2 1
9 6

6 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

 Przykład G. Wyznacz liczbę przeciwną do
Liczba przeciwna do liczby a to liczba −a.
liczby 3 2 oraz odwrotność liczby 3 2 .
Jedyną liczbą równą swojej liczbie przeciw- 3 3
nej jest liczba 0. Rozwiązanie
Liczba przeciwna do liczby 3 2 to −3 2 .
3 3
Aby wyznaczyć odwrotność liczby mie-
Odwrotność liczby a to liczba 1 (a 6= 0). szanej, zapisujemy ją w postaci ułamka
a
Liczba 0 jest jedyną liczbą, która nie ma niewłaściwego: 3 2 = 11
3 3
odwrotności.
Zatem odwrotnością liczby 3 2 jest 3 .
3 11

Zadanie 12. Połącz wyrażenia tak, aby otrzymać zdania prawdziwe.

Liczbą przeciwną do liczby 2,5 jest liczba −0,4.

Odwrotnością liczby −2 1 jest liczba −2 1 .

2 2

Liczbą przeciwną do liczby − 5 jest liczba 2,25.

2

Odwrotnością liczby 2,25 jest liczba −2 1 .

4

Liczbą przeciwną do liczby −2 1 jest liczba 2,5.

4

Odwrotnością liczby − 4 jest liczba 4 .

9 9

7 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Zadanie 13. Wyznacz odwrotność liczby a oraz liczbę przeciwną do liczby a.

a) a = 2,75 + 3 1 c) a = (−1,25) · 3 1
3 5

     
b) a = −1,375 − − 5 d) a = −1 1 : − 2
6 3 9

Przykład H. Oblicz.
Wartość bezwzględna liczby x to odległość
tej liczby od zera na osi liczbowej. Wartość a) 21 c) −1 4 − |2,7|
3 5
bezwzględną liczby x oznaczamy symbo-
lem |x|. b) −3 3 d) 17 − 25
4 9 6
5 3
z }| {z }| { Rozwiązanie
a) 2 1 = 2 1
3 3
|−5| = 5 |3| = 3
Zauważ, że: b) −3 3 = 3 3
4 4
• wartością bezwzględną liczby nieujem-
nej x jest ta sama liczba, c) −1 4 − |2,7| = 1 4 − 2,7 = 1,8 − 2,7 = −0,9
5 5
• wartością bezwzględną liczby ujemnej x
d) 1 7 − 2 5 = 1 14 − 2 15 = −1 1 =1 1
jest liczba do niej przeciwna. 9 6 18 18 18 18

Zadanie 14. Oblicz.

a) |4,75| c) 1,4 − 2 3 e) −2,6 + 2 3
20 5
b) −2 3
8 d) −2 3 − −1 2 f) 1 1 + 2,375 − 5 5
4 3 4 24

8 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

Zadanie 15. Oblicz |x − y| oraz |x + y|.
a) x = 4 1 , y = 7 3 c) x = −3 3 , y = −2 5
3 4 7 21

b) x = −5,6, y = 8,2 d) x = 6 5 , y = −10 1

6 4

   
Przykład I. Oblicz: −2 5 + 2 3 : −1 1 − (−0,92).
6 4 24
Rozwiązanie
           
−2 5 + 2 3 : −1 1 − (−0,92) = − 17 + 11 : − 25 + 0,92 = − 34 + 33 · − 24 + 0,92 =
6 4 24 6 4 24 12 12 25
   
= − 1 · − 24 + 0,92 = 2 + 0,92 = 0,08 + 0,92 = 1
12 25 25

Zadanie 16. Oblicz.

 
a) 2 3 · 3,2 + 1 1
4 5

   
b) 45 − 51 : −5
6 4 8

9 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe

    
c) 1 1 − 1 1 · 2,2 + 1
9 4 5

   
d) 4,25 + 1 3 : 1 2 − 1 1
8 3 4

     
e) −3,8 + 2 8 · − 3 − − 7
15 38 30

   
f) 1 − − 2 + 1 1 · 1 3 − 2 1
7 13 14 7

10 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe